Book Title: Atma Siddhi Shastra Vivechan Part 2
Author(s): Shrimad Rajchandra, Rakeshbhai Zaveri
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram
View full book text
________________
ગાથા-૬૦
૨૮૩
ચઉપઇ” માં લખે છે –
જિમ જળથી પંપોટા થાય, ઊફણતાં તેહમાંહિં સમાય |
યૂભાદિક જિમ ક્ષિતિ પરિણામ, તિમ ચેતન તનુ ગુણ વિશ્રામ |
જો ચેતના એ ચતુભૂતમય શરીરનો જ ગુણ હોય તો શરીરની ચતુભૂતમય પૂર્વકાલીન અવસ્થામાં અને મૃત કલેવરાદિ ઉત્તરકાલીન અવસ્થામાં તે ગુણ શા માટે જોવા મળતો નથી? આ પ્રશ્નનો ઉત્તર ચાર્વાકોનો ‘ઉત્પત્તિ પક્ષ' અને “અભિવ્યક્તિ પક્ષ' અલગ અલગ પ્રકારે આપે છે. ‘ઉત્પત્તિ પક્ષનું કહેવું એમ છે કે જેમ પાણીમાંથી પરપોટા પેદા થાય છે અને પછી તે પાછા પાણીમાં જ સમાઈ જાય છે; અથવા જેમ પથ્થરના સ્તૂપ વગેરે પૃથ્વીતત્ત્વનાં પરિણામ છે, અર્થાત્ તે પૃથ્વીતત્ત્વમાંથી બને છે અને કાળાંતરે પૃથ્વીમાં જ વિલીન થઈ જાય છે; તેમ ચેતના ચતુભૂતમય શરીરમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે અને ચતુર્ભતમય શરીરમાં જ લય પામી જાય છે. સ્તુપ વગેરે પોતાની ઉત્પત્તિની પૂર્વકાલીન અવસ્થામાં અને પોતાના નાશની ઉત્તરકાલીન અવસ્થામાં પૃથ્વીમાં જોવા મળતાં ન હોવા માત્રથી જેમ ‘સૂપ વગેરે જો પૃથ્વીતત્ત્વનાં પરિણામ હોય તો તે સૂપ વગેરે પોતાની પૂર્વ-ઉત્તરકાલીન અવસ્થામાં પૃથ્વીમાં દેખાતાં કેમ નથી?' એવું પૂછી શકાતું નથી અને ‘સૂપ વગેરે પૃથ્વીતત્ત્વનાં પરિણામ નથી' એવું પણ કહી શકાતું નથી; તેમ કલેવર અવસ્થામાં ચેતના જોવા ન મળતી હોવા માત્રથી ‘ચેતના જો ચતુર્ભતમય શરીરનું જ પરિણામ છે તો મૃત અવસ્થામાં શા માટે દેખાતી નથી?' એવું પૂછવું યોગ્ય નથી અને ચેતના ચતુભૂતમય શરીરનું પરિણામ નથી' એવું પણ કહેવું યોગ્ય નથી. બીજા ‘અભિવ્યક્તિ પક્ષનું કહેવું છે કે પરપોટા કે સૂપ વગેરે પાણીનાં કે પૃથ્વીનાં જ પરિણામ હોવા છતાં પાણી, પૃથ્વી જ્યારે જ્યારે પરપોટા-સૂપ વગેરે આકારે પરિણમે છે ત્યારે ત્યારે જ તેમાં પરપોટા, તૂપ વગેરે વ્યક્ત રીતે જોવા મળે છે, તેની આગળની કે પાછળની અવસ્થાઓમાં નહીં, તેમ ચેતના ચાર ભૂતોનું જ પરિણામ હોવા છતાં, ચાર ભૂત જ્યારે જ્યારે કાયાકારરૂપે પરિણમે છે ત્યારે ત્યારે જ તેમાં ચેતના વ્યક્ત રીતે જોવા મળે છે, આગલી કે પાછલી અવસ્થાઓમાં નહીં. પરંતુ એટલામાત્રથી ‘પરપોટા-સૂપ વગેરે પાણી-પૃથ્વીનાં પરિણામ છે' એ વાતને અસત્ય ઠરાવી શકાતી નથી, તેમ ચેતના ચાર ભૂતોનું પરિણામ છે એ વાતને પણ અસત્ય ઠરાવી શકાતી નથી.
આમ, કેટલાક ચાર્વાકો ચૈતન્યને ચાર ભૌતિક તત્ત્વોમાંથી ઉત્પન્ન થયેલું માને છે અને કેટલાક એમ માને છે કે એ તત્ત્વો ચૈતન્યને અભિવ્યક્ત કરે છે. શરીરનું નિર્માણ કરવાવાળા પૃથ્વી, જળ, તેજ અને વાયુ એ ચાર તત્ત્વોના પરમાણુઓનાં નિવેષ૧- ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી કૃત, સમ્યકત્વ પ્રસ્થાન ચઉપઈ', ગાથા ૭
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
