Atma Siddhi Shastra Vivechan Part 2

Book Title: Atma Siddhi Shastra Vivechan Part 2
Author(s): Shrimad Rajchandra, Rakeshbhai Zaveri
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram

View full book textPrevious | Next

Page 435
________________

૪૦૨
શ્રી આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર' - વિવેચન
દ્રવ્ય-નિત્ય વસ્તુનો સ્વભાવ છે.'
શ્રીમદે આ ગાથાની બીજી પંક્તિમાં આત્માની નિત્યતાને એક સચોટ દૃષ્ટાંત વડે સમર્થિત કરી છે. બાળ, યુવાન અને વૃદ્ધ એ દેહની ત્રણ અવસ્થા છે અને નિત્યસ્વરૂપી આત્માની તે (બાહ્ય) વૈભાવિક પર્યાય છે. બાલ્યાવસ્થામાં આત્મા બાળક જણાય છે, આત્મા બાલ્યાવસ્થા ત્યાગી જ્યારે યુવાવસ્થા ગ્રહણ કરે ત્યારે તે યુવાન જણાય છે અને યુવાવસ્થા છોડી વૃદ્ધાવસ્થા ગ્રહણ કરે ત્યારે વૃદ્ધ જણાય છે. એ ત્રણે અવસ્થાનો ભેદ થયો તે પર્યાયભેદ છે, પણ તે ત્રણે અવસ્થામાં આત્મદ્રવ્યનો ભેદ થતો નથી. અવસ્થાઓ બદલાય છે, પણ આત્મદ્રવ્ય બદલાતું નથી. બાળ અવસ્થામાં આત્મા બાળક જણાય છે, યુવાનીમાં તે યુવાન જણાય છે, વૃદ્ધાવસ્થામાં તે વૃદ્ધ જણાય છે; પણ તે ત્રણે અવસ્થામાં આત્મા ચૈતન્યદ્રવ્યરૂપે તો એક જ છે. આ જ તેનું નિત્યત્વ છે.
જ્યારે બાળપણ હોય છે ત્યારે જીવ માને છે કે હું બાળક છું'; જુવાન થાય તો માને છે કે હું જુવાન છું'; વૃદ્ધ થાય ત્યારે માને છે કે “વૃદ્ધ છું'; પરંતુ જીવ તો આ ત્રણે અવસ્થાઓથી પર છે. અંદર એવું કંઈક તત્ત્વ છે કે જે બાળપણને છોડીને જુવાનીને ગ્રહણ કરી શક્યું અને જુવાનીને છોડીને વૃદ્ધત્વને ગ્રહણ કરી શક્યું. આ કંઈક તે બાળપણ આદિથી અલગ એવું શાશ્વત આત્મદ્રવ્ય છે.
બાળ, યુવાન અને વૃદ્ધ એ ત્રણે અવસ્થાઓ બદલાઈ છતાં તેને જાણનારો તો તેનો તે નિત્ય આત્મા છે. જેમ એક મોતીની માળામાં જુદાં જુદાં મોતીઓ વચ્ચે એક દોરો હોય છે, તેમ જુદી જુદી અવસ્થાઓમાં તે તે અવસ્થાને જાણનારો આત્મા એનો એ જ રહે છે. માળામાં નાનાં મોતી, મોટાં મોતી એમ જુદાં જુદાં અનેક મોતી હોય છે અને તે બધાને એક હરોળમાં ગોઠવનાર દોરો એક હોય છે; તેમ બાલ્યાવસ્થા, યુવાવસ્થા અને વૃદ્ધાવસ્થા - એમ જુદી જુદી અવસ્થા હોય છે અને તે ત્રણે અવસ્થાને જાણનાર એક જ આત્મા છે.
જેણે બાળપણને જાણ્યું અને માણ્યું, એ જ યુવાનીને જાણે છે અને ભોગવે છે અને એ જ વૃદ્ધાવસ્થાને જાણે છે અને વેઠે છે. આ ત્રણે અવસ્થાનો અનુભવ એનો એ જ આત્મા કરે છે. આત્મા તો જોનાર-જાણનાર તત્ત્વ છે. બાળપણ આવ્યું તો તે બાળપણને જાણે છે, જુવાની આવી તો તે જુવાનીને જાણે છે, વૃદ્ધાવસ્થા આવી તો તે વૃદ્ધાવસ્થાને જાણે છે. અવસ્થા બદલાય છે છતાં આત્મા ટકે છે. અવસ્થા આવે છે અને ચાલી જાય છે, ઉત્પન્ન થાય છે અને નાશ પામે છે; પરંતુ આત્મા તો વિદ્યમાન જ રહે છે. આત્મા તે અવસ્થાઓથી જુદો, તેનો જાણનારો છે. આત્મા એક શાશ્વત જ્ઞાનધારક પદાર્થ છે. ૧- શ્રી કાનજીસ્વામી, ‘શ્રી આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર પર પ્રવચનો', આઠમી આવૃત્તિ, પૃ.૨૨૦-૨૨૧
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org


Page Navigation
1 ... 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816