Atma Siddhi Shastra Vivechan Part 2

Book Title: Atma Siddhi Shastra Vivechan Part 2
Author(s): Shrimad Rajchandra, Rakeshbhai Zaveri
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram

View full book textPrevious | Next

Page 430
________________

ગાથા-૬૮
૩૯૭ તે રૂપે તેની ઉત્પત્તિ અને જે રૂપે તે કાયમ રહે છે તે રૂપે તેને અવિનાશી માનવામાં કોઈ પણ બાધા આવતી નથી, પરંતુ તેને સર્વથા ક્ષણિક માનવામાં વસ્તુસ્વભાવનો યથાર્થ નિર્ણય થતો નથી.
શિષ્યની શંકાનું સમાધાન કરતાં શ્રીગુરુ કહે છે કે વસ્તુમાત્ર દ્રવ્યરૂપે નિત્ય છે અને અવસ્થારૂપે અનિત્ય છે; તેમ આત્મા પણ વસ્તુ હોવાથી, તે દ્રવ્યરૂપે નિત્ય - ત્રિકાળવાર્તા છે અને સમયે સમયે તેની અવસ્થાનું પલટવાપણું હોવાથી પર્યાયે અનિત્ય છે. આત્મા દ્રવ્યથી નિત્ય છે અને તેની અવસ્થાઓ ઉત્પાદ-વ્યય સ્વભાવવાળી હોવાથી તે પર્યાયથી અનિત્ય છે. તે દ્રવ્ય અપેક્ષાએ નિત્ય અને પર્યાય અપેક્ષાએ અનિત્ય છે, અર્થાત્ આત્મા પરિણામી નિત્ય છે.
આત્મા ચૈતન્યદ્રવ્યરૂપે કાયમ રહે છે અને તેની અવસ્થાઓ - બાહ્ય તેમજ આંતરિક બને રીતે બદલાતી રહે છે. માનવ, પશુ, દેવ, નારકી અથવા બાળ, યુવાન, વૃદ્ધ અવસ્થાઓ એ બધી બહારની અવસ્થાઓ છે; જ્યારે ક્રોધ, માન, માયા અને લોભરૂપ અશુદ્ધ પરિણમન અથવા વીતરાગતારૂપ શુદ્ધ પરિણમન અંતરંગ અવસ્થા છે. પરંતુ આ બધી પરિણતિઓમાં આત્મા તો સદાકાળ એકરૂપે જ રહે છે. આત્મા તો ચૈતન્યરૂપ જ સદા સર્વદા રહે છે. આત્મા દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સદા ધ્રુવ છે, અવિનાશી છે, શાશ્વત છે. ત્રણે કાળમાં તેનું મૂળ સ્વરૂપ એકસરખું જ રહે છે.
આમ, આત્મા મૂળદ્રવ્યની અપેક્ષાએ ધુવ છે અને પર્યાયની અપેક્ષાએ ઉત્પત્તિવિલય સ્વરૂપે છે, તેથી આત્મા દ્રવ્ય અપેક્ષાએ નિત્ય છે અને પર્યાય અપેક્ષાએ અનિત્ય છે. આ બન્ને અપેક્ષાઓ ભેગી કરતાં આત્મા નિત્ય તથા અનિત્ય એમ બન્ને સ્વરૂપે સિદ્ધ થાય છે. જ્યારે આત્માને દ્રવ્યની કે પર્યાયની એમ જુદી જુદી અપેક્ષાથી જોવામાં આવે ત્યારે તે નિત્ય અથવા અનિત્યરૂપે જણાય છે, પણ જ્યારે તે બન્ને અપેક્ષાઓને ભેગી કરવામાં આવે ત્યારે આત્મા નિત્યાનિત્યરૂપે જણાય છે. આત્મા નિત્યાનિત્ય છે એ જ એનું સાચું સ્વરૂપ છે.
કોઈ આત્માને એકાંતે નિત્ય માને છે, કોઈ એકાંતે ક્ષણિક માને છે. આ બને માન્યતા ભ્રાંતિમૂલક છે. આત્મા કૂટસ્થ નિત્ય નથી, કારણ કે તે જન્મ-મરણ ધારણ કરે છે. તે જ પ્રમાણે આત્મા સર્વથા અનિત્ય પણ નથી, કારણ કે બદલાતી પર્યાયોમાં પણ આત્મા સદા નિત્ય રહેનાર છે. બદલાતા દાગીનાના આકારમાં સોનું જેમ નિત્ય દ્રવ્ય છે, તેમ બદલાતી પર્યાયોમાં આત્મા નિત્ય દ્રવ્ય છે. અનેકાંત દૃષ્ટિએ આત્મા નિત્યાનિત્ય, અર્થાત્ પરિણામી નિત્ય છે.
અહીં કોઈને પ્રશ્ન થાય કે જીવાજીવાદિ પ્રત્યેક દ્રવ્ય, ભિન્ન ભિન્ન સ્વરૂપે ઉત્પત્તિ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org


Page Navigation
1 ... 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816