Atma Siddhi Shastra Vivechan Part 2

Author(s): Shrimad Rajchandra, Rakeshbhai Zaveri
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram

Page 394

ગાથા – ૬૭.
ભૂમિકા
.... ગાથા ૬૬માં શ્રીગુરુએ કહ્યું કે કોઈ પણ સંયોગોથી જે પદાર્થ ઊપજતો
23 નથી, તેનો નાશ પણ કોઈને વિષે થતો નથી. આત્મા સંયોગજન્ય પદાર્થ નથી પણ સ્વાભાવિક અસંયોગી પદાર્થ છે, માટે આત્મા ત્રિકાળવતી - નિત્ય પદાર્થ છે.
ગાથા ૬૦માં રજૂ કરેલી દલીલ - “બીજી શંકા થાય ત્યાં, આત્મા નહિ અવિનાશ; દેહયોગથી ઊપજે, દેહવિયોગે નાશ', અર્થાત્ દેહયોગથી આત્માની ઉત્પત્તિ થાય છે અને દેહવિયોગે આત્મા નાશ પામે છે, તેનું સમાધાન શ્રીગુરુએ ગાથા ૬૨થી શરૂ કરીને ગાથા ૬૬ સુધી ન્યાયયુક્ત દલીલો દ્વારા કર્યું. તર્ક અને યુક્તિના આધારે શ્રીગુરુએ આત્માનું અનુત્પન્નપણું તથા અવિનાશીપણું બતાવી, આત્માનું નિત્યપણું સિદ્ધ કરી આપ્યું. શ્રીગુરુએ આત્માના નિત્યત્વ વિષે આપેલા સમાધાન ઉપર વિશેષ વિચાર કરતાં શિષ્યને પોતાની દલીલ નિરાધાર લાગવા માંડે છે. તેની મિથ્યા માન્યતાની જડ ઢીલી પડતી જાય છે અને તત્ત્વની સમ્યક શ્રદ્ધા થવા માંડે છે. તેની આ શ્રદ્ધાને વધુ દઢ કરવા માટે શ્રીગુરુ પ્રસ્તુત ગાથામાં અનુમાનપ્રમાણથી જીવનું નિત્યત્વ સિદ્ધ કરતાં કહે છે –
ક્રોધાદિ તરતમ્યતા, સર્પાદિકની માંય;
પૂર્વજન્મ સંસ્કાર તે, જીવ નિત્યતા ત્યાંય.' (૬૭) - ક્રોધાદિ પ્રવૃતિઓનું વિશેષપણું સર્પ વગેરે પ્રાણીમાં જન્મથી જ જોવામાં આવે
1 છે, વર્તમાન દેહે તો તે અભ્યાસ કર્યો નથી; જન્મની સાથે જ તે છે; એટલે એ પૂર્વજન્મનો જ સંસ્કાર છે, જે પૂર્વજન્મ જીવની નિત્યતા સિદ્ધ કરે છે. (૬૭)
સર્પમાં જન્મથી ક્રોધનું વિશેષપણું જોવામાં આવે છે, પારેવાને વિષે જન્મથી જ નિહિંસકપણું જોવામાં આવે છે, માંકડ આદિ જંતુઓને પકડતાં તેને પકડવાથી દુઃખ થાય છે એવી ભયસંજ્ઞા પ્રથમથી તેના અનુભવમાં રહી છે, તેથી તે નાસી જવાનું પ્રયત્ન કરે છે; કંઈક પ્રાણીમાં જન્મથી પ્રીતિનું, કંઈકમાં સમતાનું, કંઈકમાં વિશેષ નિર્ભયતાનું, કંઈકમાં ગંભીરતાનું, કંઈકમાં વિશેષ ભયસંજ્ઞાનું, કંઈકમાં કામાદિ પ્રત્યે અસંગતાનું, અને કંઈકને આહારાદિ વિષે અધિક અધિક લુબ્ધપણાનું વિશેષપણું જોવામાં આવે છે; એ આદિ ભેદ એટલે ક્રોધાદિ સંજ્ઞાના ન્યૂનાધિકપણા આદિથી તેમ જ તે તે પ્રકૃતિઓ જન્મથી સહચારીપણે રહી જોવામાં આવે છે તેથી તેનું કારણ પૂર્વના સંસ્કારો જ સંભવે છે.
ગાથા
અર્થ