Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInyAyasindhu: praNetA : AcAryazrIvijayanemisUriH Education International Fon Five & Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsanasamrAT-zatAbdIgranthamAlA-puSpam - 2 // OM aha~ namaH // / / paramakAruNikagItArthatvAdiguNopetanijacaraNavidyApratibhAtizayAdiguNasaMsmAritAtItayugapradhAna guruvaryazrIvRddhicandrAparanAmazrIvRddhivijayasadgurubhyo namaH / / bhavyabhavyAnugrahavihitAnekagranthasandarbhasakalasUrisArvabhaumazAsanasamrATa tapogacchAcAryabhaTTArakazrIvijayanemisUrisandRbdhaH / // zrInyAyasindhuH // ACHARYA SRI KAILASSAGARSURI GYANMANDIR SHREE MAHAVIR JAN ARAGHAHA KENDRA Koba,Gandhinagar-302007. Ph.: (079) 23276252,23276204-05 Fax : (079)23278249 prakAzikA : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khambhAta vi.saM. 2064 I.sa. 2007 .
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHRI NYAYASINDHU BY ACHARYA SRIVIJAYNEMISOORIJI (JAIN NYAYA) sampAdanam : kIrtitrayI (c) sarve'dhikArAH svAyattAH prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta / / prathamA AvRttiH vi.saM. 1980 dvitIyA AvRttiH vi.saM. 2064, I.sa. 2007 pratayaH 500 mUlyam : rU. 120/ AvaraNam : naineza saraiyA, sUrata / prAptisthAnam : (1) sarasvatI pustaka bhaMDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda-380001 (2) zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007 dUrabhASa : 26622465 mudraNam : 'kriSnA grAphiksa', 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-380013 dUrabhASa : 079 - 27494393
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatAbdI samarcanA pUjyapAda zAsanasamrATa vAlavahAcArI AcAryamahArAja zrIvijayanemisUrIzvarajI mahArAjasAhevanA AcAryapada-zatAvdIvarpano avasara Avyo ane pUjyapAda zAsanasamrATazrI dvArA racita graMthonA punaH prakAzananI, varSothI aMtaramAM sevelI bhAvanA pharI jAgRta thaI gaI, ane A svarUpe pUjyazrInI bhakti karavAno 'bhAva pUjyapAda gurubhagavaMta zrIvijayazIlacaMdrasUrIzvarajI mahArAjasAhevanI satpreraNAthI vadhu pravaLa vanyo. Ama to navyanyAyanI zailImA pUjyazrInA racelA svataMtra graMtho ke TIkA graMthonuM saMpAdana e amArA gajA uparAMtanuM sAhasa ja gaNAya. chatAM paNa pUjyazrInI bhakti svarUpe svIkAreluM A sAhasa paNa amArA mATe jJAnanI navI dizA ughADanAeM vanaze evI zrandrA che. A bhAvanA-anvaye zAsanasamrATzatAvdI-graMthamAlAnA prathama puSparUpe hamaNAM ja saptabhaGgIprabhAnu punaH prakAzana kArya sampanna thayu. e pachInA puSpa tarIke nyAyasindhu-graMthay prakAzana kArya paNa pUrNa thayela che je amArA mATe AnaMdano viSaya che. A graMtha paNa saptabhaGgIprabhAnI jema pUjyazrInI svataMtra racanA ja che. __ A graMthamA jainadarzanamAnya pramANa - naya ane nikSepanA svarUpanuM varNana pUjyazrIe navyanyAyanI zailImAM vizada rIte karyu che. temAM sarvaprathama, jJAna, svarUpadarzana, tenA sAkAra, nirAkAra, savikalpaka, nirvikalpaka va. bhedonuM nirUpaNa; te aMgenI vauddhAdi darzanonI mAnyatAo darzAvIne syAdvAdazailIo tenuM khaMDana karavAmAM AvyuM che. tyAravAda, nyAyadarzanamAnya indriyapramANa darzAvIne jainadarzanamAnya indriyonA svarUpanuM varNana karyu che. ane kApilAdi darzana sammata jJAnanA ekAnta svatastva/paratastvanuM nirUpaNa tathA khaMDana karIne syAdbAdamAnya jJAnanA svatastva-paratastvanI sthApanA karI che. te pachI, vedoMne apaurupeya (nitya) mAnanArA tathA sarvajJane nahi mAnanArA mImAMsakono mata darzAvIne temAM dopadarzana karAvavApUrvaka khaMDana karIne vistArathI sarvajJanI siddhi karI che. tyAravAda, vedAntamAnya mAyA - avidyA - jagatanuM brahmAtmakatva va. padArthonuM nirUpaNa tathA khaMDana karyu che ane jainadarzana sammata utpAda-vyaya-dhauvyarUpa sattA ja nAmAntare anyadarzanamAnya mAyA che te siddha karyu che. te pachI, naiyAyika sammata AtmAnA nityatva-vibhutva tathA jagatanuM IzvarakartRkatva va. siddhAntonI vizada carcA karIne temAM dopo darzAvyA che. te pachI, cArvAka-sAMkhyAdi matonuM vistRta nirUpaNa tathA teAnuM khaMDana karyu che. ana jainadarzanamAM anya darzano kaI rIte samAveza pAme che te darzAvavAmAM AvyuM che. ane te rIte syAdvAda sAthe teonuM sakhya sthApita karyu che. tyAravAda, anyadarzanasammata pramANonI saMkhyA, kathana tathA jainadarzanamAnya pratyakSa tathA parokSa pramANanI carcA vistArathI karavAmAM AvI che. temAM pAramArthika pratyakSapramANarUpa kevalajJAna tathA kevaladarzana yugapat hoya ke
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ kramazaH hoya - vagere carcA vividha jainAcAryonA mata darzAvIne karI che. te pachI zaktivAdanI carcA mImAMsaka-naiyAyikAdinA mata-matAntaro darzAvIne karavAmAM AvI che. te pachI, vyAvahArika pratyakSa tathA tadantargata avagraha-IhA-apAya-dhAraNAdi matijJAnanA bhedonuM varNana karyu che, ane parokSapramANanA smRti-pratyabhijJA va. pAMca bhedonuM varNana tathA teonuM prAmANya sindra karyu che. sAthe ja anyadarzanasammata upamAnAdi pramANono pratyabhijJA va. mAM samAveza karyo che ane smRti-pratyabhijJA va. ne nahi svIkAratA vauddhAdi mato- khaMDana karyu che. tathA, anumAnapramANanI carcAmAM hetuonA bhedo tathA svarUpanuM varNana karyu che. te pachI, abhAvonuM varNana - tenA cAra bhedo va. nuM nirUpaNa vistArathI karyu che ane naiyAyikAdi bhAvAtirikta abhAvane mAne che tenuM khaMDana karyu che, ane abhAva paNa bhAvasvarUpa ja che ema sthApita karyu che. tyAra bAda AgamapramANa, vizada nirUpaNa karyu che tathA tadantargata zabdane guNasvarUpa mAnatA naiyAyikornu khaMDana karI tenuM paudgalikatva siddha karyu che. te pachI, saptabhaGgImAM sakalAdeza, vikalAdeza, pramANasaptabhaGgI, nayasaptabhaGgI va. nI vistRta carcA karI che. te pachI, pramANAbhAsanI carcA karIne pramANanI carcA samApta karI che. tyAra bAda, nayanuM nirUpaNa karatAM nayanA bhedonuM varNana tathA bauddhAdi darzanono vividha nayomA samAveza darzAvyo che. ane dravyArthika-paryAyArthika nayonI saMkhyA vize jainAcAryonA mato darzAvyA che. te pachI nikSeparnu saMkSipta varNana karIne graMtha samApta karyo che. kula 1338 zlokomA patharAyelA A graMthano moTo bhAga pramANaviSayaka carcAmA rokAyelo che. nayanI carcA saMkSepamAM karela che ane nikSepa to mAtra ve ja zlokamAM varNavyo che. vizeSamAM, graMthanA prAraMbhe A graMthanI vistRta viSayAnukramaNikA ApI pUjyazrIo graMthano viSayavodha jijJAsuo mATe sulabha karI Apyo che. graMthanA prAntabhAge zlokono akArAdikrama tathA vizeSanAmonI sUci ane uddharaNa pariziSTarUpe mUkavAmAM AvyAM che. A graMthanI racanA vi.saM. 1966mAM thayelI che ane tenuM prathama prakAzana vi.saM. 1980mAM thayenuM che. prAnte, A sampAdanamA amArA matimAndyane lIdhe granthakAranA Azayaviruddha koI sampAdana thaI gayuM hoya to te mATe amo 'mithyAduSkRta' ApIo chIo. vi.saM. 2064 kArataka suda-1 (zAsanasamrATa janmadina) kIrtitrayI (muniratna-dharma-kalyANakIrtivijayAH) amadAvAda
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // "SaDdarzana jina aMga bhaNIje" (AnandaghanajI mahArAja)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ : Arthika saujanya : pU. sAdhvIjI zrIpravINAzrIjIma.nAM ziSyA pU. sAdhvIjI zrIdakSayazAzrIjIma.nAM ziSyA pU. sAdhvIjI zrIdhRtiyazAzrIjIma.nI preraNAthI zrIpuruSAdAnIya pArzvanAtha jaina zve. mU. pU. saMgha, devakInandananAM zrAvikA baheno taraphathI.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuviSayAnukramaNikA // 11-12 13-15 viSayaH maGgalAcaraNam-AdyantatIrthaGkaragurUNAM rabharaNalakSaNam granthatatkartRnAmoTTanamabhidheyasUcanaM ca lakSaNamAnAbhyAM jJAnasya prathamato nirUpaNe bIjamupadarzitam jJAnaraya svarUpataTasthalakSaNadvayopadarzanam taTasthasvarUpalakSaNavizeSopadarzanam jJAnasvarUpe viSayaghaTitatvaM paramatenopadarzya svaprakAzakatvamAveditama sUryadRSTAntena jJAne ravaparaprakAzakatvaniSTaGkanam paraprakAze'navasthApAdanaM gauravapradarzanaM ca janakasyaiva viSayatvamityarayA'pAkaraNam indriyasannikRSTArthasyaiva viSayatvamityasyA'pAkaraNam laukikaviSayatvasyendriyayogyatAvacchedakatvakhaNDanam indriyArthasannikarSasya pratyakSajanakatvamapAkRtya yogyatvasya tattvamupapAditam jainaravaprakAzavAde prabhAkaramatAda vizeSopadarzanena tadoSaparihAra: paraprakAze jJAnajJAnasyA'sambhavopapAdanam ravaprakAze'rtha pravRttyupapAdanaM parakIyadoSonmUlanaM ca vedAntimatAjjainamate svaprakAze vizeSopadarzanam sAGkhyamatAd vizeSopavarNanam bauddhamatAd vizeSapradarzanam paraprakAzavAdibhyo vaizeSikAdibhyo vailakSaNyopadarzanam svasaMvedanAtmakaM svameva ravarimana pramANamiti nigamitama pramANasya lakSaNam svamatavyavasthApane paramatakhaNDanarayA''vazyakatvamupadarzitam nirvikalpakasyaiva prAmANyaM na tu savikalpakasyetyabhyupagacchato bauddhasya prakriyAyAM savikalpaka dvArA nirvikalpasya prAmANyopadarzanam tanmate'numAnasya prAmANyapradarzanam pAramArthikasAMvyavahArikaprAmANyayorlakSaNaM tanmatena jainokta pramANalakSaNasya nirvikalpake DavyAptyupadarzanam bauddhoktAvyApterlakSaNaphalopadarzanena bAdhatayA doSe paryavasAnamAvedyA'pAkaraNama tatraiva pramANatvena svaparavyavasAyitvAnumAne pakSaikadeze nirvikalpake pratyakSAdinA bAdhasyoddhAra: tatra svasaMvedane nirvikalpaka sAdhakatvasyA'pAkaraNam anumAnasya nirvikalpakasAdhakatvApAkaraNaM taduktavyAptyAdyasiddhayupapAdanena pratyakSAnumAnavyatirikta pramANasyA'bhyupagamAdeca na tatsAdhaka tvam 18-19 20-24 25-27 28-31 32-33 34-35 36-37 45-46 48-50 52-54 55-60 61
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 63-67 68 69-70 72-73 74-75 77-79 81-83 84 88-91 bauddhAbhyupagatapAramArthika prAmANyalakSaNakhaNDanama savikalpadvArA'rthopadarzakatayA nirvikalpasya prAmANyamiti bauddhasammatasyomUlanam vastunaH kasyA'pi pratyakSabuddhau vizeSaNatayA bhAnAsambhavena na savikalpakapratyakSatAsambhava iti na tathA tasya prAmANyamiti bauddhapUrvapakSaH / tatra pratyakSe'rthe zabdasya vizeSaNatayA bhAnApAkaraNam arthe jAtervizeSaNatayA bhAnakhaNDanam avayavino dravyasya cA'tirikta syAunabhyupagamena tAbhyAM vaiziSTyabhAnasya vyudasanam saMyogavibhAgAbhyAM karmaNA ca vaiziSTyamAnasyA'pAkaraNam pUrvatvAdInAmupAdhInAM vizeSaNatvApAkaraNam daNDAdevizeSaNatayA bhAnasya vidhvaMsanam vastumAtrasya svAtmapratiSThitatvena bhUtalAzritaghaTAdibuddhernirAsaH sannikarSAsambhavena dezAdito viziSTabuddhyasambhavaH, asannikRSTe tadabhyupagame doSapradarzanaM ca viziSTabuddheH kalpanAmAtratvoTTaGkanena bauddhapUrvapakSanigamanam bauddhamatakhaNDanArambhaH pratyakSe'rthe zabdavaiziSTyabhAne bauddhokta dUSaNasyonmUlanam pratyakSe jAtiviSayakatvavyavasthApanam anugatabuddherapohAvagAhitvasya bauddhasammatasya khaNDanam nA''yAtItyAdinA bauddhoktasya doSanikarasya naiyAyikasammatAyAM jAtAveva sambhavo na tu jainasammatAyAmityasya vyavasthApanam jAtyAdiviziSTabuddhau kathaJcittAdAtmyasyaiva saMsargatayA bhAnaM na tu samavAyAderityasya vyavasthApanam tatra saMyogasya naiyAyikasammatasyA'pAkaraNam tatra samavAyaraya khaNDanam kathaJcittAdAtmyena jAtiviziSTabuddhinigamanena jAtyA na viziSTabuddhiriti vadato bauddhasya zikSaNam pratyakSe'vayavino vaiziSTyabhAnasyopapAdanam bauddhoktadUSaNajAlo naiyAyika sammatamevA'vayavinamAkrAmatItyasyopadarzanam svamate calanAcalanAdyanantadharmakatvenA'vayavino niSTaGkanam paramANupuJjenaiva ghaTAdyavayavibuddhiriti bauddhamatasya khaNDanam guNavyatiriktaM dravyaM nA'stItyasya bauddhamatasya khaNDanam bauddhoktadoSanikarasyA'tirikta saMyoge saJcAraNena svasammataparyAyAtmakasaMyogena viziSTabuddharupapAdanam vibhAgena karmaNA ca vaiziSTyasya pratyakSe svamatena bhAnamapapAditama kSaNikAkSaNikatvapakSe jainasiddhAnte kriyAsambhavopadarzanam ekAntakSaNikatvasyaikAntasthairyasya cADasambhavopadarzanam yatsattatkSaNikamiti bauddhamatamupapAdya nyAyamatena pratibandhA nirAkRtam tArkikasya pratibandibalAd bauddhamatakhaNDanaM na yuktaM kintu bauddhoktadoSakadambakasya svarUpasahakArizaktyAdikarambite'rthe'vakAza eva nAstItyupadarzitam 92-96 97-99 100-106 107-110 111 0 113 114-115 116 117-118 119-123 124-125 126 127 128-135 136-137
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 139-141 142-145 146-151 152-153 154-155 156-160 161-162 263 164-172 173-174 176-177 178-179 jainarAddhAnte saMyogAdivaiziSTyAvagAhipratyakSanigamanam kevalavartamAnasya pratyakSe bhAnamiti bauddhamatasyomUlanam pUrvAparayoH pratyakSe na bhAnamityasya khaNDanena tadviziSTabuddhernigamanaM, sAnnidhyasya na pratyakSe niyAmakatvaM kintu pratiniyatayogyatvasyaiveti darzitaM ca pUrvAparayoH pratyakSeDabhAne sugatasya sarvajJatvAnupapattirupadarzitadaNDAdiviziSTatayA zabalAtmakavastunaH pratyakSasya pratiniyatavacasollekhe bIjamupadarzitam bauddhAbhimatasya svAtmapratiSThitatvasya jainamatAzrayaNena yuktatvamupapAditam varatUnAmanyasamAzritatve bauddhoktadUSaNasyoddhAra: tatra zabdAzrayatayA niraMzamAkAzamabhyupagacchato naiyAyikasya matamAzaya zabdasya paudgalikatvavyavasthApanena nirAkRtam zrotrasyA''kAzarUpatvakhaNDanam cakSuSaH prApyakAritvakhaNDanam cakSuSastaijasatvApAkaraNaM viratarataH tatraiva tamasaH paudgalikatvapradarzanam jagato bhinnAzritatvanigamanena tataH savikalpakabuddhathupasaMharaNam tadAdhArasya tadAdheyaviziSTatvAviziSTatvAnekAntopapAdanena sannikarSasya pratyakSe sarvatrA'niyAmakatvena cA''vRtadezasyA'pi viziSTapratyakSe bhAnamupapAditam yogyatvabalAt pratiniyatasyaiva pUrvAparAdeH pratyakSa bhAnamiti na sarvasya sarvajJatvApattirityupadarzitam // iti savikalpakavAdaparisamAptiH // jJAne sAkAratvavAdinAM bauddhAnAM pUrvapakSaH tatra sautrAntikayogacArayorvizeSopadarzanam syAdvAdino bauddhamatapratividhAnam tatra sautrAntikAbhyupagatasya viSayavyavasthAhetonigatasya sAkAratvasya khaNDanam vastusvabhAvasya pratikarmavyavasthAhetutvamupapAditam, tadanabhyupagame doSazcopadarzitaH sAkAratvasya viSayavyavasthAhetutve'navasthAdidoSopadarzanam sautrAntikasya sAkAratvAbhyupagame bAhyAsiddherApAdanam bAAkArayorbimbapratibimbabhAvenA'numeyAnumApakabhAvasyA'pAkaraNam naiyAyiko'pi svabhAvavizeSamazaraNIkRtya viSayavyavasthAM kartuM na zakta ityupadarzitam sAkAravRttyabhyupaganturvedAntino'pi viSayavyavasthAyAM svabhAvasyaiva zaraNIkaraNIyatvamiti tanmate doSopadarzanena niSTaGgitam bauddhamatakhaNDanAtidezaH sAGkhyamate svamate sAkArAnAkArayorupayogayorupadarzanam arthAbhidhAnapratyayAnAM samAnazabdAbhidheyatvAdevA'rthazabdAbhilApyatvaM jJAnena tu sAkAratayeti niSTaDitam svamate samAnazabdAbhidheyatvena jJAnArthayoH kathaJcidabhedopadarzanam anAkAravijJAnAbhyupagantRvaibhASikamatakhaNDanam 180-183 184 185 186 187-188 189-190 191-192 193-196 197 198-199 200 201-202 203-204 205 206-207
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208-209 210-211 212-214 215 216 217-218 219 220-222 223 224 bAhyApalApinaH sAkAravijJAnAbhyupaganturyogAcArasya mataM khaNDitam tatrA'bhinnopalambhaviSayatvAjJAnArthayorabheda iti tanmatamAzaGkayA'pAkRtam jJAnArthayorabhede citrAkArajJAnAnupapattiH, tatrAtiriktacitrAkAratAyA apAkaraNaM ca yathArthakriyAsAryAd bAhyayorbhedastathA pratibhAsasAjjJiAnAkArayorapi bhedaratatreti darzitam jJAnArthayorabhede jJAnaM ghaTa ityAdyApattirdarzitA jJAnasya tAdAtmyaM viSayatvaniyAmakamiti vijJAnavAbhimatamapAkRtama sAdRzyasya jJAnAdyatiriktatvaM vyavasthApitam arthApalApe jJAnAnAM mithobhedapratIteranupapattiH, guruziSyAdivyavasthAnupapatiH, mukti riti jJAnAdeva muktayApattizca darzitAH artha vinA'pi vAsanAbalAjjJAnAnAM bheda ityasyA'pAkaraNam jJAnamAtrasya svapnopamatvamapAkRtam grAhAtvAdarthasya mithyAtve jJAnasya tattvApattirupadarzitA vijJAnavAdinaH kathAyAmapraveza upapAditaH vAdyAdInAM vaijJAnikaM sattvamAzacADapAkRtam jJAnArthayoH sadasatostanmate'bhedAnpapattirdarzitA bAhyavAde bhedAbhedAdivikalpenA'rtharayA'jJAnena grahaNaM na sambhavatItyAzodAvya vyudaratA vijJAnavAdinastAdAtmyasya grAhyatvaniyAmakatve jJAne kSaNikatAdyanumAnavaiyarthyatadasambhavAderupadarzanam tanmateDaNvAtmakaraya jJAnasyA'siddhiH pratipAditA jJAnaM vinA'pyarthasya sattvaM pratipAdya dRSTisRSTikhaNDanam jJAnAbhAvasyA'rthAbhAvAsAdhakatvamupapAditam bAhyamapalapato yogAcArasya vedAntimatAzrayaNamarthata ApAditam viruddhadharmAdhyAsAdekaraya vedAntyabhyupagatasyA''tmano'sambhavazcet kSaNikavijJAnamapyekaM tadA na sambhavatItyupapAditam ekasya dharmadvayAnabhyupagame ekasyA''layapravRttivijJAnadvayopAdAnatvAnupapattiH kSaNikavijJAnavAde bandhamokSavyavasthAnupapattirAveditA udayanAcAryasammatizca mAdhyamikasya zUnyavAdinaH prazna: tatra AtmAdInAM vicArAsahatvaM pratijJAtam vastuta AtmAdInAmabhAve'pi saMvRtisattvAd vyavahAropapAdanam anavasthAyAH saMvRtisattvasya zUnyatve paryavasAnaM sUcitam grAhyasyA'khaNDarUpatvAdyapAkaraNam kAraNaM tadanyo vA jJAnasya viSayo na sambhavatIti vikalpanikareNA''veditama mAnAdhInAyA vyavasthAyA asambhava AveditaH jJAne pramAbhramarUpavizeSanirAkaraNam jJAne bhramatvasAdhakasya bAdhitagocaratvasyonmUlanam jJAnArthayoranyonyasmin phalakAritvatadabhAvayordoSopadarzanam 225 226 227-228 229 230-233 234-238 239 240 241-242 243 244-247 248 249 250 251 252 253 254 255-257 258 259 260-272 273-275 ___10
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276-278 279 280-281 282 jJAne prAmANyasya bhramatvasya cA'siddhirupapAdya zUnyatvanigamanam zUnyavAdimatakhaNDanam tatra jagadalIkatvasAdhaka vicArasya sattvAsattvayordoSopadarzanam zUnyatvasya tatsAdhakapramAbhAvAbhAvayorasidvyupadarzanam jagato jJAnAnadhInaM sattvamupadarzitam / jJAnasya jainamate svasaMviditatvena saMvRtisattvapakSadoSoddhAra: zUnyatvavAdino grAhyakhaNDanasya khaNDanam tatra ghaTAde: sthUlatvANutvAdyupadarzanam kSayopazamavizeSAdeviSayatvaniyAmakatvamAveditama kAraNakhaNDanayukte rapAkaraNam mAnAvasthAyAH parihAra: jAgratsvapnabodhayorvailakSaNyopadarzanam svapneDaprathananirAkaraNenA'nyathAprathanaraya vyavasthApanam nyAyasAThyajaiminIyeSvanyathAprathanaM vedAnte tvanirvacanaprathanaM svapne pradarzitama svapne satkhyAti: sadRSTAntamupavarNitA bhramAnabhyupagantRprabhAkaramatamupadarzitam bhramANAM vailakSaNyamanyathAprathana evetyupadarzitam zazazRGgAdivAkyAd bodhopapattiranyathAprathana evetidarzitam bhramatve'nubhavaH pramANatayA darzitaH, tena ca prabhAkararayA'pi pratikSepaH bhrame bAdhitArthAviSayatvakhaNDanasya khaNDanaM bAdhakAnAM vyavasthApanena svapnajAgraddazayorbhadavyavasthApanam arthakriyAjJAnaprAmANyasya svatastvopapAdanena zUnyavAdikRtatatkhaNDanasya khaNDanam zUnyavAdikRtaprAmANyAsiddhikhaNDanaraya nyAyamImAMsayoravakAza AveditaH saMvAdakhaNDanasya khaNDanaM saMvAdakavyavasthApanena arthajJAnayoAhyagrAhaka bhAvasya svabhAvato vyavasthApanam jJAnasya grAhAtvaM grAhakatvaM ca nimittabhedena vyavasthApitam ekAntavAdamavalambya pradarzitAnAM doSANAM syAdvAde nA'vakAza ityAveditam arthasiddhi prAmANyasiddhiM cA''vedya tannyAyena bhramatvasiddhirAveditA arthakhaNDanapravaNasya zUnyavAdino nairAtmyadarzane'pi nA'bhISTasiddhiH syAdvAdAzrayaNamantareti darzitama // iti zUnyavAdimatakhaNDanam // jJAnAtiriktasyendriyAdeH pramAkaraNatvena prAmANyaM, naiyAyikasammataM dravyendriyabhAvendriyasvarUpanirUpaNam naiyAyikasammatasyendriyasyA'rthamatAvahetutvamupapAditam manasoDaNutvamapAkRtya mahattvaM vyavasthApitama labdhIndriyakramavazAnnetrAdijJAnakramasya manaso'nindriyatvaraya copadarzanam jJAnamAtrasya svAMze pramAtvamarthAMze ca kasyacit pramAtvaM kasyaciccA'pramAtvamityupadarzitam 283 284 285-286 287 ra88 289-290 291 292-293 294-295 296 297 298 299 300 301-302 303-308 309 310 312-314 315-316 317-318 319 320 321-322 . 323-325 326 327 328 329
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 333 338 jainamate prAmANyAprAmANyayorutpattau paratastvaM, jJaptau svatastvaM parataratvaM ca, mImAMsakakApilayozca pramAtvamutpattijJaptiphaleSu svata iti darzitam 330 vedAntinaye pramAtvasya svatastvaM, nyAyanaye prAmANyAprAmANyayoH paratastvaM, bauddhamate'pi tathaivArthAMzamavalambyeti darzitam 331 upadarziteSvekAntatvamAnaM jainabAdhyamityupadarzitam mImAMsakamatonmUlanAya prAmANye guNajanyamasAdhakamanumAnamupadarzitam mImAMsakasammatasya pratyakSe guNabAdhakatvasya doSabAdhakatvApattipratibandhA'pAkaraNam 334 zaktirUpapramAtvasya svatastvaM zaktirUpApramAtvasvatastvapratibandhA'pAkRtam pramAtvasya kAraNAgatatvAta svatastvamityasya jJAnatvabhramatvayostattvApattipratibandhA'pAkaraNama zaktizaktirekakAraNakatvaM sadRSTAntamupadarzitam pramAyAM doSAbhAvasya kAraNatve'pyatiriktabhAvAjanyatvena svatastvamityasya khaNDanam doSasya guNAbhAvarUpatvena bhramasyaiva svatastvamiti mImAMsakamate doSapradarzanam 339 guNadoSayoH samAnamAnatvamupadarzitam 340 pramAtvasyautsargikatvamapAkRtam 341 pramAtvasyautsargikatvaM pratibandhA''pAditama 342-343 prAmANyasya janakajJAne jJaptiH parata upadarzitA 344 prAmANyarayA'rthakriyAjJAne jJapti jinamata upapAdyA'navasthA parihRtA 345 prAmANyaraya svato jJaptau saMzayAnupapattirupadarzitA 346 prAmANyasya jainamate kathaJcijjJAnasvarUpatve'pi tadaMze kSayopazamavizeSAbhAvAnna svasaMviditena jJAnena pUrvaM grahaNamiti darzitam 347 kevalajJAne prAmANyasya svata eva grahaNamupadarzitam 348 prAmANyasya jJaptau saMvAditvAdyapekSAmanaGgIkurvato mImAMsakasya buddhAgamo'pi pramANaM syAditi darzitam 349 bAdhika bodhakatvena buddhAgamasyA'prAmANye bAdhAbhAvasya prAmANyasAdhakamiti darzitama 350 bAdhAbhAvasya tanmate saMvAditAdau paryavajJAnaM darzitam svAgame nityatvataH prAmANyamiti mImAMsakAbhyupagamasya khaNDanam 352 doSamukta puruSApalApato vede prAmANyAbhyupagame'prAmANyameva tataH syAdityAveditam 353-354 ekAntena nityatvasyAnityatvasya cA'bhAva upadarzitaH zabdAnAM dhvanivyaGgayatvaM mImAMsakasammatamapAkRtam 356-361 zabdApratyakSanimittatayA vAyUnAmAvaraNatvakalpanamapAkRtam 362-366 nitye zabde kramAsambhavapradarzanam 367-368 paugalikasyA'pi zabdasya madhyadezAvinAzazrutiprAptyorupapAdanaM sadRSTAntam 369-370 anitye zabde parasya zaktigrahAdyasambhavAzaGkodAvya parAkRtA 371-373 jAtizakti vAdaM vyaktizaktivAdaM cApAkRtya svasiddhAntitasAmAnyavizeSobhayAtmakavastuzaktivAdasyopadarzanam 374-375 sAmAnyavizeSobhayAtmakasya zabdasya zaktatvavyavasthApanam 376 nityatvena vede doSAbhAvAdaprAmANyAbhAva ityasya tathaiva gaNAbhAvAt prAmANyAbhAva iti pratibandhA'pAkaraNama 377
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 379-381 rU82 383 384-385 386-387 388-389 390 391 smaryamANakartRkatvAd bauddhAgamAdivad vede pauruSeyatvavyavasthApanam siddhArthakasya vacanasya na prAmANyamityAzaGkaya nirAkRtam siddhArthAt karturasmaraNe bauddhAgamAderapauruSeyatvApAdanam sarvajJavicAra: tatra vaktRtvata: sarvajJatvAbhAvasAdhanasya khaNDanam AgamAtmaka kAryavizeSeNa sarvajJasiddhirupadarzitA sarvajJe rAgAderAtyantikaH kSayaH prasAdhitaH mImAMsakasya sarvajJAnabhyupagantuH pUrvapakSaH tatra sarvajJe pratyakSapramANAbhAva upadarzitaH sarvajJe'numAnopamAnayorabhAva upadarzitaH sarvajJa AgamapramANasyA'pAkaraNam sarvajJaH samAnakAlikaibhinnakAlikaizca jJAtubhazakyo'rthApattirapi na tatra pravartate ityupadarzitam abhAvapramANAdapi na sarvajJasiddhiriti darzitam sarvajJAnasyotpattyasambhavaH, tatrendriyasya tadutpAdakatvakhaNDanam sarvajJAnasya netrAdijanyatve pratiniyataviSayatvameva syAdityupapAditam sarvajJAnasya manasA'pyupapattirapAkRtA sarvajJAnasyAulaukikasannikarSajatvamapAkRtam sarvajJAnasya liGgAdutpatirapAkRtA liGgajanyajJAnavataH sarvajJatvamapaharitatam sarvajJAnasyopamAnAdutpattirapAkRtA Agamasya sarvajJAnajanakatvamapAkRtam sarvajJAnasyArthApattyotpattiH parAkRtA sarvajJAnasyA'bhyAsajanyatvamapAkRtam sarvajJasya bhrAntijJatvAd bhrAntatvApAdanam sarvajJAnumAne pratyakSAnumAnabAdhopadarzanam sarvajJatvAdyabhAvasAdhakAnAmanumAnAnAmupadarzanam sarvajJAnumAne upamAnabAdhopadarzanam sarvajJAnumAne AgamabAdhopadarzanam sarvajJAnumAne abhAvapramANabAdhopadarzanam sarvajJe kITAdijJAnasya vaiyarthyamupadarzitam paraduHkhaM sAkSAtkurvataH sarvajJasya duHkhitvApAdanam mImAMsakamatakhaNDanam tatra pratyakSatatpUrvakAnumAnayoH sarvajJatvasAdhakatvakhaNDanasyeSTApattyA parihAra: sarvajJAnasAdhakAni sAmAnyatodRSTAnumAnAni darzitAni Agamasya sarvajJasAdhakatvaM vyavasthApitam 392 393-395 396-397 398 399 400-402 403 404-405 406 407-408 409 410 411 412-413 414 415 416-417 418 419 420 421 422 423 424 425-428 429 13
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvajJAnasya pratyakSatvaM niSTaDitam 430-431 abhyAsAjjJAne prakarSaniSThA sadRSTAntamupavarNitA 432 sarvajJasya bhrAntijJatve'pi na bhrAntatvamiti vyavasthApitama 433-434 sarvajJe pratyakSAnumAnavAdhayoruddhAraH 435 sarvajJe'numAnabAdharaya jaiminyAdau mImAMsakatvAderanumAnavAdhaprativandyA'pAkaraNam 436-437 sarvajJasya svasamakAlikAdibhinitvaM sadRSTAntamupapAdita 438-439 upamAnasya sarvajJabAdhakatvamapahastitam 440 paraduHkhasAkSAtkaraNe'pi sarvajJasya na duHkhitvamityupadarzitam 441 mImAMsakalakSaNalakSitasya pramANasya nirAkaraNam 442-449 bhaTTAbhyupagatajJAtatAyA apAkaraNam 450-454 bhaTTamate japterjAnarUpavyApArAnumApakatvasya khaNDanam 455-456 prAbhAkarasya bhramasthale vivekAkhyAtimabhyupacchato mataM nirAkRtam 457-459 prAmANyasya jJaptAviva kArye'pi parataratvaM vyavasthApitam 460 vedAntimatakhaNDanam 461-462 tadabhimatasyA''vidyakatvasyA'pAkaraNam 463-464 mithyAtvasAdhakaM na kimapi pramANamityupadarzitam 465 mithyAtvasAdhakAnumAnasya tatsAdhaka dRzyatvAderapAkaraNena khaNDanam 466-468 zabdasya mithyAtvasAdhakatvaM khaNDitam 469 jagato brahmAtmakatvasya khaNDanam 470-471 utpAdavyayadhauvyarUpAyAM sattAyAM mAyeti nAmAntarakaraNaM parasyeti darzitam 472-473 svaprakAze brahmaNi avidyAyA asambhava uparzitaH 474 niyuktikavaidAntiprakriyAzrayaNasyA'yuktatvamAveditam nyAyamatakhaNDanam 476 tatra tanmatasiddhAnAM pramAtRpramAtatsambandhAnAmaprAmANikatvamupadarzitam 477 Atmani nityatvaparamamahattvayorapAkaraNam 478 Atmani svadehasamAnamAnAvagAhipratyakSasya paramamahatparimANabAdhakatvamupadarzitam 479 Atmano'pakRSTaparimANatve'pi na janyatvApattirityupapAditam 480 AtmanastatparimANasya ca kathaJcijjanyatvaM prasAdhitam 481 AtmanaH svadehasamAnamAnatve dehAvayavakhaNDanavRddhyAdinA taddezakhaNDanavRddhayAdiprasaanasyeSTApattyA pariharaNam 482 Atmapradezasya khaNDitazarIrAvayavapraveze yuktirupadarzitA 483 apakRSTaparimANatvenA''tmanaH sAvayavatvAdiprasaGgarayeSTApattyA pariharaNam ArambhakasaMyoganAzAd dravyanAza iti nyAyamatasyA'pAkaraNam Atmani dehasamAnamAnatve'numAnaM darzitam 486 nityavibhvAtmavAde bandhAdyanupapattirupadarzitA 487 adRSTasya sarvakAryakAraNatvAnurodhenA''tmano vibhutvAbhyupagamasyA'pAkaraNam 488-489 484 485 14
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 501 503 507 adRSTasya kAraNatvamapi zaktyaiveti na tato'pyAtmavibhutvamityupapAditam 490-493 kAraNatvasya zaktayAtmakatvamupavarNitam 494 vibhuvAde gauravopadarzanam 495-498 aravasaMviditajJAnavAdinI naiyAyika sya na jJAnasiddhirna vA vibhorAtmanaratattaccharIraniyamasiddhirna vA'dRSTAtmanaH ravasvAmibhAvaniyamasiddhiriti darzitam, IzvaravAdArambharatatra sarvAdhiSThAyakatayezvaramaGgIkurvato naiyAyikasya pUrvapakSaH 499 IzvarAnumAnasya kAryaM sakartRkamityasyopadarzanam 500 Izvarasya nityatvavibhutve, tajjJAnasya nityatvasarvaviSayatve copadarzite taduktAgamasya tatra prAmANyaM tatpratikSepakAnumAnApravRttizceti darzitam 502 IzvarakartRtvakhaNDanam tavA'cetanaM cetanasavyapekSameva kAryajanakamityasya khaNDanam 504 kAryasAmAnyasya kAraNasAmAnyenaiva vyAptirna tu kaSeti darzitam 505 kartuH kAryavizeSeNa vyAptirdarzitA 506 indramUoM narakartRkatvApAdanapratibanyA kAryamA sakartRkatvaniyamarayonmUlanam zarIrarahitasya karturupagamo nirAkRtaH 508 kAryatvaraya kAraNajanyatvAdisAdhakatvameva nezvarajanyatvasAdhakatvamityatra yuktirudghATitA 509 kAryatvahetAvasiddhayAdhupadarzanam 510 kAryatvasAdhakaraya sAvayavatvasya khaNDanam jJAnatvena sAmye'pyasmadAdijJAnavilakSaNamIzvarajJAnaM nityatvasvasaMciditatvAdinA'bhyupagacchato naiyAyikaraya kSityAdikamapyakartRkatvena ghaTAdivilakSaNamastviti darzitam 512-514 IzvarajJAnasya sarvagatatvApAdanam 515-517 kartRtvasvarUpaparyAlocanena doSopadarzanama 518-519 kartuH sakalajanakAvagatimatvasyA'pAkaraNena tAdRzezvarasyA'siddhyupadarzanam 520-521 sAmAnyataH kAryeNa sahA'nuvidhAnAbhAvAccharIrasyeva karturakAraNatvamupadarzitam 522 vyatirekAbhAvAnnezvarasya kAraNatvamityupadarzitam 523-524 sarvadA sarvakAryajananaprasaGga IzvarakartRvAde darzitaH 525 sahakAryantarApekSayezvarasya kartRtvamityasya khaNDanam 526-531 prayojanAbhAvAdIzvarasya prapaJcakaraNapravRttyanupapattyupadarzanam kAruNyakrIDAdita IzvarapravRtterapAkaraNam 533-534 dharmAdyapekSyezvarasya vicitrasRSTau svAtavyahAniH svAtavye vA sukhimAtrasajjananamityupadarzitam 535-536 svasantatau pApaM motpAdayatu jJAnamutpAdyaiva vA taM vinAzayatu tenA'pi kAruNyamIzvare bhaviSyatItyarthasyopadarzanam 537-538 daNDAdikAritve Izvarasya nRpasAmyaM parAbhipretaM dRssttaantdaaaantikyo|lkssnnyprdrshnenaa'paakRtm 539-541 Izvarasya dharmAdyadhiSThAyakatvApAkaraNam 542 kSetrajJAdhiSThAyakatvenezvarasiddhirAzaGkaya nirAkRtA 543-544 dharmyasiddheradoSatvena vikalpato dharmisiddhyA cezvare zarIritvAdiprasaGgasyopapAdanam 545-546 15
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainarAddhAnte'pIzvarasyA'bhyupagatatvena tatkhaNDanaM kartRtvakhaNDanaparamityupadarzitam 547 tIrthaGkare tIrthakRttvamupapAditam 548-549 karmaNaH paudgalikatvamupadarzitam 550 cArvAkamatopavarNanam tatra na jIvaH svargAdigAmI dehavyatirikto'sti na vA paralokaH na ca pratyakSabhinnaM mAnamityAdyupadarzitam 552-553 bhUtasyaiva caitanyaM sadRSTAntamupavarNitam 554-555 pratyakSAbhAvAdAtmano'siddhirupadarzitA ahampratIteH zarIraviSayakatvavyavasthApanam Atmani na liGgaM nA'pi vyAptigrahastadupAyatarkAdisambhava ityanumAnIbhAva AveditaH 558-562 gauNatvato'numAnasyA'prAmANyamupadarzitam 563-564 sAmAnyasya vizeSasya tadubhayasya ca sAdhyatvaM nirAkRtam 565-566 anumAnasya sambhAvanAtvasmRtitve darzite 567 anumititvasyA'satkhyAtyA bhAnamupadarzitam 568 anumititvasya mAnasatvavyApyatvaM vyavasthApitam 569-570 sADUryasyADabAdhakatvata AtmatvajAtehagatatvamupapAditam zarIrasyA''tmatve saMyogasannikarSAkalpanalAghava upadarzitaH 572 jJAnaraya vibhinnajAtIyakAraNaprabhavatvaM vRzcikadRSTAntenopapAditama 573-574 jJAnAdeH zarIradharmatve yuktyupadarzanam bAlasya stanyapAne pravRttiH svabhAvAt sadRSTAntamupavarNitA 576-577 kAryakAraNabhAvasyA'sattvamupadarzitam 578 bhUteSu pratyekaM caitanyasyA'sattve'pi tatsamudAyavizeSe sattvamupapAditam 579-580 mRtazarIre caitanyAbhAve hetUpadarzanam AtmAdeH sAdhakabAdhakapramANayorasattve'pi tanniSedhakabRhaspatisUtrANAmApAdanaparatayopapAdanam 582-584 cArvAkamatakhaNDanam tatrA'numAnAnabhyupagame cArvAkasya paragatAjJAnAdeH paragatasvargAdyabhyupagamasya ca jJAnaM duzzakyamiti darzitam 586-587 sattvasya pratyakSaviSayatvena vyAptAvanumAnasyA'vyAptAvAtmanazca siddhirupadarzitA 588-589 meyavyavasthAyA mAnena vyAptAvanumAnasyA'vyAptau zazazRGgAde: prameyatvasya cA''pAdanam 590 AtmasvAdRSTernikhilAdRSTeDibhAvopagame doSapradarzanam 591-593 loka siddhAnumAnAbhyupagame tadavizeSAt paralokAdyanumAnAbhyupagamo'pIti darzitam 594 pratyakSe prAmANyAbhyupagame tatsAdhakatayA'numAnAbhyupagamo'pIti darzitam 595 AptAgamasya prAmANyaM vyavasthApitam 596 svargAdisiddhirAveditA AgamaprAmANyAbhyupagamazcArvAka syA''vazyaka: 598-600 dehasya caitanyamapAkRtaM bhUtavyatiriktatvAdivikalpanena 601-602 modakAdeH kathaJciddhavirguDAdyabhinnatvam 603-604 16
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 605 606-607 608-609 610 615-616 617-618 619-620 622 623-627 628 629-633 634 635-636 pratyekAvRtteH samudAyAvRttitvaM ca vyavasthApya cArvAkoktadRSTAntonmUlanam pratyeka bhUtagatAyAzcaitanyazakterapAkaraNam pratyakSAbhAvAcchazazRGgavadAtmA nA'ratItyasya khaNDanam parAtmani svAtmani ca mAnamupadarzitam / ahamiti pratItena zarIraviSayatvaM kintvAtmaviSayatvamityupapAditam vyAptigrahaH pareNApi svIkaraNIyo na cA'numAnamantarAvyabhicArazaGkA'pIti darzitam anyathAnupapannatAmAtrasya saddhetulakSaNasya satarkasya na cArvAkazaGkAbhItiriti darzitam pratyakSAdito na vyAptigrahaH kintUhapramANAditi darzitam zabdavRttegauNatve'pyabAdhitatvAdanumAnasya prAmANyaM niSTaGgitam pakSadharmatAyA anumityanaGgatvena pakSaprayogasya gauNatvAdivikalpanamanavasaropahatameveti darzitam pakSadharmatAyA anumityanaGgatvaM vyavasthApitam sAmAnyavizeSobhayAtmakasya sAdhyatvena na cArvAkadoSAvakAza iti darzitam anumiteH sambhAvanAtve tatra saMvAdAbhimAnAt prAmANyAbhimAnasyA'sambhavaH pradarzito'numiterAvazyakatA ca darzitA sambhAvanAyAM pramAtvasya khasaMviditatvAsambhavaH pradarzitaH sAmAnyasya sattvaM vyavasthApya tadviSayatvenA'numAnasya prAmANyaM darzitam cArvAkamate saMzayAtmikAyAH sambhAvanAyA utpattyasambhava utpAditaH anumiteH smRtitvamapAkRtam asatkhyAtiM nirasyA'numititvasya tadupanItatvaM nirAkRtya pratyakSatvasyADasattvamApAditaM ca savikalpasyA'pramAtve pratyakSatvasyA'siddhirupadarzitA anumititvasya mAnasatvavyApyatvamapAkRtam AtmatvajAtehagatatve cAkSuSatvaprasaJjanam Atmatvasya dehagatatve saMyogasannikarSAkalpanalAghavasya svamatena nyAyamatena ca khaNDanama vRzcika dRSTAntena jJAnasya vijAtIyahetubhavatve'pyeka jAtyamityasya khaNDanam abhyAsasyaivaikasya jJAnasAmAnye hetutvaM vyavasthApitam dehavRddhyA niyamena caitanyavRddhedehavikArAccaitanyavikArasya ca khaNDanam dehasya caitanye smRtyanupapattirupapAditA kArmaNazarIrasiddhirupadarzitA bAlasya stanyapAne pravRttiH pUrvabhavasaMskArAdhInaiva na tu svabhAvAdityupapAditam kAryakAraNabhAvavyavasthApanam tritvAdidRSTAntena pratyekAvRtterapi caitanyasya bhUtasamudAyavRttitvamityasya khaNDanam dehe caitanyasya vyAsajyavRttitvAdivikalpanena khaNDanam mRtazarIre prANAbhAvAccaitanyAbhAva ityasya khaNDanam mRtazarIre cArvAkamate caitanyApattedRDhIkaraNam vyAptiM vinA prasaGgasyA'pi na pravRttiriti darzitam 638-640 641 642-646 647 648-650 651-652 653-655 656-658 659-660 661-662 663-668 669-671 672-675 676-677 678-679 680-683 684
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 691 sAGkhyamatapradarzanam tatra prakRtisvarUpopavarNanam 686 buddhermahattattvasya svarUpopavarNanam 687-688 jJAnasya pramAyAzca svarUpopadarzanam 687 buddhipuruSayoranyonyasmin pratibimbanatazcaitanyakartRtvayorupadarzanam 690 pagvandhanyAyena kAryArthaM buddhipuruSayoranyonyApekSApuruSabhoktRtvAdayazcopadarzitAH puruSasya na saMsArApavargoM kintu prakRtereveti darzitam 692 paJcaviMzatitattvAni kapilasammatAnyupadarzitAni 693-696 paJcaviMzatitattvajJAnasya muktiH phalatayopavarNitA 697 sADkhyamatakhaNDanam 698 tatra satkAryavAdasya khaNDanam 699 sAGkhyAnAmasatkAryavAdanirAkriyA na syAdvAde kintu nyAyamata eveti darzitam 700 ghaTAdInAM sattvaguNAditritayAtmatvasyA'pAkaraNam 701-702 sukhAdyAtmakasya bAhAsya buddhau pratibimbanataH sAtAdiniyatapariNAmasyA'pAkaraNam 703-704 svatulyabahirarthaguNavyapekSAbuddheH sAtAdiniyatapariNatirityasya khaNDanam 705-707 bAhyasya svadraSTrapuruSabhedAd bhedamupagamya sAtAdiniyatapariNAmopapAdanasya khaNDanam 708 buddhau paicitryataH sAtAdiniyatapariNAmasambhavAd bAhyasya sukhAdyAtmakatvopagamo na kArya iti darzitam 709-711 Atmana eva kartRtvAdikaM na tu prakRtyAdikalpanena kRtyamiti darzitam 712 Atmani duHkhAdyasambhava AzaGkaya parihRtaH satyA api buddheryathA na muktau kAryayogaratathA svAbhAvikasyA'pi duHkhAderna muktau sambhava iti pratipAditam 716-717 kArmaNasyaiva bhaGyantareNa liGgatayA'bhyupagamanaM kapilasya 718-719 utpAdavyayadhauvyarupasattvasyaiva prakRtiriti paribhASeti darzitam 720 vRttikramo'pi sAGkhyasyA'vagrahAdimatikramAnnA'nya ityupadarzitam 721-724 buddhipuruSayorbimbapratibimbabhAvasya khaNDanam 725 prakRtereva mokSe puruSa eka eva kalpyo na bahavaH puruSA ityupapAditam 726-727 muktAvAtmano jaDatvamApAditam 728 sAtaparArthatvena sAGkhyAbhipretasyA''tmasAdhanasya khaNDanam 729-733 pavandhanyAyena puruSaprakRtyoH kArye pravRttirityaraya khaNDanam 734-735 kUTasthe bhoktRtvAdyasambhava upadarzitaH Atmani sAkSitvAdyanekadharmAbhyupagame syAdvAda AyAta iti darzitam 737 puruSataH kiJcitphalAprApteH prakRteH pravRttyanupapattiranyathezvarakhaNDanamasaGgatamityupapAditam 738-739 nyAyaprakriyAmAzrityezvarakhaNDane prakRteH pravRttyabhAva upadarzitaH 740 vatsavRddhyarthaM kSIrapravRttidRSTAntena prakRtipravRttyupapAdanasya khaNDanam prakRtigate bandhamuktI bhrAntyA puruSaH svasminnabhimanuta ityasyA'pAkaraNam 742-743 buddhigatabhrAntyA puruSasya bandhAderapAkaraNam 744-746 18
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTA mayetyupekSaka ityAderIzvarakRSNaprarUpaNasyA'pAkaraNam muktAtmanaH prati prakRteH sRSTiprasaJjanam muktau buddhyabhAvAnna sRSTirityasyA'pAkaraNam buddhernAzasthAnAbhiSiktasya tirobhAvasya sadAtanatve'sadAtanatve ca doSa upadarzitaH buddhitirobhAvasya tirobhAvAbhyupagame doSa upadarzitaH buddhitirobhAvasyotpAdAbhyupagame doSopadarzanam buddhitirobhAvasyotpAdasya prAkaTyaM rUpasya sarvadA prakaTatve'prakaTatve ca doSopadarzanam ukta prAkaTyagataprAkaTyasya sarvadA''virbhAvAtmanA pariNatau kadAcit tathAtve ca doSa upadarzitaH buddhivinAzasya tirobhAvAtmakasyotpAdAnabhyupagame doSa upadarzitaH tattve paJcaviMzatimitatvasya khaNDanam sattvAdiguNatrayasya pratyekaM pradhAnatve tattvadvayasyA'dhikasya pradarzanam sattvAdeH samuditasya pradhAnatve'pi samudAyatvenaiva tattvatA pratyeka zaratadbhAve'pi kAryAjanakatvato na tathA vivakSeti vikalpya khaNDanaM vistarataH sattvAditrikasya nikhilavastvanugantRtvAdiyogata ekatattvatvarayA'vicAritaramaNIyatvamupadarzitam sattAsvarUpaM tattanmatenopadarzya tasya tattvAntaratvamApAditam jJAnAdInAM tattvAntaratvamAvazyakamiti darzitam jJAnAdInAM buddhitAdAtmyAd buddhAvantarbhAve buddhyAdInAM prakRtAvantarbhAva ApAditaH dharmimAtrasya tattvatA vikalpya dUSitA mokSopayogimAtrasya tattvatetyasyA'pAkaraNam pramANasya pRthaktattvatA prasaJjitA sAmAnyasya tattvAntaratvaprasaJjanam AvirbhAva- tirobhAvayostattvAntaratvaprasaJjanam AvirbhAvatirobhAvayoH kAryAtmakatvamapaharitatam AvirbhAvatirobhAvayoH kAraNAtmakatve doSopadarzanam sAGkhyamatakhaNDanayuktacA pAtaJjaladarzanasyA'pi khaNDanamiti darzitam jainAbhyupagataM pramAtrA saha jJAnasya kathaJcit tAdAtmyaM virodhAnna sambhavatIti praznaH jainasya virodhabhItyabhAve vedAntiyogAcAramAdhyamika sautrAntika matAzrayaNaprasaJjanam tArkikAbhyupagatamuktacabhyupagamaprasaJjanam jainasya cArvAkamatAbhyupagamApAdanam jainasya virodhabhItyabhAve muktau bandhatvasya, kevalajJAne bhramatvasya, naye pramANatvasya tIrthaGkare rAgasya, siddhe'siddhatvasya baddhe muktatvaraya, duSTe'duSTatvasya ca prasaJjanam mAne saMzayatvasyA'navasthAdAvadoSatvasya cA''pAdanam paramatakhaNDakadoSasya tadvyavasthApakatvasya svapakSasthApaka guNasya svapakSakhaNDakatvasya ca prasaJjanam syAdvAde ekAntavAdatvasya jaye parAjayatvasya ca prasaJjanam jainamate virodhApAdanAdidoSANAM khaNDanAtmakaM jainasya pratividhAnam 19 747-748 749 750-751 752-753 754-755 756 757 758-761 762-764 765 766 767-776 777 778-779 780 781 782-784 785-786 787 788-791 792-793 794-798 799-807 808-809 810-812 813-815 816 817 818-821 822-823 824-825 826-827 828
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 829 830 tatra doSA api syAdvAdAnabhyupagamena siddhayantIti darzitam kevalasyA'sAmAnAdhikaraNyasya virodhalakSaNatve doSopadarzanam dezakAlAdyavacchedakagarbhasya virodhatve tu noktadoSAvakAza iti darzitaH dharmasya virodhalakSaNe pravezo naiyAyika syADapISTa ityupapAditam 832-834 abhede AdhArAdheyabhAvo vaizeSikasyA'pISTa iti darzitam 835 bhedarayA'vyApyavRttitvamabhyupagacchatA ziromaNinA bhedAbhedavirodhalakSaNe vyavacchedaka praveza AzrayaNIya ityupadarthya tato bhedavirodhalakSaNe nA'vacchedaka praveza ityasya khaNDanam 836-839 lakSaNabhedo yathA lakSyabhedAt tathA nayapramANavibhedato'pIti virodhalakSaNe'vacchedakapravezo nayAnmAustu pramANAt tu syAdeveti darzitama 840-841 bhedasvarUpe ekAntasyAdvAdayorvizeSa upadarzitaH 842 bhinnAzritatvalakSaNavirodhazAlidharmadvayAdhyAsAd dharmibhedasAdhane'nyonyAzrayadoSapradarzanam 843 AdhArabhedamananamantaraiva virodhasiddhau na tato dharmibhedasiddhiriti darzitam 844 bauddhakhaNDanAyoktaprakArasya naiyAyikAzrayaNIyatvaM darzitam nyAyamate kAlabhedenaikatra parimANadvayApattibauddhoktA darzitA 846 tatra parimANasyA''zrayanAzaikanAzyatvaM nyAyAbhimatamapAkRtam 847-850 AzrayAvinAze'pyavagAhanAvizeSabalAt pUrvaparimANasyottaraparimANarUpatayA pariNamanaM sadRSTAntamupapAditam 851-853 anavayavasaMyogato na parimANabheda iti nyAyamatasyA'pAkaraNam 854-855 raktAdInAmapi pAkena raktatarAdibhAvena pariNamanameva, na sarvathA vinAza ityupapAditama 856-857 kathaJcidbhedAbhedAbhyupagama eva naiyAyikasya bauddhoktadoSAnmuktiriti darzitam 858 syAdvAdaprabhAvopavarNanama 859 syAdvAdasya sakalAgamavaiziSTyAdhupavarNanam vedAntyAdInAmekAntatvAgrahanivRttau syAdvAdimitratvamupadarzitam saGgrahanayAbhyupagantRtvena syAdvAdino vedAntimaitryamupadarzitam 862 syAdvAdino yogAcAreNa mAdhyamikena sautrAntikena ca sakhyamupapAditam 863-865 naiyAyikaraya svamitratvamupadarzitam 866 vyavahAranayAbhyupagantRtvena cArvAkasakhyamupadarzitam 867 syAdvAdina ekarimannanantadharmopagamo niyatAvacchedakApekSayaiveti darzitam 868 mukteH kathaJcid bandhatvaM pramAyA bhramatvaM tIrthaGkarasyApi pUrvAvasthAmAzritya bhrAntatvamiti darzitam 869-871 syAdbAdatAnAliGgane dezena dezadalanaM na tu syAdvAdatAyAmiti darzitam 872 syAdvAde rAgAdInAM viruddhaguNAnanvitatvamupadarzitam syAdvAdisammatapramANasya parApAditasya saMzayatvasyA'pAkaraNaM virodhAbhAnopapAdanena 874-876 avyApyavRttitvajJAnasya virodhabhAnapratibandhakatvamupapAditam 877-878 ratnakozakAramatAzrayaNena zabdAditaH saMzayasya sambhave'pi na syAdvAdavAkyAt tatsambhava iti darzitam 879-881 pramANe'nekaprakAratAnirUpitAyA ekasyA vizeSyatAyA abhAvAdapi na saMzayatvamiti darzitam 882 anavasthAdidoSANAM syAdvAdatattve doSatvAbhAve'pi ekAntatattve doSatvameveti darzitam 88rU C0 873 20
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ anavasthAdidoSANAM nayeSvekAntatAyA unmUlanato vyavasthApakatvamapIti darzitam hetUnAmapi yadA yasya prAdhAnyena sthApakatvaM tadaiva na tasya guNataH syAditi khaNDakatvaM syAdvAdino'nuguNameveti darzitam ekAvacchedena viruddhadharmaghaTanaikatra na syAdrAdino'bhimateti bhinnAvacchedenaikaM prati sAdhakatvabAdhakatve'bhimate evaikasyeti darzitam syAdvAde nayAzrayaNena syAdvAda upadarzitaH vAde ekAntavAdino jayAbhAvo na syAddhAdina iti darzitam virodhAbhAvena pramANasya pramAtRsvarUpatvaM pramArUpatvaM ca nayabhedena nigamitam ekasmin jJAne pramAtvapramANatvapramAtRtvAnyupapAditAni nayasya pramANAd bhede yuktirupadarzitA naye pramANalakSaNAtivyApteruddharaNam kevalajJAnasyaiva mukhyataH pramANatvaM pramAtvaM ceti darzitam matyAdInAM guNataH pramAtvaM prathamamupadarzya mukhyataH pramAtvamupapAditam pramAyAM bhedAMzagocaratvena nayatvamapIti darzitam mAnasya nayasamUhatvokterAzaya upadarzitaH mAnasya durnayavacanAnAmupadarzanam cArvAka bauddhavaizeSikAdInAM pratyakSAdyekadvitryAdipramANAbhyupagamaprakAra upadarzitaH jainamate pratyakSaparokSabhedena pramANadvaividhyaM pratyakSalakSaNaM ca darzitam sAMvyavahArika pAramArthikAbhyAM pratyakSadvaividhyamupadarzitam pAramArthikasya sakalavikalabhedena dvaividhyaM kevalajJAnaM sakalamiti ca darzitam kevalasya jJAnadarzanAbhyAM dvaividhyaM tadutpattyAdi ca darzitam jJAnadarzanayoryaugapadyaM kramotthatvaM yaugapadyaM ca mallavAdijinabhadragaNikSamAzramaNasiddhasenadivAkaramatabhedena darzitam tatra yaugapadyAbhyupaganturmallavAdina Azaya upavarNitaH jinabhadragaNikSamAzramaNamataM tadbhASyAdito'vaseyamiti darzitam aikyAbhyupagantursiddhasenadivAkarasya matamupapAditam vikalapAramArthika pratyakSanirUpaNam tatra avadhijJAnanirUpaNam tasya bhavapratyayatvaM guNapratyayatvaM copadarzitam tatra chAyAtamaHprabhRtInAM paugalikatvamupadarzitam rUpAdInAM caturNAM pudgalamAtre sattvaM vyavasthApitam pRthivyAdiparamANubhyaH pudgalaikajAtIyebhyo zakti prabhAvAd bhUmyAdivicitrakAryajanirupapAditA zaktivicAraH tatra mImAMsakasya zaktyabhyupagamaprakAra upadarzitaH zaktacanabhyupaganturnaiyAyikasya matamupavarNitam 21 884 885-886 887-888 886 890 891 892-893 894 895 896-897 898-900 901 902-903 904 905-906 907 908 909 10-911 912-913 914-918 19 920-923 924 925 926 927-928 929 930-931 932 933 934-935
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 955 957 963 ekAntavAdino mImAMsakarayA'tiriktazaktipakSe gauravamupadarzitam 936 nyAyamate tRNAdijanyeSu vahiSu vaijAtyakalpanamupadarya zaktayabhyupagantumImAMsakamate tadakalpanalAghavamupadarzitam 937-938 zaktipakSe sahakAriniyamAnupapattito vaijAtyakalpanasya jyAyaratvamiti nyAyamataM darzitam 939 kAraNatAyAH sAvacchinnatvamupapAdya zaktestadavacchedakatvaM nA'nyonyAzrayAditi nyAyamatamAveditam 940-942 mImAMsakAbhimatAyA zakteH svataH svAzrayakAraNakalApAt tadanyasmAd votpattiriti vikalpya nyAyanayena khaNDanaM tasya ca vedAntamate'pyatidezaH 943-947 nyAyoktazaktikhaNDakadoSANAM na jainAbhyupagatazaktau svarupasahakArirupAyAmavakAza iti darzitam 948 zakteH kAraNatArUpatvaM svarUpazakte: svarUpaM ca darzitam 949 sahakArizaktinirUpaNam 950 uktazaktayorvacanAntareNa parasyA'pyupagama iti darzitam 951 pratibandhakatAyAH zakteH svarupasahakAribhyAM tadvaividhyasya ca pradarzanam 952-953 maNyAdisamavadhAnAd vahnau dAhAnukUlazakternAzaH, tadanukUlazakti balAcca punaratadudgava iti darzitam 954 maNyAdibhAve dAhAnukUlazakterudbhave'pi na dAha ityatra heturupadarzitaH uttejakarahitasya maNeH zaktinAzakatvaM darzitam 956 zaktirUpAyAH kAraNatAyA nA'vacchedakApekSeti darzitam hetutvasya zaktyatiriktasya naiyAyikAdyabhipretasya khaNDanam 958-962 jainazaktivAde na vahnau vaijAtyakalpanaM na vA mImAMsakamatAvizeSa iti darzitam zaktirUpahetutvagrahopAyapradarzanam 964 kAraNatAvacchedakatayA parAbhipretAnAM tadvyaJjakatvaM darzitam tRNAdInAmanvayamAtrAdeva janakatvamiti vyavasthApya tasya jainaM pratyanuguNatvaM mImAMsakaM ca prati doSatvaM darzitam 966-968 pUrvapradarzitAnyonyAzrayAdidoSo'pi na jainamate ityupadiSTam 969 naiyAyikAbhyupagatasya vahRrvahnitvena dAhaM prati kAraNatvasya khaNDanam 970-972 naiyAyikasammatasya pratibandhakAbhAvakAraNatvasyonmUlanam 973-974 taka pratibandhakakAle'pyanyapratibandhakAbhAvAd dAha ApAditaH 975-976 pratibandhakAbhAvAnAM kUTatvena kAraNatvamAzaGkaya pratikSiptam 977-982 pratibandhakAbhAvIyapratiyogitAyAM sambandhAvacchinnatvapravezApravezayordoSopadarzanam 983-987 pratibandhakAbhAvIyapratiyogitAyAM dharmAvacchinnatvanivezasyA''vazyakatvamupadarya pratibandhakadhvaMsaprAgabhAvayorajanakatvaprasaJjanam 988-989 prAcInamate pratibandhakAtyantAbhAvasya kAraNatvaM na sambhavatIti darzitam 990 navyamate'pi pratibandhakAtyantAbhAvasya kAraNatvaM dUSitam 991-993 maNikAle maNyabhAvasya saMsargAbhAvAnna dAhApattiriti nyAyamatamAzaya khaNDitaM svarUpasambandhakhaNDanena 994-998 naiyAyikasammatasya pratibandhakAbhAvasyA'tyantAbhAvatvamapi na vastuta iti darzitam / 999-1000 pratibandhakavizeSaNa uttejakAbhAve uktadoSA atidiSTAH pratibandhakAbhAvAnAmuttejakAnAM ca pRthageca kAraNatvamityAzaGkaya nirAkRtam 1001-1003 22
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahakArizaktireva parAbhyupagatA''dheyazaktiH zabde'pi cA'rthabodhaphalikA zaktiriti darzitam naiyAyikasya zaktikhaNDanAzaktatvasyA'vadhijJAne rUpimAtraviSayakatvasya na nigamanam manaH paryavajJAnanirUpaNam vyAvahArika pratyakSasyendriyajAnindriyajabhedena dvaividhyaM prarUpitam indriyajAnindriyajapratyakSayorupavarNanam nayanamanasoraprApyakAritvaM zrotrAdInAM prApyakAritvaM ca darzitam manaso mahattve'pi jJAnakrama upapAditaH indriyajAnindriyajapratyakSayoraikaikazo'vagrahAdicaturvidhatvamavagrahasvarUpaM ca darzitam avagrahapUrvavartini darzane navInasyA'sammatirupadarzitA vyaJjanAvagrahasya nayanamanasoratadabhAvasya ca pradarzanam IhAvAyadhAraNAnAM nirUpaNam avagrahAdInAM svAvaraNakSayopazamavizeSakramAt kramaH pUrvapUrvasya kAraNatvAd veti darzitam avagrahAdikramasyohDUnam teSAM kvacit kramAnupalakSaNe bIjamupadarzitam parokSapramANasya paJcavidhatvaM tatrA''dyasya smRtipramANasya kAraNaviSayAkArairnirUpaNam smRteH prAmANyavyavasthApanam mImAMsakoktAjJAtagocaramatitvasya pramANAlakSaNatvamupavarNitam smRteH prAmANyAntarato viviktaM phalaM darzitam pratyabhijJApramANanirUpaNam upamAnasya pratyabhijJAyAmantarbhAva upavarNitaH tasmAdayaM visadRza ityAdInAM pratyabhijJAtvamupadarzitam surabhicandanamiti jJAnasya parokSe pratyabhijJAne'ntarbhAvena jJAnalakSaNapratyAsattikhaNDanam surabhicandanamiti bodhasya pratyakSaparokSobhayarUpatvamabhyupagacchato vedAntino'pAkaraNam pratyabhijJAyAH prAmANyamanabhyupagacchato bauddhasya mataM nirAkRtam tarka pramANanirUpaNaM, tasya vyAptizabdArthasambandhakAryakAraNabhAvAdyavabodhakatvaM darzitam anena gatArthatvAt sAmAnyalakSaNasannikarSasyA'nupagamaH, tarkapramANAnabhyupaganturvauddhasya khaNDanam anumAnasya lakSaNam, tasya svArthaparArthabhedena dvaividhyamupavarNitam liGgasyA'nyathAnupapattirekaiva lakSaNamiti darzitam sAdhyapakSayorlakSaNamupadarzitam parAmarzasyA'numitihetutvaM naiyAyikasammataM nirAkRtam vikalpAt pramANAt tadubhayAd vA dharmiprasiddhiriti dharmyaprasiddherdoSatayA parAbhipretAyA apAkaraNam nyAyAvayavAnAM pratijJAdInAM kvacit sAmastyena kvacidanyathA'pyupadarzanaM vAde iti sopapattikamupadarzya bauddhAdInAmapAkaraNam liGgAdyavayavavAkyasya parArthAnumAnatvavad vAkyavizeSAdeH parArthapratyakSatvAdikaM sadRSTAntamupadarzitam vastvaMzayoH sadasatorvidhiniSedhAnumApakasyopalabdhyanupalabdhibhedena liGgasya dvaividhyamupadarzitam 23 1004 1005 1006-1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016-2017 1018 1019 1020 1021 1022-1024 1025 1026 1027 1028 1029 1030 1031-1033 1034-1040 1041-1042 1043-1047 1048 1049 1050 1051 1052 1053-1055 1056-1058 1059
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhAve vastugatAsadaMzatvoktito naiyAyikAbhimatasya bhAvAtiriktatvastha khaNDanamAveditam 1060 abhAvasya caturvidhatvopadarzanaM prAgabhAvanirUpaNaM ca 1061 prAgabhAvanirupaNam 1062 dhvaMsanirUpaNam 1063 bhedanirUpaNam 1064 atyantAbhAvanirUpaNam 1065 saMyogena ghaTAdiniSedhapratIterviSayavivecanam 1066-1069 upalabdhyAtmaka hetodvaividhyaM tatra vidhisAdhakasyA'viruddhopalabdheH SaDvidhatvaM ca darzitam 1070 vidhisAdhakaraya hetoH kAryasvabhAvAbhyAM dvaividhyameveti bauddhamatasya khaNDanam 1071 tatra kAraNasya kAryAnumitau hetutvamupapAditam 1072-1073 kAryavyApyayorhetutvamupapAditam 1074 pUrvottaracarayorhetutvamupapAditam 1075 sahacarasya hetutvaM vyavasthApitam 1076 viruddhopalabdheH saptavidhatvaM niSedhasAdhakatvaM bauddhAbhyupagatasyA'nupalabdhimAtreDabhAvasAdhakatvasya khaNDanaM copadiSTam 1077 sAkSAnniSedhyaviruddharaya niSedhahetutvamupapAditam 1078 niSedhyaviruddhajanakAdayo hetavo'tidezena pratipAditAH, anupalabdhirUpaheto.vidhyaM darzitaM ca 1079 aviruddhAnupalabdheniSedhasAdhakatvaM viruddhAnupalabdhervidhisAdhakatvaM ca darzitam 1080 aviruddhAnupalabdheH saptaprakAratvaM viruddhAnupalabdheH paJcaprakAratvaM ca darzitam 1081-1083 AgamapramANanirUpaNam 1084 zabde pramANavacanaM gauNavRttyeti darzitam 1085 Aptasya lakSaNaM taduktasyaiva prAmANyamiti darzitam 1086 Apto laukikAlaukikabhedena dvividhaH purupitaH 1087 zabdasya paugalikatvaM, na tu naiyAyikAbhimataM guNatvamiti pratipAditam 1088 niHsparzatvanibiDadezapravezitvapUrvottarAvayavAnupalambhasUkSmamUrtAprerakatvaiH zabdasya podgalikatvAbhAvasAdhanaM naiyAyikasya khaNDitam 1089-1093 AkAzaguNatvena zabde paudgalikatvAbhAvasAdhanamapi parasya pratikSiptam 1094 bAhyendriyagrAhyatvena zabde paudgalikatvaM sAdhitam 1095 zabdarayA'rthe svAbhAvika zakti pradarzanam, saGketamAtreNArthaprakAzakatvaM zabde parAbhipretamapAkRtam 1096-1098 svAbhAvika zaktipakSe vAcyavAcakabhAvavyavasthA zaktidvayAtmanA zabdArthahetutaratasyA jananaM ca 1099 zakte: sarvArthagatatve'pi paTAdizabdAnAM niyatArthabodhakatvaM niyatasamayApekSayeti darzitam 1100-1101 sAmAnyavizeSobhayAtmakavastunaH zakyatvamupadarzitam 1102 zabdasya vikalpamAtrajanakatvaM na tu varatvabhidhAyakatvamityabhyupaganturboddhasya pUrvapakSaH 1103 tatra dRzye svalakSaNe na zAbdAtmaka vikalpabhAsyatvaM na vA tatra samayagrahasambhava iti darzitam 1104 na ca sAmAnyamekaM na vA tasya jJAnAtiriktA'rthakriyeti tadapi na vAyamiti darzitam 1105 pratyekapakSadoSato nobhayasyA'pi vAcyatvamiti darzitam 1106 24
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdArthayostAdAtmyatadutpattyornirAkaraNe na tAttvikaH kazcit sambandha ityupapAditam 1107-1112 zabdajanyabodharayA'pohaviSayatvenA'prAmANyamapohasvarUpaM ca darzitam 1113 zabdasyADapoharUpArthena saha kAryakAraNabhAvasambandharatatazca vAcyatvaraya janyatve vAcakatvasya janakatve paryavasAnamuktam vAcakatvamapyapohe darzitam ekAntamatakhaNDana eva bauddhoktadUSaNAnAM prAgalbhyaM na syAdvAda iti darzitam 1116-1117 zabde'rthaprakAzajanakatvaM svAbhAvikaM yAthArthyAyAthAyeM parApekSe iti darzitam 1118 ekAntavAdivacanasya na yathArthatvaM kintu saptabhaGgayA iti darzitam 1119 saptabhaGgInirUpaNam 1120 tatra vAkye'vadhAraNasyA''vazyakatvaM darzitam 1121 kumbhAdAvastitvAdeH prazne syAdvAdarayaiva samyakpratividhAnatvamiti darzitama 1122 syAdaratyeva kumbha ityAdInAM saptAnAM bhaGgAnAM krameNa svasvanimittata upadarzanam 1123-1127 saptabhaGgAdadhiko bhaGgo na sambhavatItyupapAditaH 1128 anekAntatAvagamakasya syAtpadasyokte bhaGge AvazyakatvaM yat svarUpAdinA sattvaM tadeva pararUpAdinA'sattvamiti darzitam 1129-1130 bauddhamatamAzaya pratikSiptam 1131-1136 syAdvAdAsahiSNoH parasya pUrvapakSaH, tatra prathamabhaGgapratipAdyarayA'ritatvasya nyAyamatasiddhasattArUpatve jainasiddhotpAdavyadhauvyAtmakasattArUpatve doSopadarzanam 1137-1139 astitvasya kAlavRttitvapatve doSaH pradarzitaH 1140-1141 astitvasya dezavRttitvarUpatve doSaH pradarzitaH 1142-1143 ghaTatvAdinA'ritatvasya naiyAyikenA'pyupagamAt prathamabhaGge vyadhika raNadharmAvacchinnAbhAvasya vedAntinA'pyupagamAd dvitIyabhaGge naikAntavAdAd vizeSa iti darzitam 1144-1145 uktapraznapratividhAnam 1146-1147 ukta praznakartuH sattvAdikaM na pratIyate, nADavyApyavRtti, na darzitArthabhinnarUpaM, kiM vA'vAcyamiti catvAra: pakSA abhISTA na sambhavantIti darzitam 1148-1152 prathamabhaGgena vidhyaMzarUpAstitvaM dvitIyabhaDrena niSedhAMzarUpanAstitvaM pratIyata iti darzitam tRtIyAdInAmapi bhaGgAnAM vastvaMzabodhakatvaM gautamamatAd vizeSazca darzitaH astitvAdyaMzAvacchedakatvasya dharmAdigatasyA'nanyasiddhasya bhAnapratipAdanena nyAyAdito vizeSa upapAditaH 1155-1158 vRttitvarUpAstitvasya prathamabhaGgapratipAdyatve'pi na doSa iti darzitam 1159 tannirUpitavRttitAyAM tasyA'vacchedakatvaM sArvabhaumAbhyupagama upadarzitaH 1160 utpAdavyayadhauvyarUpasattvasya prathamabhaGgapratipAdyatve doSaparihAra: 1161 kAlAstitvapakSe doSaparihAra: dvitIyabhaGge vedAntamatAdavizeSasya parihAra: 1163 vedAntamatamupadarzya tato jainamate vizeSarayopadarzanamabhAvAdilakSaNyapradarzanena 1164-1174 vyadhikaraNadharmasyaiva dvitIyabhar3e'vacchedakatayA bhAnamityapi nAstItyupapAditam 1175-1176 vastvaMzAnAmeva dharmANAM syAdvAdato vibhajanaM na tu vivakSayA kAlpanikatvamiti darzitam 25
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyabhaGge vedAntAd svirUpAsiddherdoSatvamapAkRtam bAdhasya na hetudoSatvaM satpratipakSastu doSa eva netItyupadarzitam navavidhA dRSTAntadoSAH prarUpitAH zabdAbhAsasya caturvidhatvaM prarUpitam nayanirUpaNam nayasya samAsato dravyaparyayabhedena dvaividhyaM vyAsAt saptavidhatvaM dravyaparyayayoH sakalamUlatvaM ca darzitam dravyanayaH prAdhAnyena dravyaM paryavanayaH prAdhAnyena paryAyamabhyupagacchatIti darzitam jinabhadragaNikSamAzramaNamate naigamasaGgrahavyavahArarjusUtrANAM dravyArthikatvaM zabdasamabhirUDhaivabhbhUtAnAM paryAyArthikatvaM siddhasenadivAkaramate tu RjusUtrasya paryAyArthike'ntarbhAva iti vizeSo darzitaH zabdanayatvenaikena sAmpratasamabhirUDhaivambhUtAnAmupAdAne nayAnAM paJcavidhatvamiti darzitam saGgrahanayanirUpaNam, saGgrahamUlatvaM vedAntanaye ekAntatattvAvagAhitvAcca tasya durnayatvamiti darzitam saGgrahanAmno'nvarthatvaM parAparabhedena dvaividhyaM darzitam parasaGgrahasya zuddhatvamaparasagrahasyA'zuddhatvaM ca darzitam atra saGgrahanayamUlakasya vedAntasya vizeSAMze buddherna pramAtvam, astIti sattAbhidhAyaka zAbdasya satyArthatvaM na kumbhAdizabdAnAM sarvAnugAminaH satyasya sattvasya brahmarUpatvaM jJAnasukhayozca jJAnaghaTayozcA''dhyAsikaH sambandhastatra jJAnasya satyatvaM ghaTAdInAmAropyatvam, iSTasyA'nugAmitvaM saccidAnandasvarUpatvaM brahmaNa iti darzitam sAGkhyamatarayA'zuddhatvaM saGgrahamUlattvamupapAditam yogAcAranayasya saGgrahamUlatve'pi RjusUtramUlatvamupadarzitam cArvAkanayasya vyavahAramUlakatvaM vyavahArasya dravyArthikatvaM saGgrahavirodhaH, etanmate sAmAnyabuddhermithyAtvaM, kumbhAdInAM paramANusamUhatvaM bhUtabhinnasyAvastutvaM, vizeSasyaiva satyatvaM, pratyakSasyaiva prAmANyaM paralokAbhAvazceti darzitam naigamanayanirUpaNam nyAyavaizeSika mImAMsakanayAnAM naigamanayamUlatvaM darzitam saGgrahavyavahArayorna guNAdiviziSTabuddheH pramAtvaM naigamanaye tu taditi vizeSa upadarzitaH naigamasya dravyArthikatve RjusUtrAdInAM paryAyArthikatve heturupadarzitaH RjusUtranayanirUpaNam, sautrAntika vaibhASika yogAcAramAdhyamikAnAM caturNAM bauddhAnAM tannayAnugAmitvamupapAditam naigamAdInAM caturNAmarthanayatvaM zabdAdInAM trayANAM zabdanayatvamupadarzitam zabdAdInAM trayANAmRjusUtranayodbhAvatvamupadarzitam zabdanayanirUpaNam, tannaye liGgAdibhedAdarthabheda upadarzitaH bhartRharimate zabdanayamUlakatvaM saGgrahamUlakatvamapi nirvikalpaka materabhAvo vizeSaNajJAnasya viziSTabuddhiM pratyakAraNatvaM sautrAntikAbhipretanirvikalpaka materapAkaraNaM ceti darzitam samabhirUDhanayanirUpaNam, zAbdika naye etannayaprakRtikatvamupapAditam evambhUtanayanirUpaNam nikSepanirUpaNaM, nayabhedena nikSepAbhyupagamaprakArabheda upadarzitaH prazastiH 26 1267 1268 1269-1274 1275-1277 1278 1279 1280 1281-1282 1283 1284 1285 1286 1287-1294 1295 1296 1297-1300 1301 1302 1303 1304 1305-1308 1309 1310 1311-1314 1315-1318 1319-1322 1323-1325 1326-1327 1328-1338
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / o~ aha~ namaH / / // paramakAruNikagItArthatvAdiguNopetanijacaraNavidyApratibhAtizayAdiguNasaMsmAritAtItayugapradhAna guruvaryazrIvRddhicandrAparanAmazrIvRddhivijayasadgurubhyo namaH // bhavyabhavyAnugrahavihitAnekagranthasandarbhasakalasUrisArvabhaumazAsanasamrAT tapogacchAcAryabhaTTArakazrIvijayanemisUrisandRbdhaH // zrInyAyasindhuH // maGgalAcaraNam (mAlinIvRttam) jayati RSabhadevo vuddhatattvaprabandhaH, prathita iha jinAnAmAdyatIrthapravaktA / / kSapitanikhilakarmAvAptazuddhasvarUpo, vibhurapi mitamAne siddhideze ya Aste / / 1 / / (sragdharAvRttam) garvAkUpAravAdiprathitanijamatAkUtavidhvaMsalIlAsadhIcInasvapakSaprathanaparavacovismitAkhaNDalAdiH / netA'smAn pAtu vIro mitanayanilayo vizvamAGgalyakartA, janmivAtAbhipUjyo jayati jinavaro yo'ntimastIrthakartA / / 2 / / (zArdUlavikrIDitam) prodyattattvavivodhabIjavidalanmithyAdharotthAGkuraprotsarpajjinabhaktisantatilatA jAtopadezAmbutaH / yasyA'zeSanayAmvudhermunivarasyoddAmadhAmaukasaH, zrIcandrottaravRddhinAmaviditaH syAnmaGgalAyA'tra saH / / 3 / / granthakabhidheyAdisUcanam (sragdharAvRttam) siddhAntAmbhonivAsaM pravalaparajhaSodvegakAripravAhaM, mAnAtyaktaprayogaM sunayatarimilatsphItabhaGgIvilAsam /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // sadravyaM baddhatIrthaM guNamaNinilayaM prAptaparyAyabhAvaM, sadvRttaM nyAyasindhuM gurucaraNarato nemisUristanoti / / 4 / / jJAnanirUpaNam (mAlinIvRttam) ghaTapaTazakaTAdyAH svasvabhAvAnusAri, vyavahRtiviSayatvaM yAnti buddhiM vinA no / yata iha tata eva jJAnatattvaM purastAd, bhavati mananayogyaM lakSaNAnmAnatazca / / 5 / / vyavahRtiriha loke triprakArA yayA sA, vibudhajanamatA dhIrlakSaNaM tat taTastham / jinamataprathitaiSA tvAtmarUpA kathaJci - diti bhavati sadiSTaM lakSaNaM tatsvarUpam / / 6 / / visadRzamatiriSTA bhinnato lakSaNena, yata iha tata eSA lakSaNAdanyatazcet / bhavati nanu vilambAt tena tATasthyamasya, svayamiha yadi sA syAt tatsvarUpaM tadAnIm / / 7 / / kathayati vibudho'nyastatsvarUpApraviSTaM, yadiha taditarasmAd bhedakaM tat taTastham / bhavati punarathA'nyat tatsvarUpapraviSTaM, visadRzamatiheturlakSaNaM tatsvarUpam / / 8 / / viSayavimukhametanna pravRttyAdikArye, prabhavati yata uktaM tena tasya svarUpam / viSayaghaTitamanyairvAhyavat svasvarUpaM, vizadayati paraM tannA'nyato'sya prakAzaH / / 9 / / (vasantatilakAvRttam) sUryo yathA'yamakhilArthavibhAsako'pi, meghAvRtatvavigame svata eva bhAsyaH / karmAvRtatvavigame ca tathaiva vodho - 'rthagrAhako'pi bhavati svata eva bhAsyaH // 10 // yadyanyabodhata iha vyavasAyabhAnaM, tasyA'pi tarhi paratastu bhavet prakAzaH / itthaM vyavasthitilayAdanavasthitiH syAd, doSatrayAkalitamUrtiriyaM na kiM vaH / / 11 / / yadyakSajanyamatikAraNamiSTamatra, bodhe tu mAnasabhave pratibandhakaM te / kiM gauravAnna hi vibheSi vinA'pi tena, svasmAt prakAza upapadyata eva yasmAt / / 12 / / grAhyo hi vodhajanako yadi sammataH syA - na syAt tadA tvajanakaH svayameva bhAsyaH / vyAptiH pramANaviSayA na hi vidyate'tra, syAccet tadezvaramatiH zazazRGgakalpA / / 13 / / janyatvato'pyanugatA vizadAvabhAsi - yogIzvarapramitito vimukhA na kiM sA / kiM zuklazaGkhagatapItimarUpavuddhe - vinA'pi jananaM na mataM tavA'sti / / 14 / /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // etena laukikavizeSaNasaMvidhAnAd, yogIzvarapramitivAraNamapyapAstam / sAkSAtkaromyanubhavasya balAd budhairya - doSodbhave'pyabhimataM nanu laukikatvam / / 15 / / na prApyakAryabhimataM nayanaM tato no - 'dhyakSA matirbhavati hIndriyasamprayogAt / spaSTatvameva vivudhairjinatantravijJaiH, spaSTIkRtaM tadiha lakSaNamasya yuktam / / 16 / / tenendriyArthaghaTanAprabhavatvamasya, svIkRtya yairiha nirUpitamanyabuddheH / jJAnasya bhAnamiti te'pi vicAramArgAd, dUrIkRtA vizadayantu kathaM pratiSThAm / / 17 / / yogyatvamindriyanirUpitamekamatra, yaiaukikatvakalitAd viSayatvato'tha / / Azritya mAnasabhavaM kathitaM nu bodha - jJAnaM na te'pi sudhiyo vibudhAgragaNyAH / / 18 / / yasmAnmahezamatigocaravRttiyogAd, doSotthadhIviSayavRttisamanvayAcca / vyAptirna darzitapade na tathA'nukUla - starko vipakSavimukhIkaraNe samarthaH / / 19 / / kiJcendriyArthaghaTanaiva yadi tvadiSTA, pratyakSavuddhijanikA bhavitA tadAnIm / gandhe'pi cAkSuSamatirna kathaM rasAdau, ghrANodbhavA matiriyaM hyakhile samAnA / / 20 / / kiM vA na mAnasamatistata eva dharma - 'dharme ca vodha iva te samudeti tasmAt / yogyatvameva prativastu vilakSaNaM ca, svIkartumiSTamiti tarkavidAM supanthAH / / 21 / / etena cAkSuSamatau prativandhakAH syu - rgandhAdayo na hi matistata eva teSAm / dharmAdi mAnasamatau ca tato na tasye - tyevaM parasya kathanaM na tiraskRtaM kim / / 22 / / ekendriyasya viSayAvapi karmarUpe, yogye ca candramasi yena bhavet prakAzaH / rUpe na karmaNi tava svayameva kiM no, jijJAsayA vudha ! bhaviSyati satprakAzaH / / 23 / / jJeye matau matimati pravibhaktameva, yogyatvamiSTamiha jainamatAnugAnAm / kAryekagamyamidamatra tato na kAryaH, prazno vikalparasikairvibudhairasAraH / / 24 / / nA'tra prabhAkaramatena samAnatA'pi, zaGyA yato hi guruNA vyavasAya eva / prAdhAnyato ghaTa iti pratipAdito'tra, jAnAmyahaM ghaTamiti pravibhAga eSaH / / 25 / / etena cet svaviSayatvamiha prasiddhaM, syAt svaprakAza upadarzitamAnataste / tasya prathA yadi tadA viSayatvasiddhi - ritthaM nirasta itaretarasaMzrayo'pi / / 26 / / kiJcA'sya bodhaviSayatvamapekSya bodho, na svaprakAza udito'bhinave tu tantre / sattA yathA'parata eva satI tathaiva, vodho'vabhAsata iti prathitaM tu tena / / 27 / /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 jJAnasya dhIrapi bhavenna paraprakAze yasmAd vizeSaNamatirjanikA matA te / pUrvaM viziSTamatitaH prakRte tu tasyA, no sambhavo bhavati doSavitAnayogAt ||28|| arthe yato'kSaghaTanA prathamakSaNe syAjjJAnaM ghaTAdiviSayaM tadanantaraM te / pazcAt tato matimatirnanu nirvikalpA, tasmAd vizeSaNamatestu viziSTabuddhiH ||29|| eSA kSaNadvayagate na vizeSaNe syAjjJAne vizeSaNamateH samaye'pyavRttau / pratyakSabuddhijanako viSayo mato yat tatkAryakAlagata eva na cA'nyathA'pi ||30|| tattAvizeSaNamapi prathate vinaiva sattvaM tathaiva prakRte yadi sammataM te / jJAnaM yati vada bodhavizeSyikA dhIH kasmAt tadA'pi bhaviteti budhAgragaNya ! ||31|| // zrInyAyasindhuH // AtmA hi yadyapi vizeSyatayA pradhAno, jJAnasya bodhaviSayatvavivakSaNe'sti / arthastathA'pi viSayo'tra pradhAna eva, yatnAdikAryajanane svavivakSayA syAt ||32|| etena yairanumitistviha liGgabuddhe - mukhyatvasaMvalitapakSavizeSyatAtaH / uktA svataH pramitibhAnanirAkriyArthaM, te khaNDitA apasarantu vicAramArgAt ||33|| asvaprakAzavigamastu nijaprakAzo, brahmAtmavodhagata ityabhimanyamAnAH / vedAntino vidhimukhasvaprakAzakatva svIkartRjainavimukhA iti bhinnamArgAH ||34|| vRttestu yadyapi mate svata eva bhAnaM teSAM tathA'pi na jinAgamanItitastat / yasmAcca tairviSayadezagatiM prakalpya, proktA hRdaH pariNatirviSayasvarUpA ||35|| vedAntinAmiva na kApilanItibhAjAM jJAnaprakAza iha ArhatavIthigAnAm / iSTo yato na jaDa eva bhavet prakAzo, no vA'sti bimbapratibimbavikalpanaM sat ||36|| - sAGkhyairmataM tu viSayapratibimbanaM hi netre tathA'sya hRdi tasya pradhAnavuddhau / dvAraM tvahaGkRtirapi prathitastayA''tmA, kUTasthanitya iha bimvanatastu tadvat ||37|| tas pi dhiyaM svata evaM bhAsyAM, bUte tathA'pi na jinAgamasiktacittaH / saMvedanaM na savikalpakamiSTamasya, svasmAddhi prakaTayanti jinAnugAstu ||38|| vaizeSiko'kSacaraNazca dhiyaM vadantau, bhAsyAM parairna jinadarzitamArganiSThau / bhaTTo murArirapi nA'tra tathA vadantau, jJAnaM hyatIndriyamanuvyavasAyagamyam ||39|| itthaM prasiddhipadavIM svata eva prAptaM jJAnaM na mAnamatiriktamapekSate naH / syAdvAdalAJchitapadArthaprathAsamarthaM tadgocaratvata iti pravadanti jainAH || 40 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // pramANalakSaNe bauddhoktadoSaparihAraH - svArthAvagAhi savikalpakamatra siddhaM, jJAnaM pramANamiti tatra tiraskriyAM ye / kurvanti te'tra sugatAnucarA na jainaiH, kiM khaNDitAH svamatatattvavicAraNAyAm / / 41 / / saGkSapatastu parakIyamataprapazU, prodbhAvya khaNDanamihA'sya bhavet tu yuktam / na hyanyadIyamatakhaNDanamantarA ya - cchraddhAspadaM bhavati tacca parIkSakANAm / / 42 / / akSodbhavaM bhavati vastvavagAhi pUrva, jJAnaM vikalpanadhiyaH pRthageva tasmAt / sAmAnyagocaramatiH savikalpikA tA - mAzritya tad bhavati mAnamimAM vinA no ||43 / / liGgodbhavaM tu savikalpakameva tacca, sAmAnyagocaratayA'pi bhavet pramANam / arthodbhavatvamiha yatkhalu nirvikalpa - dvArA pramAtvagamakaM ca paramparAtaH / / 44 / / prAmANyamatra paramArthata uktamebhiH, sadgocaratvamatha sAMvyavahArikaM tu / saMvAdakatvamata eva bhavecca tasya, jJAnAntarAdadhigatirna mate svato'smin / / 45 / / saMvAdakatvamapi tatra pravartakatvAt, tatprAptikArakatayA'bhimataM ca sA'pi / arthopadarzakatayA tata eva bauddhai - riM vikalpakamanaMzamatermataM ca / / 46 / / tenA''gataM pramitilakSaNamuktamatra, jainairna sarvagamanaMzamatAvavRtteH / no nirvikalpakamatirvyavasAyarUpA, yasmAt tathA yadi tadA na niraMzatA'syAH / / 47 / / etanna yuktamiha yad bhavati svarUpa - nizcAyakaM jinamate nanu lakSaNaM tat / prAmANyalakSaNamidaM ca tathaiva mAna - tvasya vyavasthitiparaM na tadanyathA tat / / 48 / / tallakSaNaM svayamanizcitarUpameva, lakSyavyavasthitiparaM na bhavet tato'sya / siddhiH parAbhimatamAnata eva vAcyA, mAnatvamasya gamakaM khalu liGgabhAvAt / / 49 / / evaM sthitau bhavati vAdhatayaiva doSo - 'vyAptiH pareNa kathitA na tu so'tra yuktaH / pratyakSato bhavati kiM tvanumAnato vA, bAdho na tatra prathamastava kalpanArhaH / / 50 / / no nirvikalpanadhiyo'kSamatirbhavenno, nA'smadviziSTajanuSAmapi sA prasiddhA / saMvedanaM svata iha pramitau samarthaM, no sammataM kSaNikatAdyanumApraNetuH / / 51 / / yasmAt kSaNakSayitayA sakalAkSabuddhi - nIlAdikaM tu viSayIkurute mate'smin / sA sAdhayed yadi vikalpamatiM vinA'rthaM, sattvena kaH kSaNikatAnumayA tavA'rthaH / / 52 / / syAt svAnurUpasavikalpakasaMvidhAnA - nmAnatvamasya na ca so'pyanubhUyamAnaH / saMvedanAt svata ihA'pi yadi prasiddhiH, kiM syAt tadA kSaNikatA'vagatA na tena ||53 / /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // tasyA'nurUpasavikalpakabodhatazcet, siddhistadA kimanavasthitiratra te no / tasmAt tvayA'numitito'tra niraMzavuddheH, syAt sAdhanaM tadapi naiva vicAramArge / / 54 / / yajjAyate'tra savikalpakavuddhikAle, tanirvikalpakamiti pramitA yadi syAt / vyAptistadA'kSajadhiyo'numitiprasiddhaM, syAnnirvikalpakamatitvamimAM vinA no / / 55 / / tatrA'zvakalpanadhiyaH samaye tvayoktA, buddhirgavAdiviSayA niyamaprasiddhyai / dRSTAntabhAvamamalaM pratipadyate no, siddhiryato na sugatAnumatA'pi tasyAH / / 56 / / dRSTA yadaiva vipine bhramatA mayA gau - razvastadaiva vidito'nilatulyavegaH / ityAdikA smRtirihA'bhimatA pramANaM, yasmAnna sA'pi savikalpakamantarA syAt / / 57 / / abhyAsapATavaprasaGgavazAd yadi syA - darthitvato'tha ca niraMzamateH smRtiste / kiM na kSaNakSayadhiyo'pyavikalpikAyAH, syAt tatsmRtiH sugataziSya ! tadoktahetoH / / 58 / / sAmarthyatadvirahasaGghaTanA'pi tasyAH, syAt te kathaM vada niraMzamatitvavAdin!? / yena tvayopagatamapyanumoditaM syA - dekatra sA taditaratra na seti vAkyam / / 59 / / smRtyudbhavAd bhavati sA savikalpikaiva, tasyA na janma savikalpakajanmakAle / tasmAt kathaM kathaya saugata ! te'numAnaM, syAnnirvikalpakamatipramitau samartham ? / / 60 / / mAnAntaraM na ca tavopagataM yataH syAt, tasyAH prasiddhiriti jainamataM pramANam / pUrvoktalakSaNayutaM na kuto'pi vAdhAM, prApnoti na tvadupadarzitamatra mAnam / / 61 / / yasmAt svalakSaNamatitvamanaMzabuddhau, svapne'pi kasyacidiha prathate na caiva / tatpAramArthikamidaM zapathaikagamyaM, mAnatvalakSaNamavijJajanopagamyam / / 62 / / bauddhoktanirvikalpakaprAmANyApAkaraNam arthopadarzakatayA'tha niraMzabodho, mAnaM vikalpanadhiyo jananAta tathA ca / dvAraM sadeva savikalpakamatra mAnaM, klRptaM niraMzamatito vyavahArakAle / / 63 / / yadyarthagocaratayA'bhimato vikalpaH, syAt tarhi tasya jananAdupadarzikA dhIH / yasmAnna saMzayaviparyayakAraNaM dhI - niM tathA ca savikalpakameva tattvam / / 64 / / sAmAnyagocaratayA yadi mAnatA'sya, sadgocaratvavigamAnna tava prasiddhA / vyApAratA'pi tata eva niraMzabuddheH, syAdasya naiva viparItamaterivA'rthe / / 65 / / no dRzyakalpyaviSayA matirasti kAcid, bhede'pyabhedaghaTanA'tra yayA bhavet te / nA''ropito bhavati ko'pi prabhuH kriyAyAM, tRSNA kRzA bhavati kiM mRgatRSNikAtaH / / 66 / /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // kiJcA'kSajA'tra savikalpakabuddhireva, neSTA kuto bhavatu yena niraMzabuddheH / tadvArato niyatagocaramAnatA te, mAnaprasiddhipadavImavalambamAnA / / 67 / / savikalpakakhaNDanarUpo bauddhapUrvapakSaH - nanvatra buddhatanayA vividhairvikalpai - duHsandihAnamanasaH pratibodhanIyAH / yasmAd vinA nahi vizeSaNagocaratvaM, buddhau mate tava viziSTamatitvamiSTam / / 68 / / zabdo vizeSaNatayA nahi bhAsate'rthe - 'dhyakSAnna zAbdikamataM tata eva yuktam / zabdo na netraviSayo na sa vartate'rthe, na vyApako na ca tato'bhimato hyabhinnaH / / 69 / / smRtyA'pi tasya nayanotthamatau prakAzo - 'nyonyAzrayeNa nahi yujyata eva yasmAt / udbodhakAkSajadhiyaH smaraNasya janma, tasmAcca seti na bhavedubhayaprasiddhiH / / 70 / / jAtiH samAnamatito na ca samprasiddhA, sA'pohagocaratayaiva yataH prasiddhA / tadvattvato'pi na viziSTatayA ghaTAdau, bodhodayo bhavati gautamatantrasiddhaH / / 71 / / no yujyate tvavayavI vyatirikta ekaH, sthUlastato'pi na viziSTamatervilAsaH / dravyaM guNAdhikaraNaM na ca vidyate'tra, tasmAt kathA'pi na viziSTadhiyo'kSajAyAH / / 72 / / buddhighaTAdiviSayA paramANupuJjAda, dravyaM na ko'pi viSayIkurute'kSamadhye / rUpAdayo hi nayanAdimatau prathante, dravyANi naiva tu tadanyatayeti vijJAH / / 73 / / saMyojanaM vibhajanaM ca pRthaG na cA'sti, bhAvAdihA'NunicayAt kuta eva tAbhyAm / karmaprasiddhirapi yena viziSTabodha - stadvattvato'kSajanito'numato budhAnAm / / 74 / / sthairye tathA'sya jananaM ca bhavet kathaJci - no vai kSaNakSayamate sugatAnugAnAm / arthakriyAdighaTanA mata eva tasmin, sthairyaM tvavijJajanatAnumataM na yuktam / / 75 / / pUrvAparAdivigataM khalu vartamAna - mevA'kSasannidhibalAd vizadAvabhAse / bodhe parisphuTavapuH prathate na cA'nyat, pUrvAdito'pi tata eva vizeSaNaM no / / 76 / / daNDIti buddhirapi cA'kSasamudbhavatve, kiM no bhavenniyamato vada sarvapuMsAm / yenaiva daNDasahakAribalAt samartho, dRSTo'tra kintu puruSo nanu tadgataiva / / 77 / / daNDastathA na ca vizeSaNameva puMsa - stasyA'pi kintu sa vizeSyatayA mato'tra / puMsA tu yena puruSopakRtena daNDe - nA''lakSitaH phalabhavo nanu tena kiM na ? / / 78 / / ced vastuto yadi vizeSyavizeSaNatve, naitAdRzo vinimayo bhavitA tadAnIm / tasmAd viziSTamatirakSasamudbhavA no, yuktA niraMzamatireva tato'rthatazca / / 79 / /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // svAtmapratiSThitamidaM jagadeva no vai, vRttiH parasya paradharmiNi samprasiddhA / tattve'navasthitilatApariveSTanaM syA - no bhUtalAzritaghaTAdimatistato'pi / / 80 // yazcA'Nudeza iha yena viziSTa iSTo, no tasya netraghaTanA'pi tadAvRtatvAt / yo'nAvRtaH sa tu na tena bhaved viziSTo, dezAdito'pi na viziSTamatistato'kSaiH / / 81 / / kiJcA'kSayogavimukhAnapi bhAvasArthAn, pratyakSabodha iha cedavagAhate te / kiM no bhavedakhilatattvaprakAzikA dhIH, sarvajJavat sakalasattvasamAzritA'pi ||82 // pUrvAdike yadi tu sannidhimantarA te, tvakSotthabodha upapadyata eva tarhi / kasmAdanAgatavinaSTapadArthasArthe - 'dhyakSA matirbhavati naiva tathaiva bhinne / / 83 / / tasmAd vizeSaNamihA'tha vizeSyamAbhyAM, saMsargamajJajanatA prathamaM prakalpya / bodhaM viziSTaviSayaM manute tataH kiM, pratyakSatAdyupagamo'pi bhavecca tasya / / 84 / / bauddhamatakhaNDanam - etanna cAru sugatAnugadarzitaM yat, sarvaM palAlanikarasya samaM vibhAti / syAdvAdalAJchitapadArthamahendhaneddha - bodhAgninA samamupaiti na ca pratiSTham / / 85 / / nA'trA'kSajastvabhimato nikhilo'rthabodhaH, zabdAnvitArthaviSayastava yena doSaH / anyonyasaMzrayabhavasmaraNena janye, zabdAvagAhini bhavennayanotthabodhe / / 86 / / jAtiH samAnapariNAmatayA tvayA'pi, jainairivaikyamativibhramavAdineSTA / mantuM tathA vidhimukhasya na pratyayasya, tucchAvagAhanatayopagamo'pi yuktaH / / 87 / / nA'poha eva tava jAtipadAbhiSiktaH, syAt tAM vinA'nugatabuddhibhave samarthaH / bhedadvayAkalitamUrtirayaM yataste - 'go'nyatvarUpa iha sammata Agamana / / 88 / / govyaktibheda uta kiM sakalasya gorvA, bhedo niviSTa iha na prathamo'tra yuktaH / tattve hi goSvapi parasparabhinnabhAvAd, gobhinnataiva na gavAnyavibhinnatA syAt / / 89 / / pakSo dvitIya iha te'numato yadi syA - jjAtistadA svarasatastata eva siddhA / jAtiM vinA'khilagavapratiyogikasya, bhedasya nirvacanameva na zakyate yat / / 90 / / tatrA'pyapohaghaTanA yadi te matA syAt, kiM nA'navasthitighaTA paritastadAnIm / jAtirna tArkikamatA'tra mate tato na, tvaddoSabhItirapi sambhavinIti viddhi / / 91 / / sthAnaM jahAti nahi pUrvamitastathA vA, nA'nyatra gacchati na vA'zavatI na janyA / taddezavRttikalitA na ca tatkutaH sA, govyaktimAtraniyatA'bhyupagantumiSTA / / 92 / /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||shriinyaaysindhuH // evaM hi doSasamudAyasamarthanena, naiyAyikastyajatu tAmatiriktabhAvAm / jaino na kiM zabalavastvanuraktabuddhi - stAM svIkarotu vizadapratibhAsasiddhAm / / 93 / / yasmAt kathaJcidiha jAyata eva jAti - rvyaktyudbhave'pi tadananyatayA tathA sA / tannAzato layavatI dhuvabhAvinI ca, naitat trayaM hi virahayya matA'tra sattA / / 94 / / sA cordhvatA jinamate prathitA ca tiryak, svadravyameva prathamAnugatA ghaTAdau / sAdhAraNI pariNatistu bhaved dvitIyA, pUrvA trikAlagamaneyamanalpadezA / / 95 / / sAmAnyamatra na vizeSapRthaksvarUpaM, no vA sa bhinna ita iSyata Ahetairyat / ekAntato'pRthagapIha mataM dvayaM no, jAtyantaraM bhavati tajjinasampradAye / / 96 / / vyAvRttibuddhiratha cA'nugatatvabuddhi - stad vastuto bhavati no samavAyayogAt / tAdAtmyameva yata AhetatattvavAde, saMsargatAzrayatayA'bhimataM kathaJcit / / 97 / / bhinne hime bhavati naiva hi vindhyavRtti - no vA ghaTasya ghaTa eva ghaTA prasiddhA / tAdAtmyatA bhavati tena bhidAnuviddhA, saMsargamAtraniyatA jinasampradAye / / 98 / / saMyuktatApariNatestu balAdabhedo, dravyadvayasya khalu bheda iha svarUpAt / tAdAtmyameva nanu bhedayutaM tato'tra, saMyuktayorapi mataM jinatantravijJaiH / / 99 / / ekAntato'kSacaraNAnumato vibhinno, yogo vikalpamukhajarjaritasvarUpaH / bhinne sa kiM bhavati kiM nu bhavedabhinne, jAtyantare bhavati vA na gatizcaturthI / / 100 / / Adye bhaved vada kathaM na hime'pi vindhya - vRttistato budhamatA tava sampradAye / cet kAryakAraNasamAzrayaNena nA'yaM, doSastadA bhavatu no matasiddhireva / / 101 / / yaH sarvathA bhavati san na ca tasya janma, no vA'sato bhavati hetubalAt tathA tat / jAtyantarasya tu bhavedapi te mataM na, tattve vivAda iha naiva bhavenmayA te / / 102 / / pakSe dvitIya iha kiM na ghaTAdayaH syuH, svAtmAzritA vada tato na ca so'pi yuktaH / antye vivAdavilayo budha ! jainatattve, zraddhA tvayA'pi kapaTAt prakaTIkRtA yat / / 103 / / saMsarga eSa tava kiJca mate mato'sti, saMsRSTarUpa uta vA viparIta Adye / svasmAt sa ced yadi tadA na tamantarA'pi, kiM dravyayorapi tavA'numataH sa vidvan! / / 104 / / cedanyato nanu bhavedanavasthitiste, tasyA'pi sambhavati so'nyata eva yasmAt / neSTA'navasthitiriyaM na hi mAnasiddhA, tAmantarA'pi gatirasti yataH svarUpAt / / 105 / /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // dvaitIyake na niyamo'vinigamyabhAvAt, sarvasya kiM sakala eva tato na vRttiH / yuktiH samaiva samavAyanirAkriyAyA - meSA vizuddhamatibhiH svayameva cintyA / / 106 / / vAyau na kiM bhavati rUpaviziSTabuddhi - reko vibhuzca samavAya iheSyate yat / sambandhasattvaniyataiva matArthasattA, no cet tadA bhavatu tasya prayojanaM kim / / 107 / / syAccenna rUpapratiyogika eSa vAyau, vAcyastadA vinigamo nanu ko'pi yena | bhUmyAdike'sti sa tu no pavanAdibhAve, jJAnAd vyavasthitiriyaM ca na yujyate te / / 108 / / vAyau hi rUpavirahasya matistaveSTA, sA rUpabuddhijanitaiva na rUpabuddheH / AropatAvagatirasti vinaiva rUpA - bhAvapramApramitimityavadhAraNIyam / / 109 / / cellAghavAt tava prathA yadi tasya tarhi, nA'styeva tacca budha ! tadvyatiriktatAyAm / dravyAdibhedaghaTanAdiprakalpanena, yadgauravaM bhavati tatra tadAtmatAtaH / / 110 / / tAdAtmyato bhavati jAtiviziSTabuddhi - stAdAtmyamatra tu kathaJcidananyataiva / tasmAt kathaM kathaya bauddha ! vikalpabuddhi - rakSodbhavA'pi kimu naiva prayAti siddhim / / 111 / / no sarvathA'vayavato vyatirikta eva, sthUlo ghaTAdyavayavI jinasampradAye / bhinnastato'tha ca kathaJcidayaM tataH kiM, tasmAd viziSTamatirakSabhavA na tasmin / / 112 / / aMzena vRttiruta kiM nikhilAtmanAM'ze, tvatsammatAvayavino'pyathavA na sA'sti / ityAdidoSabhayato vyatiriktataiva, syAt sarvathA'kSicaraNAnumatA'sya luptA / / 113 / / so'nantazaktikatayA ca bhavedananta - dharmA tato'vayavasaGghasamAzrito'pi / kiJciccalatyapi na gacchati saMsthito'pi, no sthairyavAn bhavati citramacitrarUpaH // 114 / / dezena dRSTa iha naiva bhavecca dRSTo, dezAvRto'pi tadanAvRta eSa iSTaH / rakto'pyarakta iha naiva virodhacarcA - 'nantasvabhAvavati vastuni mAnasiddhe / / 115 / / nA'sya prathA bhavati vA paramANupuJjAd, yasmAnmahattvamaNuSUpagataM tvayA no / saMyuktatA'pi na ca teSu tava prasiddhA - 'dRzyANupuJjajanitaM na ca dRzyapuJjam / / 116 / / rUpAdibhinnamiha naiva samasti kiJcid, dravyaM tvayeti kathitaM nahi tacca yuktam / dRSTaM spRzAmi kanakAdi sa eva cA'ha - mityAdikA matirudeti na tadvinA yat / / 117 / / sparzo na netraviSayo na ca rUpamiSTaM, tvaggocaraM kathaya kasya bhavet tathA dhIH / dravyaM tadAzrayatayA'bhyupagamyate cet, tatra dvayorapi tadA viSayatvazaktiH / / 118 / /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // saMyogakhaNDanamapi prathitaM tvayA yat, tat tArkikasya matameva nirAkarotu / paryAyatA'sya kathitA nanu yena tasmin, syAdvAdavAdini kathaM tava doSapoSaH / / 119 / / saMyogino'tra paramANava eva kiM syuH, saMyogahetava utetarathA''dyapakSe / saMyogakalpanamanarthakameva teSAM, saMyogitA prathamato nanu yat prasiddhA / / 120 / / dvaitIyake tu kimu sAtizayAstathA syuH, kiM vA na te'tizayatazca viziSTarUpAH / Adye'nyato yadi tu sAtizayatvameSAM, kiM nA'navasthitilatApariveSTanaM syAt / / 121 / / svasmAddhi ced yadi tadA tvavizeSataH kiM, dezAntarasthitimatAmapi tadbhavenno / doSAdato'tizayazUnyatayA'pi naiSAM, svIkArapakSa upapadyata eva yuktyA / / 122 / / avyApyavRttiratha tArkikasammato'yaM, tadvattvato'NuSu kathaM nahi sAMzatA syAt / ityAdidoSaghaTanA jinasampradAye, syAdvAdalAJchitatanau na bhavecca tasmin / / 123 / / saMyogavad vibhajanaM ca tathaiva siddhaM, no dravyatastadubhayaM vyatiriktameva / tatkAraNaM bhavati karma tathaiva tasmAt, kiM no viziSTamatirakSabhavA tato naH / / 124 / / karmodbhavo bhavati no kSaNikatvapakSe, sthairya bhavedapi na sa pramitastu pakSaH / ityAdi yatpunarihA'bhihitaM tvayA tat, syAdeva tArkikabhayasya nidAnabhUtam / / 125 / / no naH kSaNakSayatayA'bhimatAH padArthA, ekAntato na ca tathA sthiratAlayAzca / syAdvAda eva nanu tatra nirastadoSaH, karmAdibhUtiphalako'bhyupagantumarhaH // 126 / / yasmAd bhavenna ca niranvayameva janma, tasmAt kathaM kSaNikapakSakRtAdarastvam / pUrvAparakSaNagatAzca vibhinnadharmA - dhyAsAt kathaM sthiratayaiva tathopagamyAH / / 127 / / yaccaikadA bhavati yajjanane samarthaM, tat sarvadeti niyamena prasaGgato yat / sAmarthyatadviraharUpaviruddhadharmA - dhyAsAnmataM kSaNikatAniyataM ca sattvam / / 128 / / arthakriyAjanakataiva matA'tra sattA, tasyA balAt kSaNikatA tava sarvabhAve / etad dvayaM nanu vicArasahaM na yasmA - naiyAyikairapi kRtA sthiratAvyavasthA / / 129 / / ekaM na kiJcidapi kAraNamarthakAri, sAmagryameva janakaM tata eva kAryam / yasmAt tatastu sahakArisahAyato'rthaM, kuryurna kuryurapi tadvirahAt padArthAH / / 130 / / kiM vA yathA'tra karaNAkaraNe na kAla - bhede sthire bhavata eka padArthaniSThe / ete tathaiva bhavato nanu dezabhede - 'pyekatra dharmiNi kathaM kSaNike'pi bauddha! / / 131 / /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // yaccaikadeza iha kAryajanau samarthaM, tat sarvadeza ita eva karotu kAryam / no ced viruddhaghaTanAdiha cA'pi bheda, evaM tavopari kathaM na patet prasaGgaH / / 132 / / yo'yaM kSaNaH prakRtakAlagataM padArthaM, kartuM samartha iha so'nyagataM tathA cet / kAryaM trikAlagamasau janayet tathA ca, sAdhu kSaNakSayamataM bhavatA nyagAdi / / 133 / / yo vai kSaNaH prakRtakAlagadezavRtti - kAryodave prabhurasau yadi te samarthaH / kAryaM trikAlagatadezagataM vidhAtuM, nityaM vibhu prathitameva tadA tvayA'pi / / 134 / / pUrvaprasaJjanabhayAd yadi tadviruddha - miSTaM tadA kSaNagate'pi bhavecca bhedaH / tattve'navasthitighaTA tava zUnyatA vA, pakSe kSaNakSayakathA na tu sAvakAzA / / 135 / / itthaM svabuddhivibhavo nanu tArkikeNa, vyaktIkRtastu prativandibalAnna tattvAt / ekakSaNe'pi bahudharmayutaM padArthaM, yasmAd viveda na ca so'pi kutarkamohAt / / 136 / / zaktiH svarUpasahakArivibhedato'tra, dvedhA matA ghaTapaTAdipadArthaniSThA / bauddhoktadoSanivahasya kuto'vakAzaH, syAdvAdavAdini vRthA pratibandicarcA / / 137 / / sthairye sthite kSaNikatA'nugate kriyAyAH, kiM nodbhavo na ca viziSTamatistataH kim / saMyogato vibhajanAcca tadudbhavAd vA, kiM nA'kSajA bhavatu dhIrvizadAvabhAsA / / 138 / / yad vartamAnamiha kevalamakSabodhe, vastu prakAzata iti pratipAditaM tat / dhyAndhyaM yato nahi bhavet tava kevalasya, pUrvAparAdyaviSayIkaraNe'vabhAsaH / / 139 / / aikyaM yathA'tra pratiyogyanuyogyapekSaM, no bhAsate tadubhayaM virahayya buddhau / bhedastathaiva pratiyogyanuyogyapekSaH, kiM bhAsatAM tadiva kevalazabdavAcyaH / / 140 / / bhedaH svalakSaNatayaiva mato hi tena, tabuddhito yadi bhavet sa gRhIta eva / aikyaM svalakSaNatayaiva mataM kathaM na, taccA'pi tarhi tata eva gRhItarUpam / / 141 / / sAnnidhyato bhavati cA'kSamatevilAsaH, pUrvAparau na viSayIkurute tataH sA / ityAdikaM tava mate na hi yujyate yat, sAnnidhyameva tu na cA'sti pRthak padArthAt / / 142 / / naikyatvato grahaNamatra bhavet tathAtve, bhedatvato grahaNamapyanumoditaM kim / dharmisvarUpamubhayatra samAnameva, tasmAt kathaM na savikalpakabuddhirakSNaH / / 143 / / rUpe yathaiva nayanasya tathaiva gandhe, sAnnidhyamasti nayanAna tu gandhabuddhiH / yogyatvameva niyataM tata ArhatAnAM, grAhyasvabhAvagamakaM matamindriyANAm / / 144 / /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // syAccedatItaviSaye tadanAgate vA, tahakSajA'pi matirastu tatazca teSAm / pUrvAparau ca bhajanAnna vinA vibhinnau, sto vartamAnata iyaM kva tadA kathA te ? // 145 // yadyAgrahastava tayozca vibhinnakAla - vRttitvato na vizadAbhamatistadAnIm / sarvajJatA sugatato'pahRtA tvayaivaM, tAtkAlikAnyaviSayAvagaterabhAvAt // 146 / / etena kevalavizeSaNamantaraiva, bodho niraMzavizado nanu vartamAnam / arthaM prakAzayati nA'nyamiti pralApo -'pyastaGgataH sugataziSyagaNopajIvyaH / / 147 / / daNDAnvitaH puruSa ityapi buddhirakSNa, evaM sthitau zabalavastuta eva yuktA / sarvasya sA bhavati kintu vivakSito'rtho, yaH syAt sa eva vacanaprathitastu lokaiH / / 148 / / citrAtmake ghaTapaTAdipadArthajAte, yasyaiva yena puruSeNa kRtA vivakSA / tatraiva tasya puruSasya vacovilAso, jJAteSu satsvapi ca dharmagaNeSu bauddha ! // 149 / / etAvataiva niyamo vacane na cA'sti, buddhistu sarvaviSayAkSabhavArthajanyA / dharmasvarUpavadato'tra matazca dharmI, dharme vizeSaNamapIti jinAnugAnAm / / 150 / / dharmo yathaiva na ca dharmivibhinnarUpo, dharmI tathaiva na ca dharmavibhinnarUpaH / ekAntato hi tata eva viziSTabuddhi - ranyonyato'stu na ca kAcidihA'sti hAniH / / 151 / / evaM ca mugdhajanatA'pi vicitrarUpaM, pazyazca daNDapuruSadvayameva baddham / pUrvakSaNe'pi nayanena na vakti yat tu, tatrA'nyahetuviraho na ca buddhyabhAvaH / / 152 / / svAtmapratiSThitamidaM jagaduktavAn yat, tadyuktameva jinatantrasamAzrayeNa / bhede'pyabheda iha yatsakaleSu jainaiH, sattvAdidharmaghaTanAkRta ukta eva / / 153 / / yA cA'navasthitighaTA'nyasamAzritatve, proktA'tra sUkSmamatinA na ca sA tu yuktA / AkAza Azrayatayaiva mato'khilAnAM, nA'syA''zrayo bhavati ko'pi kuto'navasthA / / 154 / / ekapradezavati tatra tadanyadezA - vacchinna eSa nanu tiSThatu tAvatA'pi / sAdhAratAniyama AhetasampradAye, uktaH parairnikhilabhAvagato'pi yuktaH / / 155 / / nanvatra tArkikamatena vibhurniraMzaH, zabdAzrayaH prathita eSa na kiM tavA'pi / yenAM'zakalpanaparizramato'pi muktiH, zreyaskarI nabhasi te bhavitA tadAnIm / / 156 / / zabdasya paudgalikatvavyavasthApanam - zabdo guNo yadi bhavennanu yuktametat, syAt kintu paudgalika eSa mate jinAnAm / saGgyAkriyAdimatiratra yato guNatvA - bhAvaprasAdhanaparA vizadA na bAdhyA / / 157 / /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // sAkSAnna tasya yadi kintu paramparAtaH, saGkhyA tadAzrayagatA kimu hetugA sA / dvitvAdidhIhi bhavet prathame dvitIye, syAdekatAmatilayo bahukAraNotthe / / 158 / / dUrAdayaM jhaTiti zabda upAgato'yaM, zAGkhazrutiM ca badhirIkurute balIyAn / zaile tvayaM pratihataH punareti karNaM, dvArAdato'yamakhilo mama bhAti no te // 159 // ityAdidhIrbhavati tatra vinA na karma, sattve ca tasya guNatA nahi yuktisiddhA / sarvA matirmatimatAmupacArato no, mukhyAt tathA'bhyupagame vada ko'tra doSaH || 160 || nA''kAzarUpamiha tu zravaNaM mataM ca tattve'khilasya yugapatpuruSasya buddhiH / zabde bhaved vyavahite'pi tatazca zabdo, dravyaM zrutiH paricitaiva tayostu prAptiH || 161 / / zaktistathA'tra vahirindriyamAtravRttiH, pratyekameva niyatA jinasampradAye / tasyAH kSayAd vadhiratAdyupapadyate'tra, nA'dRSTakalpanabhavo'pi mahAn prayAsaH / / 162 / / tasyA balAnnayanajA yugapanmatistu, saJjAyate zazini zAkhini caiva vidvan ! | saMyogo yadi bhavet kramatastadAnIM, candre ca zAkhini matidvayameva naikA ||163 || cakSuSastaijasatvApAkaraNam 14 no razmimannayanamasti kuto'pi mAnAt, siddhaM yato'tra nayanAt tava niHsRtAste / candraM ca zAkhinamapi prajavena gatvA, saMyujyamAnatanavo hyavabhAsayantu / / 164|| madhye rasAdiSu bhaved yadi rUpamAtra prodbodhakatvata idaM nanu taijasaM te / tasmAcca dIpakalikeva samasti razmi cakrAspadaM tadapi tanna vicAraramyam ||165 / / pratyakSabAdha iha pakSagato hi doSa - zcakSurna razmisahitaM kvacidapyaloki / yogyA na razmaya itIkSaNagocarA no cet tarhi bhAskarakarA api kiM na rAtrau / / 166 / / - mArjAracakSuriha bAhyaprakAzayuktaM cakSuSTvato bhavati rUpamatau samartham / yad divA manujanetramiti pramANaM, kiM nA'styadRzyaravirazmiSu rAtrigeSu || 167 || udbhUtatAparigatAH svata eva te ce - nmArjAracakSuSi padArthamatau samarthAH / no tAdRzA manujacakSuSi tena teSAM rAtrau na sUryakiraNasya bhaved vyapekSA || 168 / / yad yAdRzaM bhavati darzanagocarastat tvaM svIkaroSi yadi tAdRzameva vidvan! / netre divA kathamadarzanagocarAste, rAtrau na kiM ravikarA api tAdRzAH syuH / / 169 / / - kiM vA suvarNamapi netrasamAnamevA 'nudbhUtarUpamapi te na prakAzakaM syAt / yogyatvamatra zaraNaM yadi taijasatvaM, vyarthaM tadA nayanagaM parikalpitaM te / / 170 / / -
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // sUryAMzavo'tha yadi sannihitA rajanyAM, kiM rUpagocaramatirna bhavennarANAm / naivaM kathaM bhavati tArkika ! sUryarazmau, nolUkapakSiNa ihA'hni matirvizuddhA / / 171 / / dIpo yathA bhavati rUpamatau samartha - stadvat tamo'pi kathamasya na taijasatvam / rAtrizarAdi tadapekSya yato rajanyAM, spaSTaM vilokayati tad vyabhicAri hetuH / / 172 / / nA'bhAvatA tamasa ArhatasampradAye, iSTA tu paudgalikatA'titarAdiyogAt / tejo'Nubhirbhavati tasya janistathA'smin, sparzazca zItalatayA'bhimato budhAnAm / / 173 / / no jAtibheda iha jainamatAnugAnA - miSTeSu pudgalatayA'NuSu sammato yat / tejo'Navo'pi tata eva bhavanti zItA - stajjaM tamaH pavanato'sya matizca zIte / / 174 / / savikalpakavyavasthApanopasaMhAraH - tasmAnna cA'kSicaraNAnumato'tra zabdo, nA''kAza AzrayatayA'bhimato'sya jainaiH / bhinnAzritaM jagadidaM na tataH kathaM syA - netrodbhavA'pi savikalpanabuddhireSAm / / 175 / / yenaiva yo'tra sahito'sahito'pi tena, naikAntataH kimapi sammatamAgame'smin / yo'nAvRtaH sa tu na tena bhaved viziSTa, ityAdi te na vacanaM vacanIyameva / / 176 / / prAptaprakAzapaTu nendriyamatra kiJcA - 'vaSTabdhadezamatirakSabhavA na kiM syAt ? / / AdhArasaGghaTitamUrtirato'kSajanya, Adheya iSTa iha bhAsyatayA ca bodhe / / 177 / / yogyatvamatra phalagamyamataH pratItau, yasyaiva yatra viSayasya bhavet prakAzaH / pUrvaH paro bhavatu vA nikaTo'tha dUra - stasyAH sa eva viSayaH savikalpikAyAH / / 178 / / tasmAt kathaM sakalapUrvaparAdibhAvaH, syAd gocaro'kSajadhiyo'tha ca sarvavittvam / kiM vartamAnamakhilaM tava bhAsate no, kiM vA tathA nikaTavartisamastabhAvAH ? ||179 / / sAkAratAvAdibauddhapUrvapakSaH - nanvevamastu savikalpakabodhasiddhiH, sAkAratA'sya kimu tadviparItatA vA / sAkAratA sugataziSyamatA tu tatra, jAgarti yuktinivahAnugatA na heyA / / 180 / / AkAramuktamiha naiva nirIkSyate ya - jjJAnaM tadajanakalpitameva san no / sAkArapakSavimukhAd viSayavyavasthA, jJAnAt tathA na niyatA'nyamate kathaJcit / / 181 / / kumbhaH paTo'yamiha nIlamiyaM ca zukti - reSA nadI panasa eSa iyaM vanAlI / ityAdivodhajanitA vyavahArayogyA, sAkAravAdini bhaved viSayavyavasthA / / 182 / /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // vijJairapi vyavahRtau nanu kiM ghaTAdyA - kArA matirnayanato vizadAvabhAsA / dIpairvinA na bhavatIti nigadyate no - 'nAkArapakSa iha tena budhairupekSyaH / / 183 / / svAkAratArpakatayaiva ghaTAdayaH syuH, sautrAntikasya ca mate nanu siddhibhAjaH / bAhyAnurAgavimukhIkRtacittayogA - cArasya te'pi nahi bodhaviviktarUpAH / / 184 / / bauddhapratividhAnam - ApAtamAtraramaNIyamidaM hi bauddha - santAnabAlavacanaM vacanIyameva / syAdvAdavAdina ihA'pi mahAstrameSa, syAdvAda eva vimukhIkurute vipakSam ||185 / / sAkAratA matigatA viSayavyavasthA - heturmatA bhavati sA nanu tAM vinA'pi / netrAdinA niyamitAniyatasya bodhAt, tatraiva tanniyamanaM ca tathA svabhAvAt / / 186 / / vastusvabhAva iha paryanuyogato no, heyaH svahetubalato'calitasvarUpaH / kiM nA'nyathA tava mate'pi bhavecca nIlA - kAro'pyatAdRzatayeti parasya praznaH / / 187 / / nIlAd yathA'yamabhavannayanAt tathaiva, svAkAratArpakamabhUnayanaM kathaM na / vastusvabhAvamamalaM zaraNaM vihAya, kA'nyA tavA'pi gatiratra tathaiva kalpye / / 188 / / sAkArabodhamatirasti navA tathA te, nA'ntye prasiddhirapi tasya bhavet kathaJcit / Adye'navasthitimukhAnna bhaved vimuktiH, sAkAratA yadi bhavennanu bodhabodhe / / 189 / / sAkAratA na yadi tatra tadA kathaM syAd, bodhavyavasthitikathA'pi bhavanmatena / kiM vA tathaiva na kathaM viSayavyavasthA, sAkAratAvirahitAdapi bodhataste / / 190 / / sAkArabodha iha kiJca na cet padArthaM, bAhyaM tavopagamato viSayIkaroti / siddhistadA bhavatu tasya kuto na cA'rthA - patterhi tasya viSayIkaraNaM tato no / / 191 / / kiJcA'numAnata iyaM na pRthak tvayeSTA, vyAptigrahaM tu virahayya na tasya janma / vyAptigraho'pyaviSayIkaraNe na tasya, bAhyaprathAvilaya eva bhavenmate te / / 192 / / bimbAnumA bhavati yA pratibimbanena, tatrA'pi bimbapratibimbanabhAvabandhaH / AkAra eSa nanu tAdRza iSyate ced, bimbaprasiddhirapi tarhi tadanyataH syAt / / 193 / / yo veda bimbamatiriktamihA'nubimbA - nmAnAntarAd bhavati tatpratibimbahetoH / tasyaiva bimbaviSayAnumitirna teSAM, sAkAratA nikhilabodhagatA matA yaiH / / 194 / / bodhakSaNe kSaNikavAdimate na sattA - kArArpakasya viSayasya matA tato no / syAdanyakAlagatayormatibAhyayoste, vimbAdikalpanakathA'pi vicAramArge / / 195 / /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 // zrInyAyasindhuH // bAhyo yathaiva pratibimbati te matau kiM, tadvanmatirna pratibimbati bAhya eva / tatra svabhAvamurarIkuruSe'tha kiM no, tenaiva no'pyabhimatA viSayavyavasthA / / 196 / / etena tArkikamatAd viSayatvabandhAd, grAhyAd vibhinnatanuto viSayavyavasthA / kSiptA svabhAvazaraNA yadi te tadA syuH, syAdvAdinAM suhRda eva na tadvipakSAH / / 197 / / vedAntinAmapi mate viSayapradezaM, gatvA mano'pi bahirindriyakapraNAlyA / sAkAravRttipariNAmabhave ghaTAdyA - kAratvayogi bhavatIti na tacca satyam / / 198 / / yasmAcca tairapi matA viSayavyavasthA, sAkAravRttijanitaiva paraM ca sA'pi / no cet svabhAvazaraNA vyavatiSThate no, tasmiMstu netragamanAdikakalpanA'lam / / 199 / / bauddhoktavat kapilaziSyanibhAlito'pi, sAkAravAda iha vRttigato na yuktaH / kUTasthanityapuruSo'tra na yuktiyukta - statprakriyA bhavatu yena pramANasiddhA / / 200 / / sAkArabodha iha kiJca mato'pi jaina - bauddhapradarzitadizA na tu so'bhyupetaH / jJAnaM vizeSaviSayaM pratipAdyate yat, sAkArametadupayogatayA prasiddham / / 201 / / sAkAratAvirahitaM pravadanti bodhaM, sAmAnyagocaramanalpavidAM variSThAH / yatsopayoga iha darzanasaMjJayA vai, nItaH prasiddhipadavIM jinatantravijJaiH / / 202 / / arthAbhidhAnamatayo vyavahAribhirya - ccaikena sadvyavahRtau tu prayujyamAnAH / zabdena tena nahi siddhyati bodhadharmaH, sAkAratA'pi budha ! te'numatA'tra kintu / / 203 / / sAkArabodha iha yana na cA'bhyupetaH, zabdAbhilApya iha tena na kiM mataH saH / grAhyArthazaktavacanAnnanu yena tasya, na syAcca bodha iha sadvyavahArayogyaH / / 204 / / ekAbhilApaviSayatvabalAdabhedo, bhede'pi bodhabahirarthakayomato'tra / bhedena saGghaTitamUrtirabheda eva, saMsargamAtraniyato yata ArhatAnAm / / 205 / / vaibhASika-yogAcArayorapAkaraNam - vaibhASikaH sugataziSya ihA'lpavijJaH, sAkAratAvirahitArthamitiM yadA'pi / bUte tadA'pi na jinAgamanItitastAM, spaSTIkaroti tata eva budhairupekSyaH / / 206 / / bodhaM tadarthamapi yena samAnahetu - sAmagryataH sa samakAlamuvAca bauddhaH / yuktaH sa kiM yata iha vyatiriktahetvo - bhinnakSaNe tadubhayorjananaM prasiddham / / 207 / / grAhyaM bahiH sthitamabAdhitabodhabhAsyaM, kiM nartakInayanaceSTitamIkSyate no / sAdhAraNaM pariSadA tata eva yogA - cAraprapaJcitamataM na vicAraramyam / / 208 / /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 // zrInyAyasindhuH // nIlAditA bhavatu te'tra kutaH pramANAd, grAhye na kintu matimAtragataiva bauddha ! / sAkAratAdighaTanAniyatA na bAhya - marthaM vinA niyatamajJa ! tavA'pi bodhe / / 209 / / yasmAt pRthag bhavati yo niyamena tasmAd, bhinnopalambhaviSayaH sa nirIkSyate'tra / nIlAdikastu matito na kadAcideva, bhinnopalambhaviSayaH sa kathaM tadanyaH / / 210 / / itthaM na cA'numitiratra tava pramANaM, suspaSTadRSTa iha hi vyabhicAradoSaH / / bhinnA prabhA'pi niyamena ghaTAdinA yat, sArddha prakAzaviSayo na pRthaktvatastu / / 211 / / kiM vA na citramatiratra pRthak padArthAt, saMvedyate bhavatu yena na hetvasiddhiH / nIlAd vibhinnatanureva yatastu pItA - kAro mato sphuTavapuH prathate na caikyAt / / 212 // jJAnAdabhinnatanutA yadi cet tavA'rthe, pItAnna nIlamapi bhinnamabhedataH syAt / jJAnaM yadekamubhayAdapRthaksvarUpaM, citraM tvayaiva vinibhAlitamatra citram / / 213 / / no nIlapItaracitavyatiriktacitrA - kAro'pi citramatigo'tra nirIkSyate jaiH / nIlAdibhinnatanutaiva bhavecca yena, te citrabuddhiniyatA khalu citratAkhyA / / 214 / / arthakriyA ghaTapaTAdipRthaksvabhAvA - naikA viruddhaghaTanAt tata eva bAhye / bhedo yathA nanu tathA pratibhAsasAGka - ryApattito na ca kathaM matigo'pi bheda: / / 215 / / kiM no ghaTo'yamitivat tava sampradAye, jJAnaM ghaTaH paTamaThaviti vAgvilAsaH / pUrvaH paro'tha niyamo na ca dRzyate yo - 'bhinno hi yena prathitazca tayoH prayoge / / 216 / / tAdAtmyato viSayatA niyatA materhi, grAhyaM ghaTAdi yadi tena materabhinnam / sarvajJatA sugatato'pagatA tadA te, sarvasya caikyamuta vA tadabhinnatAtaH / / 217 / / no lAghavAd bhavati mAnabahiSkRtAd vA, vastvaikyasiddhiriha yena tava vyavasthA / tattve kathaM ghaTapaTAdipadArthajAto, naikasvarUpa iti kiM na bhavet prasaGgaH ? / / 218 / / pUrvaM ya eva bhavatA vinibhAlito'zvo, dRSTo'dya saiva tu mayeti bahiSpadArthe / saJjAyate matirasau sadRzatvataste, sAdRzyamatra matito na kathaM vibhinnam / / 219 / / nIlasya bodhata iyaM pRthageva buddhiH, pItatvagocaratayeti matistathA no / vijJAnataiva yadi sarvapadArthagA syAd, vAhyakSayAd bhavitumarhati tarhi vidvan ! / / 220 / / buddho'smyahaM parijanA mama sarvabauddhA, ityAdibuddhiriha ced yadi cA'ntyajAnAm / kiM tarhi te na guravo bhavatAM bhaveyu - rlabdho mahAniha guNaH sugatena ziSyAt / / 221 / / |
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // kiJcAsti muktiriti bodhata eva muktiH, sampatsyate tava vRthA sugatasya sevA / prekSAvatA'pi sugatena vRthaiva zAstre, dharmapradarzanamakAryapavargasiddhyai // 222 / / yadvAsanAtiparipAkavazAd vinA'rthaM, jJAnAdibheda iha te'numato na so'pi / yukta yato bhavatu sA'pi kathaM vicitrA, bAhyaM vinA na paripAkakathA'pi tasyAH / / 223 / / svapnopamaM yadi tu bodhatayaiva sarvaM jJAnaM tataH saviSayaM nahi tadvadeva / itthaM tadA tava bhaved yadi bAdhitArthA, jAgraddazAmatirapIha na caivameSA ||224|| yaH spaSTabodhaviSayaH sa mRSaiva bodhyaH, svapnopalabdhakanakAdipadArthavaccet / bodho'pi siddhipadavIM na tadA'tra gacchet, saMvedanAd vizadataH svata ityanarthaH // 225 // vijJAnavAdamavalambya tathA kathAyAM, vAdI jayenna prativAdijanaM kadA'pi / vAdI na cA'sti prativAdyapi naiva no vA, madhyastha ityapi vicAraya bauddha ! citte ||226 / / 1 vaijJAnikaM bhavati sattvamathA'tra teSAM no pAramArthikamidaM tava sammataM cet / vijJAnamatra kimu satyatayA mataM te, kiM vA bhramAtmakamiha prathamaM yadISTam ||227 / / nA'nyat tadA bhavati sattvamato mate no, nAmAntaraM bhavatu tacca na tena hAniH / dvaitIyake tu nikhilo'pi vinaiva bAdhAM bhrAntaH kathaM bhavatu bodha upeya AptaiH ||228|| artho hyasa~stavamato'tha ca tena vodho 'bhinnaH kathaM bhavatu vA kimu so'pyasan no / artho'thavA bhavatu san sadabhedavatvA - nno'bhinnatA sadasatorupapadyate yat // 229 / / bhinnaM kimarthamavagAhata eSa bodho 'bhinnaM ca vA na tadubhayavyatiriktamasti / Adye kathaM na bhuvanatrayavartibhAva - sArthaprathA bhavati te vyatiriktatAtaH || 230|| dvaitI tu bahirarthavilopa eva, vijJAnavAdimatasevanayA''gataste / kiM vartamAnamuta tadvyatiriktamevaM, grAhyaM prakAzayati bodha ihA''dyapakSe // 231 / / Adye kathaM na hi bhavennikhilasya bodho, dezAntarasthitimato'pyavizeSato vaH / no vartamAnaviSayA matirantyapakSe, ityAdidoSaghaTanA tava kiM na vidvan ! ||232 / / - 19 yo bhAsate sa viSayo budha ! no mato'trA - 'bhinno'tha bhinna iti vA niyamo na cA'sti / syAd vartamAnamatha vA viparItamevA - 'nekAntataH sugataziSya ! kathaM hi doSaH || 233 || jJAne'pi vA bhavatu kiJca matiH kathaM te, tAdAtmyataH kSaNikatAdiviziSTarUpe / tattve kSaNakSayitayA svata eva bodhaH siddho bhavedanumiteranapekSaNaM syAt // 234 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 // zrInyAyasindhuH // nA'nantadharmaghaTanA'bhimataikarUpe - 'pyastyAzraye tava yato'zavibhAgataH syAt / bodhe'pyabodha uta vA'kSaNikatvamithyA - ropAdikalpanamiti pravicArayA'ntaH ||235 / / kiJcA'numAnamapi naiva vibhinnamarthaM svasmAt prakAzayati yena tato'pi siddhyet / jJAnaM kSaNakSayitayA na ca te mate syAd, vyAptiprasiddhirapi sarvasamanvayena // 236 // etena te'numitito'numataM ca bodhe, tAdAtmyamarthapratiyogikamapyapAstam / vyAptigrahasya vilayAdakhilAnumAyA, uccheda eva nayatastava siddhimeti // 237 // jJAneSu cedyadi vibhinnadhiyaH prakAzo, bAhyeSu tarhi na sa kiM nu mato'pi yena / dveSo'pi teSu na bhavet tava nirnimitto, janmAndhatA'pi tava nazyatu bAhyadRSTeH // 238 // sthUlo na bodha iha te'numatazca kiJca yasmAt svalakSaNamaNUpagataM tvayaiva / aNvAtmakastu na kadAcidapIkSyate sa, bodhaH kathaM bhavatu bodhavibhAsitAGgaH / / 239 / / utpattyavasthitivinAzasamanvayena sattvaM svarUpata ihA'rthagataM prasiddham / jJAnaM vinA'pi na kathaM vyavatiSThate'rtho, dRSTyA'rthasRSTiparikalpanamapramANam ||240|| yogyopalabdhivirahAd viraho ghaTAdeH siddhiH prayAti na tu kevalabuddhyabhAvAt / yogyatvamatra pratiyogyupalambhakasya, svavyApyabhinnanikhilasya bhavecca sattvam ||241|| evaM ca sannapi ghaTo'tra yadA na dRzyo 'yogyatvameva tu tadA'bhyupagantumarham / naitAvatA viraha eva bhavecca yogA- cAraprarUpitadizA jagato'khilasya || 242 / / pradveSa eSa tava ced yadi bAhyabhAve, jJAne kSaNakSayanirUpaNamarthavanno / AtmA trikAlakalito nanu bodharUpo, vedAntinAmiva kathaM na mate tavA'pi || 243 || sAmarthyatadviraharUpaviruddhadharmA dhyAsAdabhinnatanureSa mato na te cet / jJAnaM kSaNakSayamapi pramitaM tvayA no, yuktaM viruddhaghaTanAta ihaikarUpam || 244 / / " - jJAnaM svasantatigataM vidadhAti bodho, no bhinnasantatigataM tava sammataM tat / itthaM viruddhaghaTanA kSaNike'pi bodhe, kiM svAnyasantatisamAzrayaNAnna cA'sti || 245 // svAdarzanAnna parasantatirasti tarhi tenA'sya dRSTivirahAnna kathaM hAsattvam / saMvedanAt svata ihA'sya yadi prasiddhiH, kiM tarhi tasya tata eva bhavenna siddhiH || 246 || kiJcA''nyasantatilaye sugato'pi no te, sarvajJa iSTa uta vA nikhilo'pi sa syAt / jJAnaM vilakSaNamathA'sya vinaiva yuktyA, nA'nyasya cetasi padaM vidadhAti bauddha ! || 247 ||
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // kiJcA'layAd bhavatu bodhata eva kasmA - jjJAnaM dvidhA tava pravartakamAlayaM ca / tattve'tha vA zabalavastu na kiM tvayA'pi, tadvajinAgamamataM bahirAdRtaM syAt / / 248 / / no santatirbhavati kiJca matA tavaikA, syAcced vivAda iha nAmni tu kevalaM syAt / vandho ! na muktirapi no na ca vAsanAdiH, santAnatastava mato bhavitA tadAnIm / / 249 / / taduktamudayanAcAryeNa - na grAhyabhedamavadhUya dhiyo'sti vRtti - stabAdhane balini vedamaye jayazrIH / / no cedanindyamidamIdRzameva vizvaM, tathyaM tathAgatamatasya tu ko'vakAzaH ? / / zUnyavAdimatopadarzanam - sautrAntiko'stu vimukho vimukho'stu yogA - cAro hi tau na sugatAbhimatArthavijJau / / vaibhASiko'pi tata eva na yuktavAdI, kiM zUnyatA bhavatu mAdhyamikairmatA no / / 250 / / nA''tmA na bodha iha naiva ghaTAdibAhyaH, sAkAratAdighaTanA kuta eva bodhe / sarve vicArapadavImupanIyamAnA - stiSThanti no yata ime vibudhaistu yuktyA / / 251 / / saMvRttisattvamupagIyata etadeSAM, yadvyAvahArikaprathA sakalA'pi loke / bAhyo yathA bhavati naiva dhiyA vinA san, buddhiH satI nahi tathA svadhiyaM vinaiva / / 252 / / antyasya sattvavigamo yadi buddhyabhAvAt, tatpUrvapUrvamapi kiM na bhavecca zUnyam / svenaiva siddhirapi nA'tra nijAzrayeNa, buddhyantarAnusaraNe tvanavasthitiH syAt / / 253 / / grAhyo'NurUpa uta vA'tra mahAn ghaTAdiH, kiM vobhayaM na prathamo'tra pratIyate'kSNA / aMzAdivRttivilayAna bhaved dvitIyo, vyAghAtato nahi bhavecca tRtIyapakSaH / / 254 / / kiM kAraNaM viSaya iSTa utA'nya eva, jJAnasya tatra prathamo yadi sammataste / vAcyastadA bhavati sAtizayaH sa hetuH, kiM vA vinA'pyatizayaM caramo'tra san no ? // 255 / / tattve prathA bhavati kiM vyavadhAnabhAjAM, hetutvato na vizadAkSadhiyo'vizeSAt / Adhe yadi tvatizayo'tizayAntareNa, kiM nA'navasthitiraparyavasAnatastat / / 256 / / yadyantarAtizayameva bhavet sa hetau, sarvatra kiM bhavati na hyavizeSatastat / dvaitIyake'janakamapyupagamyate ced, grAhyaM tadA na niyamo'tra dhiyAM prakAzye / / 257 / / kiJca vyavasthitiriyaM nikhileSu mAnAt, prAmANikairupagatA na tu bodhamAtrAt / mAnAntarAd bhavati tasya punaH prasiddhi - reSA'navasthitilatArthamatAvanA / / 258 / /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 // zrInyAyasindhuH // bhrAntiH prameti nahi bodhagato vizeSaH, svapne pravodhasamaye ca yato vizeSaH / / saMvAditAdighaTanA'pyubhayoH samAnA, nA''pAtamAtramadhurA hyavivekinAM kim ? // 259 / / bodho bhramo bhavati bAdhitagocaratvA - jjJAnAntarAd bahuvidho'tra vikalpajAlaH / jJAnAntareNa kimu tasya nijasvarUpa - hAnirbhavet kimuta tadviSayasya lopaH / / 260 / / Adye vinAzajanakAt pramitervinAzo, yadvat tathA bhramamateH sa na bodhato'smAt / kiM bAdhitA paTamatirghaTabuddhito no, pUrvA tathottarajanerita eva hetoH / / 261 / / lopaH sato'tha viSayasya na zakyate'ntye, kartuM na kaizcidasato'pi na yujyate saH / mithyAtvamasya sa hi bodhayatIti cet sa, tadgrAhakaH kimu mataH kimu vA'nya eva / / 262 / / ced grAhakaH svaviSayaM sa hi bAdhatAM no, tattve bhramatvamapi tasya bhavet kathaM na ? / agrAhako yadi tadA'grahaNAnna bAdhA, syAd vA kathaM nikhilameva tato na bAdhyam / / 263 / / mithyAtvabodhanamapISTamabhinnakAle, bhinnakSaNe'tha prathamo yadi sammataste / no tarhi pUrvamatigocarabAdhanaM syA - dantye vibhinnasamayAgrahaNAnna bAdhA / / 264 / / kiM vA yathottaramateH prathamA matiH syAd, vAdhyA tathaiva kimu nottaradhIzca tasyAH / anyonyagocaraviruddhamatitvamAbhyAM, vyAvartate na hi yataH prathamasya bAdhaH / / 265 / / saMvAdanaM bhavati satyamatau yathA te, jJAnAntarAd bhavati tadvadihA'pi kiM no / dvitvaM na candramasi taimirikA aneke, pazyanti kiM hyabhilapanti na kiM mithaste / / 266 / / jAgraddazotthamatito nanu yadvadeva, svapnotthadhIviSayabAdhanamasti tadvat / svapnAt prabodhaviSayasya na bAdhanaM kiM, nete daze api mitho bhavato vibhinne ? // 267 / / yadbAdhakaM tadapi vAdhyamabAdhakaM syA - nmAnAntarAcca tadabAdhyatayA mataM cet / mAnAntaraM tadapi vAdhyatayA pratItaM, tatsAdhakaM bhavati neti dRDhA'navasthA / / 268 / / saMvAdakaM dapi tatra mataM bhavet tat, kiJcitkaraM kimuta vA na karoti kiJcit / Adye tvabhinnamuta vA vyatiriktameva, saMvAdyabuddhita idaM prakaroti tacca / / 269 / / saMvAdyabuddhijananaM prathame na yuktaM, saMvAdakAt kvacidasau na ca dRSTapUrvam / antye'tiriktajanane'pi na pUrvabuddhau, vyAvartakaM bhramamaterabhavacca kiJcit // 270 / / yazcopakAra upadarzitabuddhito'bhUt, saMvAdyabuddhyasamakAlatayaiva nA'syAH / bhinnaH sa vA kimapi tatra karoti no vA, tatrA'navasthitighaTA prathame'nivAryA // 271 / /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // 23 . antye vizeSavirahAda bhramatulyataivA - 'sambandhato bhavati tena hi pUrvabuddheH / antye vizeSavirahAd bhramatulyataiva, saMvAdakAt kimapi na kriyate yato'syAH / / 272 / / arthe phalaM kimapi kiJca karoti vodho, no vA karoti yadi kiM vyatiriktamarthAt / arthasvarUpamuta vA prathame'navasthA, pUrvapradarzitadizA'tra duruddharaiva / / 273 / / antye yathArthajananaM pramayA tathaiva, bhrAntyA'pi kiM na na vizeSa ihA'sti kazcit / bodhaH phalaM kimapi nA'rthagataM vidadhyA - dantye yadA na niyamo'pi tadA kathaJcit / / 274 / / jJAne ghaTAdyapi karoti yadA vizeSo, bhinne'navasthitirihA'pi ca pUrvanItyA / jJAnasvarUpajanane na vizeSa eva, kazcid yato bhavatu te niyamo'rthato'pi / / 275 / / prAmANyamarthaghaTitaM na vinA'rthasiddhiM, jJAne prasiddhyati na sA'pi tamantareNa / prAmANyabuddhimanapekSya pramA na mAnyA, tattve'pramA'pi tava kiM na pramA'bhyupeyA / / 276 / / prAmANyabuddhirapi naiva pramAsvarUpA, svasmin pramAtvamatimaGkagatAM nivezya / / kiM tvanyayA bhavati sA'pyatiriktabuddhyA, siddhayet pramAtmakatayetyanavasthitizca / / 277 / / evaM bhramatvamapi na pramitiM vinaiva, bhrAntau prasiddhyati pramA'pi tathA'nyathA syAt / ityAdidoSagaNabhItiviviktarUpaM, zUnyatvameva sakalAnugataM tu tattvam / / 278 / / zUnyavAdimatakhaNDanam - etanna bauddhaparizIlitayuktijAlaM, yuktaM svaziSyagaNamAtramano'dhirUDham / syAdvAdalAJchitapadArthatiraskriyAyAM, sAmarthyalezamapi naiva dadhAti yasmAt / / 279 / / yaM tvaM vicAramadhikRtya jagadvyalIkaM, bUSe sa sa~stava bhaveduta vA vyalIkam / Aye tathaiva na bhavantu samastabhAvAH, kiM siddhibhAja itare'pi na zUnyatA te / / 280 / / antye svayaM hasata eva vicArato na, zUnyatvasiddhirapi yena jagad vyalIkam / prAmANikaiH saha kathA'pi na yujyate te, kaste bhavecca pratimalla ihA'lpavijJa ! / / 281 / / zUnyatvagocarapramA yadi sammatA'sti, mAnaM tadA tava mate'pi na zUnyatAvat / no cet tadA pramitigocaracAriNI no, syAcchUnyatA jagati yena bhavet prasiddhA / / 282 / / jJAnaM vinA'pi jagataH svata eva sattvaM, saMvRttisattvamata eva na sammataM naH / jJAnAnavasthitibhayAnna tato'pyasattvaM, jAgratsu vastuSu bhavet tava rodanena / / 283 / / nA''tmAzrayo bhavati bodhamateH svatastve, prAmANike vivudha ! doSatayA'bhyupeyaH / saMvRttisattvamapi jainamatA'valamvAd, yuktaM na kiM vyavahRterupayogi loke / / 284 / /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 // zrInyAyasindhuH // grAhyaM vikalpya tava khaNDayato'tra bhAvaH kaH kiM ghaTAdi nahi bhAsata eva bodhe / tadbhAsamAnamapi vA na vicAramArgaM, yuktyA prayAti tata eva na cA'bhyupeyam / / 285 / / AdyastavA'pi nahi sammata iSyate yat, saMvRttisattvamakhileSvapi lokadRSTyA / ekAntameva na vicAravizuddharUpa - mantye prasiddhyatu kathaM na jinoktabhAvaH // 286 // | sthUlo ghaTAdirarUpatayA'pi jainai rdravyasvarUpamavalambya nimittabhedAt / iSTastathA sa bahuzaktisamanvayenA 'nekAMzavRttirapi taizca kathaJcidekaH ||287 / / yatkAraNaM bhavati tadviSayastadanyad, vetthaM na cA'tra niyamo jinasampradAye / yattattadAvaraNakarmalayopazAntyA - derjAyate niyatagocara eva bodhaH ||288 / / yatkAraNaM bahuvikalpya vicAramArgAd dUrIkRtaM tadapi vAkchalameva sarvam / yasmAd vikalpanikaro janakApalApe, kiM kAraNaM tava mataM kimu vA na caiva / / 289 / / Adye vikalpanika svayameva tatrA'pyAlocya vAGniyamanaM bhavatA vidheyam / antye kathaM na janakaM sthiratAmupaitu, bAdhAM vikalpanikarAnna ca prApayat tat / / 290 / / mAnaM na mAnamatiriktamapekSate tannaivA'navasthitirapIha vicArataste / kiM vA vicAra upadarzita eSa te'pi, siddhiM prayAtu kathamatra tathaiva bauddha ! ||291 || svapne'sthiraM calamasambhavitAtmajanmA - dyAlocanAdi ca parasparabAdhitaM ca / jJAnaM prabodhasamaye tu viviktamasmA - devaM sthitau hi na tayorvyatiriktatA kim ? / / 292 / / yatkAkatAlamiva satyamatAviva syAt, svapne'pi yadyapi samAnamatervilAsAt / saMvAditAdighaTanA'ndhaparamparevaM, kiM syAt tathA'pi nahi bAdhitagocaratvam ||293 / / satyatvanirNayamatistu bhavecca jAgrat svasthaprabodhamatito'rthavinirNayena / svapne'pyasatprathanamiSTamanalpavijJe - jainairna yad bhavatu tena kathaM na bhAvaH / / 294 / / nA'sanmatau tava tu kAraNamasti kiJcinno vAsanA'pi niyatA tu vinA padArtham / kintvanyathA prathanameva jinAgamajJeH, svapne nirUpitamato'nyaprathaiva tasmAt / / 295 / / naiyAyikairapi na tatra mataM vyalIka bhAnaM na vA kapilajaiminitantravijJaiH / kintvanyathAprathanamebhirapi prazastaM vede tvanirvacanagocarataiva tasya // 296 // khyAtiH satAM bhavati na tvasatAmabhAvAt, svAkArasaMvaraNato'nyaparigrahAcca / svapne prathA'rthanikarasya yathaiva zukte zcAkvakyadoSavazato rajatasvabhAvAt / / 297 / / - -
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // prAbhAkareNa bhayatastava vodhamAtre, yathArthyameva prathitaM bhramatA virodhi / bhedAgrahastvabhimataH smaraNAkSabuddhyo - stattApramoSa upapAdita etadartham / / 298 / / vandhyAsutAcca khasumaM pRthageva loke - 'sattvAvizeSakalane'pi mataM bhavet tat / kiJcA'nyathAprathana eva tathA vivakSA - vaicitryamapyasati tanna bhavet kathaJcit / / 299 / / pratyekazabdasamayAcchazazRGgavAkyAd, bodho'nyathAprathana eva bhaved gRhItAt / saGketahetughaTanA'pi na ca vyalIke, zAbdapravRttirapi no niyatA vinA tAm / / 300 / / pUrvaM mayA rajatarUpatayaiva doSA - cchuktistviyaM vizadato'vagatA puraHsthA / / ityAdibuddhibalato bhramatAprasiddhi - no rodanAt tava bhavedapahAtumarhA / / 301 / / prAbhAkarasya matamapyanayaiva yuktyA, kiM khaNDitaM bhavati no yadi no mataM saH / Azritya tiSThatu tadA na bhayasya leza - stattAdimoSamananazramato'pi muktiH // 302 / / etena siddhamasadeva tavoktijAlaM, yad bAdhitArthaviSayatvanirAkriyArtham / yena bhramatvamananaM sudRDhaM bhrame syAt, tatsarvameva nanu bAdhakamiSTamiSTaiH / / 303 / / tadgrAhako'nyaviSayo'tha ca tulyakAlaH, kiM vA'nyakAla iti nA'tra vizeSa iSTa: / syAdvAdinA bhramamatitvavinirNayo yai - ste bAdhakA budhavikalpabhareNa te'lam / / 304 / / anyonyagocaraviruddhamatitvasAmye - 'pyekaM bhramatvamaparatra prakAzayed yat / tadbAdhakaM bhavati tasya pramAsvarUpaM, pUrvaM bhaved bhavatu vottaramanyadetat / / 305 / / zuktau yathottaramateH prathamasya bAdho, dRSTastathA prathamato na kimuttarasya / kiM vartamAnamapi zauklyamatirna zaGke, pItatvabodhamupahanti janasya pUrvA ||306 / / dvitvaM ca candramasi yadyapi doSasAmyAt, pazyanti ye'pi mitha eva tamAlapanti / teSAM tathA'pi kimu naikyamateH smRtAyA, bhrAntitvanirNaya udeti tathA''ptavAkyAt / / 307 / / naikAntato bhavati ca bhramataiva tasya, candre ca satyamatitA'pi matA''rhatAnAm / tasmAt kathaM kathaya zUnyatayaiva vizvaM, svIkAryamandhajanatApraNigadyamAnam / / 308 / / saMvedanAt svata ubhe ca daze prabodha - svapnAtmake pratijanaM pRthageva bhAtaH / prAmANyatadviraharUpatayA tathA'tra, svapne vyalIkaprathanaM nahi sarvathA'sti / / 309 / / arthakriyAvagatiranyapramAM vinaiva, mAnaM svato bhavati mAnatayA gRhItA / tasyAstu sAdhanamateH pramitattvabuddhi - naikAntataH parata eva pramAtvabuddhiH / / 310 / /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // etena gautamamataM tava yuktijAlAn, mImAMsakasya ca mataM nirupadravaM no / ekAntataH parata eva pramAtvasiddhi - rekAntato'parata eva matA hi tAbhyAm / / 311 / / yaistu pramAtvamatiranyamatau prasiddhyet, saMvAdakA nanu bhavanti ta eva bodhAH / tulyAvagAhyasamagocaratAdi jaina - naikAntato niyamatazca mataM tathAtve / / 312 / / kiJcit karAdikavikalpabhareNa te cet, saMvAdakhaNDanamagaryamavijJa ! tarhi / siddhayed vikalpanikaro'pi kathaM svaheto - statrA'pyaraNyaruditaM nikhilaM tvaduktam / / 313 / / saMvAdakhaNDanamanena yadi vyalIkaM, saMvAdasiddhiriha tarhi bhavedavAdhyA / satyaM mataM yadi tadA nahi sarvameva, zUnyaM tavopagamato'pi prasiddhimetu / / 314 / / grAhyo jaDo'tra kimu no na tathAsvabhAvAt, kiM grAhako'pi tata eva bhavenna vodhaH / vahniryathA dahati kASThamasau tathA kiM, nA'gni svabhAvabalameva bhavedihA'pi / / 315 / / zUnyatvasiddhiriha te nanu yairvicAraiH, satyatvasiddhirapi tairna kathaM jagatsu / ityatra kiM budha ! tavA'pi tamantarA'sti, vAde vipakSadalane hi gatirdvitIyA / / 316 / / grAhyo'pi bodha iha saMvidito nijena, no no virodhaghaTanA pramite svabhAve / sveSTaprasAdhakatayA tava sammataH kiM, nA'nyeSTabAdhakatayA'bhimato vicAraH / / 317 / / grAhyasvabhAvapariNAmatayA tu bAhyo, jJAnena bodha iha vodhakatAsvabhAvaH / arthena kiM nahi kathaJcidanantadharmA, saJjAyate bhavatu yena vikalpaduSTaH / / 318 / / ekAntavAdamavalambya pradarzito na, doSo'tra jainasaraNau labhate pratiSThAm / ApAdanaM bhavati sarvamaniSTarUpaM, syAdvAdavAdini na tasya yato'vakAzaH // 319 / / arthaprasiddhirapi na pramitevibhinnA, prAmANyabuddhirapi tatra ca pUrvanItyA / anyonyasaMzrayaghaTA nahi vidyate'tra, bhrAntitvasiddhirapi tadvadiha prasiddhA ||320 / / arthAnanarthajanakAnanucintya bauddha!, nairAtmyadarzanamataM prakaTIkaroSi / tatrA'pi te'sti nahi vAsanayA vinaiva, lokavyavasthitiratastu mahAnanarthaH / / 321 / / mA vAsanAjalabhRtAndhuparamparAyAM, lokAH patantviti padArthatatau vicintya / lokopakArarasiko'pi kimarthamajJa !, syAdvAdatantramamalaM na karoSi citte ? / / 322 / / naiyAyikamatenendriyasvarUpanirUpaNam - naiyAyikopagatamindriyamapramANaM, sAkSAtpramAjanakatAvirahAt tathA cet / annAdi tarhi na paramparayA'pi kiM tai - maniM mataM janakatAghaTanAcca tadvat / / 323 / /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // jainairdvidhendriyanirUpaNamuktamatra, dravyendriyaM prathamato dvividhaM ca tatra / zaktirmatopakaraNendriyamindriyANAM, nirvRttirUpamaparaM khalu golakAdi / / 324 / / bhAvendriyaM tadiva labdhyupayogabhedA - dantyaM dvidhA prathamamAvaraNakSayAdi / jJAnaM dvitIyamupayogatayA prasiddhaM, sAkSAt tadeva janakaM pramiterhi mAnam / / 325 / / tatkhaNDanam - kiJcendriyaM bhavati nA'rthamatau samarthaM, kumbhAdivajjaDatayA'svaprakAzakatvAt / tadrautikaM tava mataM ca suSuptikAle, kiM tUlikAdiSu matirna karoti sattvAt / / 326 / / no mAnasaM bhavati cA'Nu yatastadA'sya, vAhyendriyeNa ghaTanAvilayAna bodhaH / syAdindriyatvata idaM ca mahattvayogi, netrAdivat tava matena kathaM na vidvan ! / / 327 / / labdhIndriyakramavizeSavazAt kramo'pi, netrAdijanyamatiSUpagato'tra jainaiH / nA'sminmate manasa indriyatA'pyabhISTA, proktaM hyanindriyamidaM jinatantravijJaiH / / 328 / / svAMze pramA nikhila eva mato'tra bodho - 'rthe tvapramA'pi viparItaprakAzakatvAt / yAthArthyagocaramatitvamiha pramAtvaM, syAdapramAtvamitarat tata ArhatAnAm / / 329 / / prAmANyasya svatastvaparatastvavicAraH - etad dvayaM svajanane parataH svato na, jJaptau svatazca paratazca mataM jinAnAm / utpattibodhanaphalatritaye pramAtvaM, mImAMsakasya kapilasya mataM svatastu / / 330 / / vedAntino'parata eva pramAtvamiSTa - mAnvIkSikImatavidaH parato dvayaM tu / bauddhaistathaiva parataH kathitaM dvayaM tat, tvarthAMzamAtramavalambya na ca svarUpam / / 331 / / ekAntavAdamavalambya pravRttibhAja, ete na yuktipadavIM jinadevatAnAm / Azritya yAti kimu siddhipadaM vidoSA, ekAntataiva parameSvapi yuktivAdhyA / / 332 / / sAmAnyabodhajanakavyatiriktahetu - janyA pramA bhavati bodhavizeSatAtaH / bhrAntiryathA tava matA vyatiriktadoSa - janyA tathA guNabhavA pramitirna kiM naH / / 333 / / pratyakSato yadi guNo nayanAdigo'tra, bAdhyastato'numitito'pi na cA'sya siddhiH / doSo'pi tarhi tata eva na ca prasiddhyed, bhrAntiH prameva janane svata eva kiM no / / 334 / / jJAne pramAtvamatha zaktiradRSTavastu - prodvodhikA bhavati sA svata eva bodhe / jJAne'pramAtvamapi zaktirasatprathA'rthA, kiM na svatastava tathaiva matA'tra vidvan ! / / 335 / /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // hetau pramAtvamatha nA'sti yato na tasmA - ddhetoH pramAtvabhavanaM ca matau mataM te / jJAnatvamapyanumataM na ca tarhi te syAt, kiM vA bhramatvamapi te svata eva tadvat / / 336 / / yatkAraNAd ghaTapaTAdipadArthajanma, zaktizca teSu tata eva na jAyate kim / nairmalyato nayanagAt pramitiH pratItA, prAmANyazaktirapi tasya guNAt tato'stu / / 337 / / mImAMsakairna pRthageva mato'pyabhAvo, bhAvAcca doSaviraho'tra guNaH pramAyAm / yenA'stu heturapi na vyatiriktabhAva - janyatvamasya tata eva bhavet svatastvam / / 338 / / doSo'thavA bhavatu kiM na guNasvabhAvA - bhAvo'pramAjanaka ityapi bhAvayA'ntaH / prAmANyameva parato'stu guNasvabhAvAt, syAd bhrAntitA'parata eva viparyayeNa / / 339 / / pittAdiko nayanago'tha yathaiva doSo, lokaprasiddhapadavImavagAhate te / kiM no tathaiva janatApramito guNo naH, siddhiM prayAtu na vizeSa ihA'sti kazcit / / 340 / / autsargikaM bhavati bodhagataM pramAtvaM, tasmAt svato yadi mataM na ca tacca yuktam / hetuM vinA na niyamo'sya bhavet tathA ca, kiM bhrAntivRttirapi nA'niyatasya vA'sya / / 341 / / jJAnatvavanikhilavodhagataM pramAtvaM, svAbhAvikaM bhavitumarhati na kvacit tu / doSAnna tasya yadi janma tadA kathaM na, pUrvoktanItibalataH parato'sya janma / / 342 / / kiM vA'pramAtvamapi tatsamakakSameva, svAbhAvikaM na tava sammatamatra vidvan ! / kiM prakriyA bhavatu yuktimRte tvaduktA, hAsyAspadaM na zatadhA'pi pralapyamAnA ? / / 343 / / saMvAditAdiparahetuta eva tasya, jJaptistathA janakavodhagatasya yuktA / bhrAntitvabuddhiriva nA'tra vizeSalezo, lokAnusArisaraNAvupalakSyate yat / / 344 / / arthakriyAmatigataM pramititvamiSTaM, jJaptau svato jinamatAnugataistato no / mAnAnavasthitirapIha bhavecca yena, prAmANyabuddhirakhileSu parAnapekSA / / 345 / / prAmANyasaMzayamatirna bhavet svatastve, jJAnagrahe tadapi nizcitameva yasmAt / jJAnAgrahe tu na bhavet sutarAM yato'syAM, dharmigraho budhamato janako budhAgya ! / / 346 / / prAmANyamaMzamiha bodhagataM vizeSa - karmakSayopazamato jinasampradAye / bodho'vagAhata itISyata evameva, jJAnasvarUpamapi tat prathate na pUrvam / / 347 / / etena kevalamatau pramititvabuddhiH, svasmAd bhavennikhilakarmalayAnna bhinnAt / ityuktameva tata eva tadutthabodhe, prAmANyasaMzayakathA'pi na sAvakAzA / / 348 / /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 // zrInyAyasindhuH // kiJca pramANamaparaM yadi naiva kiJcit, saMvAditAdikamapekSata Atmasiddhau / mImAMsakAdRta ivA'stu tathAgatoktaH, prAmANyabhAgiha tadAgama AptamAnyaH / / 349 / / buddhoktavAkyajanite yadi na pramAtvaM, bAdhAt tadA bhavatu tadviraheNa bodhe / prAmANyasiddhiriti kiM parato na siddhi - bhaGgayantarAt tava matA pramitau dvijAya ! ||350 / / yasmAt pRthak tava mate viraho na tuccho, bAdhasya kintu sa bhavecca tadanyabhAvaH / saMvAditA bhavatu vA guNajanyatA vA, kiM vA'nya eva parataH pramitistu siddhA / / 351 / / vedApauruSeyatvApAkaraNam - kaNThadito'kSarajanirjanatAprasiddhA, teSAM tatiH kathamajanyatayA'bhyupeyA / nityatvato bhavatu tena pramANabhAvaH, kasmAt tvadAgamagataH puruSApalApAt / / 352 / / doSAkalaGkitamatiH puruSo na ko'pi, tasmAt tvayA zrutirajanyatayA'bhyupetA / prAmANyarakSaNakRte na ca so'pi kAmaH, sampatsyate'pramitibuddhijaniprasaGgAt / / 353 / / no sattvamAtrata iha prabhavanti zabdAH, zAbyAM parantu samayagrahasavyapekSAH / saGketakartRpuruSA na ca doSamuktA - stasmAt kathaM kathaya mAnamatiH zruteH syAt / / 354 / / naikAntato bhavati ko'pi vinAzadharmA, nityo'thavA pramitigocarasaJcariSNuH / arthakriyAjaniranityata eva naivaM, no nityato bhavati kintu tadanyato yat / / 355 / / kaNThatthitA maruta eva vicitrazakti - sAmarthyatastava mate dhvanizabdavAcyAH / ye vyaJjakA abhimatA janakatvabhAjaH, kAdyakSarasya ca bhavanti ta eva kiM no / / 356 / / nityo vibhuzca tava sammata eSa kAdi - rvyaGgyaH kathaM bhavatu tairavikArirUpaH / avyaGgyarUpavigame ca kathaM na janyaH, pUrvasvabhAvavigamAdaparasya lAbhAt / / 357 / / vyaGgyo'pyayaM yadi tu dezata eva tarhi, sarvAtmanA bhavati dezagato'tha dezAt / Adye vibhutvavilayo niyataikadeza - sthityA'ntime kimanavasthitidoSamuktiH // 358 / / sarvAtmanA yadi tathA'tra mato'tha kAdi - dezAntarasthapuruSairapi kiM na tarhi / tasya zrutirbhavatu vA nikaTasthitasyA - 'pyazrAvaNaM tadiva kiM na tadekabhAve / / 359 / / ekendriyagrahaNayogyatayA'pi varNA, vyaGgyA pRthaG niyatavAyuvalAt kathaM syuH / tattve samAdhikaraNeSu vibhinnato na, vyaGgyatvamatra vivudhairavalokitaM yat / / 360 / / tasmAt kathaM vada bhavenna yadaikavarNo - 'dhyakSaprathAmupagato nikhilo'pi kAdiH / tatkAla eva pramiteH padavI prapanno, yuktaM na cA'varaNakalpanameSu yuktyA / / 361 / /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // no vAyavo varaNakAriNa AptamAnyA - ste vyaJjakAstava yato'bhimatA vudhAgrya! / yadvyaJjakaM bhavati tatsamajAtikaM no, dRSTaM kvacid varaNakAritayA ca tasya ||362 / / zabde tvayA''varaNakAriNa AdRtAH kiM, zrotre'thavA yadi purassarakalpa iSTaH / tatrA'pi kiM vacanavad vibhavo matAste, kiM vA'pakRSTaparimANapavitritAzca / / 363 / / Adye layo nahi bhaved vibhutAnviteSu, nityatvameva bhavatA''dRtamatra yasmAt / zabdopalabdhikathayA'pi gataM tathA ca, bAdhiryameva jagati prathitaM na kiM syAt ? / / 364 / / antye na caikapavanena vibhostu kAdeH, syAdAvRtirbahava eva tataH prakalpyAH / pratyekameva na tu teSu pramANamasti, tairantarA'pi ca gatiH khalu janyapakSe / / 365 / / syAd vyaJjakena pavanena virodhivAyo - staddezagasya vilaye kimu sarvadA no / tatrasthatadvacanabuddhirato'pyaneke, kalpyA gurutvamadhikaM kimataH paraM syAt / / 366 / / doSastvayaM zrutigatAvaraNe'pi tasmAt, kalpo'ntimo'pi kathamatra tavopapannaH / kiJca kramo'pi nahi yujyata eva nitye, varNe dvidhA sa hi yato'bhimato vudhAnAm / / 367 / / dezAt kramo'viraladezasamAzriteSu, mUrteSu puSpanikareSu yato'tra dRSTa: / janyeSu tantuvasaneSu ca kAlajanyo, dRSTa: kramastadubhayaM prakRte na cA'sti / / 368 / / vAyoryathaiva gamane'pi na madhyadeze, svArambhakAvayavayogavinAzajanyaH / nAzastathaiva vacanasya bhavenna nAzo, vizleSato'vayavakasya vizeSabandhAt / / 369 / / etena paudgalikatopagame pareNa, prAptiHzruternahi bhaved vacanasya nAzAt / dravyAntaraprabalayogata ityapAstaM, vAyorna kiM tava mate'pi tathaiva nAzaH / / 370 / / zaktigraho'sti nanu yasya na so'sti zabda - stajjanyatA'bhyupagame vyavahArakAle / yo vartate'tha sa bhavenna gRhItazakti - stasmAnna zAbdamatirArhatasampradAye / / 371 / / ityAdidoSaghaTanA'pi paraprayuktA, syAt tasya yena na matA vacaneSu jAtiH / katvAdikA nikhilakAdigatA tu bhinnA - bhinnA samAnapariNAmatayA matA yaiH / / 372 / / teSAM na doSakaNato'pi jinAnugAnAM, sparzo mate bhavati paudgalike'pi zabde / jAti vinA nahi tavA'pi ghaTAdike'rthe, zaktirmatA'nugatajAtyabhidhA pralApin ! / / 373 / / (yugmam) zakyA na jAtiriha vAhanadohanAdi - kAryAnvayApagamato hi vizeSabhinnA / AkSepato bhavati naiva matistu zAbdI, no lakSaNA'pyanupapattimatiM vinA'rthe // 374 / /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // sAmAnyato virahito na vizeSa eva zakyastathA'nanugamena bhavet parantu / etaddvayaM bhavati bhinnamabhedayogi, saMsRSTameva vacasAmiha zakyamiSTam ||375 / / zaktastathA bhavati nA'nugatasvarUpo, no vyaktirUpa iha kAdirasattvayogAt / sAmAnyasaMvalita eSa vibhinnarUpo, janyo'pi kiM nahi bhaved gamako'rtharAzeH || 376 || nityatvato'sti vacasAM yadi doSamukte - na bhrAntibuddhijanane paTutA tadA kim ? | tenaiva teSu na bhaved guNayogalabhyaM, prAmANyamapyanumataM budha ! te mate tu ||377|| bauddhAgamAdiSu yathA puruSasya kartuH, smRtyA matA puruSakartRkatA tathaiva / vede smRtirnahi kimasti yato na tasya kartA prasiddhyati pumAn tava nItibhItaH ||378 || siddhArthakaM ca vacanaM na mataM pramANaM, mImAMsakasya tata eva na kartRsiddhiH / vidhyaGgatAM stutiparatvavalena kintu, tasyA'bhyupetya phalavattvamapi prazastam ||379 / / etadvaco nahi vicArapathaM budhAnAM, mImAMsakasya kathamapyavagAhate'tra / svArthe na ced yadi pramANamasau tadA'sya, vidhyaGgatA'pi niyatasya na bhedataH syAt ||380|| sarvasya sarvavidhivodhitakarmayogaH, syAdarthavAdavacanasya nirarthakatve / bAdhyArthakasya yadi cA'nyaparatvamasya, naitAvatA sakalameva nijArthazUnyam ||381|| siddhArthakAcca vacasaH smRtireva kartu - rno cet tadA sugatakartRkatAdisiddhiH / gamAdiSu kathaM bhavitA tathA ca, dveSo'pi teSu bhavatAmanimittakaH syAt ||382|| sarvajJavicAraH sarvajJa eva yadi ko'pi bhavenna vaktA, yuktastadA puruSadoSakRtastu doSaH / zabda paraM viditasarvapadArthatattva - stIrthaGkaro na bhavatAM zrutigocaraH kim ||383|| sarvajJatA vacanakartRtayA viruddhA, siddhA bhaved yadi tadA na bhavet sa vaktA / na tvetadasti vada kA'tra tavA'sti yuktiH, siyed yayA nahi pumAnnikhilArthavijJaH / 384 / / svArthAvagAhimatijanyamiha prasiddhaM vAkyaM pramANamiti tena vilakSaNena / vaktA prasiddhyati vilakSaNa eva loke, vyAptistathaiva niyatA na viparyayeNa || 385 || dRSTArthakaM ca vacanaM na jinapraNItaM, bAdhAM pramANanikareNa yato nijArthe / syAdvAdalAJchitatanau bhajate tadaikya vAkyAt tadanyadapi mAnatayaiva mAnyam || 386|| etAdRzena vacanena nijapraNetR siddhau kathaM na sakalArthavidaH prasiddhiH / vAdhapramANavigamAdapi kiJca yuktA, sarvajJasiddhiranumAtmatayA pramANam ||387|| 31
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // yadvRddhito'pacayavAniha yaH prasiddho - 'tyantaprakarSagamane nanu tasya tasya / AtyantikakSaya itaH sakalArthavijJAd, rAgAdidoSaghaTanA'pyatidUramArchat / / 388 / / etena yuktinikaro'pi vibhoH parasya, sarvajJatApanayane'bhimato na yuktaH / tatsammataM kathakapaddhatimatra yuktyA - ''nIyopahanti jinadarzanavijJa ittham / / 389 / / nanvapramANakamihA'bhyupagantumarha, prAmANikaiH kimapi no tata eva vAcyam / sattve pramANamiha sarvavidaH kimasti, pratyakSamatra labhate na nijasvarUpam / / 390 / / yasmAt parAtmamatigocarabuddhizAlI, nA'smadvidho'kSajamateH kathamapyazakteH / asmadviziSTajanuSAM matirasya cet ta - cchraddhAspadaM jaDamatiM virahayya kasya / / 391 // pratyakSapUrvakatayaiva na cA'numAnaM, no vA'sya sAdhakatayA prathito'sti hetuH / naitAdRze tu viSaye'styupamApracAraH, zabdo'pi nA'tra kurute matimujjvalAbhAm / / 392 / / yasmAd vaco bhavati sarvavidaH pramANa - metAdRze tu viSaye na tu carmadRSTeH / siddhe tu sarvavidi tadvacanatvasiddhi - ranyonyasaMzrayaghaTA prakRte tataH syAt / / 393 / / ekasya siddhiriha ced yadi bhinnasarva - jJoktAgamAdaparato nanu tasya kasmAt / tasyA'pi bhinnanikhilArthaviduktavAkyAt, siddhirbhaved yadi tadA sudRDhA'navasthA / / 394 / / anyonyavAkyajamateH prabhavA na siddhi - ranyonyasaMzrayalatApariveSTanAt syAt / syAccakrakastadatiriktasamAzraye tu, naitAvatA niyatasarvavidaH prasiddhiH / / 395 / / jJAnaM tathA nijagataM vacanena so'pi, no'dhyakSamanyajanavRttitayA'tra kartum / sAmarthyavAniti na tatsamakAlikaizca, jJAto bhavennanu janairapi tattvadRSTyA / / 396 / / no bhinnakAlapuruSairvyavadhAnabhAgbhiH, sarvajJatA paragatA viditA hyayogyA / tAmantarA tvanupapannamihA'sti kiJci - naivA'rthato'pi tava siddhyatu yena vijJa ! // 397 / / bhAvo hyayaM bhavati na pratiSedhadakSA - bhAvapramANaviSayo'sya tato na siddhiH / naivoktabhinnamiha te'pi mataM pramANaM, prAmANikasya sa ca kena prasiddhimetu / / 398 / / notpattumarhati tathA sakalArthabodho, hetuM vinA niyatadezakatAdihAneH / hetustu tasya nayanAdi yadIndriyaM syAt, pratyakSatA nanu tadopagatA tava syAt / / 399 / / tattve na tasya sakalArthaprakAzakatvaM, netrAdinA niyamanAd viSaye svakIye / yasmAnna cAkSuSamatiH pratibandhakAnA - mucchedato'pyaviSaye'tra janasya dRSTA / / 400 / /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // yadyanyagocaracaro'pi bhavet kadAci - dakSAntarasya viSayo na tadendriyANi / kalpyAni netraprabhRtIni bahUni yasmAt, sparzandriyeNa sakalendriyakAryabhAvaH / / 401 / / tasmAd yadA nayanato'sya matistadA no, gandhAdivastuviSayA na ca sarvavittvam / akSAntarAdapi janiryadi tasya tatrA - 'pyakSAntarasya viSayo viSayo na yuktaH / / 402 / / no mAnasaM ca bahirindriyamantareNa, bAhye pravRttimadato na tato'pi tasya / yuktA janirna ca tathA viSayaM vinaiva, pratyakSabodha upapadyata eSa vidvan ! / / 403 / / nA'laukiko bhavati gautamasammato'pi, sambandha indriyagaNasya samastabhAvaiH / pratyakSabodhajanako'bhimato vudhAnAM, tattve'thavA sakala eva na sarvavit ! kim / / 404 / / vAcyatvataH sakalameva samAnabhAvAt, sambaddhamatra manaso bhavatAM matena / tasmAt samastaviSayapratibhAsanaM kiM, nA'laukikAd bhavitumarhati sannikarSAt / / 405 / / liGgAdayaM yadi bhavedanumAnarUpo, vyAptigrahaH prathamataH sakaleSu vAcyaH / nA'dhyakSarUpa iha so'pi bhaveddhi tasya, liGgAntaraprabhavataiva matA tvayA syAt / / 406 / / tatrA'navasthitilatApariveSTanAnna, muktiH kathaJcidapi te bhavitA'numAyAm / kiJcA'numAmatimato yadi sarvavittva - masmAdRzAmapi kathaM nahi sarvavittvam / / 407 / / vAcyatvataH sakalameva bhaveta prameya - mityAdikAnumitirasti na kiM tathA'pi / nA'smAdRzAM yadi bhavediha sarvavittvaM, kiM zraddhayA'pi tava kevalayA bhavet tat / / 408 / / sAdRzyabuddhijanitopamitervalAnno, sarvajJatA bhavitumarhati puMsi yasmAt / sAdRzyagocaratayaiva matA budhAnA - meSA na cA'nyaviSayA pramitA'sti loke / / 409 / / pratyekazaH sakalavastumatau samartha - zabdo'tha ko'pi nahi vidyata eva loke / astyAgamaH paramasau bahuvistRtvA - nA'zeSato'dhyayanagocarasaJcariSNuH // 410 / / sarvaM vinA kimapi nA'nupapannamarthA - pattyA'pi sarvaviSayAvagatirna yuktA / nA'bhAvamAnaviSayaH khalu vasturAzi - stasyA'sadarthakatayaiva yataH prasiddhiH / / 411 / / nA'bhyAsato'pi sakalAvagamodbhavaH syA - cchaktiM vihAya nahi so'pi prabhuH kriyAyAm / kiM tApyamAnamapi nIramanekazo vai, vahnitvameti nijatattvaparikSayeNa / / 412 / / nollaGghanaM ca zatazaH kriyamANameva - mAtyantikaM kvacidapi pravilokyate'tra / vyApArarAzisahakArisamanvaye'pi, netreNa saurabhamaterjananaM na dRSTam / / 413 / /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 // zrInyAyasindhuH // - bhrAnti tathA paragatAmavaboddhumIzo, bhrAnto bhavedaparathA nahi sarvavit syAt / jJAnaM yataH svaviSayeNa vinA kRtaM na, bodhe'vabhAsata iti prathito'tra panthAH || 414 || pratyakSabAdhitatayA'pyanumA pratiSThAM prApnoti sarvavidi naiva parAbhyupetA / kiJcAnumA'pi parakalpitapuMsi sarva jJatvApavAdakatayA'pratighA'sti kiM no || 415 || puMstvAdasAvahamivA'lpavidabhyupeyo, no sarvavinna ca tathA''gamasampraNetA / vaktRtvato'hamiva so'pi ca sarvavinno, rAgAdimAnahamivA'yamapi pramAtA ||416 || pUrvAparau na samayau nikhilajJayuktau, kAlatvato'bhinavakAla iva prasiddhaH / dezAntare prakRtadeza ivA'sti naiva, sarvajJa ityanumitIravadhArayA'ntaH || 417 / / vaktRtvato bhavati tena samAnadharmA, kiM nA'smadAdirita eva bhavecca so'pi / asmAdRzaizca sadRzo'lpapadArthavittvAt, tasmAt kathaM bhavati nopamitestu bAdhA ||418 || zabdastvalaukika ihA'sti vidhipradhAno, no siddhigocaracaro na tato'sya bAdhaH / kintvasmadAdiracitA vahavaH pratItA stabAdhakA na bhavatAM zrutigocarAH kim ? ||419 || syAt sarvavid yadi tadA tava sammato'tra, paJcapramANaviSayo'pi bhavenna caivam / tasmAnna cA'sti sa idaM kimu bAdhakaM no 'bhAvapramANamapi tadviSayAnumAyAH ||420|| kiJcA'sya kITamazakAdimatiH kimarthA, prekSAvatA'pi bhavatA'bhimatA'tra puMsaH / saukhyAspadAbhimatasarvamatiM prakalpya, nA'nugrahaH kimu kRto'sya nijopadeSTuH ||421 / / duHkhAnubhUtivazataH khalu duHkhabhogI, duHkhIti lokasaraNau janatAprasiddhaH / duHkhaM parasya vizadapramayA vijAnan, duHkhI bhavet sakalavinnahi kiM tavA''ptaH ||422|| itthaM vadan svagRha eva janairupAsyo, mImAMsako bhavatu no budhamaNDape'pi / vAGmAtrato'tra nahi siddhimupaiti kiJcid, yuktirna kAcidapi tena satI prayuktA ||423|| pratyakSabuddhiriha naiva mamA'pi mAnyA, tatkhaNDanaM kSatikaraM na ca sarvavittve / naivA'numA tadudayA'pi ca tatra mAnaM, kenopamAnamiha mAnatayA prayuktam ||424|| sAmAnyato bhavati dRSTamihA'numAnaM, tatsAdhanAya nirupadravayuktisiddham / jJAnaprakarSajanito vacanaprakarSaH, kiM nA'smadAdiniyato niyamo na yena || 425 || spaSTaikabodhaviSayA nanu sarvabhAvAH, kasyA'pi sAtizayavodhavato'tra puMsaH / paJcAGgulIvadabhidheyaprameyatAde - rvyApterna cA'tra viraho na ca doSalezaH || 426 / / - -
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // sAmAnyato bhavati yo matigocaraH so - 'sAdhAraNena matigocara ityato'pi / sattvAdinA matigatA nanu sarvabhAvAH, kasyA'pi bodhaviSayA niyatasvarUpaiH / / 427 / / vyAptigraho'pi sulabho manaso hato vA, kiM vA'nyato'stu bhavatAmapi mAnya eSaH / dhUmAnumAnamapi tena vinA kathaM syAd ?, yatrobhayoriti gatirbhavataiva dattA / / 428 / / siddhArthakasya vacanasya ca pUrvanItyA, prAmANyamatra bhavatAmapi samprasiddham / tattve ca tasya bhavadAgamato'pi siddhi - hastastharatnamativat kimu nA'sti vidvan ! / / 429 / / pratyakSa eva sa ca kevalavodha iSTo, jainaistadAvaraNakarmalayo'sya hetuH / nA'kSodbhavatvamiha lakSaNamasya kintu, spaSTatvameva vizadIkRtamArhatairyat / / 430 / / tasmAd vikalpanikaro bhavato'rthavAnno, hetUdbhavatvaviSaye jinatantrasiddhaH / svAbhAviko hi guNa Atmani bodharUpo, niHzeSakarmavilaye prathate vizuddhaH / / 431 / / abhyAsato bhavati naiva prakarSaniSThA - 'nyaupAdhikasya prakRte tu kathaM na sA syAt / nairmalyamambhasi na kiM katakaprayoge - 'tyantaprakarSapariNAmi janena dRSTam / / 432 // bhrAntiM tu yadyapi parasya sa vetti tena, bhrAntatvamasya ca tathA'pi na yujyate yat / bhrAnteH pramANavidhayA'vagatau bhavet tad, bhrAntitvato'vagamane tu pramAtRtaiva / / 433 / / grAhyAMzato'pi prakRte'sti na tasya bhAvo, bhrAnto tu tadviSayatAdyavagAhane'pi / yannA'sti yatra nanu tasya matau tu tatra, tatkiM na tadviSayatA'sti tadapramAyAm / / 434 / / adhyakSabAdha iha yogyatayA prasiddhe, grAhye bhavennahi parastu parasya yogyaH / tvadarzitAnumitito na bhavecca vAdhA, naikatra darzanavalAnniyamo hi yuktaH / / 435 / / mImAMsakatvamapi jaiminito'nyathA syAt, puMstvAdito'pahRtasattvamadarzanaM kim / rathyAnare bhavatu no niyamo'tra yena, kazcid vizeSa iha naiva nibhAlito'sti / / 436 / / prAbhAkaro'pi puruSatvasamanvayena, mImAMsako nahi bhavet sa ivA'lpabuddhiH / etAdRzAnumitayaH svavadhAya kRtyo - tthAnaM bhaveyuriti taddhRdaye kuruSva / / 437 / / tAtkAlikairaviditAkhilavedatattve - tiau babhUva tava jaiminiratra yadvat / tadvajjino'pi viditAkhilavastutattvo, jJAto vineyabhavikairiha kiM na mAnyaH ? ||438 / / vyAkhyAtRtAguNabalena yathA trivedI, vedaikabhAgaviduSAmapi jaiminirvaH / jJAto babhUva kimu no'pi tathaiva no'rha - tsiddhAntadezaviduSAM vidito'khilajJaH / / 439 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 // zrInyAyasindhuH // sAdharmyato yadi bhavennahi sarvavit sa, mImAMsako'pi tava jaiminiratra na syAt / sAmAnyato'tha niyamo vacanasya cA'sti, buddhyaiva nA'lpaviSayAvagamena vidvan ! ||440|| svAtmasthitaM hyanubhavan nanu duHkharAzi, svAbhedato bhavati karmaTha ! duHkhabhogI / anyAtmaniSThamavayannapi ca pramAtA, duHkhaM kathaM bhavatu sarvavidasya bhoktA ||441 / / AptoktatAguNabalAd vacanaM pramANaM, prAmANyasiddhirapi tatra tatastato'stu / kiJca pramANamapi jaiminitantrasiddhaM nA'sti svato bhavatu kasya pramAtvamiSTam ||442 // vyApAra eSa kathito nanu taiH pramAtu- ryAthArthyamarthaniyataM prathate hi tasmAt / vyApArayukta iha kAryabhave samartho, heturna taM tu virahayya paTuH kriyAyAm ||443|| navIdRzo niyama Adriyate bhavadbhirvyApAra iSTa iha heturathA'pyahetuH / Adye'navasthitirathA'niyamaprasaGga, vyApAratadvirahakalpanayA bhavet te ||444 // antye svabhAvavilayo'janako yato na, vyApAratAparigato vibudhaprasiddhaH / vyApArabhinnajanakasya ca tadvyapekSA, no tasya seti yadi ko'tra vizeSa iSTaH || 445 || no tatsvabhAvazaraNena padaprasAro, yukto'tra yuktizaraNaikaprakalpyarUpe / pratyakSasiddhiviSaye khalu tatra tasyA - 'rthApattito bhavati kalpanamatra naivam ||446|| vyApAra eSa kimu janyatayA mataste, kiM vA na janya iti nA'tra tRtIyakalpaH / Adye na hetumapekSya bhavecca janma, nirhetukasya niyamo nahi yujyate yat ||447 || vyApArayukta iha ced yadi tasya hetu - statrA'pyaparyavasitirbhavatAmavAryA / vyApAramuktamapi tajjanakaM mataM cet, tasyaiva tarhi nahi kalpanamarthavat syAt ||448 || antye sadaiva viSayAvagatiH prasaktA, AtmA tadanvita ihA'sti sadA pramAtA / andho'pi pazyatu ghaTAdipadArtharAzIn netrAdikaM viphalameva tava prasaktam ||449 / / bhaTTena kiJca sa hi nendriyagocarastu prokto'numAviSaya eva matastathA ca / syAjjJAtatA'numitiheturathA'sya kiM vA jJaptistu tena janitA prathamo na yuktaH ||450|| jJAnasya bAhyaviSayeNa na cA'sti bandho, no taM vinA niyatabAhyagatA tu sA syAt / sambandha iSTa iha cet tava ko'pi tarhi, kiM jJAtatAbhyupagamena nirarthakena || 451 || jJAnaM ca sarvamiha sAmpratagocaraM na bhUtaM bhaviSyadapi yad viSayIkaroti / no jJAtatA bhavitumarhati tatra tasmAjjJAnaM prasiddhyatu tayA'numiteH kathaM te / / 452 ||
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // kiJceSTatAdikamapi prathitaM na kasmAdicchAdayo'pyanumiterviSayAstataH syuH / jJAtA tathA bhavati sA'numitau samarthA, tatrA'navasthitiraparyavasAnataH syAt ||453 || vyAptigraho'pi ca tayA saha tasya vAcyaH, so'pi prasiddhyati na tAmaparAM vihAya / eSA'navasthitilatA tvaparoditA syAt, tasmAt kathaM kathaya tasya tayA'numA'stu ||454 || jJaptiH phalaM yadi bhavedanumApakaM sA, svenaiva siddhyati tadota vibhinnabodhAt / Adhe tayaiva nikhilo vyavahAra iSTaH syAt te'nyavodhaparikalpanamarthavanno || 455 || antye 'navasthitinipAtabhayAnna mukti - rjJAtA yato bhavati sA'numitau tu hetuH / vyApArato'sti nahi ko'pi vizeSaleza - stasyAH kimarthamiha kalpanamAdRtaM syAt // 456 // prAbhAkaro'tra viSaye na kathAdhikArI, saMvedanaM bhavatu yena taduktamiSTam / jJAnatvameva pramititvamanena bodhe, proktaM bhramatvamaparaM na ca tasya kiJcit ||457|| bhedAgrahaH khalu pravartaka iSyate tai- rbhrAntisthale paramasau na vicAramArge / suptasya tena nahi jAyata eva yala- stucchastato nahi sa te'pi mate bhavecca ||458 || bhedAgraho bhavati te nanu paryudAsa - vRttyA tvabhedamatireva tathA ca siddhA / bhrAntyAtmikA matiriti svata eva naiva, bodhatvato bhavati mAtvamateH prasiddhiH ||459 // jJaptau yathaiva paratazca bhavet pramANaM, kArye tathaiva parato vinibhAlanIyam / pramAtvadhikRtA prakRte tato na syAdvAdapakSavimukhaH parato'pi pakSaH || 460 || vedAntamatakhaNDanam mImAMsake pratihate na ca sarvavastva dvaitapravAdimatamapyanumodanIyam / yuktiH samA tadubhayorhi nirAkriyAyAM, pUrvapradarzitadizA tvavadhAraNIyA ||461 // zUnyatvavAdimatakhaNDanadarzitokta - nItistathA bhavati tasya nirAkriyAyAm / vijJAnavAdaparimardanayuktijAlo - 'pyastyeva kiJca tadupajJaprakAramArge // 462 // sarvaM sadeva hi vizvamasat tathA no, AvidyakaM bhavati kintviha dRzyavastu / etacca tairupagataM paramatra tattvaM jJAtvA'pi no vizadayanti tadeva citram ||463 || jAtyantare bhavati vastuni naiva doSaH, pratyekapakSamavalambya yato'sya vRttiH / yad vyAvahArikamidaM tava sattvamiSTaM tat pAramArthikatayaiva vicArayA'ntaH / / 464 / / zUnyatvamasya jagato na vinA pramANaM, prAmANikasya nikaTe tava siddhimeti / pratyakSamAnamiha sattvaprasAdhakaM na mithyAtvasAdhakatayA'bhyupagantumarham ||465 || 37
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // mAnAntaraM bhavati kintu tato'pi naiva, pratyakSavAdhitatayA tadupaiti siddhim / syAdvAdataH sakala eva tathA ca hetu - rjAtyantarasya gamako na tu zUnyatAyAH / / 466 / / dRzyatvato jagati te'bhimataM na siddhiM, mithyAtvameti budha ! doSatatervilAsAt / liGgaM tvidaM yadi na dRzyamato na siddhi - tiM yato bhavati liGgamiha pramANam // 467 / / dRzyaM bhaved yadi tadA svayameva mithyA, nA'nyAnumAjananazaktiyutaM bhavet tat / vyAptistathA bhavati nA'tra na pakSatA'sti, rUpatrayaM tava mataM ca na yujyate'smin / / 468 / / zabda: svayaM tava mate nahi satyarUpo, mithyAtvasiddhirapi tena kathaM ghaTeta ? / zaktigrahAdyapi na cA'sti na zAbdabodhaH, zrotA na cA'sti na ca ko'pi tavA'sti vaktA / / 469 / / brahmAtmakaM yadi bhavet prathitaM ca vizva - madvaitavAda iha tarhi tava prasiddhayet / stambho ghaTaH paTa iti pravibhedato na, pratyakSabuddhirupapadyata eva tattve / / 470 / / niSTaGkanaM bhavati cA'kSamaterghaTAde - na svAnyabhedakalanAM hi vinaiva tasmAt / bhedAvagAhimatitastava bAdhyamAnA, nA'dvaitabuddhirapi siddhipathaM prayAti / / 471 / / sattvaM rajastama iti tritayasvarUpA, mAyA matA mama tu sA nikhileSu sattA / vAdo'pi nAmni paramatra na tatra kAci - dAnirjinaikazaraNAnugataprakAre / / 472 / / sattvaM sthitirbhavati janma rajoguNo'tra, nAzastamoguNa iti tritayAtmakaM yat / sattvaM mataM sakalavastugataM jinAnAM, tAdAtmyasaMvalitabhedayutaM mithastat / / 473 / / yatsvaprakAzamiha tatra tamo na dRSTaM, brahmasvarUpaniyatA kathamastvavidyA / vidyA tathA bhavati no viSayaM vinaiva, tattve'thavA nanu tayoriha ko vizeSaH / / 474 / / vAGmAtrato vizadabodhaprakAzamAnaM, vizvaM na cA'palapituM khalu zakyamanyaiH / evaM sthitau bhavati tanmatameva mithyA, tatprakriyAzrayaNamatra budhairna kAryam / / 475 / / nyAyamatakhaNDanam - jJAnasvarUpamapi yasya mate na siddhye - naiyAyikasya na kathAkaraNe'dhikAraH / vyaktiM vinaiva nanu dharmaparIkSaNaM hi, khe citranirmitisamaM pravadanti vijJAH / / 476 / / AtmA yato bhavati tasya mate pramAtA, jJAnaM pramA tadubhayoH samavAyavandhaH / etat traya nahi pramANapathaM prayAti, prAmANyatattvamananaM va tadA'svato'stu / / 477 / / 1. no tasya gautamasutasya kathAdhikAraH iti vA pAThaH /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // nityo mahAn sakalamUrttagato'yamAtmA, naikAntato bhavitumarhati sattvahAneH / / bauddhoktayuktikavalena bhavenna nityo, mAne mahatyapi na mAnamihA'sti kiJcit ||478 || pratyakSataH sakaladehabhRtAM svadeha - tulyAtmamAnaviSayaiva matiH prasiddhA / pratyakSabAdhitatayA'numitirna cA'trA - 'tyantaprakRSTaparimANa prasAdhikA syAt ||479 || naivA'pakRSTaparimANatayA mahattve, kAryatvato bhavati nAzaprasaJjanaM ca / vyAptistayornahi prayojakamantareNa yenA''tmano'pi vilayo'rthata AgataH syAt ||480 || kiJcA'sya mAnamapi nastanunAmakarmodbhUtaM mataM bhavati tanna ca nityameva / nAze'tha tasya ca bhavedanugAmino'pi jIvasya tatpariNatasya layaH kathaJcit ||481 / / no sarvathA jinamate vilayo'sti kasyA 'pyevaM sthite na paradarzitadoSapoSaH / yatkhaNDane'pyavayavasya tanoH karAde staddezakhaNDanamiha pravadanti vRddhAH ||482 / / kampopalavdhirata eva ca khaNDite'Mza, AtmapradezagamanAdupapadyate naH / no no mano'ntarapravezavikalpanena, kampopapAdanaparizramaduHkhalezaH || 483 // etena sAvayavatA'lpamahattvayogAt, saMyogajatvamupagamya vinAzitA'sya / tannAzato nanu pareNa pradarzitA yA seSTaprasaJjanatayA kSatikAriNI no || 484 / / no prakriyA'pi paramArthata iSyate sA, naiyAyikoparacitA paramArhataistu / saMyoganAzamanapekSya yato vinAzaH, keyUrabhAvapariNAmakakuNDalasya / / 485 / / kiJcA'numAnamapi dehasamAnamAna, AtmanyavAdhitatayA'tra pravarttate naH / yatraiva yo bhavati dRSTaguNaH sa tatra, kumbhAdivad bhavati cA'tra na doSalezaH || 486 | | nitye vibhau ca nahi karmakalApavandho 'bhAve ca tasya sutarAM nahi muktiyogaH / no janma mRtyurapi naiva na kartRbhoktR bhAvau tathA'vicalitAtmani tArkikANAm ||487 || no'dRSTamiSTamakhile'pi ca janyabhAve, heturbudhAgrya ! nanu yena vibhustavA'sau / siddhyet samastajanimatsu ca tasya yoga- sampAdanArthamiti bhAvaya tArkika ! tvam ||488|| vAyorgatirhutabhujo jvalanaM svabhAvAt, svasvasvabhAvaniyatA hi samastabhAvAH / kiJcA'parAddhamaNubhistava yena teSu, nA'nantazaktimavalokayase sphuTAbhAm ||489 / / kiJcA'stvadRSTamiha kAraNamartharAzau, naiyAyikasya na tato'pi vibhutvasiddhiH / svAdhArayogaparikalpanamantarA'pi zaktyaiva yad bhavitumarhati hetutA'sya ||490|| - - - 39
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 // zrInyAyasindhuH // vaicitryameva zaraNaM vibhuvAdino'pi, yalo yato nahi tato'rthabhave samarthaH / yale kRte'pi bahuzo na mukhaM prayAti, grAso vinaiva ca karagrahaNaM janAnAm / / 491 / / AkarSaNaM bhavati taM ca vinA'pi mAnyaM, sparzAdayo maNiguNAdayasastavA'pi / sAnnidhyato na ca paro'sti tayostu prApti - !'dRSTakalpanamihA'pi tava prazastam / / 492 / / zatroryathA maraNaheturayaM tathaiva, zyenAdiyAgajanitaH suhRdo na kiM syAt / uddezyatAdyaparabandhamurIkaroSi, cet tIlaM vibhutayA''tmaprakalpanena / / 493 / / saMsargasaGghaTitameva na kAraNatvaM, zaktyAtmakaM bhavati kintu jinAgame tat / zaktiH svakAryaniyatA niyatAtmabhAva - sthityA bhaveniyatakAraNagaiva kiJca // 494 / / syAd gauravaM tava virodhyavirodhakatve - 'vacchedakasya niyatasya pravezanena / yasmAd ghaTAtmani matervirahe'pi dehA - tmanyasti buddhighaTanaikavibhusvarUpe / / 495 / / jJAnAdikaM prati tanorjanakatvamevaM, syAt kalpanIyamiti gauravamatra kiM na ? / / ApAdakApagamato'vibhutAmate no, nA''pattirasti tata eva na gauravaM syAt / / 496 / / jJAnAdikaM ca nahi tatra paraprakAze, siddhayet kuto'sya nanu sAzrayatA guNatvAt / tattaccharIraniyamo'pi vibhorna yukto, jJAnAdi tanniyamitaM sutarAM na ca syAt / / 497 / / nA'dRSTato'pi niyamastava yujyate'tra, tasyaiva yanna ca niyAmakamasti kiJcit / svasvAmibhAvaniyamo'pi kathaM tathaivA - 'dRSTAtmanorniyatayorupapadyate te / / 498 / / nyAyamatakhaNDane IzvaravicAraH - nantadarthamiha sarvapadArthavijJo - 'dhiSThAyako'kSicaraNAnumato mahezaH / pazyan sa eva niyatAtmagataM tvadRSTaM, svasvAmibhAvaniyamena karotu kiM no / / 499 / / kAryaM sakartRkamiti svata eva lokaiH, sAmAnyato'tra niyamo'vagato ghaTAdau / bhUmyaGkurAdyavayavitvavazAt prasiddhaM, kAryaM svakartRzivasAdhanatatparaM naH / / 500 / / syAlAghavAt sa vibhurekatayaiva mAnyo, jJAnAdyajanyamata eva bhavecca tasya / nityatvato bhavati cA'vinigamyabhAvA - jjJAnAdi sarvaviSaye paramezvarasya / / 501 / / etAvatA sakalavit sakalapraNetA, yuktyA prasiddhyati tathA sati tatra mAnam / zabdo'pi tadviracito nahi dharmyasiddhi - doSAdito'numitito'sya nirAkriyA'sti / / 502 / / ityAdigautamasutairupagIyamAnaM, nyAyAnusAripathavarti na yuktyabhAvAt / yuktiH satI bhavati vastuprasAdhikA yA, naikAntavAdimatanirbharato bhavet sA / / 503 / /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // nA'cetanaM bhavati cetanasavyapekSa - meva svakAryajanane paTurityamandaiH / vyAptirmatA tava tu yena pravRttibhAja - statpreritA aNumukhAH svata eva naivam / / 504 / / nA'kAraNAd bhavati kAryamato'numA syAt, kAryeNa hetuviSayA na tato mahezaH / kartA prasiddhyati yato nahi janyamAtre, ka; vinA'bhavanamavyabhicAri dRSTam / / 505 / / yadRSTimAtrata iha smRtirasti kartu - stAdRmpadArthajanako bhavato'stu kartA / kSityaGkurAdyanubhave'pi na jAyate yat, kartuH smRtirna ca sakartRkamiSyate tat / / 506 / / ekatra darzanabalAd yadi kAryamAtre, kartA mato janaka Iza ihendramUrdhnaH / kiM kAraNaM nahi naro bhavatAM mate syAt, kumbhAdivad bhavati so'pi mRdo vikAraH / / 507 / / kartA zarIrarahito na ca samprasiddho - 'dRSTo'pi cet tava mato niyamAnurodhAt / kSityakurAdyapi ghaTAdivilakSaNaM na, kAryaM tadA kimiha dRSTamakartRkaM syAt ? / / 508 / / kAryatvato bhavatu kAraNajanyatA'sya, tatrA'pi lAghavabalAdaNujanyataiva / bhAseta laiGgikamatI bhavajanyatA tu, no gauravapratihatA tava nItirIteH / / 509 / / ekAntatastava matA na ca kAryatA'tra, pakSe'styato bhavati no kimu hetvasiddhiH / sAmAnyato bhavati sA'vyabhicAriNI no, AtmAdyapakSagamanAditi cintanIyam / / 510 / / etena nA'vayavitA'pi matA tava syAt, kAryatvasiddhyanuguNA zazazRGgakalpA / sAmAnyato bhavatu sA na tayA'rthasiddhiH, kAcit tavA'bhilaSiteti vicArayA'ntaH / / 511 / / jJAnatvato nikhilameva bhavecca janyaM, jJAnaM tadanyadapi te'numataM kathaM syAt / kiM vA tathaiva na ghaTAdivilakSaNaM sat, kAryaM mRdAdyapi mataM tava kartrajanyam / / 512 / / saMvedanaM svata ihopagataM tvayA no, jIvAtmabodhagatamIzvarabodhagaM tat / jJAnatvato bhavitumarhati naiva tadvat, sarvajJatA vada tadA'sya kathaM nu yuktA / / 513 / / jAtyA samAnamapi tannikhilAvagAhi, svAtmAvabhAsi ca vilakSaNamiSTamasya / kAryatvatastadiva tulyamakartRkaM ca, kumbhAdinA'GkuramRdAdi vilakSaNaM sat / / 514 / / janyasya vRttiniyamo nanu kAryabhAvAd, yad yena janyamiha tanniyataM tadastu / jJAnaM tu tat tava mate nahi janyamiSTaM, kasmAt tato na sakalAtmagataM bhavet tat / / 515 / / etena sarvaviSayatvaprasAdhikA te, yuktirbhavet sakalavRttiprasAdhikA'pi / atra svabhAva urarIkriyate'tha tarhi, karturvinA'pi tata eva na kiM mRdAdi ? / / 516 //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shriinyaaysindhuH|| syAlAghavAd yadi na sarvagataH sa bodha - stenaiva sarvaviSayo'pi na yujyate'tha / ekatra tadvinigamo na paratra cet tat, tulyaM nibhAlaya mRdAdiSu kAryatAyAm / / 517 / / kartRtvamasya yadi bodhaprayalakAma - saMsarga eva nanu tarhi samastabhAve / kartRtvamApatitamasya tato na nityaM, kiJcit tavA'pyabhimataM sthiratAmupaitu / / 518 / / yaddhetugocaramatirnanu tasya kartA, nA'nyasya tadvigamato yadi sammataste / jJAnAdi tarhi nahi kevalamarthakAri, kAryavyavasthitirihA'nyavalAd yato'bhUt / / 519 / / kartA na sarvajanakAvagatau samarthaH, kumbhAdikAryajanane'pyavalokito'sti / yasmAdadRSTamapi kAraNamastyadRSTa - kAlAdikaM ghaTapaTAdividhAnadakSaiH / / 520 / / evaM samastajanakAvagaterabhAve - 'pIzo'GkurAdi vidadhAtu tato na tasya / syAt kalpanaM sakalakAraNaprerakatvA - dajJAtaheturapi kiM na karotu kAryam ? / / 521 / / sAmAnyato na vapuSA'nuvidhAnamasti, kAryasya tena nahi kAraNamiSyate tat / kartA'pi naiva samamasti vilokyamAnaM, prekSAvatA taditi so'pi na kAraNaM te / / 522 / / na prakriyAnusaraNena bhaved vyavasthA, kartA prasiddhyatu yato nikhile'pi kArye / kicA'nvayo na niyato vyatireka eva, kintvatra kAraNatayA'bhyupagamyamAne / / 523 / / IzastvayA sakalakAlagato mato'sti, kAle tato na viraho'sya tathA na deze / vyAptyA'nvayAditi kathaM vyatirekazUnye, hetutvamapyupagataM tava siddhimetu / / 524 / / jJAnAdayo nikhilakAryajanau samarthA, vyApAratAmanubhavanti sadaiva tasya / kAryaM tato nikhilameva sadaiva kiM na, sAmagryabhAji janake na janervilamvaH / / 525 / / so'pekSate yadi paraM sahakAriNaM ta - nityaM bhaveduta tato vyatiriktameva / Adye bhavejjanimatAM na janervilambaH, kartA sadA'sti sahakArikarambito yat / / 526 / / antye sa IzvarakRto'bhyupagamyate cet, tasyA'pi kiM nahi bhavecca sadaiva janma / tatrA'pi so'nyasahakArisamAzrayeNa, heturbhaved yadi tadA sudRDhA'navasthA / / 527 / / iSTAnavasthitiriyaM hi pramANamUlA, vizvavyavasthitiriyaM na yato'ntarA tAm / ityAditArkikavaco na vicAraramyaM, bhAvAvabodhaviraheNa pravartamAnam / / 528 / / anyAni yAni janakAni tvayoditAni, vastUni tAnyapi mahezakRtAni cet syuH / sarvANi tAni na bhavanti sadaiva kasmA - devaM sthitau ca janakAni kutaH krameNa / / 529 / /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // tatrA'navasthitilatA na hRdi sthitA te, jainairapIha nanu sopagataiva yasmAt / kintvIdRzasya samapekSaNa IzvarasyA - 'pekSAnavasthitighaTA tvaparaiva kAcit / / 530 / / tatkAraNAni yadi nezvarasambhavAni, taireva kiM bhavati no vyabhicAri liGgam / prekSAvatAM bhavati kiJca prayojanena, vyAptA pravRttiriha netarathA kriyAyAm / / 531 / / samprAptakAmanikarasya mahezvarasya, no te prapaJcakaraNAt kimapISTamiSTam / kSityakurAdikamayaM vidadhAtu kasmAt, prekSA'thavA kimu bhavenna tvayA'sya luptA // 532 / / kAruNyato bhagavato yadi te pravRttiH, sRSTirbhavecchubhamayI na ca tadviruddhA / krIDA tu rAganiyatA na bhavenmaheze, na krIDayA'pi tata eva jagatpravRttiH / / 533 / / duHkhApanodanakRte ca bhaved vilAsaH, kiM vA sukhAya tadubhAvapi no maheze // svAtantryamAtmaniyataM sakaleSu pazyan, duHkhAnvayaM jagadidaM prakarotu kasmAt / / 534 / / dharmAdyapUrvasahakArivazAnmahezo, vaicitryazAli jagadeva karoti nA'nyat / evaM mataM yadi tadA paratantrataiva, svAtantryamasya nahi te'bhimataM tu yuktam / / 535 / / dharmaM vilokya nanu tena sukhaM karotu, pApaM vilokya virato'stu ca duHkhasRSTeH / evaM kRte bhavati no paratantratA'nu - kampA'pi sarvajanimatsu prakAzitA syAt / / 536 / / pApaM vidhAya punarasya vinAzakartu - bhogen mUDhajanato'pyapakRSTatA'sya / nUnaM bhavenna niyamo'sti tathA vinAzo, bhogena karmapaTalasya na cA'nyatheti / / 537 / / jJAnAgninA'pyazubhakarmatatervinAzaH, zAstre tavA'pi nanu sampratipanna eva / jJAnaM svasantatigataM na kathaM vidhAya, sarvopakAranipuNo'pyabhavanmahezaH / / 538 / / daNDyAya daNDamiha yannRpatirdadAti, rAgAdidopakalito vyapadizyate tat / daNDyApakAraviSaye ca na kartRtA'sya, zambhustavA'bhilaSitastu tato viruddhaH / / 539 / / rAjA svatantra iha naiva tathA kriyAyAM, mantryAdhanekakaraNopakRtaH prabhuH saH / rAjyakSayAdibhayato nayamArgagAmI, naivaM zivastava mato'khilakAryakartA / / 540 / / rAjA prasannahRdayo draviNaM dadAti, kruddho haratyakhilameva dhanaM ca kiM vA / kopaprasAdavigato bhavatAM mahezaH, kasyeSTakRd bhavatu kasya ca duHkhakArI ? / / 541 / / dharmAdayo niyamitA niyamena kArya, kurvanti no'niyamitA iti zambhusiddhiH / zambhuH svayaM yadi na kAryajanau prabhuH syAt, siddhistadA bhavatu tasya kathaM paTiSThA ? / / 542 / / |
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 netrAdikaM niyatagocaramatra dRSTaM, kSetrajJato'niyatagocarataH svakIye / grAhye pravRttimadadhiSThitameva tadvat, kSetrajJarAzirapi kiM na tato maheza: ? / / 543 / / etanna yuktamanavasthitidoSataste 'dhiSThAyakAnuzaraNasya yato na kASThA / vizrAntirasti yadi tarhi na zambhusiddhi- rvyApterlayAd bhavitumarhati gautamAnAm / / 544 / / pakSAprasiddhiriha doSatayA na ceSTo, jainairyato bhavatu tasya zarIritAdye / sAdhye'prasiddhighaTanA khalu dharmyasiddhyA, vaikalpikI tvabhimatA budha ! dharmisiddhiH / / 545 / / kiJca svatantragamake khalu dharmyasiddhi rdoSo bhavenna ca prasaGgatayA'pyabhISTe / evaM sthite bhavatu kiM na ca kartRtAde rIze zarIraghaTanAdiprasaJjanaM naH || 546 || Izo'thavA kimu na jainamate'sti siddho, dharmyaprasiddhivacanaM vacanIyameva / kartA paraM na ca bhavet tata eva tasya kartRtvakhaNDanaparaM zivakhaNDanaM naH || 547 / / tIrthapravartanapaTurbhavatAM mate'pi kasmAd bhavet sa iti naiva pareNa codyam / kAmAdidoSarahito'pi hi tIrthakRttva - svAbhAvyato bhavati tIrthakaro jinendraH ||548 || yat tena tIrthakaranAma zubhairanekaiH, karmArjitaM tadudayAd bhavikopakRtyai / tIrthaM pravartayati karmavazena siddho, niHzeSakarmaviyuto'tanurArhatAnAm ||549 / / naitadguNAtmakamihA'bhimataM jinAnAM jJAnAdivad bhavati paudgalikaM parantu / svAbhAvikordhvagatimAnapi yasya yogA - dAtmA bhave bhramati matta iveha madyAt // 550|| , cArvAkamatapradarzanam - // zrInyAyasindhuH // - nanvatra gautamasutAnumato na mAtA, jJAnaM navA na ca tayoH samavAyabandhaH / itthaM tvayaiva vinibhAlitametayaiva, nItyA na kiM gurumataM matamadvitIyam ||551 / / na svargalokamanugacchati ko'pi jIvo, dehAd vibhinna iha so'pi na mAnasiddhaH / pUrvaH paro na ca bhavo narakAdikaM no, pratyakSabhinnamatha mAnamamAnameva / / 552 / / kiM pUjayA kimu tathendriyanigraheNa, dArAdibhogavimukhaizca mudhA tapobhiH / kazcA''gato'tra paralokata ityavijJA, dhUrttapralApavacanaiH kimu vaJcitA no / / 553 / / catvAri sarvajanatAkSajagocarANi bhUtAni santi nahi tadvyatiriktamasti / tAnyeva dehapariNAmavizeSalAbhe, kiM cetanAni na bhavanti yato'nya AtmA ||554 / / dRSTo havirguDakaNikkasamaSTirUpe, kiM modake na hi vicitrarasaprakarSaH / kiM vA tathA na madazaktirananyarUpe, saMyogataH samudayAtmani dRSTapUrvA // 555 / /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // zRGgaM zazIyamapi kiM na mataM tvayA'GgA, no dRzyate kvacidapIti na tanmataM cet / Atmopalabdha iha kiM bhavatA kadAci - netrAdinA nanu yato na bhavet sa mithyA / / 556 // nA'haM pratItiviSayo bhavatAmihA''tmA, gauro'hamityanubhavo hi zarIradharmaH / ekatra dharmiNi sahAvagatau pravINo - 'haM tvasya sukhyahamiti prathanaM tu mithyA / / 557 / / liGgaM na cA'tra nirupadravamIkSyate yat, tenA'numAnamapi tasya bhavena siddhau / no'vyAptibuddhimanapekSya tavA'numAyAH, kiJcodbhavo'pyabhimato budha ! liGgajAyAH / / 558 / / vyAptigraho bhavati na vyabhicArazaGkA - bhaGgAnukUlamanapekSya ca tatra tarkam / vyAptigrahaM ca virahayya na tarkajanma, tatrA'pi kiM bhavati na vyabhicArazaGkA / / 559 / / tasyAH kSayo'pi yadi tarkasamAzrayeNa, syAccakrako bhramaNato'bhramaNe'navasthA / vyAptigraho'kSajanitaH kimu liGgajo vA, tatrA'kSajo yadi mato na ca yujyate saH / / 560 / / yasmAt puraHsthitapadArthamatau pravINaM, netrAdikaM vyavahitArthamatAvalaM no / vyAptigraho nikhilasAdhanasAdhyadharmi - grAhI kathaM bhavatu tena na liGgajo'pi / / 561 / / naivA'gRhItaniyamo'numitau samartho, hetustato niyamabuddhirihA'pi liGgAt / tatrA'pi tadgrahaNamanyata eva liGgA - deSA'parA niyamabuddhikRtA'navasthA / / 562 / / gauNaM pramANamiha naiva mataM budhAnAM, pratyakSamAtramata eva bhavet pramANam / gauNAt tvayA'numitikAraNavRttiruktA, gauNatvato na tava mAnamato'numAnam / / 563 / / pakSo yato bhavati sAdhyaviziSTadharmI, vyAptigrahe sa tava sAdhyaparo mato'tha / vyApyasya pakSaghaTanAgrahaNe sa dharmI, gauNAd vinA kathaya kA'tra tavA'sti nItiH / / 564 / / sAmAnyamatra yadi sAdhyatayA mataM te, tatsAdhanaM bhavati tarhi vRthaiva siddheH / kiJca pravRttirapi naiva phalArthinAM syA - jjJAnaM vinA'nyadiha tasya yato na kAryam / / 565 / / vyAptyagrahAd bhavati naiva vizeSarUpaH, sAdhyo'nvayAdighaTanA na vizeSato yat / pratyekapakSaparidarzitadoSatastu, naivobhayaM bhavati sAdhyatayA'pyaduSTam / / 566 / / loke tu dhUmamatito girigahvare yA, dhUmadhvajAvagatirasti na sA'numAkhyA / sambhAvanA bhavati kintvathavA smRtiH sA - 'saMsargabhAnavikalA vyavahArayogyA / / 567 / / yaccA'styanuvyavasitAvanumAtvabhAna - masyAstato bhavati nA'numititvasiddhiH / yasmAdasanmatibalAdupanItamevA - 'satkhyAtibodhaviSayo'numititvamasyAH / / 568 / /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // tanmAnasatvaniyataM na parokSavRtti, kiM vA'stvato bhavati lAghavamatra pakSe / sAmAnyato bhavati mAnasabodhamAtre, bAhyAkSavodhajanakaM pratibandhakaM yat / / 569 / / tasmin parokSamatiyogini kalpite tu, kiM gauravaM na pratibandhakatAnyatAtaH / pratyakSatA nikhilavijJajanaprasiddhA, heyA na tarkarasikairanumA''tmavodhe / / 570 / / sADUryyadoSaghaTanA tu kutArkikANAM, jAtitvavAdhakatayA'bhimatA na vijJaiH / AtmatvajAtirapi yena na bhUtasaGke, dehAtmake gurumatena bhavet prasiddhA / / 571 / / saMyoga indriyabhave na pRthak prakalpyo, vyApAra AtmaviSaye manaso'pi vodhe / saMyogino hi samavAyata eva dehe, netrAdinA matirudeSyati tArkikANAm / / 572 / / zAlUkato bhavati gomayato'pi janma, zAlUkajAtiniyame'pi ca vRzcikAnAm / jJAnekajAtiniyame'pi vibhinnajAte - hetorbhavet kimu na buddhijanistathaiva / / 573 / / pitroH kadAcidiha zukrarajaHsamuttho, vodho rasAyanaprayogabhavaH kadAcit / abhyAsato bhavati so'tha ca tena nA''tmA, dehAt pRthak tava prasiddhimupaiti yuktyA / / 574 / / prajJAdikaM pratidinaM ca zarIravRddhyA, prAptaprakarpamiha sarvajanaprasiddham / dRSTvA'pi dehaguNatAM yadi tasya naiva, mantA tadA bhavatu tasya tu ko vipakSaH / / 575 / / vAlasya janmasamaye'pi ca dugdhapAne, vRttiH svabhAvavalato na ca vAsanAtaH / zaGkA na tatra viduSAM khalu yujyate'rthe, svAbhAvikI hi vahudhA jagato vyavasthA / / 576 / / zItaM jalaM kathaya kena kRtaM tathA'gni - ruSNasvabhAva iha kena vinirmito'bhUt / AkarSaNAnugatazaktirayomaNInAM, kasmAdabhUnna ca tathA prakRte vitarkaH / / 577 / / no kAryakAraNasamAzrayaNena ko'pi, kAryo vicAra iha tarkavitarkadakSaiH / / no vastuto gurumate'numataH kayozcid, yatkAryakAraNatayA niyamena bandhaH / / 578 / / pratyekazI ghaTapaTAdiSu vartate no, tritvAdikaM punaridaM samudAyavRtti / tadvanna bhUmijalavahnimarutsvapi syAt, pratyekazazca kimavRttyapi cetanatvam / / 579 / / kumbhAdibhAvamiha yogyamavApya dRzyo - 'dRzyo'pi cA'NunikaraH samudAyyabhinnaH / dehasvabhAvamavalamvya tathaiva kiM na, bhUtAni cetanatayA pariNAmavanti / / 580 / / muktAtmanAM vibudhagautamatantrasiddhau, jJAnAdikasya viraho'pi yathA tathaiva / prANAdiyogavigame nanu cetanAyA, dehe layo'pi mRtake gurutantrasiddhaH / / 581 / /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // AtmaprasiddhijanakaM na yathA'tra mAnaM, tadbAdhakaM ca na tathaiva vibhAti mAnam / yasmAd vicArakatayA'kSajavodha iSTo, nA''ptaistu yadyapi tathA'pi bhavet prasaGgaH ||582|| yadyaGkitasya zazazRGganiSedhane'pi tasyaiva yad bhavati vRttirabAdhitasya / AtmA'sti neti na niSedhavidhAnamevaM, yadyasti tatra tava kintu kimasti mAnam ||583 || sarvatra tena vudha ! paryanuyogamAtraM kRtvA bRhaspatiramandamatiprabhAvAt / dhyAndhyaM vimUDhajanacittasamAzritaM tu svargAdikhaNDanagirA'nayadantadhAma || 584|| cArvAkamatakhaNDanam cArvAkabAlalapitaM gurugauraveNa, mAnyaM bhavedanupasevitasadgurUNAm / etadvaco na ca jinAgamatattvaniSThA kASThAvizuddhamanasAM punarArhatAnAm ||585|| cArvAkamandamatayo hi parAtmasaMsthA, ajJAnasaMzayaviruddhamatIranakSAH / jJAtvendriyairna prabhaviSNava AdadhAnA, buddhiM yathArthaviSayAmapanetumete || 586 / / svargAdikaM ca jinagautamatantravijJe - riSTaM tvalaukikamiti pramitaM tvayA yat / tannA'kSajapramitito nayanAdyayogyaM, ceSTAdiliGgajanitAnumiteH parantu || 587 / / adhyakSagocaratayA niyamo'sti no vA, sattvasya te'bhimata Adya ihA'prazasyaH / yasmAt tathA sati tavA'pi mate pramANaM prAptaM bhavedanumiterjanakaM viviktam ||588|| AtmA'ntime vada vA'pi kathaM na satyo 'pratyakSagocaracaro'pi mRSApralApin ! | vyAptA vyavasthitiriyaM kimu mAnato vA, meyasya kiM nu tava naiva mate'sti vidvan ! / / 589 / / Adye'numAnamapi kiM na karoSi citte, bhaGgayantareNa vacasA pratipAditaM yat / antye kathaM na zazazRGgamapi prameyaM, siddhayed bRhaspatimataM tu tato vicitram / / 590|| svAdhyakSabodhavigamAt kimu nA'sti jIvo, dehAd vivikta uta vA nikhilairadRSTeH / Adye svakIyanayanAdyapi naiva siddhaye - dandhasya te kimu ghaTAdyapi siddhimetu / / 591 / / pratyakSato nahi kadAcidapi kvacid vA, kaizcit tanoravagato vyatirikta AtmA / evaM tavA'bhilaSito'ntimakalpa eSA, buddhirmatA'kSajanitota paraiva kAcit ? / / 592 / / kalpo na cA''dya iha te'bhimato yato no, netrAdikasya viSayA vyavadhAnabhAjaH / antye parokSamatireva bhavet tataste, mAnyA'numA'pi ca mate kimu naiva vidvan ! / / 593 / / yA laukikairupagatA'numitiryathArthA, lokapravRtticaturA tava sammatA sA / zAstre'pi laukikaparIkSakayorvizeSo, no kazcidatra vibudhairavalokito yat ||594|| - 47
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 prAmANyalakSaNamavAdhitagocaratvaM, saMvAditeti tava sammatametadeva / prAmANyasAdhakatayA'kSabhave tu bodhe, tatrA'numAbhyupagamo'rucito'pi kiM no / / 595 / / zabdArthayozca samayagrahasavyapekSo - buddhasvabhAva iha vAcakatAdirUpaH / saMsarga Arhatamate pramito'sti kiM no, AptAgamo'pi tava yena na ca pramANam // 596 // sarvajJasiddhiriha darzitanItitaste, mAnyaiva tadvacanataH pratipAditA ye / svargAdayo nahi bhavanti ca te'pyasatyAH, pratyakSagocaracarAH paramasya puMsaH / / 597 / / yadyAgamo na ca bhavet tava mAnamiSTaM tvadvAkyato nahi parasya bhavet pramArthe / no vA paroktavacanAt tava bodhalezo, loke kathA'pi ca pareNa nirarthikA te // 598 || zAstraM nirarthakatayaiva gurupraNItaM, vAcyaM na kaizcidapi tattvamatAvahetu / prekSAvatA'pi guruNA svayameva prekSA kAritvamAtmaniyataM viphalIkRtaM kim ? / / 599 / / kiJca prasiddhipadavIM na gurustavA'pi zabdAnumAnapramitI virahayya yAti / zAbdapramANamurarIkuru lokadRSTyA 'pyAsthA gurorapi mate tava tad vinA no ||600 || dehasvarUpapariNAmabalena bhUtAnyevA'sti cetanamiti pratipAditaM yat / tatrA'pi kiM sa ca tato vyatirikta iSTo - 'bhinno'thavA na prathamastava sammato'sti || 601 || // zrInyAyasindhuH // - tattve bRhaspativilokitatattvasaGkhyA - lopo'dhikasya vacasA ca tavaiva prApteH / pakSo dvitIya iha te yadi sammatastat, kiM no ghaTAdiSu bhavedavizeSatastat ||602|| no modakAdyapi havirguDakAdyabhinna mekAntato jinamate prathitaM parantu / bhinnasvabhAvagamanAd vyatiriktatAvat, syAdvAdato bhavati bhinnamabhinnamebhiH / / 603 / / pratyekavRttiriha cA'pi na ced rasAdi - rnaiyatyato bhavati tarhi kathaM prakRSTaH / yadvaddhavirguDakaNikkasamudbhavaH sa tadvat kathaM na tilareNujalAdibhiH saH ||604|| madye na mAdanaphalA samudAyyabhinne, bhinne'pi kintu samavaiti mate'tra zaktiH / cArvAka ! tat tadubhayaM tava sammataM na dRSTAntabhAvamamalaM pratipadyate'tra || 605 || no zaktito bhavati cetanatA mate te, pratyekabhUtaparamANugatA yataH sA / dRzyA na cA'sti na ca tadvyatiriktatAyAM, pratyakSamAnamaparaM tava sammataM na ||606 / / zaktizca cetanatayA yadi sA vibhinnA, sambandha eva bhavitA na tayostadAnIm / tAdAtmyameva yadi te'numataM tayostat, pratyekazo bhavatu cetanatAprakAzaH ||607||
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // nA'yogyamiSTamiha zRGgamato yadi syAt, tad vai zaze kimu na tanmatirakSajA tat / pratyakSabodhavirahAcca tato na tasya, sadbhAvasiddhiriyameva gatirna jIve / / 608 / / / AtmA paro na ca parasya hi carmadRSTe - yogyastato vizadabuddhicaro na cA'nyaiH / sarvajJabodhaviSayAstu samastabhAvA - statrA''tmano'pi nikhilasya kathaM na bhAnam // 609 / / ceSTAdiliGgajanitA mitirasmadAde - mAnaM parAtmaviSayA'pi ca carmadRSTeH / svAtmA svasaMviditabodhata eva sAkSAt, siddho na cA'nyadiha mAnamapekSate naH / / 610 / / tatrA'hamityadhigatirna zarIrato'sti, yasmAt tamasyapi mahAnibiDe rajanyAm / dehaprabodhavirahe nayanAdito'syA, bhAvo janaiH svavidito nirapahRto'sti / / 611 / / netrAdyajanyaviSayatvavatastvahaM tvaM, svAbhAvikaM bhavati no nayanAdiyogye / kintvaupacArikamato vyatirikta AtmA - 'hantvapratItiviSayo na zarIrameva / / 612 / / atyantasannidhajane nijakAryaniSThe, draSTA'hamityadhigatirnanu laukikAnAm / dehe svabhogajanakatvabalAt tathaivA - 'hantvapratItirupapadyata eva puMsAm / / 613 / / tasmAna sukhyahamiti pramitima'SArthA, gauro'hamityadhigaterupacArataiva / AtmA mamA'yamiti kevalamuktilAso, dehe tvayaM bhavati vastuta eva bodhaH / / 614 / / vyAptyagrahAdanumitirna parAtmanazced, dhUmAdbhutAzanamatistava kiMnimittA ? | naivA'numAnamiha sammatamityavAcyaM, pUrvoktadoSagaNabhItimatA tvayA tu / / 615 / / dezAntaraM tava mate na gRhItamakSaiH, kAlAntaraM na tava bhUtiviviktimasti / tasmAt kathaM kathaya te vyabhicArazaGkA, syAdantarAnumitimajJa ! parokSabhAve / / 616 / / no paJcalakSaNamihA'numataM tu liGga, no vA trilakSaNamathA'nupapannatA yA / sAdhyaM vinA bhavati hetugatA tu saikA, saddhetulakSaNamato na ca doSapoSaH / / 617 / / sA kAryakAraNabalAduta vA svabhAvAt, kiM vA'nyataH kvacidapi prathitA yadi syAt / lokapravRttivirahAdiprasaGgatarkA - jayyA tadA nahi bibheti ca zaDyA te / / 618 // pratyakSato'numitito'tha ca zAbdato vA, vyAptigraho na ca mato budha ! jainatantre / tatkhaNDanaM nikhilameva sahAyakaM no, Azena te'pi hRdi pallavitA jinoktiH // 619 / / tarkAtmakaH sakalasAdhyasamagrahetvA - kSepeNa mAnamiha jainamatAnugAnAm / vyAptermatAvalamayaM zrutigocaraH kiM, jAtaH kadAcidapi te na guroH sakAze / / 620 / /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // zabdapravRttiriha ced yadi gauNavRttyA, naitAvatA bhavati vAdhitagocaratvam / no taM vinA bhramamatitvamupeyamasyA, yena pramAtvamavigItatayA na siddhyet / / 621 / / hetorna pakSaghaTanAmitirArhatAnAM, kiJcA'numAphalatayopagatA mate tu / pakSaprayoga iha gauNatayota mukhyA - dityAdipakSaracanA'nucitA vikalpaiH / / 622 / / ambhonidhau bhavati vRddhyanumodayena, candrasya dRSTyanumitistu pipIlikAdeH / sANDasya saJcaraNato'tha ca kRttikAdeH, pUrvodayAdanumitistvaparodayasya ||623 / / brAhmaNyasAdhyaviSayAnumitizca putre, brAhmaNyataH sakalalokamataiva pitroH / naitAdRzeSvapi parizramato vudhena, liGgeSu pakSaghaTanA'nugatirvidheyA / / 624 / / yatraiva yo bhavati yena vinA'tra hetuH, sAdhyena dharmiNi yato'nupapannarUpaH / tatraiva tasya gamakaH sa nijopapattyai, syAt pakSasAdhyaniyamo'pi ca tAvataiva / / 625 / / nA'mbhonidherudaravartyanalena dhUmo, dRSTo girau khalu vinA'nupapannarUpaH / / tasmAnna tasya gamako vada sopayuktA, heto'stu pakSaghaTanA va tava sthitA'pi / / 626 / / hetau samasti tata eva na dhIdhanena, vAcyAnumAphalatayA paramArthataH sA / kiM jJAtatAdirapi tatra ca vidyamAno - 'bhISTastathA vibudha ! gautamatantrayuktyA / / 627 / / sAmAnyamAtramiha sAdhyatayA mataM no, no vA vizeSa ubhayAtmakameva kintu / pratyekapakSaparidarzitadoSajAlaH, syAdvAdatantravimukho labhatAM kva siddhim / / 628 / / sambhAvanA nahi pramAbhimatA pramAtvaM, saMvAdato bhramadhiyA'vagataM tu tasyAm / kAryArthino'bhimatahetupravRttaye syAt, saMvAditArthaviSayatvamayI na cA'sti / / 629 / / sambhAvanA hi savikalpakabuddhirUpA, sA nA'rthagocaratayA tava sammatA'sti / saMvAditAmatirapi bhrama eva tasyAM, cet tarhi kiM tava bhavedanavasthitirna / / 630 / / syAnnirvikalpakasamutthavikalpabhAsya - grAhitvamatra savikalpanamAtravRtti / saMvAditA paramasau na ca nirvikalpe, tiSThatyataH kathamiha pramititvavuddhiH / / 631 / / sA nirvikalpakabhavAvagatArthadhItvaM, syAnirvikalpasavikalpanamAtravRtti / iSTA tadAnumitireva pramAtvasAdhyA, tasmAcchalAdabhimatA bhavatAM mate'pi / / 632 / / saMvedanaM svata ihA'numiteH pramAtve, cA'smanmate bhavitumarhati tattvayogAt / sambhAvanA yadi pramA tava sammatA syAt, saMvedanaM svata ihA'pi bhavenna caivam // 633 / /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // sAmAnyamatra nahi tucchamabAdhyabodha - grAhyatvato niyataliGgajabodhabhAsyam / yena pramA'numitireva bhavet svato na, saMvedanaM tadavagAhi kathaM pramAtce / / 634 / pratyakSameva tava sammatamatra nA'nyat, sambhAvanA'pyudayametu kathaM mate te / pratyakSahetuvirahAddhi parokSavaDhe - rbhAnaM bhavennahi parantu viparyayasya / / 635 / / koTidvayAvagatito nanu saMzayaH syAt, koTidvayAvagatiheturatastu vAcyaH / ekaikakoTiviSayIkaraNe samartho, bodho'kSajanya iti nobhayakoTibhAnam / / 636 / / syAccediyaM smRtirato niyatapradeze, vRttistadA'numitito na bhavecca puMsAm / pUrvAnubhUtiviSaye smRtitaH pravRtti - dRSTA na sannihitadharmiNi laukikAnAm / / 637 / / nA'satpadArthaviSayAvagame'sti hetuH, khyAtistato bhavati sadviSayaiva sarvA / / anyatra dRSTaviSayasya yadanyadeze, jJAnaM bhaved bhramamatistu tadeva yasmAt / / 638 / / evaM sthite tvanumititvamatiyathArthA, kutrA'pi cet tava matA'numitistadA'sti / no cedanuvyavasitAvasatastu tasya, bhAnaM kathaM bhavitumarhati hetvabhAvAt / / 639 / / adhyakSato'pi tava bodhagatA na siddhyet, kiJcA'sato'pyupagate matigocaratve / tasyAstvanuvyavasiterna kathaM tathaivA - 'satkhyAtito bhavati bhAnamihA'kSavodhe / / 640 / / no nirvikalpakamatiH svata eva siddhA, svapne'pi bhAti nanu yena tayaiva siddhyet / pratyakSatA svaniyatA kimu zUnyatA no, siddhyecca kalpanamaterdhamatA mate te / / 641 / / no mAnasatvaniyatAnumititvajAti - rvyAptigrahodbhavamatau niyamena bhAvAt / / syAdanyathA ghaTapaTAdyapi mAnase'smin, sAmAnyahetuvalataH kimu naiva bhAsyam / / 642 / / tadvyApyavattvaviSayA matiranyabodhe, tvatsammateha pratibandhakabhAvatazcet / vodhaH sukhAdiviSayo'pyanumAnahetau, sattve kathaM bhavatu mAnasa iSyate yat / / 643 / / bhogodbhavo niyamataH sukhaduHkhabhAve, tattadvayaM tava mataM yadi bodhamAtre / jAtyaikayA'nugatayA pratibandhakaM ta - duttejakaM ca kathitaprativandhake'tha / / 644 / / kiM lAghavAdanumitivyatiriktatAM tvaM, tyaktvA na kalpayasi mAnasabodhamAtre / pUrvoktayuktibalataH pratibandhakatvaM, tattve'numA kimu na mAnasavodhabhinnA / / 645 / / etena yairanumitivyatirikta eva, bhogAnyamAnasabhave'nugatAM tu jAtim / svIkRtya tadvati mataM pratibandhakatvaM, teSAM mataM bhavati gauravato nirastam / / 646 / /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // AtmatvajAtiriha dehagatA yadi syAt, kiM cakSuSA bhavati nA''tmamatistu tatra / jJAnAdikaM ca paradehagataM na kasmAd, rUpAdivannayanataH sphuTameva bhAti / / 647 / / svAtmaprakAza iha jainamate pramAtA, saMyogakalpanabhavA gurutA na cA'sti / na prApyakAryabhimataM nayanaM manazca, sambandha indriyabhave nikhile na hetuH / / 648 / / nA'pekSya gautamamataM ca tathA laghutvaM, tatprakriyAta iha yanniyamena tasya / saMsargatA truTimateranurodhatastu, kalpyaiva nA'tra viSaye'nyagatistavA'sti / / 649 / / saMyogino hi samavAyabalAnna cA'No - rUpasya cAkSuSamatirbudha ! yena tasmAt / saMyogino bhavati yogyatayA nivezo, no bhinnajIvaparikalpanato gurutvam / / 650 // zAlUkagomayabhavAvapi vRzcikau na, vaicitryato'tra bhavatastu samAnajAtI / zAlUkato'tha ca na gomaya iSyate vA, vaijAtyayogyapi ca paudgalikatvabhAvAt / / 651 / / abhyAsazukrarasayogajacetanAsu, vaijAtyamaNvapi na ca pratipadyate jaiH / tatkAraNeSu tu tathA tava sammateSu, sAjAtyamasti na ca bodhajaDatvabhedAt / / 652 / / abhyAsa eva niyato nanu teSu hetu - ! zukrazoNitarasAyanasevanAdiH / dRSTo yato yamalayostu rasAyanAdeH, sAmye'pi tena janito'tra mateH prakarSaH / / 653 / / kasmiMzcidekaviSaye'bhyasanena zAstre, zAstrAntare bhavati yanmatipATavAdiH / tenA'pi siddhyati baToraparaprayalAd, buddhivinA'pyanupamA'bhyasanaprakarSAt / / 654 / / etadbhave nahi yato'bhyasanAdirasya, janmAntarasya sa tu siddhyati kAryaliGgAt / kAryekajAtiniyamo'sati bAdhake no, syAddhetujAtiniyamavyatirekato'tra / / 655 / / no dehavRddhibalato niyamena prajJA - vRddhirmahAjagaranAgavarAdikeSu / vRddhiH kvacit tu sahakArivizeSato'stU - pAdAnatA nahi tanau nanu cetanAyAH // 656 / / kSetrAdihetuvazato'pi vivRddhibhAjo, vRkSAdayaH kimu bhavanti na cA'lpabIjaiH / dehe vikArajananAnniyamena bodhe, no vA vikAra upalabhyata eva kiJca / / 657 / / dehaikadezadalane'pi ca sAttvikAnAM, jJAne vikArakaNikA'pi na jAyate yat / svAtmaikatAnamanasAM ca vikAralezo, jJAne na cA'sti vikRte'pi zarIradeze / / 658 / / nA'nyAnubhUtaviSayasmRtiranyapuMso, dRSTo bhavet smaraNameva na dehapakSe / bAlye vilokitapadArthataterjarAyA - meko na vRddhyapacayAcca yataH zarIram / / 659 / /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||shriinyaaysindhuH // santAnato'pyanubhavasmaraNAtmabodhau, no hetujanyavidhayA'tra prakalpanIyau / bAlye bhavet prathamato nanu cetanA te, kasmAnna mAtRgatacetanatAta eSA / / 660 / / tattve'thavA bhavatu mAtranubhUtavastu - jAtasmRtirna kathamatra zizostu bAlye / pUrvAparAnugatakArmaNadehato'nya - smAnno bhaveccapalatAdyupasarpaNaM ca / / 661 / / dehaH sa cA''tmaniyato'dhyavasAyabhedAd, bandhasvarUpapariNAmatayA''tmanaiva / saMsthApitaH prakRtito'tha ca dezatazca, sthityA'nubhAvata iti pravibhAga iSTaH / / 662 / / vRttirna ceSTajanakatvamatiM vinaiva, jJAnaM dvidhA tvanubhavasmRtibhedato'tra / bAlasya cA'nubhavahetuviyogato no, janmakSaNe'nubhavabodhabhavo'bhyupeyaH // 663 / / kintu smRtirbhavati sA'nubhavaM vinA no, naivA'nubhUtiriha janmani tasya yasmAt / saMskArataH parabhavAnubhavAtmalAbhAt, sA stanyapAnasukhasAdhanatAvabhAsA / / 664 / / evaM sthite tava tu kAraNamantarA cet, svAbhAvikI yadi pravRttirasau matA tat / kiM sarvadA sakalagocara eva yalo, nodeti hetunirapekSatayA svabhAvAt // 665 / / zaityaM jale bhavati kAraNamantarA no, naivoSNatA'nalagatA janakaM vinA'tra / zaktiH svakAryaniyatA janakaM vinA'ya - skAntAdigA jinasutairna ca sammatA'sti / / 666 / / kiJca svabhAvavacanaM na nirarthakaM te, vAcyaM tu kiJcidapi tasya bhavedavazyam / bhUtAtiriktamabhidheyamaniSTameva, bhUtAtmakaM bhavati tanna vizeSakRt te / / 667 / / yasmAd ghaTAdyapi mataM tava bhUtamadhye, stanyAdipAnaviSayA kRtirasya kiM no / vyAvRttito bhavati yazca vizeSabhAvo, no tAttvikaH sa tu mitho'pi ca sambhavI yat / / 668 // dhUmArthinAM niyamato hyanale pravRtti - stRptyarthinAM tu nanu bhojanapAnakAdau / no kAryakAraNamatiM virahayya kiJca, syAdanyathA jagadidaM na kathaM nirIham / / 669 / / daNDAdikaM yadi bhavenna ca kumbhahetuH, kiM tadvinA'pi vada kumbhabhavo na te syAt ? | yo yasya no bhavati heturasau vinA taM, dRSTo yathA paTakaTAdi vinaiva daNDam / / 670 / / yasyodbhavo niyamatastvavadheryataH syAt, pUrvo'vadhirbhavati kAraNameva so'yam / taM svIkaroSi yadi kiM na tadA svanItyA, hetutvamapyanumataM vacanAntareNa / / 671 / / tritvAdikaM ca samudAyiSu khaNDazazce - no sat tadA na samudAyagataM bhavet tat / no sarvathA samuditaH samudAyibhinnaH, syAdvAdavAdyabhimato budha ! tattvadRSTyA / / 672 / /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // no sarvathA'vayavarUpatayaiva jainaiH, kumbhAdayo'vayavino'bhimatAstathAtve / arthakriyAmativacAMsi vibhedato na, syurvo mate'vayavino'vayavAdyato'tra / / 673 / / zaktyA''tmanA ca mahadAdyapi mAnamAsIt, kumbhAtmakANunicayeSu mate jinAnAm / naivA'sato hi zazazRGgavadeva janmA - 'bhISTaM tato bhavati cetanatA na bhUte / / 674 / / bhinnaM na cA'styaNucayAnmahadAdi mAnaM, syAdvAdavAdyabhimataM ca kathaJcideva / tatprakriyA tava mate ghaTate na caikA - ntocchedabhItita iti pravicArayA'ntaH / / 675 / / dehe tu cetanatayA'bhyupagamyamAne, vyAsajyavRttiriha cetanatA'nyathA vA / Adye bahutvamiva nA'NucayAtmake'smin, kasyA'pyaNorvigamato nanu sA tava syAt / / 676 / / antye kathaM na bahavo'bhyupagamyamAnA - stattaccharIraniyatA matigocarAH syuH / aikyAnubhUtirapi naiva vibhinnarUpe, caitanyayogini sukhAdidhiyastathA syAt / / 677 / / chede'pi kiJca ziraso'nyasamAzritA sA, kiM nA'sti yena maraNaM ziraso viyogAt / prANotkramAt tava mate na ca cetanAyA, yuktaH kSayo'pi khalu bhUtasamAzritAyAH / / 678 / / prANatvajAtiraparA na mate tavA'sti, yantrAditastanugatAt pavanAd vizeSaH / prANasya siddhyatu kuto yadi vA vizeSo, jAtiM vinA'pyabhimato'tra tadA''tmasiddhiH / / 679 / / AyuHkSayAt prabalakarmaparAhatezca, kazcinmRto bhavati na tvaparaH samAne / roge cikitsanavidhau ca cikitsake ca, pathye tathaiva karaNe paricArake'pi / / 680 / / AyuH kSayo na na ca karma viruddhamasti, bhUtAt paraM tava mate niruje zarIre / kiM kAraNaM vada na yena tu cetanatvaM, doSatrayopazamane mRtake'vikAre / / 681 / / naiva jvarAdikRtamasti tadoSNatAdi, yujyeta yena nanu tatra vikAribhAvaH / naivA'vikAriNi nijasya guNasya dRSTo, hAsaH paraM sa tu vivRddhimupaiti bhUyaH / / 682 / / kiJcid vilakSaNatayA'bhimataM ca bhUtaM, vaiguNyato bhavati yasya citAM vinAzaH / bhUtasvabhAvaghaTanAvyatirikta eSa, Atmaprayogajanito nanu tatsvabhAvaH / / 683 / / vyApti vinA na ca prasaGgapravRttirasti, vyAptigraho'bhimata eva prasaGgakartuH / tattve'numAnamapi kiM na bhavet pramANaM, kiM vA na cA''gamamatiH pramitirviviktA / / 684 / / sAGkhyamatapradarzanam - nanvetadarbhakamataM bhavatAM vicitra - yuktiprathAvidalitaM zatazo'lpamAnam / kiM kApilaM matamapi prathitaM nirastaM, kUTasthanitya iha yena bhavenna cA''tmA / / 685 / /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // kartR pradhAnamiha sattvarajastamobhi - rekaM sadeva ca guNaistritayAtmakaM yat / vyApya sthitaM tribhuvanaM pariNAmayogi, nityaM kriyArahitamajJamananyatantram // 686 / / tasyaiva sattvaguNavRddhikRtA tvavasthA, buddhirguNatrayamayI mahadAdivAcyA / AmokSamAtmaniyatA tata eva puMso - 'bhedAd bhavo bhramakRto'pariNAmino'pi / / 687 / / ekAtmasaMsRtivimuktivazAd yato na, sarvAtmasaMsRtivimuktaya AptamAnyAH / tasmAd bhavanti bahavaH puruSAstathaiva, syurbuddhayo matisukhAdiguNAstu tAsu / / 688 / / tavRttiratra kapilAnumataM pramANaM, jJAnaM ghaTo'yamiti saiva janaprasiddham / AtmA tadA''likhita eva pramAphalaM syA - danyonyameva pratibimbanamiSyate'tra / / 689 / / buddhirjaDA'pi puruSaprativimbanena, caitanyatAparigateva vibhAtyabhedAt / tadvat pumAn bhavati tatpratibimvanena, karteva bodhaviSayaH svayamapyakartA / / 690 / / paGgvandhayoriva parasparasavyapekSA, buddhyAtmanobhavati kAryajanau samarthA / bhoktRtvato viSayasAkSitayA pumAMsa - zcaitanyabhAvaniyatA vibhavo'tha nityAH / / 691 / / AtmA na saMsarati nA'pi vimucyate yat, kUTasthanityamata eva tamAmananti / / vuddhyAtmanA prakRtireva ca baddhyate sA, tattvaprabodhajanane tu vimucyate vai / / 692 / / tattvaM na cA'nyavudhadarzanatantrasiddha, tat paJcaviMzatitayA kapiloktameva / tatra trayaM prathamadarzitamanyaditthaM, buddherahaMkRtirasAvapi pUrvavat syAt / / 693 / / ghANatvagakSirasanAzrutisaMjJakAni, jJAnendriyANi ca bhavanti tatastathaiva / karmendriyANi vacanagrahaNAdikarma - kArINi paJca kapilAnumatAni tAni / / 694 / / vAkpANipAdasahite bhavatazca pAyU - pasthe manastadubhayAtmakamevamasmAt / tanmAtrasaMjJakatayA prathitAni paJca, bhUtAni SoDazagaNaH samudetyahantvAt / / 695 / / bhUtebhya ebhya itarANi bhavanti paJca, bhUtAni tAni ca mahAnti matAni vijJaiH / AkAzavAyvanalajIvanapArthivAni, tattvAntaraM bhavati no janitaM ca tebhyaH / / 696 / / muNDI zikhI bhavatu vA'stu gRhI kapAlI, yo veda kApilamataprathitaM ca tattvam / pUrvapradarzitamidaM gRhiNIva tasya, muktiH sadA bhavati sannihitA'prayalAt // 697 / / sAGkhyamatakhaNDanam - ityAdi kApilamataM na vicAraramyaM, prAdhAnyameva prakRtau nahi siddhimeti / satkAryavAdamavalambya bhavecca tasya, siddhirguNatrayamayasya na cA'nyathA'pi / / 698 / /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 // zrInyAyasindhuH // ekAntataH paramasau tava yujyate no, niSpAdanaM bhavati kAraNakUTato yat / siddhasya no'nyanirapekSatayA parantu, sAdhyasya pUrvamasatastu kathaJcideva / / 699 / / yA cA'sato janinirAkaraNe'sti yuktiH, sA syAt paropagatanItipathe tvadukA / syAdvAdatantravimukhe na tu sarvavijJa mAnaprathAparigate sabalAtmake'pi // 700 || sattvaM sukhaM bhavati duHkhamayaM rajo'tha, mohastamo guNa iti tritayAtmakaM cet / bAhyaM ghaTAdi nanu tarhi pradhAnasiddhi - ryuktA tadAtmakatayA tava naitadevam // 701 || sAtAnubhUtiviSayaH sukhamiSyate sva - saMvedanAtmakatayA tadapi pramAtuH / jJAnAtmakaM bhavati tanna ghaTAdi vAhyaM duHkhaM tathA tadiva no na ca moharUpam ||702 || bAhyaM sukhAtmakamato nayanAdito'sya, buddhau tu bimbapratibimvanabhAvatazcet / sAtAtmikA pariNatirna tathA kathaM syAd, duHkhAtmikA'pi ca tadaiva tatastathA sA || 703 // tAtkAlikaM yadi rajastamasI vyapekSya, sattvaM vivRddhamata eva sukhaM na duHkham / taddarzane'pi nanu tarhi samAnakAlaM, kiM pazyatAM bhavati no sukhameva bAhyam ||704 || iSTo'tha te yadi mahAnapi dehabheda - bhinno guNatrayayutastata eva yasyAm / buddhau bhavedupacayo nanu yasya tasyAM tasya svatulyabahirarthaguNavyapekSA || 705 / / " = evaM sthite bhavati sattvaguNaprakarSe, buddhau sukhAtmapratibimvanamartharAzeH / sattvodayAdatha ca tadviparItataH syAd, duHkhAdijanmaniyamo'pyupapanna evam ||706 || nanvetadapyanupapannamavehi yasmAt sattvAdivRddhyupacayAdi bhavet kathaJcit / bhinnatvayogiSu mahatsu samAnakAle, bAhye kathaM bhavatu caikatayA'vabhAte // 707 || ekakSaNe'pi yadi bAhyaghaTAdivastu, svadraSTRbhedavazatastu vibhinnameva / tasmAt sukhAdiguNavRddhyupamardanAbhyAM bhinnAvabhAsi prativimvanamasti tarhi ||708 || ekAntatattvavacanaM tava naiva siddhaye daikye'pi bhedaghaTanopagamena kiJca / guNatrayasamAzrayaNaM vinA'pi, buddhau bhaviSyati sukhAdi vicitratAtaH / / 709 / / etena kiJcidiha kiJcidapekSya sattva - rUpAtmanA jananataH sukhakAri tasya / duHkhAtmanA tu jananAdatha duHkhakAri, mohAtmanA jananato nanu mohakAri ||710|| etannirastamatha vA'tra kathaM nu pakSe, yo yasya duHkhajanako'tha sa eva tasya / kAlAntare bhavatu mohajanau samartha, Anandaheturapi saiva kathaM ca bhAvaH // 711 // -
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // AtmA tu cetanatayA tava sammato yaH, kartA sa eva sukhaduHkhaphalopabhoktA / astu pradhAnamahadAdi nirarthakaM te, kUTasthatA kimiha sattvavirodhinI no / / 712 / / svAbhAvikasya vigamo na kadAcidasti, duHkhAdikaM puruSagaM yadi cet tadA'sya / muktAvapi prakaTanaM ca bhavet svabhAvAt, tasmAt sukhAdiguNato viyutAH pumAMsaH / / 713 / / ekAzritatvamiha kartRtayA sukhAdeH, pratyakSataH prathata eva na kartRtA'pi / yuktA tathA''tmani sukhAdiguNairvihIne, ityetadapyanucitaM kapilAnugAnAm / / 714 / / duHkhAdi tasya khalu kArmaNadehayogA - jjainairmataM bhavati tadvigame'sya nAzaH / muktau sukhAdi nijarUpamabAdhamasya, svAbhAvikasya nahi tairapi nAza iSTaH / / 715 / / buddhiH satI tava mate na vinAzameti, AtyantikaM bhavati kiM na kadAcidasyAH / muktAvapi prathamavannijakAryayogaH, svAbhAvikaH sakala eva sukhAdibhAvaH / / 716 / / tasmAd yathA tava mate mahatAM pravRtti - muktAtmanaH prati satAmapi no tathA naH / dehAdiyogavigamAt puruSeSu satsu, muktau svabhAvabalato'pi na dukhabhItiH / / 717 / / kiJca tvayA'pi kimu no jinasampradAyo - 'bhISTo'tra liitanukalpanayA pramAtuH / yatkArmaNaM jinamate prathitaM tadeva, bhaGgayantareNa kapilena pradarzitaM yat / / 718 / / tad buddhyahaGkRtimanoniyataM zarIraM, tanmAtrabhUtaghaTitaM dazabhistathA'kSaiH / liGgaM mataM tava jinAgamatastu siddhaM, tat pudgalAtmakamiti pravicArayA'ntaH / / 719 / / yacca trayAtmakatayA prathitaM pradhAnaM, tajjainatattvasaraNau nikhileSu sattvam / utpattyavasthitilayeSu guNatrayasyA - 'ntarbhAvanaM ca budha ! kevalamatra kAryam / / 720 / / vRttikramo'pi tava tattvata eva nA'sti, bhinno jinoktyavagatAn matidhIkramAcca / AlocanaM tava mate bahirindriyAd ya - jjainairmataM ca tadavagrahanAmadheyam / / 721 / / yanmAnasaM tava mate'rthavizeSadharma - saMsparzi nirNayamateH prathamaM vivekAt / sambhAvanaM tadapi jainamate prasiddha - mIhAkhyakaM paramasau vahirindriyAcca / / 722 / / yA nirNayAtmakamatirmanasA tavA'sti, yA vA'styahaGkRtivazAdabhimAnarUpA / buddhayudbhavA'dhyavasitizca matA'tha yA sA, sarvA'pyavAyamatibhedatayA jineSTA / / 723 / / zaktyAtmanA smRtibhavA'nuguNA'tha vRtti - rbuddhau tavA'styabhimatA nanu yA''rhatAnAm / sA dhAraNA''vRtilayakramataH parantu, teSAM kramo jinamataH karaNakramAnno / / 724 / /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // yatra dvayorbhavati bhinnasamAzritatva - mavyApitA tadubhayoH pratibimbanaM syAt / anyonyamatra na vibhoH puruSasya yukto, buddhyA tu bimbapratibimbanabhAvabandhaH / / 725 / / kUTasthanityapuruSasya kadAcidasti, muktirna te bhavati sA prakRteH parantu / evaM sthite tu puruSA bahavaH kimartha - miSTAstvayA prakRtivat kimu naika eva / / 726 / / eko'pyupAdhivigamAt kvacideva mukto, duHkhAdiyogavigamo'pi tathA kvacit tu / bimbAdikalpanamapi pratidehameva, bhinnaM bhaviSyati vibhoH puruSasya yasmAt / / 727 / / kiJca svato'sya viSayeNa na cA'sti saGgo, buddhayAdikalpanamato bhavatA nyagAdi / muktau tu buddhivigamAjjaDataiva tasya, hyarthaprabodhavirahe na nijaprakAzaH / / 728 / / sanAtarUpamakhilaM ca parArthameva, dRSTaM yataH zayanabhojanacandanAdi / tasmAt pradhAnamahadAdi tadAtmakaM sa - dAtmAnamanyamanumApayatIti tatra / / 729 / / AtmA parastava mato vibhutAdidharmA - 'nekAtmako bhavatu tena parastato'pi / pUrvapradarzitadizA tvaparastathA ca, naivA'navasthitibhayAt puruSaprasiddhiH / / 730 / / traiguNyameva yadi hetutayA mataM te, tannA''tmavRtti tata eva paro na tasmAt / AtmA'pi tarhi tava naiva paraH prasiddhyet, traiguNyazUnya iha yo'bhimatastataH saH / / 731 / / dehArthameva zayanAdyupabhogyamiSTaM, deho na kiM tava matastriguNasvarUpaH / tadvat pumAnapi parastriguNasvarUpaH, siddhayet tato bhavati hetvaprasiddhirevam / / 732 / / traiguNyayogyapi yathA na tava pradhAnaM, kAryaM mataM janakakoTyanavasthayaivam / tasyA'rthameva sakalaM prakaroti vastu, no kasyacit taditi kiM na mataM tavA'bhUt / / 733 / / kiJcA'prayojakamidaM vyabhicArazaGkA - nAzodyato'sti na hi tarka iha pragalbhaH / paGgvandhayoriva tadA na pravRttibodhau, saMyogakalpanavazAdubhayostu yuktau / / 734 / / caitanyatAparigatau puruSau mitho'bhi - prAyArthavodhakuzalAvalamarthasiddhau / anyAdRze tu prakRte puruSapradhAne, dRSTAntamAtrata upeyagatiM na yAtaH / / 735 / / kUTasthatAparigate puruSe na yuktaM, bhoktRtvamanyasahakArivazAt tathaiva / sAkSitvamapyavikRtasya na lokasiddha - dRSTAntamAtrabalato'sya budhairupeyam / / 736 / / sAkSitvamasya vibhutA'tha ca cetanatvaM, kUTasthatA-triguNatAdi mitho viviktam / vyAvRttibhedabalato na vibhinnatAM kiM, zAstyekato vada mataM na mataM tvayA naH / / 737 / /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // - - prekSAvatAM na viphalA'tra pravRttirastI tyetAvataiva bhavatezanirAkriyeSTA / saiSA tathA sati bhavet prakRterna bhogA rthA niSphalA puruSato phalasiddhyabhAvAt / / 738 / / jADyAt pravRttiraphalA'pi matA tvayA'syA, yujyeta sA yadi bhavet saphalA'tra puMsaH / kintu pravRttirakhilA jaDa eva te'taH, sAmAnyataH saphalatA niyatA pravRttau ||739|| anyaprasiddhimavalambya nirAkriyA ce dIzasya tarhi tata eva pradhAnabhaGgaH / naiyAyikairiha yato na jaDasya vRtti - ryalAtmikA'bhyupagatA prakRtau kutaH sA ||740|| vatsasya vRddhiriha vAstavikI svahetoH, kSIrAdatIndriyaprayalabalapravRttAt / yuktA tathA na puruSasya sRterabhAve, muktiH samasti tava yA prakRtestu janyA ||741 || yattatvadRSTimavalambya na tattvato'sti, bandho na muktirapi bodhamayasya puMsaH / kintu pradhAnagatameva pumAn dvayaM tad bhrAntyA'bhimanyata iti prathitaM na satyam // 742 / / bodhaH sadaiva puruSasya nijasvarUpa staM cA'nyathA na prakRtiH kurute kadAcit / bhrAntirna vimbapratibimbanato 'tiriktA, sA nA''tmano bhavitumarhati pUrvanItyA ||743 || buddhau bhavedapi ca sA na ca tena baddho, hyAtmopacArabalato'pi pareNa vAcyaH / syAdanyathA kimu paro'pi na tena baddho, muktaH pumAn sa iva sarvagato'vizeSAt // 744|| sarvasya sarvagatatA tava sampradAye, puMso matA yugapadeva tato'stu bandhaH / muktizca buddhipratibimbanatA'vizeSAdanyastato na ca yato'bhimato vizeSaH ||745 || svasvAmibhAvavacanaM nahi yujyate te 'saGgitvamasya kapilena yato niruktam / tatrA'pi kiJca na niyAmakamasti kiJcit, kUTasthatA nikhilapuMniyatA'viziSTA // 746 // dRSTA mayeti puruSaH prakRterupekSA - kArI tathoparamati prakRtistu dRSTA / ityAdikaM mananamIzvarakRSNavAco, labdhaM na muktiphalalAbhanidAnabhUtam // 747 / / yasmAt samAnaviSayAH puruSAstu sarve, santyeva buddhinikareSu samasvabhAvAH / vyApi pradhAnamapi sarvasamAnameva, kiM kAraNaM yugapadeva na te vimuktAH ||748 || mAlinyamasya nitarAM tava muktikAle, chinnaM tato'mbhasi zazIva na kiM prasanne / tasmin pradhAnamamalaM pratibimbanAdi, buddhyAdikaM ca vidadhAtu subandhanAya ||749 / / buddhirna cA'sti tata eva na baddhyate'sau yasmAt pradhAnamapi vuddhibalena tasmin / vimbAdikalpanamukhena karoti vandha - mityAdi zUnyavacanaM kapilAnugAnAm // 750 / / - 59
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 // zrInyAyasindhuH // satkAryameva kapilena nirUpitaM ya - nAzo na kasyacidapi tasya mate'sti tattvAt / buddhyAdikaM na vilayaM tata eva tasmin, yAtItyato bhavatu bandhanameva puMsaH / / 751 / / nAzastirobhavananAmaka iSyate cet, tat sarvadA'pi kimu vA kvacideva kAle / Adye sadaiva vilayAnmahataH sadaiva, muktirbhavet puruSagA na tu bhedabodhAt / / 752 / / antye tvasajjananameva mate tavA'pi, prAptaM tathA sati ghaTAdyapi kiM tathA no / pUrvaM tirohitatayA yadi tasya sattvaM, nityaiva sA tava tadA kimu vA'styanityA / / 753 / / Adye tirobhavanameva tirohitaM te, yat sarvadA bhavatu tena sadaiva bandhaH / / buddheH sadA sphuraNataH puruSasya yasmAd, bimbAdikalpanaghaTA tvanapAyinI te / / 754 / / ante tirobhavanameva punastvayA'syA, vAcyaM vinAzaghaTanAnupagantRNA'Gga! / tatrA'navasthitikRtAntamukhapravezo, durvAra eva tava tattvarasaprahANeH / / 755 / / utpadyate tava mate'tha tathA vinAzo, buddhestirobhavananAmaka iSyate yaH / notpAdavAnuta mato yadi pUrvakalpa - statrA'navasthitighaTA tvaparoditA tat / / 756 / / prAkaTyameva kapilena tavoktamAvi - vAkhyayA janitamatra na cA''tmalAbhaH / tat sarvadA prakaTameva mataM tvayA ce - nmuktiH sadaiva puruSasya tadA mate te / / 757 / / tat sarvadA'prakaTameva mataM tvayA ced, bandhaH sadaiva puruSasya tadA mate te / prAkaTyamasya prakaTaM kvacideva kAle, cet sammataM tava tadA nanu tatra vAcyaH / / 758 / / prAkaTyagA prakaTatA tava sarvadA''vi - rbhAvAtmanA pariNatA kvacideva vA syAt / Adye punarbhavatu muktiranargalaiva, puMsaH sadaiva hi tirobhavanAcca buddheH / / 759 / / antye tu sA prathamamasti naveti tatra, pakSo'ntimo yadi tadA svamataprakopaH / kiM vA tathaiva na ghaTAdipadArthasArthaH, pUrvaM hyasannapi mato janimAn budhAgya ! / / 760 / / Adye tirohitatayaiva tu tasya sattvaM, muktiprasaGgabhayato bhavatA'numodyam / tatrA'pi kiM prakaTamasti tirohitatvaM, kiM vA na tat prakaTamityapi codyameva / / 761 / / notpAdavAn yadi matastava buddhinAzo, vyomAdivad bhavatu tarhi sa nityameva / tattve sadaiva puruSasya na bandhalezo, muktiH parantu gRhiNIva samIpagA syAt / / 762 / / vyomotpalAdivadasAvatha vA hyasan syA - ddhatvantarAnudayato na tu san kadAcit / evaM ca zAzvatikabuddhiniyogato'sya, bandhaH sadaiva puruSasya bhavenmate te / / 763 / /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // ityAdidoSaghaTanA svayameva buddhau, buddhyAdibhAvamadhikRtya ca te'prayalAt / pUrvoktayuktimananAdanasUyayA''vi - bhUtA kutarkabalato na vighaTTanIyA / / 764 / / yat paJcaviMzatimitaM bhavatA nyadarzi, tattvaM na tattvamidamapyavicAritaM yat / sattvAdikaM tritayamatra pradhAnamiSTaM, pratyakezaH kimu mitho ghaTanAtmakaM vA ? ||765 / / Adye pradhAnamapi naikamanekarUpaM, tattvatrayaM bhavatu kintu tato dvayaM vai / tattvaM tvaduktagaNanAdadhikaM praviSTaM, nyUnatvanigrahabhavaM na ca kiM bhayaM te ? ||766 / / antye samaSTipariNAmatayaiva teSAM, tattvasvabhAva urarIkriyate tvayA kim ? / pratyekazo'tha paramasya na vai vivakSA, kAryAkSamatvata iha prathamo na yuktaH / / 767 / / yasmAt pRthak samudayaH samudAyito no, mAnyo'tiriktakalasAdinirAkariSNoH / ekAntavAdalayabhItimatA na zakyaM, vaktuM kathaJcidatiriktapadArthajAtam / / 768 / / evaM ca tad yadi pRthaG na ca tatsvarUpaM, sattvAdikaM samudayAtmani tattvataiSAm / no yujyate bhavatu vA khasumAdyalIka - puJje na kiM tava matA budha ! tattvatA'nyA / / 769 / / pakSo'ntimo yadi tavA'bhimatastadA'tra, vAcyastayA na janakaM kimu kAryamAtre / tattvAntare na janakaM kimu vA na tatra, kalpastavA'bhilaSitaH prathamastu yuktaH / / 770 / / yasmAt sadaiva bhavato'bhimato'tra bhAvaH, svasvasvabhAvasamabhAvatayA'nyathA vA / puMso vinA'pariNato vyavatiSThate no, tattvatrayaM ca janakaM samabhAvakArye / / 771 / / tattvAntarAjananato yadi tattvatA no, syAt tarhi te caramapakSa ihA'stvavighnaH / tatsvIkRtau kathaya kiM na mahatsu bhUte - SvastaGgatA'bhyupagatA budha ! tattvatA te / / 772 / / yatsaGghato bhavati kAryamasau yadi syAt, tatsanniviSTajanakAjanitaM tadA tu / na syAnmahAguNasamUhabhavo'samUhAt, sattvAdikAn na tu tathopagamo'pyabhISTaH / / 773 / / sAmagyato bhavati kAryajanina caika - hetostatastava mate nayanAdayo'pi / tattvasvabhAvamamalaM na pRthaktvato vai, gaccheyurityapi mahA~stvayi doSadaNDa: / / 774 / / arthakriyAjanakataiva na tattvatAyA, naiyatyatastava matA budha ! yena tasyAH / pratyekazI vigamatastriSu tattvatAyA, rAhityato vibhajanaM na bhaveddhi hInam // 775 / / kUTasthanityapuruSasya yatastvayaivA - 'kiJcitkarasya gaNanA khalu tattvamadhye / spaSTIkRtA zapathamAtrata eva tasmAt, sattvatrikasya tava tattvagaNe'nivezaH / / 776 / /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // sattvAdikaM nikhilavastvanugantukatvA - danyonyasaMzrayasamudbhavarodhanAcca / tulyAnvayitvavirahAnvayatazca bhede - 'pyekaM mataM yadi tadA'stvavicAritaM tat / / 777 / / arthakriyAjanakatA sugatena sattA, naiyAyikairabhimatA parajAtireSA / utpattyavasthitilayAnvayitA tu jainai - vedAntinA'pyabhimatA trividhA vicitrA / / 778 / / tadvat tvayA'pyanugatA nikhileSu tattve - SvekA sadAdimatito'bhyupagantumiSTA / ukteSu tattvanikareSvanivezanena, tattvAntaraM bhavatu sA na ca kiM mate te / / 779 / / jJAnAdayastava matA nanu buddhidharmA - steSAM na tattvata ihA'bhimataM pRthaktvam / tattvAntaratvamata eva niruktatattve - SvaprAptito na ca kathaM tava sammataM ca / / 780 / / tAdAtmyato yadi mate tava dharmitattve, teSAM niveza iti na vyatirekiNaste / vyaktaM pradhAnajanitaM mahadAdyabhinnaM, kasmAt tvayaiva pRthagatra nirUpitaM tat / / 781 / / cet tattvatA tava mate yadi dharmimAtre, dharmI tadA tava mataH kimu dharmabhinnaH / dharmatvayogyapi ca vA prathame pradhAnAd, bhinnaM na kiJcidapi tattvamaninditaM syAt / / 782 / / kiM vA pradhAnamapi naiva bhavecca tattvaM, dharmAdabhinnatanutopagatA'sya yasmAt / tAdAtmyameva ca tavA'pi kathaJcidiSTaM, yaddhamadharmighaTanAnipuNaM na cA'nyat / / 783 / / jJAnAdayo'pi kimu naiva mate tavA'nya - pakSe bhavantu budha tattvatayA prasiddhAH / ko vA'parAdha iha dharmagaNasya yena, dveSazca teSu kapilena prakAzito'bhUt / / 784 / / mokSopayogi yadi tattvatayA taveSTaM, tattvaM tadA'pi matireva nirUpaNIyA / grAhyaM vinA matinirUpaNameva no ce - dicchAdayo'pi viSayAH samupAsanIyAH / / 785 / / buddhyAtmabhedamatireva hi muktihetu - buddhyAtmanobhavatu bhedamatAvapekSA / anyanna kiJcidapi tajjanane'tra sAkSA - de'tuH kimarthamatha tasya nirUpaNaM ca / / 786 / / mokSo'pi mAnaviSayaM samabhIpsyate 1 - maniM vinA na prakRtirmahadAdayo vA / AtmA'thavA'tra vibudhairupagantumiSTA, mAnaM pRthag bhavatu tattvata eva tattvam / / 787 / / sAmAnyameva bhavato'bhimataM ca zaktaM, zakyaM vidheyamapi kiM na pRthak ca tattvam / tAdAtmyato yadi vizeSata eva tasya, no vA pRthak kathanamasti tadA'jJataiva / / 788 / / sAmAnyameva prathamaM sakalAnugAmi, vAcyaM vizeSamananaM tata eva yasmAt / tAdAtmyato bhavati lAghavamatra pakSe, sAmAnyato'nugamane sulabho'vabodhaH / / 789 / /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // AlocanAtmakadhiyo janakAni yAni, jJAnendriyANi tava paJca matAni tAni / sAmAnyatattvamanane tu na bhedabhAJji, jJAnendriyatvamakhileSu yataH samAnam / / 790 / / karmendriyatvamapi tattvamathaikameva, karmendriyeSu na ca bhinnatayA'bhyupeyam / bhUtatvamekamatha bhUtagaNeSu tattva - mityAdi lAghavamavehi samAnabhAve / / 791 / / tvatprakriyA hi nikhilaiva niraGkuzA''vi - rbhAvAt tirobhavanatazca prasiddhimeti / tasmAd dvayaM tadapi tattvatayaiva vAcyaM, nA'tattvato bhavati tattvanirUpaNaM yat / / 792 / / ukteSu tattvanivaheSu nivezanaM na, yasmAt tayorbhavati tadvyatiriktataiva / jijJAsitasya ca nirUpaNamiSTamiSTai - stattadvayoryadi tadA caturasramatra / / 793 / / kAryAtmakaM dvayamidaM yadi tatsamagra - kAryasvarUpamuta vA'bhimataM tu kiJcit / Adye bhavet kimu pRthak pratikAryameva, kiM vakrameva nikhilAtmakamAdyapakSe / / 794 / / kiM sarvathaikyamanayornanu kAryataste, kiM vA kathaJciditi kalpa ihA''dimazcet / satkAryavAdapariniSThitatattvabuddhe - ruttpattinAzaghaTanA tava sarvadA tat / / 795 / / antye na kiM jinamataM tava sammataM yat, syAdvAda eva zaraNaM tava tattvasiddhau / kiJcA'nyabhAvamavalambya tathApRthaktvaM, prAptaM dvayaM bhavati tena pRthak ca tattvam / / 796 / / ekaH samagrajanimanniyataH sadAtmo - tpAdo vinAza iti te'bhimato dvitIye / tat kiM pradhAnamiva tattvatayA na mAnyau, tAvapyabheda iha bhedasamanvito yat / / 797 / / no vA'sti te vinigamo nanu yena kiJcit, kAryAtmakatvamubhayorupapadyate'ntye / utpattinAzaghaTanA kvacidaiva kiJca, kArye bhavet tadubhayozca tadAtmatAtaH / / 798 / / syAt kAraNAtmakatayopagamo'nayoste, tat kiM pradhAnamuta vA nijahetavaH syuH / pratyekazo yadi mataH prathamo'tra pakSo, no sarvadodayavinAzaprasaJjanaM kim / / 799 / / kiJca pradhAnamanumAviSayastavaikaM, tattad dvayaM yadi tadA na tayorvizeSaH / utpadyate ghaTa iti prathate yadA dhIH, kumbho vinazyati matizca tadA na kiM syAt / / 800 / / kiM vA yadaiva tava kazcidapIha bhAva, utpadyate vilayametyatha vA tadaiva / kiM kAryamAtramapi no janimadvinAzi, vetyatra ko niyamakRd vada sAGkhyavijJa ! / / 801 / / kiJca tvayA triguNasAmyamakAryayoga - miSTaM pradhAnamanayostu tadAtmatAyAm / na syAt tayoH sakalakAryalayaM vihAya, pratyakSasiddhighaTanA nanu laukikAnAm / / 802 / /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 yadvat pradhAnamanumAnamatiM vinA no, lokasya siddhipadavImupayAti tadvat / nAzodbhavAvapi tadAtmatayA'kSavodhe, syAtAM na caiva viSayAviti tarkapanthAH ||803 || kiJca pradhAnamapi naikyavibhutvayogi, tattve bhaved vividharUpasamanvayena / pAdaprasAraNamabAdhyakathaJciduktyA, syAt te tadA yadi jinAgamatattvaniSThA ||804 || utpadyate nanu yadaiva kaTAdibhAvo, hemni sthite bhavati kuNDalabhAvanAzaH / kiM no tadaiva vibudhaikapadArthacintA - yAmapyabheda iha tatprakRterna yuktaH // 805 || pakSo'ntimo yadi matastava tarhi so'pi yuktyA na siddhimupagacchati bAdhyamAnaH / heturmatastava yato na ca kAryakAle svasvasvabhAvasahito'calitasvabhAvaH // 806 // " // zrInyAyasindhuH // kiJca dvayaM janimatAM prathamaM tava syAddhetostadaiva niyamena yato'sti vRttiH / nAzakSaNe svasamaye ca na hetusattA, svasvasvarUpaniyatA'sti vibhinnabhAvAt ||807 || ityAdidoSaghaTanA kapilAnugAnAM, no kevalaM bhavati kintu samAnatantre | pAtaJjale'pi ca tathaiva subuddhibhAjAM spaSTIbhaviSyati kimatra prayatnato naH ||808|| tenA'pi tattvamananaM kapilAnusAri, yasmAt kRtaM paramanena mahezvaro'pi / kartA to bhavati tasya nirAkriyA tu, pUrvapradarzitadizezanirAkriyAtaH ||809 || jainamate virodhApAdanam - - nanvastu lakSaNamidaM nirupadravaM vastAdAtmyamasya ca punarnahi bhedamizram / mAtrA sahopagatamasti kathaJcidukti - vyAjAt prakAzitatanu pramayA prasiddham ||810|| agnirjalena raviNA saha candrabimbaM naktaM divA himagirirmalayAcalena / kAkaH pikena virahaH pratiyoginA ced, varteta te nanu tadedamapi prasiddhyet ||811 / / no'smyahaM pratipadaM prativAdiyukti - vrAtaM kathaJciditi mantravareNa kAmam / hantuM prabhuH kimiha yuktigaveSaNena, garvastvayaM tava virodhabhayena bhagnaH ||812 / / no ced virodhaharibhItiralaM kathaJcid, vAdaM kalaGkamiva cetasi vAkprapaJcaiH / tvaM svIkaroSi budha ! kevalamAtmamAtraM, durmattadantivaramAzraya nirvikAram ||813|| vijJAnatAM jaDagatAmupagamya yogA - cAreNa sakhyamapi kiM na kRtaM tvayA'bhUt / zUnyatvamapratihate nikhileSu sattvA - bAdhyaM vadan kuru guruM budha ! buddhaputram ||814|| sthairye sthite'pi ca virodhavilopakartrA - 'nityatvamasya jagato budha ! bauddhanItyA / svIkRtya kiM na bhavatA vyavahAralopi, sautrAntikena saha sakhyamakAri navyam ||815 / /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // bhAvo'pyabhAva iti te'bhimato virodhA - bhAvAvagAhinayasUtraNatatparasya / tattve sukhaM na kimu duHkhavinAzarUpaM, svIkRtya tArkikamatA'bhimatA'stu muktiH / / 816 / / bhUtatvato'pyabhimataM na ca cetanatvaM, yat sarvathA tava viruddhamato nibodha / cArvAkabAlalapitaM hRdi buddhizAlin !, kRtvA guruM gurutayA smara tattvadRSTyA / / 817 / / syAdvAdinastava mate nanu muktidevI, kiM bandhatAM zirasi naiva dadhAtyaniSTAm / kastAM budho vihatamohanarendradarpaH, seveta tattvarasiko hitamAtrakAmaH / / 818 / / jJAnaM tathA sakalavastvagAhi mAnyaM, no sarvathA'bhramatayaiva tavA'tra vidvan ! / kintu bhramatvamapi tatra tathA ca te'rhan, bhrAntaH kathaM vizadayatviha tattvarAzim / / 819 / / vastvaMzamAtraviSayo'pi mato nayaste, mAnatvayogyapi bhavedavirodhavAde / tatkhaNDanaM svamatakhaNDanameva tasmA - naiyAyikAdimatakhaNDanamapyayuktam / / 820 / / rAgAdidoSarahito'pi ca sarvadRzvA, tIrthaGkaro bhavatu rAgayuto mate te / siddho'pyasiddha iha baddhajano'pi mukto, doSAnvito'pi tava kiM na ca doSamuktaH / / 821 / / mAnaM tavA'bhilaSitaM paripUrNavastu - pradyotakaM tadapi saMzayarUpameva / yasmAd viruddhaghaTanAviSayaiva buddhi - rekatra dharmiNi matA budha ! saMzayAkhyA / / 822 / / ye cA'navasthitimukhAstava doSasaGkA - ste sarvathA na khalu doSatayaiva mAnyAH / itthaM ca vAdinivahAn vada kaiH prakArai - rvAde prajeSyasi paroktivibhedadakSaiH / / 823 / / ekAntavAdabhayato na ca sarvathA te, doSAH paroktamatakhaNDana eva dakSAH / tatsthApakA api na kiM bhavitAra ete, sAdhu tvayA'bhinava eva prakAra iSTaH / / 824 / / ye vA svapakSamananodbhavatatparAste, liGgAdayo guNatayA pratitantrasiddhAH / te kiM svapakSadalanA api no bhaveyu - rlabdho vipakSagaNatoSakaro guNo'pi / / 825 / / syAdvAda eva tava kiJca na sarvathA syAt, syAdvAdatAzraya iha svamataprakopAt / ekAntavAdaghaTanA'pi ca pAkSikI kiM, mAnyA tato na ca yato na nayAGghisevA / / 826 / / vAde parAbhavaghaTA sulabhA tathA te, ekAntato hi jaya eva na cA'sti vidvan ! / syAdvAdinaH paraparAbhavamizritaH sa, svIkArayogya iti kiM na karoSi citte / / 827 / / jainamate virodhaparihAraH - itthaM ca vAdinivahairupagIyamAno, doSaprapaJca iha jainamate na doSaH / ekAntatattvamananavyatiriktapakSe, syAdvAdinAM kva nu bhaved guNadoSacarcA / / 828 / /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 // zrInyAyasindhuH // syAdvAdatattvamananazramapUrvikA no, doSAMzamAtraghaTanA'pi samasti kiJca / syAdvAdatattvamananAzramapUrvakAstu, doSAH prasiddhipadavImapi naiva yAnti / / 829 / / ekAzritatvavirahaH kimu vo virodhaH, sAmAnyato'sti kimu vA savizeSa eSaH / naiyAyikairna prathamo viraheNa sAka - mavyApyavRttipratiyogina iSyate saH / / 830 / / pakSo'ntimo yadi tadA nanu dezakAlA - vacchedakena ghaTito'bhimataH sa te syAt / dharmAdayo'pyabhimatA mama vijJa ! tatrA - 'vacchedakAMzavidhayeti na dattadoSaH / / 831 / / dharmAdisaGkaTanamatra na kevalaM no, naiyAyikasya ca mate'numataM yatastat / saMyoga iSTa iha tena guNatvasattva - meyatvadharmamukhato na ca dezavRttiH / / 832 / / saMyogato bhavati dezagato'tha vahniH, syAd vyApyavRttirapi yat samavAyataH saH / saMsargabhedaghaTanA'pi virodhakoTau, naiyAyikairanumataiva virodhasiddhyai / / 833 / / kAle vizeSaNatayA nanu dravyatAde - ravyApyavRttirapi vAcyaprameyatAde: / yadvyApyavRttiriha tArkikasammato'sti, tajjainatattvasaraNau na virodhabhaGgaH / / 834 / / vaizeSikasya ca mate'bhimatAH padArthAH, saptaiva teSvanumatAH pratiyogitAdyAH / te svAzrayAnnahi bhavanti pRthaktvavanta, ekatra dharmiNi tathA''zrayadharmabhAvaH / / 835 / / avyApyavRttiriha kiJca mato'pi bhedo, nyAye ziromaNimukhairvahubhistu navyaiH / vAcyo virodha iha tairapi ko'pyapUrvo, bhedasthale'pi sa ca kiM na bhavenmate naH / / 836 / / etena gItamitarairiha yadvirodha - mAtrasya naikamapi lakSaNamasti kiJcit / kintu pRthag bhavati lakSaNamatra lakSya - bhedAt tathA ca na jinAnumataprasiddhiH / / 837 / / bhedo yato na ca budhairiha dezakAlA - vacchedakAnusaraNena mato'rthaniSThaH / sa vyApyavRttirapi tu prathitastatazcA - 'vacchedako na ca tadIyavirodhakukSau / / 838 / / astagataM tadiha tArkikabhUSaNairhi, navyaiH ziromaNimukhairapi yuktijAlaiH / syAdvAdatattvarasalezabhavaprayatnai - Aye nirUpitamidaM na ca kiM yathArtham / / 839 / / kiM vA yathA tava mate nanu lakSyabhedAt, tallakSaNaM pRthagiha vyavahArahetuH / tadvat kathaM nayapramANavibhedato na, lakSyasvarUpamapi bhinnamihA''rhatAnAm / / 840 / / tattve nayaikavalato na ca lakSaNe'stva - vacchedakasya ghaTanA pramiteH kathaM no / durnItimAtraparikalpitamarthazUnya - metat parantu na ca tattvadRzAM manojJam / / 841 / /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // ekAntatattvaghaTanA nanu yasya pakSe, bhedo viruddhabalato'bhinavastu tasya / bhedaH sadaiva paripanthidalena yeSAM teSAM samagranayayogavatAM kva bhItiH ||842 || bhede sthite tu nijadharmiSu dharmayoH syAd, bhinnAzritatvabalatastu virodhasiddhiH / tasmAcca bhedaghaTanA nijadharmiSu syAdanyonyasaMzrayaghaTA kathamatra na syAt ||843 || AdhArabhedamananAM ca vinaiva mAnAt, tadgrAhakAd yadi virodhaghaTA prasiddhA / mAnAt tadA'nubhavato na kathaM viruddha dharmAzrayo'stviha kathaJcidananyatAvAn ||844|| eSaiva yuktiriha bauddhanirAkriyAyAM, naiyAyikairapi matA sthirapakSahetuH / no ced virodhahatireva bhaved ghaTAdau, sAmarthyatadvirahayoH sthiratAprathAyAm ||845|| ekatra parimANadvayopapAdanena naiyAyikamatakhaNDam kiJcA'paraH sugataziSyapradarzito'sya, doSo mahAn bhavati tattvata aikyavAde || yasmAt sthite'pi kimu dharmiNi kAlabhedA - dekatra bhinnapariNAmasamanvayo no / 846 / / dravyasya nAzajanito yadi tasya nAzo, rUpasya kiM nahi tathaiva vinAza iSTaH / pUrvAparaikyaviSayAvagatestu tatra, no dravyanAza iti cet prakRte'pi tulyam ||847 / / dravyAntaropajananAdatha vA tu pUrva dravye'vinAzini bhavet pRthageva mAnam / sAjAtyadoSabalato na pRthak pratItiH, pUrvasya tena na vinAzaprakalpanA'pi // 848 || tenaikadIrghataratantuvitAnatAnA bhyAM yatra vastrajaniraMzuprayogatA'sti / - no khaNDatantubhavanaM na ca pUrvatantu - nAzo'pi tatra kaNabhakSasutairupeyam ||849 / / tantvaMzuyogajanakAdubhayatra vastraM, saJjAyatAM kimapi nA'tra ca dUSaNaM vaH / yasmAd virodhaniyamopagame na mUrttAnAM mUrttayoratha ca mAnamihA'sti kiJcit ||850|| kiJcA'vagAhanavizeSavazAcca pUrva mAnaM dvitIyaparimANatayA'vinAze / dravyasya kiM pariNataM na bhavet tatazca dravyAntaropajananaM na pRthak prakalpyam ||851 // dRSTo'vagAhanavizeSabalAcca loSThaH, kArpAsakAdita ihA'lpatanurgariSThaH / ArambhakAvayavagA tu bahutvasaGkhyA, tatra sthitA'pi na vilakSaNamAnahetuH ||852 || saMyogipudgalavalAdavagAhanasya, vaiziSTyato'pi parimANavizeSa iSTaH / dugdhaM hi pAradavinirmitapAtrapItaM, vAntaM mitaM nvitarathA'dhikamAnameva ||853 || etena yo'pyavayavAnyajalAdivastu saMsargato'vayavino na hi mAnabhedaH / svArambhakAvayavayogabhave tu tasmin nAzo navInajananAt prathamasya yuktaH ||854 || 1 - 67
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // vyAsajyavRttiriha vastraghaTAdibhAvo, naikatra tiSThati parantu samagra eva / svArambhake yata iti prathito nirasto, mArgo'kSapAdasutakalpita eSa kaSTaH / / 855 / / raktaM yadeva prathamaM nanu rUpamAsIt, pAkena raktataramatra tadeva jAtam / ityAdisarvajanasiddhapratItito hi, rUpAdayo'pi pariNAmitayA'bhyupeyAH / / 856 / / uccheda eva yadi raktaguNasya pAkAt, pUrvasya tarhi vada ko'tra bhaved vizeSaH / raktastu raktataratAM samupaiti nA'nya - cchyAmAdikaM paramasau budha ! raktimAnam / / 857 / / tasmAt kathaJcidiha bhinnamabhinnamarthaM, rUpAdikaM yadi kariSyasi vodhaniSTham / sthairyaM bhaviSyati tadaiva tava prasiddhaM, buddhAnvayAdavihataM na tu sarvathaikye / / 858 / / syAdvAdaprabhAvopavarNanam - mAnaikadRSTirapi kiM na virodharakSA, kurvannayAnusaraNena vibhajya dharmAn / syAdvAdamantrazaraNo'rhati vijJa ! vaktu - mekatra dharmiNi nirastasamastadoSAn / / 859 / / syAdvAda eSa sakalAgamato viziSTaH, sarve nayA iha yato'bhimatA niviSTAH / teSAM na khaNDanamihA''rhatatattvavijJaiH, syAnmaNDanaM paramasau nayamelanena / / 860 / / vedAntikApilamukhAH paravAdino'nye, ekAntatattvamananAviratA bhaveyuH / syAdvAdinAM kimiti no suhRdastadA te, mokSAnusArisaraNau kva virodhacarcA / / 861 / / iSTastu saGgrahanayo mama tena yukto, brahmAtmavAdibhirapIha sakhitvamagryam / kiM pudgale na mamatAviratirjinAnAM, svAtmanyananyasukhasiddhimupAgatAnAm / / 862 / / AtmapradezaghaTanAvazato na kiM no, jJAnAnvayitvavazato'tha ca pudgalAdeH / caitanyamiSTamata eva bhavecca yogA - cAreNa sakhyamapi vijJa ! kathaJcidatra // 863 / / rAgo na putrakanakAdiSu nazvareSu, yogyo'vinazvaranijAtmasukhe prazaste / ityetadarthamiha zUnyatayaiva neSTaM, vizvaM kimaGga ! na ca mAdhyamikena sakhyam / / 864 / / iSTo na kiM budha ! jinairRjusUtranAmA, vijJairnayaH kSaNikatA na kathaJcidiSTA / sautrAntiko'pi mama kiM na suhRd bhavet sa, ekAntavAdakaluSAvRta eva no cet / / 865 / / kiM tArkika ! tvamiha tarkaparAyaNo'pi, syAdvAdamAzrayasi cennayasaGgamizram / no naH suhRd bhavasi yena na cA''zrayAmo, muktiM tavA'bhilaSitAM hitasiddhirUpAm / / 866 / / kiM nAstiko'pi gurudoSakalaGkito'pi, cArvAkabAla iha cedadhamo nayeSu / syAdvAdadattahRdayo na suhRd yato na, kiM vyAvahArikanayo'pi mato jinAnAm / / 867 / /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // syAdvAdavAdyapi hi sarvamanantadharmA - dhAraM vadan niyatadharmasamAzrayeNa / spaSTIkaroti pRthageva nirUpakasyA - 'vacchedakasya bhajanAta iha svarUpam / / 868 / / muktyAtmanA pariNato'pi ya eva jIvo, bandhAtmanA pariNato'bhavadeSa pUrvam / pUrvAparAdisamayAdipravezataH kiM, no muktirapyanumatA mama bandhamizrA / / 869 // karmAvRtatvasamaye vitathAvabhAsA - jjJAnaM bhramAtmakamihA'bhimataM yadeva / karmAvRtattvavigame'vitathAvabhAsA - jjJAnaM pramAtmakamathA'bhimataM tadeva / / 870 / / kaivalyajanmasamayAt prathamaM jino'pi, bhrAnto mayA'bhyupagato'khilatattvavettA / tIrthaGkaraH sa tu yadA pramayA tadAnI - mAliGgito na ca kimatra yathArthavaktA / / 871 / / dezena dezadalanaM nanu sammataM no - 'nekAntavAdaghaTanAvirahitvakAle / syAdvAdataiva budha ! sarvanayeSu yatra, tatrA'rthatattvamananArthaka eva yalaH / / 872 / / rAgAdayo'pi ca viruddhaguNAnvitA no, no sammatAH samanirUpakadharmato'tra / pUrvoktadoSaghaTanA mama yena kintva - vacchedakAdibhajanAnugatAzca te tu / / 873 / / mAnaM mamA'bhilaSitaM paripUrNavastu - pradyotakaM bhavati nirNayarUpameva / yasmAdanantaghaTanAviSayaiva buddhi - rekatra dharmiNi pramAbhimatArthavattvAt / / 874 / / nA'nantadharmaviSayatvata evamasya, sandehatA bhavitumarhati nirNayasya / dolAyamAnatanureva tu bodha iSTo, yatsaMzayo budhavarairna tu nirNayAtmA / / 875 / / dolAyamAnatanutA tu virodhabhAnA - jjJAne bhavenna tu vibhinnaprakAzakatvAt / mAne tu nA'sti niyatasya ca dezakAlA - vacchedakasya mananena virodhabhAnam / / 876 / / yasmAt samuccayamatirbhavatAM mate'pi, no saMzayAtmakatayA prathitA'virodhe / avyApyavRttimatiratra virodhabhAna - syaitAvatA budha ! matA pratibandhikA'pi / / 877 / / zabdo niyantritatayA tata eva vidvan !, no saMzayAtmakamatipraguNo mataste / kiJcA'ta eva na ca satpratipakSato'pI - STaH saMzayo'numitirUpatayA budhAgya ! / / 878 / / ced ranakozakRdanizcayarUpazAbda - liGgotthadhImananatatpara Apta iSTaH / taryastu saMzayamatirnanu zabdaliGga - janyA paraM na bhajanAGkitazabdataH sA / / 879 // no saMzayatvamiha tena mataM hi kAryA - vacchedakaM bhavati cA'rthasamAjatastat / sandehatAghaTakadharmasamAjahetu - sAmagrayakUTaghaTanArthasamAjavAcyA / / 880 / /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // avyApyavRttimatizUnyatayaiva sArddha, koTidvayAvagamako nipuNo'nyathA no / sandehabuddhijanane na kathaJciduktA - vavyApyavRttimatisannidhito'sti sA tu / / 881 / / kiJca pramANamatigA na vizeSyataikai - katrA'styanekagaprakAratayA nirUpyA / bhinnA parantu tata eva na saMzayatva - mApAdyamAnamiha yujyata AkSapAdaiH / / 882 // ye cA'navasthitimukhA mama doSasaGkAH, syAdvAdatattvaviSaye nahi te tu doSAH / ekAntatattvamanane tu kathaM na doSA, jayyA mayaiva pratipakSijanA hi doSaiH / / 883 / / sarve nayA jinanaye'bhimatAH kathaJcit, tattvapravezabalato na ca kiM tathA ca / tatsthApakA api bhavanti ta eva doSA, ekAntataiva parameSvapi tairnivAryA / / 884 / / prAdhAnyagauNavidhayA dvividho'tra mArgaH, syAdvAdinAM sakalavastugataH prasiddhaH / ekatra caikasamaye niyataikaheto - reko dvayaM na puruSaH prathituM samarthaH / / 885 / / evaM sthite bhavati yasya pradhAnabhAvAt, saMsthApanA nanu yato guNatastato no / etAvatA bhavati khaNDakatA'pi tasya, syAdvAdinAmanuguNaiva pramANabhAjAm / / 886 / / kiM vismRtaM ca bhavatA jinatantravijJaiH, sandarzitaM hi zatazo'tra prakArabhedAt / ekatra dharmiNi viruddhapadArthasArtha - saMyojanaM na ca nirUpakato'dvitIyAt / / 887 / / yasyaiva yo bhavati sAdhaka ArhatAnAM, tasyaiva bAdhakatayA'bhimataH sa kintu / syAdvAdanItizabalA bhajanAM vinA no, kvaikAntavAdigaNatoSakaro'yamarthaH / / 888 / / syAdvAdasiddhipravaNe nayasiddhibhAjA, dveSo nayaikazaraNe na ca muktibhAjAm / syAdvAdapakSavimukho naya eva nA'sti, yena prasaktirapi tasya bhavecca teSAm / / 889 / / vAde parAbhavaghaTA sulabhA tu te syA - dekAntato'tra jaya eva na cA'sti yasmAt / syAdvAdinAM sa tu parAbhavamizrito'sti, svIkArayogya iti kiM na karopi citte / / 890 / / tasmAt pramANamanavadyamiha pramAtR - rUpaM pramA'pi ca bhavennayabhedatastat / dravyAvagAhinayato hi pramAtrabhinnaM, paryAyagocaranayAt tu pramAsvarUpam / / 891 / / kiJcA'rthagocaratayA pramitau pramAtvaM, svAtmaprakAzakatayA tu pramANabhAvaH / arthAvagAhanaghaTA parato vibhinnA - 'bhinnAtmabodharacanA svata eva yasmAt / / 892 / / bodhaH svapUrvamatito jananAt pramAtmA, svodIcyabodhaphalato'tha pramANarUpaH / bodhAtmanA''tmaniyatazca pramAtRrUpo, hyanvarthatA bhavati tena pramANatAde: / / 893 / /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // nayavicAraH - arthekadeza iha nA'rthatayA prasiddho, hyarthAMza eva sa tu vijJajanairniruktaH / tadgocaro'rthaviSayatvaviyogatastu, prokto nayo vudhavarairadhikaH pramANAt / / 894 / / evaM ca lakSaNagato'bhimato'rthazabdaH, syAdvAdalAJchitapadArthaparo nayajJaiH / nA'tiprasaJjanamato'sya bhavennayeSu, vastvaMzamAtraviSayeSu mate jinAnAm / / 895 / / mukhyataH kevalajJAnamAtrasya prAmANyamupadarzitam - mukhyaM pramANamiha kevalabodha eva, saiva pramA bhavati vastuprakAzakatvAt / yaH sarvavid bhavati saiva padArthamekaM, vettIti yanayavidAM prathito'tra panthAH / / 896 / / ekatra dharmiNi yato nikhilasya bandhaH, sAkSAtparamparatayA ca mato budhAnAm / yuktastato nikhilavastumatau ghaTAdeH, saMsargiNo'vitathabodha imAM vinA no / / 897 // matyAdayastviha tu yadyapi mAnamadhye, proktAstathA'pi guNataH pramititvabhAjaH / yasmAdasarvaviSayAH prathitA mate'smi - nakSAyikatvata ime jinatantravijJaiH / / 898 / / bhedastvabhedasahitaH prathamaM niruktaH, saMsarga Arhatamate nikhileSu yasmAt / tasmAd ghaTAdimatayo'pi pramA abhedAM - zAlambanAt khalu bhavanti pradhAnabhAvAt / / 899 / / kumbho'yamityavagatistu ghaTatvamekaM, kumbhe'vabhAsayatu mAtvamathA'pi tasyAH / sattvAdayo'pyavagatAstadabhinnatAdA - tmyAdekatAzrayatayA''zrayato yato'syAm / / 900 / / bhedAMzagocaratayA tu nayatvamasyAM, suspaSTamarthaviSayatvalayAd vibhAvyam / yat sarvathA vibudha ! mAnavibhinnarUpe, no sammatA sunayatA nayakovidAnAm / / 901 / / mAnaM ca yairnayasamUhatayA niruktaM, teSAmapi prathamadarzita eva bhAvaH / no cennayA iha pramAmatito vibhinnA, durnItito'tha ca kathaM na vivecanIyAH / / 902 / / evaM ca nA'ndhasamudAyavadasya vastva - draSTRtvamajJajanasaJjitamasti kiJca / no yaugapadyata ihA'ghaTanAnnayAnAM, mAnApalApaghaTanA jinadevatAnAm / / 903 / / astyeva kumbha iti durnayavAgvilAsaH, syAcchabdayojanabalAt sa ca mAnazabda: / astIti nItivacanaM punaratra vijJai - bhaidena tadvibhajanaM kRtameva zabdaiH / / 904 / / pramANavicAraH - pratyakSameva gurusammatamatra mAnaM, bauddho'numAnasahitaM tadaveti mAnam / vaizeSiko'pi ca tadeva karoti citte, sAGkhyastu zabdasahitaM tadurIkaroti / / 905 / /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // taccopamAnasahitaM nanu gautamIyAH, prAbhAkarAstadapi kalpanato vimizram / / bhATTAstvabhAvasahitaM buvate tadeva, vedAntatattvaviduSAmapi mAnyamasti / / 906 / / sakSepato bhavati tad dvividhaM jinAnAM, pratyakSamekamaparaM ca parokSamiSTam / / yatrA'numAdimatito'dhikadharmabhAnaM, spaSTaM tadArhatamataM prathamaM pramANam / / 907 / / dvaividhyamasya punarAhatasampradAye, tatrA'dimaM bhavati sAMvyavahArakAkhyam / syAt pAramArthikamananyasahAyajIvA - pekSAnijAvaraNakarmalayAdito'nyat / / 908 / / sAkalyavad vikalatAvaditi dvidhA'ntyaM, syAnnirnijAvarakakarmalayAt tu tatra / yad dravyaparyayasamagraprakAzazAli, tat kevalaM prathamamAdimadakSayaM ca / / 909 / / tajjJAnadarzanabhidA dvividhaM budhendra - ruktaM samagranijagocarabhAji pUjyaiH / svasvasvabhAvabalato vyavadhAnazUnya - mutpattimad bhavati tatparahetuzUnyam / / 910 / / grAhyakSayodayavazAt tu kathaJcidasya, nAzodayAvapi matau jinasampradAye / utpattyavasthitilayAnvayitA'pi sattA, yujyeta tena nanu tatra na cA'nyathA sA / / 911 / / pramANavicAre jJAnadarzanayoyauMgapadyavicAraH - tacca dvayaM yugapadeva samAmananti, zrImallavAdipramukhA vyavahAramAptAH / zuddharjusUtramupagamya dvayaM kramotthaM, prAhuH zrutaikarasikA jinabhadramukhyAH / / 912 / / ekaM tu saGgrahanayasya samAzrayeNa, vAdI samAdizati yauktikasiddhasenaH / itthaM virodhavimukhA nanu sUripakSA, no jJasya modamiha kasya dadatyanalpam / / 913 / / yad yasya kAryamiha tattata iSTamanya - cchAdmasthikaM bhavatu tacca tadanyakAlam / jJAnena tulyasamayaM tviha darzanaM syAt, svAbhAvyato ravigatAviva tApadIptI / / 914 / / naiveha 'jaM samaya'mityapi sUtramanyai - rvAcyaM vighAtakatayA samayasya yasmAt / tulyArthataiva pramitA samayArthatA no, tattve'rhato nahi bhavedubhayasya yogaH / / 915 / / hetvostadAvaraNakarmavinAzayozca, syAd yaugapadyabalato'pi ca yaugapadyam / nA'trA'nayomitha upaimi ca hetubhAvaM, chadmasthavad bhavatu yena na yaugapadyam / / 916 / / yat sAdyaparyavasitatvavidhAyi sUtraM, tad yaugapadyamata eva bhaved yathArtham / dravyAdigocaratayA'sya gatirna yuktA, praznottare api yato na tathA pratIte / / 917 // itthaM prarUpayati yuktikadambamatra, vAdI vipakSamatakhaNDanamallamallaH / tatpakSamAgamavirodhamahApracaNDa - vAtaiH kSipanti jinabhadramukhAH zrutajJAH / / 918 / /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 // zrInyAyasindhuH // tadbhASya eva matamasya tu saprapaJca - mAlokanIyamanavadyamakuNThavodhaiH / dRzyA'tra tanmatarahasyavido'pi sUreH, zrIhemacandravibudhasya pragalbhavRttiH / / 919 / / sAmAnyagocaratayA khalu darzanaM ta - jjJAnaM tadeva tu vizeSaprakAzakatvAt / aspRSTagocaratayA'tha ca darzanaM syA - netrAdidhIvaditi vakti ca siddhasenaH / / 920 / / ekakSaNe tadubhayAvRtikarmanAzA - dekaM dvidharmakamidaM bhavadarthataH syAt / / sAmagryabhAji janake na janervilambo, dRSTo yato bhavati tat kramikaM dvayaM no / / 921 / / no yaugapadyamapi tatra tato nayajJai - rvAcyaM tathA'nupagamAgamabhaGgabhItyA / pArthakyataH kathanamapyanayoH zrute tu, dharmadvayAvagataye na pRthaktvasiddhyai / / 922 / / ityAditanmatarahasyamakhaNDyamanyai - vistAratastvabhayadevakRteH suvRtteH / jJeyaM budhairamalabodhavidhAnada? - rbhAvyA parasparavirodhahatizca buddhyA / / 923 / / jJAnaM dvidhA vikalamArhatasampradAye, tat pAramArthikatayA'bhimataM yadantyam / no kSAyikaM bhavati tena samagratA no, syAt pAramArthamabahiHkaraNodbhavatvAt / / 924 / / avadhijJAnanirUpaNam - jJAnaM bhaved bhavaguNodbhavamatra rUpi - dravyArthamAvaraNakarmalayopazAnteH / yattad budhairavadhibodha iti pratItaM, bhrAntirvibhaGga iti tasya ca kIrtyate'tra / / 925 / / utpattimAtrata idaM khalu nArakeSu, deveSu ceti bhavahetutayA prasiddham / saddarzanAtmaguNato bhavatIha nRNAM, yasmAd guNodbhavamidaM tu tathA tirazcAm / / 926 / / chAyAtamaHkSitijalAnalavAyucitta - dravyANi pudgalabhavAnyatha rUpavanti / krodhAdikarmapaTalaM ca tathA''gamajJai - riSTaM tvanugavarasAdyaNubandhajanyam / / 927 / / yadvanna gautamanaye kaThinAdibhinna - sparzo'pi pAkavazataH pRthivIvikAraH / bhinnaH parantu pRthivItvasamAnabhAva - stadvanna kiM bhavatu pudgala ekajAtiH / / 928 / / sparzAnta iSTa iha yaH khalu gautamena, bhUmau sa eva ca jalAdyaNupudgaleSu / udbhUtameva sakalaM na ca tatsamutthe, kArye'khile'pyabhimataM paratairthikAnAm / / 929 / / vaizeSikasya ca mate paramANumAtra - pAke ghaTAdipiTharasya yathaiva nAze / jAte'pi sRSTiraparA paramANumAtrA - ccitrA tathaiva na ca pudgalato'pi kiM sA // 930 / / pAkaprabhedaghaTanA yadi tatra teSAM, zaktiprabhedabhajanA na ca tatra kiM naH / / zaktyaikajAtirapi pudgala eva bhinnAn, bhUmyAdikAn sRjati nA'tra kutarkabAdhaH / / 931 / /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 // zrInyAyasindhuH // zaktivicAraH - mImAMsako vihatazaktirabAdhyamAnAM, zaktiM parairyadi na sAdhayituM samarthaH / kiM tAvatA jinamatAkhilatattvavijJAH, syAdvAdazaktizaraNA na ca zaktimantaH / / 932 / / vahnau sthite'pi maNisannidhito na dAho, yajjAyate bhavati tadvigame ca dAhaH / sattve'pi sUryamaNisannidhito maNervA, vahnau tataH zrutividA nanu zaktiriSTA / / 933 / / naiyAyikaiH punarihA'nubhavApalApa - doSAGkurairadhikakalpanabhItimadbhiH / syAdvAdamudritapadArthavivekazUnyaiH, sA lAghavohabalazAlibhiriSyate no / / 934 / / dAhe maNestu pratibandhakatA tathA ta - drAhityamasya janakaM dvayameva kalpyam / naiyAyikasya ravikAntamaNestu tasmi - truttejakatvamata eva na zakticarcA / / 935 / / mImAMsakasya tu bhaved vyatiriktazakti - pakSe gurutvamaparAparazaktiyogAt / tajjanmanAzaparikalpanato gurutva - mekAntatattvamananAnipuNasya kiJca / / 936 / / vahau tRNAdijanite pRthageva kiJca, vaijAtyamakSacaraNAnugataiH prakalpya / hetutvamabhyupagataM niyataM tRNAde - stattadvilakSaNahutAzanajAtimatsu / / 937 / / vahnitvajAtimati no vyabhicArataH syA - hetutvamasya tu tRNatvamaNitvadharmaH / zaktyaiva kintu dahanArjikayA tato no, vaijAtyakalpanamiha zrutipAThakAnAm / / 938 / / phUtkAra eva sahakRt tRNato'gnibhAve, no manthanAdi niyamo na samAnazaktau / zaktyA'nyayA tadupapAdanayatnavatsu, vaijAtyameva varamityapi yogapanthAH / / 939 / / no hetutA bhavati jAtirakhaNDadharmo, no vA sakhaNDa iha kintu bhavet tathA ca / nA'syAH svato bhavati dhIrata eva sAva - cchinnatvamabhyupagataM niyamena tasyAm / / 940 / / evaM sthite yadi bhavediha zaktirevA - 'vacchedikA janakatAgrahaNAt tadA'syAH / pUrvaM graho'bhimata eva sakhaNDabodho - 'vacchedakAvagamanaM na yadantareNa / / 941 / / zaktistvatIndriyatayA'kSabhavAvabodha - grAhyA bhavennahi parantvanumAnavedyA / sA cA'numA janakatAmatimantarA no - 'nyonyAzrayaH sphuTamiheti ca gautamIyAH / / 942 / / zaktistathA bhavati kiM svata eva kiM vA, svAdhArakAraNabalAdatha vA'nyahetoH / svasmAt svajanma nahi yujyata eva naikaM, yatkAryakAraNatayA'bhimataM janAnAm / / 943 / / Adye na cedabhimato janakaM vinaiva, zakterbhavastava tadA niyatA na sA syAt / svAdhArakAraNagatA tvaparA dvitIye, zaktirmatA yadi tadAtvanavasthitivaH / / 944 / /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 // zrInyAyasindhuH // zaktiM vinaiva yadi zaktirupeyate'smAt, kiM no bhavet tvadupadarzita eva doSaH / / nA''dhAradezaniyamo bhavitA'ntime te, zakteryato'nyajanakAdupapattirasyAH / / 945 / / yadvad guNAdisamavAyiSu vastu vidvan, saJjAyate na janakavyatiriktabhAve / zaktistathaiva bhavatA samupAsanIyA - ''dhArastato janaka eva tavA'pi mAnyaH / / 946 / / zaktiM vinA bhavati naiva sa cA'pi zaktaH, zaktau tvaduktanayato hyanavasthitiste / ityAdidoSabhayato na ca zaktisiddhi - vedAntinAmapi mate bhaviteti yaugAH / / 947 / / naite'kSapAdasutato'bhimatAstu doSA, jainoktazaktiviSaye prabhavanti tattve / zaktiH svarUpasahakArivibhedato ya - jjainairdvidhA prakaTitA nanu tairavAdhyA / / 948 / / yA hetutA janakagA nanu saiva zakti - jarjAtyAdivad bhavati sA'nugatA kathaJcit / sAdhArakAraNabalAcca tadAtmabhUto - tpannA svarUpaniyatA nijazaktiriSTA ||949 / / yA svAnyakAraNasamagrasamanvayotthA, svasmin svabhinnajanakeSu ca kAryataH prAk / yAmantareNa nahi kAryabhave samartho, vahyAdiko bhavati sA sahakArizaktiH // 950 / / eSA dvidhA'pi vacanAntarato'nyatantre - Svapyasti siddhiviSayo na jinakakalpyA / yadyogyatAtmakaphalopahitattvabhedA - ddhetutvamatra kathitaM dvividhaM ca hetau / / 951 / / hetau yathA janakazaktirananyarUpA, zaktistathaiva pratibandhakatAsvarUpA / / dAhAdikAryajananAkSamatAnukUlA, maNyAdibhAvaniyatA tadananyarUpA / / 952 / / sA'pi svarUpasahakArivibhedato'tra, dvedhA''zrayasya janakAt prathamA tu tatra / uttejakApagamasannidhito dvitIyA, sottejake sati na jAyata eva yasmAt / / 953 / / maNyAdibhAvasahacArabalAd vinAzaH, kiM vA'stu dAhajanakAnalahetutAyAH / zaktestadudbhavaphalA tvaparA'pi zakti - vahnau samasti tata eva punarbhavo'syAH / / 954 / / maNyAdike'gninikaTe'pi ca dAhazaktiH, zaktyA svajanmaphalayA muhureva jAtA / maNyAdinAzakavazAdavatiSThate no, no tAvatA bhavati dAhabhavo'pi tasyAH // 955 / / maNyAdikeSvapagateSu tu saiva dAhaM, vahisthitA nanu karoti mate jinAnAm / uttejakAnanugataH punaratra zakte - maNyAdiko bhavati nAzakRdanyathA no / / 956 / / zaktyAtmikA janakatA'bhimatA yato nA - 'vacchedakasya tata eva bhaved vyapekSA / no jAtyakhaNDaniyato'bhimatastvayA'pya - vacchedyatAniyama ityavadhArayA'ntaH / / 957 / /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 hetutvamatra yadi zaktipadAbhilapyaM, no tarhi durvacatayA tadalIkameva / naiyatyato janimatAM vyavadhAnazUnya pUrvakSaNAnugatatA nahi hetutA te / / 958 / / tattvena kiM gaganamapyanumoditaM syAddhetutvatastava budhAgrya ! ghaTAdikArye / daNDatvadaNDapariNAmakulAlahetu - vaizAkhanandanamukhAH kimu hetavo no / / 959 / / saGketato'bhinavato'bhinavA'nyathAsi - dvatvaM svalakSaNavalAdupagamya teSAm / tadbhinnatAM janakalakSaNasanniviSTAM svIkurvato'pi tava vijJa ! na doSamuktiH ||960 / / yasmAd vibhAga iha te'bhimato na hetuH, saMyogakAryajanane khalu tAdRzo'pi / na tatra paJcavidhamasti tavA'nyathAsiddhatvaM ca navyamapi kAryamapekSya tat tu // 961 / / yadyanna yaM prati janeSviha samprasiddhaM, hetutvato janakalakSaNagAstu teSAm / bhedA matA yadi tadA nikhilajJabhinna durbodhatA bhavatu lakSaNago'tra doSaH ||962 // vaijAtyakalpanakathA'pi na cA'tra vahnau, no vA tRNAraNimaNitvamukhaizca dharmaiH / zaktisvarUpajanakatvamupeyate'va - cchedyaM na jaimininayAdavizeSatA'pi // 963 // zaktigraho'nvayavilokanasavyapekSAt saJjAyate ca janake vyatirekabodhAt / UhAkhyabodha iti so'bhimato jinAnAM vyAptigrahAtmakatayA'pi sa eva siddhaH || 964 // tadvyaJjakAstRNamaNitvamukhAstu dharmA, no vyaJjakeSu niyamo'sti tavA'pyabhedAt / yadvyaJjakatvamiha liGgatayA''dRto'sti, nAnAvidheSu ca vizeSaguNeSu puMsaH ||965 / / vaikalpikI bhavati yatra tu hetutA vo, vedapramANaviSayo vyatirekato na / tatrA'sti kiJca janakatvamatistathaiva, kiM nA'nvayaikamatito nanu sA'pi loke // 966 // evaM sthite dahanahetutayA prasiddhA, ye vai tRNAraNimaNipramukhAH padArthAH / teSAM bhavejjanakatA'nvayamAtrabodhA - dityAdayo'nanuguNA na jinAnugAnAm // 967 // - - mImAMsakopari patedapi doSa eSo 'vacchedyatAniyamato janakatva iSTA / zaktistRNAdiSu vayaM pratipAdayAmo 'khaNDAM tu tAM janakatAtmatayaiva teSu ||968 || anyonyasaMzrayaghaTA tata eva no no, mImAMsakasya bhavedapi soktanItyA / naivA'navasthitighaTA'pi ca hetutAtma zaktau gautamasutairupagIyamAnA / / 969 / / vatvito yadi tu kAraNatA'nalasya, dAhaM prati pratibhayA nanu gautamAnAm / vahnitvamasya sakalaM prati nirvizeSaM, kiM tarhi zAntiranalAnna pipAsitAnAm / / 970 / / - - // zrInyAyasindhuH //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // sAdhAraNI bhavatu vahigatA tu jAtiH, kintvanvayAdimatito'vagatA vizeSAt / dAhaM pratItya janakatvanirUpakatva - vattvena no tRDupazAntimukhe'pi kArye / / 971 / / ityAkSapAdavacanaM vacanIyameva, maNyAdike'pi sati yanna ca vahnitastat / dUraM prayAti vada kasya layena dAho, no jAyate hutabhujo'vicalAt tadAnIm / / 972 / / maNyAdyabhAva iha tu prativandhakAbhA - vatvena heturata eva na cA'gnimAtrAt / dAho na vA bhavati tadgatazaktisiddhi - rityetadapyanucitaM vacanaM ca teSAm / / 973 // bhAvAt pRthaG nahi yato'sti pramANasiddho - 'bhAvo nRzRGgavadasau na ca kAraNaM syAt / AdhAra eva viraho jinasampradAye, maNyAdikasya hutabhuggatazaktirUpaH / / 974 / / kiJcA'kSapAdamatadarzita eva bhinno - 'bhAvo'stvasau nahi bhavejjanakastu dAhe / tattve maNau sati na kiM prativandhakasya, mantrAdikasya virahAdanalena dAhaH / / 975 / / yatkAraNaM bhavati tatsamajAtikasya, sarvasya kAryajananAta prathamaM na sattvam / iSTaM yato na bhuvanatrayavarttidaNDa - mAtrasya kumbhajananAt prathamaM hyapekSA / / 976 / / maNyAdikasya viraho nikhilo'tha hetu - staddhetutA niyamitA'nugatena kena / kUTatvato'tha pratibandhakamAtrazUnya - tvasthena cet kvacidapIha tadA na dAha: / / 977 / / sarvasya kiJcidapi kAryamapekSya yasmAt, pratyekazo'sti pratibandhakataiva loke / dAhopaghAtanipuNapratibandhakAnAM, rAhityakUTamiha cejjanakaM tadA tu / / 978 / / bhaGgayantareNa bhavatA'pi ca zaktiriSTA, naipuNyamarthavalato hi na zaktibhinnam / zaktiM vinA nipuNatA pratibandhakeSu, dAhopaghAtaphalikA na ca kAcidekA / / 979 / / yadyanya eva nanu ko'pi tavA'tra mAnyo, naipuNyatAzrayatayA vudha ! tarhi vAcyaH / kiM kAraNaM sa maNimantramukheSu yena, nA'nyatra naiva hi vizeSa ihA'nyabhAvAt / / 980 / / kUTatvamatra guNarUpatayA na teSva - bhISTaM yataH sa niyamena ca dravyavRttiH / kintvanyadeva matigocaratAvizeSa - rUpaM bhavenna tu bhavet prakRtopayogi / / 981 / / hetutvavodhajananAya yatastvayaivA - 'vacchedako'pyabhimato matigocaro'tra / naivA'ntarezvaramatiM prakRtasya tasyA - 'vacchedakasya tu bhaviSyati rUpasiddhiH / / 982 / / dUre'stu bodhaghaTanA nanu rUpameva, no yasya kiJca pratibandhakazUnyatA'pi / saMsargato niyamitA'bhimatA'nyathA vA, nA'nyastu kalpa iha te'pi mato budhAgya ! / / 983 / /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 // zrInyAyasindhuH // sattve maNerapi yato viraho'sya bhinna - sambandhato'sti na ca dAhabhavastatastu / AdyaH parantvabhimato na ca so'pi yuktaH, saMsarga iSTa iha no'niyatastu kazcit / / 984 / / yasmAnna kazcidapi tasya samAzraye tva - sambandhapakSata ihA'pi bhaved vizeSaH / syAt tvanmataH sa niyato nanu tarhi vAcya - stAdAtmyameSa uta vA vyatirikta eva / / 985 / / bhedo bhavecca pratibandhakazUnyatA''dye, no vai virodhaghaTanA pratiyoginA'sya / evaM ca kiM bhavati sapratibandhake'pi, deze na dAhaghaTanA budha ! te'vizeSAt / / 986 / / antye tu yena pratibandhakatA bhavet sa, saMsarga eva niyato nanu sanniviSTaH / tadvedato'pi pratibandhakazUnyatAstu, bhinnAH kathaM syuriha te'nugatena vAcyAH / / 987 / / kiJcobhayAdipratiyogikazUnyatA'pi, maNyAdikasya ca bhavejjanikA tathA ca / sattve maNerapi na kiM tava dAhabhAvo - 'vacchedako nivizate yadi tatra dharmaH / / 988 / / dhvaMso bhavenna janako na ca prAgabhAvo, maNyAdikasya budha ! tarhi tavaiva zAstre / yasmAt tayornahi matA pratiyogitAyAM, saMsargadharmaghaTanA phalazUnyatAtaH / / 989 / / evaM ca siddha iha te pratibandhakAtya - ntAbhAva eva janakaH sa tu naiva yuktaH / prAcInapaddhativilopabhayAd yatastai - stAbhyAM ca tasya nahi dezasamAnateSTA / / 990 / / dhvaMso'pi yatra pratibandhakabhAvarAzeH, kAryodbhavo vibudha ! tatra janaprasiddhaH / cennavyatArkikanayAzrayaNena so'tya - ntAbhAvato nanu bhavet pratibandhakAnAm / / 991 / / nityastvayA sa tu mato vibhurekarUpaH, sattve maNerapi tathaiva ca tatra deze / valyAdihetusahitaH kimu naiva dAha - kAryaM karoti maNizUnya iva pradeze // 992 / / maNyAdisattvavalato yadi tatra dAha - sAmarthyameva vihataM nanuH zaktisiddhiH / kiJca svabhAvavigamena vinAzitA'pi, syAt tasya tena na bhavet sa ca nityarUpaH / / 993 / / saMsargato bhavati kAryajanau samartho, hetuH svayaM na tu tathA ca bhavenna tatra / dAho maNau sati yato virahasya naiva, saMsarga iSyata iti pralapanti yaugAH / / 994 / / saMsarga iSTa iha no vyatiriktarUpaH, kintu svarUpamidamapyubhayasvarUpam / nityatvato na maNitAviraho vinaSTo, nA''dhAra evamatha kiM na ca tasya sa syAt / / 995 / / saMsargatA na yadi tasya tadA tvayeSTA, rUpadvayasya ca viziSTamaterabhAvAt / kasmAd viziSTamatireva tadA tato no, tadyogyatAvigamato yadi zaktisiddhiH / / 996 / /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // anyonyasaMzrayaghaTA'pi vilokyate'tra, yogyatvato bhavati dhIranayA ca tad yat / bhrAntyA''tmabuddhijananAya ca yogyatA'pi sattve maNerapi kathaM na bhavet tvayeSTA // 997 // buddhau pramAtvamapi tatra nivezyate cet, sambandhasattvabalatastadapIha tarhi / kiJcaitadeva bhavato hRdaye vicintyA - 'nyonyAzrayaH prathamameva pradarzito'tra / / 998 / / etAdRzasya virahasya na yuktamatyantAbhAvatA kathanamapyavizeSato vaH / bhedAdito bhavati no khalu rUDhameva, yoge'pi sambhavati tadvacanaM budhAya ! / / 999 / / tAdAtmyatApariNatirna kadA'pi yatra, yasyA'styasau bhavati tadvigamaH parantu / atyantatAparigataH pratibandhakasya, naitAdRzo'sti sa tu dAhabhave'pi kAle / 1000|| uttejakasya viraho'pi maNau nivezyaH, kUTatvato bhavati nA'tra gatirdvitIyA pUrvapradarzitadizA sakalo'pi doSa statrA'pi tArkikamate vinibhAlanIyaH || 1001 || svAtantryato'tha pratibandhakazUnyatAnAM hetutvamabhyupagataM mama dAhakArye / uttejakA api tathaiva ca kAraNAni, pUrvoktadoSaghaTanA na ca vidyate'tra ||1002 / / yuktaM na caitadapi dAhasamAnatA no, tattve yato niyatakAraNato matA sA / no vRzcike'sti niyamo'yamavAcyameta cchaktyA''rhatAnumatayA nanu so'sti yasmAt ||1003 / / AdheyazaktiradhikA'nyamataprasiddhA, no no matA'sti nahi sA sahakArizaktiH / zabde'pi bodhaphalikA'bhimatArthavandha stadvyaJjakastu samayo'bhimato jinAnAm ||1004 || manaHparyavajJAnanirUpaNam - tasmAdazakta iha zaktinirAkriyAyAM naiyAyikastyajatu pudgalajAtibhedAn / syAdvAdavAdyavadhibodhamapetadoSaM jJo rUpimAtraviSayaM prakaTIkarotu // 1005|| " - cAritrazuddhijanitAt kSayazAntito yo, hRtparyayAvaraNakarmaNa Avirasti / bodho hRdisthapariNAmakadambaniSTho, hRtparyayo'tra vikalo'bhimato dvitIyaH ||1006 || yaccintyate manasi kiJcidapIha vastu, yaistanmano bhavati tatpariNAmazAli / dravyAtmakaM tadapi vetti pumAn viziSTo, hRtparyayAkhyamatibhRd viSayastathA'sya ||1007 || sAkSAt sa yadyapi manogatabhAvameva, jAnAti no viSayamasya tathA'pi veti / liGgAnmanogatavikalpabharAt tu tatta dAkArato'numititastamapi pramANAt ||1008|| 79
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 vyAvahArikapratyakSanirUpaNam - syAd vyAvahArikamathA'parasavyapekSa jIvAnnijAvaraNakarmalayopazAnteH / tasyendriyodbhavamanindriyajanyamevaM, dvaividhyamatra kathitaM jinatantravijJaiH / / 1009 / / tatrendriyANyabhimatAni naye'tra paJca jJAnaM tato bhavati sadviSayAvabhAsi / jJAnaM manodbhavamanindriyajanyamatra, yasmAdanindriyatayA mana iSyate jJaiH ||1010 || na prApyakAryabhimataM nayanaM manazcA'dhiSThAnabhinnagatavastuprakAzakatvAt / zrotrAdikaM tvabhimataM nanu prApyakArya dhiSThAnadezagatavastuprakAzakatvAt ||1011 / nA'trA'NumAnamapi jainapadArthavijJe - riSTaM mano mahadidaM pratipAditaM tu / jJAnakramAvaraNakarmalayopazAnti - bhedakramAdupagato na mano'NubhAvAt // 1012 / avagrahAdisvarUpanirUpaNam etad dvayaM tvatha caturvidhamArhatAnA mekaikazo matamavagrahanAmadheyam / jJAnaM bhavet prathamamakSaghaTAdiyogyA vasthAnasaJjanitadarzanajanyamatra || 1013 / / sanmAtragocaramavagrahapUrvavartti, yad darzanaM tadiha naiva mataM navInaiH / kintvakSapAtasamanantarameva sattva vyApyaprakArakamavagrahajJAnamiSTam ||1014 / / - - - // zrInyAyasindhuH // yaccendriyasya viSayeNa samaM nayajJaiH, saMyojanaM matamavagrahabhedarUpam / tadvyaJjanaM na manaso nayanasya cA'sti, yogastayornahi mato viSayeNa yasmAt / / 1015 / / yaH syAdavagrahadhiyA'vagato vizeSa, IhAkhyabodha iha tasya vizeSadharmaiH / sambhAvanAtmakatayA sa ca saMzayAt syAd - bhinnastvavagrahabhavAnniyamena pazcAt ||1016 / / IhAgrahAvagatavastuvinirNayAtmA, bodhastvavAya iti jainamataprasiddhaH / tiSThan sa eva samayaM nanu kaJcidatra, syAd dhAraNA-smRtipaTurnijazaktiyogAt // 1017|| evaM kramotthanijakarmalayopazAnte steSAM kramo bhavati kiJca tathopalabdheH / syAt pUrvapUrvamathavottarabuddhihetu - rno sAGkhyavat tu karaNakramataH kramo'tra / / 1018 / / tasmAt sthitaM sadavagAhimatistu pUrvaM tasmAnmanuSya iti vRkSa iti prakArA / prAya nena mithilAsthajanena bhAvyaM, saivA'yamityavagatikrama ArhatAnAm ||1019 || yatrA'pi na kramatayA'vagatirjanAnAmabhyAsagocarapadArthaprakAzakeSu / bodheSu tatra zatapatravibhedavat syAcchIghrodbhavatvabalato'nupalakSaNaM tu / / 1020 / /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // parokSapramANanirUpaNam - mAnaM parokSamatha paJcaprakAramiSTa - maspaSTatA bhavati lakSaNamasya yuktam / saMskArajanyamanubhUtacaraM tadityA - kAraM mataM smaraNamatra pramANamAdyam / / 1021 / / jJAtArthabhAsakatayA yadi mAnatA'sya, neSTA'numA'pi tata eva tadA na mAnam / vyAptigraho nikhiladezagasAdhyahetu - grAhI yataH prathamato niyamena tasyAH / / 1022 / / tannyUnagocaratayA yadi mAnatA'syA - stadvat smRterapi bhavennahi mAnatA kim / yasmAnna cA'nubhavagocaramAtrabhAsa - stasyAM samasti paramarthavizeSabhAnam / / 1023 / / yadvat pramAtvamanumAnamatau svatantraM, tadvat smRterapi na cA'tra vizeSalezaH / kiJca smRtiryadi pramA na bhavet tadA no, vyAptismRterapramiteranumA pramA te / / 1024 / / dhArAvagAhipramitau na yato'sti vRtti - rajJAtagocaramatitvamalakSaNaM tat / mImAMsakAbhimatamasya parantu pUrva - sandarzitAd bhavati lakSaNataH pramAtvam / / 1025 / / bhUyaH smRterbhavati kiJca gurau ca deve, bhaktirdRDhA bhavati mitragaNeSu maitryam / srehaH sutAdiSu mahAnadhikastu zatrau, dveSo'nubhUtimatito'sya phalaM viviktam / / 1026 / / jJAnaM bhavedanubhavasmRtihetukaM sA-mAnyAdigocarakasaGkalanAsvarUpam / yatropamAdighaTanA'pyatha pratyabhijJA-naM tat pramANamaparaM jinatantrasiddham / / 1027 / / sAdRzyabuddhiriha jaiminitantrasiddhA - zaktipramA'kSacaraNAnumatopamA yA / sA'ntargatA'tra na bhavedadhikaM pramANaM, tenopamAnamiti jainamataprasiddhiH / / 1028 / / tasmAdayaM visadRzo gavayasya zakyo, nA'yaM sa eva sa ca dIrghatarastathA'smAt / hrasvo laghurgururayaM sa ca tasya putra, ityAdikA bhavati saGkalanaiva buddhiH / / 1029 / / na jJAnalakSaNamato'bhimato jinAnAM, saMsarga indriyagaNasya tu gautamoktam / jJAnaM yataH surabhicandanamityabhijJA - rUpaM parokSamiha na tvaparokSarUpam / / 1030 / / vedAntibhiH surabhicandanabodha iSTo - 'vacchedavRttivazato dvividhasvarUpaH / pratyakSatA bhavati candanavRttiyogAt, saurabhyavRttighaTanAcca parokSatA'pi / / 1031 / / saurabhyavRttirapi taiH smaraNasvarUpA - 'bhyastasthale'bhyupagatA'numitiH kvacit tu / caitanyamekamatha tadvayayogazAli - jJAnaM prametyabhimataM tadavadyameva / / 1032 / / pUrvakrameNa tadubhAvavagatya lokaH, pazcAd viziSTamavagacchati dhIvizeSAt / yasmAt tato bhavati tadvyatiriktameva, jJAnaM parokSamatha tadvayatastu janyam / / 1033 / /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 // zrInyAyasindhuH // sAmAnyadharmavirahAt sthiravastvabhAvA - nedaM pramANamiti buddhasutA vadanti / sAmAnyasiddhibalataH sthirasAdhanAccA - 'bhijJApramANamiti jainakulodbhavAstu / / 1034 / / kiJcaikatAbhramanimittamavazyamebhiH, sAdRzyamabhyupagataM kSaNikeSu tatra / sAdRzyamasti yadi tarhi pramANamevA - 'bhijJA bhavet sadRzavastvavagAhinI yat / / 1035 / / sAdRzyameSu yadi naiva vilakSaNeSu, bhAveSu te'bhimatamasti tadA'pyabhijJA / mAnaM vilakSaNatayA'NusamUhameva, yasmAt prakAzayati te'pi mate budhAgya ! / / 1036 / / no vai vilakSaNatayA'pyaNavo matAste, te sammatAH pracayamAtratayaiva vidvan ! / mAnaM tathA'pi pracayAlpamahatvabhAsA - 'bhijJA kathaM na tava saGkalanAsvarUpA / / 1037 / / nIlAdirUpamaNumAtramathA'bhidhatse, tadpatA'pyaNugatopagatA kimartham / vaicitryato matigatAd yadi vA matA sA, pUrvoktadharmaghaTanA'pi na kiM tathaiva / / 1038 / / syAd vAsanaiva sadRzAdidhiyo'nukUlA, nIlAdibuddhirapi kiM na tayaiva te syAt / citrA tu sA viSayamantarato matA cet, sarvA'pi dharmaghaTanA tava tarhi mAnyA / / 1039 / / kezAdivastuviSayA yadi na pramANaM, naitAvatA bhramamatiH sakalA'pyabhijJA / adhyakSamekamanRtaM dvisudhAMzubhAsaM, dRSTaM samagramapi tanna tathaiva siddham / / 1040 / / yad dRSTyadRSTijanitaM niyamasya sAdhya - hetvostrikAlagatayoravagAhi tat syAt / tarkapramANamidamatra na taM vinA syA - dityAdirUpamanumApramitau samartham / / 1041 / / zabdArthayorapi bhavedata eva mAnAt, sAmastyato'vagata AhetasampradAye / saMsarga AptavacanodbhavabodhahetuH, syAt kAryatAdhavagamo'pyata eva mAnAt / / 1042 / / sAmAnyalakSaNamalaukikasannikarSa, naivA''mananti caritArthamanena jainAH / bauddhAH kutarkarasikA hatabuddhayastu, necchanti tarkamiha mAnatayA prasiddham / / 1043 / / teSAM mate ghaTapaTAdyapi naiva siddhye - nmAnaM vinA nahi prameyagatiH prasiddhA / saMvAdaliGgajanitAnumitiM vinA no - 'ndhyakSo'pi siddhyati pramANatayA'tra bodhaH / / 1044 / / naivA'numA niyataliGgamatiM vinA syAt, tarkaM vinA na niyamagraha eva ko'pi / adhyakSavodha iha tadviSayo na yasmAn-naivA'navasthitibhayAdanumA'pi tatra / / 1045 / / zUnyatvapakSamapi mAdhyamikapradiSTaM, mAnaM vinA na ca tathaiti prasiddhimArgam / sAmAnyagocaratayA yadi mAnatA no, kiM nA'numAnamapi tarhi nirastamebhiH / / 1046 / /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // yA cA'tra doSaghaTanA nanu tairabhISTA, sarvA'pi sA'numitibodhagatA'pi teSAm / taddoSakhaNDanaprakAragatestu tatrA - ''diSTohagA'pi sakalA paribhAvanIyA / / 1047 / / anumAnanirUpaNam - syAlliGgabuddhiniyamasmRtito'numAnaM, sAdhyAvabhAsakamidaM dvividhaM ca tatra / svArthaM svato bhavati yad vacanaM parArthaM, liGgAdikasya tu bhavedupacAratastat / / 1048 / / liGgasya lakSaNamihA'nupapattireva, sAdhyaM vinA na tu parAbhimataM trikAdi / yasmAt trilakSaNayuto'pi bhavenna hetu - stAmantareNa gamakaH sugatAnugAnAm / / 1049 / / sAdhyaM tvabAdhitamabhIpsitamapratIta - miSTaM na cA'nyadiha lakSaNamasya yuktam / dhUmAdinA bhavati yatra tu vahrisiddhi - dharmI sa eva nanu pakSapadAbhilapyaH / / 1050 / / no gautamAnumatamatra mataM ca sAdhya - vyApyasya pakSaghaTanAmananaM tRtIyam / / hetutvato bhavati kintu vinA'pi tena, dvAbhyAM pradarzitadizA'numiterhi janma / / 1051 / / dharmiprasiddhiriha jainamatAnugAnAM, mAnAd yathA khalu vikalpamatestathaiva / dharmyaprasiddhirata eva jinAgamajJai - rdoSatvato nahi matA paratantrasiddhA / / 1052 / / ye nyAyazabdata ihA'bhimatA pratijJA - hetvAdayaH tvavayavAH parabuddhihetuH / udbhAvanaM jinamate prathitaM ca teSAM, sAmastyataH kvacidiha kvacidanyathA'pi / / 1053 / / vijJaH paro yadi tadA nanu hetureva, vAcyo yato'numitirasya tu tAvataiva / vyAptismRterjaDamatistu paro yadi syAt, sarve'pi tasvayavAH pratipAdanIyAH / / 1054 / / etena buddhakapilAdisutopagIta - mekAntato'tra niyatAvayavAtmakasya / nyAyasya vAda upadarzanamastameSu, nyUnAdinigrahabhavo'pi mahAnanarthaH / / 1055 / / gauNaM parArthamanumAnamavaiti vidvAn, liGgAdikAvayavakIrtanamatra tadvat / svAdhyakSagocarapadArthamatipravINaM, pratyakSamapyatha parArthamavaiti vAkyam / / 1056 / / pazyodayAcalagataM ravibimbamaGga, pazyA'staparvatagataM zazibimbamevam / vAkyaM parArthamuditaM jinatantravijJA, adhyakSameva guNataH samudAharanti / / 1057 / / pUrvaM nijasmRtipathaM samupAgate'tha, meye parasmRtikRte vacanaM parArtham / uktaM budhaiH smaraNameva tu gauNavRttyA, mAnAntareSvapi ca tat svayamUhanIyam / / 1058 / / vastvAgame sadasadaMzatayA jinAnAM, siddhaM dvirUpamanumAjanakaM ca tasya / liGgaM dvidhA vidhiniSedhaprathApravINa - muktaM budhaistadupalambhatadanyabhedAt / / 1059 / /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 abhAvanirUpaNam - tatrA'sadaMzavacanena ca tArkikANAM, bhAvAtiriktaviSaye virahAdivANI / ekAntavAdapariniSThitabuddhibhAjAM kSiptA nRzRGgavacanAdisahodarA'bhUt ||1060|| iSTazcaturvidhatayA sa jinAnugAnAM yaH kAryapUrvasamaye sa ca prAgabhAvaH / mRtpiNDameva kalazAt prathamaM ca tatra, tiSThet tadAtmakatayA'bhimataM na cA'nyat ||1061 / / yannAzato bhavati yasya janiH sa eva sAmAnyato niyamataH sa ca prAgabhAvaH / yasmAnmataH ka iha piNDavibhinnarUpo, dRSTo mRdo bhavatu gautamasammato yaH ||1062 / / yajjanmato bhavati tasya nivRttireva dhvaMsaH sa eva nanu tasya mato jinAnAm / dhvaMso ghaTasya ca kapAlakadambarUpA danyastato'kSacaraNAnumato na yuktaH ||1063 || - rUpAntarAd bhavati yastu vilakSaNaH sa, AtmA nijasya kathito nanu bhedanAmA / nA''dhArataH paramayaM pRthageva yukto, yo gautamairabhihito 'nupalabhyamAnaH // 1064 || kAlatraye'pi ca jaDe nanu cetanAyA, yA'yogyatA citi jaDasya ca tatsvarUpA / tAdAtmyatApariNatervinivRttiratyantAbhAva iSTa iha nA''zrayato'tiriktaH ||1065 || saMyogino bhavati yo viraho'tha yasya, nA''tyantikaH sa tu bhavediha tasya kintu / saMyuktatApariNateH khalu nAzaprAga bhAvAdikaH sa prathamottarakAlikAyAH || 1066 || saMyoga eva nahi yasya kadA'pi yatra, syAt tatra tasya viraho nanu darzito'pi / saMyogasaGghaTitamUrtirayaM parantu, prAptestu vA bhavati so'skhalitapracAraH ||1067 // kiM vA ghaTAdipratiyogikatA jalAdyA - dhArAnuyogikatayA sahitA yato no / prAptau tatastadubhayorvirahasvabhAva - stattatpratItiviSayo'stviha navyanItyA || 1068 || bodhAnatikramaNato virahastu so'pi jJeyo budhairaparathA na ca vastusiddhiH / syAdvAdinaH sakalameva hi vastvaneka rUpaM tato'tra kathamaikikavAdayogaH || 1069 || hetunirUpaNam - - // zrInyAyasindhuH // turbudhairya upalabdhitayA pradiSTo dvaividhyamasya gaditaM prathamo'viruddhaH / SoDhA vidhau janakajanyaniyamyapUrva - pazcAtsvakAlacaramukhyaprabhedato'lam / / 1070 / / etena saugatamataM vidhisAdhakaM tu kAryasvabhAvabhajanAd vividhaM nirastam / yasmAdiha prathamadarzitalakSaNasya, sadbhAvato'nyadapi liGgatayaiva bhAti // 1071 / /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // tatrA'nyakAraNasamagrasamanvitaH san heturna kAryajanane'niyato'tra yasmAt / tatkAraNaM bhavati kAryamatipravINaM, bauddhairna kiM tadapi darzitamasti zAstre ||1072 | rAtrau rasAdanumitirnanu tairniruktA, rUpasya sA bhavati hetvanumApraNAlyA / yasmAt tayoH samasamUhasamanvayena, taireva tulyajanakodbhavatA matA ca // 1073 / / dhUmAddhutAzanamatistviha kAryaliGgAd, vyApyAt tathA bhavati sattvamatirguNAdiH / chAyAdito'vagatirevamanokahAde - rno tulyakAlagatayoriha kAryatAdeH || 1074 / / yA kRttikodayabalAcchakaTAnumAsti, pUrvAcca sA sahacarAnna ca bauddhahetoH / yA cA'numA zakaTato nanu kRttikAyAH, sA'pyuttarAt sahacarAnna tu kAryaliGgAt / / 1075 / / yA nizcitAt sahacarAdanumA rasAde, rUpAnna sA sugatanizcitahetumAtrAt / tasmAd vidhipravaNa uktadizA niruktaH, sarvo'viruddha iha no dvayameva bauddha ! ||1076 || antyo viruddha iha saptaprakArako'sti, taiH syAnniSedhaviSayA'numitistatazca / bauddhaistvabhAvaviSayAnupalabdhimAtrAd, yA sammatA'numitiratra na saiva mAnyA ||1077 || sAkSAd viruddha iha cA''dyaprakAra iSTaH, syAdvAda Arhatamato nanu durnayAnAm / ekAntavAdanikarapratiSedhavodho, yasmAt tato bhavati tattvaprabodhahetuH // 1078 / / anye viruddhajanakAdivibhedataH syuH, pUrvapradarzitadizA SaDiti pradhAryam / hetustathA''rhatamate'nupalabdhirUpo, dvaividhyavAn vidhiniSedhamatipravINaH || 1079 // tatrA'viruddhaviSayAnupalabdhihetuH syAd yasya tasya sa niSedhamatau samarthaH / anyo viruddhaviSayAnupalabdhirUpo, heturvidhAyakatayA'bhimato jinAnAm ||1080 / / jJeyaH svabhAvasahakAlikapUrvakAla - pAzcAtyakAryajanakAdhikavRttyabhAvaiH / Adyo niSedhyaviSayasya tu saptabhedo, heturniSedhagamako mata Arhate'smin // 1081 // iSTaH svabhAvasahakAlikahetukArya - nyUnAzrayApagamabhedata ArhatAnAm / antyo viruddhaviSayasya tu paJcabhedo, vidhyaGgatAparigato'nupalavdhihetuH || 1082 / / dRSTAntataH svayamihA''kalayantu vijJA, bhedAn vizeSaviSayAn nanu kiJca vAde / bauddhAn svabhAvaniyatAnupalabdhihetu - proktRn jayantu bhajanAniyataprakAraiH || 1083 // AgamapramANanirUpaNam , syAdAptavAkyajanito'nvayabodhanAmA, vyAptyAdibodhavirahe'pi ca jAyamAnaH / mAnAntaratvaniyato'nanumAdidhItvAt, vaizeSikAvihata Agama ArhatAnAm || 1084|| 85
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 zabde tu mAnavacanaM nahi mukhyavRttyA, kintUpacArabalato janatAprasiddham / yasmAdanindyamupayogagataM pramANa tvaM nA'nyaniSThamiti jainamataprasiddham ||1085 || - vAcyaM yathAsthitamabAdhitameva buddhvA jJAnAnusArivacanaM ya ihA'bhidhatte / AptaH sa eva vacanaM ca taduktamevA zabdapaudgalikatvavicAraH bhedAdalaukika ihA'bhimato jinAdiH / Apto dvidhA bhavati laukikatadvibhinna pitrAdiko bhavati laukika AptavAkyo ktyA nityazabdamatakhaNDanamiSTamatra || 1087 / / zabdArthasambandhavicAraH - - - - tatkhaNDanaM prathamameva tu mAnasAmA nyasyA'bhidhAnasamaye kRtamatra yuktyA / janyo'pi varNa iha paudgaliko jinAnA - miSTo na gautamasutAbhimato guNAtmA || 1088 || niHsparzatAnibiDadezapravezitAdeH, pUrvottarAvayavadarzanazUnyatAtaH / cet sUkSmamUrtacalanAnanukUlatAtaH, zabdo na paudgalika ityatimandameva / / 1089 / / Adye siddhighaTanAmala eva hetau vAgvargaNAdhikaraNaM na tu khaM ca kAdeH / sparzAzrayAzritatayA tadabhAvarUpo, niHsparzatApadamato na ca heturatra / / 1090 / / sparzAzrayatvamanumAmatitaH prasiddhaM, zabdAzraye'nupavanapratikUlavAtaiH / dUrasthasannihitadehyupalambhabhAvA bhAvAzrayAzrayatayA tu mRgANDavad vaH ||1091 / / arhadvacaH pramitameva jinAnugAnAM, sparzAzrayatvamiha nA'numayA prasAdhyam / AptAgame sphurati ko jaDabuddhibhinno, mAnAntarAzrayaNatatpara IkSito jJaiH ||1092 // heturdvitIya iha nA'vyabhicArirUpo, gandhAzrayeNa nanu yadvyabhicAritA'sya / saudAminIprabhRtibhizca tathA tRtIyo, dhUmena turya iha kiM na tathaiva duSTaH / / 1093 / / zabde bhavet khaguNatA yadi tarhi tena, syAt tasya paudgalikatAvirahaprasiddhiH / rUpAdivanna khaguNo bahirindriyeNa grAhyatvato bhavati carmadRzAM tu zabdaH ||1094 / / rUpAdivad bhavati paudgalikastu zabdo, bAhyendriyagrahaNatA na tamantareNa / AkAzasiddhiravagAhanahetubhAvA jjainAgame na tu tadAzritatAdisiddhyA / / 1095 / / - - 'saMvAditAvirahato bhavati pramANam ||1086|| // zrInyAyasindhuH // - - svAbhAvikArthagamikA nanu zaktirarthe, zabdasya sA samayato'vagatA'tra hetuH / saGketamAtrabalato'rthaprakAzako na, zabdo na vA'rtharahitaH sugataprasiddhyA ||1096 / /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // icchaiva tArkikamatA samayAbhidhAnA, nezasya sA tviha hi jaiminisaMzritAnAm / zabdAt tathA sati bhavennahi zAbdavodhaH, kintvasmadAdisadRzasya bhavet tathA ca / / 1097 / / zabdo'rthabodhakatayA puruSeNa yadvat, saGketitastadiva tadgamakatvatazcet / / saGketito'rtha iha tarhi viparyayeNa, syAd vAcyavAcakaghaTA na tayormatA kim / / 1098 / / nA'smanmate bhavati paryanuyogayogaH, zaktyA vyavasthitighaTAprasaro'sti yasmAt / zabdArthahetubalato jananaM ca tasyAH, zaktidvayAtmakatayA na virodhameti / / 1099 / / " pratyekazo'pi paTakumbhamaThadizabdAH, zaktA ghaTAdiSu padArthakadambakeSu / svavyaJjakaistu samayairniyatArthaniSThaiH, syuste'pi tanniyatabodhavidhAnadakSAH / / 1100 / / etena zaktiriha vAstavikI ghaTAdi - zabdasya te yadi ghaTAdiSu tarhi na syAt / ekasya bhinnasamayena vibhinnadeza - mAzritya bhinnaviSayatvamiti prabhagnam / / 1101 / / sAmAnyamAtramatha jainamate na zakyaM, no vA vizeSa ubhayAtmakameva vastu / syAdvAdatazca zabalAtmakamekatAde - noM tatra doSaghaTanA sugatAnugAnAm / / 1102 / / zabdA vikalpajanane nipuNA na cA'tra, vastusvalakSaNamapi prabhavo'bhidhAtum / dRzyaM svalakSaNamato na vikalpabhAsyaM, zaktigraho'pi na ca tatra bhaved vikalpAt / / 1103 / / kiJcA'nugAmyapi na tat tata eva tatra, saGketasaMskaraNamapyaphalaM pratImaH / evaM kSaNaikaniyate grahasavyapekSo, duHzakya eva samayaH sthirapakSabAdhAt / / 1104 / / sAmAnyamekamapi na pramitaM vikalpa - grAsAnna vRttirapi tasya bhavet kvacit tu / arthakriyA'pi matito na bhaved vibhinnA, kiJcA'sya tena samayaH phalavAnna cA'tra / / 1105 / / pratyekapakSaparidarzitadoSajAlo, yasmAd bhavedubhayapakSagatastato na / syAt tad dvayaM ca nirupadravamatra vAcyaM, no vAcakaM bhavati vastu tathaiva nItyA / / 1106 / / zabdArthayorbhavati ko'pi na tAttvikaH saM-sargo yato bhavatu tena matizca tasya / iSTaH sa ced bhavati tarhi sa janyabhAva - stAdAtmyarUpa uta vA nahi tAttviko'nyaH / / 1107 / / antye'rtharUpa iha te yadi zabda iSTaH, kaNThadito nahi tadA'sya bhavet pravRttiH / kiyA'rthapUritamidaM bhuvanatrayaM syA - cchabdaprapUritamaharnizameva tasmin / / 1108 / / .. pratyakSabAdha iha durdhara eva doSo, daNDAdito ghaTa ivA'tra na tasya zabdaH / no cakSuSA ghaTavilokanakAla eva, tadvAcakaM ca nanu pazyati ko'pi jantuH / / 1109 / /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 // zrInyAyasindhuH // zabdAtmako'pi na bhavedata eva cA'rtho, vairUpyadarzanabhayo [bhayatra tulyaH / kiJcA'gnidugdhaturagAdipadapravRttau, dAhAdikaM mukhagataM tadabhedataH syAt / / 1110 / / doSAdato bhavati naiva ca zabdato'rtho, nA'rthAcca zabdaghaTanA tata eva doSAt / Adyo'pi pakSa iha tena bhaved vyudastaH, zabdArthayorjananamanyata eva yasmAt / / 1111 / / arthodbhavo yadi tu zabdata AdRtaH syAd, dAridryazUnyamakhilaM jagadeva tarhi / zabdasya cA'rthavalato yadi janma mAnyaM, kAdambarIprabhRtikAvyabhavo na tarhi / / 1112 / / tasmAdapohaviSayaiva ca zabdato dhI - rarthakSayAd bhavati naiva pramANameSA / nA'poha iSTa iha bAhyapadArtharUpaH, syAt kalpanAtmakatayA prativimbanAtmA / / 1113 / / zabdasya tena saha kAraNabhAva eva, saMsarga iSTa iha saugatasampradAye / janyatvaparyavasitaiva tu vAcyatA'tra, hetutvaparyavasitaM nanu vAcakatvam / / 1114 / / vAcyatvavad bhavati vAcakatA'pyapohe, zabde svalakSaNatayA na ca soktanItyA / tAdAtmyavibhramavazAdubhayostvapohAt, syAd vAcyavAcakatayA'vagatizca loke / / 1115 / / ityAdikaM jinamate'pyanukUlameva, ekAntavAdamatakhaNDanayuktijAlam / bauddhapradarzitamato na ca zAbdabodho - 'nekAntatattvaviSayeSvapi naiva mAnam / / 1116 / / ekAntavastuni bhaved yadi zaktiyogo, no tAvatA bhavatu tasya nirAkriyA'tra / syAdvAdabhUSitapadArthakadambakeSu, no kazcidapyanupapannatayA'sti bhAvaH / / 1117 / / arthaprakAzajanakatvamananyalabhyaM, svAbhAvikaM bhavati dIpavadasya kintu / yAthArthyatAdighaTanA guNadoSajanyA, syAcca praNetRpuruSAdiparavyapekSA / / 1118 / / saptabhaGgIvicAraH - ekAntavAdivacanaM tata eva sapta - bhaGgAtmakatvavirahAnna yathArtharUpam / syAdvAdalAJchitapadArthamatipravINA, mAnAtmanA pariNatA tviha saptabhaGgI / / 1119 / / sA praznato vidhiniSedhanayorviveka - sAmastyato vividhakalpanayA'virodhAt / syAtkAralAJchitavacoghaTanA'tra yasmAt, syAt saptadhaikaviSaye pratidharmameva / / 1120 / / vAkye'vadhAraNamanuktamapISyate jJaiH, syAdanyathA'nabhimatArthanivAraNaM no / tattve nirarthakatayA jalatADanAdi - tulyaM vudhaH ka iha taM tu vadet parArtham / / 1121 / / kumbho'sti nA'styuta kimityapareNa pRSTo, vAdyasti nA'styubhayameva vadan pramAtA / syAdvAdato bhavati saptanayAvalambI, naikAntato bhavati nItipathAvalamvI / / 1122 / /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // syAdasti kumbha iti yaH prathamo'tra bhaGgaH, svadravyabhAvasamayAzrayayogataH saH / syAnAsti kumbha iti yo'bhimato dvitIyo - 'nyadravyabhAvasamayAzrayasaMzrayAt saH / / 1123 / / syAdasti nA'sti ca ghaTo'bhimatastRtIyo, bhaGgaH kramAdubhayayoganirUpakAbhyAm / taddharmayorvidhiniSedhanayorvivakSA - vaicitryato'tra parapraznavazAcca yuktaH / / 1124 / / yatrobhayoryugapadeva bhaved vivakSA - 'vaktavya eva ghaTa ityaparAnuyogAt / bhaGgazcaturtha ubhayozca nirUpakAbhyAM, syAtkAralAJchitatanurnanu tatra bodhyaH / / 1125 / / bhaGgatrayeNa saha praznavizeSatastu, turyasya saGghaTanato'tra bhavanti bhaGgAH / antye trayo nijanirUpakabhedayogaiH, pratyekazI jinasutAbhimatA viviktAH / / 1126 / / turyasya cA''dyaghaTanAnnanu paJcamaH syAt, SaSTho dvitIyaghaTanAt tu mato jinAnAm / bhaGgo matastviha tRtIyavimizraNena, jJaiH saptamo na ca tato'pyadhiko'sti bhaGgaH / / 1127 / / yasmAd dvitIyaghaTanAt prathamasya siddho, bhaGgastRtIya iti tena bhavenna bhinnaH / anyasya saGghaTanataH punaruktatA syAt, siddho'thavA bhavati bhaGga itISyate no / / 1128 / / syAdavyayaM padamato yadi noktirasyA - 'nekAntatAvagamakasya tadoktabhaGgAH / sattvAdikaM ghaTapaTAdigataM yathA svai - dravyAdibhiH paragataizca tathA vadeyuH / / 1129 / / kumbhAdikasya nijarUpahatizca tattve, sarvAtmatA bhavatu vA na tato vyavasthA / syAcchabdasaGghaTanatastu kathaJcideva, sattvAdikAvagamakA na tu sarvathA te // 1130 / / yat sattvamatra nijadharmavazAt tadevA - 'sattvaM parairiti bhavet prathamAnna bhinnaH / bhaGgo dvitIya iti tanniyatA na cA'nye, bhaGgA iheti sugatAnugatAH paThanti / / 1131 / / teSAM kathaM nijamatakSatito na bhItI, rUpatrayaM bhavati liGgagataM na yasmAt / tatrA'pi sAdhyavati yad gamakasya sattvaM, tat syAd vipakSagaNato niyamAdasattvam / / 1132 / / kiJcaikatA yadi tu bhAvaniSedhayoH syA - na syAt pravRttiriha naiva nivartanaM tat / bhAvo yato na ca niSedhavibhinnarUpo, no vA niSedha iha bhAvavibhinnarUpaH / / 1133 / / kumbho'yamityavagatestu pravRttiriSTA, sattve tu sA bhavitumarhati na tvasattve / kumbho na cA'yamiti buddhivalAnivRtti - rekAntasattvamanane na bhavecca tadvat / / 1134 / / avyApyavRttiviSayopagame tu yuktA - 'vacchedakasya niyatasya sadAdibhAve / saMyojanA vidhiniSedhanayorvirodha - rakSArthamatra na tu tadviparItapakSe / / 1135 / /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // sattvaM tathA ca sugatAdimate ghaTAde - rekAntataH sakaladharmavalAt prasaktam / kiM vA hyasattvamanayornahi pakSayostu, vRttinivRttiruta vA viSayApahArAt / / 1136 / / nanvastitA yadi tu tArkikagotrasiddhA, sattAtmikA tava matA parajAtiratra / sA vyApyavRttikatayaiva kathaM karotva - vacchedakasya niyatasya tadA vyapekSAm / / 1137 / / svasminna sA na ca tathA'nyasamAnabhAve - Svastitvabuddhirapi tatra kathaM ghaTeta / utpattyavasthitilayatritayasvarUpa - mastitvamiSTamatha cet svamatAvalambAt / / 1138 / / no tarhi yujyata idaM tritayaM ghaTatvA - ghekaikadharmabalato na mataM yataste / yasmAt trayo'pi mitha eva virodhazIlA, ekatra dharmiNi vinA na vibhinnadharmaH / / 1139 / / vRttitvamiSTamatha kAlanirUpitaM te - 'stitvaM tadA sa yadi tArkikagotramAnyaH / siddhAntabhaGga iha tarhi mahAnanartho, doSaH patet tvayi bhavecca na kAlagaM tat / / 1140 / / syAd vartanAtmakatayA nijatantrasiddhaH, kAlastathA'pi na ca sa vyatiriktarUpaH / kintviSyate navapurANatayopalabhya - mAno ghaTAdiriti te na nijAtmaniSThAH / / 1141 / / sA vRttitA'dhikaraNAtmakadezato'thA - 'bhISTA'stitA tava budhAgya ! nirUpitA yA / dravyeSvanaMziSu tadA na ca tasya yogo, yasmAdanAzritatayA pramitAni tAni / / 1142 / / svakSetrato'pi tava kiJca ghaTAdibhAve - SvastitvamiSTamiha tanna bhavecca yuktam / kSetraM yato'dhikaraNAparanAmadheyaM, svApekSameva na bhavenijavRttitAyAm / / 1143 / / astitvavAn ghaTa ihA'bhimato ghaTatvAd, yaiste'kSapAdamata darzita eva mArgaH / syAtkArazabdabalato'pi na cA''dyabhaGge, ekAntatattvamananAdadhikaM praviSTam / / 1144 / / yazca dvitIya iha te'bhimato'sti bhaGgo, vedAntidarzanamatAdadhiko na so'pi / vedAntibhirnanu paTAdisamAnadharmaiH, kumbhAzrayatvaviraho ghaTavatyapISTaH / / 1145 / / bhaGgadvaye pratihate na bhavanti cA'nye, bhaGgA yatastadubhayAzrayaNAt pravRttAH / ityAdikaM jinamatAnavabodhalabdhaM, dhyAndhyaM pare prakaTayanti kumArgagatyA / / 1146 / / pUrvapradarzitavikalpabharaiH kimiSTaM, sattvAdikaM ghaTagataM na pratIyate vA / nA'vyApyavRtti kimu vA na ca darzitArtha - bhinnasvarUpamathavA tadavAcyameva / / 1147 / / AdyaH samastajanasiddhapratItilopa - bhItyaiva no budhavaraiH samupAsanIyaH / AdAnahAnaviSayau bhavato na yalA - vekAntatattvamanane na tato dvitIyaH / / 1148 / / :
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // bAdhAM vinaiva na ca sattvamatirnayajJai - aunteti bodhaviSayo'bhyupagantumiSTA / tasmAdavazyamavalamvya yathArthamartha - meSodgateti sakalapratipannametat / / 1149 / / ukteSu sattvanikareSu yadA'sti doSaH, sattvaM tadA bhavatu kiM na ca tairvibhinnam / syAdasti bhaGgaviSayo na tatastRtIyaH, pakSo'pi mAnya iha tattvaparIkSakANAm / / 1150 / / pakSazcaturtha iha ced yadi vAdyabhISTaH, sAmAnyato bhavati kiM tadavAcyamatra / kiM vA vizeSata iti prathamo na yuktaH, sattvAdizabda iha tatpratipAdako yat / / 1151 / / antye vizeSavacanApratipAdane'pi, kSIrAdigA madhurateva na tasya lopaH / vidhyAtmatA ghaTapaTAdikavasturUpa - magnA'stizabdata ihA'bhimatA jinAnAm / / 1152 / / vastUcyate vidhiniSedhakaramvitaM jhai - raMzAvimau tu bhavato'sya nijasvarUpau / syAtkArayojanabalAdavirodhatastau, bhaGgadvayena prathitau bhavato nayajJaiH / / 1153 / / vastvaMzavodhakatayA'bhimatAstu bhaGgA, anye'pi vastvavagatistviha saptabhaGgayA / no gautamAdimatato'pyavizeSatA'tra, vastvaMza eva nanu vastutayA matastaiH / / 1154 / / ApekSike yadi tu vastugateM'zamAtre - 'vacchedakatvamapi tasya tadA tvapUrvam / dravyAdigaM pramitito'vagataM tadeva, no tArkikAdibhirabhISTamananyasiddham / / 1155 / / tairjAtyakhaNDasamabhAvavibhinnamAtre - 'vacchinnatAniyamamAtrabalAd ghaTAdau / sAmAnyamabhyupagataM nanu vRttitAdya - vacchedakaM na tu jinAbhimataM tadeva / / 1156 / / avyApyavRttighaTanA nanu yAdRzasyA - 'vacchedakasya mananAdabhimanyate taiH / astitvadharmabhajanA'pi ca tAdRzenA - 'vacchedakena prathitA jinasampradAye / / 1157 / / taiH kintu dezasamayadvayamAtramevA - 'vacchedakaM prathitamIdRzamArhataistu / dharmAdayo'pyabhimatA anubhUtisiddhA, etAdRzA iti kathaM matayorna bheda: / / 1158 / / vRttitvarUpamapi tena yadISyate'trA - 'stitvaM tadA'pi na ca doSagaNapracAraH / tadvRttitA bhavati tena nirUpitA'pya - vacchedyabhAvaniyatA'numatA paraistu / / 1159 / / vyAptisvarUpamananAvasare hi sArva - bhaumaiH pradarzitamidaM vacanAntareNa / tadyuktito bhavati deza iva svakAle, vRttitvamastipadavAcyamaduSTameva / / 1160 / / utpattyavasthitilayAtmakatA'pi sattA, syAdastitA yadi tadA'pi na doSapaGkaH / ekakSaNe tritayamasti vibhinnadharmaH, pratyekazaH samudayAt tu niruktarUpaiH / / 1161 / /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // yadvartanAtmakatayA nijasaMzrayeNa, kAlAstitA nahi ghaTAdiSu tanna yuktam / no sarvathA jinamate'numato hyabhedo, bhedo'pi kintu tata eva kathaM na sA syAt / / 1162 / / syAdasti bhaGga upapadyata eva tasmAd, vastvaMzabodhakatayA prathamo jinAnAm / naiva dvitIya iha vedamatapravezAd, bhaGgo'pyasiddhikavalAyata ArhatAnAm / / 1163 / / yadyapyabhAvaghaTanA pratiyogyavRtti - dharmeNa tairapi matA vyavahArakAle / mithyAtvamapyakhilagaM tata eva teSAM, siddhiM prayAti virahayya na taM yatastat / / 1164 / / svAdhAraniSThavirahapratiyogitaiva, mithyAtvamiSTamakhilAnugataM ca teSAm / tatpAramArthikatayA virahaM ghaTAde - rAdAya siddhyati sato vyavahArakAle / / 1165 / / advaitahAnibhayataH sa ca kevalAtmA - ''dhArasvarUpa upadarzita ebhiratra / evaM ca jainamatatulyatayA pratIti - rastyeva tasya vibudhAgya ! tathA'pi naivam / / 1166 / / yasmAdabhAva iha tairdvividhaH pradiSTa, ekastu tatra citirUpatayaiva siddhaH / anyo ghaTAdiviraho vyavahArato ya - statsAmyatA bhavati jainamate na caiva ||1167 / / yasmAdayaM ghaTapaTAdivadeva mAyA - janyo mato'dhikaraNAd vyatiriktarUpaH / prAcInapaddhatisamAzrayaNe'pyabhedai - kAntastato bhavati kalpitabhedamUrtiH / / 1168 / / jainairmato'dhikaraNena samaM tu tasya, bhedo'pyabheda iva tulyatayA'vizeSAt / dravyAdinA'pi ca tathaiva guNAdikasya, bhedo na kalpitatayA zrutivAdivat tu / / 1169 / / vastvaMzatAvidhiniSedhanayorna teSA - miSTA parantu tadubhAvapi vastubhUtau / evaM ca dharmavidhayaiva mataM ca dharme - 'vacchedakatvamapi taiH pratiyogyavRttau / / 1170 / / tasmin dvidhA bhavati jainamate tu dharme - 'vacchedakatvamavigAnatayA prasiddham / ekaM tu dharmavidhayobhayasiddhamanya - davyApyavRttighaTanAbhajanAnimittam / / 1171 / / yasmAdasattvamiha naiva paTAdibhAva - mAtreNa kumbhagatamiSTamito'nyathA'pi / dravyAdibhistvabhimataM tata eva sapta - bhaGgI matA jinanaye tu sahasrabhaGgI / / 1172 / / ekaM tu dharmamadhikRtya matA'tra sapta - bhaGgI budhairvidhiniSedhavivakSayA vai / vastvaMzamekamadhikRtya hi saptadhaiva, zaGkA tathaiva vacanaM ca tathaiva yuktam / / 1173 / / yaddharmayorvidhiniSedhanayorvirodhA - dekatra vastuni ghaTA na vinA nimittaiH / bhinnaistato'dhikaraNAdigamanyadevA - 'vacchedakatvamiha yannanu tacca dharme / / 1174 / /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // dharmo'pi no niyamataH pratiyogyavRtti - nAstitvasaGghaTanatatpara ArhatAnAm / dharmAMzamAtramavalambya bhavecca yena, bhane dvitIya iha vedanayapravezaH / / 1175 / / sadvyatAdiSu ghaTAdigateSu satsu, vaktA vivakSati yameva pradhAnabhAvAt / tenA'sti kumbha iha na tvavivakSitena, nAstitvamiSTamata eva bhavecca tena / / 1176 / / no kalpanAracita eva vivakSayA'sti, dharmo yato bhavatu saMvRtisattvamatra / vastvaMzatAzrayatayA sthita eva dharme, syAdvAdato vibhajanA tu vivakSayaivam / / 1177 / / itthaM vyavasthita ihA''zrayakAladravyA - vacchedakairaparavastugatairdvitIyaH / bhaGgo na vedanayasammata evamanyA - 'vacchedakatvamananAdatha dharmato'pi / / 1178 / / vastvaMzagocaratayA tu yadA prasiddhau, bhaGgau tadA na kathamatra tRtIyabhaGgaH / pUrvapradarzitadizobhayayogasiddho, hyazAntarAvagamaheturananyalabhyaH / / 1179 / / dharmadvayasya yugapat tu vivakSitasya, prAdhAnyataH kimapi no vacanaM yato'sti / vastvaMzatAmupagatasya caturthabhaGgo - 'vaktavyarUpa iha tatpratipattibhedAt / / 1180 / / nanvatra vedanaya Agata ArhatAnAM, yasmAdanirvacanamiSTamidaM tu vizvam / dRzyaM yathA zrutividAM bhavatAM tathaiva, no ced vizeSa iha ko'pi nirUpaNIyaH / / 1181 / / noccairidaM zrutividA vacanIyamArhat - syAdvAdatattvamanane sakalasya yasmAt / iSTA nayasya ghaTanA bhajanAvidAM kiM, naikAntatA'nabhimatA paramatra tattvAt / / 1182 / / vastvaMza eva vacanAviSayatvamiSTaM, kiJcA'tra jainanayavartmani turyabhaGgAt / no vai tathA zrutividAM matamIdRzaM ta - nmithyAtvalakSaNatayA'numataM parantu / / 1183 / / taiH sarvathaiva sadasattvaviyogarUpA - vaktavyatA tvabhimatA nanu mAyikeSu / jainaiH punaH sadasadAtmakavastuniSThA - 'vaktavyatA tadatiriktatayaiva gItA / / 1184 / / aMzaH sa cA'pi vacanIyatayA - 'bhyupeto'vaktavyazabdaracanA nanu tatra yasmAt / ekAntavAdamanane tu caturthabhaGgo, vyAghAtato nahi bhavedupadarzanIyaH / / 1185 / / bhaGgatrayaM tadaparaM tvatha pUrvayogAt, turyasya yajjinamataM tadapi prasiddham / pUrvaprasiddhibalato'dhigatAMzabhinnAM - zAnAM prabodhajanakaM bhajanAnvitaM ca / / 1186 / / vastvaMzagocaratayA pratidharmameSA, vastuprarUpakatayaiva vivakSayA vai / tasmAt sthitA vidhiniSedhanayoH pareSAM, sandehanAzanipuNA nanu saptabhaGgI / / 1187 / /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 // zrInyAyasindhuH // dharmAn samAdizati vastugatAnazeSA - naikyasya paryayanayAdupacAravRttyA / dravyArthatastadapRthaktvapradhAnabhAvA - deSA nayAnugamanA pratibhaGgameva / / 1188 / / kAlAtmarUpaguNidezaphalasvadeza - saMsargabandhavacanaiH prathitA'STabhiH sA / dravyArthaparyayanayArpaNato hyabheda - bhedau pradhAnaguNavRttita AdizantI / / 1189 / / kAlo ya eva khalu vastugatasya caika - dharmasya saiva tadabhinnatayA pareSAm / dravyArthato bhavati tena samastavastvaM - zajJApakoM'zaviSayo'pi sadAdibhaGgaH / / 1190 / / astitvaniSThamiha yat khalu dharmatAdi, tannAstitAdigatamAtmasamAnabhAvAt / dravyArthato bhavati tadguNatA'viziSTA, dharmeSvabhedata ito'pi samagrabodhaH / / 1191 / / ekasya yastu guNideza iha prasiddho - 'nyeSAM sa eva guNidezasamAnabhAvAt / dravyArthato bhavati caikamukhena bhaGga, eko'pyazeSaghaTanAvagatipravINaH / / 1192 / / yat svAnurAgakaraNaM phalamekadharmA - datrA'sti dharmiNi tadeva vizeSaNatvAt / dharmAntarAcca sakalasya phalaikyabhAvAd, dravyArthato'vagamako'bhidayaikabhaGgaH / / 1193 / / ekasya deza iha yo nikhilasya saiva, dravyArthato bhavati dezasamAnabhAvAt / dharmeSu caikyamata ekamukhena sarvA - neko'pi bodhayati bhaGga iti pramANam / / 1194 / / saMsarga iSTa iha yo nijadezato vai, ekasya saiva nikhilasya tadekabhAvAt / dravyArthato nikhiladharmamatipravINa, eko'pi darzitadizA'bhidayaiva bhaGgaH / / 1195 / / sambandha evamiha vastugataH sadAde - rekasya yo bhavati saiva parasya nA'nyaH / / dravyArthato jinanaye'bhidayA pradhAnA - deko'pi sarvaghaTanAgamako'tra bhaGgaH / / 1196 / / saMsargato bhavati yadyapi nA'sya bhedA - bhedAtmakatvasamabhAvatayA'tra bhedaH / bheda: pradhAna iha naiva parantvabhedaH, kiM tAvatA bhavati naiva tathA'pi bhedaH / / 1197 / / yazcA'stizabda iha sattvaviziSTarUpe, iSTaH sa eva nikhilAtmani tatra zaktaH / dravyArthato vacanazaktisamAnabhAvA - deko'pi caikamukhato nikhileSu bhaGgaH / / 1198 / / paryAyanItibalato'pyupacArato'tra, tairaSTabhizca pratibhagamanantabhedAn / sA'bhedatattvamavalambya pramANasapta - bhaGgI samAdizati caikamukhena dharmAn / / 1199 / / tairaSTabhirbhavati bhedapradhAnabhAvAt, paryAyanItibalato yadi mukhyavRttyA / dravyArthatastadupacArabalAt tadA tu, sA nItijaikamukhato na samagraniSThA / / 12001
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // pratyekameva pratibhaGgamanantadharme, sattvAdikaM bhavati vastuni bhinnabhAvAt / ekaikanItibalato'vagataM tu sapta-bhaGgatyA dvidhA bhavati sA nikhilairhi bhaGgaiH // 1201 // sakalAdeza-vikalAdezavicAraH - syAdasti kumbha iti yaH prathamo'tra bhaGgaH, syAnnAsti kumbha iti yo'bhimato dvitIyaH / syAtkAralAJchitatanuzca matazcaturtho - 'vaktavyakumbha iti tattritayaM pramANam / / 1202 / / sarvAn samAdizati vastugatAnakhaNDa - vastvaMzabodhanavalAdabhidaikamAnAt / etat trayaM na tu sakhaNDatadaMzavodha - kAryanyabhaGganikaro vikalasvabhAvaH / / 1203 / / ityAmananti nanu kecidabhaGgabhaGga - rUpArthatattvamananAnipuNAH paraM te / sarve'pi dharmavidhayAM'zatayA ca bhinnA, bhaGgeSvato na sakalAsakalasvabhAvau / / 1204 / / aMzo hyakhaNDa iha ced yadi sattvarUpaH, kiM tAvatA sakalabodhaphalo'sya bhaGgaH / dravyAdabhedaghaTanAbalato nayAccet, tat kiM sakhaNDamukhato na tathA'nyabhaGgaH / / 1205 / / aMzadvayasya ghaTanAcca sakhaNDarUpA, dharmA bhidAMzamavalambya prakAzamAnAH / / nA'bhedavRttivalato mitha eva bhaGgai - ranyaiH samastaghaTanAnugatAH sphureyuH / / 1206 / / aMzastvakhaNDa iha tattvata eva bhedAM - zAbhAnato'bhimukhayatyakhilAMzameva / svAtmanyabhedamananAnnijarUpamAtra - bhAnAt samagraviSayo'pi mato'sya bhaGgaH / / 1207 / / etanna yuktamavikalpanabodharUpo - 'khaNDasya bodha iha te'bhimato'nyathA vA / Adye na zAbdamatitA na ca mAnatA'sya, yasmAdubhAvapi vikalpanabodha eva / / 1208 / / antye vikalpakatayA niyataM prakArA - dyAlambano'numata eva tavA'pi so'pi / bhedAMzagocaratayA nikhilAMzabodha - niSTho na darzitanayAdibalaM vinA saH / / 1209 / / vAkyatvato bhavati bhedamatipravINo, noccAraNaM saphalamasya vinA tathAtvam / syAdanyathaivapadayojanamarthavanno, bhane'pyakhaNDaviSaye nanu bhedabhAnam / / 1210 / / aMze bhavenniyamato'tra sakhaNDarUpe, grAhyAMzayoryadi tu bhedamatistadA'pi / nA'khaNDadharmaviSaye'pi nirUpakasyA - 'vacchedakasya kimu bhedamatistu bhaGge / / 1211 / / kiJcAM'zayorbhavatu bhedamatistathA'pi, bhinno'za iSTa iha tavayamelane yaH / no tasya bhedamatirasti vibhinnato'zAt, tasmAdabhedamananaM kimu no'zamAtre // 1212 / / kiM vA yayorapi pratIyata eva bhedaH, svasvAbhidhAyakavacaHpratipAdyabhAvAt / kiM no tayorapi parasparamiSTavastvaM - zAbhedato matirabhinnatayA sakhaNDaiH / / 1213 / /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // syAd vAuMzayorapi viziSTatayA'tra bhedA - bhedAtmavandhanabalAnmatireva zAbdI / bhaGgAt sakhaNDaviSayAdabhidApradhAnA, bhedAvagAhanaparA nirupadravA'tha / / 1214 / / zrIdevasUriprabhRteramumeva bhAvaM, bodhe phale tu sakalAsakalArthatAbhyAm / bhaGgeSu hetuSu vibhAvya pragalbha eko, vidvAnupaiti sakalAsakalasvabhAvau / / 1215 / / dravyArthajAtyabhidayA tu samagramekaM, dravyArthabhedamupagamya pravRtta AdyaH / paryAyajAtyabhidayA ca samagramekaM, paryAyabhedamupagamya tathA dvitIyaH / / 1216 / / bhaGgazcaturtha iha tadyugapadvivakSA - sibbaikyamekamupagamya pravRtta evam / itthaM trayo'pi sakalA nanu cA'dvitIyAM - zaM khyApayanta itare vikalAstu bhaGgAH / / 1217 / / syAt saGgraho vyavahRtizca nayau samagrA - dezasya mUlamitare tvitarasya caivam / nA'nyoktatattvaghaTanAghaTanatvataH sa-khaNDAMzatadvigamate nanu bhaGganiSThe / / 1218 / / yadvannare naramatau na sakhaNDadhItvaM, siMhe'thavA harimatau nanu tadvadeva / uktaM tribhaGgaviSaye'pi matiSvakhaNDa - buddhitvamarthata ime'pi bhavantyakhaNDAH / / 1219 / / yadvad bhavennaraharau narasiMhabuddhau, nA'khaNDadhItvamubhayAMzasamanvayena / tadvat sakhaNDamatitetarabhaGgagArthe, bodheSvato'rthata ime tu matAH sakhaNDAH / / 1220 / / tattvArthabhASyavivRtau vudhasiddhasena, etanmataM nanu vicAritavAnanindyam / sUkSmekSikAta iha naiva virodhalezo - 'pyastItyakuNThamatayaH paribhAvayantu / / 1221 / / bhaGgatraye tu sakalA vikalAnyabhaGge - SveSeti kiJca vacanaM nayavAdataH syAt / syAdvAdatastu pratibhaGgamiyaM samagra - dezA'thavA'bhyupagatA vikalasvabhAvA / / 1222 / / paJcaprakAramiha jainamataM parokSa - mAnaM vyavasthitamananyagatestatazca / yat kutracit prathitamasti caturvidhatvaM, mAnasya tat paranayAnna nijAgamAt tu / / 1223 / / sakhyAsvarUpaviSayAzca prayojanaM ca, teSAM jinAgamamatA viditA yathArthAH / te cA'nyatantragaditAH kathitA nayajJai - rAbhAsatAparigatAH khalu yuktyayogAt / / 1224 / / dvittvaM pramANagatamatra samAsato'sti, vyAsAd bahutvamapi darzitameva pUrvam / cArvAka-bauddha-kapilAdipradarzito ya, AbhAsarUpa iha tattvaviyogataH saH / / 1225 / / jJAnAtmakaM bhavati mAnamananyabhAsya - marthAvagAhi savikalpanarUpamatra / sandigdhatAdirahitaM viparItamasmA - dAbhAsamanyanayasiddhamudAharanti / / 1226 / /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // sAmAnyamasya viSayaH savizeSamiSTa - manyonyasaMvalitameva yathArthabhAvAt / tadinamanyanayasiddhamavastubhAvA - dAbhAsamasya tu vadanti jinAgamajJAH / / 1227 / / sAmAnyamatra kathitaM dvividhaM tu tirya - gUrdhvatvabhedabhajanAdanugAmi rUpam / / AdyaM samAnapariNAmatayA prasiddhaM, dezAnugAmyabhimataM ghaTatAdinAma / / 1228 / / dravyasvarUpamiha jainamataprasiddhaM, kAlatrayAnugatamantyasamAnabhAvAt / taccordhvateti nijaparyayamAtrakAlA - stitvAnmRdAdyabhimataM kalazAdyabhinnam / / 1229 / / SaDdravyavicAraH - dravyANi SaD jinamate prathitAni tatra, yazcopayogaguNavAn sa ca jIva iSTaH / yaH pudgalastaditaro nanu so'tra rUpA - dyAliGgito'bhimata ArhatatattvavidbhiH / / 1230 / / dharmAstikAya iha jainamate'sti lokA - kAzasthito gamanaliGgavalAt prasiddhaH / zUnyatvato bhavati yasya ca no hyalokA - kAze gatirgatimato'pi ca pudgalAde: / / 1231 / / mInAdayo jalacarA gatimanta eva, naiva sthale jala iva prabhavanti gantum / tasmAd yathA jalasahAyavazAcca gantuM, zaktAstathA'nya iha dharmavazAcca te'pi / / 1232 / / dezAdayastu bahavo'nanugAmibhAvAt tadvyaktitAdita iha prabhavanti naiva / dharmastadarthakatayaiva mato'nugAmI, eko'pyazeSagatimatsahakArirUpaH / / 1233 // dharmAstikAya iva jainamate prasiddho - 'dharmAstikAya iha tatsamadezavRttiH / sthityarthatA bhavati tasya tadA tvalokA - kAze'sthitiH sthitimatAM virahe'sya yuktA / / 1234 / / ko'pyasti no vinigamo yata eva tasmA - nA''zakyamatra kimu tavayakalpanena / ekena siddhyati phale vivudhena kiJca, mAnaM parokSaviSaye jinavAkyamatra / / 1235 / / rUpAdiyogavirahAd gaganAdivanno, netrAdinA tadubhayormatirasti loke / yuktyA dvayaM bhavati lokagataM prasiddhaM, jainAgamo'pi nanu tatra karoti buddhim / / 1236 / / yazcA'vagAhanaphalo'bhimataH sa evA - ''kAzAbhidho vibhuranantapradezayuktaH / sarvAzrayo bhavati sAzrayatAvalena, pakSyAdikeSu nikhilAnugato'pyabhinnaH / / 1237 / / zabdo hi paudgalika eva mato jinena, tasyA''zritatvavalato gaganasya naiva / siddhistu gautamasutAnumatA parantu, jJeyA pradarzitadizA gaganaprasiddhiH / / 1238 / / yadvartanAtmakatayA pariNAmi tattvaM, kAlAtmakaM bhavati tat tata eva nA'nyaH / kAlo'tra gautamasutAnumato vibhustu, nityo'khilAdhikaraNo'khilakAryahetuH / / 1239 / /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 // zrInyAyasindhuH // kAlaM ca kecidiha jainamate'pi bhinna - mAhustamakSacaraNAnumataM paraM no / dravyANi SaD nanu matAni nayena teSAM, paJcA'nyathA tvabhimatAni bhavanti vijJaiH / / 1240 / / AkAzadezaviSayaiva hi dikpratIti - bhinnA tato bhavati diG na jinAnugAnAm / AzA tu gautamasutasya vibhinnatAyA - mAzAsu naiva saphalA tata eva kiJca / / 1241 / / dravyaM mano bhavati pudgalarUpameva, no nyAyasammatamato'dhikatA na cA'sya / kSityAdayo'pyabhimatA nanu pudgaleSu, no nyUnatA bhavati tena naye jinAnAm / / 1242 / / paryAyanirUpaNam - paryAyasaMjJaka ihA'bhimato vizeSo, dvaividhyamasya guNaparyayabhedataH syAt / dravyeNa tulyasamayaH samaye guNo'tra, yazca kramAd bhavati paryayanAmakaH saH / / 1243 / / rUpAdayastu sahabhAvitayA guNAH syu - nIlAdi paryayatayA'bhimataM ca teSAm / prAptyAdayo'pyasahabhAvitayaiva paryA-yAH sammatA na ca bhavanti guNA jinAnAm / / 1244 / / utkSepaNAdikamapi pramitaM pareNa, karmeti yad bhavati paryayabheda etat / jAtirvizeSa iti cA'bhimataH padArtho, bhinnaH pareNa nanu yo na ca so'tra siddhaH / / 1245 / / tAdAtmyato bhavati tArkikasammatA'tra, vaiziSTyabuddhirapi no samavAyasiddhiH / tabuddhito bhavati nA'pi niruktabhAvA - danyastvabhAva upapadyata ArhatAnAm / / 1246 / / sAkSAtparamparitabhedata ArhatAnA - miSTaM phalaM dvividhamasya pramANarAzeH / svasvAvRtikSayazamAdiphalaM tu sAkSA - dAnAdikaM tu guNato'bhimataM dvitIyam / / 1247 / / yA syAnnivRttijanikA'bhimatA tu saiva, hAnAtmikA matiriyaM tu na kevalotthA / yA ca pravRttijanikA'bhimatA'tra sA tU-pAdAnabuddhiraparA na ca kevalAt sA / / 1248 / / mAdhyasthyavRttijanikAbhimatA parA yA, sopekSikA matiriyaM khalu kevalAt syAt / matyAditastviha caturvidhavodhataH syA - detattrayasya bhajanA'niyatapravRttyA / / 1249 / / etatphalaM nahi pramANata eva bhinnaM, yadgautamAnumatamekanayAvalamvAt / nA'bhinnameva sugatAnumataM ca bhinnA - bhinnaM parantu nayayugmavalAt prasiddham / / 1250 / / pramANAbhAsavicAraH - yA vyAvahArikamatistviha doSajanyA - ''bhAsAtmikA bhavati sA'pramitirmatA'tha / bhrAntyAtmakastvavadhibodha udAhRto'trA - ''bhAso vibhaGga iti cA''rhatatattvaviddhiH / / 1251 / /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // bhrAntyAtmako na caraNapravizuddhijanyo, hRtparyayo na sakalAvaraNakSayotthaH / bodhazca kevalina ityanayorna caivA - ''bhAso mato jinavacomRtapUtacittaiH / / 1252 / / anyAnubhUtijanito'nanubhUtabhAve, yA ca smRtirbhavati doSavazAjjanAnAm / bhrAntyAtmikA nanu matA''rhatatattvavetrA, sA''bhAsatAparigatA'nyasamAzritatvAt / / 1253 / / anyasmRtau bhavati yA nanu pratyabhijJA - 'dhyakSAdibodhaviSaye'bhimatA tu tasyAH / AbhAsatA sati ca saGkalanAtmakatve, kezAdigocaratayA'pramititvabhAvAt / / 1254 / / yaH sAdhyasAdhanatayA matayorvinA'pi, vyApti prakAzayati tAM viSayApahArAt / tarko bhramAtmakatayA sa mato matajhai - rAbhAsarUpa iha jainamataprasiddhaH / / 1255 / / bAdhAdidoSakaluSArthatayA'numAnA - bhAso mato bahuvidho jinatattvavidbhiH / doSatrayaM bhavati dharmAnusAri pakSA - bhAsastadityanumataM nanu tatra jainaiH / / 1256 / / dharmyaprasiddhiriha naiva matastu doSo, yasmAd vikalpabalato'pi ca dharmisiddhiH / sarvajJadharmiNi tato'bhimato'stitAde - rvAdhAdyabhAvagamakAdanumA''rhatAnAm / / 1257 / / sAdhyaprasiddhiriha jainamate'sti pakSA - bhAsastato hyanumiteH prativandha iSTaH / arthAntaratvamapi doSa ihA'sti pakSA - bhAsastato nahi yato'bhimatArthasiddhiH / / 1258 / / bAdhaH parairapi mato nanu liGgadoSaH, kintvatra so'bhilaSitaH khalu dharmidoSaH / pratyakSato'numitito'tha ca zabdataH syA - nmAnAntarAdapi ca so'bhimato jinAnAm / / 1259 / / hetvAbhAsavicAraH - liGgasya doSa iha jainamate tridhaivA - 'naikAntiko'bhilaSito vyabhicAranAmA / tatrA''dimo bhavati sAdhyaviparyayAbhyA - mekatra dharmiNi ghaTA gamakasya hetoH / / 1260 // sandigdhanizcayaprabhedata iSyate'sau, jainairdvidhA bhavati tadvayato'tra yasmAt / tarkAkhyavodhajananaprativandhatA na, vyAnidhayA na ca tathA'numitistadutthA / / 1261 / / sandehaheturata eva ca kIrtyate'sau, sAdhAraNAtmakatayobhayabodhakatvAt / yatrobhayoH sahacarapratilambhamAtraM, tatraiva saMzayamatiH prathitA nayajJaiH / / 1262 / / sandigdhasaGghakatayA vyabhicArihetu - retAvatA jinanaye'pi mato nayajJaiH / ekAntatA niyama eva tato virodhe - 'naikAntikatvavacanaM ca tathA'tra yogAt / / 1263 / / sAdhyena naiva sahavRttirasau viruddho, heturdvitIya iha liGgagatastu doSaH / tarkaprabodhavigamo'bhimatastato'pi, no saMzayAtmakamatipravaNo viruddhaH / / 1264 / /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 // zrInyAyasindhuH // - kintvasya sAdhyaviraheNa vinopapattirnaivA'styato bhavati tadvirahAnumA'tra / kiJcA'sya sAdhyavirahapratibandhato jJe riSTaM viruddha iti nAma nijArthayuktam ||1265|| anyastvasiddhiriti hetugatastRtIyo doSo dvidhA jinamate'bhimato nayajJaiH / vAdidvayAnyatarabhedabalAt svarUpA - tvaprasiddhiriti so'bhimato na cA'nyaH || 1266 || pakSe tu hetuviraho'bhimataH svarUpA - siddhirnaye'kSacaraNAnumate na jainaiH / yasmAnna pakSaghaTanAmatirArhatAnAM hetau matA'numitihetutayA tRtIyA || 1267 / / bAdhastu darzitadizA nanu pakSadoSo, no hetudoSa iti tadrajanaM yathArtham / doSo na ceSTa iha satpratipakSanAmA, no nyUnatAvibhajane tata ArhatAnAm ||1268 / / dRSTAntadoSabhajanA navadhA'nvayena, syAdatra tAvadatha ca vyatirekato'pi / dRSTAntadharmiNi mataH prathamastvasiddhiH, sAdhyasya siddhijanakasya tathobhayasya / / 1269|| liGgasya liGgina ihA'bhimatazca tatra, sandeha evamubhayorapi sammataH saH / so'nanvayazca kathito'kathitAnvayazca syAd vyatyayAt tadubhayAnvayadarzanaM ca / / 1270 / / anyastu tatra virahApratipattirevaM, sAdhyasya siddhijanakasya tathobhayozca / sandigdhasAdhyaviraho'bhimatastathA'tra, sandigdhaliGgaviraho jinasampradAye || 1271 / / sandigdhasAdhyagamakobhayazUnyatA'tha, vyApterakIrtanamapi vyatirekayozca / taddarzanaM ca viparItata evamatra, vyApterabhAva ubhayorvyatirekayozca / / 1272 / / syAnnyAyadoSa iha copanayopasaMhA - rAbhAsabhedabhajanAd dvividho jinAnAm / dRSTAntadharmiNi vacogamakasya pakSe, sAdhyasya vA yadi tadA prathamo'tra doSaH || 1273 || sAdhyopadarzanavalAd gamakopasaMhArastu dvitIya iha jainamate prasiddhaH / eSAmudAhRtipadaM svayameva vijJai - rbhAvyaM sthaleSu vividheSu vivekadRSTyA // 1274 || zabdastvanAptapuruSoccarito'tra zabdA - bhAsazcaturvidhatayA'pi mato'nyabhedaiH / AkAGkSayA virahitAni padAni yatra, vAkyaM budhairiha khalu prathamaM tadiSTam / / 1275 / / yadbAdhitArthaviSayaM tadayogyazabda - saGketagocara ihA'bhimataM dvitIyam / AsattizUnyapadasaGghaTitaM tu vAkya - miSTaM tRtIyamiha sannidhizUnyanAma // 1276 / / anyecchyoccaritavAkyamathA'nyabodhe - cchoccAritatvamatigocara iSTamantyam / etannayAnusaraNAd vivudhairvicArya, sarve nayA jinamatAnugatA yato vai / / 1277 / /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 // zrInyAyasindhuH // nayavicAraH - prakrAntamAviSayabhAgavidhipravINo, jJeyo nayastaditarAMzaniSedhakuNThaH / nAmAni prApakanivartakasAdhakopa - lambhAvabhAsakamukhAni bahUni tasya / / 1278 / / dravyArthaparyayaprabhedata eSa iSTo, dvedhA tathA'rthamananena samAsato'tra / vyAsAt tu saptavidha Arhatatattvaviddhi - rukto'tha darzitanayau sakalasya mUlam / / 1279 / / dravyaM pradhAnata upaiti na paryayaM tu, dravyArthiko guNatayopagamo'sya tasmin / paryAyamAtramupagacchati paryayo'pi, prAdhAnyato na kunayatvaprasaktirasya / / 1280 / / dravyArthikasya khalu naigamasaGgraharju - sUtrA matA vibhajanA vyavahAramizrAH / zabdastathA samabhirUDhasamanvitaiva - mbhUto'parasya jinabhadramate nayasya / / 1281 / / zrIsiddhasenakRtinastu mate na carnu - sUtrasya sammata ihA''dinaye pravezaH / anyat samAnamubhayormata eva sapta, syubai nayA na ca virodhaghaTAprathA'tra / / 1282 / / zabdena sAmpratamukhasya na yannayasyo - pAdAnato'pi nanu paJca nayAH prasiddhAH / te dezaprasthakavasatyupanItibhiH syuH, zuddhA yathAkramamanindhadhiyA vibhAvyAH / / 1283 / / tatrA''dimo bhavati saGgrahanAmadheyo, vedAntadarzanabhavastata ucyate jJaiH / ekAntatattvamananAzrayaNAt parantu, durnItitA'sya kathitA nayatA'nyathA tu / / 1284 / / sagRhNataH sakalameva tu bhAvarAziM, sattvAdinA bhavati saGgrahatA'sya yuktA / iSTaH parAparatayA dvividhaH sa tatra, sattvAdinA sakalagocara Adimastu / / 1285 / / zuddhaH sa eva kathito'nyanayApravezAda, dravyArthiko bhavati bhedaguNo'pyabhedAt / dravyAdibhAvamananAdaparo nirukto - 'zuddho'nyanItighaTanAcca tathAvidho'pi / / 1286 / / no saGgrahe ghaTapaTAdivizeSabuddhe - jheMpo mato'nubhavavAdhabhayAd budhAnAm / kintu pramA bhavati sA na vizeSabhAge, bAdhAditi zrutizikhAnugatA vadanti / / 1287 / / astIti saGgrahanayAbhimatastu zabdaH, sattAbhidhAyakatayA sakalAnugAmI / satyArthako na tu ghaTAdivizeSazaktaH, kumbhAdizabda iti te pratipAdayanti / / 1288 / / yaccA'nugAmi nanu satyatayA mataM tat, sAmAnyato'tra niyamo janatAprasiddhaH / sarpAdibodhaviSaye'nugatA tvidantA, rajjvAdidharmiNi yathA sphuTamaikSi lokaiH / / 1289 / / sattvaM samagraviSayAnugataM na caive - dantvAdi tena matamatra tadeva satyam / brahmasvarUpamidamiSTamato na cA'smA - jjJAnaM sukhaM ca pravibhaktamananyavedyam / / 1290 / /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 // zrInyAyasindhuH // jJAnaM ghaTIyamiti sarvajanaprasiddhaH, saMsargamekamavagAhata eva vodhaH / no tAttviko bhavati so'tha tataH zrutijhai - rAdhyAsiko'bhimata uktanayAvalambAt / / 1291 / / saMsarga iSTa iha tAttvika AgamajJai - ryadinnadezasamayAzritayoyorna / AdhyAsikastu sa hi kalpitabhedamizrA - bhedAtmakastadubhayornahi satyatAyAm / / 1292 / / ekaM tvavazyamata eva bhavedasatya - mAropya rUpajaDa eva tathA'bhyupeyaH / jJAnaM samagraviSayAnugataM tu satyaM, sattvAtmakaM bhavati saGgrahagocaro'tra / / 1293 / / iSTasvarUpamapi sarvapadArthagAmi, tadvanmataM zrutinaye nanu sattvarUpam / satyaM trirUpamata eva vadanti tajjJA, brahmasvarUpamakhilArthagataM svasiddham / / 1294 / / yatkApilaM matamiha prathitaM pradhAna - rUpaM jagat tadapi saGgrahamUlameva / buddhyAdibhedamananAtmatayA parantu, zuddhaM bhavenna khalu tad vyavahAramizram / / 1295 / / jJAnaikyavAdamananapravaNo'pi yogA - cAro na zuddhanayadarzitamArgagAmI / yatsaGgraho bhavati yadyapi mUlamasya, kiM no tathA'pi RjusUtranayavyapekSA / / 1296 / / cArvAkadarzanamatha vyavahAranAma - dheyAnayAdabhavadeSa nayo'sya mUlam / dravyArthikaH sthirapadArthavidhAyakatvAt, so'pISyate'sya khalu saDgrahato virodhaH / / 1297 / / sAmAnyabuddhiriha kalpitagocaratvA - nmithyaiva no bhavati vastvavagAhinI sA / / kumbhAdayo'pyaNucayAnahi bhedabhAjo, no bhUtabhinnamiha kiJcidapi prasiddham / / 1298 / / lokavyavasthitiriyaM sakalA'pi yasmA - na syAd vizeSamananavyatirekato'tra / tasmAd vizeSa iha tairvyavahAradRSTyA, sAmAnyato virahito'numato yathArthaH / / 1299 / / pratyakSamekamiha mAnatayA'bhyupetaM, loke yato bhavati tanniyatA vyavasthA / no pAralaukikakathA'pi parokSamAnA - bhAvAnmateti gurudarzitamArgakASThA / / 1300 / / iSTo'tha naigamanayo'nugatasvabhAva - grAhI vizeSaviSayo'pi paro nayajJaiH / pUrvapradarzitanayadvayamelanAtmA, bhinno na cA'yamiti ke'pi vadanti vijJAH / / 1301 / / kANAda-gautamanayAvata eva jAto, mImAMsakasya ca nayo'pi nayAdamuSmAt / naike gamA iha bhavanti yatastato'smin, syAnnaigamoktighaTanA nanu yogato'pi / / 1302 / / no saGgrahe na ca mato vyavahAranItI, bodho viziSTaviSayastu pramAsvabhAvaH / asminnaye guNapradhAnavivakSayA syAd, vaiziSTyadhIravitathA na ca kiM guNAdeH / / 1303 / /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 // zrInyAyasindhuH // dravyArthiko bhavati cA'yamapi sthirArtha - grAhitvato'nugatabhAvaprakArakatvAt / iSTA vudhaistu RjusUtramukhA nayA paryAyArthikAH kSaNikatopagamapravRttAH / / 1304 / / iSTo nayo budhavarai RjusUtranAmA, sautrAntikAdinayamUlatayA prasiddhaH / yad bhUtabhAvisamayAnanugAmivarta-mAnaM mataM RjutayA kuTilaM tadanyat / / 1305 / / tat sUtrayatyanumitipramiterhi sattvAt, sautrAntiko bhavati tannayamArgagAmI / vaibhASiko'pi ca tathA kSaNabhaGgapakSa - saMsUcanena RjusUtranayaikaniSThaH / / 1306 / / jJAne matA kuTilatA sthirateva bhinnA - rthagrAhitA tadubhayAnvayazUnyamatra / jJAnaM Rju prakaTayatyata eva yogA - cAro'pi kiM na RjusUtranayAvalambI / / 1307 / / no satyatArthaniyatA na ca bodhagA ta - nmithyAtvametadubhayAnugataM Rjutvam / tat sUtrayan kimiha mAdhyamiko na zUnya - vAdI bhavecca RjusUtranayopagantA / / 1308 / / prAdhAnyato'rthamananapravaNA ime tu, catvAra Arhatamate'rthanayAH pratItAH / anye tu zabdamukhato'rthamatipravINAH, zabdAdayo'tra nanu zabdanayA matA jaiH / / 1309 / / zabdAdayastu RjusUtranayodbhavAH syu - rasthairyavAdaghaTanA tata eva yasmAt / vaicitryato'tha ca bhavanti mitho vibhinnA, naitAvatA bhavati mUlanaye'pi bhedaH / / 1310 / / ekakSaNe'pi manute'rthagataM pRthaktvaM, liGgAdibhedabalato nanu zabdanAmA / iSTo nayo na ca punaH sa samAnaliGga - paryAyazabdavazato'rthagataM pRthaktvam / / 1311 / / yasmAt taTo'tha ca taTI taTamityazeSa - liGgapravRttivalato'bhimato vibhinnaH / zabdAt taTo na ca tathA RjusUtrataH sa, ekakSaNe'bhimata ityatirikta eSaH / / 1312 / / dArAH priyeti vacanAnanugAmibhAvAd, bhAryArthago'pyabhimato nayatastathA'smAt / bhedaH parantviha bhavedaparo'pi liGga - bhedAt prabheda iti sUkSmadhiyA vicAryam / / 1313 / / kAlAd babhUva bhavitA bhavatIti bhinnAd, bhedastathA bhavati merugirau ca zabdAt / asmyastyasItipuruSAdivibhedato'pi, bhedastathaiva puruSAdigato'- zabdAt / / 1314 / / etannayaprakRtikastu bhavennayaH sa, vijJena bhartRhariNA ya ihopadiSTaH / kintvasya saGgrahanayaprakRtitvamevaM, zabdAtmavizvamananapraguNatvayogAt / / 1315 / / brahmasvarUpamapi tena matazca zabda, oMkArarUpamiti tajjanitaM hi vizvam / zabdAtmakaM praNavarUpavibhusvasiddha - brahmAtmatattvamananena mate'sya muktiH / / 1316 / /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 // zrInyAyasindhuH // jJAnaM tathA kimapi zabdasamanvayena, naivA'ntarA bhavati bhartRharermate vai / no nirvikalpakamatistata eva tasmin, no vA vizeSaNamatestu viziSTabuddhiH / / 1317 / / sautrAntikasya tu mate RjusUtramUle, yA nirvikalpakamatiH prathamA'kSamAtrAt / saiva pramA bhavati zabdaghaTAvihInA, tatkhaNDanaM bhavati bhartRharermate ca / / 1318 / / vyutpattibhedabalataH khalu zabdabhedA - darthaprabhedaghaTanAnipuNo nayajJaiH / ukto nayaH samabhirUDha iti prasiddho, rUDhirna zaktiriha kevalamatra yogaH / / 1319 / / paryAyatA bhavati tena naye na cA'smin, zabdeSu hastigajakumbhimataGgajeSu / sarvatra nItiriyameva mato nayo jai - retannayaprakRtikaH khalu zAbdikAnAm / / 1320 / / dravyArthiko bhavati yadyapi zAbdikAnAM, nityAkSarAdimananAt tu nayastathA'pi / zabde svavAcakatayopagate nijAMze, paryAyatAvigamataH sa kathaJcidasmAt / / 1321 / / vyutpattiheturiha yo'bhimataH sa eva, zabdapravRttijanako na tu tadvibhinnaH / vyutpannadharmaghaTanA tu yadA kadA'pi, zakye sthitA bhavati zabdapravRttihetuH / / 1322 / / vyutpattigocaraghaTAsamakAla eva, zabdapravRttiriha vastuni nA'nyakAle / evaM prarUpayati yo'bhimataH sa eva - mbhUto nayo budhavarairaparo'ntimazca / / 1323 / / asminnaye gamanakarmaNi vartamAne, gozabdavRttirupapadyata eva goSu / tiSThatsu naiva na ca dohanakarmakAle, tacchabdavRttiramalA gatizUnyatAtaH / / 1324 / / evaM ca no vyavahRtervilayaprasaGga - bhItiH samasti vitathArthavatI yataH sA / kiM vopacArabalato vyavahArabhAvo - 'smin yujyate na tu sa mukhyatayeti tattvam / / 1325 / / (sragdharAvRttam) nikSepavicAraH - niHkSepA ye pratItA jinavaratanayairvyApakatvena vijJai - zcatvAro dravyabhAvau mitinayanipuNaiH sthApanAnAmanI ca / te sarve saGgrahasyA'bhyupagamaviSayA naigamasyA'pi tadvat, nA'saGgrAhyAstathA'mI vyavahRtiRjusUtropagantrozca mArge / / 1326 / / zabdAdyA bhAvamAtre traya iha tu nayAH sampratItA nayajJai rdravyaM naivarjusUtro manuta iti viduH siddhasenAnugAstu /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // necchanti sthApanAM tu vyavahRtinipuNA AmanantIti keci danye no saGgrahasyA'bhyupagamaviSayo nAmabhinneyamAhuH / / 1327 / / // atha prazastiH // ( zArdUlavikrIDitam ) ye doSaikavilokino'paraguNAsaMspRSTavAmAzayA steSAM yadyapi naiva modakaNikA'pyasmatkRteH syAdataH / - aidamparyavidastu ye sumanaso dhanyA guNagrAhiNa steSAM kiM na tathA'pi tattvamanane syAdasya mullInatA // 1328|| siddhAntApratipanthiyuktikalitA navyapracAronmukhA, prAcInoktikRtAdarA nayaghaTAsaGghaTTajAtaprathA / saGkIrNArthavivecanaikarasikA sadvRttipa sindhorasya tatoktibhaGgalaharI modaM vidhattAt satAm / / 1329 / / duryodhAgamasUtramAtraghaTite mArge durUhAvadhI, gacchannA'nyamanAH skhalannapi jano no hAsyapAtraM vidAm / zlAghyaH kintu bhavet sa yAvati gato'syA'Mze'skhalaMstAvati, prAyastAdRgahaM bhaveyamapi cet tatkuNThitA he zaThAH ! ||1330 / / ye zabdArthagatAH pramAdavazato doSAH pramAvAdhakA, granthe'sminnayato'pi bAdhavidhurA jAtA vibodhasya me / tAn vijJAH ! kSapayadhvamarhadanugA doSapraNAzoddhurA, yAce sAJjaliretadeva bhavato'haM nemiriSTaM muhuH || 1331 || (mandAkrAntA) yasmin sAkSAtkaravadaravat sarvadraSTA jinendraH, prAptaizvaryo vibhurapi nijaM svatvamAdhatta vIraH / yatrotkarSaM kamapi gatavAn zrIsudharmA''ryava yaM ca prApuzcaraNaniratAH sUrayo'nye'pyanalpAH // / 1332 / / pAramparyAdyamupagatavAn khyAtakIrttipratApaH, sUrirhIro'naghagurutapogacchapadmAMzumAlI / 105
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 // zrInyAyasindhuH // sUrestasyA'nu caraNarataH senasUriH prakAmaM, yatrodyoto'bhavadamitadhIH sadguNavAtadhAma / / 1333 / / yatra prAptastadanu vijayAliGgito devasUriH, siddhAntAmbhonidhiradhigatAzeSanItiprapaJcaH / sUriH siMho'pyanu tata iha khyAtakIrtirbudhAgryo, yaM prApyA'bhUjjinavaramatollAsavistArakartA / / 1334 / / paTTe tasmin samajinasutakhyAtasAmrAjyayoge samyaksUtroktavidhicaraNAvAptayogaikalabhye / gItArthAyapravitatayazovRddhicandrAGghisevodrekaprAptAmalazivapathollAsidIkSAzrutasya / / 1335 / / gambhIrAptAgamamatavibAdhAdiprajJaptiyogonIteH zAstrAkalanamahitastutyahemAdisUreH / tyaktAnAryaprathitavividhApAtaramyavajasya, jainazraddhAsamaphalarasAsvAdino nemisUreH / / 1336 / / lakSmIcandrAzrayaNasubhagevA'mitAnandadAtrI, dIpAlI yatprathamadivase satsamArambhavatyAm / RtvacaMDroDupatimitasaMvatsare(1966) mAsi corje, sindhustasyAM madhupurapure janmatithyAM prapUrNaH / / 1337 / / (sragdharAvRttam) santyeveha prasiddhAH suvihitaviSayA mAnanItipravandhA, yeSAM no nyAyasindhuH kalayati tulanAmeSa navyapracAraH / kiM na prAptArthasiddhistadapi mitarucAvarthazabdAnvayAbhyA mAsUryendupracAraM sthitimanubhavatu prAjJapAThyastathA'stu / / 1338 / / / / itizrItapogacchAcAryazrIvijayadevasUrivijayasiMhasUripaTTaparamparApratiSThitagItArthatvAdi guNopetanijacaraNavidyApratibhAtizayAdiguNasaMsmAritAtItayugapradhAnaguruvaryazrIvRddhicandrAparanAmavRddhivijayacaraNakamalamilindAyamAnAntevAsisaMvignazAkhIyatapogacchAcAryabhaTTArakazrIvijayanemisUriviracitaM zrInyAyasindhuprakaraNam / /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 zlokAnAmakArAdikramaH zyapatA nA 281 456 1108 1077 740 1271 1266 1254 529 1253 1079 1277 305 755 aMzaH sa cA'pi vacanIya aMzadvayasya ghaTanAcca sakhaNDarUpA aMzastvakhaNDa iha tattvata eva bhedAM0 aMze bhaveniyamato'tra sakhaNDarUpe aMzena vRttiruta kiM nikhilAtmanAM'ze aMzo hyakhaNDa iha ced yadi sattvarUpaH akSodbhavaM bhavati vastvavagAhi pUrvaM agnirjalena raviNA saha candrabimbaM atyantasannidhajane nijakAryaniSThe advaitahAnibhayataH sa ca kevalAtmA0 adhyakSagocaratayA niyamo'sti no vA adhyakSato'pi tava bodhagatA na siddhayet adhyakSabAdha iha yogyatayA prasiddha ante tirobhavanameva punastvayA'syA antyasya sattvavigamo yadi buddhyabhAvAt antye kathaM na bahavo'bhyupagamyamAnA0 antye tu yena pratibandhakatA bhavet sa antye tu sA prathamamasti naveti tatra antye tvasajjananameva mate tavA'pi antye na kiM jinamataM tava sammataM yat antye na caikapavanena vibhosta kAdeH antye yathArthajananaM pramayA tathaiva antye vikalpakatayA niyataM prakArA0 antye vizeSavacanApratipAdane'pi antye vizeSavirahAd bhramatulyataivA0 antye sa IzvarakRto'bhyupagamyate cet antye sadaiva viSayAvagatiH prasaktA antye samaSTipariNAmatayaiva teSAM antye svabhAvavilayo'janako yato na 1185 antye svayaM hasata eva vicArato na 1206 antye'navasthitinipAtabhayAnna mukti0 1207 antye'rtharUpa iha te yadi zabda iSTaH 1211 antyo viruddha iha saptaprakArako'sti 113 anyaprasiddhimavalambya nirAkriyA ce0 1205 anyastu tatra virahApratipattirevaM 43 anyastvasiddhiriti hetugatastRtIyo 811 anyasmRtau bhavati yA nanu pratyabhijJA0 613 anyAni yAni janakAni tvayoditAni 1166 anyAnubhUtijanito'nanubhUtabhAve 588 anye viruddhajanakAdivibhedataH syuH 640 anyecchayoccaritavAkyamathA'nyabodhe0 435 anyonyagocaraviruddhamatitvasAmye0 anyonyavAkyajamateH prabhavA na siddhi0 253 anyonyasaMzrayaghaTA tata eva no no 677 anyonyasaMzrayaghaTA'pi vilokyate'tra abhyAsa eva niyato 760 abhyAsato bhavati naiva prakarSaniSThA0 753 __ abhyAsapATavaprasaGgavazAd yadi syA0 796 abhyAsazukrarasayogajacetanAsu 365 ambhonidhau bhavati vRddhyanumodayena 274 arthakriyA ghaTapaTAdipRthaksvabhAvA0 1209 arthakriyAjanakatA sugatena sattA 1152 arthakriyAjanakataiva na tattvatAyA arthakriyAjanakataiva matA'tra sattA 527. arthakriyAmatigataM pramititvamiSTaM 449 arthakriyAvagatiranyapramAM vinaiva 767 arthaprakAzajanakatvamananyalabhyaM 445 arthaprasiddhirapi na pramitevibhinnA 395 969 997 987 653 432 623 215 332 775 129 272 345 310 1118 320
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 203 286 232 894 1112 arthAnanarthajanakAnanucintya bauddha ! arthAbhidhAnamatayo vyavahAribhirya0 artha phalaM kimapi kiJca karoti bodho arthe yato'kSaghaTanA prathamakSaNe syA0 athaikadeza iha nA'rthatayA prasiddho artho hyasa~stavamato'tha ca tena bodho0 arthodbhavo yadi tu zabdata AdRtaH syAd arthopadarzakatayA'tha niraMzabodho arhadvacaH pramitameva jinAnugAnAM avyApyavRttighaTanA nanu yAdRzasyA0 avyApyavRttimatizUnyatayaiva sArddha avyApyavRttiratha tArkikasammato'yaM avyApyavRttiriha kiJca mato'pi bhedo avyApyavRttiviSayopagame tu yuktA0 astaGgataM tadiha tArkikabhUSaNairhi astitvaniSThamiha yat khalu dharmatAdi astitvavAna ghaTa ihA'bhimato ghaTatvAda astIti saGgrahanayAbhimatastu zabdaH astyeva kumbha iti durnayavAgvilAsaH asminnaye gamanakarmaNi vartamAne asvaprakAzavigamastu nijaprakAzo AkarSaNaM bhavati taM ca vinA'pi mAnyaM AkAramuktamiha naiva nirIkSyate ya0 AkAzadezaviSayaiva hi dikpratIti0 AtmatvajAtiriha dehagatA yadi syAt AtmapradezaghaTanAvazato na kiM no AtmaprasiddhijanakaM na yathA'tra mAnaM AtmA tu cetanatayA tava sammato yaH AtmA na saMsarati nA'pi vimucyate yat AtmA parastava mato vibhatAdidharmA0 AtmA paro na ca parasya hi carmadRSTe0 AtmA yato bhavati tasya mate pramAtA AtmA hi yadyapi vizeSyatayA pradhAno // zrInyAyasindhuH // 321 AtmA'ntime vada tavA'pi kathaM na satyo0 589 AdyaH samastajanasiddhapratItilopa0 1148 273 . AdyastavA'pi nahi sammata iSyate yat 29 Adye kathaM na hi bhavenikhilasya bodho Adye tirobhavanameva tirohitaM te 754 229 Adye tirohitatayaiva tu tasya sattvaM 761 Adye na cedabhimato janakaM vinaiva 944 63 Adye pradhAnamapi naikamanekarUpaM 766 1092 Adye bhaved vada kathaM na hime'pi vindhya 101 1157 Aye layo nahi bhaved vibhutAnviteSu 364 881 Adye vikalpanikare svayameva tatrA0 290 123 Adye vinAzajanakAt pramitevinAzo 261 836 Adye hyasiddhighaTanAmala eva hetau 1090 1135 Adye'numAnamapi kiM na karoSi citte 590 839 AdhArabhedamananAM ca vinaiva mAnAta 844 1191 AdheyazaktiradhikA'nyamataprasiddhA 1004 1144 ApAtamAtraramaNIyamidaM hi bauddha0 1288 ApekSike yadi tu vastugateM'zamAtre 1155 904 Apto dvidhA bhavati laukikatadvibhinna0 1087 1324 AptoktatAguNabalAd vacanaM pramANaM 442 AyuH kSayo na na ca karma viruddhamasti 681 492 AyuHkSayAt prabalakarmaparAhatezca .. 680 181 AlocanAtmakadhiyo janakAni yAni 790 icchaiva tArkikamatA samayAbhidhAnA 1097 647 itthaM ca vAdinivahairupagIyamAno 828 863 itthaM na cA'numitiratra tava pramANaM 582 itthaM prarUpayati yuktikadambamatra 918 712 itthaM prasiddhipadavI svata eva prAptaM 40 692 itthaM vadan svagRha eva janairupAsyo 423 730 itthaM vyavasthita ihA''zrayakAladravyA0 1178 609 itthaM svabuddhivibhavo nanu tArkikeNa 136 477 ityAkSapAdavacanaM vacanIyameva 972 32 ityAdi kApilamataM na vicAraramyaM 698 185 34 211
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 923 pariziSTa-1 ityAdikaM jinamate'pyanukUlameva ityAdigautamasutairupagIyamAnaM ityAditanmatarahasyamakhaNDyamanyai0 ityAdidoSaghaTanA kapilAnugAnAM ityAdidoSaghaTanA svayameva buddhau ityAdidoSaghaTanA'pi paraprayuktA ityAdidhIrbhavati tatra vinA na karma ityAmananti nanu kecidabhaGgabhaGga0 iSTaH svabhAvasahakAlikahetukArya0 iSTazcaturvidhatayA sa jinAnugAnAM iSTastu saGgrahanayo mama tena yukto iSTasvarUpamapi sarvapadArthagAmi iSTAnavasathitiriyaM hi pramANamUlA iSTo na kiM budha ! jinairRjusUtranAmA iSTo nayo budhavarai RjusUtranAmA iSTo'tha te yadi mahAnapi dehabheda0 iSTo'tha naigamanayo'nugatasvabhAva0 IzastvayA sakalakAlagato mato'sti Izo'thavA kimu na jainamate'sti siddho IhAgrahAvagatavastuvinirNayAtmA ukteSu tattvanivaheSu nivezanaM na ukteSu sattvanikareSu yadA'sti doSaH uccheda eva yadi raktaguNasya pAkAt utkSepaNAdikamapi pramitaM pareNa uttejakasya viraho'pi maNau nivezya: utpattimAtrata idaM khalu nArakeSu utpattyavasthitilayAtmakatA'pi sattA utpattyavasthitivinAzasamanvayena utpadyate tava mate'tha tathA vinAzo utpadyate nanu yadaiva kaTAdibhAvo udbhUtatAparigatA: svata eva te ce0 ekaM tu dharmamadhikRtya matA'tra sapta0 ekaM tu saGgrahanayasya samAzrayeNa 1293 130 797 921 1311 708 507 897 155 1194 1192 394 688 699 842 709 1116 ekaM tvavazyamata eva bhavedasatya0 503 ekaM na kiJcidapi kAraNamarthakAri eka: samagrajanimanniyataH sadAtmo0 808 ekakSaNe tadubhayAvRtikarmanAzA0 764 ekakSaNe'pi manute'rthagataM pRthaktvaM 372 ekakSaNe'pi yadi bAhyaghaTAdivastu 160 ekatra darzanabalAd yadi kAryamAne 1204 ekatra dharmiNi yato nikhilasya bandhaH 1082 ekapradezavati tatra tadanyadezA0 1061 ekasya deza iha yo nikhilasya saiva 862 ekasya yastu guNideza iha prasiddho0 1294 ekasya siddhiriha ced yadi bhinnasarva0 528 ekAtmasaMsRtivimuktivazAd yato na 865 ekAntataH paramasau tava yujyate no 1305 ekAntatattvaghaTanA nanu yasya pakSe / 705 ekAntatattvavacanaM tava naiva siddhye0 1301 ekAntatastava matA na ca kAryatA'tra 524 ekAntato'kSacaraNAnumato vibhinno 547 ekAntavastuni bhaved yadi zaktiyogo 1017 __ ekAntavAdabhayato na ca sarvathA te 793 ekAntavAdamavalambya pradarzito na 1150 ekAntavAdamavalambya pravRttibhAja 857 ekAntavAdivacanaM tata eva sapta0 1245 ekAbhilApaviSayatvabalAdabhedo 1001 ekAzritatvamiha kartRtayA sukhAdeH 926 ekAzritatvavirahaH kimu vo virodhaH 1161 ekendriyagrahaNayogyatayA'pi varNA 240 ekendriyasya viSayAvapi karmarUpe 756 eko'pyupAdhivigamAt kvacideva mukto 805 etatphalaM nahi pramANata eva bhinna 168 etad dvayaM tvatha caturvidhamArhatAnA0 1173 etad dvayaM svajanane parata: svato na 913 etadbhave nahi yato'bhyasanAdirasya 510 100 1117 824 319 332 1119 205 714 830 360 23 727 1250 1013 330 655
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 // zrInyAyasindhuH // 1071 1018 769 903 1325 152 895 242 990 278 521 150 710 639 967 147 886 etadvaco nahi vicArapathaM budhAnAM etanna cAru sugatAnugadarzitaM yat etanna bauddhaparizIlitayuktijAlaM etanna yuktamanavasthitidoSataste0 etanna yuktamavikalpanabodharUpo0 etanna yuktamiha yad bhavati svarUpa0 etannayaprakRtikastu bhavennayaH sa etannirastamatha vA'tra kathaM nu pakSe etAdRzasya virahasya yuktamatya0 etAdRzena vacanena nijapraNetR0 etAvatA sakalavit sakalapraNetA etAvataiva niyamo vacane na cA'sti etena kiJcidiha kiJcidapekSya sattva0 etena kevalamatau pramititvabuddhiH etena kevalavizeSaNamantaraiva etena gItamitarairiha yadvirodha0 etena gautamamataM tava yuktijAlAn etena cAkSuSamatau pratibandhakAH syu0 etena cet svaviSayatvamiha prasiddha etena tArkikamatAd viSayatvabandhAd etena te'numitito'numataM ca bodhe etena nA'vayavitA'pi matA tava syAt etena paidgalikatopagame pareNa etena buddhakapilAdisutopagIta0 etena yuktinikaro'pi vibhoH parasya etena yairanumitivyatirikta eva etena yairanumitistviha liGgabuddhe0 etena yo'pyavayavAnyajalAdivastu0 etena laukikavizeSaNasaMvidhAnAd etena zaktiriha vAstavikI ghaTAdi0 etena sarvaviSayatvaprasAdhikA te etena sAvayavatA'lpamahattvayogAt etena siddhamasadeva tavoktijAlaM 380 etena saugatamataM vidhisAdhakaM tu evaM kramotthanijakarmalayopazAnte0 279 evaM ca tad yadi pRthaG na ca tatsvarUpaM 544 evaM ca nA'ndhasamudAyavadasya vastva0 1208 evaM ca no vyavahatevilayaprasaGga0 48 evaM ca mugdhajanatA'pi vicitrarUpaM 1315 evaM ca lakSaNagato'bhimato'rthazabdaH 711 evaM ca sannapi ghaTo'tra yadA na dRzyo 999 evaM ca siddha iha te pratibandhakAtya0 387 evaM bhramatvamapi na pramitiM vinaiva 502 evaM samastajanakAvagaterabhAve0 evaM sthite tava tu kAraNamantarA cet evaM sthite tvanumititvamatiyathArthA 348 evaM sthite dahanahetutayA prasiddhA evaM sthite bhavati yasya pradhAnabhAvAt 837 evaM sthite bhavati sattvaguNaprakarSe 311 evaM sthite yadi bhavediha zaktirevA0 22 evaM sthitau bhavati bAdhatayaiva doSo0 26 evaM hi doSasamudAyasamarthanena 197 eSA kSaNadvayagate na vizeSaNe syA0 eSA dvidhA'pi vacanAntarato'nyatantre0 511 eSaiva yuktiriha bauddhanirAkriyAyAM 370 aikyaM yathA'tra pratiyogyanayogyapekSaM 1055 autsargikaM bhavati bodhagataM pramAtvaM 389 kaNThAdito'kSarajanirjanatAprasiddhA 646 kaNThotthitA maruta eva vicitrazakti0 33 kathayati vibudho'nyastatsvarUpApraviSTaM 854 kampopalabdhirata eva ca khaNDite'za 15 kartA na sarvajanakAvagatau samarthaH 1101 kartA zarIrarahito na ca samprasiddho0 516 kartR pradhAnamiha sattvarajastamobhi0 484 kartRtvamasya yadi bodhaprayatnakAma0 303 karmAvRtatvasamaye vitathAvabhAsA0 706 941 237 140 341 352 356 483 520 508 686 518 870
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa - 1 karmendriyatvamapi tattvamathaikameva karmodbhavo bhavati no kSaNikatvapakSe kalpo na cA''dya iha te'bhimato yato no kasmiMzcidekaviSaye'bhyasanena zAstre kANAda- gautamanayAvata eva jAtau kAruNyato bhagavato yadi te pravRttiH kAryaM kartRkamiti svata eva lokaiH kAryatvato bhavatu kAraNajanyatA'sya kAryAtmakaM dvayamidaM yadi tatsamagra0 kAlaM ca kecidiha jainamate'pi bhinna0 kAlatraye'pi ca jaDe nanu cetanAyA kAlAtmarUpaguNidezaphalasvadeza0 kAlAd babhUva bhavitA bhavatIti bhinnAd kAle vizeSaNatayA nanu dravyatAde0 kAlo ya eva khalu vastugatasya caika0 kiM kAraNaM viSaya iSTa utA'nya eva kiM tArkika ! tvamiha tarkaparAyaNo'pi kiM nAstiko'pi gurudoSakalaGkito'pi kiM no ghaTo'yamitivat tava sampradAye kiM pUjayA kimu tathendriyanigraheNa kiM lAghavAdanumitivyatiriktatAM tvaM kiM vA ghaTAdipratiyogikatA jalAdyA0 kiM vA na citramatiratra pRthak padArthAt kiM vA na mAnasamatistata eva dharme0 kiM vA pradhAnamapi naiva bhavecca tattvaM kiM vA yathA tava mate nanu lakSyabhedAt kiM vA yathA'tra karaNAkaraNe na kAla0 kiM vA yathottaramateH prathamA matiH syAd kiM vA yadaiva tava kazcidapIha bhAva kiM vA yayorapi pratIyata eva bhedaH kiM vA suvarNamapi netrasamAnamevA0 kiM vA'pramAtvamapi tatsamakakSameva kiM vismRtaM ca bhavatA jinatantravijJa: 791 125 593 654 1302 533 500 509 794 1240 1065 1189 1314 834 1190 255 866 867 216 553 645 1068 212 21 783 840 131 265 801 1213 170 343 887 kiM sarvathaikyamanayornanu kAryataste kiJca tvayA triguNasAmyamakAryayoga0 kiJca tvayA'pi kimu no jinasampradAyo0 kiJca dvayaM janimatAM prathamaM tava syA0 kiJca pradhAnamanumAviSayastavaikaM kiJca pradhAnamapi naikyavibhutvayogi kiJca pramANamatigA na vizeSyataikai0 795 802 718 807 800 804 882 349 600 258 kiJca svatantragamake khalu dharmyasiddhi0 546 kiJca svato'sya viSayeNa na cA'sti saGgo 728 667 1212 67 975 82 kiJca svabhAvavacanaM na nirarthakaM te kiJcAM'zayorbhavatu bhedamatistathA'pi kiJcA'kSajA'tra savikalpakabuddhireva kiJcA'kSapAdamatadarzita eva bhinno0 kiJcA'kSayogavimukhAnapi bhAvasArthAn kiJcA'nugAmyapi na tat tata eva tatra kiJcA'numAnata iyaM na pRthak tvayeSTA kiJcA'numAnamapi dehasamAnamAna kiJcA'numAnamapi naiva vibhinnamarthaM kiJcA'nyasantatilaye sugato'pi no te kiJcA'paraH sugataziSyapradarzito'sya 1104 192 486 236 247 846 734 892 851 222 490 421 27 481 248 313 kiJca pramANamaparaM yadi naiva kiJcit kiJca prasiddhipadavIM na gurustavA'pi kiJca vyavasthitiriyaM nikhileSu mAnAt kiJcA'prayojakamidaM vyabhicArazaGkA 0 kiJcA'rthagocaratayA pramitau pramAtvaM kiJcA'vagAhanavizeSavazAcca pUrva0 kiJcA'sti muktiriti bodhata eva mukti: kiJcA'stvadRSTamiha kAraNamartharAzI kiJcA'sya kITamazakAdimatiH kimarthA kiJcA'sya bodhaviSayatvamapekSya bodho kiJcA'sya mAnamapi nastanunAmakarmo0 kiJcA''layAd bhavatu bodhata eva kasmA0 kiJcit karAdikavikalpabhareNa te cet 111
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 kiJcid vilakSaNatayA'bhimataM ca bhUtaM kiJcendriyaM bhavati nA'rthamatau samartha kiJcendriyArthaghaTanaiva yadi tvadiSTA kiJceSTatAdikamapi prathitaM na kasmA0 kiJcakatA yadi tu bhAvaniSedhayoH syA0 kiJcaikatAbhramanimittamavazyamebhiH kiJcobhayAdipratiyogikazUnyatA'pi kintu smRtirbhavati sA'nubhavaM vinA no kintvasya sAdhyaviraheNa vinopapatti0 kumbhaH paTo'yamiha nIlamiyaM ca zukti0 kumbhAdikasya nijarUpahatizca tattve kumbhAdibhAvamiha yogyamavApya dRzyo0 kumbho'yamityavagatistu ghaTatvamekaM kumbho'yamityavagatestu pravRttiriSTA kumbho'sti nA'styuta kimityapareNa pRSTo kUTatvamatra guNarUpatayA na teSva0 kUTasthatAparigate puruSe na yuktaM kUTasthanityapuruSasya kadAcidasti kUTasthanityapuruSasya yatastvayaivA0 kezAdivastuviSayA yadi na pramANaM kaivalyajanmasamayAt prathamaM jino'pi koTidvayAvagatito nanu saMzayaH syAt ko'pyasti no vinigamo yata eva tasmA0 khyAtiH satAM bhavati na tvasatAmabhAvAt gambhIrAptAgamamatavibAdhAdiprajJaptiyogo0 garvAkUpAravAdiprathitanijamatAkUtavidhvaMsalIlA0 govyaktibheda uta kiM sakalasya gorvA gauNaM parArthamanumAnamavaiti vidvAn gauNaM pramANamiha naiva mataM budhAnAM grAhyaM bahiH sthitamabAdhitabodhabhAsyaM grAhyaM vikalpya tava khaNDayato'tra bhAvaH grAhyakSayodayavazAt tu kathaJcidasya grAhyasvabhAvapariNAmatayA tu bAhyo 683 326 20 453 1133 1035 988 664 1265 182 1130 580 900 1134 1122 981 736 726 776 1040 871 636 1235 297 1336 2 89 1056 563 208 285 911 318 // zrInyAyasindhuH // grAhyAMzato'pi prakRte'sti na tasya bhAvo grAhyo jaDo'tra kimu no na tathAsvabhAvAt grAhyo hi bodhajanako yadi sammataH syA0 grAhyo'NurUpa uta vA'tra mahAn ghaTAdi: grAhyeo'pi bodha iha saMvidito nijena ghaTapaTazakaTAdyAH svasvabhAvAnusAri ghrANatvagakSirasanA zrutisaMjJakAni catvAri sarvajanatAkSajagocarANi cAritrazuddhijanitAt kSayazAntito yo cArvAkadarzanamatha vyavahAranAma0 cArvAkabAlalapitaM gurugauraveNa cArvAkamandamatayo hi parAtmasaMsthA citrAtmake ghaTapaTAdipadArthajAte cet tattvatA tava mate yadi dharmimAtre cedanyato nanu bhavedanavasthitiste ced grAhakaH svaviSayaM sa hi bAdhatAM no ced ratnakozakRdanizcayarUpazAbda0 cedvastuto yadi vizeSyavizeSaNatve cellAghavAt tava prathA yadi tasya tarhi ceSTAdiliGgajanitA mitirasmadAde0 caitanyatAparigatau puruSau mitho'bhi0 chAyAtama:kSitijalAnalavAyucitta0 chede'pi kiJca ziraso'nyasamAzritA sA janyatvato'pyanugatA vizadAvabhAsi0 janyasya vRttiniyamo nanu kAryabhAvAd jayati RSabhadevo buddhatattvaprabandhaH jAgraddazotthamatito nanu yadvadeva jADyAt pravRttiraphalA'pi matA tvayA'syA jAtiH samAnapariNAmatayA tvayA'pi jAti: samAnamatito na ca samprasiddhA jAtyantare bhavati vastuni naiva doSaH jAtyA samAnamapi tannikhilAvagAhi jainairdvidhendriyanirUpaNamuktamatra 434 315 13 254 317 5 694 554 1006 1297 585 586 149 782 105 263 879 9 110 610 735 927 678 14 515 1 267 739 87 71 464 514 324
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 965 49 jainairmato'dhikaraNena samaM tu tasya jaino'smyahaM pratipadaM prativAdiyukti0 tacca dvayaM yugapadeva samAmananti taccopamAnasahitaM nanu gautamIyAH tajjJAnadarzanabhidA dvividhaM budhendra0 tat sarvadA'prakaTameva mataM tvayA ced tat sUtrayatyanumitipramitehi sattvAt tatkAraNAni yadi nezvarasambhavAni, tatkhaNDanaM prathamameva tu mAnasAmA0 tattAvizeSaNamapi prathate vinaiva tattvaM na cA'nyabudhadarzanatantrasiddha tattvAntarAjananato yadi tattvatA no tattvArthabhASyavivRttau buddhasiddhasena tattve na kiM gaganamapyanumoditaM syA0 tattve na tasya sakalArthaprakAzakatvaM tattve nayaikavalato na ca lakSaNe'stva0 tattve prathA bhavati kiM vyavadhAnabhAjAM tattve bRhaspativilokitatattvasaGkhyA0 tattve'thavA bhavatu mAtranubhUtavastu0 tatrA'navasthitilatA na hRdi sthitA te tatrA'navasthitilatApariveSTanAnna tatrA'nyakAraNasamagrasamanvitaH tatrA'pyapohaghaTanA yadi te matA syAt tatrA'viruddhaviSayAnupalabdhihetuH tatrA'zvakalpanadhiyaH samaye tvayoktA tatrA'sadaMzavacanena ca tArkikANAM tatrA'hamityadhigatirna zarIrato'sti tatrA''dimo bhavati saGgrahanAmadheyo tatrendriyANyabhimatAni naye'tra paJca tad buddhyahaGkRtimanoniyataM zarIraM tadgrAhako'nyaviSayo'tha ca tulyakAlaH tadbhASya eva matamasya tu saprapaJca0 tadvat tvayA'pyanugatA nikhileSu tattve0 1169 tavRttiratra kapilAnumataM pramANaM 812 tadvyaJjakAstRNamaNitvamukhAstu dharmA 912 tadvyApyavattvaviSayA matiranyabodhe 643 906 tantvaMzuyogajanakAdubhayatra vastraM 850 910 tanyUnagocaratayA yadi mAnatA'syA0 1023 758 tanmAnasatvaniyataM na parokSavRtti 569 1306 tarkAtmakaH sakalasAdhyasamagrahetvA0 620 531 tallakSaNaM svayamanizcitarUpameva 1088 tasmAt kathaM vada bhavenna yadekavarNo0 361 31 tasmAt kathaM sakalapUrvaparAdibhAvaH 179 693 tasmAt kathaJcidiha bhinnamabhinnamarthaM 858 772 tasmAt pramANamanavadyamiha pramAtR0 891 1221 tasmAt sthitaM sadavagAhimatistu pUrvaM 1019 959 tasmAdapohaviSayaiva ca zabdato dhI0 1113 400 tasmAdayaM visadRzo gavayasya zakyo 1029 841 tasmAdazakta iha zaktinirAkriyAyAM 1005 256 tasmAd yathA tava mate mahatAM pravRtti0 717 602 tasmAd yadA nayanato'sya matistadA 402 661 tasmAd vikalpanikaro bhavato'rthavAno 530 tasmAd vizeSaNamihA'tha vizeSyamAbhyAM 407 tasmAnna cA'kSicaraNAnumato'tra zabdo 1072 tasmAnna sukhyahamiti pramitima'SArthA 614 91 tasmin dvidhA bhavati jainamate tu dharme0 1971 1080 tasmin parokSamatiyogini kalpite tu 570 56 tasyA balAnayanajA yugapanmatistu 163 1060 tasyAH kSayo'pi yadi tarkasamAzrayeNa 560 611 tasyA'nurUpasavikalpakabodhatazcet 54 1284 tasyaiva sattvaguNavRddhikRtA tvavasthA 687 1010 tAtkAlikaM yadi rajastamasI vyapekSya 704 719 tAtkAlikairaviditAkhilavedatattvai0 438 304 tArkika 119, 123, 125, 136, 156, 171, 191, 919 487, 488, 528, 572, 834, 839, 779 866, 991, 1060, 1097, 1137, 1140, tArkika0 iti 128 tamapRSThe vAcyam / 431 84 175
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 1155, 1246 tAdAtmyatApariNatirna kadA'pi yatra tAdAtmyato bhavati jAtiviziSTabuddhi0 tAdAtmyato bhavati tArkikasammatA'tra tAdAtmyato yadi mate tava dharmitattve tAdAtmyato viSayatA niyatA matehi tIrthapravartanapaTurbhavatAM mate'pi turyasya cA''dyaghaTanAtra paJcamaH syAt tenA'pi tattvamananaM kapilAnusAri tenA''gataM pramitilakSaNamuktamatra tenendriyArthaghaTanAprabhavatvamasya tenaikadIrghataratantuvitAnatAnA0 teSAM kathaM nijamatakSatito na bhItI teSAM na doSakaNato'pi jinAnugAnAM teSAM mate ghaTapaTAdyapi naiva siddhaye0 taiH kintu dezasamayadvayamAtramevA0 taiH sarvathaiva sadasattvaviyogarUpA0 tairaSTabhirbhavati bhedapradhAnabhAvAt tairjAtyakhaNDasamabhAvavibhinnamAtre 0 tritvAdikaM ca samudAyiSu khaNDazazce0 traiguNyameva yadi hetutayA mataM te traiguNyayogyapi yathA na tava pradhAnaM tvatprakriyA hi nikhilaiva niraGkuzA''vi0 daNDastathA na ca vizeSaNameva puMsa0 daNDAdikaM yadi bhavenna ca kumbhahetuH daNDAnvitaH puruSa ityapi buddhiraNa daNDIti buddhirapi cA'kSasamudbhava daNDyAya daNDamiha yannRpatirdadAti dArAH priyeti vacanAnanugAmibhAvAd dAhe maNestu pratibandhakatA tathA ta dIpo yathA bhavati rUpamatau samartha0 duHkhAdi tasya khalu kArmaNadehayogA0 duHkhAnubhUtivazataH khalu duHkhabhogI 1000 duHkhApanodanakRte ca bhaved vilAsaH durbodhAgamasUtramAtraghaTite mArge durUhAvadhau dUrAdayaM jhaTiti zabda upAgato'yaM 1246 dUre'stu bodhaghaTanA nanu rUpameva 111 781 217 548 1127 809 47 17 849 1132 373 1158 1184 1200 dRzyaM bhaved yadi tadA svayameva mithyA dRzyatvato jagati te'bhimataM na siddhiM dRSTA mayeti puruSaH prakRterupekSA0 dRSTA yadaiva vipine bhramatA mayA gau0 dRSTAntataH svayamihA''kalayantu vijJA dRSTAntadoSabhajanA navadhA'nvayena dRSTArthakaM ca vacanaM na jinapraNItaM dRSTo havirguDakaNikkasamaSTirUpe dRSTo'vagAhanavizeSabalAcca loSThaH dezAt kramo'viraladezasamAzriteSu 1044 dezAdayastu bahavo'nanugAmibhAvAt dezAntaraM tava mate na gRhItamakSaiH dezena dRSTa iha naiva bhavecca dRSTo dezena dezadalanaM nanu sammataM no0 dehaH sa cA''tmaniyato'dhyavasAyabhedAd dehasvarUpapariNAmabalena bhUtA0 dehArthameva zayanAdyupabhogyamiSTaM dehe tu cetanatayA'bhyupagamyamAne dehaikadezadalane'pi ca sAttvikAnAM dolAyamAnatanutA tu virodhabhAnA0 doSastvayaM zrutigatAvaraNe'pi tasmAt doSAkalaGkitamatiH puruSo na ko'pi doSAdato bhavati naiva ca zabdato'rtho doSo'thavA bhavatu kiM na guNasvabhAvA0 dravyaM pradhAnata upaiti na paryayaM tu dravyaM mano bhavati pudgalarUpameva dravyasya nAzajanito yadi tasya nAzo dravyasvarUpamiha jainamataprasiddhaM 1156 672 731 733 792 78 670 148 dravyANi SaD jinamate prathitAni tatra 77 539 1313 935 172 715 422 // zrInyAyasindhuH // 534 1330 159 983 468 467 747 57 1083 1269 386 555 852 368 1233 616 115 872 662 601 732 676 658 876 367 353 1111 339 1280 1242 847 1229 1230
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 551 156 68 1181 390 1137 810 444 707 499 685 180 752 505 504 dravyAntaropajananAdatha vA tu pUrva0 dravyArthajAtyabhidayA tu samagramekaM dravyArthaparyayaprabhedata eSa iSTo dravyArthikasya khalu naigamasaGgraharju0 dravyArthiko bhavati cA'yamapi sthirArtha0 dravyArthiko bhavati yadyapi zAbdikAnAM dvittvaM pramANagatamatra samAsato'sti dvitvaM ca candramasi yadyapi doSasAmyAta dvaitIyake tu kimu sAtizayAstathA syuH dvaitIyake tu bahirarthavilopa eva dvaitIyake na niyamo'vinigamyabhAvAt dvaividhyamasya punarAhatasampradAye dharmaM vilokya nanu tena sukhaM karotu dharmadvayasya yugapat tu vivakSitasya dharmAdayo niyamitA niyamena kArya dharmAdisaGghaTanamatra na kevalaM no dharmAdyapUrvasahakArivazAnmahezo dharmAn samAdizati vastugatAnazeSA0 dharmAstikAya iva jainamate prasiddho0 dharmAstikAya iha jainamate'sti lokA0 dharmiprasiddhiriha jainamatAnugAnAM dharmo yathaiva na ca dharmivibhinnarUpo dharmo'pi no niyamataH pratiyogyavRtti dhArAvagAhipramitau na yato'sti vRtti0 dhUmAdbhutAzanamatistviha kAryaliGgAd dhUmArthinAM niyamato hyanale pravRtti dhvaMso bhavena janako na ca prAgabhAvo dhvaMso'pi yatra pratibandhakabhAvarAzeH na jJAnalakSaNamato'bhimato jinAnAM na prakriyAnusaraNena bhaved vyavasthA na prApyakAryabhimataM nayanaM tato no0 na prApyakAryabhimataM nayanaM manazcA0 na svargalokamanugacchati ko'pi jIvo 848 nanvatra gautamasutAnumato na mAtA 1216 nanvatra tArkikamatena vibhuniraMzaH 1279 nanvatra buddhatanayA vividhairvikalpai0 1281 nanvatra vedanaya Agata ArhatAnAM 1304 nanvapramANakamihA'bhyupagantumarha 1321 nanvastitA yadi tu tArkikagotrasiddhA 1225 nanvastu lakSaNamidaM nirupadravaM va0 307 nanvIdRzo niyama Adriyate bhavadbhi0 121 nanvetadapyanupapannamavehi yasmAt 231 nanvetadarthamiha sarvapadArthavijJo0 106 nanvetadarbhakamataM bhavatAM vicitra0 908 nanvevamastu savikalpakabodhasiddhiH 536 nAzastirobhavananAmaka iSyate cet 1980 nA'kAraNAd bhavati kAryamato'numA syAt 542 nA'cetanaM bhavati cetanasavyapekSa0 832 nA'tra prabhAkaramatena samAnatA'pi 535 nA'trA'kSajastvabhimato nikhilo'rthabodha: 1188 nA'trA'NumAnamapi jainapadArthavijJaiH 1234 nA'dRSTato'pi niyamastava yujyate'tra 1231 nA'nantadharmaghaTanA'bhimataikarUpe0 1052 nA'nantadharmaviSayatvata evamasya 151 nA'nyat tadA bhavati sattvamato mate no 1175 nA'nyAnubhUtaviSayasmRtiranyapuMso 1025 nA'pekSya gautamamataM ca tathA laghutvaM 1074 nA'poha eva tava jAtipadAbhiSiktaH 669 nA'bhAvatA tamasa ArhatasampradAye 989 nA'bhyAsato'pi sakalAvagamodbhavaH syA0 nA'mbhonidherudaravartyanalena dhUmo nA'yogyamiSTamiha zrRGgamato yadi syAt / 523 nA'laukiko bhavati gautamasammato'pi 16 nA'satpadArthaviSayAvagame'sti hetuH 1011 nA'sanmatau tava tu kAraNamasti kiJci0 552 nA'smanmate bhavati paryanuyogayogaH 1012 498 235 875 228 659 649 88 173 412 991 626 1030 608 404 638 295 1099
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrInyAyasindhuH // 251 1326 641 478 485 209 nA'sya prathA bhavati vA paramANupuJjAd nA'haM pratItiviSayo bhavatAmihA''tmA nA''kAzarUpamiha tu zravaNaM mataM ca nA''tmA na bodha iha naiva ghaTAdibAhyaH nA''tmAzrayo bhavati bodhamateH svatastve niHkSepA ye pratItA jinavaratanayairvyApakatvena vijJai0 niHsparzatAnibiDadezapravezitAdeH nityatvato'sti vacasAM yadi doSamukte0 nityastvayA sa tu mato vibhurekarUpaH nitye vibhau ca nahi karmakalApabandho0 nityo mahAn sakalamUrtagato'yamAtmA nityo vibhuzca tava sammata eSa kAdi0 niSTaGkanaM bhavati cA'kSamaterghaTAde0 nIlasya bodhata iyaM pRthageva buddhiH nIlAditA bhavatu te'tra kutaH pramANAd nIlAdirUpamaNumAtramathA'bhidhatse nIlAd yathA'yamabhavannayanAt tathaiva netrAdikaM niyatagocaramatra dRSTaM netrAdyajanyaviSayatvavatastvahaM tvaM naikAntato bhavati ko'pi vinAzadharmA naikAntato bhavati ca bhramataiva tasya naikyatvato grahaNamatra bhavet tathAtve naitadguNAtmakamihA'bhimataM jinAnAM naite'kSapAdasutato'bhimatAstu doSA naiyAyikaiH punarihA'nubhavApalApa0 naiyAyikairapi na tatra mataM vyalIka0 naiyAyikopagatamindriyamapramANaM naiva jvarAdikRtamasti tadoSNatAdi naivA'gRhItaniyamo'numitau samartho naivA'numA niyataliGgamatiM vinA syAt naivA'pakRSTaparimANatayA mahattve naiveha jaM samayamityapi sUtramanyai0 116 no kalpanAracita eva vivakSayA'sti 1177 557 no kAryakAraNasamAzrayaNena ko'pi 578 161 no gautamAnumatamatra mataM ca sAdhya0 1051 no ced virodhaharibhItiralaM kathaJcid 813 284 no jAtibheda iha jainamatAnugAnA0 174 no tatsvabhAvazaraNena padaprasAro 446 no tarhi yujyata idaM tritayaM ghaTatvA0 1139 1089 no dRzyakalpyaviSayA matirasti kAcid no 377 no dehavRddhibalato niyamena prajJA0 656 992 no naH kSaNakSayatayA'bhimatA: padArthA 126 487 no nirvikalpakamatiH svata eva siddhA no nirvikalpanadhiyo'kSamatirbhavenno 357 no nIlapItaracitavyatiriktacitrA0 214 471 no paJcalakSaNamihA'numataM tu liGgaM 617 220 no prakriyA'pi paramArthata iSyate sA no bhinnakAlapuruSairvyavadhAnabhAgbhiH 397 1038 no mAnasaM ca bahirindriyamantareNa 188 no mAnasaM bhavati cA'Nu yatastadA'sya 327 no mAnasatvaniyatAnumititvajAti0 642 no modakAdyapi havirguDakAdyabhinna0 603 355 no yujyate tvavayavI vyatirikta ekA 72 308 no yaugapadyamapi tatra tato nayajJai0 no razmimannayanamasti kuto'pi mAnAt 164 550 no lAghavAd bhavati mAnabahiSkRtAd vA 948 no vAyavo varaNakAriNa AptamAnyA0 934 no vA'sti te vinigamo nanu yena kiJcit 798 296 no vai vilakSaNatayA'pyaNavo matAste 1037 323 no zaktito bhavati cetanatA mate te 606 682 no saMzayatvamiha tena mataM hi kAryA0 562 no saGgrahe ghaTapaTAdivizeSabuddhe0 1287 1045 no saGgrahe na ca mato vyavahAranItau 1303 480 no sattvamAtrata iha prabhavanti zabdAH 354 915 no satyatArthaniyatA na ca bodhagA ta0 1308 403 543 612 922 143 218 362 880
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 301 219 1033 1147 135 76 417 1151 1278 575 430 479 592 334 619 pariziSTa-1 no santitirbhavati kiJca matA tavaikA no sarvathA jinamate vilayo'sti kasyA0 no sarvathA'vayavato vyatirikta eva no sarvathA'vayavarUpatayaiva jainaiH no hetutA bhavati jAtirakhaNDadharmo noccairidaM zrutividA vacanIyamAI0 notpattumarhati tathA sakalArthabodho notpAdavAn yadi matastava buddhinAzo nollaGghanaM ca zatazaH kriyamANameva0 no'dRSTamiSTamakhile'pi ca janyabhAve pakSazcaturtha iha ced yadi vAdyabhISTaH pakSAprasiddhiriha doSatayA na ceSTo pakSe tu hetuviraho'bhimataH svarUpA0 pakSe dvitIya iha kiM na ghaTAdayaH syuH pakSo dvitIya iha te'numato yadi syA0 pakSo yato bhavati sAdhyaviziSTadharmI pakSo'ntimo yadi tadA nanu dezakAlA0 pakSo'ntimo yadi tavA'bhimatastadA'tra pakSo'ntimo yadi matastava tarhi so'pi paGgvandhayoriva parasparasavyapekSA paJcaprakAramiha jainamataM parokSa0 paTTe tasmin samajinasutakhyAtasAmrAjyayoge paryAyatA bhavati tena naye na cA'smin paryAyanItibalato'pyucArato'tra / paryAyasaMjJaka ihA'bhimato vizeSo pazyodayAcalagataM ravibimbamaGga0 pAkaprabhedaghaTanA yadi tatra tessaaN| pApaM vidhAya punarasya vinAzakartu0 pAramparyAd yamupagatavAn khyAtakIrtipratApaH pittAdiko nayanago'tha yathaiva doSo pitroH kadAcidiha zukrarajaHsamuttho puMstvAdasAvahamivA'lpavidabhyupeyo pUrvaM nijasmRtipathaM samupAgate'tha 392 249 pUrvaM mayA rajatarUpatayaiva doSA0 482 pUrvaM ya eva bhavatA vinibhAlito'zvo 112 pUrvakrameNa tadubhAvavagatya lokaH 673 pUrvapradarzitavikalpabharaiH kimiSTaM 940 pUrvaprasaJjanabhayAd yadi tadviruddha0 1182 pUrvAdike yadi tu sannidhimantarA te 399 pUrvAparAdivigataM khalu vartamAna0 762 pUrvAparI na samayau nikhilajJayukto 413 prakrAntamAviSayabhAgavidhipravINo 488 prajJAdikaM pratidinaM ca zarIravRddhyA pratyakSa eva sa ca kevalabodha iSTo 545 pratyakSataH sakaladehabhRtAM svadeha 1267 pratyakSato nahi kadAcidapi kvacid vA 103 pratyakSato yadi guNo nayanAdigo'tra pratyakSato'numitito'tha ca zAbdato vA 564 pratyakSapUrvakatayaiva na cA'numAnaM 831 pratyakSabAdha iha durdhara eva doSo 330 pratyakSabAdha iha pakSagato hi doSa0 806 pratyakSabAdhitatayA'pyanumA pratiSThAM pratyakSabuddhiriha naiva mamA'pi mAnyA 1223 pratyakSamekamiha mAnatayA'bhyupetaM 1335 pratyakSameva gurusammatamatra mAnaM 1320 pratyakSameva tava sammatamatra nA'nyat 1199 pratyekapakSaparidarzitadoSajAlo 1243 pratyekameva pratibhaGgamanantadharme 1057 pratyekavRttiriha cA'pi na ced rasAdi0 931 pratyekaza: sakalavastumatau samarthaka 537 pratyekazabdasamayAcchazazRGgavAkyAd 1333 pratyekazo ghaTapaTAdiSu vartate no 340 pratyekazo'pi paTakumbhamaThAdizabdAH 574 pradveSa eSa tava ced yadi bAhyabhAve 416 prAkaTyagA prakaTatA tava sarvadA''vi0 1058 prAkaTyameva kapilena tavoktamAvi0 1109 166 415 424 1300 905 635 1106 1201 604 410 300 579 1100 243 759 757
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 207 195 260 437 bAddhAgamA 595 prANatvajAtiraparA na mate tavA'sti prAdhAnyagauNavidhayA dvividho'tra mArgaH prAdhAnyato'rthamananapravaNA ime tu prAptaprakAzapaTu nendriyamatra kiJcA0 prAbhAkarasya matamapyanayaiva yuktyA prAbhAkareNa bhayatastava bodhamAtre prAbhAkaro'tra viSaye na kathAdhikArI prAbhAkaro'pi puruSatvasamanvayena prAmANyabuddhirapi naiva pramAsvarUpA prAmANyamaMzamiha bodhagataM vizeSa0 prAmANyamatra paramArthata uktamebhiH prAmANyamarthaghaTitaM na vinA'rthasiddhi prAmANyalakSaNamabAdhitagocaratvaM prAmANyasaMzayamatirna bhavet svatastve prekSAvatAM na viphalA'tra pravRttirastI0 prodyattattvavibodhabIjavidalanmithyAdharotthAGkura0 phUtkAra eva sahakRt tRNato'gnibhAve bAdhaH parairapi mato nanu liGgadoSaH bAdhastu darzitadizA nanu pakSadoSo bAdhAM vinaiva na ca sattvamatirnayajJaiH bAdhAdidoSakaluSArthatayA'numAnA0 bAlasya janmasamaye'pi ca dugdhapAne bAhyaM sukhAtmakamato nayanAdito'sya bAhyo yathaiva pratibimbati te matau kiM bimbAnumA bhavati yA pratibimbanena buddhiH satI tava mate na vinAzameti buddhirghaTAdiviSayA paramANupuJjAd buddhirjaDA'pi puruSapratibimbanena buddhirna cA'sti tata eva na baddhyate'sau buddhoktavAkyajanite yadi na pramAtvaM buddho'smyahaM parijanA mama sarvabauddhA / buddhau pramAtvamapi tatra nivezyate cet buddhau bhavedapi ca sA na ca tena baddho // zrInyAyasindhuH // 679 buddhyAtmabhedamatireva hi muktihetu0 786 885 bodhaM tadarthamapi yena samAnahetu0 1309 / bodha: sadaiva puruSasya nijasvarUpa0 743 177 bodhaH svapUrvamatito jananAt pramAtmA 893 302 bodhakSaNe kSaNikavAdimate na sattA0 298 bodhAnatikramaNato virahastu so'pi 1069 457 bodho bhramo bhavati bAdhitagocaratvA0 bauddhAgamAdiSu yathA puruSasya kartuH / 378 277 bauddhoktavat kapilaziSyanibhAlito'pi 200 347 bauddho'pi yadyapi dhiyaM svata eva bhAsyAM 38 brahmasvarUpamapi tena matazca zabda 1316 276 brahmAtmakaM yadi bhavet prathitaM ca vizva0 470 brAhmaNyasAdhyaviSayAnumitizca putre 624 346 bhaGgatrayaM tadaparaM tvatha pUrvayogAt 1186 738 bhaGgatraye tu sakalA vikalAnyabhaGge0 1222 bhaGgatrayeNa saha praznavizeSatastu 1126 939 bhaGgadvaye pratihate na bhavanti cA'nye 1146 1259 bhaGgazcaturtha iha tayugapadvivakSA0 1217 1268 bhaGgayantareNa bhavatA'pi ca zaktiriSTA 979 1149 bhaTTena kiJca sa hi nendriyagocarastu 1256 bhAvAt pRthaG nahi yato'sti pramANasiddho0 974 576 bhAvendriyaM tadiva labdhyupayogabhedA0 325 703 bhAvo hyayaM bhavati na pratiSedhadakSA0 bhAvo'pyabhAva iti te'bhimato virodhAta 816 bhinnaM kimarthamavagAhata eSa bodho0 716 bhinnaM na cA'styaNucayAnmahadAdi mAnaM 675 bhinne hime bhavati naiva hi vindhyavRtti0 690 bhUtatvato'pyabhimataM na ca cetanatvaM 817 750 bhUtebhya ebhya itarANi bhavanti paJca 696 350 bhUyaH smRterbhavati kiJca guro ca deve 1026 221 bhedaH svalakSaNatayaiva mato hi tena 141 998 bhedastvabhedasahita: prathamaM niruktaH 744 bhedAMzagocaratayA tu nayatvamasyAM 901 450 398 196 230 73 899
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 436 936 461 458 459 843 986 838 644 414 338 932 968 581 433 869 259 1252 977 956 955 954 . 993 896 697 785 787 280 pariziSTa-1 bhedAgrahaH khalu pravartaka iSyate te0 bhedAgraho bhavati te nanu paryudAsa0 bhede sthite tu nijarmiSu dharmayoH syAd bhedo bhavecca pratibandhakazUnyatA''dye bhedo yato na ca budhairiha dezakAlA0 bhogodbhavo niyamata: sukhaduHkhabhAve bhrAnti tathA paragatAmavabodbhumIzo bhrAntiM ta yadyapi parasya sa vetti tena bhrAntiH prameti nahi bodhagato vizeSaH bhrAntyAtmako na caraNapravizuddhijanyo maNyAdikasya viraho nikhilo'tha hetu0 maNyAdikeSvapagateSu tu seva dAhaM maNyAdike'gninikaTe'pi ca dAhazaktiH maNyAdibhAvasahacArabalAd vinAza: maNyAdisattvabalato yadi tatra dAha0 maNyAdyabhAva iha tu pratibandhakAbhA0 matyAdayastviha tu yadyapi mAnamadhye madye na mAdanaphalA samudAyyabhinne madhye rasAdiSu bhaved yadi rUpamAtra0 mA vAsanAjalabhRtAndhuparamparAyAM mAdhyasthyavRttijanikAbhimatA parA yA mAnaM ca yairnayasamUhatayA niruktaM mAnaM tavA'bhilaSitaM paripUrNavastu0 mAnaM na mAnamatiriktamapekSate ta0 mAnaM parokSamatha paJcaprakAramiSTa0 mAnaM mamA'bhilaSitaM paripUrNavastu0 mAnAntaraM na ca tavopagataM yataH syAt mAnAntaraM bhavati kintu tato'pi naiva mAnaikadRSTirapi kiM na virodharakSAM mArjAracakSuriha bAhyaprakAzayuktaM0 mAlinyamasya nitarAM tava muktikAle mithyAtvabodhanamapISTamabhinnakAle mInAdayo jalacarA gatimanta eva 973 yA 898 605 165 322 1249 mImAMsakatvamapi jaiminito'nyathA syAt mImAMsakasya tu bhaved vyatiriktazakti0 mImAMsake pratihataM na ca sarvavastva0 mImAMsakairna pRthageva mato'pyabhAvo mImAMsako vihatazaktirabAdhyamAnAM mImAMsakopari patedapi doSa eSo0 muktAtmanAM vibudhagautamatantrasiddho muktyAtmanA pariNato'pi ya eva jIvo mukhyaM pramANamiha kevalabodha eva muNDI zikhI bhavatu vA'stu gRhI kapAlI mokSopayogi yadi tattvatayA taveSTaM mokSo'pi mAnaviSayaM samabhIpsyate jai0 yaM tvaM vicAramadhikRtya jagadvyalIkaM yaH sarvathA bhavati san na ca tasya janma yaH sAdhyasAdhanatayA matayorvinA'pi yaH spaSTabodhaviSayaH sa mRSaiva bodhyA yaH syAdavagrahadhiyA'vagato vizeSa yacca trayAtmakatayA prathitaM pradAnaM yaccA'nugAmi nanu satyatayA mataM tat yaccA'styanuvyavasitAvanumAtvabhAna0 yaccintyate manasi kiJcidapIha vastu yaccendriyasya viSayeNa samaM nayajJaiH yaccaikadA bhavati yajjanane samarthaM yaccaikadeza iha kAryajanau samarthaM yajjanmato bhavati tasya nivRttireva yajjAyate'tra savikalpakabuddhikAle yat tena tIrthakaranAma zubhairanekaiH yat paJcaviMzatimitaM bhavatA nyadarzi yat sattvamatra nijadharmavazAt tadevA0 yat sAdyaparyavasitatvavidhAyi sUtraM yat svAnurAgakaraNaM phalamekadharmA0 yatkAkatAlamiva satyamatAviva syAt yatkApilaM matamiha prathitaM pradhAna0 102 1255 225 1016 720 1289 568 1007 1015 128 132 1063 902 822 291 1021 874 549 765 1131 61 466 859 167 749 264 1232 917 1193 293 1295
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 // zrInyAyasindhuH // 1024 946 1220 928 1219 1162 1239 223 388 1062 722 1145 81 1237 1198 271 yatkAraNaM bahuvikalpya vicAramArgAd yatkAraNaM bhavati tatsamajAtikasya yatkAraNaM bhavati tadviSayastadanyad yatkAraNAd ghaTapaTAdipadArthajanma yattatvadRSTimavalambya na tattvato'sti yatra dvayorbhavati bhinnasamAzritatva0 yatra prAptastadanu vijayAliGgito devasUriH / yatrA'pi na kramatayA'vagatirjanAnA0 yatraiva yo bhavati yena vinA'tra hetuH yatrobhayoryugapadeva bhaved vivakSA0 yatsaGghato bhavati kAryamasau yadi syAt yatsvaprakAzamiha tatra tamo na dRSTaM yad dRSTyadRSTijanitaM niyamasya sAdhya0 yad yasya kAryamiha tattata iSTamanyaH yad yAdRzaM bhavati darzanagocarastat yad varttamAnamiha kevalamakSabodhe yadRSTimAtrata iha smRtirasti kartu0 yaddharmayovidhiniSedhanayovirodhA0 yaddhetugocaramatirnanu tasya kartA yadbAdhakaM tadapi bAdhyamabAdhakaM syA0 yadbAdhitArthaviSayaM tadayogyazabda0 yadyakSajanyamatikAraNamiSTamatra yadyaGkitasya zazazRGganiSedhane'pi yadyantarAtizayameva bhavet sa hetau yadyanna yaM prati janeSviha samprasiddha yadyanya eva nanu ko'pi tavA'tra mAnyo yadyanyagocaracaro'pi bhavet kadAci0 yadyanyabodhata iha vyavasAyabhAnaM yadyapyabhAvaghaTanA pratiyogyavRtti0 yadyarthagocaratayA'bhimato vikalpaH yadyAgamo na ca bhavet tava mAnamiSTaM yadyAgrahastava tayozca vibhinnakAla yadvat pradhAnamanumAnamatiM vinA no 289 yadvat pramAtvamanumAnamatau svatantraM 976 yadvad guNAdisamavAyiSu vastu vidvan ! 288 yadvad bhavennaraharau narasiMhabuddhau 337 yadvanna gautamanaye kAnAdibhinna0 742 yadvannare naramatau na sakhaNDadhItvaM 725 ___ yadvartanAtmakatayA nijasaMzrayeNa 1334 yadvarttanAtmakatayA pariNAmi tattvaM 1020 yadvAsanAtiparipAkavazAd vinA'rthaM 625 yavRddhito'pacayavAniha ya: prasiddho0 1125 yannAzato bhavati yasya janiH sa eva 773 yanmAnasaM tava mate'rthavizeSadharma0 474 yazca dvitIya iha te'bhimato'sti bhaGgo 1041 yazcA'Nudeza iha yena viziSTa iSTo 914 yazcA'vagAhanaphalo'bhimataH sa evA0 169 yazcA'stizabda iha sattvaziSTarUpe 139 yazcopakAra upadarzitabuddhito'bhUt 506 yasmAcca tairapi matA viSayavyavasthA 1174 yasmAt kathaJcidiha jAyata eva jAti0 519 yasmAt kSaNakSayitayA sakalAkSabuddhi0 268 yasmAt taTo'tha ca taTI taTamityazeSa0 1276 yasmAt parAtmamatigocarabuddhizAlI 12 yasmAt puraHsthitapadArthamatau pravINaM 583 yasmAt pRthak tava mate viraho na tuccho 257 yasmAt pRthak samudayaH samudAyito no / 962 yasmAt pRthag bhavati yo niyamena tasmAd 980 __yasmAt sadaiva bhavato'bhimato'tra bhAvaH 401 yasmAt samAnaviSayA: puruSAstu sarve 11 yasmAt samuccayamatirbhavatAM mate'pi 1164 yasmAt svalakSaNamatitvamanaMzabuddhau yasmAdabhAva iha tairdvividhaH pradiSTa 598 yasmAdayaM ghaTapaTAdivadeva mAyA0 yasmAdasattvamiha naiva paTAdibhAva0 803 yasmAd ghaTAdyapi mataM tava bhUtamadhye 199 94 52 1312 391 561 351 768 210 771 748 877 62 1167 1168 1172 668 146
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 121 241 393 133 856 873 821 19 864 yasmAd dvitIyaghaTanAt prathamasya siddho / 1128 yogyatvamindriyanirUpitamekamatra yasmAd bhavena ca niranvayameva janma / 127 yogyopalabdhivirahAd viraho ghaTAdeH yasmAd vaco bhavati sarvavidaH pramANa yo'yaM kSaNa: prakRtakAlagataM padArtha yasmAd vibhAga iha te'bhimato na hetuH 961 raktaM yadeva prathamaM nanu rUpamAsIt yasmAna kazcidapi tasya samAzraye tva0 985 rAgAdayo'pi ca viruddhaguNAnvitA no yasmAnmahezamatigocaravRttiyogAd rAgAdidoSarahito'pi ca sarvadRzvA yasmin sAkSAtkarabadaravat sarvadraSTA jinendraH 1332 rAgo na putrakanakAdiSu nazvareSu yasyaiva yo bhavati sAdhaka ArhatAnAM 888 rAjA prasatrahRdayo draviNaM dadAti yasyodbhavo niyamatastvavadheryataH syAt 671 rAjA svatantra iha naiva tathA kriyAyAM yA kRttikodayabalAcchakaTAnumA'sti 1075 rAtrau rasAdanumitirnanu tairniruktA yA cA'tra doSaghaTanA nanu tairabhISTA 1047 rUpAdayastu sahabhAvitayA guNAH syu0 yA cA'navasthitighaTA'nyasamAzritatva 154 rUpAdibhinnamiha naiva samasti kiJcid yA cA'sato janinirAkaraNe'sti yuktiH 700 rUpAdiyogavirahAd gaganAdivanno yA nirNayAtmakamatirmanasA tavA'sti 723 rUpAdivad bhavati paudgalikastu zabdo yA nizcitAt sahacarAdanumA rasAde 1076 rUpAntarAd bhavati yastu vilakSaNaH sa yA laukikairupagatA'numitiyathArthA 594 rUpe yathaiva nayanasya tathaiva gandhe yA vyAvahArikamatistviha doSajanA0 1251 dharmyaprasiddhiriha naiva matastu doSo yA syAnivRttijanikA'bhimatA tu saiva 1248 lakSmIcandrAzrayaNasubhagevA'mitAnandadAtrI yA svAnyakAraNasamagrasamanvayotthA 950 labdhIndriyakramavizeSavazAt kramo'pi yA hetutA janakagA nanu saiva zakti0 949 liGgaM na cA'tra nirupadravamIkSyate yat yuktaM na caitadapi dAhasamAnatA no 1003 liGgasya doSa iha jainamate tridhaivA0 ye cA'navasthitimukhA mama doSasaGghA: 883 liGgasya lakSaNamihA'nupapattireva ye cA'navasthitimukhAstava doSasaGghA0 823 liGagasya liGigana ihA'bhimatazca tatra ye doSaikavilokino'paraguNAsaMspRSTavAmAzayA0 1328 liGgAdayaM yadi bhavedanumAnarUpo ye nyAyazabdata ihA'bhimatA pratijJA0 1053 liGgodbhavaM tu savikalpakameva tacca ye vA svapakSamananodbhavatatparAste 825 lokavyavasthitiriyaM sakalA'pi yasmA0 ye zabdArthagatA: pramAdavazato doSAH pramAbAdhakA 1331 loke tu dhUmamatito giragahvare yA yenaiva yo'tra sahito'sahito'pi tena 176 lopa: sato'tha viSayasya na zakyate'ntye yaistu pramAtvamatiranyamatau prasiddhayet 312 vaktRtvato bhavati tena samAnadharmA yo bhAsate sa viSayo budha ! no matA'trA0 233 vatsasya vRddhiriha vAstavikI svahetoH yo veda bimbamatiriktamihA'nubimbA0 194 vandhyAsutAcca khasumaM pRthageva loke0 yo vai kSaNa: prakRtakAlagadezavRtti 134 vastusvabhAva iha paryanuyogato no yogyatvamatra phalagamyamataH pratIto 178 vastUcyate vidhiniSedhakarambitaM jai0 541 540 1073 1244 117 1236 1095 1064 144 1257 1337 328 558 . 1260 1049 1270 406 44 1299 567 262 418 741 299 187 1153
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 35 861 36 331 227 835 vastvaMza eva vacanAviSayatvamiSTaM vastvaMzagocaratayA tu yadA prasiddhau vastvaMzagocaratayA pratidharmameSA vastvaMzatAvidhiniSedhanayona teSA0 vastvaMzabodhakatayA'bhimatAstu bhaGgA vastvaMzamAtraviSayo'pi mato nayaste vastvAgame sadasadaMzatayA jinAnAM vahnitvajAtimati no vyabhicArataH syA0 / vahnitvato yadi tu kAraNatA'nalasya vahnau tRNAdijanite pRthageva kiJca vahnau sthite'pi maNisannidhito na dAho vAkpANipAdasahite bhavatazca pAyU0 vAkyatvato bhavati bhedamatipravINo vAkye'vadhAraNamanuktamapISyate jJaiH vAGmAtrato vizadabodhaprakAzamAnaM vAcyaM yathAsthitamabAdhitameva buddhvA vAcyatvataH sakalameva bhavet prameya0 vAcyatvata: sakalameva samAnabhAvAt vAcyatvavad bhavati vAcakatA'pyapohe vAde parAbhavaghaTA sulabhA tathA te vAde parAbhavaghaTA sulabhA tu te syA0 vAyorgatirtutabhujo jvalanaM svabhAvAt vAyoryathaiva gamane'pi na madhyadeze vAyau na kiM bhavati rUpaviziSTabuddhi0 vAyau hi rUpavirahasya matistaveSTA vijJaH paro yadi tadA nanu hetureva vijJAnatAM jaDagatAmupagamya yogA0 vijJAnavAdamavalambya tathA kathAyAM vijJairapi vyavahatau nanu kiM ghaTAdyA0 viSayavimukhametana pravRttyAdikArye visadRzamatiriSTA bhinnato lakSaNena vRttikramo'pi tava tattvata eva nA'sti vRttitvamiSTamatha kAlanirUpitaM te0 // zrInyAyasindhuH // 1183 vRttitvarUpamapi tena yadISyate'trA0 1159 1179 vRttirna ceSTajanakatvamatiM vinaiva 663 1187 vRttestu yadyapi mate svata eva bhAnaM 1170 vedAntikApilamukhAH paravAdino'nye 1154 vedAntinAmapi mate viSayapradezaM 198 820 vedAntinAmiva na kApilanItibhAjAM 1059 vedAntino'parata eva pramAtvamiSTa0 938 vedAntibhiH surabhicandanabodha iSTo0 1031 970 vaikalpikI bhavati yatra tu hetutA vo 966 937 vaicitryameva zaraNaM vibhuvAdino'pi 491 933 vaijAtyakalpanakathA'pi na cA'tra vahno 963 695 vaijJAnikaM bhavati sattvamathA'tra teSAM 1210 vaibhASika: sugataziSya ihA'lpavijJa: 206 1121 vaizeSikasya ca mate paramANumAtra0 930 475 vaizeSikasya ca mate'bhimatA: padArthAH 1086 vaizeSiko'kSacaraNazca dhiyaM vadantI 39 408 vyaGgayo'pyayaM yadi tu dezata eva tarhi 358 405 vyavahatiriha loke triprakArA yayA sA 1115 vyAkhyAtRtAguNabalena yathA trivedI 439 827 vyApAra eSa kathito nanu taiH pramAtu0 443 890 vyApAra eSa kimu janyatayA mataste 447 489 vyApArayukta iha ced yadi tasya hetu0 448 vyAptiM vinA na ca prasaGgapravRttirasti 684 107 vyAptigraho bhavati na vyabhicArazaGkA0 559 109 vyAptigraho'pi ca tayA saha tasya vAcyaH 454 1054 vyAptigraho'pi sulabho manaso hato vA 428 814 vyAptisvarUpamananAvasare hi sArva0 1160 226 vyAptyagrahAdanumitirna parAtmanazced 615 183 vyAptyagrahAd bhavati naiva vizeSarUpa: 566 vyAvRttibuddhiratha cA'nugatatvabuddhi0 vyAsajyavRttiriha vastraghaTAdibhAvo 855 721 vyutpattigocaraghaTAsamakAla eva vyatpattigocarayAsa 1323 1140 vyutpattibhedabalataH khalu zabdabhedA0 1319 369 97
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ rarU 1283 157 878 69 942 pariziSTa-1 vyutpattiheturiha yo'bhimataH sa eva 1322 zabdena sAmpratamukhasya na yannayasyo0 vyomotpalAdivadasAvatha vA hyasan syA0 763 zabdo guNo yadi bhavennanu yuktametat zaktastathA bhavati nA'nugatasvarUpo 376 zabdo niyantritatayA tata eva vidvan ! zaktiM vinA bhavati naiva sa cA'pi zaktaH 947 zabdo vizeSaNatayA nahi bhAsate'rthe0 zaktiM vinaiva yadi zaktirupeyate'smAt 945 zabdo hi paudgalika eva mato jinena zakti: svarUpasahakArivibhedato'tra 137 zabdo'rthabodhakatayA puruSeNa yadvat zaktigraho'nvayavilokanasavyapekSAt 964 zAlUkagomayabhavAvapi vRzciko na zaktigraho'sti nanu yasya na so'sti zabda0 371 zAlUkato bhavati gomayato'pi janma zaktizca cetanatayA yadi sA vibhinnA 607 zAstraM nirarthakatayaiva gurupraNItaM zaktistathA bhavati kiM svata eva kiM vA 943 zItaM jalaM kathaya kena kRtaM tathA'gni0 zaktistathA'tra bahirindriyamAtravRttiH 162 zuktau yathottaramateH prathamasya bAdho zaktistvatIndriyatayA'kSabhavAvabodha0 zuddhaH sa eva kathito'nyanayApravezAd zaktyAtmanA smRtibhavA'nuguNA'tha vRttiH / 724 zUnyatvagocarapramA yadi sammatA'sti zaktyAtmikA janakatA'bhimatA yato nA0 957 zUnyatvapakSamapi mAdhyamikapradiSTaM zaktyA''tmanA ca mahadAdyapi mAnamAsIt 674 zUnyatvamasya jagato na vinA pramANaM zakyA na jAtiriha vAhanadohanAdi0 374 zUnyatvavAdimatakhaNDanadarzitokta0 zatroryathA maraNaheturayaM tathaiva 493 zUnyatvasiddhiriha te nanu yairvicAraiH zabdaH svayaM tava mate nahi satyarUpo 469 zRGgaM zazIyamapi kiM na mataM tvayA'GgA zabdapravRttiriha ced yadi gauNavRttyA 621 zaityaM jale bhavati kAraNamantarA no zabdastvanAptapuruSoccarito'tra zabdA0 1275 zrIdevasUriprabhRteramumeva bhAvaM zabdastvalaukika ihA'sti vidhipradhAno 419 zrIsiddhasenakRtinastu mate na carju0 zabdasya tena saha kAraNabhAva eva 1114 saMyuktatApariNatestu blaadbhedo| zabdA vikalpajanane nipuNA na cA'tra 1103 saMyoga indriyabhave na pRthak prakalpyo zabdAtmako'pi na bhavedata eva cA'rtho 1110 saMyoga eva nahi yasya kadA'pi yatra zabdAdayastu RjusUtranayodbhavAH syu0 1310 saMyogakhaNDanamapi prathitaM tvayA yat zabdAdyA bhAvamAtre traya iha tu nayA: saMyogato bhavati dezagato'tha vahniH sampratItA nayajJai0 1327 saMyogavad vibhajanaM ca tathaiva siddhaM zabdArthayorapi bhavedata eva mAnAt 1042 saMyogino bhavati yo viraho'tha yasya zabdArthayorbhavati ko'pi na tAttvikA saM0 1107 saMyogino hi samavAyabalAnna cA'No0 zabdArthayozca samayagrahasavyapekSo0 596 saMyogino'tra paramANava eva kiM syuH zabde tu mAnavacanaM nahi mukhyavRttyA 1085 saMyogipudgalabalAdavagAhanasya zabde tvayA''varaNakAriNa AdRtAH kiM 363 saMyojanaM vibhajanaM ca pRthaG na cA'sti zabde bhavet khaguNatA yadi tarhi tena 1094 saMvAdakaM yadapi tatra mataM bhavet tat 1238 1098 651 573 599 577 306 1286 282 1046 465 462 316 556 666 1215 1282 99 572 1067 119 833 124 1066 650 120 853 74 269
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 1261 629 saMvAdakatvamapi tatra pravartakattvAt saMvAdakhaNDanamanena yadi vyalIkaM saMvAdanaM bhavati satyamatau yathA te saMvAditAdiparahetata eva tasya saMvAdyabuddhijananaM prathame na yuktaM saMvRttisattvamupagIyata etadeSAM saMvedanaM svata ihA'numiteH pramAtve saMvedanaM svata ihopagataM tvayA no saMvedanAt svata ubhe ca daze prabodha0 saMsarga iSTa iha tAttvika Agama 0 saMsarga iSTa iha no vyatiriktarUpa: saMsarga iSTa iha yo nijadezato vai saMsarga eSa tava kiJca mate mato'sti saMsargatA na yadi tasya tadA tvayeSTA saMsargato bhavati kAryajanau samartho saMsargato bhavati yadyapi nA'sya bhedA0 saMsargasaGghaTitameva na kAraNatvaM saGketato'bhinavato'bhinavA'nyathAsi0 saGkSapatastu parakIyamataprapaJcaM saGkSapato bhavati tad dvividhaM jinAnAM saGkhyAsvarUpaviSayAzca prayojanaM ca saGgrahNataH sakalameva tu bhAvarAzi saGghAtarUpamakhilaM ca parArthameva satkAryameva kapilena nirUpitaM ya0 sattvaM tathA ca sugatAdimate ghaTAde0 sattvaM rajastama iti tritayasvarUpA sattvaM samagraviSayAnugataM na caive0 sattvaM sukhaM bhavati duHkhamayaM rajo'tha sattvaM sthitirbhavati janma rajoguNo'tra sattvAdikaM nikhilavastvanugantRkatvA0 sattve maNerapi yato viraho'sya bhinna0 satyatvanirNayamatistu bhavecca jAgrat sadravyatAdiSu ghaTAdigateSu satsu // zrInyAyasindhuH // 46 santAnato'pyanubhavasmaraNAtmabodhau 660 314 santyeveha prasiddhA: suvihitaviSayA 266 mAnanItiprabandhA 1338 344 sandigdhanizcayaprabhedata iSyate'sau 270 sandigdhasajJakatayA vyabhicArihetu0 1263 252 sandigdhasAdhyagamakobhayazUnyatA'tha 1272 633 sandehaheturata eva ca kIrtyate'sau 1262 513 sanmAtragocaramavagrahapUrvavarti 1014 309 samprAptakAmanikarasya mahezvarasya 532 1292 sambandha evamiha vastugataH sadAde0 1196 995 sambhAvanA nahi pramAbhimatA pramAtvaM 1195 sambhAvanA hi savikalpakabuddhirUpA 630 104 sarvaM vinA kimapi nA'nupapannamarthA0 411 996 sarvaM sadeva nahi vizvamasat tathA no 463 994 sarvajJa eva yadi ko'pi bhavenna vaktA 383 1197 sarvajJatA vacanakartRtayA viruddhA 384 494 sarvajJasiddhiriha darzitanItitaste 597 960 sarvatra tena budha ! paryanuyogamAtraM 584 sarvasya kiJcidapi kAryamapekSya yasmAt 978 907 sarvasya sarvagatatA tava sampradAye 745 1224 sarvasya sarvavidhabodhitakarmayogaH 381 1285 sarvAtmanA yadi tathA'tra mato'tha kAdi0 359 729 sarvAn samAdizati vastugatAnakhaNDa0 / 751 sarve nayA jinanaye'bhimatAH kathaJcit 884 1136 sA kAryakAraNabalAduta vA svabhAvAt sA cordhvatA jinamate prathitA ca tiryak 1290 sA nirvikalpakabhavAvagatArthadhItvaM 632 701 sA praznato vidhiniSedhanayoviveka0 473 sA vRttitA'dhikaraNAtmakadezato'thA0 1142 777 sAkalyavad vikalatAvaditi dvidhA'ntyaM 909 984 sAkAratA na yadi tatra tadA kathaM syAda 294 sAkAratA matigatA viSayavyavasthA0 186 1176 sAkAratAvirahitaM pravadanti bodhaM 202 42 1203 618 1120 190
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 204 565 1102 628 1105 789 788 1043 1227 571 440 244 59 953 1329 379 sAkArabodha iha kiJca na cet padArtha sAkArabodha iha kiJca mato'pi jainai0 sAkArabodha iha yena na cA'bhyupetaH sAkArabodhamatirasti navA tathA te sAkSAt sa yadyapi manogatabhAvameva sAkSAtparamparitabhedata ArhatAnA0 sAkSAd viruddha iha cA''dyaprakAra iSTaH sAkSAnna tasya yadi kintu paramparAtaH sAkSitvamasya vibhutA'tha ca cetanatvaM sAGkhyairmataM tu viSayapratibimbanaM hi sAtAnubhUtiviSayaH sukhamiSyate sva0 sAdRzyabuddhijanitopamiterbalAnno sAdRzyabuddhiriha jaiminitantrasiddhA0 sAdRzyameSu yadi naiva vilakSaNeSu sAdhAraNI bhavatu vahnigatA tu jAti: sAdhyaM tvabAdhitamabhIpsitamapratIta0 sAdhyaprasiddhiriha jainamate'sti pakSA0 sAdhyena naiva sahavRttirasau viruddho sAdhyopadarzanabalAd gamakopasaMhA0 sAnnidhyato bhavati cA'kSamatevilAsaH sAmagrayato bhavati kAryajanirna caika0 sAmAnyagocaratayA khalu darzanaM ta0 sAmAnyagocaratayA yadi mAnatA'sya sAmAnyato na vapuSA'nuvidhAnamasti sAmAnyato bhavati dRSTamihA'numAnaM sAmAnyato bhavati yo matigocaraH so0 sAmAnyato virahito na vizeSa eva sAmAnyadharmavirahAt sthiravastvabhAvA0 sAmAnyabuddhiriha kalpitagocaratvA0 sAmAnyabodhajanakavyatiriktahetu0 sAmAnyamatra kathitaM dvividhaM tu tirya0 sAmAnyamatra na vizeSapRthaksvarUpaM sAmAnyamatra nahi tucchamabAdhyabodha0 191 sAmAnyamatra yadi sAdhyatayA mataM te 201 sAmAnyamAtramatha jainamate na zakyaM sAmAnyamAtramiha sAdhyatayA mataM no 189 , sAmAnyamekamapi na pramitaM vikalpa0 1008 sAmAnyameva prathamaM sakalAnugAmi 1247 sAmAnyameva bhavato'bhimataM ca zaktaM 1078 sAmAnyalakSaNamalaukikasannikarSa 158 sAmAnyasya viSayaH savizeSamiSTa0 737 sAGka-doSaghaTanA tu kutArkikANAM 37 sAdharmyato yadi bhavennahi sarvavit sa 702 sAmarthyatadviraharUpaviruddhadharmA0 409 sAmarthyatadvirahasaGghaTanA'pi tasyA:0 1028 sA'pi svarUpasahakArivibhedato'tra 1036 siddhAntApratipanthiyuktikalitA navyapracAronmukhA 971 siddhAntAmbhonivAsaM prabalaparajhaSodvegakAripravAha 1050 siddhArthakaM ca vacanaM na mataM pramANaM 1258 siddhArthakasya vacanasya ca pUrvanItyA 1264 siddhArthakAcca vacasaH smRtireva kartu0 1274 sUryAMzavo'tha yadi sannihitA rajanyAM 142 sUryo yathA'yamakhilArthavibhAsako'pi sUyA yathA'yamAkha 774 so'nantazaktikatayA ca bhavedananta0 so'pekSate yadi paraM sahakAriNaM ta0 65 sautrAntikasya tu mate RjusUtramUle sautrAntiko'stu vimukho vimukho'stu yogA0 / 425 saurabhyavRttirapi taiH smaraNasvarUpA0 427 sthAnaM jahAti nahi pUrvamitastathA vA 375 sthUlo ghaTAdiraNurUpatayA'pi jaina0 1034 sthUlo na bodha iha te'numatazca kiJca / 1298 sthairya tathA'sya jananaM ca bhavet kathaJci0 333 sthairye sthite kSaNikatA'nugate kriyAyAH 1228 sthaiyeM sthite'pi ca virodhavilopakA0 96 sparzAnta iSTa iha yaH khalu gautamena 634 sparzAzrayatvamanumAmatitaH prasiddha 429 382 171 10 114 920 526 1318 250 1032 522 92 287 239 75 815 929 1091
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 70 329 sparzo na netraviSayo na ca rUpamiSTaM spaSTaikabodhaviSayA nanu sarvabhAvA: smRtyA'pi tasya nayanotthamatI prakAzo0 smRtyudbhavAd bhavati sA savikalpikaiva0 syAccedatItaviSaye tadanAgate vA syAccediyaM smRtirato niyatapradeze syAccenna rUpapratiyogika eSa vAyau syAt kAraNAtmakatayopagamo'nayoste syAt saGgraho vyavahatizca nayau samagrA0 syAt sarvavid yadi tadA tava sammato'tra syAt svAnurUpasavikalpakasaMvidhAnA0 syAdavyayaM padamato yadi noktirasyA0 syAdasti kumbha iti ya: prathamo'tra bhaGgaH syAdasti kumbha iti yaH prathamo'tra bhaGgaH syAdasti nA'sti ca ghaTo'bhimatastRtIyo syAdasti bhaGga upapadyata eva tasmAd syAdAptavAkyajanito'nvayabodhanAmA syAd gauravaM tava virodhyavirodhakatve0 syAd vartanAtmakatayA nijatantrasiddhaH syAd vAsanaiva sadRzAdidhiyo'nukUlA syAd vA'zayorapi viziSTatayA'tra bhedA0 syAd vyaJjakena pavanena virodhivAyo0 syAd vyAvahArikamathA'parasavyapekSa0 syAdvAda eva tava kiJca na sarvathA syAt syAdvAda eSa sakalAgamato viziSTaH syAdvAdatattvamananazramapUrvikA no syAdvAdavAdyapi hi sarvamanantadharmA0 syAdvAdasiddhipravaNe nayasiddhibhAjAM syAdvAdinastava mate nanu muktidevI syAnirvikalpakasamutthavikalpabhAsya0 syAnyAyadoSa iha copanayopasaMhA0 syAllAghavAt sa vibhurekatayaiva mAnyo syAllAghavAd yadi na sarvagataH sa bodha0 // zrInyAyasindhuH // 118 syAlliGgabuddhiniyamasmRtito'numAnaM 1048 426 svakSetrato'pi tava kiJca ghaTAdibhAve0 1143 svapne'sthiraM calamasambhavitAtmajanmA0 292 svapnomaM yadi tu bodhatayaiva sarvaM 224 145 svargAdikaM ca jinagautamatantravi 0 587 637 svasmAddhi ced yadi tadA tvavizeSataH kiM 122 108 svasminna sA na ca tathA'nyasamAnabhAve0 1138 799 svasvAmibhAvavacanaM nahi yujyate te0 46 1218 svAMze pramA nikhila eva mato'tra bodho0 420 svAkAratArpakatayaiva ghaTAdayaH syuH 184 53 svAtantryato'tha pratibandhakazUnyatAnAM 1002 1129 svAtmaprakAza iha jainamate pramAtA 648 1123 svAtmapratiSThitamidaM jagaduktavAn yat 153 1202 / / svAtmapratiSThitamidaM jagadeva no vai 1124 svAtmasthitaM hyanubhavan nanu duHkharAzi 441 1163 svAdarzanAnna parasantitirasti tarhi 246 1084 svAdhAraniSThavirahapratiyogitaiva 1165 495 svAdhyakSabodhavigamAt kimu nA'sti jIvo / 591 1141 svAbhAvikasya vigamo na kadAcidasti 713 1039 svAbhAvikArthagamikA nanu zaktirarthe 1096 1214 svArthAvagAhi savikalpakamatra siddhaM 41 366 svArthAvagAhimatijanyamiha prasiddha 1009 hetutvabodhajananAya yatastvayaivA0 982 826 hetutvamatra yadi zaktipadAbhilapyaM 958 860 heturdvitIya iha nA'vyabhicArirUpo 1093 829 heturbudhairya upalabdhitayA pradiSTo 1070 868 hetorna pakSaghaTanAmitirArhatAnAM 889 hetau pramAtvamatha nA'sti yato na tasmA0 818 hetau yathA janakazaktirananyarUpA 952 631 hetau samasti tata eva na dhIdhanena 1273 hetvostadAvaraNakarmavinAzayozca 916 501 kSetrAdihetuvazato'pi vivRddhibhAjo 657 517 jJaptiH phalaM yadi bhavedanumApakaM sA 455 385 622 336 627
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 538 1226 213 780 525 784 452 497 pariziSTa-1 jJapto yathaiva paratazca bhavet pramANaM jJAtArthabhAsakatayA yadi mAnatA'sya jJAnaM ghaTIyamiti sarvajanaprasiddhaH jJAnaM ca sarvamiha sAmpratagocaraM na jJAnaM tathA kimapi zabdasamanvayena jJAnaM tathA nijagataM vacanena so'pi jJAnaM tathA sakalavastvagAhi mAnyaM jJAnaM dvidhA vikalamArhatasampradAye jJAnaM bhavedanubhavasmRtihetukaM sA0 jJAnaM bhaved bhavaguNodbhavamatra rUpi0 jJAnaM vinA'pi jagataH svata eva sattvaM jJAnaM svasantitigataM vidadhAti bodho jJAnatvato nikhilameva bhavecca janyaM jJAnatvavannikhilabodhagataM pramAtvaM jJAnasya dhIrapi bhavenna paraprakAze jJAnasya bAhyaviSayeNa na cA'sti bandho jJAnasvarUpamapi yasya mate na siddhaye0 460 jJAnAgninA'pyazubhakarmatatevinAza:0 1022 jJAnAtmakaM bhavati mAnamananyabhAsya0 1291 jJAnAdabhinnatanutA yadi cet tavA'rthe jJAnAdayastava matA nanu buddhidharmA0 1317 jJAnAdayo nikhilakAryajanau samarthA 396 jJAnAdayo'pi kimu naiva mate tavA'nya0 jJAnAdikaM ca nahi tatra paraprakAze 924 jJAnAdikaM prati tanorjanakatvamevaM 1027 jJAne ghaTAdyapi karoti yadA vizeSo 925 jJAne pramAtvamatha zaktiradRSTavastu0 283 jJAne matA kuTilatA sthirateva bhinnA0 245 jJAneSu ced yadi vibhinnadhiyaH prakAzo 512 jJAne'pi vA bhavatu kiJca matiH kathaM te 342 jJAnaikyavAdamananapravaNo'pi yogA0 28 jJeyaH svabhAvasahakAlikapUrvakAla0 451 jJeye matau matimati pravibhaktameva 496 275 335 1307 238 234 1296 1081 24 476
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-2 vizeSanAmasUciH vizeSanAma zlokAGkaH vizeSanAma zlokAGkaH akSacaraNa 39, 100, 937, 1028, 1063, 1240 cArvAkabAla 867 akSapAda 1144 jinabhadra 912, 918, 1281 akSapAdamata 975 jaimini 296, 436, 438, 439, 440, 963, 1028, akSapAdasuta 855, 948 1097 akSamata 471 jaiminitantra 442 akSicaraNa 113, 175, 499 tattvArthabhASya 1221 advaitapravAdI 461 tathAgata 349 abhayadeva 923 tapogaccha 1333 AkSapAda 882, 972 tArkikamata 91, 816, 1001 AnvIkSikImata 331 dIpAlI 1337 IzvarakRSNa 747 devasUrI 1215 kaNabhakSa 849 nemisUri 4, 1331, 1336 kapila 296, 330, 689, 693, 694, 697, 698, naiyAyika 93, 129, 296, 323, 476, 485, 490, 714, 718, 746, 750, 751, 757, 740, 778, 820, 830, 832, 833, 784, 808, 809, 1055, 1225 845, 934, 935, 1002 kapilaziSya 200 nyAya 839, 1055, 1242 kANAda 1302 nyAyaziromaNi 836 kAdambarI 1112 nyAyasindhu 4, 1338 kApila 36, 685, 861, 1295 pAtaJjala 808 guru 25, 599, 600, 620,905 prabhAkara 25 gurutantra 581 prAbhAkara 298, 302, 437, 457, 906 gurumata 551, 571, 578 buddha 1055 gautama 71, 404, 544, 928, 929, 970, 1030, buddhatanaya 68 1051, 1062, 1064, 1154, 1250, 1302 buddhaputra 814 gautamatantra 581, 587, 627 buddhasuta 1034 gautamamata 311, 641 bRhaspatimata 590 gautamasuta 503, 551, 969, 1088, 1238, 1239, bauddha 38, 111, 131, 137, 149, 185, 200, 201, 1241 206, 209, 221, 226, 247, 279, 291, gautamIya 906, 942 321, 331, 350, 478, 815, 845, 905, cArvAka 585, 586, 605, 817, 1225, 1297 1043, 1072, 1075, 1076, 1077,
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-2 129 vizeSanAma zlokAGkaH vizeSanAma zlokAGkaH 1083, 1116, 1225 vedamata 1163 bauddhAgama 378, 382 vedAnta 906, 1284 bhaTTa 39, 450 vedAntI 34, 36, 198, 243, 331, 778, 861, bhartRhari 1315, 1317, 1318 947, 1031, 1145 bhATTa 906 vaibhASika 206, 250, 1306 madhupura 1337 vaizeSika 39, 835, 905, 930, 1084 malla 918 ziromaNi 839 mallavAdI 912 zUnyatvavAdimata 462 mahezvara 809 zrutivid 1181, 1182, 1183 mAdhyamika 250, 864, 1308 sAGkhya 37, 905, 1018 mImAMsaka 311, 330, 338, 349, 379, 380, 423, sAGkhyavijJa 801 436, 437, 440, 461, 932, 936, siMhasUri 1334 968, 969, 1025, 1302 siddhasena 912, 920, 1221, 1282, 1327 murArI 39 sugata 41, 56, 75, 85, 146, 217, 221, 222, yogAcAra . 184, 208, 242, 250, 814, 863, 247, 250, 382, 778, 1043, 1076, 1296, 1307 1096, 1102, 1131, 1136, 1250 yauga 939, 947, 994 sugataziSya 58, 147, 180, 206, 233, 846 lakSmIcandra 1337 sudharmA 1332 laiGgikamata 509 senasUri 1333 vijayadevasUri 1334 sautrAntika 184, 250, 815, 865, 1305, 1306, 1318 vijJAnavAda 462 saugata 60, 1071, 1114 vijJAnavAdI 231 hIrasUri 1333 vRddhicandra 3, 1335 hemacandra 919 veda 296, 378 hemasUri 1336 vedanaya 1175, 1178, 1181 kSaNikavAdI 195 uddharaNam na grAhyabhedamavadhUya dhiyo'sti vRtti - stabAdhane balini vedamaye jayazrIH / / no cedanindyamidamIdRzameva vizvaM, tathyaM tathAgatamatasya tu ko'vakAzaH ? / / (udayanAcAryaH) pR0 21
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUrIzvarANAM zAstrasRSTiH vyAkaraNaviSayakagranthAH 1. bRhadhemaprabhA 2. laghuhemaprabhA 3. paramalaghuhemaprabhA nyAyaviSayakagranthAH 1. nyAyasindhuH 2. nyAyAloka-tattvaprabhA 3. nyAyakhaNDanakhaNDakhAdya-nyAyaprabhA 4. pratimAmArtaNDaH 5. anekAntatattvamImAMsA (mUlaM tathA svopajJavRttiH) 6. saptabhaGgIprabhA 7. nayopaniSat 8. sammatitarkaTIkA-vivaraNam 9. anekAntavyavasthA-TIkA anye ca 1. raghuvaMzamahAkAvyasya dvitIyasarge 29tamazlokaparyantakAvyavivaraNam / 2. parihArya-mImAMsA