Book Title: Atma Siddhi Shastra Vivechan Part 2
Author(s): Shrimad Rajchandra, Rakeshbhai Zaveri
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram
View full book text
________________
६६८
‘શ્રી આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર' - વિવેચન પરંપરા અનાદિ માનવી ઘટે છે. ભાવકર્મ વિના દ્રવ્યકર્મ હોઈ શકે નહીં અને દ્રવ્યકર્મ વિના ભાવકર્મની ઉત્પત્તિ પણ ઘટી શકે નહીં. ભાવકર્મ દ્રવ્યકર્મનું કારણ છે અને દ્રવ્યકર્મ ભાવકર્મનું કારણ છે. એ પ્રમાણે ભૂતકાળની પરંપરાનો વિચાર કરતાં તે બન્ને વચ્ચેનો સંબંધ અનાદિ જ સિદ્ધ થાય છે. દ્રવ્યકર્મ હતાં ત્યારે ભાવકર્મ પણ હતાં જ અને ભાવકર્મ હતાં ત્યારે દ્રવ્યકર્મ પણ હતાં જ, માટે દ્રવ્યકર્મ પહેલાં કે ભાવકર્મ પહેલાં એ વિચારને અવકાશ નથી રહેતો. આમ, બન્નેની સત્તા સંતતિ અપેક્ષાએ અનાદિ છે એમ સિદ્ધ થાય છે.
અત્રે પ્રશ્ન થાય કે દ્રવ્યકર્મને આશ્રીને જીવ સ્વપરિણામરૂપ ભાવકર્મ કરે છે અને ભાવકર્મને આશ્રીને કામણ વર્ગણા સ્વપરિણામરૂપ દ્રવ્યકર્મ કરે છે, આમ માનવાથી તેમાં અન્યોન્યાશ્રય દોષ ન સંભવે? દા.ત. જેવાં ક્રોધાદિ મોહનીય દ્રવ્યકર્મનું આલંબન જીવને મળે છે, તેવાં ક્રોધાદિ સ્વપરિણામોને જીવ કરે છે અને જેવાં ક્રોધાદિ સ્વપરિણામોને જીવ કરે છે તે મુજબ ક્રોધાદિ મોહનીય દ્રવ્યકર્મ જીવને બંધાય છે; તો અહીં અન્યોન્યાશ્રય દોષ ન આવે? આ શંકાનું સમાધાન કરતાં ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજ ‘સમ્યક્ત્વ ષસ્થાન ઉપઇ' માં કહે છે –
બીજ અંકુર જાઇ એ ધાર છે અનાદિ પણિ આવઈ પાર !' બીજને અંકુરની અપેક્ષા છે અને અંકુરને બીજની અપેક્ષા છે અને તેમ છતાં તે બન્નેમાં અન્યોન્યાશ્રય દોષ નથી. આ અન્યોન્યાશ્રય દોષ જેમ બીજ-અંકુર અંગે આવતો નથી, તે જ રીતે દ્રવ્યકર્મ-ભાવકર્મ અંગે પણ આવતો નથી. આશય એ છે કે જે બીજને જે અંકુરની અપેક્ષા છે, તે અંકુરને પણ જો તે જ બીજની અપેક્ષા હોય તો ઉક્ત દોષ આવે; પણ તેવું તો છે નહીં. વાસ્તવમાં એમ છે કે બીજને પોતાના પહેલાના જે અંકુરની અપેક્ષા છે, તે અંકુરને એ જ બીજની અપેક્ષા નથી. એ અંકુરને તો પોતાના પહેલાના બીજની અપેક્ષા હતી. વળી આ પહેલાના બીજને પણ પોતાના પણ પહેલાના અંકુરની અપેક્ષા હતી. એ સ્વપૂર્વવર્તી બીજ પોતાના પૂર્વવર્તી અંકુરને સાપેક્ષ રહી ઉત્પન્ન થઈ ગયું હતું. આમ, પૂર્વ પૂર્વના બીજ-અંકુરની પછી પછીના અંકુર-બીજને અપેક્ષા હોવાથી અન્યોન્યાશ્રય દોષ આવતો નથી અને તેથી બન્નેમાંથી એકની પણ ઉત્પત્તિ અટકતી નથી. તેમજ પૂર્વ પૂર્વના બીજ-અંકુરની સિદ્ધિ દ્વારા બીજઅંકુરની અનાદિકાલીન ધારા સિદ્ધ થાય છે. આ જ રીતે વર્તમાનમાં બંધાનાર જે દ્રવ્યકર્મને જે વર્તમાનકાલીન રાગાદિ પરિણતિરૂપ ભાવકર્મની અપેક્ષા છે, તે ભાવકર્મને આ બંધાનાર દ્રવ્યકર્મની નહીં પણ ભૂતકાળમાં બંધાઈ ગયેલ અને વર્તમાનમાં ઉદયમાં આવેલ દ્રવ્યકર્મની અપેક્ષા છે; માટે બીજ-અંકુરની જેમ આ બન્ને વચ્ચે પણ અન્યોન્યાશ્રય ૧- ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીકત, ‘સમ્યકૃત્વ સ્થાન ઉપઇ, ગાથા ૬૩
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
