Atma Siddhi Shastra Vivechan Part 2

Author(s): Shrimad Rajchandra, Rakeshbhai Zaveri
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram

Page 783

૭પ૦
‘શ્રી આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર' - વિવેચન આધીન છે. કર્મ જ કર્મફળ ઉપજાવે છે એમ જૈન દર્શન માનતું હોવાથી તેણે કર્મફળદાતા ઈશ્વરની આવશ્યકતાનો અનુભવ જ નથી કર્યો.
જૈન દર્શન જીવોને ફળ ભોગવાવવા માટે ઈશ્વરને કર્મનો પ્રેરક માનતું નથી, પરંતુ તે એમ પણ નથી માનતું કે જડ કર્મ, ચેતનના સંપર્ક વગર જ ફળ આપવામાં સમર્થ છે. એ તો એમ કહે છે કે ફળ આપવા માટે ઈશ્વરરૂપ ચેતનની પ્રેરણા માનવાની કોઈ જરૂર નથી, કારણ કે બધા જ જીવ ચેતન છે અને તેમની પ્રેરણાથી જ તેમણે બાંધેલાં કર્મ તેમને ફળ આપે છે. કર્મમાંથી ફળ નિપજાવવાનું બીજ સ્વયં જીવમાં જ હોય છે, તેથી તે જેવું કર્મ કરે છે એવું ફળ તેને કર્મ દ્વારા મળે છે.
ઈશ્વરકર્તુત્વવાદીઓ કહે છે કે જીવ કર્મને પરતંત્ર હોવાથી એ અવસ્થામાં કર્મફળપ્રદાન પ્રેરકસામર્થ્ય જીવમાં કઈ રીતે હોઈ શકે? અને આ સામર્થ્ય જીવમાં જ હોય તો સુખની ઇચ્છાવાળો જીવ દુ:ખફલક કર્મનો અનુભવ કરે જ શા માટે? માટે કર્મફળ આપવામાં પ્રેરક, સર્વશક્તિમાન, સર્વજ્ઞ અને સંપૂર્ણન્યાયી એવો એક ઈશ્વર માનવો જોઈએ. તે સિવાય કરેલ શુભાશુભ સઘળાં કર્મોનાં ફળનું જીવોને પોતપોતાના કાળે કોઈ પણ જાતના પક્ષપાત વિના જે વેદન થાય છે તે ઘટે જ નહીં.
કર્મનો કર્તા આત્મા કર્માધીન હોવાથી પ્રેરણાસામર્થ્ય ધરાવી શકે નહીં એમ ઈશ્વરકર્તુત્વવાદીઓ કહે છે, પરંતુ તેમાં પ્રત્યક્ષપ્રમાણથી વ્યભિચાર દોષ છે. કર્તા આત્મા કર્મપરતંત્ર હોવા છતાં જો તે કર્મ કરવાનું સામર્થ્ય ધરાવે છે, તો તે આત્મા કર્મફળદાનપ્રેરણાનું સામર્થ્ય પણ ધરાવે છે એમ માનવામાં શું વાંધો છે?
વળી, કર્મ જડ છે અને પોતે કરેલાં ખરાબ કર્મનું ફળ મળે એમ જીવ ઇચ્છતો નથી એ સાચું છે, પણ એ ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ કે જીવના સંસર્ગથી કર્મમાં એવી શક્તિ પેદા થઈ જાય છે કે જેથી એ પોતાના સારા-ખરાબ વિપાકોને નિયત સમયે જીવ વિષે પ્રગટ કરે છે, તેથી કર્મના ફળની ઈચ્છા ન હોય તો પણ પોતાનાં કર્મ પ્રમાણે જીવને તેનાં ફળ મળી જાય છે. કર્મ કરવું એક વાત છે અને એના ફળને ન ઇચ્છવું એ બીજી વાત છે. કેવળ ઇચ્છા નહીં હોવાથી, કરેલા કર્મનું ફળ મળતું અટકી જાય એવું ક્યારે પણ નથી બનતું. સામગ્રી એકત્રિત થઈ ગયા પછી કાર્ય પોતાની જાતે જ થવા માંડે છે. દાખલા તરીકે - એક માણસ તડકામાં ઊભો છે, ગરમ ગરમ વસ્તુ ખાય છે અને ઇચ્છે છે કે તરસ ન લાગે; તો શું કોઈ રીતે એની તરસ રોકાઈ શકે? એવું કદી પણ બની શકે નહીં. તેમ જીવની ઇચ્છા ન હોય એટલે કર્મ તેને ફળ ન આપે એવું બની શકે નહીં. ઈશ્વરકર્તુત્વવાદીઓનું કહેવું છે કે ઈશ્વરની પ્રેરણાથી કર્મ પોતપોતાનું ફળ જીવોમાં પ્રગટાવે છે, પરંતુ જૈન દર્શન કહે છે કે કર્મ કરતી વખતે, આત્માનાં પરિણામ પ્રમાણે કર્મ તેના ઉપર પોતાનું ફળ પોતે જ પ્રગટાવે છે.