________________
૨ ].
નાસ્તિક-મતવાદનું નિરસન... તરવાનું દુઃખ:
જગતના તત્વને જાણનારા મહાપુરૂષ, વર્તમાન જમાનાની મેહતાની પાછળ છુપાયેલી વિનાશક્તાને એટલી બધી સ્પષ્ટપણે નિહાળી રહ્યા છે કે–એ વિનાશકતાને ભેગ બની રહેલ દુનિયાનું ભાવિ અનિષ્ટ તેમના હૃદયને ભારે દુઃખ ઉપજાવે છે: કિન્તુ તત્વજ્ઞ પુરૂષને દુઃખ થાઓ કે સુખ, એ વિષયની અતત્વજ્ઞ દુનિયાને કેઈ કાળે પણ પરવા દેતી નથી. તત્વજ્ઞ પુરૂષોના એ દુ:ખને જે જોઈ શકે છે, તેવા આત્માઓની સંખ્યા જગતમાં બહુ અપ હોય છે. જગત ન જોઈ શકે એટલા માત્રથી તત્ત્વજ્ઞ પુરૂષોની એ ચિંતા લેશ માત્ર ઓછી થઈ શકતી નથી. એ ચિત્તાના બેજામાંથી તત્ત્વજ્ઞ પુરૂષને મુક્ત કરાવવાની ચિન્તા જે આત્માઓના હૃદયમાં જાગે છે, તે આત્માઓ કૃતજ્ઞતા ગુણને સાર્થક કરે છે. તે સિવાયના આત્માઓ કૃતજ્ઞતા એટલે ઉપકારિઓના ઉપકારની કદર બુઝવા જેટલી લાયકાતને પણ હજુ પામ્યા નથી. કૃતજ્ઞતા ગુણ:
અધમ સ્થિતિમાં રહેલા આત્માને ઉંચે ચઢવા માટે જે અનેક પ્રકારના ગુણોનું અવલંબન લેવું અનિવાર્ય છે તે સર્વે ગુણેમાં કૃતજ્ઞતા ગુણ સર્વ પ્રથમ છે. બીજા તરફથી પોતાના ઉપર થયેલા ગુણોને જાણવા જેટલી તાકાત પણ જે ધરાવતો નથી, તે આત્મા પોતાના ઉપર કોઈ પણ પ્રકારને ઉપકાર નહિ કરનાર આત્માઓ ઉપર પણ ઉપકાર કરી શકશે, એ દા ધરાવતો હોય, તો તે મિથ્યા છે. પરોપકારાદિ મહાન ગુણે પામવા માટે, કૃતજ્ઞતા, એ પ્રથમ પગથીયું છે. કૃતજ્ઞતા ગુણની ખાતર પોતાની સમસ્ત જાતને ભેગ આપવાની શક્તિ
