________________
ગુપ્ત સામ્રાજ્ય અને પશ્ચિમના ક્ષત્રિપ
૧૭ સદીનું આબાદ રાજ્ય ભેગવવા ભાગ્યશાળી ઈ. સ. ૩૭પ થયો હશે. પોતાના મરણ પહેલાં, પિતાનું રાજ્ય
શાંતિથી પિતાના વારસને પ્રાપ્ત થાય તેટલા માટે તેનાથી બનતા બધા યત્ન તેણે કર્યો અને તે હેતુની સિદ્ધિને અર્થે, પોતાના અનેક પુત્રોમાંથી દત્તદેવી રાણીથી થયેલા પુત્રને તેણે યુવરાજ નીમી પિતાનો વારસ ઠરાવ્યો. તેને તેણે આ ભવ્ય સામ્રાજ્યનો વારસ બનવા યોગ્ય માન્યો એ તદ્દન વ્યાજબી હતું.
આવી રીતે વારસ તરીકે પસંદ કરવામાં આવેલો પુત્ર, તેની હયાતીમાં જ ઘણું કરીને યુવરાજ તરીકે રાજકારભારની ચિંતાઓમાં
તેનો ભાગીદાર બન્યો હશે જ. તેણે ગાદી પર ચંદ્રગુપ્ત રજે આવતાં હિંદુ રિવાજને અનુસરી પિતાના દાદાનું
નામ ધારણ કર્યું. વંશાવલિમાં તેના દાદાથી તેને ઓળખવા માટે તે ચંદ્રગુપ્ત બીજા તરીકે લખાયો. તેણે વળી વિક્રમાદિત્ય’નું બિરૂદ ધારણ કર્યું. હિંદની દંતકથાઓમાં ખૂબ જાણીતા થયેલા વિક્રમાદિત્યની કલ્પનાના આધારરૂપ જે કોઈ પણ રાજા હોય તો આ તેને માટે બીજા બધાઓ કરતાં વધારે હકદાર છે. તેના એ રાજ્યાધિરહણની ચોકસ સાલ નેંધાયેલી મળતી નથી, પણ તે ઈ. સ. ૩૭૫ની લગભગમાં જ હેવી જોઈએ. તે બાબતનો આખરી નિર્ણય કરનાર કોઈ સિકકો કે લેખ જડે ત્યાં સુધી એ સાલને તેના રાજ્યાધિરેહણની લગભગ ખરી સાલ તરીકે સ્વીકારવી જોઈએ. મળેલી માહિતીને આધારે તો એમ જ જણાય છે કે, કોઈ પણ જાતના વિરોધ કે ટંટાક્રિસાદ વગર તેને તેના પિતાની ગાદીનો વારસો મળ્યો હતો. નવો સમ્રાટું ગાદીએ બેઠે ત્યારે પુખ ઉમરનો અને તેના નિત્યવિજયી પિતાએ તેને વારસામાં આપેલા વિશાળ રાજ્યનો વિસ્તાર કરવાની સ્થિતિમાં હતો. તેણે તેના પિતાનું દક્ષિણપથના વિજયનું સાહસ ચાલુ ન રાખ્યું, પણ તેને સ્થાને નૈઋત્ય દિશામાં રાજ્ય૧ લેહશંભને ચંદ્ર તે ચોથા સૈકામાં સમુદ્રગુપ્તને સમ લીન અને નર
