Book Title: Antkruddasha Sutra
Author(s): Nemichand Banthiya, Parasmal Chandaliya
Publisher: Akhil Bharatiya Sudharm Jain Sanskruti Rakshak Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004178/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka: thapAvayaNa jiggatha sacca jo u0 zAyaraM vaMde akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha jodhapura vamijja siyayaMta saMghaguNa zrI a.bhA.sUdhana saMskRti rakSAkA (ka saMgha jodhapura antakRtadazA S . raja saskRti sudhana zAkhA kAryAlayamajana lAyasudharmajaneharU geTa bAhara, byAvara (rAjasthAna) saMskRti ra bhAratIya sudharmajana saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya saMgharma je0:(01462)251216,257699,250328 saMskati rakSaka saMgha Ama akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila saMgha ani akhilabhA CHANCS SCOPE kasaMgha ani PoXCOKOXAYOGakhila bhAratIya Odoox akhila bhAratIya kasaMgha ani Dudel ka saMgha namasaskRtirakSaka saghAkhalabhAratIyasudhanajanarala akhila bhAratIyasa kasaMgha aba akhila bhAratIya akhila bhAratIyasa ka saMgha sa. . akhila bhAratIya kasaMgha ani bIyara akhila bhAratIya ka saMgha- sanIya sudhamajaina saMskRti rakSaka saMgha-khila bhAratIya sudhamajainasaMskRtirakSA saakhila bhAratIya ka saMgha / nIya sadharma jaina saMskRti rakSaka saMgha-khila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSa akhila bhAratIyasa ka saMgha gIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSa akhilabhAratIyasa kasaMgha ani nIya sudharma jaina saMskRti rakSaka yasudharma jaina saMskRtivA akhila bhAratIya kasaMgha api CIya sudharma jaina saMskRti rakSakala nIya sudharma jaina saMskRti rakSaakhila bhAratIya sa kasaMgha ani XIya sudharma jaina saMskRti rakSakalanIya sudharma jaina saMskRtirakSaakhila bhAratIya kasaMgha jayasudharma jaina saMskRti rakSaka saMghabhAratIya sudharma jaina saMskRti akhila bhAratIya kasaMgha a jayasudharmajaina saMskRti rakSaka saMgha bhAratIya sudharma jaina saMskRtivAda akhila bhAratIya kasaMgha ani nIyasudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti akhila bhAratIyasa saMgha jIvasudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRtika akhila bhAratIyasa yasudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti akhila bhAratIyasa ka saMgha apamArjana saMskRtika saMgha akhila bhAratIya smaajsNs| akhilabhAratIyasa ka saMgha (zuddha mUla pATha, kaThina zabdArtha, bhAvArtha eva vivecana sahita) khila bhAratIya kasaMgha a ni saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma janasaMkha akhila bhAratIyasa ka saMgha aya akhila bhAratIyasa ka saMgha ani akhila bhAratIyasa kasagha Ara06ocaGo o d akhila bhAratIyasa ka saMgha akhila bhAratIya sudharmajaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya su saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha asviLa bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIyasa ka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaAvaraNa saujanyajIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya su kasaMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka lebhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIyasa kasaMgha akhila bhAratIya rakSaka saMgha akhila bhAratIyasa ka saMgha akhila bhAratIyAva rakSaka saMgha akhilabhAratIya sa kasaMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha okhala bhAratIya sudharmajaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIyasa saMgha akhila bhAratIyAsudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha anila bhAratIyA sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha astillA bhAratIya su saMgha akhila bhAratIya sadharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIyasA Cop0000 COP C GOO Xo Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha sAhitya ratna mAlA kA 127 vA ratna antakRtadazA sUtra (zuddha mUla pATha, kaThina zabdArtha, bhAvArtha evaM vivecana sahita) nemIcanda bAMThiyA / pArasamala caNDAliyA / 3808888883 -prakAzaka zrI akhila bhAratIya sudharma - jaina saMskRti rakSaka saMgha, jodhapura zAkhA-neharU geTa bAhara, byAvara-305901 0 (01462) 251216, 257699 pheksa naM. 250328 For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmARHITRIIIIIIIIIIMILHIMIRIHITTHILI MAITHI AMANY N dravya sahAyaka udAramanA zrImAn seTha jazavaMtalAla bhAI zAha, mumbaI prApti sthAna 1. zrI a. bhA. sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha, siTI pulisa, jodhapura 0 2626145 2. zAkhA-a. bhA. sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha, neharU geTa bAhara, byAvara , 251216 3. mahArASTra zAkhA-mANake kaMpAuMDa, dUsarI maMjila AMbeDakara putale ke bAjU meM, manamor3a 4. zrI jazavantabhAI zAha eduna bilDiMga pahalIdhobI talAvalena po0 baoN0 naM0 2217, bambaI-2 5. zrImAn hastImala jI kizanalAlajI jaina prItama hAU0 kaoN0 sosA0 blaoNka naM0 10 sTeTa baiMka ke sAmane, mAlegAMva (nAsika)3252097 6. zrI eca. Ara. DozI jI-36 bastI nAranaula ajamerI geTa, dillI-6,23233521 7. zrI azokajI esa. chAjer3a, 121 mahAvIra klaoNtha mArkeTa, ahamadAbAda 25461234 8. zrI sudharma sevA samiti bhagavAn mahAvIra mArga, bulaDANA 6. zrI zrutajJAna svAdhyAya samiti sAMgAnerI geTa, bhIlavAr3A . 236108. 10. zrI sudharma jaina ArAdhanA bhavana 24 grIna pArka kaoNlonI sAutha tukogaMja, indaura 11. zrI vidyA prakAzana mandira, TrAMsaporTa nagara, meraTha (u. pra.) 12. zrI amaracandajI chAjer3a, 103 vAla Teksa ror3a, cainnaI 8:25357775 13. zrI saMtoSakumAra botharA varddhamAna svarNa alaMkAra 364, zAMpiga senTara, koTA8:2360950 MONTIN mUlya : 25-00 dvitIya AvRtti vIra saMvat 2533 1000 vikrama saMvat 2064 .. aprela 2007 mudraka - svAstika prinTarsa prema bhavana hAthI bhATA, ajamera , 2423295 P ADMAMMADHURIDHHAMITRATHORI MAmriticianithaliningita For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA jaina Agama sAhitya kA prAcIna bhAratIya sAhitya meM apanA eka viziSTa aura gauravapUrNa sthAna hai| isakA kAraNa isakI maulikatA ke sAtha-sAtha isake upadeSTA sarvajJa sarvadarzI vItarAga prabhu kI sarvajJatA hai jisake kAraNa isameM doSa kI kiMcit mAtra bhI saMbhavanA nahIM rahatI aura na hI isameM pUrvApara virodha yA yukti bAdhaka hotI haiN| kyoMki tIrthaMkara prabhu chadmastha avasthA meM prAyaH mauna hI rahate haiN| jaba ve apane samyak puruSArtha (tapa-saMyama) ke dvArA cAra ghAtI karmoM kA kSaya kara kevalajJAna-kevaladarzana (pUrNatA) prApta kara lete haiM, taba ve mahApuruSa dharmopadeza pharamAte haiN| apane prathama dharmopadeza meM hI caturvidha saMgha kI sthApanA evaM jitane bhI gaNadhara unake zAsana meM hone hote haiM, ve ho jAte haiN| tIrthaMkara bhagaknta dharmopadeza artha rUpa meM karate haiM, jise mahAprajJA ke dhanI gaNadhara bhagavanta sUtra rUpa meM gUMthita kara vyavasthita Agama kA rUpa dete haiN| isalie kahA gayA hai 'atthaM bhAsai arahA suttaM gaMthaMti gaNaharA' Agama sAhitya kI prAmANikatA kevala isalie nahIM hai ki ye gaNadhara dvArA kRta hai pratyuta isake artha ke mUla upadezaka tIrthaMkara prabhu kI vItarAgatA hai| gaNadhara bhagavanta mAtra dvAdazAMgI kI racanA karate haiM, jo aMga sAhitya ke rUpa prasiddha hai| isake alAvA jitane bhI Agama sAhitya kI racanA hai, vaha saba sthavira bhagavantoM dvArA kI huI hai, jo aMgabAhya Agama ke nAma se prasiddha hai| yahA~ sthavira bhagavantoM se Azaya dasa pUrvo se. caudaha pUrvo ke jJAtA zruta kevalI se hai? ye sthavira bhagavanta sUtra aura artha donoM dRSTi se aMga sAhitya meM pAraMgata hote haiN| ataeva ve jo kucha bhI racanA karate haiM usameM kiMcit mAtra bhI virodha nahIM hotA hai| jo bAta tIrthaMkara bhagavanta kaha sakate haiM, usako zrutakevalI bhI usI rUpa meM kaha sakate haiN| donoM meM mAtra antara itanA hai ki kevalajJAnI sampUrNa tattva ko pratyakSa rUpa se jAnate haiM, jabaki zruta kevalI parokSa rUpa se jAnate haiN| sAtha hI unake vacana isalie bhI prAmANika hote haiM kyoMki ve niyamataH samyagdRSTi hote haiN| . vartamAna meM sthAnakavAsI paramparA battIsa AgamoM ko mAnya karatI hai| jo ahaMt kathita, gaNadhara, pratyeka buddha athavA pUrvadhara sthavira bhagavantoM dvArA racita haiN| inameM se aMga sAhitya For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] jisakI racanA gaNadharoM ne kI haiM isakA racanA kAla bhagavAn mahAvIra ke samakAlIna mAnA jAtA hai, zeSa aMgabAhya jinake racayitA sthavira bhagavanta haiM, unakA racanA kAla eka na hokara bhinna-bhinna hai| jaise dazavaikAlika sUtra kI racanA AcArya zayyaMbhava ne kI, to prajJApanA ke racayitA zyAmAcArya hai, cheda sUtroM ke racayitA caturdaza pUrvI AcArya bhadrabAhu hai, jabaki naMdI sUtra ke racayitA devavAcaka hai| AgamakAlIna yuga meM Agama lekhana kI paramparA nahIM thI / Agama lekhana kArya ko doSapUrNa mAnA jAtA thA / isalie cirakAla taka ise kaNThastha rakha kara zruta paramparA ko surakSita rakhA gyaa| bAda meM buddhi kI durbalatA Ane se smaraNa zakti kSINa hone lagI taba devarddhigaMNi kSamAzramaNa jinakA samaya bhagavAn mahAvIra ke nirvANa ke lagabhaga 680 varSa pazcAt kA hai, kaNThastha sUtroM ko lipibaddha kiyA gayA, jo Aja taka AcArya paramparA se calA A rahA hai| Agama sAhitya kA samavAyAMga aura anuyogadvAra sUtra meM kevala dvAdazAMgI ke rUpa meM nirUpaNa huA hai, para naMdI sUtra meM aMgapraviSTa aura aMgabAhya do bheda kiye haiN| sAtha hI aMga ke Avazyaka aura Avazyaka vyatirikta, kAlika aura utkAlika Adi bheda-prabheda kiye gaye haiN| usake pazcAtvartI sAhitya meM gyAraha aMga, bAraha upAMga, cAra mUla, cAra cheda sUtra aura battIsavAM Avazyaka sUtra ke rUpa vibhAga kiyA hai| sabase arvAcIna yahI paramparA hai jo vartamAna meM pracalita hai| prastuta aMtakRtadazAsUtra AThavAM aMga sUtra hai| isameM kula nabbe mahApuruSoM kA varNana hai| jisameM 51 mahApuruSa bhagavAn ariSTanemi ke zAsana se sambandha rakhane vAle zeSa 36 vartamAna zAsaneza bhagavAn mahAvIra ke zAsanavartI hai| isa sUtra kA nAma aMtakRtadazA kyoM rakhA gayA, isake lie batalAyA gayA hai ki jina mahApuruSoM ne bhava kA anta kara diyA ve antakRta kahalAte haiN| jina mahApuruSoM kA varNana jisa dazA arthAt adhyayanoM meM kiyA ho, una adhyayanoM se yukta zAstra ko 'antakRtadazA' kahate haiN| isa sUtra ke prathama evaM antima varga meM dasa adhyayana hone se ise dazA kahA hai| dUsarA artha yaha bhI kiyA gayA hai ki karmoM aura duHkhoM kA anta karane vAle sAdhakoM kI jIvana caryA kA varNana isa zAstra meM hone se bhI isakA nAma aMtakRta - dazA sUtra rakhA gayA hai| athavA jIvana ke antima samaya meM kevalajJAna - kevaladarzana upArjana kara mokSa padhArane vAle jIva aMtakRta kahalAte haiN| aise jIvoM kA varNana isa sUtra meM hai isalie yaha sUtra For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] Lai Lai Lai Lai ************************************************************ aMtakRtadazA kahalAtA hai, kyoMki isa sUtra ke sAdhakoM kA kevalI paryAya meM vicarane kA varNana nahIM milatA hai| - sthAnakavAsI paramparA meM isa zAstra kA vizeSa mahattva hai| prAyaH sabhI sthAnakavAsI paramparA meM isa AThaveM aMga zAstra kA paryuSaNa ke ATha dinoM meM vAcana kiyA jAtA hai| ise paryuSaNa parva meM vAcane ke lie pIche hetu diye jAte haiM, yaha AThavAM aMga hai, isake ATha varga hai, paryuSaNa ke dina bhI ATha hai, AtmA ke lage karma bhI ATha hai jinako kSaya karane kA sAdhakoM kA lakSya hotA hai Adi aneka kAraNoM se isa zAstra ko mahattvapUrNa samajha kara pUrvavartI AcAryoM ne isa zAstra ko paryuSaNa parva ke dinoM meM vAcane kI paramparA cAlU kI jo avicchinna rUpa se vartamAna meM bhI cala rahI hai| ___ isa sUtra meM aneka sAdhaka-sAdhikAoM kI sAdhanA kA sajIva citraNa kiyA gayA hai eka ora gajasukumAra jaise taruNa tapasvI kA to dUsarI ora atimuktaka jaise alpa vyayaska tejasvI zramaNa nakSatra kA, tIsarI ora vAsudeva kRSNa evaM zreNika mahArAjA kI mahArAniyoM kA ujjvala tapomaya jIvana kaa| isa prakAra rAjA, rAjakumAra, mahArAniyoM, zreSThI putroM, mAlAkAra, bAlaka, yuvaka, praur3ha Adi ke saMyama grahaNa karane evaM zruta adhyayana, tapa, saMyama, dhyAna, Atmadamana, kSamA bhAva Adi kA varNana isa sUtra meM milatA hai| isa sUtra meM jina nabbe mahApuruSoM kA ATha vargoM meM jo jo varNana haiM, unakA saMkSipta sAra isa prakAra hai - - prathama varga - isa varga ke dasa adhyayana haiN| isake zubhArambha meM dvArikA nagarI ke nirmANa, isakI Rddhi sampadA Adi kA ati sundara DhaMga se varNana kiyA gayA hai| isa nagarI ke adhipati trikhaNDAdhipati kRSNa-vAsudeva evaM inake pitAzrI vasudeva Adi dasa (dazAha) bhAIyoM kA varNana kiyA gayA hai| vAsudeva arddha cakrI hotA hai, unakI Rddhi kA varNana karate hue batalAyA gayA hai ki baladeva pramukha Adi pAMca mahAvIra, pradyumna Adi sAr3he tIna karor3a kumAra, zatruoM se parAjita na ho sakane vAle zAmba Adi sATha hajAra zUravIra, mahAsena Adi 56 hajAra senApati dala, ugrasena Adi solaha hajAra rAjA, rukmaNI Adi solaha hajAra rAniyA~, causaTha kalAoM meM nipuNa aisI anaMgasenA Adi aneka gaNikAeM aura bhI aneka aizvaryazAlI nAgarika, nagara rakSaka Adi nivAsa karate the| parama pratApI kRSNa vAsudeva kA eka chatra rAjya dvArikA nagarI se lekara kSetra kI maryAdA karane vAle vaitADhyaparvata paryanta thaa| For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ***************************Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai isI dvArikA nagarI meM 'andhakavRSNi" nAma ke rAjA rAjya karate the, jinake dhAriNI nAma kI rAnI thI, jo strI ke sabhI lakSaNoM se suzobhita thii| usane eka bAlaka ko janma diyA jisakA nAma gautama kumAra rkhaa| yuvAvasthA prApta hone para ATha sundara kanyAoM ke sAtha unakA vivAha huaa| usa samaya apane zAsana kI Adi karane vAle bAIsaveM tIrthaMkara bhagavAn ariSTanemi grAmAnugrAma vicaraNa karate hue dvArikAnagarI meM pdhaare| kRSNa vAsudeva sahita sabhI nAgarika bhagavAn ke samIpa dharma zravaNa karane gye| gautamakumAra bhI prabhu ke darzanArtha gyaa| prabhu kI vANI kA zravaNa kara gautamakumAra ko vairAgya utpanna huA aura unhoMne prabhu ke pAsa pravrajyA aMgIkAra kii| dIkSA aMgIkAra karake 11 aMgoM kA adhyayana kiyA, aneka prakAra kI kaThora tapasyA kI, bhikSu kI pratimA, guNaratna saMvatsara, tapa Adi kI ArAdhanA kii| bAraha varSa dIkSA paryAya kA pAlana kara, mAsika saMlekhanA karake zatrujaya parvata para siddha,buddha,mukta hue| gautamakumAra ke samAna zeSa nau kumAroM kA varNana bhI eka samAna haiM,jinake nAma isa prakAra haiM - 1. samudrakumAra 2. sAgarakumAra 3. gambhIrakumAra 4. stimitakumAra 5. acalakumAra 6. kampilakumAra 7. akSobhakumAra 8. prasenajitakumAra 6. vissnnukumaar| ina saba rAjakumAroM ke pitA kA nAma andhakavRSNi aura mAtA kA nAma dhAriNI thaa| sabhI ne prabhu ariSTanemi ke samIpa dIkSA aMgIkAra kI aura gautama kI bhAMti tapa saMyama kI ArAdhanA kara siddha, buddha, mukta hue| isa prakAra prathama varga meM dasa adhyayanoM kA varNana hai| dUsarA varga - isa varga ke ATha adhyayana haiN| jinake nAma isa prakAra haiM - 1. akSobha 2. sAgara 3. samudra 4. himavAn 5. acala 6. dharaNa 7. pUraNa aura 8. abhicanda ina ATha rAjakumAroM kA varNana dUsare varga meM haiN| ina sabhI AThoM hI rAjakumAroM ke pitA kA nAma andhakavRSNi aura mAtA nAma kA dhAriNI thaa| prathama varga meM varNita gautama kumAra ke samAna . akSobha Adi ATha adhyayana haiN| gautama Adi dasa rAjakumAroM ke samAna inhoMne bhI guNaratna saMvatsara Adi tapa kiyA aura solaha varSa taka saMyama kA pAlana kara zatrujaya parvata para eka mAsa kI saMlekhanA karake siddha, buddha, mukta hue| tIsarA varga - isa varga meM teraha adhyayana haiM - 1. anIkasena 2. anantasena 3. ajitasena 4. anihataripu 5. devasena 6. zatrusena 7. sAraNa 8. gaja 6. sumukha 10. durmukha 11. kUpaka 12. dAruka aura 13. anaadRsstti| For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ************ [7] ***********<<<<<< ******** inameM prathama ke chaha adhyayanoM meM amIkasena Adi chaha bhAiyoM kA varNana hai jo bhaddilapura nagara ke nivAsI nAga gAthApati aura sulasA ke putra the / jo ati sukumAla the / yauvana avasthA meM ina sabhI rAjakumAroM kA ibhya seThoM kI battIsa kanyAoM ke sAtha vivAha huA / kAlAntara meM arahanta ariSTanemi prabhu kA bhaddilapura nagara ke bAhara padhAranA huaa| janasamudAya bhagavAn ke darzana evaM unakI vANI sunane gaye / anIkasenakumAra Adi bhI gaye / bhagavAn kI vANI suna kara sabhI chahoM bhAiyoM ne bhagavAn ke samIpa dIkSA aMgIkAra kii| ve chahoM anagAroM ne jisa dina dIkSA aMgIkAra kI usI dina se bhagavAn se yAvajjIvana bele kI tapasyA kI AjJA prApta kara, apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / tIna saMghAr3e banAkara bele ke umra, rUpa, lAvaNya ko dekhakara saMyoga se eka dina chahoM anagAra kramazaH 2-2 muniyoM ke pAraNe ke dina devakI mahArAnI ke ghara gocarI pdhaare| unakI samAna devakI mahArAnI ko apane bAlyakAla kI bAta yAda A gaI ki atimuktaka anagAra ne mere dvArA ATha putroM kA janma honA batalAyA thA, jo AkRti, vaya aura krAnti meM samAna hoNge| aise putroM ko anya koI mAtA janma nahIM degii| para Aja vaha pratyakSa dekha rahI hai ki anya kisI mAtA ne bhI nalakubera ke samAna AkRti, vaya aura krAnti vAle putroM ko janma diyA hai| isakA samAdhAna prApta karane vahA~ virAjita ariSTanemi prabhu ke pAsa gii| prabhu ne pharamAyA ki ye chahoM putra sulasA ke nahIM kintu tumhAre hI haiN| yaha samAdhAna sunakara vaha ciMtAtura ho gaI / kRSNa-vAsudeva usa samaya mAtA devakI ke caraNa vaMdana karane Ate haiN| mAtA ko zokAtura * dekhakara unase isakA kAraNa pUchA to devakI rAnI ne sampUrNa ghaTanA kRSNa vAsudeva ko batA dii| tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne sIdhe pauSadhazAlA meM jAkara tele ke tapa kI ArAdhanA kii| jisake kAraNa harinaigameSIdeva kI ArAdhanA kI, usake upasthita hone para apane laghubhrAtA hone kI kAmanA kii| pariNAma svarUpa yathA samaya devakI rAnI ke eka bAlaka kA janma huA, jisakA nAma gajasukumAla rakhA, yauvana avasthA meM unhoMne bhagavAn ariSTanemi ke pAsa dIkSA aMgIkAra kii| jisa dina dIkSA lI usI dina, dina ke cauthe prahara meM bhagavAn ariSTanemi kI AjJA * lekara mahAkAla zmazAna meM jAkara eka rAtri kI bhikSu pratimA aMgIkAra kara dhyAnastha khar3e ho ge| usI samaya somila brAhmaNa udhara se nikalA / gajamuni ko dekhakara pUrva bhava kA vaira jAgRta huaa| jisake kAraNa muni ke sira para dhadhakate hue aMgAre rakha die| muni ne samabhAva For Personal & Private Use Only - Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] . Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai se usa parISaha ko sahana kiyaa| pariNAmoM kI ucca dhArA ke kAraNa samasta karmoM ko kSaya karake siddha,buddha, mukta hue| kathAnaka bar3A vistRta evaM rocaka hone ke sAtha-sAtha aneka zikSAeM-preraNAeM pradAna karane vAlA hai| ataeva pAThakoM ko isakA pUrNa pArAyaNa karanA caahie| isake alAvA sAraNa kumAra, sumukha, durmukha, kUpaka, dAruka aura anAdRSTi Adi rAjakumAroM kA varNana isa varga meM hai| sabhI ne bhagavAn ariSTanemi ke pAsa dIkSA aMgIkAra kii| tapa saMyama kI utkRSTa sAdhanA karake sabhI rAjakumAra karmoM kA kSaya karake siddha, buddha evaM mukta hue| isa prakAra tIsarA varga pUrNa. huaa| caturtha varga - isa varga ke dasa adhyayana haiM - 1. jAli 2. mayAli 3. uvayAli 4.', puruSasena 5. vArisena 6. pradyumna 7. zAmba 8. aniruddha 6. satyanemi aura 10. dRddh'nemi| prathama pAMca rAjakumAra ke pitA kA nAma vasudeva tathA mAtA kA nAma dhAriNI thaa| pradyumnakumAra ke pitA kA nAma kRSNa, mAtA kA nAma rukmiNI thaa| zAmbakumAra ke pitA kA nAma kRSNa aura mAtA kA nAma jAmbavatI thaa| isa prakAra aniruddhakumAra ke pitA kA nAma pradyumna aura mAtA kA nAma vaidarbhI thA tathA satyanemi, dRr3hanemi donoM rAjakumAroM ke pitA kA nAma samudravijaya aura mAtA kA nAma zivAdevI thaa| sabhI rAjakumAroM ne bhagavAn ariSTanemi ke pAsa dIkSA aMgIkAra kii| solaha varSa paryanta dIkSA kA pAlana kiyaa| bAraha aMgoM kA adhyayana kiyaa| eka mAsa kA saMthArA karake aura sarva karmoM kA kSaya karake siddha, buddha, mukta hue| ___ pAMcavAM varga - trikhaNDAdhipati kRSNa vAsudeva ko apanI maujUdagI meM aura vaha bhI dvArikA nagarI meM apane laghubhrAtA gajamuni kI somila brAhmaNa dvArA akAla ghAta kA bar3A bhArI AghAta lgaa| sAtha hI unheM yaha samajhane meM bhI dera nahIM lagI ki aba merI puNyavAnI kSINa hone kA samaya najadIka A rahA hai| eka samaya thA jaba dvArikA kA nirmANa devatAoM dvArA kiyA gayA aura maiMne apane jIvana kAla meM 360 yuddha kiye aura sabhI meM vijayazrI hAsila kii| para Aja eka mAmUlI brAhmaNa ne itanI himmata kara mere laghubhrAtA gajamuni kI ghAta kara ddaalii| ataeva prabhu se dvArikA kI rakSA kA upAya na pUcha kara, usake vinAza ke lie pUcha liyA - "he bhagavan!" bAraha yojana lambI aura nau yojana caur3I yAvat pratyakSa devaloka ke samAna isa dvArikA nagarI kA vinAza kisa kAraNa se hogA? bhagavAn ne pharamAyA - he kRSNa! isa dvArikA nagarI kA vinAza surA - madirA, agni aura dvIpAyana RSi ke kAraNa hogaa| For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai kRSNa-vAsudeva ne dvArikA nagarI ke vinAza kA kAraNa jAnakara, dvArikA nagarI meM ghoSaNA karavA dI ki isa dvArikA nagarI kA vinAza hone vAlA hai| ataeva rAjA-rAnI, seTha, kumAra, kumArI Adi jo bhI bhagavAn ariSTanemi ke pAsa dIkSA aMgIkAra karanA cAhate haiM, unheM merI AjJA hai| dIkSA lene vAle ke pIche jo bhI bAla, vRddha va rogI hoMge unakA pAlana-poSaNa kRSNa-vAsudeva kareMge tathA dIkSA lene vAloM kA dIkSA mahotsava bhI svayaM kRSNa-vAsudeva bar3I dhUmadhAma se kreNge| isa ghoSaNA ke pariNAma svarUpa aneka bhavya AtmAoM ne dIkSA aMgIkAra kii| svayaM kRSNa-vAsudeva kI ATha paTarAniyoM aura do putravadhuoM ne dIkSA aMgIkAra kI jisakA varNana isa varga meM kiyA gayA hai| .. isa varga ke dasa adhyayana haiM - 1. padmAvatI 2. gaurI 3. gAMdhArI 4. lakSmaNA 5. susImA 6. jAMbavatI 7. satyabhAmA 8. rukmiNI 6. mUlazrI aura 10 muuldttaa| ina dasa rAniyoM meM prathama ATha to kRSNa-vAsudeva kI paTarAniyA~ evaM pichalI do rAniyA~ unake suputra zAmbakumAra kI rAniyA~ thii| zAmbakumAra pahale hI dIkSA grahaNa kara cuke the| ataeva dasa hI rAniyoM ne kRSNa-vAsudeva kI AjJA prApta kara bhagavAn ariSTanemi ke pAsa pravrajyA grahaNa kI aura tapa saMyama kI uttama sAdhanA kara apane karmoM ko kSaya karake siddha-buddha mukta huii| .. ___ pAMcaveM varga taka bhagavAn ariSTanemi ke zAsanavartI 51 sAdhakoM kA varNana hai| jisameM 41 puruSa aura 10 rAjarAniyA~ haiN| - chaThA varga - isa varga meM kula solaha adhyayana haiM - 1. makAI 2. kiMkama 3. mudgarapANi 4. kAzyapa 5. kSemaka 6. dhRtidhara 7. kailAza 8. haricandana 6. vAratta 10. sudarzana 11. pUrNabhadra 12. sumanobhadra 13. supratiSTha 14. megha 15. atimukta aura 16. alkssy| isa varga meM vaise to solaha adhyayana haiN| para ina saba meM mukhya aura vistRta varNana arjuna mAlAkAra evaM atimuktaka rAjakumAra kA kiyA gayA hai| bAkI sAdhakoM kA dIkSA aMgIkAra karane, dIkSA paryAya, adhyayana evaM mokSa gamana kA varNana mAtra kiyA gayA hai| ___ arjunamAlAkAra ke lie batAyA gayA hai ki vaha rAjagRha nagarI kA nivAsI thA, usakI patnI kA nAma bandhumatI thA, jo atyanta sundara evaM sukumAla thii| vahA~ mahApratApI rAjA zreNika rAjya karate the| unakI rAnI kA nAma celanA thaa| usa rAjagRha nagara ke bAhara arjuna mAlAkAra kA vizAla bagIcA thaa| usa bagIce ke pAsa hI mudgarapANi kSaya kA yakSAyatana thaa| arjuna 'mAlAkAra, pitA, dAdA, paradAdA se hI usa yakSa kI phUloM se arcanA kI jAtI thii| For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ************* [10] tadanusAra arjuna mAlAkAra bhI bAlya kAla se hI usakI phUloM se arcanA karatA isake pazcAt vaha rAjagRha ke rAjya mArga para baiTha kara phUloM ko becatA thA / usI rAjagRha nagara meM chaha puruSoM kI eka lalita goSThI rahatI thI, jise rAjA kA kisI viziSTa kArya sampanna karane para unheM apane icchAnusAra kArya karane kI svataMtratA thI / eka dina rAjagRha nagara meM utsava kI ghoSaNA huii| ataeva arjunamAlAkAra apanI patnI bandhumatI ke sAtha prAtaHkAla jaldI bagIce meM gayA aura phUla ikaTThe karake jaise hI yakSAyatana kI ora jAkara usa yakSa kI pUjA arcanA karane lagA ki yakSAyatana ke pIche chIpe chaha lalita goSTI puruSoM ne arjunamAlI ko rassI se bAMdha kara eka ora lur3hakA diyA aura usI ke sAmane usakI patnI bandhumatI ke sAtha bhoga bhogane lage / arjunamAlI vicAra karane lagA ki jisa mudgarapANi yakSa kI vaha bAlyakAla se pUjA arcanA kara rahA hai, kyA vaha isa vipatti meM merI sahAyatA nahIM karatA ? isase lagatA hai yahA~ koI mudgarapANi yakSa nahIM pratyuta mAtra yaha to kATha kI pratimA hI hai| mudgarapANi yakSa ne arjunamAlI ke vicAra ko jAnakara usake zarIra meM praveza kara chaha goThile puruSoM sahita bandhumatI ko eka hajAra pala parimANa vAle loha ke mudgara se mAra DAlA aura isI krama se prati chaha puruSa aura eka strI sahita sAta prANiyoM kI ghAta karane lagA / usI nagara meM sudarzana nAma kA seTha rahatA thA, jo Rddhi sampanna evaM jIva - ajIva Adi tattvoM kA jJAtA zramaNopAsaka thA / unhIM dinoM zramaNa bhagavAn mahAvIra prabhu kA rAjagRha nagara ke guNazIlaka udyAna meM padhAranA huA / zramaNopAsaka sudarzana seTha mAtA-pitA kI AjJA prApta kara bhagavAn ke darzana karane paidala hI calakara mudgarapANi yakSa ke yakSAyatana ke na ati dUra na ati nikaTa ho kara guNazIlaka udyAna meM jAne lagA, to mudgarapANi yakSa apanA mudgara ghumAtA huA sudarzana seTha kI ora Ane lagA, taba sudarzana seTha ne use apanI ora Ate dekhakara bhUmi kA pramArjana kiyA evaM apane muMha para uttarAsaMga lagA kara sAgArI saMthArA dhAraNa kara gyaa| yakSa jyoM hI najadIka AyA aura sudarzana seTha para prahAra karanA cAhA kintu sudarzana zramaNopAsaka ko apane teja se abhibhUta nahIM kara sakA yAnI usakA bala kucha bhI kAma nahIM kara skaa| ataeva vaha arjunamAlI ke zarIra ko chor3a kara calA gyaa| usake bAda arjunamAlI jamIna para gira pdd'aa| sudarzana seTha apane ko upasarga rahitaM jAnakara kara apanI pratijJA pAlI aura arjunamAlI ko saceSTa karane kA prayatna karane lage / jaba arjunamAlI saceta ho gayA to Apa kauna hai ? aura kahA~ jA rahe ho ? sudarzana seTha ne kahA maiM zramaNopAsaka - usane pUchA - **************** For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ******* ***** ***** ******************************** ************* * hU~ aura bhagavAn ke darzana karane jA rahA huuN| isa para arjuna mAlI ne kahA - maiM bhI Apa ke sAtha prabhu ke darzana karane calanA cAhatA huuN| sudarzana zramaNopAsaka ne kahA - he devAnupriya! jaisA tumheM sukha ho, vaisA kro| sudarzana zramaNopAsaka arjunamAlI ke sAtha bhagavAna ke darzana karane gyaa| bhagavAn ne una donoM ko dharmakathA khii| dharmakathA sunakara sudarzana zramaNopAsaka ghara lauTa aayaa| kintu arjunamAlI ko vairAgya utpanna huA aura usane bhagavAn ke pAsa dIkSA aMgIkAra kara lii| . dIkSA aMgIkAra kara bele-bele pAraNA karatA huA tapa se apanI AtmA ko bhAvita karatA huA vicarane lgaa| rAjagRha nagara meM gocarI ke lie ghUmate hue, arjuna anagAra ko dekhA to loga kahane lage isane mere pitA ko mArA, isane mere putra ko mArA, isane merI patnI, putravadhu, bahana, bhAI Adi ko maaraa| isa prakAra kahate hue kaTu vacanoM se unakI niMdA, hIlanA, tiraskAra karane lage, kaI unheM thappar3a, lAThI, patthara, IMTa Adi se mArane lge| kintu arjuna anagAra kSamA bhAva se unheM sahana karate hue vicarane lge| arjuna anagAra ko sAmudAnika bhikSA meM kabhI AhAra milatA, to pAnI nahIM milatA, kabhI pAnI milatA to AhAra nahIM milatA thaa| ina sabhI ko nirjarA kA hetu samajha kara ve vicarane lge| isa prakAra utkRSTa kSamA bhAva ke kAraNa mAtra chaha mAha saMyama kA pAlana kara arddha mAsa kI saMlekhanA saMthArA karake siddha, buddha, mukta hue| atimuktakakumAra - polAsapura nAma kA nagara thaa| vahA~ zrIvana nAmaka udyAna thaa| vahA~ vijaya nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma zrIdevI thaa| usa vijaya rAjA aura zrIdevI rAnI kA Atmaja atimuktaka nAma kA rAjakumAra thA jo atyanta sukumAra thaa| eka dina atimuktakakumAra apane bahuta se bAla mitroM ke sAtha indrasthAna (khela maidAna) meM khela khela rahA thaa| usI daurAna bhagavAn mahAvIra ke antevAsI ziSya indrabhUti anagAra (gautama svAmI) bhikSA hetu udhara se nikle| unheM dekhakara bAlaka atimuktaka unake pAsa Akara isa prakAra bolA - he bhagavan! Apa kauna haiM aura kyoM ghUma rahe haiM? gautama svAmI ne kahA - hama nirgrantha anagAra haiM aura bhikSA ke lie ghUma rahA huuN| isa para kumAra ne kahA - bhagavan! maiM Apako bhikSA dilAtA huuN| aisA kahakara kumAra ne gautama svAmI kI aMgulI pakar3a lI aura apane ghara le gyaa| zrIdevI rAnI unheM dekhakara atyanta prasanna huI, unheM tIna bAra vidhi sahita vaMdana namaskAra kiyaa| rasoI ghara meM le gaI aura Adara sahita AhAra, pAnI baharA kara unheM For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Shui *************** *Cheng Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ***************** bhavana dvAra taka pahu~cAne gii| apanI mAtA ke ye samasta kriyAkalApa dekha kara kumAra samajha gayA ki jise maiM ghara meM lAyA hU~, vaha mere pitA rAjA se bhI bar3ha kara koI bar3A vyakti lagatA hai, jisakA merI mAtA ne isa prakAra svAgata kiyaa| gautama svAmI jyoMhI gocarI lekara ghara se nikale kumAra ne unase pUchA - Apa kahAM rahate ho? gautama svAmI ne bAlaka kI bAta kI upekSA na karake kahA isa nagara ke bAhara. zrIvana bagIce meM hamAre dharmaguru dharmAcArya zramaNabhagavAn mahAvIra prabhu virAjate haiM vahA~ hama rahate haiM aura vahI maiM jA rahA huuN| yaha suna kara kumAra ne kahA - bhagavan! maiM bhI Apake sAtha bhagavAn ko vaMdana karane calanA cAhatA huuN| gautama svAmI ne kahA - he devAnupriya! jaisA sukha ho, vaisA kro| gautama svAmI aura atimuktakakumAra bhagavAn ke samIpa gaye aura vidhi pUrvaka vaMdanA kii| gautama svAmI bhagavAn ko gocarI batAkara yathA sthAna cale gaye tatpazcAt bhagavAn ne atimuktaka kumAra ko dharma kathA khii| dharmakathA sunakara kumAra atyanta hRSTa tuSTa hokara bolA - he bhagavan! maiM apane mAtA-pitA se pUcha kara Apake pAsa dIkSA aMgIkAra karanA cAhatA huuN| prabhu ne pharamAyA - he devAnupriya! jaisA sukha ho vaisA karo, kintu dharma kArya meM pramAda mata kro| ___ atimuktakakumAra apane mAtA ke pAsa Akara bhagavAn ke pAsa dIkSA lene kI AjJA mAMgatA hai| mAtA-pitA ne kahA - he putra! abhI tuma bacce ho, tumheM tattvoM kA jJAna nahIM, isalie tuma dharma ko kaise jAna sakate ho? bAlaka rAjakumAra ne apane mAtA-pitA se kahA - Apa mujhe nAdAna samajha kara TAlanA cAhate ho parantu he mAtA-pitA! "maiM jise jAnatA hU~ use nahIM jAnatA aura jise nahIM jAnatA use jAnatA huuN|" mAtA-pitA apane putra kI isa pahalI ko nahIM samajha sake isalie pUchA - he putra! tumhArI isa pahelI kA kyA artha hai, hamAre kucha samajha meM nahIM aayaa| rAjakumAra ne kahA - 'he mAtA-pitA! maiM yaha jAnatA hU~ ki jisane janma liyA, vaha avazya maregA, kintu yaha nahIM jAnatA ki vaha kisa kAla meM, kisa sthAna para aura kisa prakAra aura kitane samaya bAda maregA?' isI prakAra he mAtA-pitA! maiM yaha nahIM jAnatA ki kina-kina karmoM se jIva naraka, tiryaMca, manuSya aura devagati meM utpanna hote haiN| parantu yaha avazya jAnatA hU~ ki jIva apane hI karmAnusAra vibhinna yoniyoM meM utpanna hotA hai| isalie he mAtA-pitA! maiMne kahA - jise maiM jAnatA hU~ use nahIM jAnatA aura jise nahIM jAnatA use jAnatA huuN| For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *********** [13] mAtA-pitA ne atimuktakakumAra ko aneka prakAra kI yukti prayuktiyoM se samajhAyA, kintu rAjakumAra kI dRr3ha bhAvanA ke kAraNa ve use vicalita nahIM kara ske| ataeva unhoMne apane putra ko AjJA pradAna kara dii| atimuktakakumAra bhagavAn se dIkSA aMgIkAra kara atimuktaka anagAra bana gaye / eka dina kumAra muni anya muniyoM ke sAtha varSA barasane ke bAda zauca nivRtti hetu nagara ke bAhara padhAre / bAlamuni ne bahate hue pAnI ko miTTI kI pAla banA roka liyA aura usameM apanI pAtrI DAla kara "merI nAva tire-merI nAva tire" isa prakAra ke zabdoM kA uccAraNa karane lge| aisA dekhakara sAtha vAle saMtoM ko zaMkA utpanna huii| bhagavAn ke pAsa pahu~ca kara apanI zaMkA prabhu ke sAmane rkhii| prabhu ne samAdhAna pharamAyA "he Aryo ! yaha kumAra muni carama zarIrI jIva hai| isI bhava meM mokSa jAne vAlA hai, ataH inakI hilanAnindA mata kro| " bhagavAn ke vacanoM ko saba zramaNoM ne svIkAra kiyaa| atimuktakamuni ne gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyaa| kaI varSoM taka saMyama paryAya kA pAlana kara, anta meM saMthArA kara mokSa pdhaare| - sAtavAM varga isa varga ke teraha adhyayana haiM 1. naMdA 2. nandavatI 3. nandottarA 4. nandazreNikA 5. marutA 6. sumarutA 7. mahAmarutA 8. maruddevA 6. bhadrA 10. subhadrA 11. sujAtA 12. sumanAtikA, aura 13. bhUtadattA / ye teraha hI zreNika rAjA kI rAniyA~ haiN| ina sabhI ne zreNika rAjA kI maujUdagI meM hI zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa dIkSA aMgIkAra kI / sabhI ne gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyaa| bIsa varSa saMyama kA pAlana kiyA aura anta meM siddhigati ko prApta kiyA / - ********** - AThavA~ varga isa varga ke dasa adhyayana haiM 1. kAlI 2. sukAlI 3. mahAkAlI 4. kRSNA 5. sukRSNA 6. mahAkRSNA 7 vIrakRSNA 8. rAmakRSNA 6. pitRsenakRSNA aura 10 . mahAsenakRSNA / ye sabhI zreNika rAjA kI rAniyA~ thI / inhoMne zreNika rAjA ke dehAvasAna ke bAda dIkSA grahaNa kii| zreNika rAjA ke dehAvasAna ke pazcAt usakA putra koNika rAjA banA usane apanI rAjadhAnI campAnagarI bnaaii| rAjya kA saMcAlana karate hue usake sahodara laghubhrAtA vehalakumAra ke sAtha hAra aura hAthI ko hathiyAne kA vivAda ho gayA, jisake kAraNa rAjA ceTaka ke sAtha vaizAlI meM mahAzilA kaMTaka aura rathamUsala saMgrAma huA, jisameM kAlI Adi dasa rAniyoM ke kAlakumAra Adi dasoM rAjakumAra mRtyu ko prApta ho gaye / usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI campAnagarI meM virAjate the| unakI mAtAoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra - For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] *********************kakakaditi******* ******kakkesekekestakakakakiatekakakakakak k ** svAmI se pUchA ki kyA hama apane putroM ko vApisa dekha sakeMge, to unheM prabhu se jJAta huA ki unake dasoM putra to yuddha ke maidAna meM mAre jA cuke haiN| yaha sunakara sabhI ko vairAgya utpanna ho gayA aura una sabhI ne ArhatI dIkSA aMgIkAra kara ghora tapasyA kI ArAdhanA kii| kAlI Arya ke ratnAvalI tapa, sukAlI AryA ne kanakAvalI tapa, mahAkAlI AryA ne laghusiMha niSkrIr3ita tapa, kRSNA AryA ne mahAsiMha niSkrIr3ita tapa, sukRSNA AryA ne sapta saptasaptamikA bhikSupratimA tapa, mahAkRSNA AryA ne laghu sarvatobhadra tapa, vIrakRSNA AryA ne mahAsarvatobhadra tapa, rAmakRSNA AryA ne bhadrottara-pratimA tapa, pitRsenakRSNA AryA ne muktAvalI tapa aura mahAsena kRSNA AryA ne Ayambila-varddhamAna tapa kI ArAdhanA kii| ina sabhI kA varNana prastuta aMtakRta dazA sUtra meM khUba vistAra se kiyA gayA hai| . isa prakAra saMkSipta meM prastuta sUtra kA paricaya diyA gyaa| vistAra se ciMtana manana karane ke lie pAThakoM ko sUtra kA pArAyaNa karanA caahiye| hamAre saMgha dvArA aMtagaDadasA sUtra mUla anvayArtha, saMkSipta vivecana yukta pUrva meM prakAzita ho. rakhA hai| jisakA anuvAda samAja ke jAne mAne vidvAna paM. ra. zrI ghevaracandajI bAMThiyA nyAya vyAkaraNa tIrtha, siddhAnta zAstrI ne apane gRhastha jIvana meM kiyA thaa| jise svAdhyAya premI zrAvakazrAvikA varga.ne kAphI pasanda kiyaa| phalasvarUpa ukta prakAzana kI 19 AvRttiyA~ saMgha dvArA prakAzita ho cukI hai| aba saMgha kI Agama battIsI prakAzana yojanA ke anrtagata isakA prakAzana kiyA jA rahA hai| isake anuvAda kA kArya mere. sahayogI zrImAn pArasamalajI sA. caNDAliyA ne prAcIna TIkAoM ke AdhAra para kiyA hai| Apake anuvAda ko koMDAgAMva ke dharmapremI suzrAvaka zrImAn dilIpajI corar3iyA evaM zrImAn rAjezasajI corar3iyA (donoM bhAiyoM) ne vartamAna jJAnagacchAdhipati zrutadhara bhagavaMta kI AjJA se AgamajJa pUjya lakSmIcandajI ma. sA. ko sunAne kI kRpA kii| pUjyazrI ne jahA~ kahIM bhI Agamika dhAraNA sambandhI nyUnAdhikatA mahasUsa kI vahA~ saMzodhana karane kA saMketa kiyaa| ataH hamArA saMgha pUjya guru bhagavantoM kA evaM dharmapremI, suzrAvaka zrImAn dilIpajI coraDiyA evaM zrImAn rAjezasajI corar3iyA (donoM bhAiyoM) kA hRdaya se AbhAra vyakta karatA hai| tatpazcAt maiMne isakA avalokana kiyaa| . isake anuvAda meM bhI saMgha dvArA prakAzita bhagavatI sUtra ke anuvAda (mUla pATha, kaThina zabdArtha, bhAvArtha evaM vivecana) kI zailI kA anusaraNa kiyA gayA hai| yadyapi isa Agama ke anuvAda meM pUrNa satarkatA evaM sAvadhAnI rakhane ke bAvajUda vidvAn pAThaka bandhuoM se nivedana hai For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] kaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLaLa ki jahA~ kahIM bhI koI truTi, azuddhi Adi dhyAna meM Ave vaha hameM sUcita karane kI kRpA kraaveN| hama unakA AbhAra mAneMge aura agalI prakAzita hone vAlI prati meM unheM saMzodhita karane kA dhyAna rkheNge| ___saMgha kA Agama prakAzana kA kArya pUrNa ho cukA hai| isa Agama prakAzana ke kArya meM dharma prANa samAja ratna tattvajJa suzrAvaka zrI jazavaMtalAla bhAI zAha evaM zrAvikA ratna zrImatI maMgalA bahana zAha, bambaI kI gahana ruci hai| ApakI bhAvanA hai ki saMgha dvArA jitane bhI Agama prakAzita hue haiM ve arddha mUlya meM hI bikrI ke lie pAThakoM ko upalabdha hoN| isake lie unhoMne sampUrNa Arthika sahayoga pradAna karane kI AjJA pradAna kI hai| tadanusAra prastuta Agama pAThakoM ko upalabdha karAyA jA rahA hai, saMgha evaM pAThaka varga Apake isa sahayoga ke lie AbhArI haiN| AdaraNIya zAha sAhaba tattvajJa evaM AgamoM ke acche jJAtA haiN| Apa kA adhikAMza samaya dharma sAdhanA ArAdhanA meM bItatA hai| prasannatA evaM garva to isa bAta kA hai ki Apa svayaM to AgamoM kA paThana-pAThana karate hI haiM, para Apake samparka meM Ane vAle caturvidha saMgha ke sadasyoM ko bhI Agama kI vAcanAdi dekara jinazAsana kI khUba prabhAvanA karate haiN| Aja ke isa hIyamAna yuga meM Apa jaise tattvajJa zrAvaka ratna kA milanA jinazAsana ke lie gaurava kI bAta hai| ApakI dharma sahAyikA zrImatI maMgalAbahana zAha evaM putra ratna mayaMkabhAI zAha evaM zreyAMsabhAI zAha bhI Apake pada cihnoM para calane vAle haiN| Apa sabhI ko AgamoM evaM thokar3oM kA gahana abhyAsa hai| Apake dhArmika jIvana ko dekha kara pramoda hotA hai| Apa cirAyu hoM evaM zAsana kI prabhAvanA karate rheN| aMtakRtadazA sUtra kI prathama AvRtti kA akTUbara 2005 meM gupta sAdharmI bandhu ke Arthika sahayoga se prakAzana kiyA gyaa| jo alpa samaya meM hI aprApya ho gii| aba isakI dvitIya AvRtti kA prakAzana kiyA jA rahA hai| jaisA ki pAThaka bandhuoM ko mAlUma hI hai ki vartamAna meM kAgaja evaM mudraNa sAmagrI ke mUlya meM kAphI vRddhi ho cukI hai| phira bhI zrImAn seTha jazavaMtalAla bhAI zAha, mumbaI ke Arthika sahayoga se isakA mUlya mAtra ru. 25) paccIsa rupayA hI rakhA gayA hai jo ki vartamAna paripekSya meM jyAdA nahIM hai| pAThaka bandhu isa dvitIya AvRtti kA adhika se adhika lAbha utthaaeNge| isI zubha bhAvanA ke sAtha! byAvara (rAja.) - saMgha sevaka dinAMkaH 5-4-2007 nemIcanda bAMThiyA - a. bhA. su. jaina saM. rakSaka saMgha, jodhapura For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asvAdhyAya nimnalikhita battIsa kAraNa TAlakara svAdhyAya karanA caahiye| AkAza sambandhI 10 asvAdhyAya kAla maryAdA 1. bar3A tArA TUTe to eka prahara . 2. dizA-dAha * jaba taka rahe.. . 3. akAla meM megha garjanA ho to do prahara 4. akAla meM bijalI camake to eka prahara 5. bijalI kar3ake to ATha prahara 6. zukla pakSa kI 1, 2, 3 kI rAta prahara rAtri taka 7. AkAza meM yakSa kA cihna ho jaba taka dikhAI de 8-6. kAlI aura sapheda dhUara jaba taka rahe 10. AkAza maMDala dhUli se AcchAdita ho jaba taka rahe audArika sambandhI 10 asvAdhyAya 11-13. haDDI, rakta aura mAMsa, ye tiryaMca ke 60 hAtha ke bhItara ho| manuSya ke ho, to 100 hAtha ke bhItara ho| manuSya kI haDDI yadi jalI yA dhulI na ho, to 12 varSa tk| 14. azuci kI durgaMdha Ave yA dikhAI de taba taka 15. zmazAna bhUmi sau hAtha se kama dUra ho, to| * AkAza meM kisI dizA meM nagara jalane yA agni kI lapaTeM uThane jaisA dikhAI de aura prakAza ho tathA nIce aMdhakAra ho, vaha dizA-dAha hai| For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000 16. candra grahaNa khaMDa grahaNa meM 8 prahara, pUrNa ho to 12 prahara (candra grahaNa jisa rAtri meM lagA ho usa rAtri ke prArambha se hI asvAdhyAya ginanA caahiye|) 17. sUrya grahaNa-. .khaMDa grahaNa meM 12 prahara, pUrNa ho to 16 prahara (sUrya grahaNa jisa dina meM kabhI bhI lage usa dina ke prAraMbha se hI usakA asvAdhyAya ginanA caahiye|) 18. rAjA kA avasAna hone para, jaba taka nayA rAjA ghoSita na ho 16. yuddha sthAna ke nikaTa jaba taka yuddha cale 2. 20. upAzraya meM paMcendriya kA zava par3A ho, -- jaba taka par3A rahe (sImA tiryaMca paMcendriya ke lie 60 hAtha, manuSya ke lie 100 haath| upAzraya bar3A hone para itanI sImA ke bAda upAzraya meM bhI asvAdhyAya nahIM hotaa| upAzraya kI sImA ke bAhara ho to yadi durgandhaM na Ave yA dikhAI na deve to asvAdhyAya nahIM hotaa|) . 21-24. ASAr3ha, Azvina, ... kArtika aura caitra kI pUrNimA dina rAta 25-28. ina pUrNimAoM ke bAda kI pratipadA dina rAta 26-32. prAtaH, madhyAhna, saMdhyA aura arddha rAtriina cAra sandhikAloM meM 1-1 muhUrta uparokta asvAdhyAya ko TAlakara svAdhyAya karanA caahie| khule muMha nahIM bolanA tathA dIpaka ke ujAle meM nahIM vAMcanA caahie| noTa - nakSatra 28 hote haiM unameM se ArdrA nakSatra se svAti nakSatra taka nau nakSatra varSA ke gine gaye haiN| inameM hone vAlI megha kI garjanA aura bijalI kA camakanA svAbhAvika hai| ataH isakA asvAdhyAya nahIM ginA gayA hai| For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kraM. 1. viSaya antakRtadazA sUtra viSayAnukramaNikA pRSTha kraM. viSaya 1-2 tRtIya varga prastAvanA prathama varga prathama adhyayana - gautamakumAra 2. 3. sudharmA svAmI kA padArpaNa 8. 4. jaMbUsvAmI kI jijJAsA 5. sudharmA svAmI kA samAdhAna 6. dvArikA nagarI kA varNana. 7. kRSNa vAsudeva kI Rddhi gautamakumAra kA janma evaM sukhopabhoga bhagavAn ariSTaneminAtha kA padArpaNa e. 10. jinavANI zravaNa aura vairAgya 11. gautamakumAra kI dIkSA 12. jJAnArAdhanA aura tapArAdhanA 16. prathama adhyayana kA upasaMhAra 17. zeSa nau ( 2 - 10) adhyayana dvitIya varga 3-23 | 21. prastAvanA 3 13. bhagavAn kA vihAra 14. gautama anagAra dvArA bhikSu pratimA grahaNa 15. saMthArA aura nirvANa 18. prastAvanA 16. adhyayanoM ke nAma 20. upasaMhAra 5 6 7 go 22. teraha adhyayanoM ke nAma 23. prathama adhyayana bhAva pRcchA 24. anIkasenakumAra 25. mAtA pitA aura bAlyakAla 26. zaikSaNika jIvana 27. vivAha aura sukhopabhoga 28. bhagavAn kA padArpaNa 26. saMyamI jIvana aura mokSa 10 12 14 14 30. prathama adhyayana kA upasaMhAra 14 31. do se chaha taka pAMca adhyayana 15 32. saptama adhyayana - sAraNakumAra 17 33. aSTama adhyayana - gajasukumAla 18 34. chaha anagAroM kA paricaya 18 35. chahoM anagAroM kA saMkalpa 22 36. bele - bele tapa kI anujJA 37. bhikSA hetu bhramaNa 23 24-2638. devakI ke ghara meM praveza 24 24 25 41. anagAroM kA samAdhAna pRSTha 27-90 36. devakI dvArA prasannatApUrvaka bhikSAdAna 40. devakI kI zaMkA For Personal & Private Use Only 27. 27 '27 28 28 26 30 31 31 32 33 34 35 35 36 37 38 36 36 42 43 www.jalnelibrary.org Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [19] Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lin Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong **********Ben Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai pRSTha 47 '. 62 kraM. viSaya pRSTha kraM. viSaya 42. devakI devI kA cintana 46 / 66. vRddha para anukampA evaM sahayoga 76 43. devakI kI zaMkA 46 / 67. gajasukumAla anagAra ke bAre meM pRcchA 80 44. bhagavAn ariSTanemi kA samAdhAna | 68. somila dvArA mokSa prApti meM sahAyatA / 45. putroM kI pahacAna, chaha anagAroM ko vaMdana 52 | 66. bhrAta muni ghAtaka kauna? 46. devakI kI putra-abhilASA | 70. pahacAna kA upAya - 47. devakI kA ArtadhyAna | 71. kRSNa aura somila kI bheMTa 48. mAtA-patra kA vArtAlApa | 72. somila kI mauta 46. zrIkRSNa kA prayAsa 73. somila zava kI durdazA 50. devakI ko zubha samAcAra 74. upasaMhAra 51. garbha pAlana 75. navama adhyayana - sumukhakumAra 52. gajasukumAla kA janma : . | 76. zeSa (10-13) adhyayana . 53. somila kI putrI somA / caturtha varga 91-93 54. bhagavAn kA dvArikA padArpaNa | 77. paricaya 61 55. somA kanyA kI yAcanA 78. prathama adhyayana-jAlikumAra kA varNanahara 56. bhagavAn kA dharmopadeza | 76. zeSa nau adhyayana 57. gajasukumAla ko vairAgya paMcama varga . 94-115 58. mAtA pitA se dIkSA hetu Agraha | 80. paricaya 56. eka dina kI rAjyazrI aura pravrajyA 81. prathama adhyayana - padmAvatI 60. gajasukumAla anagAra dvArA - .. 82. bhagavAn ariSTanemi kA padArpaNa . bhikSu pratimA grahaNa 83. dvArikA vinAza kA kAraNa 61. somila kA krodha 84. kRSNa kA pazcAttApa 62. gajasukumAla anagAra ke sira para aMgAre 85. vAsudeva nidAnakRta hote haiM .. 63. asahyavedanA aura mokSa gamana . 74 86. bhaviSya pRcchA 100 64. pAMca divya prakaTa 77 87. bhagavAn dvArA bhaviSya kathana 100 65. kRSNa vAsudeva kA bhagavAn kI 88. AgAmI bhava meM tIrthaMkara aura mukti 101 sevA meM jAnA 89. harSAveza aura siMhanAda . 102 2 66 67 oc c K K . 71 G m 0 For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [20] **** *** ******* ***** * ****** *****kakakakakkark********** ********** kraM. viSaya pRSTha | kraM. viSaya pRSTha 60. dvArikA meM udghoSaNA aura | 113.bhagavAn mahAvIra svAmI kAkRSNa kI dharmadalAlI : 103 rAjagRha padArpaNa 61. padmAvatI ko vairAgya 105 | 114.sudarzana seTha kI zubha bhAvanA 62. dIkSA kI AjJA 105 | 115.sudarzana aura mAtA-pitA kA saMvAda 132 63. padmAvatI kA dIkSA-mahotsava - 106 | 116.mAtA pitA kI svIkRti 134 . 64. padmAvatI AryA kI sAdhanA aura mukti 106 | 117.sudarzana kI nirbhIkatA 65. 2-8 adhyayana - 113 | 118.sAgArI anazana grahaNa 135 66. mUlazrI aura mUladattA 114 | 116.yakSa kI hAra 137 chaThA varga 116-172 120.upasarga mukta . .. 138 67. adhyayana - paricaya . 116 | | 121.arjunamAlI kI bhAvanA . 140 68. prathama adhyayana - makAI gAthApati 117 / 122.bhagavAn kI paryupAsanA aura dIkSA 140 66. makAI anagAra bane 117 / 123.arjuna anagAra kI pratijJA . 143 100.saMyama pAlana aura mokSa 118 | 124.arjuna anagAra ko upasarga 144 101.dvitIya adhyayana-kiMkama gAthApati 118 / | 125.arjuna anagAra kI sahanazIlatA 146 102.tRtIya adhyayana - mudgarapANi- | 126.arjuna anagAra kI mukti 146 (arjuna mAlAkAra) . 119 | 127.caturtha adhyayana-kAzyapa gAthApati 153 103.arjunamAlI kI yakSa bhakti 120 / 128.paMcama adhyayana-kSemaka gAthApati 153 104.lalita goSThI kI svacchaMdatA 121 | 126.chaThA adhyayana-dhutidhara gAthApati 154 105.pati-patnI dvArA puSpa-cayana |-130.saptama adhyayana-kailAza gAthApati 154 106.lalita goSThI kA duSTa ciMtana 122 | 131.aSTama adhyayana-haricaMdana gAthApati 155 107.baMdhumatI ke sAtha bhogopabhoga 123 132.nauvAM adhyayana-vArattaka gAthApati 155 108.arjunamAlI kA ciMtana 124 | 133.dasavA~ adhyayana-sudarzana gAthApati *156 106.yakSAviSTa arjunamAlI kA kopa 125 134.gyArahavAM adhyayana-pUrNabhadra gAthApati 156 110.pratidina sAta prANiyoM kI hatyA 125 135.bArahavA~ adhyayana-sumanabhadragAthApati 157 111.zreNika kI udghoSaNA 136.terahavA~ adhyayana-supratiSTha gAthApati 157 112.sudarzana zramaNopAsaka 137.caudahavA~ adhyayana-megha gAthApati 158 126 130 For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [21] D. 180 180 se carcA 166 ******************************************************************** kraM. viSaya pRSTha | kraM. viSaya ' 138.pandrahavA~adhyayana-atimuktaka- 156.dUsarI paripATI anagAra 156 | 160.tIsarI-cauthI paripATI 136.bhagavAn kA padArpaNa 156 | 161.ratnAvalI tapa kI sthApanA . 186 140.atimuktaka indrasthAna meM 160 162. tapa teja se zarIra kI zobhA 187 141.atimuktaka - gautamasvAmI saMvAda 161 / 163.kAlI AryA kA dharmaciMtana 188 142.zrIdevI dvArA AhAra dAna 162 | 164.paMDita maraNa aura mokSa gamana 186 143.bhagavAn kI sevA meM jAne kI icchA 163 | 165.dvitIya adhyayana-sukAlI AryA 160 144.bhagavAn kI paryupAsanA 165 166.kanakAvalI tapa kI ArAdhanA va siddhi 160 145.dIkSA kI bhAvanA 165 / 167.tRtIya adhyayana-mahAkAlI AryA 163 146.dIkSA kI AjJA hetu mAtA-pitA- 168.cauthA adhyayana-kRSNA AryA 167 166.pAMcavAM-adhyayana-sakaSNA AryA 200 147.atimuktaka kI dIkSA aura siddhigamana 166 170.saptasaptamikA bhikSupratimA 201 148.solahavA~ adhyayana-alakSa 171.aSTaaSTamikA bhikSupratimA 202 146.alakSa rAjA dvArA bhagavAn kI 172.navanavamikA bhikSupratimA 203 paryupAsanA . . 173. dazadazamikA bhikSupratimA 204 150.dIkSA aura mokSa gamana 152 174.chaThA adhyayana-mahAkRSNA AryA 206 sAtavAM varga 173-174 | 175.sAtavAM adhyayana-vIrakRSNA AryA 206 151.naMdA Adi rAniyA~ 173 176.AThavAM adhyayana-rAmakRSNA AryA 212 152.dIkSA evaM siddhi . 173 177.nauvAM adhyayana-pitRsenakRSNA AryA 214 AThavAM varga 175-221 178. dasavA~ adhyayana-mahAsenakRSNA AryA 218 153.prastAvanA 175 176.upasaMhAra 220 222 154.dasa adhyayanoM ke nAma 180.pariziSTa (1) 155. prathama adhyayana-kAlI AryA 223 181.pariziSTa (2) 182.pariziSTa (3) 156.kAlI dvArA pravrajyA grahaNaM 157.ratnAvalI tapa kI ArAdhanA 177 158.prathama paripATI 178 171 175 175 176 224 For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60-00. zrI a0 bhA0 sudharma jaina saM0 rakSaka saMgha, jodhapura Agama battIsI prakAzana yojanA ke antargata prakAzita Agama aMga sUtra kraM. nAma Agama mUlya 1. AcArAMga sUtra bhAga-1-2 2. sUyagaDAMga sUtra bhAga-1,2 3. sthAnAMga sUtra bhAga-1, 2 60-00 4. samavAyAMga sUtra 25-00 5. bhagavatI sUtra bhAga 1-7 6. jJAtAdharmakathAMga sUtra bhAga-1, 2 7. upAsakadazAMga sUtra 20-00 8. antakRtadazA sUtra 6. anuttaropapAtika dazA sUtra 10. praznavyAkaraNa sUtra 35-00 11. vipAka sUtra 300-00 80-00 25-00 15-00 25-00 25-00 80-00 160-00 50-00 20-00 20-00 upAMga sUtra 1. uvavAiya sutta 2. rAjapraznIya sUtra 3. jIvAjIvAbhigama sUtra bhAga-1,2 4. . prajJApanA sUtra bhAga-1,2,3,4 5. jambUdvIpa prajJapti 6-7. candraprajJapti-sUryaprajJapti 8-12. nirayAvalikA (kalpikA. kalpavataMsikA. puSpikA, puSpacUlikA, vRSNidazA) mUla sUtra . 1. dazavaikAlika sUtra 2. uttarAdhyayana sUtra bhAga-1, 2 3. naMdI sUtra 4. anuyogadvAra sUtra cheda sUtra 1-3. trINichedasuttANi sUtra (dazAzrutaskandha, bRhatkalpa, vyavahAra) 4. nizItha sUtra 1. Avazyaka sUtra 30-00 80-00 004 25-00 50-00 50-00 50-00 30-00 For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40-00 3-50 35-00 Agama battIsI ke alAvA saMgha ke prakAzana . kraM. nAma mUlya kraM. nAma mUlya 1. aMgapaviTThasuttANi bhAga 1 . 14-00 | 24. jaina siddhAMta thoka saMgraha bhAga 3 10-00 2. aMgapaviThThasuttANi bhAga 2 . 40-00 | 25. jaina siddhAMta thoka saMgraha bhAga 4 10-00 3. aMgapaviTThasuttANi bhAga 3 30-00 | 26. jaina siddhAMta thoka saMgraha saMyukta 15-00 4. aMgapaviTThasuttANi saMyukta 80-00 | 27. pannavaNA sUtra ke thokar3e bhAga 1 8-00 5. anaMgapaviTThasuttANi bhAga 1 35-00 | 28. pannavaNA sUtra ke thokar3e bhAga 2 10-00 6. anaMgapaviTThasuttANi bhAga 2 . 29. pannavaNA sUtra ke thokar3e bhAga 3 10-00 7. anaMgapaviTThasuttANi saMyukta 80-00 30-32. tIrthaMkara caritra bhAga 1,2,3 140-00 8. anuttarovavAiya sUtra - 33. mokSa mArga grantha bhAga 1 6. AyAro 8-00 . 34. mokSa mArga grantha bhAga 2 30-00 10. sUyagaDo 6-00 / 35-37. samartha samAdhAna bhAga 1,2,3 57-00 11. uttarajjhayaNANi(guTakA) 10-00 | 38. samyaktva vimarza , 15-00 12. dasaveyAliya suttaM (guTakA) / 5-00 / 36. Atma sAdhanA saMgraha 20-00 13. NaMdI suttaM (guTakA) aprApya | 40. Atma zuddhi kA mUla tatvatrayI 20-00 14. caucheyasuttAI. . 15-00 41. navatatvoM kA svarUpa 13-00 15. AcArAMga sUtra bhAga 1 25-00 | 42. agAra-dharma 10-00 16. aMtagaDadasA sUtra 10-00 43. Saarth Saamaayik Sootra 10-00 17-16. uttarAdhyayanasUtra bhAga 1,2,3 45-00 | 44. tattva-pRcchA 10-00 20. Avazyaka sUtra (sArtha) 10-00 | 45. tetalI-putra 45-00 21. dazavaikAlika sUtra 10-00 46. zivira vyAkhyAna 12-00 22. jaina siddhAMta thoka saMgraha bhAga 1 10-00 | 47. jaina svAdhyAya mAlA 18-00 23. jaina siddhAMta thoka saMgraha bhAga 2 10-00. 48. sudharma stavana saMgraha bhAga 1 22-00 For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlya : 3-00 mUlya | kraM. nAma 15-00 | 72. jaina siddhAMta kovida. 10-00 | 73. jaina siddhAMta pravINa 10-00 / 74. tIrthaMkaroM kA lekhA 4-00 .1-00 2-00 15-00 75. jIva-dhar3a ra 5.00 ... * 7-00 kraM. nAma 46. sudharma stavana saMgraha bhAga 2 50. sudharma caritra saMgraha 51. loMkAzAha mata samarthana 52. jinAgama viruddha mUrti pUjA 53. bar3I sAdhu vaMdanA 54. tIrthaMkara pada prApti ke upAya 55. svAdhyAya sudhA 56. AnupUrvI 57. sukhavipAka sUtra 58. bhaktAmara stotra 56. jaina stuti 60. siddha stuti 61. saMsAra taraNikA 62. AlocanA paMcaka 63. vinayacanda caubIsI 64. bhavanAzinI bhAvanA 65. stavana taraMgiNI 66. sAmAyika sUtra 67. sArtha sAmAyika sUtra 68. pratikramaNa sUtra / 66. jaina siddhAMta paricaya 70. jaina siddhAMta pravezikA 71. jaina siddhAMta prathamA 3-00 1-00 2-00 3-00 1-00 1-00 2-00 2-00 3-00 7-00 10-00 | 76. 102 bola kA bAsaThiyA 77. laghudaNDaka 78. mahAdaNDaka 1-00 76. tetIsa bola . 80. guNasthAna svarUpa 81. gati-Agati 7-00 82. karma-prakRti 83. samiti-gupti | 84. samakita ke 67 bola ..2-00 85. paccIsa bola 1-00 86. nava-tattva ---2-00 87. sAmAyika saMskAra bodha 88. mukhavastrikA siddhi 1-00 86. vidyut sacitta teUkAya hai 3-00 10. dharma kA prANa yatanA 3-00 61. sAmaNNa sahidhammo 12. maMgala prabhAtikA 4-00 63. kuguru gurvAbhAsa svarUpa - 4-00 . . 5-00 3-00 3-00 mr 2-00 m aprApya 3-00 1.25 4-00 1-00 For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * Namo'tthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa antakRtadazA sUtra (mUla pATha, kaThina zabdArtha, bhAvArtha evaM vivecana sahita ) prastAvanA yaha saMsAra anAdikAla se hai aura ananta hai arthAt yaha saMsAra kaba se prAraMbha huA, aisA nahIM kahA jA sktaa| isI prakAra isakA anta kaba ho jAyegA, yahI nahIM kahA jA sakatA / 1. isIliye saMsAra anAdi ananta kahA jAtA hai| isI prakAra jaina dharma ke sambandha meM bhI samajhanA caahiye| jaina dharma bhI anAdi ananta hai| ataeva ise sanAtana (sadAtana - sadA rahane vAlA) dharma bhI kahate haiN| bharata kSetra aura airAvata kSetra meM kAla kA parivartana hotA rahatA hai| eka utsarpiNI kAla aura eka avasarpiNI kAla ko milA kara eka kAlacakra kahalAtA hai| yaha bIsa kor3Akor3I sAgaropama kA hotA hai| dasa kor3Akor3I sAgaropama parimANa vAle utsarpiNI kAla meM caubIsa tIrthaMkara bhagavAn hote haiN| isI prakAra dasa kor3Akor3I sAgaropama parimANa vAle avasarpiNI kAla meM bhI caubIsa tIrthaMkara hote haiN| gRhasthAvasthA kA tyAga kara saMyama aMgIkAra karane ke bAda jaba kevalajJAna kevaladarzana utpanna ho jAtA hai, tatpazcAt ve sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA rUpa caturvidha tIrtha kI sthApanA karate haiN| usa samaya unake jina ( tIrthaMkara) nAma karma kA udaya hotA hai| taba hI ve bhAva tIrthaMkara hote haiN| unakI usa prathama dezanA meM hI jitane gaNadhara hone hote haiM utane dIkSita ho jAte haiN| usI samaya tIrthaMkara bhagavAn artha rUpa se dvAdazAMga vANI kA kathana karate haiM aura gaNadhara deva use sUtra rUpa se gUMthita karate haiM / isIliye ve apane zAsana kI apekSA dharma kI Adi karane vAle kahalAte haiN| bAraha aMga sUtroM ke nAma isa prakAra haiM - 1. AcArAGga 2. sUyaMgaDAGga 3. ThANAGga For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 antakRtadazA sUtra : ***************** 4. samavAyAGga 5. vivAhapaNNatti (vyAkhyAprajJapti - bhagavatI) 6. jJAtAdharmakathAGga 7. upAsakadazAGga 8. aMtagaDadazAGga 6. anuttaropapAtika 10. praznavyAkaraNa 11. vipAka sUtra aura 12. dRSTivAda | M jisa prakAra dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya, pudgalAstikAya, ye pAMca astikAya kabhI nahIM the, kabhI nahIM haiM aura kabhI nahIM raheMge, aisI bAta nahIM, kiMtu ye pAMca astikAya bhUtakAla meM the, vartamAna meM haiM aura bhaviSyat kAla meM bhI rheNge| isI prakAra yaha dvAdazAMga vANI kabhI nahIM thI, kabhI nahIM hai aura kabhI nahIM rahegI, aisI bAta nahIM, kintu bhUtakAla meM thI, vartamAna meM hai aura bhaviSyat kAla meM rhegii| ataeva ye meru parvata ke samAna dhruva hai, loka ke samAna niyata hai, kAla ke samAna zAzvata hai, niraMtara vAcanA Adi dete rahane para bhI isakA kSaya nahIM hone ke kAraNa vaha akSaya hai| gaMgA, sindhU nadiyoM ke pravAha avyaya hai| jambUdvIpa, lavaNasamudra Adi dvIpa samudroM ke samAna avasthita hai aura AkAza ke samAna nitya hai| yaha dvAdazAMga vANI gaNi-piTaka ke samAna haiM arthAt guNoM ke gaNa evaM sAdhuoM ke gaNa ko dhAraNa karane se AcArya ko gaNI kahate haiN| piTaka kA artha hai peTI yA piTArI athavA maMjUSA / AcArya evaM upAdhyAya Adi saba sAdhu sAdhviyoM ke sarvasva rUpa zruta ratnoM kI peTI (maMjUSA ) ko 'gaNi-piTaka' kahate haiN| samAna - jisa prakAra puruSa ke bAraha aMga hote haiM / yathA do paira, do jaMghA, do urU (sAla), do pasavADe, do hAtha, eka gardana, eka mastaka / isI prakAra zruta rUpI parama puruSa ke bhI AcArAGga Adi bAraha aGga hote haiN| ******************************************** - zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke gyAraha gaNadhara hue the| unakI nau vAcanAeM huiiN| abhI vartamAna meM upalabdha Agama pAMcaveM gaNadhara zrI sudharmAsvAmI kI vAcanA ke haiN| sampUrNa dRSTivAda to do pATa taka hI calatA hai| isaliye dRSTivAda kA to viccheda ho gayA hai| gyAraha aMga hI upalabdha haiN| usameM aMtagaDadazAGga sUtra AThavAM aMga sUtra hai / . ATha karmoM kA nAza kara saMsAra rUpI samudra se pAra utarane vAle 'antakRta' kahalAte haiM athavA jIvana ke aMtima samaya meM kevalajJAna aura kevaladarzana upArjana kara mokSa jAne vAle jIva 'antakRta' kahalAte haiN| aise jIvoM kA varNana jisa sUtra meM hai vaha sUtra 'antakRtadazA ( antagaDadasA ) ' kahalAtA hai| aMtagaDadazA meM eka hI zrutaskaMdha hai / ATha varga haiM / 60 adhyayana haiN| prathama varga ke prathama adhyayana kA varNana isa prakAra hai - For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamo vaggo - prathama varga paDhamaM ajjharANaM prathama adhyayana gautamakumAra (1) usa, te kANaM teNaM samaeNaM caMpA NAmaM NayarI hotthA, vaNNao / kaThina zabdArtha - teNaM kANaM kAla, samaeNaM - samayaM, caMpA NAmaM campA nAmaka, NayarI - nagarI, hotthA - thI, vaNNao varNaka | bhAvArtha isa avasarpiNI kAla ke cauthe Are meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke samaya meM campA nAmaka nagarI thii| usa campAnagarI kA vistRta varNana aupapAtika sUtra meM diyA gayA hai, ataH vahAM se jAnanA cAhiye / vivecana 'teNaM kAleNaM' (usa kAla ) - vartamAna avasarpiNI kAla ke cauthe Are ke sAmAnya kAla ko 'usa kAla' kahA gayA hai 'teNaM samaeNaM' (usa samaya ) - jisameM vaha nagarI aura parama tAraka vardhamAna svAmI vidyamAna the, usa vizeSa kAla ko 'usa samaya' kahA gayA hai| jisa samaya isa sUtra kA nirmANa huA thA, usa samaya meM bhI campA nagarI zaMkA vidyamAna thii| phira bhI 'campAnagarI thI' aisA bhUtakAlika prayoga kyoM kiyA gayA ? samAdhAna 'campAnagarI thI' aisA bhUtakAlika prayoga avasarpiNI kAla hIyamAna kAla kI apekSA se kiyA gayA hai| kyoMki jisa kAla kI kahAnI kahI jA rahI hai, usa kAla kI vibhUti ke samAna, jisa samaya kahAnI kahI jA rahI hai- usa samaya meM vaha vibhUti nahIM thI / kAla dravya ke nimitta se dravyoM kI avasthA meM sadA parivartana hotA rahatA hai| vastu kSaNa mAtra bhI eka-sI avasthA meM nahIM raha sktii| kucha kSaNoM ke pahale hI ghaTita prasaMgoM ke liye bhUtakAlika kriyA kA prayoga hI isa bAta ko siddha kara rahA hai| ataH dravya kI yaha paribhASA bilakula sahI hai ki 'jo apane sanAtana guNoM meM sthita rahate hue naI-naI avasthAoM ko dhAraNa kare yA paryAyoM meM gamana kreN|' campA nagarI kA vistRta varNana aupapAtika sUtra se jJAtavya hai / - -- - - For Personal & Private Use Only - - Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antakRtadazA sUtra ****************************Cheng **********************Ben * tattha NaM caMpAe NayarIe uttarapuratthime disibhAe ettha NaM puNNabhadde NAmaM ceie hotthA, vaNasaMDe vnnnno| tIse NaM caMpAe NayarIe koNie NAmaM rAyA hotthA, mahayA himavaMta, vnnnno| ___ kaThina zabdArtha - uttarapurathime - uttara pUrva, disibhAe - dizA bhAga, puNNabhadde NAmaM - pUrNabhadra nAmaka, ceie - caitya (yakSAyatana), vaNasaMDe - vanakhaNDa, koNie - koNika, rAyA - rAjA, mahayA himavaMta - mahA himvaan| bhAvArtha - usa campAnagarI ke uttara-pUrva dizA bhAga (IzAna-koNa) meM pUrNabhadra nAma kA caitya (yakSAyatana) thaa| vahA~ eka ati ramaNIya sundara vanakhaNDa thaa| usakA bhI vistRta varNana aupapAtika sUtra se jAnanA caahie| . ___ usa campA nagarI meM koNika nAma kA rAjA rAja karatA thaa| vaha mahA himavAn mahA malaya, mahendra aura meru parvata ke samAna prabhAvazAlI thA arthAt jisa prakAra mahA himavAn parvata, loka kI maryAdA karatA hai, usI prakAra vaha bhI prajA ke lie maryAdA - niyama bAMdhane vAlA thaa| jisa prakAra mahAmalaya parvata kA sugandhita pavana sarvatra phailatA hai, usI prakAra usakI kIrti aura yaza cAroM ora phailA huA thaa| jisa prakAra meru parvata aDiga hai, usI prakAra vaha bhI apanI pratijJA evaM kartavya pAlana meM dRr3ha evaM aDiga thaa| jisa prakAra zakra Adi indra, devoM meM mahAn haiM, usI prakAra vaha bhI manuSyoM meM pradhAna thaa| usa koNika rAjA kA vistRta varNana aupapAtika sUtra se jAnanA caahie| vivecana - 'caitya' zabda anekArthavAcI hai| suprasiddha jainAcArya pUjya zrI jayamalajI ma. sA. ne caitya zabda ke 112 arthoM kI gaveSaNA kI hai| (dekheM saMgha dvArA prakAzita aupapAtika sUtra pR. 6-7) / yahAM caitya zabda kA artha hai - vyaMtarAyatana - vyaMtara deva (yakSa) kA sthaan| prazna - vanakhaNDa kise kahate haiM? uttara - jahAM eka hI jAti ke pradhAna vRkSa hoM, use vanakhaNDa kahate haiN| koI koI AcArya aisA bhI kahate haiM ki - jahAM aneka jAti ke pradhAna vRkSa hoM, use 'vanakhaNDa' kahate haiN| koNika, zreNika mahArAja ke putra aura celanA mAtA ke aMgajAta the| koNika mahArAja ko janmate hI ukarar3I para DAla diye jAne se murge dvArA unakI aMgulI kutara dI gaI thI, kUNa dI gaI thii| ataH unakA nAma 'koNika' rakhA gyaa| 'mahayA' vizeSaNa koNika rAjA kI mahAnatA darzAtA hai| koNika rAjA ke guNoM kA vizeSa varNana uvavAI (aupapAtika) sUtra meM hai| For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ********* varga 1 adhyayana 1 - sudharmA svAmI kA padArpaNa ****** sudharmA svAmI kA padArpaNa 5 (2) na -suhamme teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ajja - there jAva paMcahiM aNagAra-saehiM saddhiM saMparivuDe puvvANupuvviM caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe suhaMsuheNaM viharamANe jeNeva caMpA NayarI jeNeva puNNabhadde teNeva samosarie / parisA NiggayA jAva pddigyaa| kaThina zabdArtha - ajja - Arya, suhamme there - sthavira sudharmA, paMcahiM aNagAra sahiM pAMca sau anagAroM ke, saddhiM - sAtha meM, saMparivuDe - saMparivRtta - ghire hue, puvvANupuvviM - pUrvAnupUrvI se, caramANe vicarate hue, gAmANugAmaM - grAmAnugrAma, dUijjamANe - vihAra karate hue, samosarie - samavasRta hue, parisA pariSad, NiggayA- nikalI, paDigayA - lauTa gayI / - ***** bhAvArtha usa kAla usa samaya meM sthavira Arya sudharmAsvAmI pAMca sau anagAroM ke sAtha tIrthaMkara bhagavAn kI paramparA ke anusAra vicarate hue evaM anukrama se grAmAnugrAma vihAra karate hue campAnagarI ke pUrNabhadra nAmaka udyAna meM pdhaare| Arya sudharmA svAmI ke Agamana ko sunakara pariSad unheM vaMdanA karane ke lie evaM dharmakathA sunane ke lie apane-apane ghara se nikala kara vahA~ pahu~cI aura vaMdana kara evaM dharma kathA suna kara lauTa gii| vivecana - 1. uttama AcArI, niravadyajIvI aura niSpApa jIvana vAle saMtoM ke lie 'Arya' vizeSaNa kA prayoga hotA hai| uttama kula-zIla vAle sadgRhasthoM ko bhI 'Arya' kahA jAtA hai| jAti-Arya, kula-Arya ke sAtha-sAtha sudharmA svAmI jJAnArya, darzanArya aura cAritrArya bhI the / 2. sudharmA svAmI kA janma kollAga sanniveza meM vIranirvANa ke 80 varSa pUrva huA / dhammila brAhmaNa Apake pUjya pitA the aura bhaddilA ApazrI kI mAtA thii| madhyamA pAvA ke mahAsena udyAna meM gautamasvAmI Adi ke sAtha gyAraha gaNadharoM meM ApakI bhI dIkSA huI thii| Apa 50 varSa kI umra meM dIkSita hue| vIranirvANa ke bAda bAraha varSa chadmastha rahe, ATha varSa kevalI paryAya kA pAlana kara 100 varSa kI umra meM siddha, buddha aura mukta hue| sudharmA svAmI, bhagavAn mahAvIra svAmI ke paTTadhara evaM pAMcaveM gaNadhara the| Apake guNoM kA vizeSa varNana jJAtAdharmakathAMga Adi sUtroM meM upalabdha hotA hai| For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antakRtadazA sUtra Lai Cheng Lin ************ ******YLin Lin Lin ***Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhuan there jAva... meM 'jAva' zabda ke aMtargata jJAtAsUtra ke prathama adhyayana kA 'jAisaMpaNNe kulasaMpaNNe ... se lagA kara coddasapuvvI cauNANovagae' taka kA pATha grahaNa huA hai| 3. sudharmA svAmI ke lie 'there' (sthavira) vizeSaNa kA vyavahAra huA hai| 'sthavira' zabda kI vyAkhyA praznottara meM isa prakAra hai - prazna - sthavira kise kahate haiM? uttara - tapa saMyama meM lage hue, sAdhuoM ko parISaha-upasarga Ane para yadi ve saMyama-mArga se girate hoM, zithila banate hoM, to unheM jo saMyama meM sthira kare, una muniyoM ko sthavira' kahate haiN| ve vayaH, zruta aura dIkSA meM bar3e hote haiN| isa apekSA se sthavira ke 3 bheda haiM - 1. vayaHsthavira 2. zrutasthavira aura 3. dIkSA sthvir| ___ 1. vayaHsthavira - jisa muni kI vayaH sATha varSa kI ho, ve vayaHsthavira kahalAte haiN| inheM avasthA-sthavira bhI kahate haiN| 2. nuta-sthavira - jo ThANAMga sUtra aura samavAyAMga sUtra ke jJAtA hoM, unheM zruta-sthavira kahate haiN| unheM jJAna-sthavira bhI kahate haiN| 3. dIkSA-sthavira - jinakI dIkSA paryAya 20 varSa kI ho - unheM dIkSA sthavira kahate haiN| unheM pravrajyA-sthavira yA paryAya-sthavira bhI kahate haiN| jaMbUsvAmI kI jijJAsA teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ajja suhammassa aMtevAsI ajja jaMbU jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI - jai NaM bhaMte! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM AigareNaM jAva saMpatteNaM sattamassa aMgassa uvAsagadasANaM ayamaDhe pnnnntte| aTThamassa NaM bhaMte! aMgassa aMtagaDadasANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTTe paNNatte? ___ kaThina zabdArtha - aMtevAsI - ziSya, pajjuvAsamANe - paryupAsanA karate hue, AigareNaMAdikara - apane zAsana kI apekSA dharma kI Adi karane vAle, saMpatteNaM - saMprApta, sattamassa aMgassa - sAtaveM aMga kA, uvAsagadasANaM - upAsakadazAMga, ayamaDhe - yaha artha (bhAva), paNNatte - pharamAyA hai, ke - kyaa| bhAvArtha - usa kAla, usa samaya meM Arya sudharmA svAmI kI sevA meM sadA samIpa rahane vAle, kAzyapa-gotrIya Arya jambU svAmI ne Arya sudharmA svAmI se isa prakAra pUchA - he bhagavan! (apane zAsana kI apekSA se) dharma kI Adi karane vAle, sAdhu, sAdhvI, zrAvaka aura zrAvikA For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1 adhyayana 1 - sudharmA svAmI kA samAdhAna ** **************************************************************** rUpa cAra tIrtha kI sthApanA karane vAle yAvat siddhi-gati ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne 'upAsakadazA' nAmaka 7 veM aMga meM AnaMda, kAmadeva Adi dasa upAsakoM kA varNana kiyA hai| vaha maiMne Apake mukhAravinda se sunA hai| aba kRpA kara yaha batAiye ki 'aMtakRtadazA' nAmaka 8 veM aMga meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne kisa viSaya kA pratipAdana kiyA hai? vivecana - prastuta sUtra meM Arya sudharmAsvAmI ke samakSa Arya jambUsvAmI ne AThaveM aMga sUtra aMtagaDadazA ke bhAva sunane kI apanI jijJAsA vyakta kI hai| ___ aMtagaDadasA (aMtakRtadazA) zabda kA artha TIkAkAra zrI abhayadeva sUrI ne isa prakAra kiyA hai - 'anto-bhavAntaH, kRto-vihito yaiste'nta-kRtAstad vaktavyatA pratibaddhA dshaaH| dazAdhyayanarUpA granthapaddhataya iti antkRtdshaaH|' artha - jina mahApuruSoM ne bhava kA anta kara diyA hai, ve 'antakRta' kahalAte haiN| una mahApuruSoM kA varNana jina dazA arthAt adhyayanoM meM kiyA ho, una adhyayanoM se yukta zAstra ko 'antakRtadazA' kahate haiN| isa sUtra ke prathama aura antima varga ke dasa-dasa adhyayana hone se isako 'dazA' kahA hai| koI-koI 'antakRta' zabda kA aisA artha karate haiM ki - 'jo mahApuruSa antima zvAsocchvAsa meM kevalajJAna prApta kara mokSa meM gaye haiM, unheM antakRta kahate haiN| kintu yaha artha zAstra sammata nahIM hai| kyoMki kevalajJAna hote hI terahavA~ guNasthAna ginA jAtA hai| 13 veM guNasthAna kA nAma 'sayogI kevalI guNasthAna' hai| isa guNasthAna meM yogoM kI pravRtti rahatI hai| isake anta meM yogoM kA nirodha kara 14 veM guNasthAna meM jAte haiN| isalie aMtima zvAsocchvAsa meM kevalajJAna utpanna hone kI bAta kahanA ThIka nahIM hai| kevalajJAna hone ke bAda 13 veM guNasthAna meM kucha Thahara kara usake bAda 'ayogI-kevalI' nAmaka 14 vA~ guNasthAna prApta hotA hai| ataH TIkAkAra ne jo *artha kiyA hai, vahI ThIka hai| isa prakAra bhava (caturgati rUpa saMsAra) kA anta karane vAlI mahAn AtmAoM meM se kucha mahAn AtmAoM ke jIvana kA varNana isa sUtra meM diyA gayA hai| isalie ise 'antakRtadazA sUtra' kahate haiN| sudharmA svAmI kA samAdhAna .. evaM khalu jaMbU! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa aMtagaDadasANaM aTTha vaggA pnnnnttaa| For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - antakRtadazA sUtra **Lai Lai *******************Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ********************* .. jai NaM bhaMte! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa aMtagaDadasANaM aTTha vaggA pnnnnttaa| paDhamassa NaM bhaMte! vaggassa aMtagaDadasANaM samajeNaM jAva saMpatteNaM kai ajjhayaNA paNNattA? evaM khalu jaMbU! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa aMtagaDadasANaM paDhamassa vaggassa dasa ajjhayaNA paNNattA taMjahA - gAhA - goyama samudda sAgara, gaMbhIre ceva hoi thimie y| . ayale kaMpille khalu, akkhobha paseNaI vinnhuu||1|| kaThina zabdArtha - aTThamassa aMgassa - AThaveM aMga kA, aTTha - ATha, vaggA - varga, ajjhayaNA - adhyayana bhAvArtha - jambUsvAmI ke uparyukta prazna kA uttara dete hue Arya sudharmA svAmI pharamAte haiM ki - he jambU! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne TveM aMga antakRtadazA sUtra ke ATha varga kahe haiN| __ he bhagavan! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne antakRtadazA nAmaka veM aMga meM ATha vargoM kA pratipAdana kiyA hai| unameM se prathama varga ke kitane adhyayana kahe haiM? he jambU! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne antakRtadazA nAmaka veM aMga ke prathama varga meM dasa adhyayana kahe haiN| ve isa prakAra haiM - 1. gautama 2. samudra 3. sAgara 4. gambhIra 5. stimita 6. acala 7. kampila 8. akSobha 6. prasenajita aura 10. vissnnukumaar| vivecana - adhyayanoM ke samUha ko 'varga' kahate haiN| aMtagaDadazA sUtra meM ATha varga haiN| prathama varga ke gautama Adi dasa adhyayana kahe haiN| ye dasoM rAjakumAra the| ... dvArikA nagarI kA varNana jai NaM bhaMte! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa aMtagaDadasANaM paDhamassa vaggassa dasa ajjhayaNA paNNattA, taMjahA-goyama jAva vinnh| paDhamassa NaM bhaMte! ajjhayaNassa aMtagaDadasANaM samajeNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe paNNatte? evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bAravaI NAmaM NayarI hotthA, For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ********************************************* ********************* duvAlasa- jo yaNAyAmA NavajoSaNa - vicchiNNA dhaNavai - mai - NimmiyA cAmIgarapAgArA NANAmaNi- paMcavaNNa- kavisIsaga - parimaMDiyA surammA alakApurI saMkAsA pamuiya pakkIliyA paccakkhaM devaloga bhUyA pAsAIyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA / - varga 9 adhyayana 1 dvArikA nagarI kA varNana - kaThina zabdArtha - bAravaI NAmaM bAraha, joyaNayojana, vicchiNNA AyAmA yojana kA AyAma ( lambAI), Nava viSkambha (caur3AI), dhaNavai - mai - NimmiyA dhanapati ( kubera) ke buddhi kauzala se nirmita, cAmIgarapAgArA svarNamaya parakoTA, NANAmaNi - vividha prakAra kI maNiyA~, paMcavaNNa pAMca varNoM kI, kavisIsaga - kaMpizIrSaka- kaMgUre, parimaMDiyA - parimaNDita - jar3e hue, surammAsuramya, alakApurI - alakApurI kubera nagarI, saMkAsA sadRza, pamuiya - pramuditaAnaMdapUrvaka, pakkIliyA - krIr3A karate, paccakkhaM - pratyakSa, devalogabhUyA - devaloka bhUtadevaloka ke samAna, pAsAIyA prAsAdIya mana ko prasanna karane vAlI, darisaNijjA darzanIya, abhirUvA - abhirUpa - pratikSaNa navIna rUpa vAlI, paDirUvA - pratirUpa - sarvottama (asAdhAraNa) rUpa vAlI / - - - - - dvArikA nAma kI, duvAlasa nau, joyaNa - - - - - For Personal & Private Use Only ha - bhAvArtha jambU svAmI phira prazna karate haiM ki he bhagavan! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne antakRtadazA nAmaka AThaveM aMga ke prathama varga meM dasa adhyayana kahe haiM, to unameM se -prathama adhyayana meM kyA bhAva hai? zrI sudharmA svAmI pharamAte haiM ki antakRMtadazA nAmaka AThaveM aMga ke prathama he jambU ! isa avasarpiNIkAla ke cauthe Are meM jaba 22 veM tIrthaMkara bhagavAn ariSTaneminAtha isa bhUmaNDala para vicarate the, usa samaya saurASTra deza kI rAjadhAnI 'dvArikA' nAma kI nagarI thii| vaha bAraha yojana lambI aura nau yojana caur3I thii| vaha dhanapati arthAt vaizramaNa (kubera) ke atyanta buddhi-kauzala dvArA banAI gaI thii| vaha svarNa ke parakoTe se ghirI huI thI / indranIla maNi, vaiDUrya maNi, padmarAga maNi Adi nAnA prakAra kI pAMca varNa kI maNiyoM se jar3e hue kapizIrSaka (kaMgUroM) se susajjita, zobhanIya evaM suramya thii| jisakI upamA alakApurI (kubera kI nagarI) se dI jAtI thii| usa nagarI ke nivAsI sukhI hone se pramudita - harSita aura krIr3A karane vAle the, isalie vaha nagarI bhI pramudita aura krIr3AkAraka thI evaM Amoda-pramoda aura - - - he AyuSman jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne varga ke pahale adhyayana meM ye bhAva kahe haiM Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 antakRtadazA sUtra ** **kakkakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakaka*******kakaktakektakkakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakake** krIr3A kI sAmagriyoM se paripUrNa thii| ataeva vaha pratyakSa devaloka samAna thii| vaha prAsAdIya (darzakoM ke mana ko prasanna karane vAlI) aura darzanIya thii| vaha abhirUpa (pratikSaNa navIna rUpa vAlI) aura pratirUpa (sarvottama-asAdhAraNa) rUpa vAlI sarvAMga saundaryapUrNa dedIpyamAna thii| . kRSNa vAsudeva kI Rddhi (5) tIse NaM bAravaIe NayarIe bahiyA uttarapurasthime disIbhAe ettha NaM revayae NAma pavvae hotthA, vnnnno| tattha NaM revayae pavvae NaMdaNavaNe NAmaM ujjANe hotthA, vnnnno| surappie NAmaM jakkhAyayaNe hotthA, posnne| se NaM egeNaM vaNasaMDeNaM parikkhitte, asogvrpaayve| . . . . tattha NaM bAravaIe NayarIe kaNhe NAmaM vAsudeve rAyA parivasai, mahayAhimavaMta raayvnnnno| kaThina zabdArtha - revayae - raivataka, pavvae - parvata, NaMdaNavaNe - naMdanavana, ujjANeudyAna, surappie - surapriya, jakkhAyayaNe - yakSAyatana, porANe ; prAcIna, vaNasaMDeNaM - vanakhaNDa se, parikkhitte - ghirA huA, asogavarapAyave - zreSTha azokavRkSa, parivasai - rahatA thaa| bhAvArtha - usa dvArikA nagarI ke bAhara uttara-pUrva (IzAna koNa) meM raivataka nAmaka parvata thaa| usa parvata para naMdanavana nAmaka udyAna thA, jisakA pUrA varNana anya sUtroM se jAnanA caahie| usa udyAna meM surapriya nAma ke yakSa kA yakSAyatana thaa| vaha bahuta prAcIna thaa| usa udyAna meM vanakhaNDa se ghirA huA eka azoka vRkSa thaa| ___usa dvArikA nagarI meM kRSNa vAsudeva rAja karate the| jisa prakAra mahA himavAn parvata, kSetroM kI maryAdA karatA hai, usI prakAra kRSNa vAsudeva, loka maryAdA ko niyata evaM sthira karane vAle aura loka maryAdA ke pAlaka the| se tattha samuddavijayapAmokkhANaM dasaNhaM dasArANaM, baladevapAmokkhANaM paMcaNhaM mahAvIrANaM,pajjuNNapAmokkhANaM aTuTThANaM kumArakoDINaM, saMbapAmokkhANaM saTThIe duIta sAhassINaM, mahAseNapAmokkhANaM chappaNNAe balavaggasAhassINaM, For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1 adhyayana 1 - kRSNa vAsudeva kI Rddhi **************************************************************** vIraseNapAmokkhANaM egavIsAe vIrasAhassINaM uggaseNapAmokkhANaM solasaNhaM rAyasAhassINaM ruppiNIpAmokkhANaM solasaNhaM devIsAhassINaM, aNaMgaseNApAmokkhANaM aNegANaM gaNiyAsAhassINaM, aNNesiM ca bahUNaM Isara jAva satthavAhANaM bAravaIe NayarIe addhabharahassa ya samattassa AhevaccaM jAva vihri| kaThina zabdArtha - samuddavijayapAmokkhANaM - samudravijaya pramukha, dasaNhaM - dasa, dasArANaM - darzAha - pUjya puruSa, baladevapAmokkhANaM - baladeva pramukha, paMcaNhaM - pAMca, mahAvIrANaM - mahAvIra, pajjuNNapAmokkhANaM - pradyumna pramukha, achuTTANaM - sAr3he tIna, kumArakoDINaM - karor3a kumAra, saMbapAmokkhANaM - zAmba pramukha, saTThIe - sATha, duIta -. durdAnta, sAhassINaM - hajAra, mahAseNapAmokkhANaM - mahAsena pramukha, chappaNNAe - chappana, balavagga - bala varga, vIraseNapAmokkhANaM - vIrasena pramukha, ruppiNIpAmokkhANaM - rukmiNI pramukha, solasaNhaM devI sAhassINaM - solaha hajAra rAniyA~, aNaMgaseNApAmokkhANaM - anaMgasenA pramukha, aNegANaM gaNiyAsAhassINaM - aneka gaNikAeM, bahUNaM - bahuta, Isara - IzvaraaizvaryazAlI, satthavAhANaM - sArthavAha (vyApArI pathikoM ke samUha ke nAyaka ko 'sArthavAha' kahate haiM), addhabharahassa - arddha bharata ke, AhevaccaM - aadhipty-raaj| bhAvArtha - dvArikA nagarI meM samudravijaya Adi dasa dazAha aura baladeva Adi pAMca mahAvIra the| pradyumna Adi sAr3he tIna karor3a kumAra the| zatruoM se kabhI parAjita na ho sakane vAle zAmba Adi. sATha hajAra zUravIra the| mahAsena Adi senApatiyoM kI adhInatA meM rahane vAlA chappana hajAra balavarga (sainika dala) thaa| vIrasena Adi ikkIsa hajAra kAryakuzala vIra the| ugrasena Adi solaha hajAra rAjA the| rukmiNI Adi solaha hajAra rAniyA~ thii| causaTha kalAoM meM nipuNa aisI anaMgasenA Adi aneka gaNikAeM thI aura bhI bahuta se aizvaryazAlI nAgarika, nagara-rakSaka, sImAnta-rAjA seTha, senApati aura sArthavAha Adi the| . aise parama pratApI kRSNa-vAsudeva dvArikA se le kara kSetra kI maryAdA karane vAle vaitADhya parvata paryanta arddha bharata (bharata kSetra ke tIna khaNDa) kA eka chatra rAja karate the| vivecana - prastuta sUtra meM kRSNa vAsudeva ke rAjya vaibhava kA varNana kiyA gayA hai| - 1. jinakI saMkhyA dasa hoM aura jo pUjya hoM, unheM dazAha kahate haiN| ve dasa isa prakAra haiM1. samudravijaya 2. akSobha 3. stimita 4. sAgara 5. himavAn 6. acala 7. dharaNa 8. pUraNa For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 antakRtadazA sUtra ********** ****************** ************ 6. abhicandra aura 10. vasudeva / vasudevajI ke kuMtI aura mAdrI ye do choTI bahaneM thIM / baladeva aura vAsudeva ke parivAra ko bhI 'dazAha' kahate haiN| jinameM samudravijaya jI to trailokya pUjya bhagavAn ariSTaneminAtha ke pitAjI the / 2. amuka prakAra kA zaurya pradarzita karane para jisa prakAra Ajakala sainikoM ko vIra cakra, mahAvIra cakra, paramavIra cakra Adi pradAna kiye jAte haiM vaise hI vIra, mahAvIra Adi ke vibhAga zrI kRSNa mahArAja ke samaya meM hone kI saMbhAvanA hai| 3. vasudeva kI devakI rAnI se kRSNa mahArAja evaM rohiNI se baladeva kA janma huA thA / pradyumnakumAra rukmiNI ke aMgajAta the tathA zAmba kI mAtA kA nAma jAmbavatI thA / 4. senA kI TukaDiyAM rejimenTsa' ko 'balavagga' - balavarga kahA jAtA hai| 5. " Isara jAva satthavAhANaM" yahAM jAva zabda meM. talavara, mADaMbika, kauTumbika, ibhya, zreSThI aura senApati kA grahaNa hai| talavara - rAjA ke kRpA pAtra ko athavA jinhoMne rAjA kI ora se ucca Asana (padavI vizeSa ) prApta kara liyA hai| aise nAgarikoM ko 'talavara' kahate haiM / mAimbika - jisake nikaTa do-do yojana taka koI grAma na ho, usa pradeza ko 'maDamba ' kahate haiM, maDamba ke adhinAyaka ko 'mADambika' kahA jAtA hai| kauTumbika - kuTumboM ke svAmI ko 'kauTumbika' kahate haiM / 6. 'AhevaccaM jAva..." yahAM 'jAva' zabda meM 'porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM' Adi pada grAhya hai| pura para mAlikI 'porevaccaM' hai| svAmitva karanA 'sAmittaM' hai| rakSA karanA 'bhaTTittaM' hai| gautamakumAra kA janma evaM sukhopabhoga (6) tattha NaM bAravaIe NayarIe aMdhagavaNhI NAmaM rAyA parivasai, mahayA himavaMta vaNNao / tassa NaM aMdhagavahissa raNNo dhAriNI NAmaM devI hotthA, vaNNao / bhAvArtha usa dvArikA nagarI meM mahA himavAn mandara Adi parvatoM ke samAna sthira evaM maryAdA pAlaka tathA balazAlI 'aMdhakavRSNi' nAma ke rAjA the| striyoM ke sabhI lakSaNoM se yukta unakI dhAriNI nAma kI rAnI thii| - For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1 adhyayana 1 - gautamakumAra kA janma evaM sukhopabhoga 13 Lin Ke Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai tae NaM sA dhAriNI devI aNNayA kayAiM taMsi tArisagaMsi sayaNijjaMsi evaM jahA mahabbale - gAhA - sumiNadaMsaNa-kahaNA, jammaM bAlattaNaM kalAo y| jovvaNa-pANiggahaNaM, kaMtA pAsAya bhogA y||1|| NavaraM goyamo NAmeNaM, aTThaNhaM rAyavarakaNNANaM egadivaseNaM pANiM giNhAveMti, aTTha?o daao| kaThina zabdArtha - aNNayA kayAI - kisI samaya, tArisagaMsi - tathAprakAra kI, sayaNijjaMsi - sukhada zayyA meM soI huI, sumiNadaMsaNa kahaNA - svapnadarzana aura kathana, jammaM - janma, bAlattaNaM - bacapana, kalAo - bahattara kalAoM kA jJAna, jovvaNa - yauvanavaya, pANiggahaNaM- pANigrahaNa (vivAha), kaMtA - kAnta, aTTaNhaM - ATha, rAyavarakaNNANaMzreSTha rAja kanyAoM ke sAtha, egadivaseNaM - eka dina meM, pANiM giNhAveMti - vivAha huA, aTThaTThao - ATha-ATha, dAo - daan| ____ bhAvArtha - vaha dhAriNI rAnI kisI samaya puNyAtmAoM ke zayana karane yogya aura komalatA Adi guNoM se yukta zayyA para soI huI thii| usa samaya usane eka zubha svapna dekhaa| svapna dekha kara rAnI jAgrata huii| usane rAjA ke pAsa jA kara apanA dekhA huA svapna sunaayaa| rAjA ne svapna kA phala batalAyA, yathAsamaya rAnI ne eka sundara bAlaka ko janma diyaa| bAlaka kA bAlyakAla bahuta sukhapUrvaka biitaa| usane gaNita, lekha Adi bahattara kalAoM ko siikhaa| usake bAda yuvAvasthA hone para usakA vivAha huaa| usakA bhavana bahuta sundara thA aura usakI bhogopabhoga sAmagriyA~ cittAkarSaka thiiN| ina saba bAtoM kA vistRta varNana bhagavatI sUtra zataka 11 uddezaka 11 meM diye mahAbala kumAra ke varNana ke samAna samajhanA caahie| aMtara itanA hai ki inakA nAma 'gautama' thaa| mAtA-pitA ne eka hI dina meM ATha sundara rAjakanyAoM ke sAtha inakA vivAha kraayaa| vivAha meM ATha koTi hiraNya (cA~dI) ATha koTi suvarNa Adi ATha-ATha vastueM inheM daheja meM milii| vivecana - prastuta sUtra meM gautamakumAra ke garbha meM Ane se lekara vivAha taka kA varNana kiyA gayA hai| For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 antakRtadazA sUtra ********************************* ************ ** Pleafcate bhagavAn ariSTaneminAtha kA padArpaNa teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM arahA ariTThaNemI Aigare jAva vihri| caubvihA devA aagyaa| kaNhe vi nnigge| ___kaThina zabdArtha - arahA - arhanta, ariTThaNemI - ariSTanemi, Aigare - Adikara, cauvvihA devA - cAra prakAra ke deva, AgayA - Aye, Niggae - nikle| bhAvArtha - usa kAla usa samaya meM apane zAsana kI apekSA se dharma kI Adi karane vAle, bAIsaveM tIrthaMkara bhagavAn ariSTanemi, grAmAnugrAma vicarate hue dvArikA nagarI ke bAhara naMdanavana nAmaka udyAna meM pdhaare| vahA~ bhavanapati, vANavyaMtara, jyotiSI aura vaimAnika ye cAroM prakAra ke deva tathA manuSya aura tiryaMca, bhagavAn kI dharma-kathA sunane ke lie aaye| kRSNa vAsudeva bhI apane bhavana se nikala kara bhagavAn ke samIpa dharma zravaNa karane ke lie phuNce| : jinavANI zvavaNa aura vairAgya taeNaM se goyame kumAre jahA mehe tahA nnigge| dhamma soccA Nisamma jaM. NavaraM devANuppiyA! ammApiyaro ApucchAmi, devANuppiyANaM aMtie pvvyaami| kaThina zabdArtha - dhammaM - dharma ko, soccA - suna kara, Nisamma - saMtuSTa ho kara, devANuppiyA - he devAnupriya! ammApiyaro - mAtA-pitA se, ApucchAmi - pUcha kara, aMtie - samIpa, pavvayAmi - pravrajita honA cAhatA huuN| ___ bhAvArtha - jJAtAsUtra ke prathama adhyayana meM varNita meghakumAra ke samAna gautamakumAra bhI dharmakathA sunane ke lie aaye| dharma-kathA suna kara aura use hRdaya meM dhAraNa kara ke gautamakumAra ne bhagavAn se prArthanA kI ki - 'he bhagavan! maiM apane mAtA-pitA se pUcha kara Apake pAsa dIkSA lenA cAhatA huuN|' gautamakumAra kI dIkSA evaM jahA mehe jAva aNagAre jAe, iriyAsamie jAva iNameva NiggaMthaM pAvayaNaM purao kAuM vihri|. For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1 adhyayana 1 - jJAnArAdhanA aura tapArAdhanA 15 ******************************************************************* kaThina zabdArtha - jahA mehe - meghakumAra ke samAna, aNagAre jAe - anagAra janma, iriyAsamie - IryAsamiti se yukta, NiggaMthaM pAvayaNaM - nigraMtha pravacana ko, purao kAuM - Age rakha kara ke| bhAvArtha - isake bAda gautamakumAra ke anagAra hone taka kA vRttAnta jJAtAsUtra ke prathama adhyayana meM varNita meghakumAra ke samAna samajhanA caahiye| jaise meghakumAra vairAgya prApta kara, mAtA-pitA ke bahuta samajhAne para bhI bhoga-vilAsa kI samasta sAmagrI ko chor3a kara anagAra bana gae. usI prakAra gautamakamAra bhI anagAra bana ge| anagAra banane ke bAda IryA-samiti. bhASAsamiti Adi se le kara nirgrantha-pravacana ko Age rakha kara (bhagavAn ke kahe hue pravacanoM kA pAlana karate hue) vicarane lge| vivecana - 'aNagAre jAe' - vaise to koI bhI na to apanA janma dekhatA hai aura na mRtyu dekhatA hai para saMyama lene vAlA apanI gRhastha avasthA kA maraNa dekhatA hai aura saMyamI ke rUpa meM apanA janma dekhatA hai| isIliye saMsArAvasthA kA tyAga kara anagAra banane ko 'nayA 'janma' kahA gayA hai| ..'iNameva NiggaMthaM pAvayaNaM purao kAuM viharai' - jIvana kI pratyeka pravRtti meM unhoMne nigraMtha pravacana ko Age rakha kara vihAra kiyA arthAt nirgrantha pravacana ko sanmukha rakha kara bhagavAn kI AjJAoM kA pAlana karate hue vicarane lge| jaise AMkhoM se dekha kara sAre kAma kie jAte haiM vaise hI unhoMne nigraMtha pravacana (jinavANI) ko apanI AMkhoM ke samAna mAna liyA thaa| jJAnArAdhanA aura tapArAdhanA taeNaM se goyame aNagAre aNNayA kayAiM arahao ariTThaNemissa tahArUvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAI ekkArasa aMgAI ahijjai, ahijjittA bahahiM cauttha jAva appANaM bhAvemANe vihri| kaThina zabdArtha - tahArUvANaM - tathArUpa, therANaM - sthaviroM ke, sAmAiyamAiyAI - sAmAyika Adi, ekkArasa aMgAI - gyAraha aMgoM kA, ahijjai - adhyayana kiyA, bahUhi - bahuta se, cauttha - caturtha bhakta - upavAsa, appANaM - apanI AtmA ko, bhAvemANe - bhAvita karate hue| bhAvArtha - usake bAda bAda gautama anagAra ne kisI samaya meM ahaMta bhagavAn ariSTanemi ke gItArtha sthavira sAdhuoM ke samIpa sAvadhayoMga parivarjana niravadya yoga sevana rUpa sAmAyika Adi For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ********** ********* chaha Avazyaka tathA 11 aMgoM kA adhyayana kiyA / adhyayana kara ke bahuta-se caturthabhakta (upavAsa), SaSThabhakta (belA), aSTabhakta (telA), dazamabhakta (colA), dvAdazabhakta (pacolA) arddhamAsa aura mAsakhamaNa Adi tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / . vivecana - nirgratha pravacana ko sarvasva samarpaNa karane vAle una gautama anagAra ne bhagavAn ariSTanemi ke yathArtha saMyamI tathArUpa sthavira bhagavaMtoM ke samIpa sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA zAstrAdhyayana kiyaa| itanA hI nahIM svAdhyAya ke sAtha sAtha upavAsa, belA, telA, colA yAvat aThAI arddhamAsakhamaNa, mAsakhamaNa Adi vividha tapa sAdhanA bhI calatI rahI / dharmakathAnuyoga meM varNita jIvana caritroM meM pratyeka sAdhaka ke do mahattvapUrNa pahaluoM para hamArA dhyAna jAnA cAhie - 1. unhoMne kyA adhyayana kiyA? aura 2. unakI tapa sAdhanA kyA rahI ? uparokta varNana se yaha phalita hai ki prAcInakAla meM hamArA zramaNa- samAja jJAna-dhyAna evaM tapasyA meM magna rahatA thA / zaMkA - AcArAMga Adi gyAraha aMga haiM phira sAmAyika Adi gyAraha aMga kahane kA kyA Azaya hai? antakRtadazA sUtra ******* samAdhAna Avazyaka sUtra ke chaha Avazyaka (adhyayana) haiM, unameM pahalA hai sAmAyika / yahAM Avazyaka sUtra ko sAmAyika kaha kara Avazyaka sahita gyAraha aMgoM kA adhyayana karanA batAyA gayA hai| zaMkA samAdhAna 'cautthabhatta' zabda kA artha TIkAkAra ne isa prakAra likhA hai - "cautthaM cauttheNaM, tti caturthabhaktaM yAvad bhaktaM tyajyate, yatraM taccaturtham iyaM copavAsasya saMjJA, evaM SaSThAdikamupavAsadvayAderiti / " artha - jisa tapa meM cAra TaMka kA AhAra chor3A jAya, use 'cautthabhatta' - caturtha bhakta kahate haiN| yaha 'caturtha bhakta' zabda kA zabdArtha (vyutpattyartha ) hai kintu 'caturtha bhakta' yaha upavAsa kA nAma hai| upavAsa ko caturtha bhakta kahate haiN| ataH cAra TaMka kA AhAra chor3anA yaha artha nahIM lenA caahie| isI prakAra SaSTha bhakta, aSTa bhakta Adi zabda - belA, telA Adi kI saMjJA hai / zabdoM kA vyutpatyartha vyavahAra meM nahIM liyA jAtA hai, kintu rUr3ha (saMjJA) artha hI grahaNa kiyA jAtA hai| utthabhatta zabda bhI upavAsa, artha meM rUr3ha hai ataH 'cAra TaMka AhAra chor3anA yaha kyA cAra vakta (kAla) AhAra chor3e vaha cautthabhatta - caturthabhakta hai ? "cautthabhattamiti upavAsasya saMjJA' caturtha bhakta upavAsa kI saMjJA hai| - For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 9 adhyayana 1 ********<<*<<*<<*<<*<<*<<*<<*********************************************************** 'cautthabhatta' zabda kA vyutpattyartha vyavahAra evaM pravRtti meM nahIM liyA jAtA haiN| cAra TaMka AhAra chor3anA aisA 'cautthabhatta' zabda vyavahAra meM artha lenA AgamoM se viparIta hai| ataH 'cautthabhatta' yaha upavAsa kI saMjJA hai - sUryodaya se lekara dUsare dina sUryodaya taka ATha prahara AhAra chor3anA upavAsa hai| cAra bhakta cAra vakta (kAla) AhAra tyAga kA yahAM Azaya nahIM haiM kyoMki ekAMtara karane vAle pAraNe ke dina subaha pahale dina kA chor3e, zAma kA agale dina ke hisAba se chor3e / isa prakAra to bhojana hI nahIM kara skeNge| - bhagavAn kA vihAra cAra TaMka AhAra chor3ane para bhI cautthabhatta kaha sakate haiM aura pAraNe dhAraNe meM eka-eka TaMka na chor3a kara upavAsa karane ko bhI 'cautthabhatta' kahate haiM kyoMki cautthabhatta, chaTha bhatta aura aTThama bhatta Adi nAma kramazaH upavAsa, bele aura tele ke haiM / bhagavAn RSabhadeva ko 6 dina kA saMdhArA AyA, use jaMbUdvIpa prajJapti meM caudaha bhakta kA saMthArA kahA hai| isI taraha bhagavAn mahAvIra svAmI ke bele ke saMthAre ko chaTha-bhakta kahA hai / unake to koI pAraNe kA prazna hI nahIM thA to bhI unako uparokta bhakta hI batAyA hai| kRSNavAsudeva ne devakI ke pAsa se pauSadhazAlA meM jAkara gajasukumAla jI ke lie telA kiyaa| isI prakAra abhayakumAra ne dohada - pUrti ke lie telA kiyaa| dhAraNe ke dina eka TaMka na karane para bhI use amabhatta kI kahA hai tathA bhagavatI sUtra meM do dina ke AyaMbila ko bhI AyaMbila chaTha kahA hai| ityAdi pramANoM se spaSTa hai ki upavAsa, belA Adi ke nAma hI caukta bhakta, chaTTha bhakta Adi hai| tahAsavANaM tathArUpatA jaisA veza vaisA hI jIvana tathArUpatA hotI hai| kathanI karaNI kI samAnatA vAle zramaNa 'tathArUpa bhramaNa' kahalAte haiN| bhagavAna kA vihAra - 17 - taeNaM arahA ariTThaNemI aNNayA kayAiM bAravaIo NayarIo NaMdaNavaNAo ujjANAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA bahiyA jaNavaya vihAraM vihara / kaThina zabdArtha paDiNikkhamai - nikalate haiM, bahiyA bAhara, jaNavaya vihAraM janapada meM vihAra / - bhAvArtha arhata bhagavAn ariSTanemi ne dvArikA nagarI ke naMdana vana udyAna se vihAra kara diyA aura dharmopadeza karate hue vicaraNa karane lge| For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 **************** 32 antakRtadazA sUtra - ************************ gautama anagAra dvArA bhikSu-pratimA grahaNa (8) taNaM se goyame aNagAre aNNayA kayAiM jeNeva arahA ariTThaNemI teNeva uvAgacchai uvAgacchittA, arahaM ariTThaNemiM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karer3a, karitA vaMdai, NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI - icchAmi NaM bhaMte! tubbhehiM abbhaNuNNAe samANe mAsiyaM bhikkhupaDimaM uvasaMpajjittANaM viharittae / jAte haiM, tikkhutto kaThina zabdArtha - jeNeva - jahAM, teNeva - vahAM, uvAgacchar3a tIna bAra, AyAhiNaM - AdakSiNA, payAhiNaM - pradakSiNA, karer3a karate haiM, tumbhehiM ApakI, abbhaNuNNAe samANe AjJA milane para, mAsiyaM - mAsikI, bhikkhupaDimaM bhikSu pratimA ko, uvasaMpajjittANaM - svIkAra karake, viharittae - vicarUM / bhAvArtha eka dina gautama anagAra arhata ariSTanemi ke samIpa Aye aura bhagavAn ariSTanemi ko tIna bAra AdakSiNa- pradakSiNa kiyaa| AdakSiNa-pradakSiNa kara ke gautamakumAra ne bhagavAn ko vaMdanA namaskAra kiyA aura ve isa prakAra nivedana karane lage- 'he bhagavan! ApakI AjJA ho, to maiM mAsikI bhikSu-pratimA svIkAra kruuN|' bhagavAn ne pharamAyA " jaise sukha ho vaise kro| " vivecana - donoM hAtha jor3ane ko 'aMjalipuTa' kahate haiN| aMjalipuTa ko apane dAhine kAna se lekara sira para ghumAte hue bAyeM kAna taka le jA kara phira use ghumAte hue dAhine kAna para le RISHNA lATa para sthApana kare, ise AdakSiNa-pradakSiNa kahate haiN| saMthArA aura nirvANa ************** **************************** - evaM jahA khaMdao tahA bArasa bhikkhupaDimAo phAsei, phAsittA guNarayaNaM vi tavokammaM taheva phAsei, NiravasesaM evaM jahA khaMdao tahA ciMtai, tahA Apucchai tahA therehiM saddhiM settuMjaM durUhar3a, mAsiyAe saMlehaNAe bArasa varisAI pariyAe jAva siddhe / For Personal & Private Use Only - kaThina zabdArtha phAser3a - sparza karatA hai, guNarayaNaM - guNaratna, tavokammaM - tapa karma, NiravasesaM - niravazeSa, ciMtar3a - ciMtana karate haiM, Apucchai - pUchate haiM, therehiM . Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1 adhyayana 1 - saMthArA aura nirvANa 16 Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Bei Bei He Dong sthaviroM ke, saddhiM - sAtha meM, settuMja - zatruJjaya para, durUhai - car3hate haiM, mAsiyAe - mAsika, saMlehaNAe - saMlekhanA, bArasa - bAraha, varisAI - varSoM kI, pariyAe - paryAya, siddhe - siddha hue| - bhAvArtha - bhagavAn kI AjJA pA kara gautama anagAra ne bhagavatI sUtra zataka 2 uddezaka 1 meM varNita skandaka muni ke samAna bAraha bhikSu-pratimA kA samyak ArAdhana kiyA aura skandaka muni ke samAna hI guNaratna-saMvatsara nAmaka tapa kA bhI pUrNa rUpa se ArAdhana kiyaa| jisa prakAra skandaka muni ne vicAra kara ke bhagavAn se pUchA, usI prakAra gautama anagAra ne bhI vicAra kiyA aura bhagavAn se puuchaa| skandaka muni vipula parvata para gaye, usI prakAra gautama muni bhI sthaviroM ke sAtha zatrujaya parvata para gaye aura bAraha varSa kI dIkSA paryAya kA pAlana kara mAsika saMlekhanA kara ke siddha, buddha, mukta hue| - vivecana - yahAM gautama anagAra dvArA 'dvAdaza bhikSu pratimAoM va 'guNaratna saMvatsara tapa karma' kA ullekha huA hai| prAsaMgika paricaya Avazyaka hone se yahA~ kucha UhApoha kiyA jAtA hai - * prazna - mAsikI bhikSu pratimA rUpa pahalI pratimA meM kina-kina niyamoM kA pAlana kiyA jAtA hai?. uttara - zArIrika saMskAra evaM deha mamatva tyAga kara pratimAdhArI muni deva-manuSya-tiryaMca ke upasargoM ko titikSA pUrvaka sahatA hai| zramaNa, bhikhArI, pazu, brAhmaNa Adi ko aMtarAya nahIM detA hai| ajJAta kula se gocarI karatA huA eka vyakti ke bhojana meM se pahalI paDimAdhArI sAdhu eka datti AhAra kI va eka datti pAnI kI grahaNa karatA hai| sAdhu ke pAtra meM dAtA dvArA diye jAne vAle anna aura pAnI kI jaba taka dhArA akhaNDa banI rahe usakA nAma 'datti' hai| dhArA khaNDita hone para datti kI samApti ho jAtI hai| garbhavatI, stanapAyI Adi se bhikSA nahIM letaa| jisa dAtA kA eka pairaM dehalI ke bhItara va eka bAhara ho, usI se bhikSA grahaNa karatA hai| dina ke Adi, madhya va aMta - tIna vibhAga karake kisI eka bhAga meM hI gocarI jAtA hai, cAhe mile yA nhiiN| peTA, arddhapeTA, gaumUtrikA, pataMgavIthikA, zaMkhAvartA, gatapratyAgatA, ina chaha prakAroM meM se gocarI karatA hai| jahA~ jAna pahicAna hoM-vahAM eka rAtri, anyatra do rAtri se adhika nahIM Thahara sktaa| adhika Thaharane kI avadhi jitanA hI cheda yA tapa kA prAyazcitta adhika Thaharane para AtA hai| AhArAdi yAcane ke lie, mArga pUchane ke lie, sthAna Adi kI AjJA lene ke lie, praznoM kA uttara dene ke lie kramazaH yAcanI, pRcchanI, anujJApanI aura puTThavAgaraNI - ye cAra prakAra kI bhASA bolanA unheM kalpatA hai, anyathA prAyaH mauna hI rakhatA hai| cAroM ora bAga For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ... antakRtadazA sUtra **************************************** * ********** * *** * ***** vAle, adhoArAmagRha athavA Upara se hI DhakA adhovikaTa gRha yA vRkSa ke nIce bane sthAna meM hI rahanA kalpatA hai| tIna prakAra ke saMstAraka grahaNa kara sakatA hai-pRthvI zilA, kASTha zayyA aura pahale se bichA sNstaark| Ane-jAne vAloM ke prati upekSA bhAva rakha kara apane jJAna-dhyAna meM lIna rahatA hai| upAzraya meM Aga laga jAve to bhI nirbhayatA pUrvaka apane dhyAna meM lIna rahatA hai| koI prANAnta karane ko tatpara ho to bhI use pakar3atA nahIM hai| pA~va meM kaMkara-kAMTA laga jAya tathA macchara Adi kATe to bhI bAdhA nahIM detA hai| sUryAsta ke bAda eka kadama bhI nahIM calatA hai| hiMsaka pazuoM se Dara kara patha parivartana nahIM karatA hai| indriya pratikUla sardI, garmI Adi se bacane ke lie anyatra gamana nahIM karatA hai| vizeSa varNana ke lie zrI akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha, byAvara se prakAzita zrI bhagavatI sUtra bhAga 1 pR0 425 dekhanA caahie| prazna - bAraha bhikSu-pratimAoM ko vahana karane meM kula kitanA samaya lagatA hai? .. uttara - cUMki pratimAdhArI kahIM bhI eka-do rAtri se adhika nahIM Thahara skte| ataH yaha to spaSTa hI hai ki pratimA dhAraNa Rtubaddha (zeSa) kAla ke ATha mahInoM meM hI ho sakatA hai| eka ke bAda dUsarI, tIsarI isa prakAra anubaddha pratimA dhAraNa kA bhI varNana gautama, skandaka Adi ke varNana meM huA hai| ataH sAta pratimAoM meM sAta mAsa, AThavIM, navavIM, dasavIM, meM 743-21 dina, gyArahavIM pratimA ahorAtri kI bele ke tapa se tathA bArahavIM pratimA eka rAtri kI bele ko bar3hA kara tele ke tapa se hotI haiN| isa prakAra 7 mAsa 23 dina meM pratimA kA ArAdhana hotA hai| prazna - phira dUsarI dvimAsikI yAvat sAtavIM saptamAsikI kyoM kahI gaI hai? uttara - kAlamAna kI apekSA uparokta saMjJA nahIM samajhanA, saptamAsikI kA artha 'sAtavIM mAsikI pratimA' karanA caahie| prazna - dUsarI Adi pratimAoM kI pahalI kI apekSA kyA vizeSatA hai? uttara - Age kI pratimAoM meM dattiyoM kI saMkhyA bar3ha jAtI hai tathA rAtri meM amuka AsanoM se rahanA hotA hai| vistRta varNana ke lie zrI dazAzrutaskandha kI AThavIM dazA dekhanI caahie| pratyeka sAdhu ko pratimAvahana kI anujJA nahIM dI jAtI hai| saMhanana-dhRti yukta, atizayaparAkramI, saMyama meM tallIna, zuddha AtmA - jise guru kI anujJA prApta ho gaI ho - aisA mahAn bala sampanna sAdhu hI pratimA dhAraNa kara sakatA hai| sAdhviyA~ ina pratimAoM ko dhAraNa nahIM kara sktii| vaise to kama se kama unatIsa varSa kI vaya paryAya, kama se kama bIsa varSa kI dIkSA paryAya, navaveM pUrva kI tIsarI AcAra vastu taka kA jJAna tathA gaccha meM raha kara pratimAoM kA pUrvAbhyAsa Adi vizeSatAeM honA anivArya hai| For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . varga 1 adhyayana 1 - saMthArA aura nirvANa 21 Zhong Shui Mu Lin Lin ******Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong ********************* guNasna-saMvatsara tapa tapa dina pAraNA sarva dina 3015/15/2 2814/142 26/13/132 24/12/12/2 33/11/11/11 30/10/10/10 273 248883 .21/7|7|7|3 www 24|3|3|3|3|3|3|3|3 | . ..20222|2|22|2|2|2|2|10 ... 15/ 1 ||1|1] 15 30 1 .. prazna - guNaratna-saMvatsara tapa kI vidhi kyA hai? uttara - guNaratna-saMvatsara tapa kI ArAdhanA meM solaha mahIne lagate haiM, inameM tapasyA ke cAra sau sAta dina tathA pAraNe ke tihattara dina lagate haiN| tapasyA ke dina, dina meM ukaDU Asana se sUrya ke sanmukha AtApanA evaM rAtri meM prAvaraNa rahita ho kara vIrAsana se sthira rahanA par3atA hai| pahale mahIne meM nirantara upavAsa, dUsare meM bele-bele isa prakAra solahaveM mahIne meM solahasolaha kI tapasyA karanI hotI hai| nIce tAlikA meM isI tapa kA svarUpa diyA gayA hai| tIsare mahIne va pandrahaveM mahIne meM do dina jyAdA lage haiM to chaThe va terahaveM mahIne meM do-do dina kama haiN| gyArahaveM mahIne ke chaha dina kI pUrti sAtaveM se, dasaveM ke tIna dina kI pUrti AThaveM se, bArahaveM ke bace cAra dina solahaveM mahIne meM milA dene se barAbara cAra sau assI dina meM ArAdhanA hotI haiM, jo tAlikA se spaSTa hai - For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 antakRtadazA sUtra ************************************************************ mahInA tapa va tapa saMkhyA tapa ke dina pAraNe ke dina pahalA 15 upavAsa 15 - dUsarA 10 belA hr h tIsarA 8 telA m mr h sh sh sh sh sh h dasavAM h h h 32 h 34 cauthA 6 colA pAMcavAM 5 paMcolA chaThA 4 chaha sAtavAM 3sAta AThavAM 3 aThAI navavAM 3 nava 3 dasa gyArahavAM 3 gyAraha bArahavAM 2 bAraha terahavAM 2 teraha caudahavAM 2 caudaha pandrahavAM 2 pandraha 30 solahavAM 2 solaha yoga 407 73 vizeSa jAnane ke lie zrI bhagavatI sUtra zataka 2 uddezaka 1 tathA jJAtAsUtra prathama adhyayana dRSTavya hai| guNaratna-saMvatsara tapa kI eka hI paripATI hotI hai| gajasukumAla va arjuna anagAra ke atirikta antakRta sUtra ke sabhI puruSa nAyakoM ne dvAdaza bhikSu pratimAoM va guNaratna-saMvatsara tapa kA ArAdhana kiyA thA, aisI dhAraNA hai| " prathama adhyayana kA upasaMhAra evaM khala jaMbU! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa aMtagaDadasANaM paDhamassa vaggassa paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe pnnnntte| paDhabhaM ajjhayaNaM smttN|| 3. bhAvArtha - zrI sudharmA svAmI apane ziSya jambU svAmI se kahate haiM - 'he AyuSman jambU! siddhigati nAmaka sthAna ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtagaDadazA nAmaka AThaveM aMga ke prathama varga ke prathama adhyayana meM gautamakumAra ke mokSa prApti kA varNana kiyA hai|' || prathama varga kA prathama adhyayana smaapt|| 480. For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-10 ajjhAyaNANi prathama varga : zeSa nau(2-10)adhyayana evaM jahA goyamo tahA sesA vi vaNhI piyA, dhAriNI mAyA, samudde, sAgare, / gambhIre, thimie, ayale, kaMpille, akkhobhe, paseNaI, viNhue, ee eggmaa| paDhamo vaggo, dasa ajjhayaNA pnnnnttaa| kaThina zabdArtha - sesA vi - zeSa bhI, vaNhI piyA - vRSNi pitA, dhAriNI mAyA - dhAriNI mAtA, egagamA - eka smaan| __ bhAvArtha - jisa prakAra gautamakumAra ke prathama adhyayana kA varNana kiyA hai, usI prakAra zeSa samudrakumAra Adi ke nau adhyayanoM kA varNana bhI jAnanA caahie| kumAroM ke nAma isa prakAra haiM - 2 samudrakumAra 3 sAgarakumAra 4 gambhIrakumAra 5 stimitakumAra 6 acalakumAra 7 kampilakumAra 8 akSobhakumAra 6. prasenajitakumAra aura 19. vissnnukumaar| ina saba ke pitA kA nAma 'andhakavRSNi' aura mAtA kA nAma 'dhAriNI' hai| isake atirikta ina nauM adhyayanoM meM koI bheda nahIM hai| saba kA varNana eka samAna hai| he jambU! isa prakAra prathama varga ke dasa adhyayanoM kA pratipAdana kiyA gayA hai| - vivecanaM - zaMkA - gautamakumAra ke pitA kA nAma to aMdhakavRSNi batAyA gayA, kiMtu zeSa nau ke pitA vRSNi' haiM phira inheM sage bhAI batAne kA kyA AdhAra hai? samAdhAna - yadyapi prathama varga ke dvitIya adhyayana meM 'vaNhIpiyA' likhA hai to bhI eka hI varga hone se tathA nAma sAmya nahIM hone se jaise 'bhAmA' ke dvArA 'satyabhAmA' kA grahaNa hotA hai, vaise hI vRSNi' zabda se aMdhakavRSNi kA grahaNa kiyA jAtA hai. tathA dasoM ko sagA bhAI mAnane kI nirvivAda paramparAgata dhAraNA hai| // prathama varga ke zeSa nau adhyayana smaapt|| // iti prathama varga smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIo vaggo - dvitIya varga ... prastAvanA (6) jai NaM bhaMte! samaNeNaM jAva saMpatteNaM par3hamassa vaggassa ayamaDhe paNNatte, doccassa NaM bhaMte! vaggassa aMtagaDadasANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM kai ajjhayaNA paNNatA? bhAvArtha - jambU svAmI, apane guru zrI sudharmA svAmI se pUchate haiM ki - he bhagavan! siddhigati ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne prathama varga meM gautama Adi dasa kumAroM kA mokSa prApti paryanta varNana kiyA, vaha maiMne sunaa| usake bAda aMtagaDadazA ke dUsare varga meM kitane adhyayanoM kA pratipAdana kiyA hai? adhyayanoM ke nAma evaM khalu jaMbU! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTTha ajjhayaNA paNNattA, taMjahA - __ akkhobhe sAgare khalu, samudda himavaMta ayalaNAme y| dharaNe ya pUraNe vi ya, abhicaMde cevaM atttthme||1|| bhAvArtha - zrI sudharmA svAmI kahate haiM ki - he jambU! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne dUsare varga meM ATha adhyayanoM kA varNana kiyA haiN| ve isa prakAra haiM - 1 akSobha 2. sAgara 3. samudra 4. himavAn 5. acala 6. dharaNa 7. pUraNa aura 8. abhicndr| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bAravaIe NayarIe vaNhI piyA, dhAriNI maayaa| jahA paDhamo vaggo tahA svve| aTTa ajjhayaNA guNarayaNatavokammaM, solasa-vAsAI pariyAo, settuMje mAsiyAe saMlehaNAe jAva siddhaa| bhAvArtha - jisa samaya bhagavAn ariSTanemi vicarate the, usa samaya dvArikA nagarI meM For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 2 adhyayana 1-8 - upasaMhAra andhakavRSNi nAma ke eka rAjA rahate the| unake dhAriNI nAma kI rAnI thii| unake akSobha, sAgara, samudra, himavAn, acala, dharaNa, pUraNa aura abhicandra nAma ke ATha putra the| prathama varga meM gautamAdi adhyayana ke samAna akSobha Adi ATha adhyayana bhI haiN| gautama Adi dasa kumAroM ke samAna inhoMne bhI 'guNaratna - saMvatsara' tapa kiyaa| solaha varSa taka dIkSA paryAya kA pAlana kiyA aura zatruMjaya parvata para eka mAsa kI saMlekhanA kara ke siddha, buddha, mukta hue / upasaMhAra **** evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa doccassa vaggassa ayamaTThe paNNatte / // ii docco vaggo aTTha ajjhayaNA samattA // bhAvArtha he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtagaDadasA nAmaka AThaveM aMga ke dUsare varga meM uparokta artha kA pratipAdana kiyA hai| vivecana - aMtagaDadazA sUtra ke prathama evaM dvitIya varga ke 18 (aThAraha) hI adhyayanoM ke lie do prakAra ki mAnyatAeM pracalita haiN| zrAvaka dalapata rAya jI pramukha 'donoM vargoM' meM sAdRzya hone se prathama varga ke dasoM vyaktiyoM ko aMdhakavRSNi ke putra aura dhAriNI rAnI ke aMgajAta sahodara bhAI mAnate haiM aura dUsare varga ke AThoM kumAroM ko prathama varga ke dazaveM adhyayana meM varNita viSNu (pAThAMtara - vRSNi) kumAra ke putra arthAt aMdhakavRSTi ke pautra mAnate haiN| 25 **** dUsarI mAnyatA - pUjya zrI jayamalajI mahArAja pramukha prathama varga ke dasaveM adhyayana kA nAma vRSNikumAra nahIM mAnakara 'viSNukumAra' mAnate haiM aura dvitIya varga meM varNita vRSNi ko aMdhakavRSNi mAna kara aThAraha hI kumAroM ko sahodara bhAI mAnate haiN| jaisA ki unake dvArA racita bar3I sAdhu. vaMdanA meM kahA hai - 'gautamAdika kuMvara, sagA aThAraha bhrAta / sarva aMdhaka viSNu suta dhAraNI jyAMrI mAta // 55 // tajI ATha aMteurI, kAr3hI dIkSA nI bAta / cAritra laI ne kIdho mukti no sAdha // 56 // ityAdi // For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 antakRtadazA sUtra Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui *********************** 2. jaba ina donoM mAnyatAoM para vicAra karate haiM to vasudeva hiNDI (zrI saMgha dAsagaNi viracita) evaM pANDava cAritra pramukha graMthoM meM aMdhakavRSNi ke putra daza darzAhoM ke nAma (1. samudravijaya, 2. akSobha 3. stimita 4. sAgara 5. himavAna 6 acala 7. dharaNa 8. pUraNa 6. abhicandra 10. vasudeva) milate haiM jinameM se vasudeva ko chor3a kara, zeSa nava nAma donoM meM mila jAte haiN| kintu pANDava cAritra pramukha granthoM meM mAtA kA nAma subhadrA (bhadrA) milatA hai to aMtagar3a sUtra meM dhAriNI tathA Agamika dRSTi se bhagavAn ariSTanemi ke dIkSita hone ke pahale hI samudravijayAdi 10 dazArha to rAjyapada para AsIna ho gaye the| kintu aMtagar3a sUtra ke prathama dvitIya varga meM varNita aThArahoM hI binA rAjya kiye kumAra pada meM hI dIkSita hue the| aMtaH ina aThAraha kumAroM kI 10 dazAoM meM to ginatI karanA ucita nahIM hai| pautra evaM pitAmaha kA sarIkhA nAma dene kI prathA hone ke anusAra evaM aneka rAniyoM kA nAma 'dhAriNI' saMbhava hone se vaimAtrika bhAIyoM ke sarIkhe nAma bhI ho sakate haiN| tathApi prathama varga evaM dvitIya varga ke kumAra sahodara bhAI nahIM jacate haiN| kyoMki prathama varga varNita 10 kumAroM ke pitA aMdhakavRSNi rAjA the| to dvitIya varga varNita kumAroM ke pitA vRSNi the| unake liye rAjA hone kA ullekha nahIM hai| ataH uparyukta bAta para vicAra karane para isa natIje para pahuMce haiM ki - "aMdhakavRSNi rAjA ke 10 sahodara putra to rojA bana jAne ke kAraNa evaM baladeva vAsudeva ke vaMza hone ke kAraNa daza dazArha ke rUpa meM prasiddha hue, zeSa dhAriNI Adi aneka rAniyoM se aneka putra hue - ve kumAra pada se hI dIkSita ho gye| dvitIya varga meM varNita ATha kumAra dazaveM vRSNi kumAra ke putra the| (prathama varga ke dazaveM adhyayana viSNu kA kahIM kahIM para 'vRSNi' pAThAntara bhI milatA hai|) vRSNikumAra rAjA nahIM banane se unako dvitIya varga meM rAjA nahIM batAyA gayA hai| isa prakAra donoM vargoM ke aThAraha kumAroM ko sahodara bhAI nahIM mAnane kI taraha hI jyAdA jhukAva hotA hai|" bAkI to viziSTa jJAnI kahe vahI pramANa hai| // dvitIya varga ke ATha adhyayana smaapt| // iti dvitIya varga smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taDao vaggo - tRtIya varga prastAvanA (10) jai NaM bhaMte! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa doccassa vaggassa ayamaTThe paNNatte / taccassa NaM bhaMte! vaggassa samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTThe paNNatte ? bhAvArtha - jambU svAmI, zrI sudharmA svAmI se pUchate haiM ki - he bhagavan! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtagaDadazA nAmaka AThaveM aMga ke dUsare varga kA yaha pratipAdana kiyA hai to tIsare varga ke kyA bhAva kahe haiM? * teraha adhyayanoM ke nAma - evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa taccassa vaggassa terasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA 1 aNIyaseNe 2 aNaMtaseNe 3 ajiyaseNe 4 aNihayariu 5 devaseNe 6 sattuseNe 7 sAraNe 8 gae & sumuhe 10 dummuhe 11 kUvae 12 dArue 13 aNAdiTThI / bhAvArtha - zrI sudharmA svAmI, jambU svAmI se kahate haiM ki - he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne AThaveM aMga aMtagaDadazA sUtra tIsare varga meM teraha adhyayanoM kA varNana kiyA hai| ve isa prakAra haiM - 1. anIkasena 2. anantasena 3. ajitasena 4. anihataripu 5. devasena 6. zatrusena 7. sAraNa 8. gaja 6. sumukha 10. durmukha 11. kUpaka 12. dAruka aura 13. anAdRSTi / www & 115; DRES prathama adhyayana bhAva- pRcchA jar3a NaM bhaMte! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa aMtagaDadasANaM taccassa vaggassa terasa ajjhayaNA paNNattA, taMjahA- aNIyaseNe jAva aNAdiTThI / paDhamassa NaM bhaMte! ajjhayaNassa aMtagaDadasANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTThe paNNatte / 27 For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 antakRtadazA sUtra kekdee r ekkkk*********HIKARATHINKERekekker ******************** bhAvArtha - he bhagavan! isa AThaveM aMga aMtagaDadazA sUtra ke tIsare varga meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne teraha adhyanayoM kA varNana kiyA hai, to prathama adhyayana kA kyA bhAva pratipAdana kiyA hai? anIkasenakumAra (11) evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhaddilapure NAmaM payare hotthA, riddhisthimiya-samiddhe vnnnno| tassa NaM bhaddilapurassa Nayarassa bahiyA uttarapurasthime disibhAe sirIvaNe NAmaM ujjANe hotthA, vnnnno| jiyasattu raayaa| bhAvArtha - he jambU! usa kAla usa samaya meM 'bhadilapura' nAma kA nagara thaa| vaha nagara uttama nagaroM ke sabhI guNoM se yukta evaM dhana-dhAnyAdi se paripUrNa thaa| usa bhaddilapura nagara ke bAhara IzAna-koNa meM sabhI guNoM se yukta zrIvana nAma kA udyAna thaa| nagara meM jitazatru rAjA rAja karatA thaa| mAtA pitA aura bAlyakAla tattha NaM bhaddilapure Nayare NAge NAmaM gAhAvaI hotthA, aDhe jAva apribhuue| tassa NaM NAgassa gAhAvaissa sulasA NAmaM bhAriyA hotthA, sukumAlA jAva suruuvaa| tassa NaM NAgassa gAhAvaissa putte sulasAe bhAriyAe attae aNIyaseNe NAmaM kumAre hotthA, sukumAle jAva surUve paMcadhAi prikkhitte| taMjahA-khIradhAI, majjaNadhAI, maMDaNadhAI, kIlAvaNadhAI, aMkadhAI jahA daDhapaiNNe jAva girikaMdaramallINeva caMpagavarapAyave suhaMsuheNaM privddddi| - kaThina zabdArtha - NAge NAmaM - nAga nAma kA, gAhAvaI - gAthApati, aDhe - Rddhi sampanna, aparibhUe - aparibhUta, bhAriyA - bhAryA (patnI), sukumAlA - sukumAra, surUvA - surUpa - rUpavatI, attae - putra (aMgajAta), paMcadhAi - pAMca dhAyamAtAoM se, parikkhitte - ghirA huA - pAlana poSaNa kiyA huA, khIradhAI - kSIra dhAtrI, majaNadhAI - majjana dhAtrI, For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 . varga 3 adhyayana 1 - anIkasenakumAra *********************************************** maMDaNadhAI - maNDana dhAtrI, kIlAvaNadhAI - krIDana dhAtrI, aMkadhAI - aMka dhAtrI, girikaMdaramallINeva - parvata kI guphA meM campaka vRkSa ke samAna, suhaMsuheNaM - sukhapUrvaka, parivaDDai - bar3hane lgaa| bhAvArtha - usI nagara meM 'nAga' nAma kA eka gAthApati rahatA thaa| vaha atIva samRddhizAlI aura aparibhUta (jisakA koI bhI parAbhava-apamAna nahIM kara sakatA) thaa| usakI patnI kA nAma 'sulasA' thA, jo atyanta sukumAla evaM surUpa thii| nAga gAthApati kA putra evaM sulasA kA aMgajAta 'anIkasena' nAma kA kumAra thaa| jisake hAtha-pA~va atyanta sukumAla the aura vaha atyanta surUpa thaa| 1. kSIra-dhAtrI (dUdha pilAne vAlI dhAyamAtA) 2. majjanadhAtrI (snAna karAne vAlI dhAyamAtA) 3. maNDana-dhAtrI (vastra-alaMkAra Adi se vibhUSita karane vAlI dhAyamAtA) 4. krIDana-dhAtrI (krIr3A karAne vAlI dhAya mAtA) aura 5. aMka-dhAtrI (goda meM uThAne vAlI dhAyamAtA) ina pAMca prakAra kI dhAyamAtAoM se usakI dRr3ha-pratijJa kumAra ke samAna pratipAlanA kI jAtI thii| jisa prakAra parvata kI guphA meM rahI huI manohara campaka latA surakSita rUpa se bar3hatI hai, usI prakAra anIkasena kumAra bhI sukhapUrvaka bar3hane lgaa| vivecana - prastuta sUtra meM anIkasena kumAra ke mAtA-pitA aura usake bAlyakAla kA varNana kiyA gayA hai| . .... dRr3hapratijJakumAra kA varNana rAjapraznIya sUtra meM hai| jijJAsuoM ko vahA~ dekhanA caahie| zaikSaNika jIvana (12) taeNaM taM aNIyaseNaM kumAraM sAirega aTThavAsajAyaM ammApiyaro kalAyariya jAva bhogasamatthe jAe yAvi hotthaa| ... kaThina zabdArtha - sAirega - sAtireka - kucha adhika, aTThavAsajAyaM - ATha varSa kI avasthA meM, kalAyariya - kalAcArya, bhogasamatthe - bhoga smrth| . bhAvArtha - anIkasena kumAra kI umra ATha varSa se kucha adhika ho gaI, to usake mAtApitA ne use zikSA prApta karane ke lie kalAcArya ke pAsa bhejaa| thor3e hI samaya meM vaha sabhI kalAoM meM pAraMgata ho gayA aura yuvAvasthA ko prApta huaa| For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 antakRtadazA sUtra Lai Lai Lai Lai Lai Xiao Xiao ******************Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ************************** - vivecana - garbhakAla sahita nau varSa yAnI lagabhaga savA ATha varSa kI avasthA meM mAtA pitA ne unheM adhyayana ke lie kalAcArya - guru ke pAsa bhejaa| guru ne unheM sUtra, artha aura prayoga rUpa se bahottara kalAoM meM niSNAta kara mAtA pitA ko vApasa sauNpaa| ko lekara vivAha aura sukhopabhoga taeNaM taM aNIyaseNaM kumAraM ummukkabAlabhAvaM jANittA ammApiyaro sarisiyANaM sarisavvayANaM sarisattayANaM sarisalAvaNNa-rUva-jovvaNaguNovaveyANaM sarisehito kulehito ANilliyANaM battIsAe inbhavarakaNNagANaM egadivaseNaM pANiM ginnhaaveNti| kaThina zabdArtha - ummukkabAlabhAvaM - bAlabhAva se mukta, sarisiyANaM - sarIkhI, sarisavvayANaM - samAna vaya vAlI, sarisattayANaM - samAna tvacA vAlI, sarisalAvaNNarUva-jovvaNaguNovaveyANaM - samAna lAvaNya, rUpa, yauvana, zAlInatA, kulInatA, suzIlatA Adi guNoM se yukta, sarisehito - samAna, kulehito - kuloM se, ANilliyANaM- lAyI huI, battIsAe inbhavarakaNNagANaM - ibhya seThoM kI battIsa kanyAoM ke sAtha, egadivaseNaM - eka dina meN| bhAvArtha - anIkasena kumAra ko yauvanAvasthA se yukta dekha kara usake mAtA-pitA ne samAna vaya, samAna tvacA aura samAna lAvaNya, rUpa yauvana evaM suzIlatA Adi guNoM se yukta tathA apane sadRzya kuloM se lAI huI, ibhya-seThoM kI battIsa kanyAoM ke sAtha, eka dina meM vivAha kara diyaa| taeNaM se NAge gAhAvaI aNIyaseNassa kumArassa imaM eyArUvaM pIidANaM dalayai, taM jahA - battIsaM hiraNNakoDio jahA mahabbalassa jAva uppiM pAsAyavaragae phuDamANehiM muiMgamatthaehiM bhogabhogAI bhuMjamANe vihri| For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anIkasenakumAra **************** kaThina zabdArtha - eyArUvaM isa prakAra, pIidANaM - prItidAna, dalayai detA hai, battIsaM hiraNNakoDio - battIsa koTi rajata mudrA, uppiMpAMsAyavaragae - zreSTha bhavana ke Upara ke khaMDa meM, phuTTamANehiM muiMgamatthehiM - mRdaMgoM ke mastaka phUTate the yAnI niraMtara bajatI huI mRdaMgoM se, bhogabhogAI - indriya bhogoM ko, bhuMjamANe - bhogate hue / varga 3 adhyayana 1 ************************** -- bhAvArtha nAga gAthApati ne sonA, cAMdI Adi kA battIsa-battIsa karor3a dhana anIkasena kumAra ke lie prItidAna diyA, jaisA ki mahAbalakumAra ke lie usake pitA ne diyA thaa| anIkasena kumAra bhI mahAbalakumAra ke samAna bhavana ke Upara ke khaMDa meM nirantara bajatI huI mRdaMgoM se yAvat pUrva puNyopArjita manuSya sambandhI bhoga bhogate hue sukhapUrvaka rahatA thA / vivecana - mahAbalakumAra kA varNana bhagavatI sUtra za0 11 u0 11 meM hai / - - * bhagavAn kA padArpaNa teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM arahA ariTThaNemI jAva samosar3he, sirivaNe ujjANe ahApaDirUvaM uggahaM jAva viharai / parisA NiggayA / ahApaDirUvaM - yathAvidhi apanI maryAdA ke anusAra, uggahaM kaThina zabdArtha avagraha ko / bhAvArtha ************************ - nta ariSTanemi bhagavAn usa bhaddilapura nagara ke bAhara zrIvana nAmaka udyAna meM padhAre aura apanI maryAdA ke anusAra avagraha le kara vicarane lage / janasamudAya rUpa pariSad dharma-kathA sunane ke lie apane-apane ghara se niklii| saMyamI jIvana aura mokSa 31 For Personal & Private Use Only f taeNaM tassa aNIyaseNassa kumArassa taM mahayA jaNasaddaM jahA goyame tahA NavaraM sAmAiyamAiyAiM coddasa puvvAiM ahijjai / vIsaM vAsAI pariyAo, sesaM taheva jAva settuMje pavvara mAsiyAe saMlehaNAe jAva siddhe / kaThina zabdArtha - mahayA mahAn, jaNasaddaM - janazabda ko, NavaraM vizeSatA hai ki / bhAvArtha jana-samudAya kA kolAhala suna kara anIkasena kumAra bhI gautama kumAra ke samAna apane bhavana se nikalA aura bhagavAn ke samIpa A kara dharma - kathA sunI tathA mAtA-pitA - Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 antakRtadazA sUtra *********************** ******************************** kI AjJA prApta kara dIkSA dhAraNa kara lii| gautamakumAra ke adhyayana se isameM yaha vizeSatA hai ki inhoMne sAmAyika Adi caudaha pUrvo kA adhyayana kiyaa| bIsa varSa dIkSA-paryAya kA pAlana kiyA aura zatruJjaya parvata para jA kara eka mAsa kI saMlekhanA kara ke siddha-buddha-mukta hue| zeSa sArA adhikAra gautama kumAra ke samAna hai| vivecana - arhanta ariSTanemi prabhu bhaddilapura ke zrIvana udyAna meM pdhaare| tIsare mahAvrata ke dhAraka hone se prabhu ne Thaharane ke lie udyAnapAlaka kI AjJA grahaNa kii| yathAvidhi avagraha tRNAdi kI AjJA lekara samavasRta hue tathA tapa saMyama se AtmA ko bhAvita karane lge| dharma zravaNa karane pariSad aaii| anIkasena kumAra ke karNa randhroM meM prabhu darzanArtha jAte hue janasamUha kA vipula kolAhala pdd'aa| gautamakumAra ke samAna anIkasena bhI samavazaraNa meM gye| prabhu kI pAtaka prakSAlinI dharmadezanA zravaNa kii| vairAgya huaa| mAtA-pitA se AjJA lekara prabhu ke caraNoM meM dIkSA grahaNa kii| vizeSatA yaha hai ki gautamakumAra ne sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA thA aura saMyama kA bAraha varSa pAlana kiyA thA jabaki anIkasena ne caudaha pUrvo kA adhyayana kiyA aura saMyama kA 20 varSoM taka pAlana kara zatruJjaya parvata para siddha hue| prathama adhyayana kA upasaMhAra evaM khalu! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa aMtagaDadasANaM taccassa vaggassa paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe pnnnntte| bhAvArtha - zrI sudharmA svAmI kahate haiM ki - "he jambU! siddhi-gati ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtagaDadazA sUtra ke tIsare varga ke prathama adhyayana meM anIkasena kumAra kA uparyukta varNana kiyA hai| . // tIsare varga kA prathama adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-6 ajAyaNANi __ do se chaha taka pAMca adhyayana jahA aNIyaseNe evaM sesA vi aNaMtaseNe ajiyaseNe aNihayariU devaseNe sattuseNe cha ajjhayaNA eggmaa| battIsAo dAo vIsaM vAsAI pariyAo, coddasapuvvAiM ahijjaMti, jAva settuMje siddhaa| cha?majjhayaNaM smttN| bhAvArtha - jaisA anIkasena kumAra kA adhyayana hai, vaisA hI anantasena, ajitasena, anihataripu, devasena aura zatrusena nAmaka adhyayanoM kA varNana hai| ina chahoM adhyayanoM kA varNana eka samAna hai| inake mAtA-pitA bhI eka hI the| ye chahoM kumAra nAga gAthApati ke putra evaM sulasA ke aMgajAta the| battIsa-battIsa karor3a kA daheja milA thaa| sabhI ne Rddhi-sampatti ko chor3a kara dIkSA aMgIkAra kI thii| bIsa varSa dIkSA paryAya paalii| caudaha pUrvo kA adhyayana kiyaa| eka mAsa kI saMlekhanA karake zatrujaya parvata para siddha-buddha-mukta hue| // tIsare varga ke chaha adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamaM ajjhayaNaM - saptama adhyayana . jai NaM bhaMte! ukkhevo sattamassa / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bAravaIe jahA paDhame, varaM vasudeve rAyA, dhAriNI devI, sIho sumiNe, sAraNe kumAre, paNNAsao dAo, coddasa puvvAiM, vIsaM vAsAI pariyAo, sesaM jahA goyamassa jAva settuMje siddhe / / / sattamaM ajjhayaNaM samattaM // - sAraNakumAra (15) kaThina zabdArtha - ukkhevo - utkSepa, paNNAsao - pacAsa pacAsa / bhAvArtha 'ukkhevo' - utkSepa kA artha hai - 'prArambhika vAkya' / jisa prakAra sudharmA svAmI aura jambU svAmI ke praznottara ke rUpa se prathama adhyayana prArambha huA hai, usI prakAra yahA~ bhI jAnanA caahie| jambU svAmI, sudharmA svAmI se pUchate haiM ki - "he bhagavan! siddhigati prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtagaDadazA ke tIsare varga ke chaThe adhyayana kA jo bhAva kahA vaha maiMne sunaa| aba sAtaveM adhyayana meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne kyA bhAva batAyA so kRpA kara ke kahie / " zrI sudharmA svAmI kahate haiM ki - he jambU ! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne sAtaveM adhyayana meM ye bhAva kahe haiN| he jambU! usa kAla usa samaya meM dvArikA nAma kI nagarI thI / 'vasudeva' nAma ke rAjA rahate the| unakI rAnI kA nAma 'dhAriNI' thaa| kisI eka rAtri ke samaya usane siMha kA svapna dekhA / garbhakAla pUrNa hone para usake eka putra utpanna huA, jisakA nAma 'sAraNakumAra' rakhA gayA / sAraNakumAra ne bahattara kalAoM kA adhyayana kiyA / yauvana avasthA prApta hone para mAtA-pitA ne usakA vivAha kiyaa| pacAsa karor3a sonaiyA Adi kI dAta (daheja) milii| bhagavAn ariSTanemi kA upadeza suna kara sAraNakumAra ne dIkSA aMgIkAra kI / caudaha pUrva kA adhyayana kiyA aura bIsa varSa dIkSA-paryAya paalii| anta meM gautama kumAra ke samAna zatruMjaya parvata para eka mAsa kI saMlekhanA kara ke siddha-buddha-mukta hue| // tIsare varga kA sAtavAM adhyayana samApta // For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahamaM ajjhAyaNaM - aSTama adhyayana gajasukumAla (16) jai NaM bhaMte! ukkhevo atttthmss| evaM khalu jambU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bAravaIe NayarIe jahA paDhame jAva arahA aritttthnnemii| sAmI smosddhe| bhAvArtha - AThaveM adhyayana kA bhI prArambha vAkya - 'jai NaM bhaMte! ukkhevo' ityAdi hai| isakA abhiprAya bhI pUrvAnusAra hai| - jambU svAmI ke prazna ke uttara meM zrI sudharmA svAmI kahate haiM ki - he jambU! usa kAla usa samaya meM dvArikA nAma kI nagarI thii| bhagavAn ariSTanemi padhAre, ityAdi varNana prathama varga ke samAna hai| . chaha anagAroM kA paricaya . teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM arahao ariTThaNemissa aMtevAsI cha aNagArA | . bhAyaro sahoyarA hotthaa| sarisayA sarisattayA sarisavvayA Niluppala-gavalaguliya ayasikusumappagAsA sirivacchaMkiya-vacchA kusumakuMDala-bhaddalayA NalakUbara smaannaa| kaThina zabdArtha - cha aNagArA - chaha anagAra, bhAyaro - bhAI, sahoyarA - sahodara, sarisayA - sarIkhe dikhane vAle, sarisattayA - sarIkhI tvacA vAle, sarisavvayA - avasthA meM samAna dikhane vAle (yadyapi ye jur3avAM nahIM the para saba sarIkhI umra vAle hoM aisA AbhAsa hotA thA), Niluppala-gavalaguliya-ayasikusumappagAsA - nIlakamala, bhaiMse ke siMga ke bhItarI bhAga aura alasI ke phUla ke samAna, sirivacchaMkiyavacchA - zrIvatsa se aMkita vakSa, kusuma-kuMDala bhaddalayA - kusuma ke samAna komala evaM kuNDala ke samAna dhuMgharAle bAloM vAle, NalakUbara samANA - nalakUbara (kUbara devoM ke putra) smaan| bhAvArtha - usa kAla usa samaya meM chaha sahodara bhAI (eka mAtA ke udara se janme hue) For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ********************* **************** bhagavAn ariSTanemi ke aMtevAsI (ziSya) the| ve chahoM samAna AkAra, samAna rUpa aura samAna vaya vAle the| unake zarIra kI kAnti nIlakamala, bhaiMsa ke sIMga ke Antarika bhAga aura gulI ke raMga ke samAna tathA alasI ke phUla ke samAna nIle raMga vAlI thii| unakA vakSasthala (chAMtI) 'zrIvatsa' nAmaka cihna vizeSa se aMkita thA / unake mastaka ke keza phUloM ke samAna komala aura kuMDala ke samAna ghume hue - ghuMgharAle tathA ati sundara lagate the| saundaryAdi guNoM se ve nalakUbara ke samAna the| antakRtadazA sUtra vivecana aMtevAsI - samIpa rahane vAle ziSya 'aMtevAsI' kahalAte haiN| AjJA pAlana karane se kSetra kI apekSA dUra hote hue bhI AjJA kI apekSA najadIka hone se sabhI aMtevAsI haiN| upAsakadazA sUtra meM to mahAzataka zrAvaka ko bhI bhagavAn ne 'merA aMtevAsI' pharamAyA hai| bhAyaro sahoyarA - chahoM munirAja eka pitA kI saMtAna hone se bhAI the, eka hI mAtA kI saMtAna hone se sahodara the / bhAI va sahodara meM aMtara itanA hai ki bhAI to aneka riztoM se ho sakate haiM para sahodara to veM hI hote haiM jinakI mAtA eka ho / - ************* ****** kusumakuMDala - bhaddalayA - yadyapi muni zarIra - saMskAra ke pUrNa tyAgI hote haiM tathApi una chahoM muniyoM ke bAla kAle, ghuMgharAle evaM kusuma ke samAna komala the, kAnoM para AI keza - rAzi kuNDala kA sA AbhAsa karAtI thI / lakUbara - samANA - yadyapi devatAoM ke putra nahIM hote tathApi nala- kUbara dvArA vikurvita zreSTha rUpavAn bAlaka ke samAna ve chahoM muni atIva - atIva rUpa rAzi ke svAmI the / chahoM anagAroM kA saMkalpa (17) taNaM te cha aNagArA jaM ceva divasaM muMDA bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaiyA taM ceva divasaM arahaM ariTTaNemiM vaMdaMti NamaMsaMti, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI - icchAmo NaM bhaMte! tubbhehiM abbhaNuNNAyA samANA jAvajjIvAe chaTTha chaTTheNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANA viharittae / kaThina zabdArtha - muMDA - muNDita ( dravya aura bhAva se muNDana kiye hue), bhavittA hokara, agArAo agAra se, aNagAriya anagAra dharma meM, pavvaiyA - pravrajita, icchAmo - - For Personal & Private Use Only - Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 - bele-bele tapa kI anujJA ************************************************************jsjsjs cAhate haiM, tubbhehiM - ApakI, abbhaNuNNAyA samANA anujJA prApta hone para, jAvajjIvAejIvana paryanta, chaTTha chaTTeNaM nirantara - binA chor3e lagAtAra, tavokammeNaM tapa karma se, appANaM apanI AtmA ko, bhAvemANA bhAvita karate hue, bele- bele, aNikkhitteNaM viharittae - vicaraNa kareM / bhAvArtha - ve chahoM anagAra jisa dina dIkSita hue, usI dina unhoMne bhagavAn ko vaMdananamaskAra kara ke isa prakAra nivedana kiyA- 'he bhagavan! yadi ApakI AjJA ho, to hamArI aisI icchA hai ki hama yAvajjIvana niraMtara chaTTha-chaTTha (bele- bele) kI tapazcaryA se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa kareM / ' vivecana una chahoM munirAjoM ne jisa dina mastaka muMDita karavA kara indriya-muNDana aura kaSAya-muNDana kiyA tathA gRhastha avasthA kA tyAga kara munipanA svIkArA usI dina bhagavAn se vinayapUrvaka yAvajjIvana bele- bele kI tapasyA karane kI AjJA caahii| kyoMki jinazAsana meM pratyeka kArya kA vidhi-niSedha AjJA para avalaMbita hai| - - - - chaThThe chadveNaM chaTTha-chaTTa (bele bele kI tapasyA) / chaTTa bhatta yaha bele kI saMjJA hai kiMtu . 'chaha vakta ke bhojana kA tyAga karanA' - aisA artha ekAnta nahIM hai| bele - bele tapa kI anujJA - - - ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM kareha / tae NaM te cha aNagArA arahayA ariTThaNemiNA abbhaNuNNAyA samANA jAvajjIvAe chaTTha chaTTeNaM jAva viharaMti / kaThina zabdArtha - ahAsuhaM - jaisA sukha ho, devANuppiyA - he devAnupriya ! mA paDibaMdhaM - pratibaMdha pramAda - vilamba, kareha - karo / mata, 37 ************ - - bhAvArtha bhagavAn ne kahA - 'he devAnupriyo ! jisa prakAra tumheM sukha ho, vaisA karo / dharma kArya meM vilamba mata kro|' isake bAda ve chahoM anagAra bhagavAn kI AjJA pA kara yAvajjIvana bele- bele kI tapazcaryA se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / vivecana bhagavAn ariSTaneminAtha ne chahoM anagAroM kI zArIrika zakti rUpa bala tathA mAnasika zakti rUpa sthAma dekha kara pharamAyA he devAnupriyo ! jaisA tumheM sukha ho vaisA karo, dharma kArya meM rukAvaTa mata karo / saMyama va tapa mukti ke hetu haiM / mukti ke lie saMyama liya For Personal & Private Use Only - Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 antakRtadazA sUtra ***De Lai Lai Lai Lai Lai ********Ben Lai Lai Lai *******Lai Lai Lai Lai Lai ******************** jAtA hai to tapa, saMyama usake lie jarUrI hai| ve chahoM anagAra bhagavAn kI AjJA pAkara bele bele kA tapa karate hue karmoM kA kSaya karane lge| bhikSA hetu bhramaNa (18) tae NaM te cha aNagArA aNNayA kayAI chaTTakkhamaNa pAraNagaMsi paDhamAe porisie sajjhAyaM kareMti jahA goyamasAmI jAva icchAmo NaM bhaMte! chaTThakkhamaNassa pAraNae tunbhehiM anbhaNuNNAyA samANA tihiM saMghADaehiM bAravaIe NayarIe jAva additte| ahAsuhaM devANuppiyA! ___ kaThina zabdArtha - chaTukkhamaNa pAraNagaMsi - bele ke pAraNe ke dina, par3hamAe - prathama, porisie - porisI meM, sajjhAyaM - svAdhyAya, tihiM - tIna, saMghADaehiM - saMghADoM meM, aDittae - bhramaNa kreN| __ bhAvArtha - tadanantara kisI samaya bele ke pAraNe ke dina una chahoM anagAroM ne prathama prahara meM svAdhyAya kiyA, dUsare prahara meM dhyAna kiyA aura tIsare prahara meM bhagavAn ke samIpa A kara isa prakAra bole - 'he bhagavan! ApakI AjJA ho, to Aja bele ke pAraNe meM hama chahoM muni, tIna saMghAr3oM meM vibhakta ho kara muniyoM ke kalpAnusAra sAmudAyika bhikSA ke lie dvArikA nagarI meM jaaveN|' bhagavAn ne kahA - 'he devAnupriyo! jaisA tumheM sukha ho, vaisA kro|' vivecana - 'jahA goyamasAmI jAva icchAmo' - bhagavatI sUtra zataka 2 uddezaka 5 meM varNita gautamasvAmI kI taraha bele ke pAraNe ke dina una chahoM sahodara muniyoM ne prathama prahara meM zAstra svAdhyAya, dUsare prahara meM dhyAna (artha ciMtana) tathA tIsare prahara meM mukhavastrikA, vastroM aura pAtroM kI pratilekhanA kii| tatpazcAt pAtroM ko lekara bhagavAn ke caraNoM meM vidhivat vandana namaskAra karake nagarI meM bhikSArtha jAne kI AjJA , maaNgii| AjJA mila jAne para avikSipta, atvarita, caMcalatA rahita tathA IryA zodhana pUrvaka zAMta citta se bhikSA hetu bhramaNa karane lge| taeNaM te cha aNagArA arahayA ariTThaNemiNA abbhaNuNNAyA samANA arahaM ariTThaNemi vaMdaMti NamaMsaMti, vaMdittA NamaMsittA arahao ariTThaNemissa aMtiyAo For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 - devakI dvArA prasannatA pUrvaka bhikSAdAna Lai Lai Lai Lai Lai ***************Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai *********************** sahassaMbavaNAo ujANAo paDiNikkhamaMti paDiNikkhamittA tihiM saMghADaehiM aturiyaM jAva addNti| bhAvArtha - bhagavAn kI AjJA pA kara una anagAroM ne bhagavAn ko vaMdana-namaskAra kiyA aura sahasrAmra vana udyAna ke bAhara nikle| do-do muniyoM ke tIna saMghAr3e banA kara zIghratA-rahita, capalatA-rahita aura lAbhAlAbha kI ciMtA kI saMbhrAnti-rahita evaM udvega-rahita ve bhikSA ke lie dvArikA nagarI meM gye| devakI ke ghara meM praveza tattha NaM ege saMghADae bAravaIe NayarIe uccaNIyamajjhimAiM kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDamANe aDamANe vasudevassa raNNo devaIe devIe gihe annuppvitu| kaThina zabdArtha - uccaNIyamajjhimAI - U~ca-nIca aura madhyama, kulAI - kuloM meM, gharasamudANassa - gRhasAmudAyika - eka ghara se dUsare ghara ko, bhikkhAyariyAe - bhikSA ke liye, aDamANe - ghUmatA huA, devaIe devIe - devakI devI ke; gihe - ghara meM, aNuppaviTepraviSTa huaa| bhAvArtha - usa tIna saMghAr3oM meM se eka saMghAr3A dvArikA nagarI ke UMca-nIca aura madhyamakuloM meM gRha-sAmudAyika bhikSA ke lie ghUmatA huA, rAjA vasudeva aura rAnI devakI ke prAsAda meM praviSTa huaa| devakI dvArA prasannatApUrvaka bhikSAdAna tae NaM sA devaI devI te aNagAre ejamANe pAsai, pAsittA huTTatuTTa cittamANaMdiyA pIImaNA paramasomaNassiyA harisavasavisappamANahiyayA AsaNAo abbhuDhei, abbhuTTittA sattaTThapayAiM aNugacchai, aNugacchittA tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, karittA vaMdai NamaMsai vaMdittA NamaMsittA jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sIhakesarANaM moyagANaM thAlaM bharei, bharittA te aNagAre paDilAbhei paDilAbhittA vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA pddivisjjei| For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antakRtadazA sUtra ***cakkakeseketestskeletelectedkekse ekestrekeekakkekaceededetectedkekatreeticket kaThina zabdArtha - ejjamANe - Ate hue, haTTatuTTa - hRSTatuSTa, cittamANaMdiyA - citta meM AnaMdita huI, pIImaNA - prItivaza usakA mana, paramasomaNassiyA - bahuta zAMti aura saumyatA kI anubhUti huI, harisavasavisappamANahiyayA - harSa ke vaza vikasita hRdaya vAlI, AsaNAo - Asana se, abbhuDhei - uThatI hai, sattaTTapayAI - sAta-ATha kadama, aNugacchaisAmane jAtI hai, bhattaghare - bhojanagRha, sIhakesarANaM - siMha kesarI, moyagANaM - modakoM se, thAlaM - thAla ko, bharei - bharatI hai, paDilAbhei - pratilAbhita kiyA, paDivisajjei - . visarjita kiyaa| bhAvArtha - usa saMghAr3e (do muniyoM) ko apane yahA~ Ate hue dekhakara devakI mahArAnI apane Asana se uThI aura sAta-ATha caraNa unake sAmane gii| una donoM anagAroM ke Akasmika Agamana se vaha atyanta harSita hotI huI bolI - 'maiM dhanya hU~, jo mere ghara anagAra padhAre' isa hetu saMtuSTa-citta ke kAraNa vaha atyanta Anandita huii| muniyoM ke padhArane se usake antaHkaraNa meM apUrva prema utpanna huA aura mana atyanta prasanna huaa| usakA hRdaya harSAtireka se uchalane lagA (apUrva Anandita huaa)| vidhipUrvaka vaMdana-namaskAra kara ke vaha muniyoM ko rasoI-ghara meM le gii| phira siMhakesarI modaka kA thAla bhara kara lAI aura una anagAroM ko pratilAbhita kara (baharA kara) vaMdana-namaskAra kiyaa| vaMdana-namaskAra kara ke Adara sahita vinaya pUrvaka unako visarjita kiyaa| vivecana - zaMkA - ucca, nIca aura madhyama kula kI bhikSA se kyA Azaya samajhanA cAhiye? samAdhAna - yahAM janma yA jAti kI apekSA se ucca, nIca aura madhyama kula kA abhiprAya na samajha kara AcArAMga sUtra dvitIya zrutaskaMdha aura nizItha sUtra ke anusAra rAjA Adi ke bhavana, pratiSThA aura sampadA kI dRSTi se ucca kula, zreSThiyoM ke saptabhauma - prAsAda, do tIna maMjila kI apekSA madhyama kula aura eka maMjila vAle jhopar3I meM rahane vAle tathA parivAra . se choTe kula ko nIca kula samajhanA caahiye| dazavaikAlika sUtra adhyayana 5 uddezaka 2 gAthA 5 meM kahA hai - "NIyakulamaikammaM UsaDhaM NAbhidhArae" For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 - devakI dvArA prasannatA pUrvaka bhikSAdAna 41 ****************Ben Ben *********Ben Ben Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai arthAt - sAdhu choTe kula ko lAMgha kara UMce kula arthAt bhavana yA prAsAda meM na jaayeN| sattakRpayAI - sAta yA ATha kadama prAyika vacana haiN| gina kara itane kadama bhare hoM, aisI koI bAta nahIM hai| arthAt Adara dene ke lie uTha kara jitanI dUra sAmane jA sakatI thI, utanI sAmane gii| sIhakesarANaM moyagANaM - jinameM caurAsI prakAra kI viziSTa pauSTika vastueM milA kara taiyAra kiyA jAtA hai unheM siMha kesarI (kesarA) modaka (laDDu) kahate haiN| ve kRSNa vAsudeva ke kaleve ke lie taiyAra kiye gaye the| siMha kesarI (siMha kesarA) modaka siMha ke samAna saba modakoM meM pradhAna hotA hai| zreSTha meve, zakkara Adi mUlyavAn sAmagrI se niSpanna yaha modaka uttama saMhanana vAle vAsudeva Adi hI pacA sakate haiN| kesarA kA artha gardana ke bAla hotA hai, phINI kI bhAMti jina modakoM kA nirmANa siMha ke bAloM sarIkhe piNDa jaisA dikhe athavA siMha ke bAloM jaise varNa vAle modaka ityAdi varNana siMha kesarA modaka ke lie milatA hai| __ paDilAbhei - guru-bhakti pUrvaka dAna denA 'pratilAbha' kahA gayA hai| tathArUpa ke zramaNanigraMthoM ko prAsuka eSaNIya bhojana Adi baharA kara devakI zrAvaka ke bArahaveM vrata kI sparzanA karatI hai| dAna dene se pUrva, dAna dete samaya tathA baharAne ke bAda bhI vaha prasanna hotI hai| devakI devI kI yaha anupama bhakti Adarza hai| devakI devI ne muniyoM ko pratilAbhita karake punaH vaMdana namaskAra kiyA, vaMdana namaskAra karake unheM vidAI dii| zrAvaka kA yaha bArahavAM vrata hai ki muni bhagavaMtoM ko prAsuka eSaNIya dAna dekara mahAn lAbha prApta kre| dAna dene ke pUrva, dAna dete samaya tathA dAna dene ke bAda dAtA ko kitanI prasannatA honI cAhiye, yaha bAta devakI ke isa prasaMga se jAnI jA sakatI hai| (16) tayANaMtaraM ca NaM docce saMghADae bAravaIe NayarIe ucca jAva pddivisjei| bhAvArtha - usake thor3I dera bAda dUsarA saMghAr3A bhI UMca-nIca-madhyama kuloM meM ghUmatA huA devakI mahArAnI ke ghara aayaa| devakI mahArAnI ne use bhI usI prakAra siMhakesarI modakoM se pratilAbhita kara visarjita kiyaa| For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 antakRtadazA sUtra ***** * *********************************************************** devakI kI zaMkA .. tayANaMtaraM ca NaM tacce saMghADae bAravaIe NayarIe uccaNIya jAva paDilAbhei, paDilAbhittA evaM vayAsI-kiNNaM devANuppiyA! kaNhassa vAsudevassa imIse bAravaIe NayarIe duvAlasa-joyaNa-AyAmAe Nava-joyaNavicchiNNAe paccakkhaM devalogabhUyAe samaNA NiggaMthA uccaNIyamajjhimAI kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDamANA bhattapANaM No labhaMti, jaNNaM tAI ceva kulAI bhattapANAe bhujo-bhujo annuppvisNti?| .. __kaThina zabdArtha - duvAlasa-joyaNa-AyAmAe - bAraha yoz2ana lambI, NavajoyaNa vicchiNNAe - nau yojana caur3I, paccakkhaM - pratyakSa, devalogabhUyAe - devaloka (svargapurI) ke samAna, bhattapANaM - AhAra pAnI, No labhaMti - prApta nahIM hotA, bhujjo-bhujjo - bAra- . bAra, aNuppavisaMti - praveza karate haiN| bhAvArtha - isake bAda tIsarA saMghAr3A bhI usI prakAra devakI mahArAnI ke ghara aayaa| devakI mahArAnI ne use bhI usI AdarabhAva se siMhakesarI modaka bhraayaa| isake bAda vaha vinaya pUrvaka pUchane lagI - 'he bhagavan! kRSNa-vAsudeva jaise mahApratApI rAjA kI bAraha yojana lambI aura nau yojana caur3I svargaloka ke sadRza isa dvArikA nagarI ke U~ca-nIca aura madhyama kuloM meM sAmudAyika bhikSA ke lie ghUmate hue zramaNa-nirgranthoM ko AhAra-pAnI nahIM milatA hai kyA? jisase eka hI kula meM bAra-bAra AnA par3atA hai| ___ vivecana - samaNA - zramaNa - samabhAvoM se muni 'samana' hai, kaSAyoM ko dabAte rahate haiM so 'zamana' hai, tapa saMyama meM zrama karane vAle hone se 'zramaNa' haiN| ... . ___NiggaMthA - nigraMtha - mAyA, mithyAtva Adi kI jinake gAMTha nahIM hai jo sarala haiN| binA gAMTha vAle saMta nigraMtha kahalAte haiN| ____ na to gariSTha padArthoM meM ruci tathA rUkhe-sUkhe padArthoM meM aruci ke kAraNa dhannA (saMpanna) seThoM ke hI jAne kI bhAvanA aura na hI pUMjIpatiyoM se dveSa ke kAraNa kevala garIboM ke yahAM hI jAnA, aisI durbhAvanAoM se ve muni mukta the| gocarI ke samAna upadeza ke lie bhI AgamakAra bhagavaMta garIba amIra ko eka hI tarAjU meM tolate haiM - For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ******************* varga 3 adhyayana 8 *********************************** anagAroM kA samAdhAna - jahA tucchassa katthai tahA puNNassa katthai jahA puNNassa katthai tahA tucchassa katthai yAnI jaisA upadeza garIba ko vaisA hI dhanavAna ko aura jaisA dhanavAna ko vaisA hI garIba ko denA cAhie, aisA bhagavAn pharamAte haiM / ukta prasaMga se yaha spaSTa hotA hai ki madhya ke tIrthaMkaroM ke zAsana meM bhI sAdhu-sAdhvI eka ghara ko eka hI dina meM aneka bAra nahIM pharasate the / devakI rAnI dharma kI jAnakAra thii| bhagavAn ariSTaneminAtha ke hasta dIkSita ziSyoM ko pUchane meM bhI usane vicAra nahIM kiyaa| yadi aneka bAra ghara pharasane kI tatkAlIna rIti hotI to devakI ke mana meM isa prakAra kI zaMkA hone kA koI kAraNa hI nahIM rahatA / 'bhujjo - bhujjo' pada do-tIna bAra ke lie AyA hai / vicakSaNa saMta samajha gaye ki rUpa sarIkhA hone ke kAraNa devakI hama chahoM bhAI muniyoM ko do hI samajha baiThI hai| ataH isa zaMkA kA samAdhAna karane ke lie ve anagAra pharamAte haiN| anagAroM kA samAdhAna (20) tae NaM te aNagArA devanaM devI evaM vayAsI - No khalu devANuppie! kaNhassa vAsudevassa imIse bAravaIe NayarIe jAva devalogabhUyAe samaNA NiggaMthA uccaNIya jAva aDamANA bhattapANaM No labdhaMti, No ceva NaM tAiM tAiM kulAI doccaM pi taccaM pi bhattapANA aNuppavisaMti / bhAvArtha devakI devI kA prazna suna kara ve anagAra isa prakAra kahane lage 'he devAnupriye ! kRSNa-vAsudeva kI svarga ke sadRza isa dvArikA nagarI meM UMca-nIca aura madhyama kuloM meM bhikSArtha ghUmate hue zramaNa-nirgranthoM ko AhAra- pAnI nahIM milatA hai| isalie ve bhikSA ke lie eka hI ghara meM bAra-bAra Ate haiM- aisI bAta nahIM hai| evaM khaMlu devANuppie! amhe bhaddilapure Nayare NAgassa gAhAvaissa puttA sulasAe bhAriyAe attayA cha bhAyaro sahoyarA sarisayA jAva NalakUbarasamANA 43 ***************** For Personal & Private Use Only - www.jalnelibrary.org Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 antakRtadazA sUtra ********************************************************* arahao ariTThaNemissa aMtie dhamma soccA Nisamma saMsArabhauviggA bhIyA jammaNaM-maraNANaM muMDA jAva pvviyaa| kaThina zabdArtha - saMsArabhauviggA - saMsAra ke bhaya se udvigna, bhIyA - bhayabhIta, jammaNaM-maraNANaM - janma-maraNa se| bhAvArtha - he devAnupriye! hamArA rUpa, umra Adi eka samAna hone ke kAraNa tumhAre mana meM zaMkA utpanna huI hai| isakA samAdhAna yaha hai ki - hama bhaddilapura nagara nivAsI nAga gAthApati ke putra evaM sulasA ke aMgajAta haiN| hama rUpa, lAvaNya Adi se samAna aura saundarya meM nalakUbara ke samAna chaha sahodara bhAI haiN| hamane bhagavAn ariSTanemi se dharma suna kara, hRdaya meM dhAraNa kara aura saMsAra ke bhaya se udvigna ho kara, janma-maraNa se chuTakArA pAne ke lie pravrajyA grahaNa kI hai| tae NaM amhe jaM ceva divasaM pavvaiyA taM ceva divasaM arahaM ariTThaNemi vaMdAmo - NamaMsAmo vaMdittA NamaMsittA imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhAmo-icchAmo NaM. bhaMte! tubbhehiM abbhaNuNNAyA samANA jAva ahAsuhaM devANuppiyA! taeNaM amhe arahayA ariTThaNemiNA abbhaNuNNAyA samANA jAvajIvAe chaTheM chaTTeNaM jAva vihraamo| taM amhe aja chaTThakkhamaNapAraNagaMsi paDhamAe porisIe jAva aDamANA tava gehaM annuppvitttthaa| taM No khaluM devANuppie! te ceva NaM amhe, amhe NaM annnne| devaiM devIM evaM vayai, vaittA jAmeva disaM pAunbhUe tAmeva disaM pddigyaa| kaThina zabdArtha - abhiggahaM - abhigraha ko, abhigiNhAmo - dhAraNa kiyA hai, jAmevajisa, disaM - dizA se, pAunbhUe - Ae, tAmeva - usI, paDigae - lauTa gye| bhAvArtha - hamane jisa dina pravrajyA grahaNa kI, usI dina se bhagavAn kI AjJA prApta kara ke yAvajjIvana bele-bele pAraNA karane kI pratijJA kI hai| usI pratijJAnusAra hama bele-bele pAraNA karate haiN| hama saba ke Aja bele kA pAraNA hai, isalie pahale prahara meM svAdhyAya aura dUsare prahara meM dhyAna karane ke bAda tIsare prahara meM bhagavAn kI AjJA prApta kara ke hama tIna saMghAr3oM se nikle| UMca-nIca-madhyama kuloM meM sAmudAyika bhikSA ke lie ghUmate hue saMyogavaza hama tInoM saMghAr3e tumhAre ghara A gaye haiN| isalie he devAnupriye! hama ve hI muni nahIM haiM, jo pahale Aye For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyA hai| ************************** ************ the| hama dUsare haiN| sarva prathama saMghAr3e meM jo muni Aye, ve dUsare the aura bIca meM (dUsare saMghAr3e meM) jo muni Aye, ve bhI dUsare the| jo tIsare saMghAr3e meM hama Aye haiM, so hama bhI dUsare haiM / ataH he devAnupriye ! hama tumhAre ghara bAra-bAra nahIM Aye haiN|' isa prakAra devakI devI se kaha kara muni jidhara se Aye the, udhara hI cale gye| vivecana prastuta sUtra meM devakI ke mana meM uThI zaMkA kA muni yugala ne samAdhAna prastuta zaMkA anagAroM kA samAdhAna *******************************je - devakI kA prazna to itanA hI thA ki kyA Apa dubArA tibArA Aye haiM, to gRhastha avasthA, saMyamI jIvana va tapa kA paricaya dene kI kyA AvazyakatA thI? samAdhAna yadyapi muni ko apanA paricaya sAmAnyatayA denA nahIM cAhiye tathA tapazcaryA Adi kA gopana karanA cAhiye paraMtu yahAM prasaMga aisA A par3A ki saMsAra kA pUrva paricaya to denA par3A hI, sAtha devakI kahIM aisA na samajha le ki ye peTU haiM, siMhakesarA modaka ke lAlaca meM bAra-bAra yahAM cakkara lagAte haiN| isa saMbhAvita bhrama ko miTAne ke lie anagAroM ne kahA hama karor3apatiyoM ke gharAne se nikale haiM, khAne pIne kI koI kamI vahAM nahIM thI / dIkSA lene ke bAda bele- bele kA tapa yaha batA rahA hai ki khAnA-pInA aura mauja karanA hamAre saMyamI jIvana kA lakSya nahIM hai| varga 3 adhyayana 8 - - isa vRttAMta meM yathArtha jhalaka rahA hai, abhimAna nhiiN| aisA hI eka yathArtha dharmaghoSa sthavira ke ziSyoM dvArA campAnagarI meM usa samaya batAyA gayA thA, jaba nAgazrI ke dvArA diye gaye kaDue tuMbe se mahAtapodhanI dharmaruci anagAra kI akAla mRtyu huI thI / " muniyoM ne IrSyAvaza dharmarucijI kI ghAta kara dI hogI" aisA bhrama na phaile isalie saMtoM ne sArvajanika rUpa se sUcanA kI thii| bAkI sAmAnyatayA to saMta samAcArI yahI hai ki ve jAti, kula yA taMpa batA kara bhikSA prApta karate hI nahIM haiN| 45 - - . jaise devakI devI ne lihAja nahIM rakha kara ke apanI zaMkA yathAtathya rakha dI, vaise hI dharmapremI zrAvakoM ko muniyoM kA dhyAna rakhanA caahie| unameM koI galatI yA saMyama viruddha koI pravRtti dikhAI de to vinayapUrvaka prema se araja karanI caahie| For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 antakRtadazA sUtra Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Jiang Lai devakI devI kA cintana ... (21) taeNaM tIse devaie devIe ayameyArUve ajjhathie jAva samuppaNNe - evaM khalu ahaM polAsapure Nayare aimutteNaM kumArasamaNeNaM bAlattaNe vAgariyA - tumaM NaM devANuppie! aTTha putte payAissasi sarisae jAva NalakUbarasamANe, No ceva NaM bharahevAse aNNAo ammayAo tArisae putte payAissaMti, taM NaM micchaa| .. kaThina zabdArtha - ayameyArUve - isa prakAra kA, ajjhathie - adhyavasAya, samuppaNNeutpanna hue, aimutteNaM kumArasamaNeNaM - atimuktaka nAmaka kumAra zramaNa (bAlya avasthA meM dIkSita hone ke kAraNa kumArazramaNa kahA hai), bAlattaNe - bacapana meM, vAgariyA - kahA, aTTha putte - ATha putra, payAissasi - janma dogI, aNNAo - anya, ammayAo - mAtA, tArisae - taadRsh| bhAvArtha - una anagAroM ke cale jAne para devakI devI kI AtmA meM isa prakAra mAnasika saMkalpa-vikalpa utpanna huA ki jaba maiM bAlaka thI, usa samaya polAsapura nagara meM atimuktaka anagAra ne mujhe kahA thA ki - 'he devakI! tU ATha putroM ko janma degii| tere ve sabhI putra AkRti, vaya aura kAnti Adi meM samAna hoMge aura ve nalakUbara ke sadRza sundara hoNge| isa bharata kSetra meM tere sivAya anya koI mAtA aisI nahIM hogI, jo aise sundara putroM ko janma de ske|' 'muniyoM kI vANI asatya nahIM hotii| parantu atimuktaka muni kA vaha kathana mithyA huA hai|' devakI kI zaMkA imaM NaM paccakkhameva dissai bhArahe vAse aNNAo vi ammayAo khalu sarisae jAva putte pyaayaao| taM gacchAmi NaM arahaM ariTThaNemi vaMdAmi NamaMsAmi vaMdittA NamaMsittA imaM ca NaM eyArUvaM vAgaraNaM pucchissAmi tti kaTTa evaM saMpehei, saMpehittA koDuMbiyapurise saddAvei, saddAvittA evaM vayAsI - lahukaraNa-jANappavaraM jAva uvtttthveNti| jahA devANaMdA jAva pjuvaasi| For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 - bhagavAn ariSTanemi kA samAdhAna ******************************************************************** ____ kaThina zabdArtha - paccakkhameva - pratyakSa hI, dissai - dikhatA hai, payAyAo - janma diyA hai, eyArUvaM - isa prakAra ke, vAgaraNaM - kathana ke viSaya meM, pucchissAmi - pUchU, saMpehei - vicAra karatI hai, lahukaraNajANappavaraM - zIghragAmI bailoM se yukta zreSTha ratha ko, uvaTThaveMti - upasthita karo, pajjuvAsai - paryupAsanA karatI hai| ___bhAvArtha - 'maiM Aja yaha pratyakSa dekha rahI hU~ ki isa bharata kSetra meM dUsarI mAtA ne aise putroM ko janma diyA hai| atimuktaka muni ke vacana asatya nahIM hone caahie| isalie ucita hai ki maiM bhagavAn ariSTanemi ke pAsa jAU~ aura unheM vaMdana-namaskAra karU~ tathA unase pUcha kara apane saMdeha ko dUra kruuN|' aisA vicAra kara usane apane sevakoM ko bulAyA aura kahA ki - 'he devAnupriyo! dhArmika ratha taiyAra kara mere pAsa laao|' devakI rAnI kI yaha AjJA sunakara sevakoM ne turanta dhArmika ratha sajA kara upasthita kiyaa| usake bAda devakI devI, bhagavAn mahAvIra svAmI kI mAtA devAnandA ke samAna rathArUr3ha ho kara bhagavAn ariSTanemi ke samIpa gaI aura bhagavAn ko vaMdana-namaskAra kara ke paryupAsanA karane lgii| vivecana - "jahA devANaMdA jAva pajuvAsaI" - bhagavatI sUtra zataka 6 uddezaka 33 meM varNita devAnandA ke bhagavAn kI sevA meM jAne, darzana karane evaM paryupAsanA karane ke samAna devakI mahArAnI bhagavAn ariSTaneminAtha kI sevA meM gayI arthAt devakI mahArAnI dhArmika ratha meM baiTha kara dvArikA ke madhya bAjAroM meM hotI huI nandana vana meM bhagavAn ke atizaya ko dekha kara ratha se nIce utarI aura pAMca abhigama karake samavazaraNa meM jAkara bhagavAn ko vidhivat vandana namaskAra karake paryupAsanA (sevA) karane lgii| bhagavAn ariSTanemi kA samAdhAna (22) tae NaM arahA ariTTaNemI devaiM devIM evaM vayAsI - 'se guNaM tava devaI! ime cha aNagAre pAsittA ayameyArUve ajjhathie jAva samuppajitthA - evaM khalu polAsapure Nayare aimutteNaM taM ceva jAva Nigacchasi, NigacchittA jeNeva mamaM aMtiyaM havvamAgayA se jUNaM devaI devi! ayamaDhe samaDhe? 'haMtA atthi|' For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 antakRtadazA sUtra ******************************************************************* kaThina zabdArtha - Nigacchasi - nikalI, havvamAgayA - zIghratA se, ayaM - yaha, aDhe - artha - bhAva, samaTe - samartha - satya, haMtA - hAM, atthi - hai| bhAvArtha - bhagavAn ariSTanemi ne devakI devI se isa prakAra kahA - "he devakI! Aja ina chaha anagAroM ko dekha kara tere mana meM isa prakAra kA vicAra utpanna huA ki 'mujhe polAsapura nagara meM atimuktaka anagAra ne isa prakAra kahA thA - 'he devakI! tU AkRti, vaya aura kAnti Adi se eka samAna, nalakUbara ke sadRza sundara aise ATha putroM ko janma degI ki vaise putroM ko isa bharata kSetra meM dUsarI koI mAtA janma nahIM degii| parantu dUsarI mAtA ne bhI atimuktaka se kathita lakSaNoM vAle putroM ko janma diyA hai| atimuktaka anagAra ke vacana asatya kaise hue?' isa zaMkA kA samAdhAna bhagavAn ariSTanemi se prApta karU~, aisA mana meM vicAra kara ke ratha para . car3ha kara mere samIpa AI hai kyoM devakI! yaha bAta satya hai?" . ... . .. . uttara meM devakI ne kahA - 'hA~, bhagavan! ApakA kathana satya hai|' evaM khalu devANuppiyA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhahilapure Nayare NAge. NAmaM gAhAvaI parivasai adddde| tassa NaM NAgassa gAhAvaissa sulasA NAmaM bhAriyA hotthaa| sA sulasA gAhAvaiNI bAlattaNe ceva NimittieNaM vAgariyA esa NaM dAriyA NiMdU bhvissi| kaThina zabdArtha - NimittieNaM - naimittika (bhaviSyavaktA) ne, dAriyA - kanyA, NiMdUnindU - mRtavandhyA - mRta bAlakoM ko janma dene vaalii| __ bhAvArtha - bhagavAn ne pharamAyA - 'he devAnupriye! usa kAla usa samaya meM bhaddilapura nAmaka . nagara thaa| vahA~ dhana-dhAnyAdi se sampanna nAga nAmaka gAthApati rahatA thaa| usakI patnI kA nAma sulasA thaa| jaba sulasA gAthApatnI bAla-avasthA meM thI, taba eka bhaviSyavaktA (naimittaka) ne usake mAtA-pitA se kahA thA ki 'yaha kanyA mRtavandhyA hogii|' tae NaM sA sulasA bAlappabhiI ceva hariNegamesidevabhattA yAvi hotthaa| hariNegamesissa paDimaM karei karittA kallAkalliM NhAyA jAva pAyacchittA ullapaDasADiyA maharihaM pupphaccaNaM karei, karittA jANupAyavaDiyA paNAmaM karei, karittA tao pacchA AhArei vA NIhArei vaa| kaThina zabdArtha - bAlappabhiI - bAlyakAla se hI, hariNegamesidevabhattA - harinaigameSIdeva kI bhakta, paDimaM - pratimA, kallAkalliM - prAtaHkAla, pahAyA - snAna kara, pAyacchittA - For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 bhagavAn ariSTanemi kA samAdhAna *********************************************************************************** - duHsvapna nivAraNArtha prAyazcitta kara, ullapaDasADiyA bhIgI sAr3I pahine hue, maharihaM - mahAn puruSoM ke yogya - bahumUlya, pupphaccaNaM - puSpoM se arcanA, jANupAyavaDiyA ghuTanoM ko pRthvI para TikA kara, paNAmaM praNAma, karei karatI hai, AhArei AhAra karatI, NihArer3a - nIhAra karatI / - - - bhAvArtha - usake bAda vaha sulasA bAlikA apane bAlya kAla se hI harinaigameSI deva kI bhaktina bana gii| usane harinaigameSI deva kI pratimA banAI aura pratidina snAna Adi kara ke bhIgI sAr3I pahane hue hI vaha usa pratimA ke sAmane phUloM kA Dhera karane lagI aura apane donoM ghuTanoM ko pRthvI para TikA kara namaskAra karane lagI / AhAra- nIhAra Adi kArya vaha isake bAda karatI thI / (23) - tae NaM tIse sulasAe gAhAvaiNIe bhattibahumANasussAe hariNegamesI deve ArAhie yAvi hotthA / tae NaM se hariNegamesI deve sulasAe gAhAvaiNIe aNukaMpaNaTThAe sulasaM gAhAvaiNIM tumaM ca NaM doNNi vi samauuyAo karei taNaM tubhe dovi samameva gabbhe giNhaha, samameva gabbhe parivahaha, samameva dArae payAha / tae NaM sA sulasA gAhAvaiNI viNihAyamAvaNNe dArae payAii / - kaThina zabdArtha bhattibahuma bhakti bahumAna pUrvaka, sussUsAe zuzrUSA se, ArAhie - ArAdhit - prasanna, aNukaMpaNaTThAe - anukampA karane hetu, doNNi - donoM, samauuyAo - samakAla meM RtumatI (rajasvalA), samameva sAtha- sAtha hI, gabbhe giNhaha garbha dhAraNa karatI, gabbhe parivahaha - garbha kA vahana karatI, dArae bAlaka, payAyaha detI, viNihAyamAvaNNe - mare hue / bhAvArtha sulasA dvArA bhakti evaM bahumAnapUrvaka kI gaI zuzrUSA se harinaigameSI deva prasanna huaa| harinaigameSI deva ne sulasA gAthApatnI kI anukampA ke lie sulasA ko aura tumheM eka hI samaya meM RtumatI (rajasvalA) kiyaa| phira tuma donoM eka sAtha garbha dhAraNa karatI, eka sAtha garbha kA pAlana karatI tathA eka sAtha bAlaka ko janma detI thii| sulasA ke bAlaka mare hue hote the / tae NaM se hariNegamesi deve sulasAe aNukaMpaNaTThAe viNihAyamAvaNNae dArae karayalasaMpuDeNaM giNhai, giNhittA tava aMtiyaM sAharai / taM samayaM ca NaM tumaM pi NavaNhaM mAsANaM sukumAla dArae pasavasi / je vi ya NaM devANuppie! tava puttA te For Personal & Private Use Only 46 - - janma Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ************** ************************************************************ vi ya tava aMtiyAo karayala saMpuDeNaM giNhai, giNhittA sulasAe gAhAvaiNIe aMtie sAharai / taM tava ceva NaM devaI ! ee puttA, No ceva sulasAe gAhAvaiNIe / kaThina zabdArtha - karayalasaMpuDeNaM - hAthoM meM, tava aMtiyaM - tumhAre pAsa meM, sAharaIlAkara rakhatA, pasavasi - prasava karatI / bhAvArtha - harinaigameSI deva, sulasA kI anukampA ke lie una mare hue bAlakoM ko apane donoM hAthoM meM uThA kara tumhAre pAsa le AtA thA / usI samaya tuma bhI nau mAsa sAr3he sAta rAta. bItane para sundara aura sukumAra putroM ko janma detI thI / tumhAre putroM ko donoM hAthoM se uThA kara harinaigameSI deva, sulasA ke pAsa rakha detA thA / isalie he devakI! atimuktaka anagAra ke vacana satya haiN| ye sabhI putra tumhAre hI haiM, sulasA ke nhiiN| ina sabhI ko tumane hI janma diyA hai, sulasA ne nahIM / antakRtadazA sUtra vivecana - prastuta sUtra meM bhagavAn ariSTanemi ne devakI devI ke samAdhAna ke lie nAga kI patnI sulasA kA nindU mRtavandhayA honA, usakA harinaigameSI deva kI ArAdhanA karanA, harinaigameSI deva kA prasanna hokara devakI devI ke putroM ko sulasA ke pAsa pahu~cAnA tathA lA ke mRtaputroM ko devakI devI ke pAsa pahu~cAnA Adi kA varNana kiyA gayA hai| jina dinoM devakI kA vivAha ho rahA thA, jIvayazA apanI nanada devakI kA sira gUMtha rahI thii| jIvayazA ke devara, kaMsa ke choTe bhAI atimuktaka anagAra gocarI ke lie padhAre to vaivAhika rAga raMga meM masta jIvayazA ne unase kahA- devarajI ! ghara para to bahina kA vivAha hai, Apa kyA ghara - ghara gocarI phirate ho? isa prakAra abhadra ceSTA karane lagI, taba atimukta anagAra ne jIvayazA se kahA - " tU jisa devakI ke vivAha ke utsava meM bebhAna ho rahI hai, isakI sAtavIM saMtAna tujhe 1. vaidhavya degii|" jIvayazA ne kaMsa se kahA tathA usane vasudevajI kI prathama sAta saMtAneM mAMga lii| unameM se anIkasena Adi chaha to caramazarIrI the tathA sAtavIM saMtAna zrIkRSNa ko gupta rUpa se anyatra bhejA gayA, usI prasaMga kA varNana karate hue bhagavAn devakI se pharamAte haiM se harinaigameSI deva prasanna ho gyaa| vaha sulasA kI ikaraMgI bhakti- bahumAna evaM sevA-zu -zuzrUSA sulasA para anukampA karake tumheM aura sulasA ko sAtha-sAtha RtumatI karane lgaa| tuma donoM sAtha-sAtha hI garbha dhAraNa karatI, garbha kA vahana karatI tathA sAtha hI prasava karatI thii| jaba sulasA ke mRta saMtAna kA janma hotA taba harinaigameSI deva use uThA kara tumhAre pAsa le AtA thA - For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 - bhagavAn ariSTanemi kA samAdhAna ****************************************************** ******* tathA tumhAre jo suMdara sukumAra putra hote use uThA kara sulasA ke pAsa rakha AtA thA / isa prakAra harinaigameSI deva ne chaha bAra aisA kiyaa| putra saMharaNa kA kAraNa - * devakI devI ne pUrva janma meM apanI jeThAnI ke chaha ratna curAye the, usake badale meM isake chaha putra curAye gye| sulasA aura devakI pUrva janma meM derANI-jeThANI thii| eka bAra devakI ne sulasA ke chaha ratna curA kara bhaya ke vaza kisI cUhe ke bila meM DAla die / bila meM chupAne kA matalaba yaha thA ki khojane para kadAcit mila bhI jAya to merI badanAmI nahIM ho aura cUhoM ne idhara-udhara kara diyA samajha kara saMtoSa kara liyA jAya / kadAcit nahIM mile to kucha dinoM bAda meM unheM apane banA luuNgii| saMyogavaza ve ratna derANI ko mila gaye aura unakI najaroM meM cUhA cora samajhA gayA / kahA jAtA hai ki vaha cUhA harinaigameSI deva banA aura derANI sulasA ke rUpa meM utpanna huii| pUrva bhava kI ratna corI ke phalasvarUpa devakI ke putroM kA haraNa huA aura cUhe para corI kA doSa maMDhA jAne se harinaigameSI deva ne putroM kA haraNa kara sulasA ke pAsa phuNcaayaa| harinaigameSI deva cUhe kA jIva kahA gayA hai| - bhagavAn ariSTanemi ne devakI se kahA- harinaigameSI deva dvArA saMharaNa kiye jA kara sulasA ko die gae ye chahoM muni tumhAre hI aMgajAta haiM, sulasA gAthApatnI ke nhiiN| ataH atimuktaka kumAra kI bhaviSyavANI asatya nahIM, apitu satya hai / zaMkA - tRtIya barga ke prathama adhyayana meM to anIkasena Adi ko nAga evaM sulasA kI saMtAna batAyA hai| yahAM svayaM bhagavAn ne devakI kI saMtAna batAyA hai, kyA yaha paraspara virodhI bAta nahIM haiM? 51 samAdhAna loka-prasiddhi anIkasenAdi ke lie yahI thI, ataH loka sammatta satya kI zAstrakAra upekSA nahIM krte| ve chahoM bhAI vahIM bar3e hue the| vahIM vivAha huA tathA unhIM kI AjJA se pravrajita hue, ataH usa apekSA se ve unakI saMtAneM bhI haiM hI tathA janmadAtrI mAtA devakI thI, ataH yaha bAta bhI sahI hai| isameM virodha nahIM hai / bar3A hokara bAlaka goda diyA jAtA hai vaha dattaka putra bhI loka vyavahAra evaM kAnUna vidhi ke anusAra goda lene vAle kA ginA hI jAtA hai ataH svayaM sulasA bhI isa herApherI se anajAna thI tathA sabhI loga unheM nAga - sulasA kI saMtati mAnate the / ataH pahale chahoM nAga-sulasA ke putra svayaM AgamakAra ne pharamAye isalie isa kathana meM aura pUrva kathana koI asaMgatatA nahIM hai| For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ************** antakRtadazA sUtra **************** ******** ****************** putroM kI pahacAna, chaha anagAroM ko vaMdana (24) tae NaM sA devaI devI arahao ariTThaNemissa aMtie eyamaDhe soccA Nisamma haTTatuTTa jAva hiyayA, arahaM ariTThaNemiM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA jeNeva te cha aNagArA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA te chappi aNagAre vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA AgayapaNhuyA papphuyaloyaNA kaMcuyapaDikkhittiyA dariyavalayabAhA dhArAhayakalaMbapuppharma viva samUsiyaromakUvA te chappi aNagAre aNimisAe diTThIe pehamANI pehamANI suciraM Nirikkhai, NirikkhittA vaMdai nnmNsi| kaThina zabdArtha - AgayapaNyA - AgatapraznavA - stanoM meM pAnA A gayA, papphuyaloyaNA- AMkhoM meM sajala snehabharI camaka, kaMcuyapaDikkhittiyA - kaMcUkI kI kase TUTa gaI, dariyavalayabAhA - dIrNa valayau bhujau - bhujAoM ke AbhUSaNa taMga ho gaye, dhArAhayakalaMba-pupphagaM viva samUsiyaromakUvA - varSA kI dhArA par3ane se vikasita kadamba puSpaM ke samAna zarIra ke roma pulakita ho gaye, aNimisAe - animeSa, diTThIe.- dRSTi se, pehamANIdekhatI huI, suciraM - cirakAla taka, Nirikkhai - nirakhatI rhii| bhAvArtha - bhagavAn ariSTanemi kA uttara suna kara devakI devI atyanta prasanna huI aura bhagavAn ko vaMdana-namaskAra kara ke vahA~ gaI - jahA~ ve chahoM anagAra the| una anagAroM ko dekha kara putra-prema ke kAraNa usake stanoM se dUdha jharane lgaa| harSa ke kAraNa usakI A~khoM meM AMsU bhara Ae evaM atyanta harSa ke kAraNa zarIra phUlane se usakI kaMcukI kI kaseM TUTa gaI aura bhujAoM ke AbhUSaNa tathA hAtha kI cUr3iyA~ taMga ho gii| jisa prakAra varSA kI dhArA par3ane se kadamba puSpa eka sAtha vikasita ho jAte haiM, usI prakAra usake zarIra ke sabhI roma pulakita ho ge| vaha una chahoM anagAroM ko animeSa dRSTi se dekhatI huI bahuta kAla taka nirakhatI rahI aura bAda meM unheM vaMdana-namaskAra kiyaa| vivecana - gocarI padhArate samaya bhagavAn ke saMtoM ke nAte devakI ne Adara bahumAna kiyA thA kintu bAda meM apane putra haiM' - yaha jAna kara unheM jo prasannatA huI vaha uparokta varNana se spaSTa hai| "chahoM saMtoM kI maiM mAtA hUM" - yaha AhlAda unake zArIrika parivartana se bhI parilakSita huA hai| For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 varga 3 adhyayana 8 - devakI kI putra-abhilASA ************************************************************** vaMdittA NamaMsittA jeNeva arahA ariTThaNemi teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA arahaM ariTThaNemiM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, karittA vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA tameva dhammiyaM jANappavaraM durUhai, durUhittA jeNeva bAravaI NayarI teNeva uvAgacchai, ugacchittA bAravaI NayarI aNuppavisai, aNuppavisittA jeNeva sae gihe jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA dhammiyAo jANappavarAo paccoruhai, paccoruhittA jeNeva sae vAsaghare jeNeva sae sayaNijje teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sayaMsi sayaNijaMsi nnisiiyi| ___ kaThina zabdArtha - bAhiriyA - bAhara kI, uvaTThANasAlA - upasthAna zAlA (baiThaka), paccoruhai - utaratI hai, sae - apanA, vAsaghare - vAsagRha, sayaNijjaMsi - zayyA para, NisIyai - baiThatI hai| . bhAvArtha - chahoM muniyoM ko vaMdana-namaskAra kara ke bhagavAn ariSTanemi ke samIpa AI aura bhagavAn ko tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNa kara ke vaMdana-namaskAra kiyaa| vaMdana-namaskAra kara ke apane dhArmika ratha para car3ha kara dvArikA nagarI ke madhya meM ho kara kramazaH apanI bAharI upasthAna zAlA (baiThaka) ke nikaTa phuNcii| phira dhArmika ratha se utara kara. aura apane bhavana meM praveza kara, sukomala zayyA para baitthii| devakI kI putra-abhilASA (25) tae NaM tIse devaIe devIe ayaM ajjhathie ciMtie patthie maNogae saMkappe samuppaNNe - evaM khalu ahaM sarisae jAva NalakUbara-samANe sattaputte payAyA, No ceva NaM mae egassa vi bAlattaNae smnnubhuue| esa vi ya NaM kaNhe vAsudeve chahaMchaNhaM mAsANaM mamaM aMtiyaM pAyavaMdae hvvmaagcchi| kaThina zabdArtha - ajjhathie - AdhyAtmika - AtmAzrita, ciMtie - ciMtita - smaraNa rUpa, patthie - prArthita - abhilASA rUpa, maNogae - manogata - manovikAra rUpa, saMkappe - saMkalpa, bAlattaNae samaNubhUe - bAla-krIr3A ke AnaMda kA anubhava, chaNhaM mAsANaMchaha mahInoM meM, pAyavaMdae - caraNavaMdana ke liye| For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antakRtadazA sUtra ***********************************Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai bhAvArtha - usa samaya vaha devakI putra sambandhI ciMtA se yukta ho, abhilaSita vicAra apane mana meM isa prakAra karane lagI - "maiMne AkRti, vaya aura kAnti meM eka samAna yAvat nalakUbara ke samAna sAta putroM ko janma diyA, kintu una putroM meM se kisI bhI putra kI bAlakrIr3A ke AnaMda kA anubhava nahIM kiyaa| yaha kRSNa bhI mere pAsa caraNa-vaMdana ke lie chaha-chaha mahIne ke bAda AtA hai|" vivecana - zaMkA - zrIkRSNa jaise vinIta putra apanI mAtA ko caraNa vaMdana ke lie chahachaha mAha se jAte the, isakA kyA kAraNa hai? samAdhAna - kRSNa vAsudeva pratidina 400 mAtAoM ko caraNa vaMdana karate the| isa prakAra chaha mahine meM 72 (bahattara) hajAra mAtAoM ko vaMdana hotA thaa| bhagavatI sUtra za0 11 u0 11 meM mahAbala ke varNana se yaha mAlUma par3atA hai ki - bIca meM unakA (vAsudevajI kA) mahala thA, cAroM tarapha rAniyoM ke mahala the| sabhI mahaloM kA eka dvAra mukhya (bIca ke) mahala kI tarapha thaa| vaise hI yahA~ para bhI bIca meM vasudeva jI kA mahala evaM usake cAroM ora 180 mahaloM kA jhUmakA hogaa| eka-eka mahala kI 400-400 mAtAoM ke eka sAtha eka jagaha ikaTThA hone para ve unako vaMdanA kare to thor3e samaya meM caraNavaMdana bhI ho sakatA hai tathA isa prakAra mAnane para uparokta pATha kI saMgati bhI baiTha jAtI hai| aisA pU0 gurudeva (zramaNazreSTha bahuzruta zrI samarthamalajI ma. sA.) pharamAyA karate the| zrI kRSNa vAsudeva ke pitA 'vasudevajI' ne apane pahale ke nandISeNa ke bhava meM 'strI vallabha' hone kA nidAna kiyA thaa| usake phalasvarUpa 100 (sau) varSa taka vidyAdhara zreNI Adi aneka sthAnoM para ghumate hue unheM saikar3oM patniyA~ upalabdha huii| aisA varNana triSaSTizalAkA puruSa cAritra evaM vasudeva hiNDi Adi graMthoM meM milatA hai| 72000 kA ullekha dekhane meM nahIM AyA hai| pU0 gurudeva se to sunA gayA hai| zAyada TabboM Adi meM pU0 gurudeva ko aisA ullekha milA hogaa| 'strIvallabha' nidAna ke kAraNa adhika striyA~ milanA to graMthakAra batAte hI haiN| __aMtagaDadazA sUtra ke mUla pATha meM hI 'chaNhaM chaNhaM mAsANaM mama aMtiyaM pAyavaMdae havvamAgacchai' 'chaha-chaha mahInoM se kRSNa vAsudeva ke Ane kA' ullekha hai| vahA~ ke varNana ko dekhane meM aisA AbhAsa nahIM hotA hai ki 'duHkha kI rAtri bar3I lagane jaisA yaha varNana hai|' devakI kA duHkha to putroM ke bacapana ko nahIM dekhane kA hai| kintu kRSNavAsudeva ke chaha mahInoM se Ane kA duHkha nahIM batAyA gayA hai| For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 - devakI kA ArttadhyAna Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lin Lin Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai devakI kA ArtadhyAna taM dhaNNAo NaM tAo ammayAo jAsiM maNNe NiyagakucchiMsaMbhUyAI thaNaduddhaluddhayAI mahurasamullAvayAiM mammaNa-pajaMpiyAI thaNamUlakakkha-desabhAgaM abhisaramANAI muddhayAiM puNo ya komalakamalovamehiM hatthehiM givhiUNa ucchaMge NivesiyAI deMti samullAvae sumahure puNo puNo mNjulppbhnnie| ahaM NaM adhaNNA apuNNA akayapuNNA etto egayaramavi Na pattA (evaM) ohayamaNasaMkappA jAva jhiyaayi| . kaThina zabdArtha - dhaNNAo - dhanya, NiyagakucchiMsaMbhUyAiM - apanI kukSi se utpanna hue, thaNaduddhaluddhayAiM stanadugdhalubdha - stanapAna ke lobhI, mahurasamullAvayAI - madhura AlApa karate hue, mammaNa-pajaMpiyAI - tutalAtI bolI se manmana bolate hue, thaNamUlakakkhadesabhAga- stana mUla se lekara kakSa taka ke bhAga, abhisaramANAI - abhisaraNa karate hue, muddhayAI - mugdha, komalakamalovamehiM hatthehiM - kamala ke samAna komala hAthoM dvArA, giNhiUNa - pakar3a kara, ucchaMge - goda meM, NivesayAI deMti - biThAtI hai, sumahure samullAvaemadhura zabdoM meM AlApa karate hue, puNo puNo - bAra bAra, maMjulappabhaNie - maMjula zabdoM meM bolate haiM, adhaNNA - adhanya, apuNNA - apuNya, akayapuNNA - akRtapuNya, egayaramavieka kI bhI, ohayamaNasaMkappA- khinna mana se, jhiyAyai - ArtadhyAna krtii| bhAvArtha - vAstava meM ve mAtAeM dhanya haiM - bhAgyazAlinI haiM ki jinakI kukSi se utpanna hue bacce stanapAna karane ke lie apanI manohara totalI bolI se AkarSita karate haiM aura mammaNa zabda karate hue stanamUla se le kara kakSa (kA~kha) taka ke bhAga meM abhisaraNa karate rahate haiM, phira ve mugdhaH (bhole) bAlaka apanI mA~ ke dvArA kamala ke samAna komala hAthoM se uThA kara godI meM biThAye jAne para dUdha pIte hue apanI mA~ se tutale zabdoM meM bAteM karate haiM aura mIThI-mIThI bolI bolate haiN| . "maiM adhanya hU~, maiM apuNya hU~ - maiMne puNya nahIM kiyA, isIse maiM apanI saMtAna kI bAlakrIr3A ke AnaMda kA anubhava nahIM kara skii|" isa prakAra vaha devakI khinna hRdaya ho kara ArtadhyAna karane lgii| For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ antakRtadazA sUtra Lai Lai Lai Lai Lai Lai ********************Ben Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ************* vivecana - mohakarma kI vicitra dazA jIva ko samAdhi evaM zAnti ke najadIka hI nahIM Ane detii| pAnI ke nIce Aga lagI rahe to vaha ThaNDA evaM sthira kaise rahegA? devakI rAnI ne jo ArtadhyAna kiyA vaha mohajanita evaM aprazasta hai| AgamakAroM ne yathAsthiti citraNa kiyA hai| 'parAyI thAlI meM ghI jyAdA dikhAI detA hai| isa lokokti ke anusAra devakI ko baccoM ke lAlana-pAlana nahIM kara pAne kA kheda haiM, para kyA baccoM kA lAlana-pAlana karane vAlI mAtAeM apane ko sukhI mAnatI hai? nahIM, baccoM kA sakAraNa-akAraNa ronA-rUThanA mAtAoM ko taMga kara detA hai| baccoM ke mala-mUtra mAtAoM ko sApha karane par3ate haiM, taraha-taraha kI choTI-moTI bImAriyA~ baccoM ko lagI rahatI hai, bAlaka rotA hai, para kahA~ kyA darda hai - yaha kaha nahIM paataa| aisI sthiti meM putravatI mAtAoM ke ye udgAra hote haiM - __ "taM dhaNNAo NaM tAo ammayAo jAva jIviyaphale jAo NaM vaMjhAo aviyAurIo jANukoppara mAyAo surabhigandha-gandhiyAo viulAiM mANussagAI bhogabhogAiM bhuJjamANIo viharaMti, ahaM NaM adhaNNA apuNNA akypunnnnaa| NoM saMcAemi rahakUDeNaM saddhiM viulAiM jAva vihrtte|" - artha - ve striyA~ dhanya haiM, puNyavAna haiM, unhIM kA nara-jIvana saphala haiM jo vaMdhyA haiM, prasava karane ke svabhAva se rahita haiM, sardI kI mausama meM ghuTane evaM kohanI hI unake stanoM kA sparza karate haiM, putra nhiiN| ataH aisI jAnu kUpara kI mAtAeM hI dhanya haiM jo vastroM-gahanoM evaM sugaMdhita dravyoM kA prayoga karatI huI mAnavIya kAma-bhogoM kA svataMtra sukha bhogatI haiN| somA brAhmaNI kahatI hai ki maiM adhanyA apuNyA hU~ jo rASTrakUTa-pati ke sAtha bhoga nahIM bhoga pAtI huuN| astu, sukha na to vaMdhyApane meM hai, na santAnavatI hone meN| sukha kA sthAna to saMyama hI hai| mAtA-putra kA vArtAlApa . (26) imaM ca NaM se kaNhe-vAsudeve bahAe jAva vibhUsie devaIe devIe pAyavaMdae hvvmaagcchi| tae NaM se kaNhe vAsudeve devaI deviM pAsai, pAsittA devaIe devIe pAyaggahaNaM karei karittA devaiM devi evaM vayAsI - 'aNNayA NaM ammo! tubbhe mamaM pAsittA haTTha jAva bhavaha, kiNNaM ammo! aja tubbhe ohaya jAva jhiyAyaha?' For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ varga 3 adhyayana 8 - zrIkRSNa kA prayAsa ******************* **Lai De *********************** *************** bhAvArtha - vaha isa prakAra kA cintana kara hI rahI thI ki kRSNa-vAsudeva snAnAdi kara ke tathA vastrAbhUSaNoM se alaMkRta ho kara, devakI devI ke caraNa-vaMdana karane ke lie upasthita hue| unhoMne apanI mAtA ko udAsa evaM cintita dekhaa| unake caraNoM meM namaskAra kara ve isa prakAra pUchane lage - "he mAtA! jaba maiM pahale tumhAre caraNa-vaMdana karane ke lie AtA thA taba mujhe dekha kara tumhArA hRdaya Anandita ho jAtA thA, parantu Aja tumhArA mukha udAsa aura cintita dikhAI de rahA hai| he mAtA! isakA kyA kAraNa hai?" vivecana - puNyavAn jIvoM ko vaise to ArtadhyAna ke prasaMga kama hI Ate haiM, kabhI A bhI jAya to ve lambe samaya taka nahIM Thaharate, yaha uparokta prasaMga se spaSTa hotA hai| kRSNa mahArAja apanI mAtAjI kI kitanI bhakti karate the, yaha bhI eka anukaraNIya Adarza hai| tae NaM sA devaI devI kaNhaM vAsudevaM evaM vayAsI-evaM khalu ahaM puttA! sarisae jAva samANe satta putte pyaayaa| No ceva NaM mae egassa vi bAlattaNe annubhuue| tuma pi ya NaM puttA! chaNhaM chaNhaM mAsANaM mamaM aMtiyaM pAyavaMdae havvamAgacchasi, taM dhaNNAo NaM tAo ammayAo jAva jhiyaami| ___bhAvArtha - taba devakI devI ne kahA - 'he putra! maiMne AkRti vaya aura kAnti meM eka samAna nalakUbara ke sadRza sundara sAta putroM ko janma diyA, parantu maiMne eka kI bhI bAla-krIr3A ke AnaMda kA anubhava nahIM kiyaa| he putra! tuma bhI mere pAsa caraNa-vaMdana karane ke lie chaha-chaha mAsa meM Ate ho| isalie maiM anubhava karatI hU~ ki ve mAtAeM dhanya haiM, puNyazAlinI haiM, unhoMne puNyAcaraNa kiyA hai, jo apanI saMtAna kI bAla-krIr3A ke AnaMda kA anubhava karatI haiN| maiM adhanya hU~, akRtapuNya huuN| isI bAta ko socatI huI maiM udAsIna ho kara ArtadhyAna kara rahI huuN|' zrIkRSNa kA prayAsa - (27) / tae NaM kaNhe vAsudeve devaI deviM evaM vayAsI-mA NaM tunbhe ammo! ohaya jAva jhiyaayh| ahaNNaM tahA vattissAmi jahA NaM mamaM sahoyare kaNIyase bhAue bhavissai tti kaTu, devaI deviM tAhiM iTTAhiM kaMtAhiM jAva vagUhi samAsAsei, For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antakRtadazA sUtra ******************************************************************** samAsAsittA tao paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA jahA abhao, NavaraM hariNegamesissa aTThamabhattaM pagiNhaI jAva aMjaliM kaTTa evaM vayAsI - icchAmi NaM devANuppiyA! sahoyaraM kaNIyasaM bhAuyaM vidinnnnN| kaThina zabdArtha - vattissAmi - prayatna karUMgA, sahoyare - sahodara, kaNIyase - kaniSTha (choTA), bhAue - bhAI, iTThAhiM - iSTa, kaMtAhiM - kAnta, vaggUhiM - vacanoM se, samAsAser3a - dhairya baMdhAtA hai, paDiNikkhamai - nikalatA hai, posahasAlA - pauSadhazAlA, jahA abhao - abhayakumAra ke samAna, aTThamabhattaM - aSTamabhakta (telA), vidiNNaM - icchA hai| ___bhAvArtha - mAtA kI bAta sunakara kRSNa-vAsudeva ne kahA - "he mAtA! aba tuma ArtadhyAna mata kro| maiM aisA prayatna karU~gA ki jisase mere eka sahodara choTA bhAI utpanna ho|" aisA kaha kara abhilaSita priya aura madhura vacanoM se mAtA ko vizvAsa aura dhairya bNdhaayaa| isake bAda vahA~ se nikala kara kRSNa-vAsudeva pauSadhazAlA meM Aye aura jisa prakAra abhayakumAra ne aSTama-bhakta svIkAra kara ke apane mitra-deva kI ArAdhanA kI thI, usI prakAra kRSNa vAsudeva bhI aSTamabhakta kara ke harinaigameSI deva kI ArAdhanA karane lge| ArAdhanA se AkRSTa harinaigameSI deva vahA~ upasthita huA aura kRSNa vAsudeva se isa prakAra kahane lagA - "he devAnupriya! Apane merA smaraNa kyoM kiyA? maiM upasthita huuN| kahiye ApakA kyA manoratha hai?" taba kRSNa vAsudeva ne donoM hAtha jor3a kara usa deva se aisA kahA - "he devAnupriya! mere eka sahodara laghubhrAtA kA janma ho, yaha merI icchA hai|" vivecana - 'jahA abhao' - jisa prakAra abhayakumAra ne (jisakA varNana jJAtAdharmakathAMga sUtra prathama adhyayana meM upalabdha hai) apanI choTI mAtA dhAriNI ke dohada kI pUrti ke lie apane pUrva bhava ke saudharma kalpavAsI deva ko pauSadha yukta tele ke tapa se smaraNa kiyA, usI prakAra zrIkRSNa ne pauSadhazAlA meM jA kara vidhi yukta aSTama tapa dvArA harinaigameSI deva kA dhyAna kiyaa| tele kI pUrti para usa deva kA Asana calAyamAna huA aura avadhijJAna ke upayoga se usane jAnA ki zrIkRSNa mujhako yAda kara rahe haiM taba vaha deva uttara vaikriya karake zrIkRSNa ke pAsa aayaa| For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 - devakI ko zubha samAcAra 56 ***************** ************ **************** ******* **** devakI ko zubha samAcAra (28) tae NaM se hariNegamesI deve kaNhaM vAsudevaM evaM vayAsI-'hohii NaM devANuppiyA! tava devaloyacue sahoyare kaNIyase bhaaue| se NaM ummukkabAlabhAve jovvaNagamaNuppatte arahao ariTThaNemissa aMtiyaM muMDe jAva pvvissi|' kaNhaM vAsudevaM doccaM pi tacvaM pi evaM vayai, vaittA jAmeva disaM pAubbhUe tAmeva disaM pddige| * kaThina zabdArtha - devaloyacue - devaloka se cyava kara, ummukkabAlabhAve - bAlabhAva se mukta hokara, jovvaNagamaNuppatte - yuvAvasthA prApta hone pr| __bhAvArtha - isake bAda usa harinaigameSI deva ne kRSNa-vAsudeva se isa prakAra kahA - "he devAnupriya! devaloka kA eka deva vahA~ kI AyuSya pUrNa kara ke tumhArA sahodara laghubhrAtA ho kara janma legA aura bAlyAvasthA bIta kara yuvAvasthA prApta hote hI bhagavAn ariSTanemi ke pAsa muNDita ho kara dIkSA legaa|" harinaigameSI deva ne kRSNa-vAsudeva se do-tIna bAra isI prakAra kahA aura jisa dizA se AyA thA, usI dizA kI ora lauTa gyaa| vivecana - vicakSaNa zrIkRSNa ne yaha to mAtA ke kahe vRttAMta se jAna liyA thA ki atimuktaka anagAra dvAra ATha saMtAna kI bAta kahI gaI hai| usakI satyatA svayaM bhagavAn ariSTanemi pramANita kara cuke haiN| ataH mAtA ko dhIraja baMdhA diyaa| zaMkA - zrIkRSNa ne devArAdhanA kyoM kI? kyA deva bhAI de sakatA hai? samAdhAna - zrIkRSNa mahArAja ne harinaigameSI deva kI ArAdhanA bhAI prApti ke lie nahIM kI thii| deva bhAI dene-nahIM dene meM samartha nahIM hotA tathA bhAI to hone kI bAta pakkI hI thii| harinaigameSI deva kI ArAdhanA kA kAraNa to yaha thA ki Age chahoM bAlakoM kA saMharaNa harinaigameSI deva ne hI kiyA thaa| kahIM AThavIM aMtima saMtAna kA bhI saMharaNa nahIM kara le| ataH usI se yAcanA kara lI jAya, isalie ArAdhanA kI thii| zaMkA - kyA pauSadha meM deva ko AhvAna karanA ucita thA? yadi yaha dhArmika pauSadha nahIM thA to pauSadha ko pAra kara deva kA Adara-satkAra kyoM kiyA? For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 antakRtadazA sUtra ******************************************************************** samAdhAna - yadyapi yaha dhArmika dRSTi se pauSadha nahIM hokara pauSadha kI kriyA thI tathApi ve pauSadha kA bAhya vyavahAra kAyama rakhane ke lie pauSadha meM sAvadha prayojana viSayaka vArtAlApa nahIM karate the| kyoMki duniyA~ meM vyavahAra pAlana bhI uttama puruSoM ko to karanA hI par3atA hai| . tae NaM se kaNhe vAsudeve posahasAlAo paDiNikkhamar3a, paDiNikkhamittA jeNeva devaI devI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA devaIe devIe pAyaggahaNaM karei, karittA evaM vayAsI-hohii NaM ammo! mamaM sahoyare kaNIyase bhAutti kaTTa' devaI deviM iTTAhiM jAva AsAsai, AsAsittA jAmeva disaMpAunbhUe tAmeva disNpddige| bhAvArtha - isake bAda kRSNa-vAsudeva pauSadhazAlA se nikala kara devakI devI ke pAsa Aye aura caraNa-vaMdana kiyA tathA devakI devI se isa prakAra kahA - "he mAtA! mere eka sahodara laghubhrAtA hogaa| Apa cintA mata kro| Apake manoratha pUrNa hoNge|" isa prakAra iSTa, manohara aura manAnukUla vacanoM se mAtA ko saMtuSTa kara ke ve apane sthAna cale gye| ___ vivecana - zaMkA - deva ne kRSNa mahArAja se hone vAle laghubhrAtA ke saMyama lene kI sUcanA bhI dI thI, para kRSNa mahArAja ne mAtAjI ko adhUrI sUcanA hI kyoM dI? samAdhAna - mAtAjI ko dIkSita hone ke samAcAra sAtha hI dene se kheda hone kI saMbhAvanA thii| mAtAjI ko bAlaka kA bacapanA dekhanA thA tathA vaha manoratha pUrA hone meM koI bAdhA nahIM thii| uttama puruSoM kA vacana-viveka bar3A prazaMsanIya hotA hai| ve kahane yogya bAta hI kahate haiN| garbha pAlana (26) tae NaM sA devaI devI aNNayA kayAiM taMsi tArisagaMsi jAva sIhaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhA jAva htttttutttthhiyyaa| gabbhaM suhaM suheNaM privhi| bhAvArtha - kAlAntara meM devakI devI sukha-zayyA para soI huI thI, taba usane siMha kA svapna dekhaa| svapna ke bAda jAgRta ho kara pati se svapna kA vRttAnta khaa| apane manoratha kI pUrNatA ko nizcita samajha kara devakI kA mana hRSTa tuSTa ho gyaa| vaha sukhapUrvaka garbha kA pAlana karane lgii| For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 - gajasukumAla kA janma 61 Ruo Ruo Ruo Ruo Zhang Zhang Zhang Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Yu Zhuang Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Chang *** gajasukumAla kA janma (30) tae NaM devaI devI NavaNhaM mAsANaM jAsumaNArattabaMdhujIvaya-lakkhArasa-sarasapArijAtaka-taruNa. divAyarasamappabhaM, savvaNayaNakaMtaM sukumAlaM jAva surUvaM gayatAluyasamANaM dArayaM pyaayaa| jammaNaM jahA mehakumAre jAva jamhA NaM amhaM ime dArae gayatAlusamANo taM hou NaM amhaM eyassa dArayassa NAmadheje gysukumaale| taeNaM tassa dAragassa ammApiyaro NAmaM karei gayasukumAle tti sesaM jahA mehe jAva alaM bhogasamatthe jAe yAvi hotthaa| kaThina zabdArtha - jAsumaNA-rattabaMdhu-jIvayalakkhArasa-sarasa pArijAtaka-taruNa divAyara samappabhaM - japAkusuma, baMdhuka-puSpa, jIvaka lAkSA rasa, zreSTha pArijAta evaM udIyamAna sUrya ke samAna prabhA, savvaNayaNakaMtaM - sarvanayanakAnta - sarvajana nayanAbhirAma, sukumAlaMsukumAla, gayatAluyasamANaM - gajatAlu ke samAna, dAragassa - bAlaka ke, ammApiyaro - mAtA pitA, gayasukumAle - gajasukumAla, bhogasamatthe - bhogsmrth| bhAvArtha - nau mahIne sAr3he sAta dina bItane para devakI ne japAkusuma, bandhuka-puSpa, lAkSArasa, pArijAta tathA udaya hote hue sUrya ke samAna prabhA vAle aura sabhI ke nayana ko sukha dene vAle atyanta komala yAvat surUpa evaM gaja (hAthI) ke tAlu ke samAna sukomala bAlaka ko janma diyaa| jisa prakAra meghakumAra ke janma ke samaya unake mAtA-pitA ne mahotsava kiyA, usI prakAra devakI aura vAsudeva ne janma-mahotsava kiyaa| unhoMne vicAra kiyA ki yaha bAlaka, gaja ke tAlu ke samAna sukomala hai, isalie isakA nAma 'gajasukumAla' ho| aisA vicAra kara mAtApitA ne usa bAlaka kA nAma 'gajasukumAla' rkhaa| gajasukumAla kA bAlyakAla se le kara yauvana taka vRttAnta meghakumAra ke samAna jAnanA caahie|' vivecana - 'jammaNaM jahA mehakumAre' - dhAriNI ke samAna devakI mahArAnI ke dohada pUrti hone para vaha sukhapUrvaka apane garbha kA pAlana karane lagI aura nau mAsa sAr3he sAta dina vyatIta hone para usane eka suMdara putra ratna ko janma diyA jisakA janma abhiSeka jJAtAdharmakathAMga sUtra ke prathama adhyayana meM varNita meghakumAra ke samAna samajhanA cAhiye arthAt - For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 antakRtadazA sUtra Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai *******Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ****** 1. sUcanA dene vAlI dAsiyoM kA dAsatva dUra kiyA aura unako vipula AjIvikA dii| 2. nagara ko sugaMdhita karAyA, kaidiyoM ko baMdhana mukta kiyA aura tolamApa kI vRddhi kii| 3. dasa dina ke liye kara mukta kiyA aura garIboM tathA anAthoM ko rAjA ne mukta hAtha se dAna diyaa| dasa dina taka rAjya meM AnaMda mahotsava huaa| 4. bArahaveM dina rAjA ne vipula bhojana banavA kara mitra, jJAti, rAjya-sevaka Adi ke sAtha khAte-khilAte hue AnaMda-pramoda kA utsava manAyA phira unakA vastrAbhUSaNa Adi se satkAra sammAna . kara mAtA-pitA ne kahA ki - hamArA yaha bAlaka gaja ke tAlu ke samAna komala va lAla hai isaliye isakA nAma 'gajasukumAla' honA cAhiye, aisA kaha kara putra kA nAma 'gajasukumAla' rkhaa| ___isa prakAra meghakumAra ke janmotsava kA vistRta varNana yahAM bhI samajhanA cAhiye, vizeSatA yaha hai ki vahAM akAla megha (bAdala) kA dohada hone se 'meghakumAra' nAma rakhA thaa| yahAM gaja tAlu ke samAna komala bAlaka hone se mAtA-pitA ne yathAnAma tathA guNa ke anusAra 'gajasukumAla' nAma rkhaa| somila kI putrI somA (31) tattha NaM bAravaIe NayarIe somile NAmaM mAhaNe parivasai aDhe riuvveya jAva supariNiTThie yAvi hotthaa| tassa NaM somilassa mAhaNassa somasirI NAmaM mAhaNI hotthA, sukumaalaa| tassa NaM somilassa mAhaNassa dhuuyaa| somasirIe mAhaNIe attayA somA NAmaM dAriyA hotthaa| sukumAla jAva surUvA, rUveNaM jAva lAvaNNeNaM ukkiTThA ukkiTThasarIrA yAvi hotthaa| ____ kaThina zabdArtha - mAhaNe - brAhmaNa, parivasai - rahatA thA, aDDhe - ADhya-dhanadhAnyAdi se samRddha, riuvveya - Rgveda, supariNiTThie - sAMgopAMga jJAtA, mAhaNI - brAhmaNI, dhUyA - putrI, attayA - AtmajA, dAriyA - kanyA, lAvaNNeNaM - lAvaNya se, ukkiTThA - utkRSTa, ukkiTThasarIrA - utkRSTa zarIra vaalii| bhAvArtha - usa dvArikA nagarI meM somila nAma kA eka brAhmaNa rahatA thaa| vaha dhanadhAnyAdi se samRddha thA aura Rgveda, yajuveda, sAmaveda, atharvaveda - ina cAroM vedoM kA sAMgopAMga For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 - bhagavAn kA dvArikA padArpaNa - 63 Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai . jJAtA thaa| usa brAhmaNa kI patnI kA nAma somazrI thaa| vaha atyanta sukumAra evaM surUpa thii| usa somila brAhmaNa kI putrI evaM somazrI brAhmaNI kI aMgajAta 'somA' nAma kI kanyA thI, jo sukumAra yAvat rUpavatI thI aura AkRti tathA lAvaNya meM utkRSTa thii| vaha somA bAlikA pAMcoM indriyoM se paripUrNa evaM avayavoM kI yathAvat sthiti ke kAraNa utkRSTa zarIra-zobhA vAlI thii| tae NaM sA somA-dAriyA aNNayA kayAI NhAyA jAva vibhUsiyA bahUhiM khajAhiM jAva parikkhittA sayAo gihAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva rAyamagge teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA rAyamaggaMsi kaNagatiMdUsaeNaM kIlamANI kIlamANI citttti| * kaThina zabdArtha - NhAyA - snAna kara, vibhUsiyA - vibhUSita hokara, bahUhiM - bahuta sI, khujjAhiM - kubjA dAsiyoM se, parikkhittA - ghirI huI, gihAo - ghara se, rAyamagge - rAjamArga para, kaNagatiMdUsaeNaM - suvarNa kI (suvarNa tAroM se gaThita) geMda se, kIlamANI - khelatI huii| ___bhAvArtha - eka dina somA bAlikA snAnAdi kara ke tathA vastrAbhUSaNoM se alaMkRta ho kara aneka kubjA dAsiyoM se tathA anya dUsarI dAsiyoM se ghirI huI apane ghara se nikala kara rAjamArga. para AI aura vahA~ sone kI geMda se khelane lgii| bhagavAn kA dvArikA padArpaNa - (32) - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM arahA ariTThaNemi samosaDhe, parisA nniggyaa| tae NaM se kaNhe vAsudeve imIse kahAe laddhaTe samANe hAe jAva vibhUsie gayasukumAleNaM kumAreNaM saddhiM hatthikhaMdhavaragae sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM seyavaracAmarAhiM uddhuvvamANIhiM uddhuvvamANIhiM bAravaIe NayarIe majjhamajheNaM arahao ariTTaNemissa pAyavaMdae NigacchamANe somaM dAriyaM pAsai, pAsittA somAe dAriyAe rUveNa ya jovvaNeNa ya jAva vimhie| kaThina zabdArtha - hatthikhaMdhavaragae - zreSTha hAthI ke haude para, sakoraMTamalladAmeNaM For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 antakRtadazA sUtra ********************* ****** ** *** ** * ********* *********** chatteNaM - chatra para koraMTa puSpoM kI mAlA, dharijjamANeNaM - dhAraNa kiye hue, seyavaracAmarAhizveta evaM zreSTha cAmaroM se, uddhavvamANIhiM - biMjAte (vIjyamAna) hue, NigacchamANe - jAte hue, jovvaNeNa - yauvana ko, vimhie - vismita - aashcryckit|| bhAvArtha - usa kAla usa samaya meM bhagavAn ariSTanemi dvArikA nagarI meM pdhaare| pariSad dharma-kathA sunane ke lie gii| ___kRSNa-vAsudeva ne bhI bhagavAn kA Agamana suna kara snAna kiyA aura vastrAbhUSaNoM se alaMkRta ho kara apane choTe bhAI gajasukumAla ke sAtha hAthI para baitthe| koraNTa phUloM kI mAlA se yukta chatra tathA biMjAte hue cAmaroM se suzobhita kRSNa-vAsudeva dvArikA nagarI ke madhya hote hue bhagavAn ariSTanemi kI sevA meM jAne ke lie nikle| kRSNa-vAsudeva ne rAjamArga meM khelatI huI usa somA kanyA ko dekhaa| usake rUpa, lAvaNya aura kAnti yukta yauvana ko dekha kara kRSNa-vAsudeva ko atyanta Azcarya huaa| vivecana - yadyapi harinaigameSI deva ne kRSNa-vAsudeva ko gajasukumAla jI kI dIkSA lene kI sUcanA kara dI thI, tathApi dharmapremI zrIkRSNa ne prabhu kI paryupAsanA meM jAte samaya gajasukumAla jI ko sAtha liyaa| "prabhu kI vANI suna kara kahIM yaha vairAgya-vAsita nahIM ho jAya" yaha bhAvanA nahIM thii| azubha najara nivAraNa ke lie chatra para koraMTa (kanera) ke phUloM kI mAlA rakhI jAtI thI, aisI zruti hai| somA kanyA kI yAcanA tae NaM se kaNhe vAsudeve koDuMbiyapurise saddAvei, saddAvittA evaM vayAsIgacchaha NaM tunbhe devANuppiyA! somilaM mAhaNaM jAittA somaM dAriyaM giNhaha, giNhittA kaNNaMteuraMsi pakkhivaha, tae NaM esA gayasukumAlassa kumArassa bhAriyA bhvissi| tae NaM te koDuMbiyapurisA jAva pakkhivaMti, tae NaM te koDuMbiyapurisA jAva pccppinnNti| For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 varga 3 adhyayana 8 - bhagavAn kA dharmopadeza ******************************************************************* ___ kaThina zabdArtha - koDuMbiyapurise - kauTumbika puruSoM ko, saddAvei - bulAte haiM, jAittA - yAcanA kara, giNhaha - grahaNa karo, kaNNaMteuraMsi - kanyAoM ke aMtaHpura meM, pakkhivaha - pahuMcA do (rakha do), paccappiNaMti - AjJA pratyarpita karate haiM (lauTAte haiM) arthAt kArya pUrA ho jAne kI sUcanA dete haiN| bhAvArtha - somA ko dekha kara kRSNa-vAsudeva ne apane sevakoM ko bulA kara isa prakAra AjJA dI ki - 'he devAnupriya! tuma somila brAhmaNa ke pAsa jAo aura usase isa kanyA kI yAcanA kro| tatpazcAt isa somA kanyA ko kanyAoM ke antaHpura meM pahu~cA do| yaha gajasukumAla kI bhAryA hogii|' isa AjJA ko pA kara ve rAja-sevaka somila brAhmaNa ke pAsa gaye aura usase kanyA kI yAcanA kii| rAja-puruSoM kI bAta suna kara somila brAhmaNa atyanta prasanna huA aura apanI kanyA ko le jAne kI svIkRti de dii| rAja-puruSoM ne somA kanyA ko le jA kara kanyAoM ke antaHpura meM rakha dI aura kRSNa-vAsudeva ko isa bAta kI sUcanA de dii| - vivecana - zaMkA - jaba zrIkRSNa jAnate the ki gajasukumAla dIkSA leMge, to unhoMne somA kanyA kI yAcanA kyoM karavAI? samAdhAna - deva ne saMyamI banane kI sUcanA to kI thI, para spaSTatayA yaha nahIM batAyA thA ki ve kuMvAre hI saMyama dhAraNa kareMge yA vivAhita hokara? kanyA kI yAcanA to bar3e bhAI hone ke laukika uttaradAyitva ke nAte kI thii| . bhagavAn kA dharmopadeza ___kaNhe vAsudeve bAravaIe NayarIe majjhamajheNaM Niggacchai, NiggacchittA jeNeva sahassaMbavaNe ujANe jAva pjjuvaasi| tae NaM arahA ariTThaNemi kaNhassa vAsudevassa gayasukumAlassa kumArassa tIse ya dhmmkhaa| kaNhe pddige| ____ bhAvArtha - tatpazcAt kRSNa-vAsudeva dvArikA nagarI ke madhya meM hote hue sahasrAmra vana udyAna meM pahu~ce, bhagavAn ariSTanemi ko vaMdana-namaskAra kiyA aura bhagavAn kI paryupAsanA karane lge| bhagavAn ne kRSNa-vAsudeva aura gajasukumAla kumAra tathA vizAla pariSad ko dharmopadeza diyaa| dharmopadeza suna kara kRSNa-vAsudeva apane bhavana kI ora cale gye| For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 antakRtadazA sUtra Zhu Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Shan Ruo Ruo Ruo gajasukumAla ko vairAgya .. (34) tae NaM se gayasukumAle kumAre arahao ariTThaNemissa aMtiyaM dhammaM soccA jaM NavaraM ammApiyaraM ApucchAmi, jahA mehe NavaraM mahiliyA vajaM jAva vssttiykule| ___ kaThina zabdArtha - vadviyakule - varddhitakula - kula kI vRddhi krke| bhAvArtha - bhagavAn kA dharmopadeza suna kara kRSNa-vAsudeva to cale gae, kintu bhagavAn kI vANI suna kara gajasukumAla kumAra ko vairAgya utpanna ho gyaa| unhoMne hAtha jor3a kara bhagavAn se nivedana kiyA - "he bhagavan! maiM apane mAtA-pitA se pUcha kara Apake pAsa dIkSA grahaNa kruuNgaa|" isa prakAra meghakumAra ke samAna bhagavAn ko nivedana kara apane ghara Aye aura mAtApitA ke samakSa apanA abhiprAya prakaTa kiyaa| mAtA-pitA ne dIkSA kI bAta suna kara unase kahA - "he vatsa! tuma hameM bahuta iSTa evaM priya ho| hama tumhArA viyoga sahana karane meM samartha nahIM hai| abhI tumhArA vivAha bhI nahIM huA hai| isalie pahale tuma vivAha kro| kula kI vRddhi karane ke bAda (tumhAre putrAdi ho jAne para tathA hamArA svargavAsa ho jAne para) tuma dIkSA grahaNa krnaa|" isa prakAra mAtA-pitA ne gajasukumAla kumAra se khaa| tae NaM kaNhe vAsudeve imIse kahAe laDhe samANe jeNeva gayasukumAle kumAre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA gayasukumAlaM kumAraM AliMgai, AliMgittA ucchaMge Nivesei, NivesittA evaM vayAsI - tumaM NaM mamaM sahoyare kaNIyase bhAyA taM mA NaM tumaM devANuppiyA! iyANiM arahao ariTThaNemissa aMtie muMDe jAva pvvyaahi| ahaNNaM tume bAravaIe NayarIe mahayA-mahayA rAyAbhiseeNaM abhisiNcissaami| tae NaM se gayasukumAle kumAre kaNheNaM vAsudeveNaM evaM vutte samANe tusiNIe sNcitttti| kaThina zabdArtha - AliMgai - AliMgana kiyA, ucchaMge - goda meM, Niveser3a - biThAyA, mahayA - mahAn, rAyAbhiseeNaM - rAjyAbhiSeka se, abhisiMcissAmi - abhiSikta karUMgA, tusiNIe saMciTThai - mauna rhe| bhAvArtha - jaba gajasukumAla ke vairAgya kI bAta kRSNa-vAsudeva ne sunI, to ve turanta manasukumAla ke pAsa Aye aura unhoMne snehapUrvaka gajasukumAla ko hRdaya se lagAyA tathA use For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 - eka dina kI rAjyazrI aura pravrajyA 67 Ben Xiao Ben Ben Ben Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Niu Liu Lin Shu Ben Shu Ben Shu Ben Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong ****Zhong Hua Lu apanI godI meM biThA kara isa prakAra bole - "he devAnupriya! tuma mere sahodara choTe bhAI ho| tuma abhI dIkSA mata lo| maiM bar3e ThATa-bATa ke sAtha tumhArA rAjyAbhiSeka kara ke tumheM isa dvArikA kA rAjA banA duuNgaa|" kRSNa-vAsudeva ke ye vacana suna kara gajasukumAla kumAra mauna rhe| ... mAtA-pitA se dIkSA hetu Agraha tae NaM se gayasukumAle kumAre kaNhaM vAsudevaM ammApiyaro ya doccaM pi taccaM pi evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! mANussayA kAmA asuI asAsayA vaMtAsavA jAva vippajahiyavvA bhvissNti| taM icchAmi NaM devANuppiyA! tubbhehiM abbhaNuNNAe samANe arahao ariTThaNemissa aMtie jAva pvvitte| - kaThina zabdArtha - doccaMpi taccaMpi - do tIna bAra, mANussayA - manuSya saMbaMdhI, kAmA - kAma, asuI - azuci, asAsayA - azAzvata, vippajahiyavvA - chor3ane yogya, pavvaittae - pravrajyA grahaNa kara luuN| ... bhAvArtha - usake bAda gajasukumAla kumAra ne kRSNa vAsudeva aura apane mAtA-pitA se dotIna bAra isa prakAra kahA - "he devAnupriyo! kAma-bhoga kA AdhArabhUta yaha strI-puruSa sambandhI zarIra mala, mUtra, kapha, vamana, pitta, zukra aura zoNita kA bhaMDAra hai| yaha zarIra asthira hai, . anitya hai tathA sar3ana-galana aura naSTa hone rUpa dharma se yukta hone ke kAraNa Age-pIche kabhI na kabhI avazya naSTa hone vAlA hai| yaha azuci kA sthAna hai, vamana kA sthAna hai, pitta, kapha, zukra evaM zoNita kA bhaMDAra hai| yaha zarIra durgandha yukta, mala, mUtra aura pIpa Adi se paripUrNa hai| isa zarIra ko pahale yA pIche eka dina avazya chor3anA hI hogaa| isalie he mAtA-pitA! he bandhuvara! maiM ApakI AjJA le kara bhagavAn ariSTanemi ke samIpa dIkSA lenA cAhatA huuN|" eka dina kI rAjyazrI aura pravrajyA (35) tae NaM taM gayasukumAlaM kumAraM kaNhe vAsudeve ammApiyaro yaM jAhe No saMcAei bahuyAhiM aNulomAhiM jAva Aghavittae, tAhe akAmAI ceva evaM vayAsI - taM icchAmo NaM te jAyA! egadivasamavi rajjasiriM paasitte| NikkhamaNaM jahA For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 antakRtadazA sUtra ***************************** ******************* *************** mahabbalassa jAva tamANAe tahA jAva sNjmitte| se gayasukumAle aNagAre jAe iriyAsamie jAva guttbNbhyaarii| kaThina zabdArtha - No saMcAei - samartha nahIM hue, bahuyAhiM - bahuta se, aNulomAhianukUla yuktiyoM se, Aghavittae - samajhAne meM, akAmAI - nirAza (lAcAra) hokara, rajjasirirAjyazrI, pAsittae - dekhanA cAhate haiM, NikkhamaNaM - niSkramaNa, tamANAe - AjJA meM raha kara, saMjamittae - saMyamita karane lage, jAe - janma, iriyAsamie - IryAsamiti, guttabaMbhayArIgupta brhmcaarii| bhAvArtha - jaba kRSNa-vAsudeva aura rAjA vasudevajI tathA devakI rAnI, gajasukumAla kumAra ko aneka prakAra ke anukUla aura pratikUla vacanoM se bhI nahIM samajhA sake, taba asamartha ho kara isa prakAra bole - "he putra! hama loga tujhe eka dina ke lie bhI rAjasiMhAsana para biThA kara terI rAjyazrI dekhanA cAhate haiN| isalie tuma kama-se-kama eka dina ke lie bhI rAjya-lakSmI ko svIkAra kro|" . mAtA-pitA aura bar3e bhAI ke anurodha se gajasukumAla cupa rhe| isake bAda bar3e samAroha ke sAtha unakA rAjyAbhiSeka kiyA gyaa| gajasukumAla ke rAjA ho jAne ke bAda mAtA-pitA ne pUchA - 'he putra! tuma kyA cAhate ho?' gajasukumAla ne uttara diyA - 'maiM dIkSA lenA cAhatA huuN|' taba gajasukumAla kI AjJAnusAra dIkSA kI sabhI sAmagrI maMgAI gaI aura mahAbala ke samAna dIkSA aMgIkAra kara ke gajasukumAla anagAra bana gye| ve IryAsamiti Adi se yukta ho kara sabhI indriyoM ko apane vaza meM kara ke gupta brahmacArI bana gye| ___ vivecana - kRSNa vAsudeva ke dvArA gajasukumAla ko aisA kahe jAne para ki - 'maiM tumheM tIna khaNDa kA rAjA banAUMgA' gajasukumAla mauna rahe kyoMki unakI icchA dvArakAdhIza banane kI nahIM thii| ve dUsaroM para rAjya nahIM karanA cAhate the| ve to AtmAdhIza banane kI ThAna cuke the| dIkSA kI AjJA prApti ke lie unhoMne udyama nahIM chodd'aa| bAra-bAra mAtA-pitA se Agraha kiyaa| sAMsArika sukhopabhoga evaM zarIra kI nazvaratA kA kathana kiyaa| jaba kRSNa aura unake mAtA-pitA saMsAra se jor3ane vAlI anukUla bAtoM se aura saMyama se vimukha karane vAlI pratikUla bAtoM se, sAdhAraNa rUpa se aura vizeSa rUpa se nahIM samajhA sake taba vivaza hokara kahA ki - "hamArI icchA hai ki hama tumheM eka dina ke lie bhI rAjA banA huA dekheM ?" For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 - gajasukumAla anagAra dvArA bhikSu pratimA grahaNa ************************************** ********************** rAjagaddI para baiThakara bhI unhoMne apanI icchAnusAra dIkSA sAmagrI maMgAI / bhagavatI sUtra zataka 11 uddezaka 11 meM varNita mahAbala ke samAna gajasukumAla kA dIkSA samAroha huaa| AjJA meM raha kara samiti gupti pUrvaka mahAvratoM se AtmA ko saMyamita karane lge| saMvara aura nirjarA se indriyoM evaM mana ko vaza meM rakhane vAle ho gae / gRhastha avasthA mRtyu ko prApta huI aura saMyamI anagAra ke rUpa meM unhoMne nayA janma paayaa| aba ve pAMcoM samiti aura tInoM gupti yukta hue / brahmacarya Adi pAMcoM mahAvratoM ke surakSA kavaca meM A ge| gajasukumAla anagAra dvArA bhikSu pratimA grahaNa (36) tae NaM se gayasukumAle aNagAre jaM ceva divasaM pavvaie tasseva divasasa puvvAvaraNhakAlasamayaMsi jeNeva arahA ariTThaNemi teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA arahaM ariTThamiM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, karittA vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI - icchAmi NaM bhaMte! tubbhehiM abbhaNuNNAe samANe mahAkAlaMsi susANaMsi egarAiyaM mahApaDimaM uvasaMpajjittA NaM viharittae / ahAMsuhaM devANuppiyA / kaThina zabdArtha - puvvAvaraNhakAlasamayaMsi dina ke pichale bhAga meM, mahAkAlaMsi susANaMsi - mahAkAla nAmaka zmazAna meM, egarAiyaM eka rAtrikI, mahApaDimaM - mahApratimA, uvasaMpajjittA NaM - dhAraNa karake, viharittae - vicaranA cAhatA hU~ / - - 66 ******* - bhAvArtha usake bAda ve gajasukumAla anagAra, jisa dina pravrajita hue, usI dina, dina ke cauthe prahara meM bhagavAn ariSTanemi ke pAsa A kara tIna bAra vidhiyukta vaMdana - namaskAra kiyA aura isa prakAra bole - 'he bhagavan! ApakI AjJA ho, to merI aisI icchA hai ki mahAkAla zmazAna meM jA kara eka rAtri kI mahApratimA (bhikSu pratimA) svIkAra karU~ arthAt sampUrNa rAtri dhyAnastha ho kara khar3A rhuuN| bhagavAn ne kahA vivecana 'he devAnupriya ! jaisA tumheM sukha ho, vaisA karo / ' bArahavIM bhikSu pratimA ke kyA niyama haiM? prazna For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 antakRtadazA sUtra Ben Lai Ben Lai Ben Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Bei Te Chong You Lai uttara - nirjala telA kara ke sAdhaka grAmAdi ke bAhara, zarIra ko kucha jhukA kara ke, eka . pudgala para dRSTi jamA kara, animeSa dRSTi se sthira zarIrI hokara, sabhI indriyoM kA gopana karatA huA dhyAnastha rahatA hai| daivika, mAnavIya yA pAzavika upasargoM ko samabhAva se sahatA hai| malamUtra kI bAdhA hone para pUrva pratilekhita sthAna para jA kara nivRtta hokara punaH kAyotsarga mudrA meM sthita rahatA hai| yadi isa pratimA kA samyak parivahana nahIM kiyA jAya to unmAda, dIrghakAliMka rogAtaMka yA jinadharma se cyuti ho sakatI hai| samyak ArAdhanA hone para avadhijJAna, manaHparyavajJAna yA kevalajJAna tInoM meM se koI na koI avazya hotA hai| jaisA ki pahale likhA jA cukA hai kama se kama unatIsa varSa kI umra, bIsa varSa kI dIkSA tathA navaveM pUrva kI tIsarI AcAra-vastu kA jJAna Avazyaka hai, para yahA~ anujJA pradAna karane vAle svayaM tIrthaMkara deva haiM, ataH zruta vyavahAra yahA~ niryAmaka nahIM hai| prazna - gajasukumAlajI ko bArahavIM bhikSu pratimArAdhana kI kaisI sUjhI tathA isakI pariciti. evaM vidhi kahA~ se jAnI? ____ uttara - saMbhavataH dharma-dezanA meM pratimA varNana huA ho jisase unameM bhI pratimArAdhana karane kA utsAha jagA ho| anujJA dene vAloM ne vidhi bhI batAI hI hogii| . prazna - pUrvadhara to anuprekSA meM samaya bitAte haiM, gajasukumAlajI ne kAyotsarga meM kyA .. cintana kiyA? uttara - yadyapi ve AgamoM ke abhyAsI nahIM the, tathApi bhagavAn kI dharmadezanA to sunI hI thI, usa sune hue evaM bhikSu pratimA kI anujJA pradAna karate samaya bhagavAn ne jo vidhi pharamAI usakA cintana karate rahe hoNge| tae NaM se gayasukumAle aNagAre arahayA ariTThaNemiNA abbhaNuNNAe samANe arahaM ariTThaNemiM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA arahao ariTThaNemissa aMtiyAo sahasaMbavaNAo ujjANAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva mahAkAle susANe teNeva uvAgacchai uvAgacchittA thaMDilaM paDilehei, paDilehittA uccArapAsavaNaM bhUmi paDilehei,paDilehittA IsiMpanbhAragaeNaM kAraNaM jAva do vi pAe sAhaTu egarAiyaM mahApaDimaM uvasaMpajjittANaM vihri| For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 varga 3 adhyayana 8 - somila kA krodha Lin Lin Lin Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Lin Lin Lin Zhong kaThina zabdArtha - thaMDilaM - sthaMDila bhUmi kI, paDilehei - pratilekhanA kI, uccArapAsavaNaM bhUmiM - uccAra-prasravaNa yogya bhUmi kI, IsiMpanbhAragaeNaM kAraNaM - zarIra ko thor3A-sA jhukA kara, do vi pAe - donoM pairoM ko, sAhaTu - sikor3a kr| bhAvArtha - isa prakAra bhagavAn se AjJA prApta kara unhoMne bhagavAn ko vaMdana-namaskAra kiyaa| vaMdana-namaskAra kara ke ve sahasrAmravana udyAna se nikala kara mahAkAla zmazAna meM phuNce| vahA~ jA kara unhoMne kAyotsarga karane ke lie prAsuka bhUmi tathA uccAra-prasravaNa (gurunIta, laghunIta) pariThavane yogya bhUmi kI pratilekhanA kii| tatpazcAt kAyA ko kucha namA kara cAra aMgula ke antara se donoM pairoM ko sikor3a kara eka pudgala para dRSTi rakhate hue, eka rAtri kI mahApratimA svIkAra kara dhyAnastha khar3e rhe| somila kA krodha (37) . imaM ca NaM somile mAhaNe sAmidheyassa aTTAe bAravaIo NayarIo bahiyA puvvaNiggae samihAo ya danbhe ya kuse ya pattAmoDayaM ca giNhai, giNhittA tao pddinnivtti| kaThina zabdArtha- sAmidheyassa aTThAe - samidhA (yajJa kI lakar3I) ke liye, puvvaNiggaepUrva hI nikalA, samihAo - samidhA, dabbhe - darbha0, kuse - kuza0, pattAmoDayaM - patrAmoTaka:-agrabhAga meM mur3e hue pattoM ko, paDiNivattai - lauTatA hai| bhAvArtha - gajasukumAla anagAra ke zmazAna-bhUmi meM jAne se pUrva hI somila brAhmaNa havana ke nimitta samidhA (kASTha) darbha-kuza Adi lAne ke lie dvArikA nagarI se bAhara nikalA thaa| vaha somila brAhmaNa samidhA, kuza, DAbha aura patra le kara apane ghara A rahA thaa| 0darbha - dUba nAmaka ghaas| .kuza - tIkhe sira vAlI kuza nAmaka tRNa vnspti| * patrAmoTaka - jamIna para par3e hue patte yajJa meM kAma nahIM Ane kI saMbhAvanA hai| patte tor3ane kA sAdhana Upara lagA huA aura patte grahaNa karane kA sAdhana nIce lagA huA isa prakAra kA bartana pattoM se bharA huA jise yahA~ patrAmoTaka kahA hai| For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 antakRtadazA sUtra Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai * paDiNivattittA mahAkAlassa susANassa adUrasAmaMteNaM vIivayamANe vIivayamANe saMjhAkAlasamayaMsi paviralamaNussaMsi gayasukumAlaM aNagAraM pAsai, pAsittA taM varaM sarai, sarittA Asurutte evaM vayAsI - "esa NaM bho! se gayasukumAle kumAre apatthiya jAva privjjie| je NaM mamaM dhUyaM somasirIe bhAriyAe attayaM somaM dAriyaM adiTThadosapaiyaM kAlavattiNIM vippajahittA muMDe jAva pvvie|" .. __kaThina zabdArtha - adUrasAmaMteNaM - na ati dUra na adhika nikaTa, vIivayamANe - calate hue, saMjhAkAlasamayaMsi - saMdhyAkAla ke samaya, paviralamaNussaMsi - koI viralA hI manuSya Ave aise samaya, veraM - vaira kA, sarai - smaraNa kiyA, Asurutte - krodhita ho kara, apatthiya - aprArthita, parivajie - parivarjita, adiTThadosapaiyaM - koI bhI. doSa nahIM dekhA gayA-nirdoSa, kAlavattiNIM - yuvAvasthA ko prApta, bhogakAla - yogya samaya para, vippajahittAchor3a kr| bhAvArtha - saMdhyA samaya, jaba manuSyoM kA AvAgamana nahIM thA, ghara lauTate hue somilaH ne mahAkAla zmazAna ke pAsa kAyotsarga kara ke dhyAnastha khar3e hue gajasukumAla anagAra ko dekhaa| dekhate hI usake hRdaya meM pUrvabhava kA vaira jAgrata huaa| vaha isa prakAra kahane lagA - "are! yaha vahI nirlajja, zrI kAnti Adi se parivarjita, aprArthitaprArthaka (mRtyu cAhane vAlA) gajasukumAla kumAra hai| yaha puNyahIna aura durlakSaNa yukta hai| merI bhAryA somazrI kI aMgajAta evaM merI nirdoSa putrI somA jo yauvanAvasthA ko prApta hai, use niSkAraNa hI chor3a kara sAdhu bana gayA hai|" vivecana - somila kA pUrva bhava kA vaira jAgrata huaa| pUrva bhava kA vaira isa prakAra kahA jAtA hai - ... gajasukumAla kA jIva pUrvabhava meM eka rAjA kI rAnI ke rUpa thaa| usake koI putra nahIM thaa| usakI sautelI rAnI ke putra hone se use bahuta dveSa ho gayA aura cAhane lagI ki kisI bhI taraha se usakA putra mara jaay| saMyoga kI bAta hai ki putra ke sira meM phor3A (gumar3A) ho gayA aura vaha pIr3A se chaTapaTAne lgaa| vimAtA ne kahA - maiM isa roga kA upacAra jAnatI hUM abhI ThIka kara detI huuN| isa para rAnI ne apane putra ko vimAtA ko de diyaa| usane ur3ada kI moTI roTI banA kara garma garma bacce ke sira para bAMdha dii| bAlaka ko bhayaMkara asahya vedanA huii| vedanA sahana na ho sakI aura vaha For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 - gajasukumAla anagAra ke sira para aMgAre 73 ******************** ********************************************* tatkAla mRtyu ko prApta ho gyaa| kAlAntara meM bacce kA jIva somila aura vimAtA kA jIva gajasukumAla ke rUpa meM utpanna huaa| 'taM varaM sarai' - isa pUrva bhava ke vaira ko yAda karake hI somila ko tIvra krodha utpanna huA aura badalA cukAne ke liye dhyAnastha muni ke sira para miTTI kI pAla bAMdha kara khaira ke dhadhakate aMgAre rkhe| . kahA bhI hai - 'kahANa kammANa Na mukkha atthi' arthAt kRta karmoM ko bhoge binA mukti nahIM hotii| ataH karma bAMdhate samaya vicAra karanA caahiye| karmabaMdha se bacanA caahiye| gajasukumAla anagAra ke sira para aMgAre (38) taM seyaM khalu mama gayasukumAlassa veraNijjAyaNaM karittae, evaM saMpehei, saMpehittA disApaDilehaNaM karei, karittA sarasaM maTTiyaM giNhai, giNhittA jeNeva gayasukumAle aNagAre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA gayasukumAlassa aNagArassa matthae maTTiyAe pAliM baMdhai, baMdhittA jalaMtIo ciyayAo phulliyakiMsuyasamANe khayaraMgAre kahalleNaM giNhai, giNhittA gayasukumAlassa aNagArassa matthae pakkhivai, pakkhivittA bhIe tao khippAmeva avakkamai, avakkamittA jAmeva disaM pAubbhUe tAmeva disaM pddige| kaThina zabdArtha - veraNijjAyaNaM karittae - vaira kA badalA lenA cAhiye, disApaDilehaNaMdizA-pratilekhana - cAroM ora dekhA, koI mujhe dekha to nahIM rahA hai, sarasaM - gIlI, maTTiyaM - miTTI, matthae - mastaka para, pAliM - pAla, baMdhai - bAMdhatA hai, jalaMtIo - jalatI huI, ciyayAo - citA meM se, phulliya kiMsuyasamANe - phUle hue TesU ke samAna lAla lAla, khayaraMgAre - khera ke aMgAroM ko, kahalleNaM - miTTI ke ThIkare meM, pakkhivai - rakha diye, bhIe - bhayabhIta hokara, avakkamai - pIche kI ora haTatA hai| . . bhAvArtha - somila brAhmaNa isa prakAra vicAra karane lagA - "mujhe ucita hai ki maiM apane vaira kA badalA luuN|" isa prakAra vicAra kara usane cAroM dizAoM meM acchI taraha dekhA (ki idhara For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74. 'antakRtadazA sUtra Chong Chong Chong Chong Chong Chong Chong Chong Chong Chong Chong Chong Chong Chong Chong Chong Chong Ben Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai koI AtA-jAtA to nahIM hai)| cAroM ora dekha kara usane pAsa ke tAlAba se gIlI miTTI lI aura gajasukumAla anagAra ke pAsa aayaa| usane gajasukumAla anagAra ke sira para miTTI kI pAla baaNdhii| phira vaha jalatI huI eka citA meM se phUle hue TesU ke samAna khaira kI lakar3I ke lAla aMgAroM ko eka phUTe hue miTTI ke baratana ke Tukar3e (ThIkare) meM bhara kara lAyA aura dhadhakate hue aMgAroM ko gajasukumAla anagAra ke sira para rakha diyaa| isake bAda 'mujhe koI dekha na le' - isa bhaya se cAroM ora idhara-udhara dekhatA huA vaha vahA~ se bhAgA aura jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM calA gyaa| vivecana - zaMkA - kyA somila jisa dizA se AyA, punaH usI dizA meM gayA? . samAdhAna - "jAmeva disaM pAubbhUe" - arthAt jisa dizA se prakaTa huA thA, AyA thA yAnI mArga se cala kara jahAM gajasukumAla anagAra dhyAnastha khar3e the usa dizA meM AyA thA tathA aMgAre DAla kara 'tAmeva disaM paDigae' - usI dizA meM vApasa calA gayA yAnI mArga taka vApasa pahuMca gyaa| kahane kA Azaya yaha hai ki mArga se gajasukumAla taka AyA yaha bhAva to 'jAmeva disaM pAubbhUe' kA hai aura gajasukumAla jI ke pAsa se vApasa mArga taka pahuMcA yaha bhAva 'tAmeva disaM paDigae' kA hai| mArga para pahuMca kara somila cAhe jaMgala meM gayA ho yA dvArikA meM, isase koI pharka nahIM par3atA hai| asahyavedanA aura mokSa gamana (36) tae NaM tassa gayasukumAlassa aNagArassa sarIrayaMsi veyaNA pAunbhUyA ujjalA jAva durhiyaasaa| taeNaM se gayasukumAle aNagAre somilassa mAhaNassa maNasA vi appadussamANe taM ujjalaM jAva ahiyaasei| taeNaM tassa gayasukumAlassa aNagArassa taM ujjalaM jAva ahiyAsemANassa subheNaM pariNAmeNaM pasatthajjhavasANeNaM tayAvaraNijjANaM kammANaM khaeNaM kammarayavikiraNakaraM apuvvakaraNaM aNuppaviTThassa aNaMte aNuttare jAva kevalavaraNANadaMsaNe samuppaNNe tao pacchA siddhe jaavpphiinne| kaThina zabdArtha - sarIrayaMsi - zarIra meM, veyaNA - vedanA, pAunbhUyA - utpanna huI, ujjalA - ujjvala - jalAne vAlI, durahiyAsA - dussaha, appadussamANe - leza mAtra bhI dveSa For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 . varga 3 adhyayana 8 - asahyavedanA aura mokSa gamana **************** *******kekekrkeekakakaks****************************** nahIM karate hue, subheNaM - zubhaM, pariNAmeNaM - pariNAmoM se, pasatthajjhavasANeNaM - prazasta adhyavasAyoM se, tayAvaraNijjANaM kammANaM - tadAvaraNIya karmoM ko, khaeNaM - kSaya karake, kammarayavikiraNakaraM - karma raja ko jhAr3a kara sApha kara dene vAle, apuvvakaraNaM - apUrvakaraNa nAmaka AThaveM guNasthAna meM, aNuppaviTThassa- praveza karake, aNaMte- anaMta - anta rahita, aNuttareanuttara, kevalavaraNANadasaNe - zreSTha kevalajJAna kevaladarzana ko, samuppaNNe - utpanna kiyaa| bhAvArtha - somila brAhmaNa dvArA sira para aMgAre rakhe jAne se gajasukumAla anagAra ke zarIra meM mahAvedanA utpanna huii| vaha vedanA atyanta duHkhamayI, jAjvalyamAna aura asahya thii| phira bhI gajasukumAla anagAra, somila brAhmaNa para lezamAtra bhI dveSa nahIM karate hue samabhAva pUrvaka sahana karane lge| zubha pariNAma tathA zubha adhyavasAyoM se tathA tadAvaraNIya (AtmA ke una-una guNoM ko AcchAdita karane vAle) karmoM ke nAza se karma-vinAzaka apUrvakaraNa meM praveza kiyA, jisase unako ananta (anta-rahita) anuttara (pradhAna) nirvyAghAta (rukAvaTa rahita) nirAvaraNa, kRtsna (sampUrNa) pratipUrNa kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna huaa| tatpazcAt sakala karmoM ke kSaya ho jAne ke kAraNaM gajasukumAla anagAra kRtakRtya bana kara 'siddha' pada ko prApta hue, jisase ve lokAloka ke sabhI padArthoM ke jJAna se 'buddha' hue| sabhI karmoM se chUTa jAne se 'parinirvRta' (zItalIbhUtaM) hue| zArIrika aura mAnasika sabhI duHkhoM se rahita hone ke kAraNa 'sarva duHkhaprahINa' hue arthAt gajasukumAla anagAra mokSa ko prApta ho gye| .. vivecana - 'ujjalA jAva durahiyAsA' meM 'jAva' zabda se nimna zabdoM kA grahaNa huA hai - viulA - vipula - bar3I mAtrA vAlI, pagADhA - pragADha - gADhe anubhAga vAlI, kakkasAkarkaza - kaThora, kaDuyA - kaTuka - khArI, pharusA - paruSa - nirdayatA vAlI, NiTTarA - niSThurabinA lihAja vAlI, caNDA - cANDAla ke samAna anukampA rahita, pracaNDa, tivvA - tIvra, dukkhA - duHkha dene vAlI, duggA - durga-kaThinatA se sahI jAne vAlI, jisakA vedana kaThinAI se ho, durahiyAsA - kAyA se jise sahana karanA atyaMta muzkila hai - aisI vedanA gajasukumAla ke zarIra meM utpanna huii| usa mahAn vedanA ko kAyA se aMgAre girA kara pratikAra karanA to dUra, somila ke sAmane kupita dRSTi se dekhanA to dUra, vacanoM se kucha bhI kahanA to dUra, mana se bhI UMce nIce bhAva nahIM lAte hue bahuta hI UMce samabhAvoM ke sAtha sahana kiyaa| somA kanyA ko kanyAoM ke antaHpura meM rakhA gayA thaa| vaha ku~vArI thI tathA surUpA bhI thii| aisI rUpa rAzi kI svAminI jisane kRSNa mahArAja ko vismita kara diyA thaa| kyA gajasukumAlajI For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 antakRtadazA sUtra ******************************************************************** ke dIkSA le lene mAtra se somA ku~vArI raha jAtI? yAdava vaMza meM aneka bala-rUpa saMpanna rAjakumAra the| phira ku~vArI ke to 'sau ghara aura sau vara' kI lokokti bhI prasiddha hai| anIkasenAdi ne battIsabattIsa patniyoM ko chor3a kara dIkSA lI thI, gautamakumAra Adi ne ATha-ATha rAniyA~ chor3I thii| unake zvasura to nArAja nahIM hue the jaba ki ve pariNitA patniyA~ thiiN| ityAdi UhApoha karane para dhyAna meM AyegA ki somila kA yaha cintana asAmayika evaM avyAvahArika thaa| kucha bhI ho, graMthakAroM kA kahanA hai ki ninANu lAkha bhavoM ke pUrva gajasukumAla ke jIva ne sota ke lar3ake somila ke jIva ko IrSyAvaza garma-garma ur3ada ke ATe kI moTI roTI sira para bAMdha kara mAra diyA thA, usa vaira kA badalA somila ne isa bhava meM liyaa| ... badalA lenA yA nahIM lenA - yaha mahattvapUrNa nahIM hai| yadi isa bIca somila kI mukti ho gaI hotI athavA vaha mAnavettara gati meM hotA athavA manuSya hokara bhI dvArikA meM nahIM hotA to vaha badalA lene kahAM se AtA? mahattvapUrNa hai badalA cukaanaa| udaya hone para karma phala dete haiN| gajasukumAlajI kI bhAMti kSamA-titikSA pUrvaka samabhAva se vipAka vedana kara liyA jAya to nae karmoM kI zrRMkhalA nahIM bntii| somila ne unake sira para aMgAre DAle the taba bhI unhoMne usa para mana se bhI dveSa nahIM kiyaa| AtmajJAnI sAdhaka jAnatA hai ki koI kisI ko sukhI yA duHkhI banAne kA nimitta mAtra hotA hai, vAstava meM upAdAna to apanI AtmA hI hai| . . zaMkA - gIlI miTTI kI pAla bAMdhane kI kyA AvazyakatA thI? samAdhAna - mahApuruSoM kA mastaka gola evaM U~cA hotA hai| usa para muNDana huA thA, ataH bAla bhI nahIM the| aisI avasthA meM binA pAla bAMdhe ve aMgAre sira para Tika nahIM sakate the| zaMkA - gajasukumAlajI ko yaha vedanA kitane samaya taka rahI? samAdhAna - aMgAre DAlane ke bAda deha dagdha hone laga gayA thaa| prahara bhara ke bhItara bhItara hI mukti ho jAne kI saMbhAvanA hai| khaira ke aMgAre kAphI samaya taka jalate haiM tathA tApa bhI vizeSa dete haiN| naraka meM yahA~ se anaMtaguNI uSNatA hai, ataH karma-nirjarA ke lie mAtra tApa hI paryApta nahIM, unake pariNAmoM-adhyavasAyoM kI nirmalatA evaM AtmA ke bheda-vijJAna kA ciMtana bhI karmakSaya meM prabala sahAyaka siddha hotA hai| For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 varga 3 adhyayana 8 - pAMca divya prakaTa ******************************************************************** zaMkA - bhagavAn ariSTanemi svAmI ne gajasukumAlajI ko AjJA hI kyoM dI? ve to kevalajJAnI the| samAdhAna - kevalajJAnI hone ke kAraNa bhagavAn jAnate the ki gajasukumAla kI mukti isI rUpa meM hone vAlI hai| gozAlaka-upasarga meM bhagavAna mahAvIra svAmI ne spaSTa Adeza pharamAyA thA ki koI bhI gozAlaka se praznottara nahIM kare, para sarvAnubhUti evaM sunakSatra munirAja se nahIM rahA gyaa| unhoMne gozAlaka ko samajhAyA phalataH ve tejolezyA ke nisarga se bhasmIbhUta ho ge| bhavitavyatA jJAniyoM ke dRSTipatha meM hotI hai, use anyathA karanA to svayaM apane jJAna meM hI visaMvAdana hone jaisA hone se asaMbhava hai| gajasukumAlajI kI AyuSya paryAya bhI pUrI hone ko thii| ataH pUrNa jJAnI prabhu kI pravRtti meM maMgala hI rahA huA samajhanA caahie| pAMca divya prakaTa tattha NaM ahAsaMNihiehiM devehiM sammaM ArAhie tti kaTu divve surabhigaMdhodae vuDhe, dasaddhavaNNe kusume NivADie celukkheve kae divve ya gIyagaMdhavvaNiNAe kae yAvi hotthaa| kaThina zabdArtha - ahAsaMNihiehiM - samIpavartI, devehiM - devoM ne, ArAhie - * ArAdhanA kI hai, divve - divya, surabhigaMdhodae - sugaMdhita acitta jala kI, vuDhe - varSA kI, dasaddhavaNNe - dasa ke Adhe raMga ke yAnI pAMca raMgoM ke, kusume - phUloM kA, NivADie - bikharAva kiyA, celukkheve kae - suMdara suMdara dhvajA patAkAeM phaharAI, gIyagaMdhavvaNiNAe kae- gIta gaMdhoM se AkAza guMjA diyA, (sAjoM ke sAtha gAyA gayA gIta gaMdharva hai binA sAja ke gAyA gayA gIta hai). bhAvArtha - usa samaya vahA~ samIpavartI devoM ne - 'ina gajasukumAla anagAra ne cAritra kA samyak ArAdhana kiyA hai' - aisA vicAra kara apanI vaikriya zakti ke dvArA divya sugandhita acitta jala aura pAMca varSoM ke acitta phUloM evaM vastroM kI varSA kI aura divya madhura gAyana evaM vAdyoM kI dhvani se AkAza ko vyApta kara diyaa| vivecana - zaMkA - kRSNa mahArAja ko ina divya saMketoM se koI jJAna nahIM huA ki mere bhAI kA mokSa ho gayA hai? For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 antakRtadazA sUtra *** *Jing *Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai *************** ********** - samAdhAna - bhagavAn ke zAsana meM mukti hotI hI rahatI thI, gajasukumAla anagAra ke lie aisA socanA apratyAzita hI thaa| prazna - nirvANoparAMta devoM ne ye upakrama kie to jaba sira para aMgAre dhadhaka rahe the taba devoM ne sahAyatA kyoM nahIM kI? uttara - usa samaya devoM kA upayoga nahIM lagA thaa| prazna - kyA zrI kRSNa mahArAja ko ina daivika kAryakramoM se gajasukumAlajI ke nirvANa kA patA nahIM lagA? . .. uttara - usa samaya devoM dvArA kiye gaye jala-puSpa vRSTi Adi sAmAnya samajhe jAte the kyoMki bhagavAn ke kaI aMtevAsI kevalajJAna, nirvANa Adi prApta karate rahate the| phira yaha bhI koI niyama nahIM ki hara mahApuruSa ko kevalajJAna hone para yA nirvANa hone para devoM dvArA mahotsava ho hI, yaha to devoM kA upayoga laga gayA, ataH unhoMne ye kArya kara lie anyathA upayoga nahIM lagatA to ye kAryakrama nahIM bhI hote| rAja-kArya meM vyasta kRSNa mahArAja ne kadAcit ye devakRta / zabdAdi sune bhI hoMge taba bhI yaha to ve kaise soca sakate the ki gajasukumAlajI kA nirvANa ho gayA hai, kyoMki itanI jaldI gajasukumAlajI ko kevalajJAna yA mukti hone kI to saMbhAvanA hI nahIM rakhI jAtI thii| kRSNa vAsudeva kA bhagavAn kI sevA meM jAnA (40) tae NaM se kaNhe vAsudeve kallaM pAuppabhAyAe jAva jalate NhAe jAva vibhUsie hatthikkhaMdhavaragae sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM seyavaracAmarAhiM uddhavvamANIhiM mahayA-bhaDa-caDagara-pahakara-vaMdaparikkhitte bAravaI NayarI majjhamajheNaM jeNeva arahA ariTuNemI teNeva pahArettha gmnnaae| kaThina zabdArtha - kallaM pAuppabhAyAe - dUsare dina prabhAta hone para, mahayA - mahAn, bhaDa-caDagara-pahakara-vaMdaparikkhitte - bahusaMkhyaka subhaTa Adi ke vRMda se ghire hue, pahArettha gamaNAe - jAne ke lie ravAnA honaa| bhAvArtha - gajasukumAla kI dIkSA ke dUsare dina sUryodaya ho jAne para snAnAdi kara ke For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 yAvat sabhI alaMkAroM se alaMkRta ho, hAthI para baiTha kara, koraNTa ke phUloM kI mAlA se yukta chatra sira para dharAte hue tathA dAe~-bAe~ donoM ora zveta cAmara DulAte hue, aneka subhaToM ke samUha se yukta kRSNa-vAsudeva dvArikA nagarI ke rAjamArga se hote hue bhagavAn ariSTanemi ke samIpa jAne ke lie cle| - vRddha para anukampA evaM sahayoga ******************** vRddha para anukampA evaM sahayoga taNaM se kahe vAsudeve bAravaIe NayarIe majjhamajjheNaM NiggacchamANe ekkaM purisaM pAsai juNNaM jarAjajjariyadehaM jAva kilaMtaM mahaImahAlayAo iTTagarAsIo egamegaM iTTagaM gahAya bahiyAratthApahAo aMtogihaM aNuppavisamANaM pAsai / kaThina zabdArtha - juNNaM - vRddha, jarAjajjariyadehaM klAnta - jarA se jarjarita deha, kilaMtaM * kumhalAyA huA evaM thakA huA, mahaI mahAlayAo - mahAtimahataH iTTagarAsIo - IMToM kA Dhera, egamegaM bAhara galI meM rakhe hue, aMtogihaM - gRha ke aMdara / bahuta bar3A, eka-eka, iTTagaM - IMTa ko, bahiyAratthApahAo bhAvArtha dvArikA nagarI ke madhya jAte hue kRSNa-vAsudeva ne eka puruSa ko dekhaa| vaha bahuta vRddha thaa| vRddhAvasthA ke kAraNa usakI deha jarjarita ho gaI thii| vaha bahuta duHkhI thaa| usake ghara ke bAhara, rAjamArga para IMToM kA eka vizAla Dhera thaa| vaha vRddha usa vizAla Dhera meM se ekaeka IMTa uThA kara bAhara se apane ghara meM lA kara rakha rahA thA / * 1 tae NaM se kaNhe vAsudeve tassa purisassa aNukaMpaNaTThAe hatthikkhaMdhavaragae ceva egaM iTTagaM miNhai, giNhittA bahiyAratthApahAo aMtogihaM aNuppavesei / tae NaM kaNheNaM vAsudeveNaM egAe iTTagAe gahiyAe samANIe aNegehiM purisasaehiM se mahAlae iTTagassa rAsI bahiyAratthApahAo aMtogharaMsi aNuppavesie / - kaThina zabdArtha kaMpa anukampA ke kAraNa, hatthikkhaMdhavaragae ceva - hAthI ke haude para birAje hue hI, aNuppavesei praveza karA diyA, aNegehiM purisasaehiM aneka saiMkar3oM puruSoM ke dvArA, mahAlae mahAn / bhAvArtha usa duHkhI vRddha ko isa prakAra kArya karate hue dekha kara kRSNa-vAsudeva ke mana meM anukampA utpanna huii| unhoMne hAthI para baiThe-baiThe hI apane hAtha se eka IMTa uThA kara usake 76 ****** - -- For Personal & Private Use Only - - - Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 antakRtadazA sUtra Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ***** ****************************************** ghara meM rakha dii| kRSNa-vAsudeva ke dvArA eka IMTa uThAye jAne para, anya sabhI logoM ne IMTeM uThA kara sArA Dhera usake ghara meM pahuMcA diyaa| isa prakAra zrI kRSNa ke eka IMTa uThAne mAtra se usa vRddha puruSa kA bAra-bAra cakkara kATane kA kaSTa dUra ho gyaa| vivecana - bar3e AdamI jo karavAnA cAhate haiM vaha kaI bAra vANI kI apekSA vartana dvArA karavA lete haiM - yaha isa bAta kA suMdara udAharaNa hai| isIlie vinIta ke lakSaNoM meM iMgita aura AkAra kI saMpannatA batAI gaI hai| yaha saMpannatA zrIkRSNa ke sAtha calane vAle puruSoM meM thii| gajasukumAla anagAra ke bAre meM pRcchA tae NaM se kaNhe vAsudeve bAravaIe NayarIe majjhamajheNaM Niggacchai, NiggacchittA jeNeva arahA ari?NemI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA jAva vaMdai NamaMsai vaMdittA NamaMsittA gayasukumAlaM aNagAraM apAsamANe arahaM ariTThaNemiM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI - kahi NaM bhaMte! se mama sahoyare bhAyA gayasukumAle aNagAre? jaNNaM ahaM vaMdAmi nnmNsaami| tae NaM arahA ariTThaNemI kaNhaM vAsudevaM evaM vayAsI - "sAhie NaM kaNhA! gayasukumAleNaM aNagAreNaM appaNo addhe|" ___kaThina zabdArtha - apAsamANe - nahIM dikhAI dene para, sAhie - sAdha liyA hai, appaNo - apanA, aTTe - artha - pryojn| bhAvArtha - isake bAda kRSNa-vAsudeva dvArikA nagarI ke madhya calate hue jahA~ bhagavAn ariSTanemi virAjate the, vahA~ pahu~ce aura bhagavAn ko vandana-namaskAra kiyaa| tatpazcAt apane sahodara laghubhrAtA navadIkSita gajasukumAla anagAra ko vaMdana namaskAra karane ke lie idhara-udhara dekhane lge| jaba unhoMne gajasukumAla anagAra ko nahIM dekhA, taba bhagavAn se pUchA - "he bhagavan! merA sahodara laghubhrAtA navadIkSita gajasukumAla anagAra kahAM haiM? maiM unako vaMdana-namaskAra karanA cAhatA huuN|" bhagavAn ne pharamAyA - "he kRSNa! gajasukumAla anagAra ne jisa Atma-artha ke lie saMyama svIkAra kiyA thA, usase vaha AtmArtha siddha kara liyA hai|" somila dvArA mokSa prApti meM sahAyatA tae NaM se kaNhe vAsudeve arahaM ariTThaNemi evaM vayAsI - kahaNNaM bhaMte! gayasukumAleNaM aNagAreNaM sAhie appaNo aTTe ? For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 varga 3 adhyayana 8 - somila dvArA mokSa prApti meM sahAyatA ************************************************************* ___ bhAvArtha - yaha sunakara kRSNa-vAsudeva ne Azcaryayukta ho kara pUchA - "he bhagavan! gajasukumAla anagAra ne kisa prakAra apanA prayojana siddha kara liyA?" tae NaM arahA ariTThaNemI kaNhaM vAsudevaM evaM vayAsI - "evaM khalu kaNhA! gayasukumAle NaM aNagAreNaM mama kallaM puvvAvaraNha-kAlasamayaMsi vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI - icchAmi NaM jAva uvasaMpajjittANaM vihri| tae NaM taM gayasukumAlaM aNagAraM ege purise pAsai, pAsittA Asurutte jAva siddhe| taM evaM khalu kaNhA! gayasukumAleNaM aNagAreNaM sAhie appaNo atte|" bhAvArtha - kRSNa-vAsudeva ke isa prakAra pUchane para bhagavAn ne kahA - "he kRSNa! kala dIkSA lene ke bAda, cauthe prahara meM gajasukumAla anagAra ne vandana-namaskAra kara ke mere sAmane isa prakAra icchA prakaTa kI - 'he bhagavan! maiM ApakI AjJA prApta kara mahAkAla zmazAna meM eka rAtri kI bhikSu-pratimA kI ArAdhanA karanA cAhatA huuN|' he kRSNa! maiMne kahA - "jaisA tumheM sukha ho vaisA kro|' isa prakAra AjJA prApta kara gajasukumAla anagAra mahAkAla zmazAna meM gaye aura vahA~ dhyAna dhara kara khar3e rhe|" - "he kRSNa! usa samaya vahA~ eka puruSa AyA aura usane gajasukumAla anagAra ko dhyAnastha khar3A dekhaa| dekhate hI use vaira-bhAva jAgrata huA aura vaha krodha se Atura ho kara tAlAba se gIlI miTTI lAyA aura gajasukumAla anagAra ke sira para cAroM ora usa miTTI kI pAla baaNdhii| phira citA meM jalate hue khera ke atyanta lAla aMgAroM ko eka phUTe hue miTTI ke baratana meM le kara gajasukumAla anagAra ke | sira para DAla diye, jisase gajasukumAla anagAra ko asahya vedanA huI, parantu phira bhI unake hRdaya meM usa ghAtaka puruSa ke prati thor3A bhI dveSa-bhAva nahIM aayaa| ve samabhAva pUrvaka usa bhayaMkara vedanA ko sahana karate rahe aura zubha pariNAma evaM zubha adhyavasAya se kevalajJAna prApta kara mukta ho ge| isalie he kRSNa! gajasukumAla anagAra ne apanA kArya siddha kara liyaa|" vivecana - jaina darzana vastutaH vicitra dharma darzana hai| yahA~ hara ulTI bAta ko sulaTA liyA jAtA hai, ulajhI huI gutthiyoM ko sugamatA se sulajhA liyA jAtA hai| vIravara senAnI gajasukumAla jahA~ mana se bhI dveSa nahIM karate, vahIM senApati bhagavAn ariSTanemi nRzaMsa krUra hatyAre ko 'sahAyatA dAtA' nirUpita karate haiM, vaha bhI tatkAla ghaTita kA uddharaNa dekr| For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 antakRtadazA sUtra ************************************************************* prazna - taba somila durgati meM kyoM jAyegA, jaba ki usane sahAyatA dI hai? uttara - pratyeka ko apanI bhAvanA ke anusAra phala milatA hai| yadi somila zubha-bhAvanA se uttama AhAra baharAtA tathA usakA azubha pariNamana ho kara gajasukumAlajI kA prANAnta bhI ho jAtA, taba bhI usako zubha bhAvoM ke kAraNa uttama phala miltaa| nahIM to AhAra baharAne vAlA yadi azubha pariNAmoM se kharAba AhAra deve aura muni ko usakA zubha pariNamana ho taba bhI dAtA ko azubha phala hI milegaa| somila kI bhAvanA apanA pratizodha lene kI thii| gajasukumAlajI ne samatA bhAva rakha liyA tathA mukta ho ge| inake sthAna para koI kacce mana kA sAdhaka hotA tathA aMgAroM se Dara kara bhAga khar3A hotA, to unmAda dIrghakAlika rogAtaka yA kevalI prarUpita dharma se vicyuti hote kyA samaya lagatA? ataH somila ne apane krUra adhyavasAyoM ke kAraNa hI azubha phala paayaa| bhrAta muni ghAtaka kauna? tae NaM se kaNhe vAsudeve arahaM ariTThaNemi evaM vayAsI - "kesa NaM bhaMte! se purise appatthiyapatthie jAva parivajjie, je NaM mamaM sahoyaraM kaNIyasaM bhAyaraM gayasukumAlaM akAle ceva jIviyAo vavarovie?" tae NaM arahA ariTThaNemI kaNhaM vAsudevaM evaM vayAsI - "mA NaM kaNhA! tumaM tassa purisassa posmaavjjaahiN| evaM khalu kaNhA! teNaM puriseNaM gayasukumAlassa aNagArassa sAhijje dinnnne|" kaThina zabdArtha - paosamAvajjAhiM - krodha (dveSa) mata kro| bhAvArtha - yaha suna kara kRSNa vAsudeva ne bhagavAn ariSTanemi se pUchA - 'he bhagavan! mRtyu ko cAhane vAlA lajjA Adi se rahita vaha puruSa kauna hai, jisane mere sahodara laghubhrAtA gajasukumAla anagAra kA akAla meM hI prANa-haraNa kara liyA?' bhagavAn ne kahA - 'he kRSNa! tuma usa puruSa para krodha mata karo, kyoMki usa puruSa ne gajasukumAla anagAra ko mokSa prApta karane meM sahAyatA dI hai|' ... "kahaNNaM bhaMte! teNaM puriseNaM gayasukumAlassa NaM sAhijje diNNe? tae NaM arahA arihaNemI kaNhaM vAsudevaM evaM vayAsI - "se NUNaM kaNhA! tuma mamaM pAyavaMdae havvamAgacchamANe bAravaIe NayarIe egaM purisaM pAsasi jAva annuppvesie| For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 pahacAna kA upAya ******************************************************************** jahA NaM kaNhA! tumaM tassa purisassa sAhijje diNNe / evAmeva kaNhA! teNaM puriseNaM gayasukumAlassa aNagArassa aNegabhava-sayasahassa - saMciyaM kammaM udIremANeNaM bahukammaNijjaraTTha sAhijje diNNe / " kaThina zabdArtha . aNegabhavasayasahassasaMciyaM -- anekAneka lAkhoM bhavoM ke saMcita, udIremANeNaM - udIraNA karane meM, bahukammaNijjaraTuM - bahuta karmoM kI nirjarA ke liye / 'he bhagavan! usa puruSa ne bhAvArtha yaha suna kara kRSNa - vAsudeva ne bhagavAn se pUchA gajasukumAla anagAra ko kaise sahAyatA dI ?' bhagavAn ne kahA 'he kRSNa ! mere caraNa - vandana karane ke lie Ate hue tumane dvArikA nagarI ke rAjamArga para eka bahuta bar3e IMToM ke Dhera meM se eka-eka IMTa uThA kara ghara meM rakhate hue, eka dIna-durbala vRddha puruSa ko dekhaa| usa para anukampA kara ke tumane usa Dhera meM se eka IMTa uThA kara usake ghara meM rakha dI, jisase tumhAre sAtha vAle sabhI puruSoM ne krama se una sabhI IMToM ko uThA kara usake ghara meM rakha diyA, jisase usa vRddha puruSa kA duHkha dUra ho gayA / ' 'he kRSNa ! jisa prakAra tumane usa vRddha puruSa kI sahAyatA kI, usI prakAra usa puruSa ne bhI gajasukumAla ke lAkhoM bhavoM meM saMcita kiye hue karmoM kI ekAMta udIraNA kara ke unakA sampUrNa * kSaya karane meM bar3I sahAyatA dI hai|' - - 83 - pahacAna kA upAya tae NaM se kahe vAsudeve arahaM ariTThaNemiM evaM vayAsI - se NaM bhaMte! purise mae kahaM jANiyavve? tae NaM arahA ariTThaNemI kaNhaM vAsudevaM evaM vayAsI - je NaM kahA ! tumaM bAravaIe NayarIe aNuppavisamANaM pAsittA Thiyae ceva ThiibheeNaM kAlaM krissi| tae NaM tumaM jANijjAsi esa NaM se purise / kaThina zabdArtha - kahaM - kaise, jANiyavve - jAna sakUMgA, aNuppavisamANaM - praveza karate hue, Thiyae - khar3e-khar3e, ThiGgabheeNaM- sthiti bheda kAlaM (mRtyu), karissai - kregaa| A kAla For Personal & Private Use Only - - Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antakRtadazA sUtra ****************************Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Shui ** bhAvArtha - yaha suna kara kRSNa-vAsudeva ne bhagavAn se phira pUchA - "he bhagavan! maiM usa puruSa ko kisa prakAra jAna sakU~gA?" bhagavAn ne kahA - 'he kRSNa! dvArikA nagarI meM praveza karate hue tumheM dekhate hI jo puruSa Ayu kI sthiti ke kSaya se vahIM para khar3A-khar3A hI mRtyu ko prApta ho jAya, usI puruSa ko tuma jAna lenA ki yaha vahI puruSa hai|' kRSNa aura somila kI bheMTa - (41) . tae NaM se kaNhe vAsudeve arahaM ariTTaNemiM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA .. jeNeva AbhiseyaM hatthirayaNaM teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA hatthiM durUhai, durUhittA jeNeva bAravaI NayarI jeNeva sae gihe teNeva pahArettha gmnnaae| bhAvArtha - tadanantara kRSNa vAsudeva ne arhat ariSTanemi ko vaMdana namaskAra kiyA, vaMdana namaskAra karake jahAM abhiSeka yogya hasti ratna thA, vahAM pahuMca kara usa hAthI para ArUDha hue aura dvArikA nagarI meM apanA rAjaprAsAda kA usa ora cala pdd'e| , ____tae NaM tassa somilassa mAhaNassa kallaM jAva jalaMte ayameyArUve ajjhathie jAva smuppnnnne| evaM khalu kaNhe vAsudeve arahaM ariTThaNemiM pAyavaMdae Niggae, taM NAyameyaM arahayA viNNAyameyaM arahayA suyameyaM arahayA siTTameyaM arahayA bhavissai kaNhassa vAsudevassa taM Na Najjai NaM kaNhe vAsudeve mamaM keNavi kumAreNaM mArissai tti kaTu bhIe sayAo gihAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA kaNhassa vAsudevassa bAravaI NayariM aNuppavisamANassa purao sapakkhiM sapaDidisiM hvvmaage| kaThina zabdArtha - NAyameyaM - jAnI huI, viNNAyameyaM - vijJAta - vizeSa rUpa se jAnI huI, suyameyaM .- sunI huI, siTThameyaM - spaSTa rUpa se samajhI huI, keNavi kumAreNaM - kisa kumauta se, mArissai - mAreMge, purao - sAmane se hI, sapakkhiM - sapakSa - samAna pArzvatayA, sapaDidisiM - sapratidik / For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 adhyayana 8 - somila zava kI durdazA 85 Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Hua Zhong Li **************************** bhAvArtha - sUryodaya hote hI somila brAhmaNa ne apane mana meM socA ki - 'kRSNa-vAsudeva bhagavAn ke caraNa-vandana ke lie gaye haiN| bhagavAn to sarvajJa haiN| unase koI bAta chipI nahIM hai| bhagavAn ne gajasukumAla kI mRtyu sambandhI sArI bAta jAna lI hogI, pUrNa rUpa se jAna lI hogI aura kRSNa-vAsudeva se kaha dI hogii| ise jAna kara kRSNa-vAsudeva na jAne mujhe kisa kumauta se mAreMge? aise vicAra se bhayabhIta ho kara somila ne bhAga jAne kA vicAra kiyaa| phira usane socA ki kRSNa-vAsudeva to rAjamArga se hI aaveNge| isalie mujhe ucita hai ki maiM galI ke rAste cala kara dvArikA nagarI se nikala bhaaguuN|' aisA vicAra kara vaha apane ghara se nikalA aura galI ke rAste bhAgate hue jAne lgaa| ___idhara kRSNa-vAsudeva bhI apane sahodara laghubhrAtA gajasukumAla anagAra kI akAla-mRtyu ke zoka se vyAkula hone ke kAraNa rAjamArga chor3a kara galI ke rAste se hI A rahe the, jisase saMyogavaza vaha somila brAhmaNa, kRSNa-vAsudeva ke sAmane hI A niklaa| . somila kI mauta / tae NaM se somile mAhaNe kaNhaM vAsudevaM sahasA pAsittA bhIe Thiyae ceva ThiibheeNaM kAlaM karei, karittA dharaNitalaMsi savvaMgehiM dhasatti snnnnivddie| kaThina zabdArtha - dharaNitalaMsi - pRthvI tala para, savvaMgehiM - sarvAMga, dhasatti - dhasa zabda karate hue, saNNivaDie - gira pdd'aa| bhAvArtha - usa samaya vaha somila brAhmaNa, kRSNa-vAsudeva ko sAmane Ate hue dekheM kara bahuta bhayabhIta huA aura jahA~ kA tahA~ khar3A raha gyaa| Ayu-kSaya ho jAne se vaha khar3A-khar3A hI mRtyu ko prApta ho gayA, jisase usakA mRta zarIra dhar3Ama se dharatI para gira pdd'aa| .. somila zava kI durdazA . tae NaM se kaNhe vAsudeve somilaM mAhaNaM pAsai, pAsittA evaM vayAsI - "esa NaM bho devANuppiyA! se somile mAhaNe apatthiyapatthie jAva privjjie| For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ********* jeNa mamaM sahoyare kaNIyase bhAyare gayasukumAle aNagAre akAle ceva jIviyAo vavarovie" tti kaTTu somilaM mAhaNaM pANehiM kaDDhAver3a, kaDDhAvittA taM bhUmiM pANieNaM abbhokkhAvei, abbhokkhAvittA jeNeva sae gihe teNeva uvAgae saMyaM hiM aNuvi / kaThina zabdArtha- pANehiM cANDAloM dvArA, kaDDAvei - ghasITavAyA, pANieNaM pAnI se, abbhokkhAvei - dhulvaayaa| bhAvArtha jaba kRSNa - vAsudeva ne somila brAhmaNa ko mRtyu prApta hote dekhA, taba ve isa prakAra bole - 'he devAnupriyo ! yaha vahI aprArthitaprArthaka (jise koI nahIM cAhatA, usa mRtyu ko cAhane vAlA) nirlajja somila brAhmaNa hai, jisane mere sahodara laghubhrAtA gajasukumAla anagAra ko akAla meM hI kAla kA grAsa banA DAlA / ' aisA kaha kara usa mRta somila ke pairoM ko rassI se baMdhavA kara tathA cANDAloM dvArA ghasITavA kara nagara ke bAhara phikavA diyA aura usa zava dvArA sparzita bhUmi ko pAnI DalavA kara dhulvaayaa| phira vahA~ se cala kara kRSNa vAsudeva apane bhavana meM pahu~ce / - vivecana - viveka jyoti lupta hone para aparAdhoM kA bIja vapana hotA hai / somila ko yadi aMgAre DAlane se pUrva bhaya evaM udvega ho jAtA tathA tIrthaMkaroM kI sarvajJatA dhyAna meM A jAtI, to kitanA acchA rahatA ? dizA-pratilekhana karate samaya use prabhu ke anaMta cakSuoM kA dhyAna nahIM aayaa| tejapuMja kRSNa ke kopa kA dhyAna nahIM aayaa| kyA isa prasaMga se bahuta sikhe jAne kI guMjAIza nahIM hai ? -. antakRtadazA sUtra - ************** bhagavAn to anaMta kSamA ke puMja the, para kRSNa mahArAja zAsaka the / 'bhaviSya meM yadi koI saMta satI kI kadarthanA karegA to usako kaThoratama daNDa milegaa|' isa bAta kI zikSA dene ke lie tathA apanI kopa zAnti ke lie somila ke zava kI durgati karavAI | jina - zAsana evaM TM jana- zAsana ke siddhAMtoM kA aMtara samajhane ke lie, kevalI aura chadmastha kI bheda-rekhA kA adhyayana karane ke lie, kSamA evaM krodha, pratizodha evaM AtmazAnti ke paraspara virodhI pahaluoM para vicAraNA ke lie prakRta adhyayana atyanta sahAyaka hai| Akroza, kuNThA, tanAva, badamijAjI Adi mAnasika rogoM kA parihAra Atmika zAnti evaM samAdhi kA uttarottara vikAsa kara ke yahA~ For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 varga 3 adhyayana 8 - upasaMhAra **********************-*-*-*-**-*************************************** taka kiyA jA sakatA hai ki sira para jAjvalyamAna aMgAre rahate hue bhI mana meM parama zAnti kI saritA bahatI rhe| isake lie yaha spaSTa udAharaNa hai| hama saba gaMjasukumAla bana kara parama samAdhi ke patha para UrdhvArohaNa kareM, yahI abhipreta hai| upasaMhAra (43) evaM khalu jaMbU! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa aMtagaDadasANaM taccassa vaggassa aTThamassa ajjhayaNassa ayamaDhe pnnnntte| // aTuM ajjhayaNaM smttN|| bhAvArtha - he jambU! siddhi-gati ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtagaDadazA nAmaka AThaveM aMga ke tIsare varga ke AThaveM adhyayana ke uparokta bhAva pharamAye haiN| vivecana - upasaMhAra karate hue AcArya deva sudharmA svAmI pharamAte haiM - he jambU! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI jo namotthuNaM meM pharamAye gaye sabhI guNa gaNoM se suzobhita yAvat mokSa sthAna ko prApta haiN| aMtakRtadazA sUtra ke tIsare varga ke AThaveM adhyayana ke uparokta bhAva pharamAye haiN| jambUsvAmI ne vinayapUrvaka guru mahArAja ke zrIvacanoM ko 'tahatti' kaha kara svIkAra kiyaa| ||tiisre varga kA AThavAM adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM ajjhayaNaM - - Navamassa ukkhevao - evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bAravaIe NayarIe jahA paDhamae jAva viharai / tattha NaM bAravaIe NayarIe baladeve NAmaM rAyA hotthA, vaNNao / tassa NaM baladevassa raNNo dhAriNI NAmaM devI hotthA, vaNNao / taNaM sA dhAriNI sIhaM sumiNe jahA goyame, NavaraM sumuhe NAmaM kumAre, paNNAsaM kaNNAo, paNNAsaM dAo, cohasapuvvAiM ahijjai vIsaM vAsAiM pariyAo, sesaM taM ceva jAvasettuMje siddhe / Nikkhevao / kaThina zabdArtha ukkhevao utkSepaka - prAraMbha, sIhaM - siMha kA, sumiNe svapna, paNNAsaM pacAsa, kaNNAo - kanyAeM, dAo. - dAta caudaha pUrvokA, settuMje - zatruMjaya parvata para, Nikkhevao nikSepaka daheja, cohasapuvvAiM upasaMhAra / bhAvArtha - jambUsvAmI, sudharmA svAmI se pUchate haiM- 'he bhagavan! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtagaDadazA sUtra ke tIsare varga ke AThaveM adhyayana ke jo bhAva kahe, ve maiMne Apase sune haiN| he bhagavan! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne nauveM adhyayana ke kyA bhAva kahe haiM ? ' navama adhyayana sumukhakumAra (44) - - For Personal & Private Use Only - jambUsvAmI ke uparokta prazna ke uttara meM sudharmA svAmI ne kahA - 'he jambU ! usa kAla usa samaya meM dvArikA nAma kI nagarI thI, jisakA varNana pahale kiyA jA cukA hai| usa nagarI meM bhagavAn ariSTanemi, tIrthaMkara - paramparA se vicarate hue pdhaare| usa dvArikA nagarI meM 'baladeva' nAma ke rAjA the| unakI rAnI kA nAma 'dhAriNI' thaa| vaha atyanta sukomala aura sundara thI / eka samaya sukomala zayyA para soyI huI dhAriNI rAnI ne svapna meM siMha dekhA / svapna dekhate hI jAgrata ho kara apane pati ke samIpa AI aura svapna kA vRttAnta sunaayaa| garbha samaya pUrNa hone para - Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 varga 3 adhyayana 6 - sumukhakumAra Lin Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai svapna ke anusAra usake yahA~ eka puNyazAlI putra kA janma huaa| isake janma, bAlyakAla Adi kA varNana gautamakumAra ke samAna hai| usakA nAma 'sumukha' rakhA gyaa| yauvana avasthA prApta hone para usa kumAra kA pacAsa rAjakanyAoM ke sAtha vivAha huA aura vivAha meM pacAsa-pacAsa karor3a sauneyA Adi kA daheja milaa| kisI samaya bhagavAn ariSTanemi vahA~ pdhaare| unakI vANI suna kara sumukha ne unake pAsa dIkSA aMgIkAra kii| caudaha pUrvo kA adhyayana kiyA aura bIsa varSa paryanta cAritra paryAya kA pAlana kiyaa| anta meM zatrujaya parvata para saMthArA kara ke siddha hue| __ he jambU! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtagaDadazA nAmaka AThaveM aMga ke tIsare varga ke nauveM adhyayana kA uparokta bhAva kahA hai| // tIsare varga kA navavA~ adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10-13 ajjhAyaNANi zeSa (10-13) adhyayana (45) evaM dummuhe vi kUvadArae vi doNhaM vi baladeve piyA, dhAriNI mAyA // 10-11 // dArue vi evaM ceva NavaraM vasudeve piyA, dhAriNI maayaa||12|| evaM aNAdiTThI vi, vasudeve piyA, dhAriNI maayaa||13|| evaM khalu jaMbU! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa aMtagaDadasANaM taccassa vaggassa terasamassa ajjhayaNassa ayamaDhe pnnnntte| // ii taio vaggo // ___ bhAvArtha - isI prakAra 'durmukha' aura 'kUpadAraka' - ina donoM kumAroM kA bhI varNana jAnanA caahie| ina donoM ke pitA kA nAma 'baladeva' aura mAtA kA nAma 'dhAriNI' thaa| inakA sArA varNana sumukha anagAra ke samAna hI hai| ___'dAruka' kumAra kA varNana bhI sumukha kumAra ke samAna hI hai| antara kevala itanA hai ki inake pitA kA nAma 'vasudeva' aura mAtA kA nAma 'dhAriNI' thaa| isI prakAra 'anAdRSTi' kumAra kA bhI varNana hai| inake pitA kA nAma 'vasudeva' aura mAtA kA nAma 'dhAriNI' thaa| dIkSA le kara ye bhI mokSa gye| he jambU! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtagaDadazA nAmaka AThaveM aMga ke tIsare varga meM teraha adhyayanoM kA isa prakAra artha kahA hai| // tIsare varga ke 10 se 13 adhyayana smaapt|| // iti tRtIya varga smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauttho vaggo - caturtha varga paricaya jai NaM bhaMte! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa aMtagaDadasANaM taccassa vaggassa ayamaDhe pnnnntte| cautthassa NaM bhaMte! vaggassa aMtagaDadasANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe paNNatte? evaM khalu jaMbU! samaNeNaM jAva saMpatteNaM cautthassa vaggassa aMtagaDadasANaM dasa ajjhayaNA pnnnnttaa| taM jahA - . jAli mayAli uvayAli, purisaseNe ya vAriseNe y| pajjuNNa saMba aNiruddhe, saccaNemI ya dddhnnemii||1|| bhAvArtha - jambU svAmI, sudharmA svAmI se pUchate haiM - 'he bhagavan! siddhi-gati prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtagaDadazA nAmaka AThaveM aMga ke tIsare varga meM jo bhAva kahe haiM, be maiMne zravaNa kiye| cauthe varga kA bhagavAn ne kyA artha kahA hai, so kRpA kara ke khiye|' uparokta prazna ke uttara meM sudharmA svAmI ne kahA - 'he jambU! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne caturtha varga meM dasa adhyayana kahe haiN| unake nAma isa prakAra haiM - 1 jAli 2 mayAli 3 uvayAli 4 puruSasena 5 vArisena 6 pradyumna 7 zAmba 8 aniruddha 6 satyanemi aura 10 dRddh'nemi| (47) . jar3a NaM bhaMte! samaNeNaM jAva saMpatteNaM cautthassa vaggassa dasa ajjhayaNA pnnnnttaa| paDhamassa NaM bhaMte! ajjhayaNassa samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe paNNatte? evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bAravaI NAma NayarI hotthA jahA pddhme| kaNhe vAsudeve AhevaccaM jAva vihri| __ bhAvArtha - 'he bhagavan! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne caturtha varga meM dasa adhyayana kahe haiM, to unameM se prathama adhyayana kA kyA bhAva kahA hai?' - 'he jambU! usa kAla usa samaya meM dvArikA nAma kI nagarI thii| jisakA varNana prathama varga ke prathama adhyayana meM kiyA jA cukA hai| vahA~ kRSNa-vAsudeva rAja karate the|' For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 reden .............. antakRtadazA sUtra prathama adhyayana - jAlikumAra kA varNana tattha NaM bAravaIe NayarIe vasudeve rAyA dhAriNI devii| vnnnno| jahA goyamo, NavaraM jAlikumAre paNNAsao daao| bArasaMgI, solassa vAsA pariyAo sesaM jahA goyamassa jAva settuMje siddhe| kaThina zabdArtha - bArasaMgI - bAraha aMgoM kaa| bhAvArtha -usa dvArikA nagarI meM vasudeva rAjA nivAsa karate the| unakI rAnI kA nAma dhAriNI thaa| vaha atyanta sukumAla sundara evaM suzIlA thii| eka samaya sukomalaM zayyA para sotI huI usa dhAriNI rAnI ne siMha kA svapna dekhA aura svapna kA vRttAnta apane patideva ko sunaayaa| usake bAda gautamakumAra ke samAna eka tejasvI putra kA janma huA, jisakA nAma 'jAli kumAra' rakhA gyaa| jaba vaha yuvAvasthA ko prApta huA, taba usakA vivAha pacAsa kanyAoM ke sAtha kiyA gayA aura unheM pacAsa-pacAsa karor3a sonaiyA Adi daheja milaa| eka samaya bhagavAn ariSTanemi vahA~ pdhaare| unakI vANI suna kara jAlikumAra ko vairAgya utpanna ho gyaa| mAtA-pitA kI AjJA le kara unhoMne bhagavAn ke pAsa dIkSA aMgIkAra kii| unhoMne bAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura solaha varSa paryanta dIkSA-paryAya paalii| phira gautama anagAra ke samAna inhoMne bhI zatrujaya parvata para eka mAsa kA saMthArA kiyA aura sarva karmoM se . mukta ho kara siddha hue| // cauthe varga kA prathama adhyayana smaapt|| zeSa nau adhyayana (48) evaM mayAli uvayAli purisaseNe vAriseNe y| evaM pajuNNe vi NavaraM kaNhe piyA ruppiNI maayaa| evaM saMbe vi NavaraM jaMbavaI maayaa| evaM aNiruddha vi NavaraM pajuNNe piyA, vedabbhI maayaa| evaM saccaNemI, NavaraM samuddavijae piyA, sivA maayaa| evaM daDhaNemI vi| savve eggmaa| // cautthassa vaggassa nnikkhevo|| // ii cauttho vggo|| For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 varga 4 adhyayana 2-10 *****krke kekkekkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkk*************************kakkkkkkkekcket kaThina zabdArtha - bArasaMgI - bAraha aMgoM kA, piyA - pitA, mAyA - mAtA, egagamAeka gama-eka smaan| - bhAvArtha - isI prakAra mayAli, uvayAli, puruSasena aura vArisena kA caritra bhI jAnanA caahie| ye sabhI vasudeva ke putra aura dhAriNI ke aMgajAta the| - isI prakAra pradyumna kA caritra bhI jAnanA caahie| inake pitA kA nAma 'kRSNa' aura mAtA kA nAma 'rukmiNI' thaa| isI prakAra 'zAmbakumAra' kA varNana bhI jAnanA caahie| inake pitA kA nAma 'kRSNa' aura mAtA kA nAma 'jAmbavatI' thaa| isI prakAra 'aniruddha kumAra' kA varNana bhI jAnanA caahie| inake pitA kA nAma 'pradyumna'. aura mAtA kA nAma 'vaidarbhI' thaa| isI prakAra 'satyanemi' aura 'dRr3hanemi' ina donoM kumAroM kA varNana jAnanA caahie| ina donoM ke pitA kA nAma 'samudravijaya' aura mAtA nAma 'zivAdevI' thaa| ' sabhI adhyayanoM kA varNana eka samAna hai| he jambU! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne caturtha varga ke bhAva isa prakAra kahe haiN| vivecana - isa varga meM varNita 'jAlikumAra' Adi dasoM adhyayanoM ke varNana meM dIkSA lene ke bAda unake dvAdazAMgI kA jJAna sIkhanA batAyA hai| yahA~ para 'dvAdazAMgI' zabda se 'sampUrNa dvAdazAMgI' (nandI evaM samavAyAMga sUtra meM varNita - dRSTivAda ke parikarma Adi pA~coM bhedoM se yukta) kA adhyayana karanA samajhanA caahie| - tRtIya varga meM 'anIkasena' Adi kumAroM ke varNana meM dIkSA lene ke bAda 14 pUrvo ko sIkhanA batAyA hai| '14 pUrvo ke jJAna meM 'dRSTivAda' nAma ke bArahaveM aMga sUtra ke 'parikarma, sUtra, pUrvagata evaM cUlikA' rUpa cAra bhedoM kA adhyayana samajhanA caahie| cauthe bheda-'anuyoga' (mUla prathamAnuyoga aura gaMDikAnuyoga) kA pUrNa jJAna nahIM karane kI saMbhAvanA lagatI hai| '14 pUrvI' zabda se bhinna dvAdazAMgI va 'dvAdazAMgI zabda' se abhinna dvAdazAMgI (sampUrNa dRSTivAda) ko samajhanA caahie| // cauthe varga ke 2 se 10 adhyayana smaapt| // iti caturtha varga smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamo vaggo - paMcama varga paricaya (46) jai NaM bhaMte! samaNeNaM jAva saMpatteNaM cautthassa vaggassa ayamaDhe paNNatte, paMcamassa NaM bhaMte! vaggassa aMtagaDadasANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTThe paeNatte? evaM khalu jaMbU! samaNeNaM jAva saMpatteNaM paMcamassa vaggassa dasa ajjhayaNA pnnnnttaa| taM jahA - paumAvaI ya gorI, gaMdhArI lakkhaNA susImA y| jaMbuvaI saccabhAmA, ruppiNI mUlasirI mUladattA y|| bhAvArtha - jambU svAmI, zrI sudharmA svAmI se pUchate haiM - 'he bhagavan! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtagaDa sUtra ke caturtha varga kA jo artha kahA, vaha maiMne sunaa| he bhagavan! isake bAda pAMcaveM varga meM kyA bhAva kahe haiM?' ___ uparyukta prazna ke uttara meM zrI sudharmA svAmI kahate haiM - 'he jambU! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne pAMcaveM varga meM dasa adhyayana kahe haiN| ve isa prakAra haiM - 1. padmAvatI 2 gaurI 3 gAndhArI 4 lakSmaNA 5 susImA 6 jAmbavatI 7 satyabhAmA 8 rukmiNI ha mUlazrI aura 10 muuldttaa|' prathama adhyayana (50) . jai NaM bhaMte! samaNeNaM jAva saMpatteNaM paMcamassa vaggassa dasa ajjhayaNA pnnnnttaa| paDhamassa NaM bhaMte! ajjhayaNassa samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTThe paNNatte? bhAvArtha - zrI jambU svAmI pUchate haiM - 'he bhagavan! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne pAMcaveM varga meM dasa adhyayana kahe haiM, to unameM se pahale adhyayana kA kyA bhAva hai?' For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 5 adhyayana 1 - dvArikA vinAza kA kAraNa ******kekakkek******kakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakakankekkkkkkkkkkkkkkkkPAIN - padmAvatI evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bAravaI NAmaM NayarI hotthA, jahA paDhame, jAva kaNhe vAsudeve AhevaccaM jAva vihri| tassa NaM kaNhassa vAsudevassa paumAvaI NAmaM devI hotthA, vnnnno| bhAvArtha - zrI sudharmA svAmI, jambU svAmI se kahate haiM - "he jambU! usa kAla usa samaya meM dvArikA nAma kI nagarI thii| vahA~ kRSNa-vAsudeva rAja karate the| unakI rAnI kA nAma 'padmAvatI' thaa| vaha atyanta sukumAra aura surUpa thii|" bhagavAn ariSTanemi kA padArpaNa (51) - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM arahA ariTThaNemI samosaDhe jAva vihri| kaNhe Niggae jAva pjjuvaasi| taeNaM sA paumAvaI devI imIse kahAe laddhaTThA samANI hahatuDhe jahA devaI jAva pjjuvaasi| taeNaM arahA ariTThaNemI kaNhassa vAsudevassa paumAvaI devIe jAva dhmmkhaa| parisA pddigyaa| ___bhAvArtha - usa kAla usa samaya meM bhagavAn ariSTanemi, tIrthaMkara paraMparA se vicarate hue vahA~ pdhaare| bhagavAn kA Agamana suna kara kRSNa-vAsudeva unake darzana ke lie gaye yAvat paryupAsanA karane lge| bhagavAn kA Agamana suna kara padmAvatI rAnI bhI atyanta hRSTa-tuSTa-prasanna huii| vaha bhI devakI ke samAna dharma-ratha para caDha kara bhagavAn ke darzana karane ke lie gii| bhagavAn ariSTanemi ne kRSNa-vAsudeva, padmAvatI rAnI aura pariSad ko dharmakathA khii| dharma-kathA suna kara pariSad apane-apane ghara lauTa gii| dvArikA vinAza kA kAraNa tae NaM kaNhe vAsudeve arahaM ariTThaNemiM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI - imIse NaM bhaMte! bAravaIe NayarIe duvAlasajoyaNa-AyAmAe NavajoyaNa For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 antakRtadazA sUtra vicchiNNAe jAva paccakkhaM devalogabhUyAe kiMmUlae viNAse bhavissai? kaNhAi! . arahA ari?NemI kaNhavAsudevaM evaM vayAsI - evaM khalu kaNhA! imIse bAravaIe NayarIe duvAlasajoyaNa-AyAmAe NavajoyaNa-vicchiNNAe jAva paccakkhaM devalogabhUyAe suraggidIvAyaNamUlae viNAse bhvissi|. kaThina zabdArtha - kiMmUlae - kisa mUla (kAraNa) se, viNAse - vinAza, suraggidIvAyaNamUlae - surA (madirA), agni aura dvIpAyana RSi ke kaarnn| bhAvArtha - isake bAda kRSNa-vAsudeva ne bhagavAn ariSTanemi ko vaMdana-namaskAra kara isa prakAra pUchA - 'he bhagavan! bAraha yojana lambI, nau yojana caur3I yAvat pratyakSa devaloka ke samAna isa dvArikA nagarI kA vinAza kisa kAraNa se hogA?' bhagavAn ariSTanemi ne kahA - 'he kRSNa! bAraha yojana lambI, nau yojana caur3I yAvat pratyakSa devaloka ke samAna isa dvArikA nagarI kA vinAza surA - madirA, agni aura dvIpAyana RSi ke kAraNa hogaa|' vivecana - arddha bharata ke tIna khaNDoM meM itane dina amana-caina kI baMzI,baja rahI thI, para Aja acAnaka kRSNa mahArAja ko dvArikA ke vinAza kA mUla jAnane kI kyA AvazyakatA huI? kRSNa mahArAja gajasukumAla anagAra kI akAla hatyA se bahuta vicAra meM par3a gaye the| ve socate rahate - 'jaba merI car3hatI puNyavAnI thI to jarAsaMdha ko parAjita kara maiM trikhaNDAdhipati bana gyaa| devoM ne merI sahAyatA kii| dhanapati kubera ne dvArikA kA nirmANa kiyaa| Aja taka koI apriya ghaTanA nahIM ghaTI, para yaha kyA ho gayA? mere sage bhAI gajasukumAla ko, sira para dhadhakate aMgAre DAlakara mAra DAlA gyaa| vaha bhI kahIM dUra nahIM rAjadhAnI dvArikA meM - mere rahate hue hii| merA bhAI hI hotA to bAta vahIM taka thI, para bhagavAn ariSTaneminAtha kA aMtevAsI navadIkSita saMta! usakI yaha prANAnta prakriyA!! basa, dvArikA kA vinAza hone vAlA hai| mere puNyapuMja kA aba jora nahIM hai|' isIlie to buddhimAn kRSNa ne yaha nahIM pUchA ki vinAza hogA yA nahIM? unhoMne sIdhA yahI pUchA ki vinAza kaise hogA? sunA jAtA hai ki madirA ko dvArikA-vinAza kA kAraNa jAna kara kRSNa mahArAja ne madya For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 5 adhyayana 1 - kRSNa kA pazcAttApa ******************************************************rkekkkkkkkkkekke* niSedha kara diyA tathA bacI-khucI madirA bAhara phikavA dii| eka bAra kucha yAdava kumAra ghor3e lekara ghUmane ge| pyAsa lagI to gaDDhe meM rahI zarAba pI lii| vahIM dvaipAyana RSi tapayukta dhyAna kara rahe the| madirA ke naze meM unake Upara ghor3e kudAne lage tathA kahIM eka marA sarpa par3A thA, use RSi ke gale meM DAla diyA aura use maaraa| isa abhadra ceSTA se RSi kupita hue| unhoMne dvArikA vinAza karane kA nidAna kara liyaa| mAlUma par3ane para kRSNa baladeva ne unheM nidAna tyAgane kI prArthanA kI para RSi ne kahA - 'tuma donoM baca skoge|' kRSNa kA pazcAttApa (52) tae NaM kaNhassa vAsudevassa arahao ari?Nemissa aMtie ecamaDhaM soccA ayameyArUve ajjhathie samuppaNNe - dhaNNA NaM te jAli-mayAli-uvayAlipurisaseNa-vAriseNa-pajjuNNa-saMba-aNiruddha-daDhaNemi-saccaNemippabhiio kumArA, je NaM ciccA hiraNNaM jAva paribhAittA arahao ariTThaNemissa, aMtiyaM muMDA jAva pavvaiyA, ahaNNaM adhaNNe akayapuNNe rajje ya jAva aMteure ya mANussaesu ya kAmabhogesu mucchie No saMcAemi arahao ariTThaNemissa aMtie jAva pvvitte| kaThina zabdArtha - dhaNNA - dhanya haiM, ciccA - chor3a kara, paribhAittA - 'dANaM ca dAiyANaM' - sampatti kA dAna de kara evaM parijanoM meM vibhAga (bAMTa) kara ke, akayapuNNe - akRtapuNya, rajje - rAjya, aMteure - aMtaHpura meM, kAmabhogesu mucchie - kAmabhogoM meM muurcchit| bhAvArtha - bhagavAn ariSTanemi ke mukha se dvArikA nagarI ke vinAza kA kAraNa jAna kara kRSNa-vAsudeva ke hRdaya meM aisA vicAra utpanna huA ki ve jAli, mayAli, uvayAli, puruSasena, vArisena, pradyumna, zAmba, aniruddha, dRDhanemi aura satyanemi Adi dhanya haiM ki jinhoMne apanI sampatti, svajana aura yAcakoM ko de kara bhagavAn ariSTanemi ke pAsa muNDita ho kara pravrajita ho gye| maiM adhanya hU~, akRta-puNya hU~, jisase meM rAjya meM, antaHpura meM aura manuSya sambandhI kAma-bhogoM meM hI phaMsA huA huuN| inase vimukta ho kara maiM bhagavAn ariSTanemi ke samIpa dIkSA nahIM le sktaa| For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 **************jjjjjj "kaNhAi!" arahA ariTThaNemI kaNhaM vAsudeva evaM vayAsI - se NUNaM kaNhA ! tava ayaM ajjhatthi samuppaNNe dhaNNA NaM te jAli jAva pavvaittae? se NUNaM kaNhA! amaTThe ? haMtA asthi / bhAvArtha bhagavAn ariSTanemi ne apane jJAna se kRSNa - vAsudeva ke hRdaya meM Aye hue vicAroM ko jAna kara ArttadhyAna karate kRSNa-vAsudeva se isa prakAra kahA 'he kRSNa ! tumhAre mana isa prakAra bhAvanA ho rahI hai ki ve jAli, mayAli Adi kumAra dhanya haiM, jinhoMne apanA dhana-vaibhava, svajana aura yAcakoM ko de kara anagAra ho gaye haiN| maiM adhanya hU~, akRtapuNya hU~, jo rAjya, antaHpura aura manuSya sambandhI kAma-bhogoM meM hI gRddha huuN| maiM bhagavAn ariSTanemi ke pAsa pravrajyA nahIM le sktaa|' 'he kRSNa ! kyA yaha bAta satya hai ? ' kRSNa ne uttara antakRtadazA sUtra ********************* ***********je jej je jej ********* Apase koI bAta chipI nahIM hai / ' vivecana - zaMkA - 'kaNhAi !', 'kaNhA!' isa prakAra bhagavAn dvArA zrIkRSNa ko do bAra saMbodhita karane kA kyA kAraNa hai? samAdhAna bhagavAn ariSTanemi dvArA do bAra zrIkRSNa kA nAma lene meM pahalA to apanI ora dhyAna AkRSTa karane ke lie sambodhana hai| dUsare saMbodhana se bAta zurU kI jA rahI hai| bhagavAn mahAvIra svAmI dvArA gautamasvAmI ko do bAra saMbodhana karane kA varNana sthAnAMga sUtra ke tIsare sthAna meM 'pramAda varjanA' pada meM milatA hai| - 'hA~ bhagavan! Apane jo kahA, vaha sabhI satya hai| Apa sarvajJa haiN| 'kRSNa!' aisA apanI ora AkarSita karane ke lie prathama bAra saMbodhana dekara unakA dhyAna apanI ora laga gayA hai taba dUsarI bAra saMbodhana dekara prabhu ne pharamAyA "he kRSNa ! kyA abhI abhI tumhAre mana meM ye vicAra Aye ki dhanya haiM ve jAli Adi kumAra aura adhanya, apuNya, akRtapuNya hUM maiM - jo dIkSA grahaNa nahIM kara paataa| yaha bAta sahI hai kyA?" kRSNa ne gadgad ho kara kahA mere jIvanadhana !' jinavANI razmiyoM ke jyotirdhara ! yAdava kulakalAdhara !!! ghaTa ghaTa ke aMtaryAmI svAmin! Apa to trikAlavartI samasta paryAyoM ke jJAtA draSTA haiM, bhalA Apase kyA koI bAta pracchanna haiM? Apa satya mahAvrata ke parama dhAraka haiM, ApakA jJAna avitatha hai, satya hai, sadbhUta hai, tathya hai| Apane pharamAyA vaha satya hI hai| For Personal & Private Use Only - Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 5 adhyayana 1 - vAsudeva nidAnakRta hote haiM mulmulmulmulmulmulmul Postaffafeteafete multong vAsudeva nidAnakRta hote haiM (53) "taM No khalu kaNhA! evaM bhUyaM vA bhavvaM vA bhavissai vA jaNNaM vAsudevA caittA hiraNNaM jAva pvvissNti|" "se keNaTheNaM bhaMte! evaM vuccai - Na evaM bhUyaM vA jAva pavvaissaMti?" "kaNhAi! arahA ariTThaNemI kaNhaM vAsudevaM evaM vayAsI - evaM khalu kaNhA! savve vi ya NaM vAsudevA puvvabhave NiyANakaDA, se eeNaDeNaM kaNhA evaM vuccaiNa evaM bhUyaM jAva pvvissNti| kaThina zabdArtha - NI evaM bhUyaM vA bhavvaM vA bhavissai vA - aisA kabhI huA nahIM, hotA nahIM aura hogA bhI nahIM, pavvaissaMti - dIkSita hoMge, puvvabhave - pUrvabhava meM, NiyANakaDAnidAnakRta - niyANA karane vaale| bhAvArtha - 'he kRSNa! aisA kabhI huA nahIM, hotA nahIM aura hogA bhI nahIM ki vAsudeva apane bhava meM saMpatti chor3a kara pravrajita ho jaay| nahIM, vAsudeva dIkSA lete hI nahIM, kabhI lI nahIM aura bhaviSya meM leMge bhI nhiiN| yaha suna kara kRSNa-vAsudeva ne pUchA - 'he bhagavan! isakA kyA kAraNa hai?' . - bhagavAn ne kahA - 'he kRSNa! sabhI vAsudeva pUrva-bhava meM nidAnakRta (niyANA karane vAle) hote haiN| isalie maiM aisA kahatA hU~ ki aisA kabhI huA nahIM, hotA nahIM aura hogA bhI nahIM ki vAsudeva apanI saMpatti ko chor3a kara dIkSA leN|' vivecana - sabhI vAsudeva pUrva ke manuSya bhava meM saMyama grahaNa kie hue hote haiN| prativAsudeva ke jIva ke sAtha kisI na kisI kAraNa se unakA vairAnubaMdha ho jAtA hai| yahAM to ve saMyamI hone ke kAraNa aniSTa nahIM kara pAte para AgAmI bhava meM usakA vaira vasUlane kA saMkalpa hI vaha nidAna hai jo sabhI vAsudeva karate hI haiM aura isI kAraNa ve vAsudeva ke bhava meM saMyama lene meM asamartha rahate haiN| zrI sthAnAMga sUtra meM nidAna bhUmiyAM va nidAna ke kAraNa batAye haiN| tIrthaMkara caritra meM kathAnaka bhI upalabdha hai| For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 antakRtadazA sUtra . ****************************** Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ************ saMyama dhAraNa karane se svarga-apavarga kI prApti hotI hai| maiMne pUre jIvana bhara anekoM yuddha kie, bhogo meM DUbA rahA, phira merA agalA janma kaisA hogA? yaha jAnane ke lie kRSNa mahArAja pUchate haiM - bhaviSya pRcchA (54) tae NaM se kaNhe vAsudeve arahaM ariTThaNemi evaM vayAsI - ahaM NaM bhaMte! io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gamissAmi? kahiM uvavajjissAmi? ...... kaThina zabdArtha - kAlamAse - kAla ke samaya, kAlaM kiccA - kAla karake, kahiMkahAM, gamissAmi - jAUMgA, uvavajjissAmi - utpanna houuNgaa| ' bhAvArtha - yaha suna kara kRSNa-vAsudeva ne bhagavAn ariSTanemi se pUchA - 'he bhagavan! maiM yahA~ se kAla ke samaya kAla kara ke kahA~ jAU~gA, kahA~ utpanna hoU~gA?' .. bhagavAn dvArA bhaviSya kathana ___taeNaM arahA ariTThaNemI kaNhaM vAsudevaM evaM vayAsI - "evaM khalu kaNhA! tumaM bAravaIe NayarIe suraggidIvAyaNa-kova-NiddaDDhAe ammApiiNiyagavippahUNe rAmeNa-baladeveNa saddhiM dAhiNa-veyAliM abhimuhe johiTillapAmokkhANaM paMcaNhaM paMDavANaM paMDurAyaputtANaM pAsaM paMDumahuraM saMpatthie kosaMbavaNakANaNe NaggohavarapAyavassa ahe puDhavisilApaTTae pIyavatthapacchAiyasarIre jarAkumAreNaM tikkheNaM kodaMDavippamukkeNaM isuNA vAme pAe viddhe samANe kAlamAse kAlaM kiccA taccAe vAluyappabhAe puDhavIe jAva uvvjjihisi|" ____ kaThina zabdArtha - suraggidIvAyaNa-kova-NiddavAe - surA, agni aura upAyana RSi ke kopa ke kAraNa naSTa ho jAne para, ammApiiNiyagavippahUNe - mAtA-pitA evaM svajanoM kA viyoga ho jAne para, rAmeNa-baladeveNa - rAma baladeva ke, saddhiM - sAtha, dAhiNa-veyAliM abhimuhe - dakSiNI samudra ke taTa kI ora, johiDillapAmokkhANaM - yudhiSThira pramukha, paMcahaM paMDavANaM - pAMca pAMDavoM ke, paMDurAyaputtANaM - pANDu rAjA ke putra, paMDumahuraM - pANDu For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ************yea - varga 5 adhyayana 1 - mathurA, saMpatthie - jAoge, kosaMbavaNakANaNe - kauzAmba vana udyAna meM, NaggohavarapAyavassa ahe - atyaMta vizAla vaTa vRkSa ke nIce, puDhavIsilApaTTae - pRthvI zilA paTTa para, pIyavatthapacchAiya- sarIre - pItAmbara se zarIra ko Dhaka kara, jarAkumAreNaM jarA kumAra ke, tikkheNaM - tIkhe ( tIkSNa), kodaMDavippamukkeNaM - dhanuSa se chUTe hue, isuNA - tIra se, vAme pAe bAyAM paira, viddhe - viMdha jAyegA, taccAe tIsarI, vAluyappabhAe puDhavIe bAlukAprabhA pRthvI meM / - AgAmI bhava meM tIrthaMkara aura mukti - bhAvArtha bhagavAn ne kahA 'he kRSNa ! surA, agni aura dvIpAyana RSi ke kopa ke kAraNa isa dvArikA nagarI kA nAza ho jAne para aura apane mAtA-pitA tathA svajanoM se vihIna ho jAne para tuma rAma -baladeva ke sAtha dakSiNa samudra ke kinAre pANDu rAjA ke putra yudhiSThira, bhIma, arjuna, nakula aura sahadeva ina pAMcoM pANDava ke samIpa pANDu-mathurA kI ora jAoge / udhara jAte hue vizrAma lene ke lie kauzAmba vRkSa ke vana meM eka atyanta vizAla vaTa-vRkSa ke nIce, pRthvI zilApaTTa para pItAMbara se apanI deha ko r3haka kara so jaaoge| usa samaya mRga kI AzaMkA se jarAkumAra dvArA calAyA huA tIkSNa bANa tumhAre bAe~ paira meM lgegaa| isa prakAra bANa se biddha. ho kara tuma kAla ke samaya kAla kara ke vAlukAprabhA nAmaka tIsarI pRthvI meM utpanna hooge| 101 *************** tae NaM kaNhe vAsudeve arahao ariTThaNemissa aMtie eyamaTThe soccA Nisamma ohaya jAva jhiyAi / - bhAvArtha - bhagavAn ke mukha se apane AgAmI bhava kI bAta suna kara kRSNa - vAsudeva ArttadhyAna karane lage / AgAmI bhava meM tIrthaMkara aura mukti "kaNhAi!" arahA ariTThaNemI kaNhaM vAsudevaM evaM vayAsI mANaM tuma devANuppiyA! ohaya jAva jhiyAhi / evaM khalu tumaM devANuppiyA! taccAo puDhavIo ujjaliyAo aNaMtaraM uvvaTTittA iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse AgamissAe ussappiNIe puMDesu jaNavaesu sayaduvAre Nayare bArasame amame NAmaM arahA bhavissasi / tattha tumaM bahUI vAsAiM kevalapariyAyaM pAuNittA sijjhihisi / For Personal & Private Use Only - Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antakRtadazA sUtra 102 ****************Lai De $$$$Zi De Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai kaThina zabdArtha - jhiyAhi - ArtadhyAna mata karo, ujjaliyAo - nikala kara, aNaMtaraM - anantara - binA koI dUsarA bhava kiye, AgamissAe - AgAmI, ussappiNIe - utsarpiNI, puMDesu - puNDra, jaNavaesu - janapada meM, sayaduvAre - zatadvAra, arahA - arhatatIrthaMkara, bhavissasi - banoge (hooge), bahUI vAsAI - bahuta varSoM taka, kevalapariyAyaM - kevalI paryAya kA, pAuNittA - pAlana kara, sijjhihisi - siddha ho jaaoge| .. bhAvArtha - taba bhagavAn ariSTanemi ne kahA - "he kRSNa! tuma isa prakAra ArtadhyAna mata kro| tuma tIsarI pRthvI se nikala kara AgAmI utsarpiNI kAla meM isI jambUdvIpa meM bharata-kSetra ke puMDrajanapada ke zatadvAra nagara meM 'amama' nAma ke bArahaveM tIrthaMkara bnoge| vahA~ bahuta varSoM taka kevala-paryAya kA pAlana kara siddha pada prApta kroge|" . harSAveza aura siMhanAda tae NaM se kaNhe vAsudeve arahao ariTTaNemissa aMtie eyamaDheM soccA Nisamma haTTatuTTe apphoDei, apphoDittA vaggai, vaggittA tivaliM chiMdai, chiMdittA sIhaNAyaM karei, karittA arahaM ariTThaNemiM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA tameva abhisekkaM hatthirayaNaM duruhai duruhittA jeNeva bAravaI NayarI jeNeva sae gihe teNeva uvaage| abhiseya hatthirayaNAo paccoruhai, paccoruhittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva sae sIhAsaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sIhAsaNavaraMsi puratthAbhimuhe NisIyai, NisIittA koDuMbiyapurise saddAvei, saddAvittA evaM vayAsI kaThina zabdArtha - apphoDei - jaMghA para phaTakAra lagAI, vaggar3a - uchala kUda kI, tivaliM chiMdai - tripadI chedana - eka kadama Age aura do kadama pIche haTanA, sIhaNAyaM - siNhnaad| . bhAvArtha - bhagavAn ariSTanemi ke mukhAravinda se apane bhaviSya kA vRttAnta suna kara kRSNa-vAsudeva hRSTa-tuSTa hRdaya se apanI bhujA Thokane lage aura harSAveza meM jora-jora se zabda karane lge| unhoMne tIna caraNa pIche haTa kara siMhanAda kiyaa| phira bhagavAn ko vandana-namaskAra kara ke abhiSeka hasti-ratna para car3he aura dvArikA nagarI ke madhya hote hue apane bhavana meM phuNce| For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 5 adhyayana 1 - dvArikA meM udghoSaNA aura kRSNa kI dharmadalAlI 103 Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ***************** hAthI se utara kara jahA~ bAharI upasthAnazAlA thI aura jahA~ apanA siMhAsana thA, vahA~ gye| ve siMhAsana para pUrvAbhimukha baiThe aura kauTumbika puruSoM (rAjasevakoM) ko bulA kara isa prakAra bole.. vivecana - zrIkRSNa ne bhagavAn ariSTanemi se apanA bhaviSya - tIrthaMkara bana kara mukti pAne kA - suna kara bahuta prasannatA kA anubhava kiyaa| maiM anaMtakAla taka bhavabhramaNa meM aTakA, bhaTakA, karmoM ne mujhe pratyeka lokAkAza pradeza para paTakA, janma-maraNa, saMyoga-viyoga, roga, bur3hApA sabakA mujhe khUba lagA jhttkaa| aba maiM saMsAra se mukta houuNgaa| maiM abhavya nahIM bhavya huuN| anaMta saMsArI nahIM, cAlU bhava sahita tIsarA bhava basa! phira chuttttii| aise vicAroM se jayanAda karake siMhanAda kiyA - jaise zera dahAr3atA hai vaise hI ve dhaadd'e| aisA siMhanAda unhoMne jaba dropadI ko lene padmanAbha kI aparakaMkA gaye the taba bhI kiyA thaa| saMsAra meM saMsaraNa khatma, yaha jIva ke lie sabase bhArI khuzI hai| zrIkRSNa ne hArdika harSAveza meM hI yaha saba kucha bhagavAn ke sAmane kiyaa| kevalI bhagavAn ne apane jJAna meM yaha saba kiyA jAnA dekhA thA, vaha to anyathA honA hI nahIM thaa| dvArikA meM udghoSaNA aura kRSNa kI dharmadalAlI . (55) gacchaha NaM tunbhe devANuppiyA! bAravaIe NayarIe siMghADaga jAva ugghosemANA evaM vayaha - "evaM khalu devANuppiyA! bAravaIe NayarIe duvAlasajoyaNa-AyAmAe jAva paccakkhaM devalogabhUyAe suraggidIvAyaNamUle viNAse bhavissai taM jo NaM devANuppiyA! icchai bAravaIe NayarIe rAyA vA juvarAyA vA Isare talavare mADaMbie koDubie inbhe seTThI vA devI vA kumAro vA kumArI vA arahao ariTThaNemissa aMtie muMDe jAva pavvaittae, taM NaM kaNhe vAsudeve visajai pacchAurassa vi ya se ahApavittaM vittiM aNujANai, mahayA iDDisakkArasamudaeNa ya se NikkhamaNaM karei, doccaM pi taccaM pi ghosaNayaM ghoseha ghosittA mama evaM ANattiyaM pccppinnh|" tae NaM te koDuMbiyapurisA jAva pccppinnNti| For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 antakRtadazA sUtra Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Shu Ben Shu Ben Xue Che Lai Zhuan Yi Lu Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Bei kaThina zabdArtha - siMghADaga - zrRMgATaka, ugyosemANA - udghoSaNA karate hue, juvarAyAyuvarAja, Isare - Izvara - svAmI yA maMtrI, talavare - talavara - rAjA kA priya yA rAjA ke samAna, mADaMbie - mADambika - choTe gAMva kA svAmI, koDuMbie - kauTumbika - do tIna kuTumboM kA svAmI, inbhe - ibhya - koTi dhvaja seTha, seTThI - seTha, devI - rAjarAnI, kumAro - kumAra - avivAhita bAlaka, kumArI - avivAhita bAlikA, visajai - AjJA pradAna karate haiM, pacchAurassa - pIche unake Azrita - sevA yogya, ahApavittaM vittiM - yathAyogya vyavasthA, mahayA iDisakkArasamudaeNaM - mahAn Rddhi satkAra ke sAtha, NikkhamaNaM - niSkramaNa - pravrajyA, ghosaNayaM - ghoSaNA, ANattiyaM - AjJA ko, paccappiNaha - pratyarpita kro| .. ____ bhAvArtha - he devAnupriyo! isa dvArikA nagarI ke catuSpatha Adi sabhI sthAnoM para merI isa AjJA ko udghoSita karo ki - 'he devAnupriyo! bAraha yojana lambI, nau yojana caur3I yAvat pratyakSa devaloka ke samAna isa dvArikA nagarI kA vinAza, madirA agni aura dvIpAyana RSi ke dvArA hogaa| isalie dvArikA nagarI kA koI bhI vyakti, cAhe vaha rAjA ho, yuvarAja ho, Izvara (svAmI yA maMtrI) ho, talavara (rAjA kA priya athavA rAjA ke samAna) ho, mADambika (choTe gAMva kA svAmI) ho, kauTumbika (do-tIna kuTumboM kA svAmI) ho, ibhya - seTha ho, rAnI ho, kumAra ho, kumArI ho aura koI bhI ho, jo bhagavAn ariSTanemi ke samIpa dIkSA lenA cAheM, unheM kRSNa-vAsudeva dIkSA lene kI AjJA dete haiN| dIkSA lene vAle ke pIche jo koI bAla, vRddha va rogI hoMge, unakA pAlana-poSaNa kRSNa-vAsudeva kareMge aura dIkSA lene vAloM kA dIkSA-mahotsava bhI bar3e samAroha ke sAtha kRSNa-vAsudeva apanI ora se hI kreNge|' isa prakAra do-tIna bAra ghoSaNA kara ke mujhe sUcita kro| kRSNa vAsudeva kI AjJAnusAra kauTumbika (rAjasevaka) puruSoM ne udghoSaNA kara ke kRSNavAsudeva ke pAsa A kara nivedana kiyaa| vivecana - zrI kRSNa mahArAja kI dharma-dalAlI kI prazaMsA jitanI kI jAya thor3I hai| isa aitihAsika udghoSaNA ko suna kara aneka bhavya AtmAoM ne apanA kalyANa kiyaa| zrI kRSNa mahArAja ne to dvArikA se jitane jIvoM kA uddhAra ho sakatA thA-kiyA evaM pUrNa sahAyatA dI, para hameM apanI dvArikA ke viSaya meM bhI vicAra karanA hai - hamArA zarIra bhI dvArikA hai| nava dvAroM vAlI isa dvArikA kA hamane nirmANa kiyA tathA For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 varga 5 adhyayana 1 - dIkSA kI AjJA Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Zi Ti sAra-saMbhAla bhI kii| nava dvAroM se sadA hI apavitra rasa jharAne vAlI yaha dvArikA bhI zAzvata rahane vAlI nahIM hai| yaha bhI naSTa hogii| agni kI bheMTa cddh'egii| isa deha-dvArikA kA bhI vinAza hogaa| hameM gaMbhIratA pUrvaka vicAra kara lenA cAhie ki dvArikA nAza ke pahale hameM kyA-kyA karanA hai? * padmAvatI ko vairAgya ___(56) tae NaM sA paumAvaI devI arahao ariTTaNemissa aMtie dhammaM soccA Nisamma haTTatuTTha jAva hiyayA arahaM ariTThaNemiM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI bhAvArtha - bhagavAn ariSTanemi se dharma suna kara aura hRdaya meM dhAraNa kara ke padmAvatI rAnI hRSTa-tuSTa huI, yAvat bhAvapUrNa hRdaya se bhagavAn ko namaskAra kara isa prakAra bolI - - saddahAmi NaM bhaMte! NiggaMthaM pAvayaNaM se jaheyaM tunbhe vyh| jaMNavaraM devANuppiyA! kaNhaM vAsudevaM ApucchAmi, tae NaM ahaM devANuppiyANaM aMtie muNDA jAva pvvyaami| ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM kreh| kaThina zabdArtha - sahahAmi - zraddhA karatI hUM, NiggaMthaM pAvayaNaM - nigraMtha pravacana ko, jaheyaM - jaisA, ApucchAmi - pUcha kara, mA paDibaMdhaM kareha - pramAda (vilamba) mata kro| bhAvArtha - he bhagavan! ApakA upadeza yathArtha hai| jaisA Apa kahate haiM, vaha tattva vaisA hI hai| nirgrantha-pravacana para merI zraddhA hai| maiM kRSNa-vAsudeva se pUcha kara Apake samIpa dIkSA lenA cAhatI huuN|' bhagavAn ne kahA - 'he devAnupriye! jisa prakAra tumhArI AtmA ko sukha ho, vaisA kro| dharma-kArya meM pramAda mata kro|' dIkSA kI AjJA tae NaM sA paumAvaI devI dhammiyaM jANappavaraM durUhai, durUhittA jeNeva bAravaI NayarI jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA dhammiyAo jANappavarAo paccoruhai, paccoruhittA jeNeva kaNhe vAsudeve teNeva uvAgacchai, uvAgacchiMttA For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 antakRtadazA sUtra karayala jAva kaTu kaNhaM vAsudevaM evaM vayAsI - icchAmi NaM devANuppiyA! tubbhehiM abbhaNuNNAyA samANI arahao ari?Nemissa aMtie muMDA jAva pvvyaami| ahAsuhaM devANuppie! bhAvArtha - isake bAda padmAvatI rAnI dhArmika ratha para car3ha kara dvArikA nagarI kI ora lauTI aura apane bhavana ke pAsa A kara dhArmika ratha se nIce utarI, phira jahA~ kRSNa-vAsudeva the, vahA~ gii| unake sAmane hAtha jor3a kara isa prakAra bolI - "he devAnupriya! maiM bhagavAn ariSTanemi se dIkSA aMgIkAra karanA cAhatI huuN| isalie Apa mujhe dIkSA lene kI AjJA pradAna kreN|" padmAvatI rAnI kI uparyukta bAta suna kara kRSNa-vAsudeva ne kahA - 'he devAnupriye! jisa prakAra tumheM sukha ho, vaisA kArya kro|'' padmAvatI kA dIkSA-mahotsava (57) ___tae NaM se kaNhe vAsudeve koDuMbiya purise saddAvei, saddAvittA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA! paumAvaI devIe mahatthaM NikkhamaNAbhiseyaM uvaTThaveha, uvaTThavittA evaM ANattiyaM pccppinnh| tae NaM te koDuMbiyA jAva pccppinnNti| ___ kaThina zabdArtha - mahatthaM - vizAla, NikkhamaNAbhiseyaM - niSkramaNAbhiSeka, uvaTThavehataiyArI kro| bhAvArtha - isake bAda kRSNa-vAsudeva ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA - 'he devAnupriyo! padmAvatI devI ke lie zIghra hI dIkSA-mahotsava kI vizAla taiyArI karo aura taiyArI ho jAne para mujhe sUcanA do|' ___kRSNa vAsudeva kI uparyukta AjJA pA kara sevaka puruSoM ne dIkSA-mahotsava sambandhI vyavasthA kara ke usakI sUcanA kRSNa-vAsudeva ko dii| - tae NaM se kaNhe vAsudeve paumAvaI deviM paTTayaM durUhai, durUhittA aTThasaeNaM sovaNNakalaseNaM jAva NikkhamaNAbhiseeNaM abhisiMcai, abhisiMcittA savvAlaMkAra vibhUsiyaM karei, karittA purisasahassavAhiNI siviyaM durUhAvei, durUhAvittA bAravaIe For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 5 adhyayana 1 - padmAvatI kA dIkSA-mahotsava 107 Ben Zhong ****************Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai **************** NayarIe majjhaMmajjheNaM Nigacchai, NigacchittA jeNeva revayae pavvae jeNeva sahasaMbavaNe ujjANe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sIyaM Thavei, paumAvaI devI sIyAo pccoruhi| - kaThina zabdArtha - paTTayaM - pATa para, aTThasaeNaM - eka sau ATha, sovaNNakalaseNaM - svarNakalazoM se, abhisiMcai - abhiSikta kiyA, savvAlaMkAra vibhUsiyaM - sarva alaMkAroM se vibhUSita, purisasahassavAhiNIM - hajAra puruSoM dvArA uThAI jAne vAlI, siviyaM - zivikA (pAlakI), revayae - raivataka, pavvae - parvata, Thavei - nIce rakhI, siviyAo - zivikA se, paccoruhai - nIce utrii| bhAvArtha - kRSNa-vAsudeva ne padmAvatI devI ko pATa para biThA kara eka sau ATha svarNa kalazoM se snAna karavAyA yAvat dIkSA kA abhiSeka kiyA aura sabhI alakAroM se alaMkRta kara ke hajAra puruSoM dvArA uThAI jAne vAlI zivikA (pAlakI) para use biThAyA aura dvArikA nagarI ke madhya hote hue raivataka parvata ke sahasrAma vana meM Aye aura pAlakI nIce rkhii| padmAvatI devI zivikA se nIce utrii| - vivecana - usa samaya rAjamArga caur3e hote the, sau AdamI eka sAtha nikala sake - vaise mArgoM se aisI pAlakiyA~ nikalatI thii| tae NaM se kaNhe vAsudeve paumAvaI deviM purao kaTu jeNeva arahA ariTThaNemI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA arahaM ariTaNemiM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei, karittA vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI - "esa NaM bhaMte! mama aggamahisI paumAvaI NAmaM devI, iTThA kaMtA piyA maNuNNA maNAmA abhirAmA jIviyaUsAsA hiyayANaMdajaNiyA uMbarapupphaviva dullahA savaNayAe, kimaMga puNa pAsaNayAe? taNNaM ahaM devANuppiyANaM sissiNIbhikkhaM dlyaami| paDicchaMtu NaM devANuppiyA! sissiNI bhikkhN|" ahaasuhN| ___kaThina zabdArtha - purao kaTTa - Age karake, aggamahisI - agramahiSI - paTarAnI, iTThA- iSTa, kaMtA - kAnta, piyA - priya, maNuNNA - manojJa, maNAmA - manAma - mana ke anukUla calane vAlI, abhirAmA - abhirAma - suMdara, jIviyaUsAsA - jIvana meM zvAsocchvAsa For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 antakRtadazA sUtra ************************************************************jsjsjsjsj ke ke samAna, hiyayANaMdajaNiyA - hRdaya ko AnaMda dene vAlI, uMbarapupphaMviva- udumbara ( gUlara ) ke samAna, dullahA - durlabha, savaNayAe sunane ke lie, kimaMga puNa pAsaNayAe puSpa dekhane kI to bAta hI kyA, sissiNIbhikkhaM - ziSyaNI bhikSA ke rUpa meM, dalayAmi detA hUM, paDicchaMtu - svIkAra kareM, ahAsuhaM- jaisA sukha ho / bhAvArtha - kRSNa - vAsudeva, padmAvatI devI ko Age kara ke bhagavAn ariSTanemi ke samIpa Aye aura tIna bAra AdakSiNa- pradakSiNa kara ke vandana - namaskAra kiyA aura isa prakAra bole 'he bhagavan! yaha padmAvatI devI merI paTarAnI hai / yaha mere lie iSTa hai, kAnta hai, priya hai, manojJa hai, manAma ( mana ke anukUla kArya karane vAlI) hai, abhirAma ( sundara ) hai / he bhagavan! yaha mere jIvana meM zvAsocchvAsa ke samAna priya hai aura mere hRdaya ko Anandita karane vAlI hai| isa prakAra kA strI-ratna udumbara ( gUlara) ke phUla ke samAna sunane ke lie bhI durlabha hai, taba dekhane kI to bAta hI kyA hai? he bhagavan! aisI padmAvatI devI ko maiM Apako ziSyA rUpa bhikSAM detA huuN| Apa kRpA kara isa ziSyA rUpa bhikSA ko svIkAra kreN|' kRSNa vAsudeva kI prArthanA suna kara bhagavAn ne kahA 'he devAnupriya ! jisa prakAra sukha ho, vaisA kro|' - - - - **** je sjaj j For Personal & Private Use Only vivecana - dazavaikAlika sUtra ke cauthe adhyayana meM muni tIsare mahAvrata meM pratijJA karatA hai ki maiM sacitta yA acitta binA die nahIM lUMgA / sacitta ziSya ziSyAeM grahaNa kI jAtI hai para binA AjJA ke nhiiN| kyoMki arhantoM aura muniyoM ke mahAvrata to sarIkhe hI hote haiN| tae NaM sA paumAvaI devI uttarapuratthimaM disibhAgaM avakkama, avakkamittA sayameva AbharaNAlaMkAraM omuyai, omuittA sayameva paMcamuTThiyaM loyaM karei, karittA jeNeva arahA ariTThaNemI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA arahaM ariTThaNemiM vaMdai NamaMsa, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI - Alitte NaM bhaMte! jAva dhammamAikkhiyaM / kaThina zabdArtha - uttarapuratthimaM disibhAgaM - uttarapUrva dizA bhAga IzAna koNa meM, avakkamittA jAkara, sayameva - svayameva, paMcamuTThiyaM paMcamauSTika, loyaM jala rahA hai, dhammamAikkhiyaM dharma kI zikSA pradAna kIjiye / loca, Alitte bhAvArtha isake bAda padmAvatI devI ne IzAna koNa meM jA kara apane hAthoM se apane zarIra para ke sabhI AbhUSaNa utAra diye aura apane kezoM kA svayameva paMcamuSTika luMcana kara ke ******** - - - - - Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 5 adhyayana 1 - padmAvatI AryA kI sAdhanA aura mukti 106 ******************************************************** bhagavAn ariSTanemi ke samIpa AI aura unheM vaMdana-namaskAra kara isa prakAra bolI - 'he bhagavan! yaha saMsAra janma, jarA aura maraNa Adi duHkha rUpI agni se prajvalita ho rahA hai| ataH isa duHkha-samUha se chuTakArA pAne ke lie Apase dIkSA aMgIkAra karanA cAhatI huuN| ataH Apa kRpA kara ke mujhe pravrajita kIjiye yAvat cAritra dharma sunaaiye|' vivecana - zaMkA - paMcamauSTika loca se 'kyA pAMca bAra meM hI sAre bAloM kA loca ho' aisA samajhanA cAhiye? samAdhAna - mastaka ke bIca kI eka muTThI tathA cAroM ora kI cAra muTThI isa prakAra mastaka kA mApa paMcamauSTika - pAMca muTThI mAnA gayA hai| mastaka ke bAloM ko hAtha se ukhAr3a ukhAr3a kara dUra karanA loca kahalAtA hai| 'pAMca bAra meM hI sAre bAloM kA loca ho' aisA nahIM samajhanA caahiye| padmAvatI AryA kI sAdhanA aura mukti (58) tae NaM arahA ariTTaNemI paumAvaI deviM sayameva pavvAvei, sayameva muMDAvei, sayameva jakkhiNIe ajjAe sissiNI dlyi| tae NaM sA jakkhiNI ajjA paumAvaI deviM sayaM pavvAvei jAva saMjamiyavvaM / tae NaM sA paumAvaI jAva sNjmi| tae NaM sA paumAvaI devI ajjA z2AyA, IriyAsamiyA jAva guttbNbhyaarinnii| - kaThina zabdArtha - pavvAvei - pravrajita kiyA, muMDAvei - muNDita kiyA, jakkhiNIe ajjAe - yakSiNI AryA, sissiNI - ziSyA ke rUpa meM, dalayai - de diyA, IriyAsamiyAIryA samiti Adi se yukta, guttabaMbhayAriNI - gupta brhmcaarinnii| . bhAvArtha - bhagavAn ariSTanemi ne padmAvatI devI ko svayameva pravrajita aura muNDita kara ke yakSiNI AryA ko ziSyA ke rUpa meM de dii| yakSiNI AryA ne padmAvatI devI ko pravrajita kiyA aura saMyama-kriyA meM sAvadhAna rahane kI zikSA dete hue kahA - 'he padmAvatI! tuma saMyama meM sadA sAvadhAna rhnaa|' padmAvatI bhI yakSiNI AryA ke kathanAnusAra saMyama meM yatna karane lagI aura IryA samiti Adi pAMcoM samiti se yukta ho kara brahmacAriNI bana gii| For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ** ** * ** . 110 antakRtadazA sUtra * ** vivecana - dIkSAbhilASinI padmAvatI ko arahA ariSTanemi prabhu ne 'karemi bhaMte' ke pATha dvArA sarva virati cAritra rUpa pravrajyA dekara pravrajita kiyaa| pratijJA kA itanA UMcA mahattva hai ki gahane ke khAlI Dibbe meM mAnoM cakravartI kI nau nidhiyoM se bhI bezakImatI AbhUSaNa rakha die gae hoN| zarIra to padmAvatI rAnI kA jaisA pahale thA vahI hai para aba mahAvrata rUpI gahane isameM rakha die ge| prabhu ne pAMcoM indriyoM aura cAra kaSAyoM kA nigraha kaise karanA, isakI vidhi samajhAI aura sAdhvI pramukhA yakSiNI AryA ko ziSyA ke rUpa meM de dii| satiyoM kA jIvana nirmANa sahacaryA satiyoM ke jimme hI rahatA hai so upadeza rUpa dIkSA to tIrthaMkara bhagavAn dete haiM tathA use kArya rUpa meM kaise pariNata karanA, yaha guruNIjI sikhAte haiN| yakSiNI AryA ne padmAvatI AryA ko svayaM pravrajita kiyaa| sAre gUDha sUtra sikhaaye| cAra hAtha pramANa bhUmi dekhakara upayogapUrvaka calane rUpa IryA samiti sikhAI, parimita niravadya bhASA bolane rUpa bhASA samiti sikhAI, gocarI ke doSoM ko TAlane rUpa eSaNA samiti kA jJAna diyaa| kisI bhI vastu ko.. yatanApUrvaka uThAne dharane kA viveka sikhaayaa| pariSThApana meM bhI kitanI vicakSaNatA cAhiye, isakA bhAna kraayaa| sajagatA, sAvadhAnI se pramAda zatru ko jItane kI vidhi sikhaaii| mana, vacana, kAyA ke yoga saMyamamaya hI raheM, isakI gupti yAnI rakSA kaise hogI - yaha jJAna diyaa| ____ padmAvatI AryA ne tIrthaMkara bhagavAn ke evaM guruNI bhagavatI ke sAre nirdezoM ko samarpaNatA / pUrvaka svIkAra kara jIvana ko saMyama se otaprota kara diyaa| pahale jo phUloM ke samAna sukumAra thI vahI padmAvatI Aja parISaha kI zUloM para calane ko rAjI rAjI taiyAra thii| gRhastha avasthA kA maraNa huA aura saMyamI jIvana kI prApti huii| yahAM padmAvatI rAnI mara gayI aura padmAvatI AryA kA janma huaa| 'maiM pahale hajAroM para hukama calAtI thI, merA rUtabA calanA cAhiye, maiM rAjarAnI hUM' aisI bhAvanAeM unake mana meM bhI nahIM aaii| sArI ratnAdhika AryAyeM merI pUjyA haiM, maiM to inakI caraNaraja huuN| vinaya aura viveka ina do guNoM ne padmAvatI AryA ko pAMca samiti tIna gupti rUpa pravacana mAtA kI goda meM baiThI putrI banA diyaa| kSamA se lagA kara brahmacarya taka ke zramaNa dharmoM meM vaha jI-jAna se laga gyii| tae NaM sA paumAvaI ajjA jakkhiNIe ajjAe aMtie sAmAiyamAiyAI ekkArasa aMgAI ahijjai, ahijittA bahUhiM cautthachaTTahamadasamaduvAlasehiM mAsaddhamAsakhamaNehiM vivihehiM tavokammehiM appANaM bhAvemANA vihri| For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 5 adhyayana 1 - padmAvatI AryA kI sAdhanA aura mukti 111 ***************************Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai kaThina zabdArtha - cautthachaTTamadasamaduvAlasehiM - upavAsa, bele, tele, cole, pacole kI, mAsaddhamAsakhamaNehiM - arddhamAsakhamaNa, mAsakhamaNa, vivihehiM - vividha prakAra ke, tavokammehiM - tapa karma se, appANaM - apanI AtmA ko, bhAvemANA - bhAvita karatI huii| bhAvArtha - padmAvatI AryA ne yakSiNI AryA ke samIpa sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura sAtha hI sAtha upavAsa, belA, telA, colA, pacolA, pandraha-pandraha dina aura mahIne-mahIne taka kI vividha prakAra kI tapasyA karatI huI vicarane lgii| tae NaM sA paumAvaI ajjA bahupaDipuNNAI vIsaM vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhosei jhosittA sahi~ bhattAI aNasaNAI chedei, chedittA jassaTTAe kIraI NaggabhAve jAva tamaDhaM ArAhei caramehiM ussAsaNissAsehiM siddhaa| kaThina zabdArtha - bahupaDipuNNAI - pUre, vIsaM vAsAI - bIsa varSoM kI, sAmaNNapariyAgaM- zramaNa paryAya kA, pAuNittA - pAlana karake, mAsiyAe saMlehaNAe - eka mAsa kI saMlekhanA se, jhosittA - jhUsita karake, sahi bhattAI - sATha bhakta, aNasaNAI - anazana kA, chedittA- chedana karake, jassaTTAe - jisa artha ke lie, NaggabhAve - nagnabhAva - naMge paira calanA Adi, tamaDheM - usa artha ke liye, caramehiM - carama, ussAsaNissAsehiM - zvAsocchvAsa ke baad| bhAvArtha - padmAvatI AryA ne pUre bIsa varSa taka cAritraparyAya kA pAlana kiyaa| anta meM eka mAsa kI saMlekhanA kI aura sATha bhakta anazana kara ke jisa kArya (mokSa prApti) ke lie saMyama liyA thA, usakI ArAdhanA kara ke antima zvAsa ke bAda siddha pada ko prApta kiyaa| vivecana - kRSNa mahArAja. ne padmAvatI rAnI ke lie yuddha kiyA thaa| padmAvatI rAnI kRSNa mahArAja ke lie atyanta prItipAtra thI, parantu patthara kA kalejA kara ke padmAvatI ko saMyama svIkAra karane kI tatkSaNa anujJA de dii| yadi unheM dvArikA vinAza evaM apane bhaviSya kI vistRta jAnakArI nahIM hotI to zAyada ve padmAvatI rAnI kI mAna-manuhAra karate tathA AjJA dene meM nanunaca bhI karate, para Aja AjJA mAMgate hI manA nahIM kiyaa| unakI udghoSaNA 'hAthI ke dA~ta dikhAne ke ora va khAne ke ora' kI taraha nahIM thI ki nAgarika pravrajyA leM to saharSa AjJA evaM apane parijana leveM to taraha-taraha kI antarAya va baadhaaeN| For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 antakRtadazA sUtra jIvanabhara kRSNa mahArAja ne padmAvatI kI surakSA kii| unakI sukha suvidhA kA pUrA dhyAna rakhA, para yaha to laukika kartavya hai| aisA bahuta se karate haiN| lokottara kartavya to yaha hai ki vyakti apane parijanoM ko dharma meM sahAyatA dekara Age bddh'aaye| Age na bar3hA sake to TAMga pakar3a kara pIche to nahIM khiiNce| dharma-prema kI utkaTatA ke kAraNa unhoMne padmAvatI rAnI ko hAthoM se snAna karavAyA, vibhUSita kiyA evaM prabhu ke pAvana pada-paMkajoM meM le ge| padmAvatI rAnI ke lie hRdayodgAroM meM kiMcit mAtra bhI atizayokti nahIM hai| kartavya nibhA kara Adarza pati kA rUpa prakaTa karane meM kRSNa mahArAja ne koI kasara nahIM rkhii| - "maiM to cakkI meM pisa rahA huuN| sArA saMsAra pisa rahA hai| koI bhAgyavAn dAnA cakkI se uchala kara bAhara nikale to use sahAyatA dI jAya", isI mahAn anukampA se prerita unakI udghoSaNA unake jyortimaya jIvana kI svarNima AbhA hai| padmAvatI rAnI ne saMyama svIkAra karake rAjarAnI pada ko eka dama bhUlA diyaa| 'maiM sukumArI hU~, mujhase tapasyA nahIM kI jAtI, maiM rUkSa saMyama kA, parISahoM evaM upasargoM kA pAlana nahIM kara sktii|' yaha bhAvanA unake najadIka bhI nahIM aaii| saMyama svIkArate hI guruNI kI sevA meM apane ko arpita kara diyaa| svAdhyAya evaM tapasyA kI bhaTTI meM apane ko homa diyaa| iMgita evaM AkAroM para jIvana nyaucchAvara kara dene vAle virale sAdhakoM meM padmAvatI AryA kA nAma agragaNya hai| . ... ghar3A kitanA hI sundara evaM sughar3a kyoM na ho, yadi usane AMca nahIM sahI, agni kI lAla lapaToM meM vaha pakA nahIM to usakI kor3I kImata bhI nahIM hai| yadi bhUlacUka se usa kacce ghar3e meM jala DAla bhI diyA gayA to jala ke sAtha vaha bhI naSTa ho jaayegaa| sAdhvI padmAvatI jI ne tapa evaM AjJA kI AMca meM jIvana-ghaTa ko pakAyA evaM iSTitArtha kI siddhI kara lii| jaba kusumakomala rAjarAniyA~ bhI saMyama kI zUlasaMkula vIthiyA~ pAra kara sakatI haiM to ve vartamAna sAdhakoM ke thake hAre, bhUle, bhaTake jIvana ke lie karArI cunautI kyoM na ho? // pAMcaveM varga kA prathama adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-8 ajjhAyaNANi pAMcaveM varga ke 2-8 adhyayana . (56) 2 ukkhevao ya ajjhayaNassa / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bAravaI NayarI, revayae pavvae, ujANe NaMdaNavaNe tattha NaM bAravaIe NayarIe kaNhe vAsudeve rAyA hotthaa| tassa NaM kaNhassa vAsudevassa gorI devI vaNNao, arahA ariTTaNemI samosaDhe, kaNhe Niggae, gorI jahA paumAvaI tahA NiggayA, dhammakahA, parisA paDigayA, kaNhe vi pddige| tae NaM sA gorI jahA paumAvaI tahA NikkhaMtA jAva siddhaa| bhAvArtha - zrI jambU svAmI, zrI sudharmA svAmI se pUchate haiM - "he bhagavan! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne prathama adhyayana meM jo bhAva kahe, ve maiMne Apake mukhAravinda se sune| isake bAda bhagavAn ne dUsare adhyayana meM kyA bhAva kahe haiM, so kRpA kara khiye|" zrI sudharmA svAmI ne kahA - 'he jambU! usa kAla usa samaya meM dvArikA nAma kI nagarI thii| usa nagarI ke samIpa raivataka nAmaka parvata thaa| usa parvata para nandana vana nAmaka eka manohara tathA vizAla udyAna thaa| dvArikA nagarI meM kRSNa-vAsudeva rAja karate the| unake 'gaurI' nAma kI rAnI thii| eka samaya usa nandana vana udyAna meM bhagavAn ariSTanemi pdhaare| kRSNa-vAsudeva bhagavAn ke darzana karane ke lie gye| pariSad bhI gaI aura gaurI rAnI bhI padmAvatI rAnI ke samAna bhagavAn ke darzana karane ke lie gii| bhagavAn ne dharma-kathA khii| dharma-kathA suna kara pariSad apane-apane ghara lauTa gaI aura kRSNa-vAsudeva bhI apane bhavana meM lauTa ge| inake bAda gaurIdevI, padmAvatI rAnI ke samAna pravrajita huI yAvat siddha ho gii|' ___evaM 3 gaMdhArI 4 lakkhaNA 5 susImA 6 jambuvaI 7 saccabhAmA 8 ruppinnii| aTTha vi paumAvaI srisyaao| aTTha ajjhynnaa| bhAvArtha - isI prakAra gAndhArI, lakSmaNA, susImA, jAmbavatI, satyabhAmA aura rukmiNI kA varNana samAna rUpa se jAnanA caahie| padmAvatI Adi AThoM rAniyA~ eka samAna pravrajita ho kara siddha ho gii| ye AThoM kRSNa-vAsudeva kI paTarAniyA~ thiiN| || pAMcaveM varga ke 2 se 8 adhyayana samApta // For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6-10 ajjhayaNANi mUlaznI aura mUladattA __ (60) ukkhevao ya nnvmss| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bAravaIe NayarIe, revayae pavvae, NaMdaNavaNe ujANe, kaNhe raayaa| tattha NaM bAravaIe NayarIe kaNhassa vAsudevassa puttae jaMbavaIe devIe attae saMbe NAmaM kumAre hotthA ahiinn| / bhAvArtha - zrI jambU svAmI ne zrI sudharmA svAmI se pUchA - 'he bhagavan! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne AThaveM adhyayana ke jo bhAva kahe, ve maiMne Apake mukhAravinda se sune| isake bAda zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne nauveM adhyayana ke kyA bhAva kahe haiM, so kRpA kara ke khiye|' zrI sudharmA svAmI ne kahA - 'he jambU! usa kAla usa samaya meM dvArikA nAma kI nagarI thI, usa nagarI ke samIpa raivataka parvata thaa| vahA~ para naMdana vana udyAna thaa| usa nagarI meM kRSNavAsudeva rAja karate the| kRSNa-vAsudeva ke putra evaM jAmbavatI devI ke Atmaja 'zAmba' nAmaka putra the| jo sarvAMga sundara the| zAmbakumAra kI rAnI kA nAma 'mUlazrI' thA, jo atyanta sundarI evaM komalAMgI thii| tassa NaM saMbassa kumArassa mUlasiri NAmaM bhAriyA hotthA, vnnnno| arahA ariTThaNemI smosddhe| kaNhe nnigge| mUlasiri vi NiggayA, jahA pumaavii| NavaraM devANuppiyA! kaNhaM vAsudevaM ApucchAmi jAva siddhaa| evaM mUladattA vi| ||pNcmo vaggo smtto|| bhAvArtha - eka samaya bhagavAn ariSTanemi vahA~ pdhaare| kRSNa-vAsudeva unake darzana karane gye| mUlazrI padmAvatI ke samAna darzana karane gii| bhagavAn ne dharma-kathA khii| dharma-kathA suna kara pariSad apane-apane ghara lauTa gii| kRSNa-vAsudeva bhI bhagavAn ko vandana-namaskAra kara lauTa For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ***********ja je je je sjaj gye| isake bAda mUlazrI ne bhagavAn se kahA ki - 'he bhagavan! maiM* kRSNa-vAsudeva kI AjJA le kara Apake pAsa dIkSA lenA cAhatI huuN| bhagavAn ne kahA 'he devAnupriya ! jaisA tumheM sukha ho, vaisA karo / ' * varga 5 adhyayana - 10- mUlazrI aura mUladattA ******************* ********** isake bAda mUlazrI ne padmAvatI ke samAna dIkSA le kara tapa-saMyama kI ArAdhanA kara ke siddha pada ko prApta kiyA / * mUlazrI ke samAna mUladattA' kA bhI sArA vRttAnta jAnanA caahie| yaha zAmbakumAra kI dUsarI rAnI thii| kara dIkSA lii|. - vivecana pA~ca vargoM meM kevala eka parivAra ke 51 mahAn puruSoM ke jIvana caritroM kA paricaya par3hane meM AyA / isa avasarpiNI kAla meM yAdava vaMza apane Apa meM eka gauravazAlI vaMza rahA hai, jisakI samAnatA nahIM miltii| isa para sone meM sugaMdha yaha hai ki ina ekAvana mahAn AtmAoM kI naiyA ke khivaiyA bhI yadukulatilaka bhagavAn ariSTanemi haiM jo samudravijaya evaM zivAnaMdA ke lAr3ale haiM / antakRtadazA ke pA~coM vargoM ke atirikta bhI AgamoM meM yatra tatra yAdava vaMza ke mahAna Atma-subhaToM kA vipula paricaya bhI upalabdha hai| inake gauravamaya jIvana se jitanA kucha sIkhA jAya, kama hI hai| - zAmbakumAra 115 **************** // pAMcaveM varga ke 6 se 10 adhyayana samApta // // iti pAMcavAM varga samApta // For Personal & Private Use Only ne pahale hI dIkSA le lI thii| isalie mUlazrI ne apane zvazura kRSNa vAsudeva kI AjJA le Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaDo vaggo - chaThA varga adhyayana - paricaya (61) jai NaM bhaMte! cha?massa ukkhevo| NavaraM solasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA - makAI kiMkame ceva, moggarapANI ya kaasve| khemae dhitidhare ceva, kelAse hricNdnne||1|| . vAratta-sudaMsaNa-puNNabhadda, sumaNabhadda-supaiTe mehe| aimutte ya alakkhe, ajjhayaNANaM tu solasayaM // 2 // bhAvArtha - zrI jambU svAmI ne zrI sudharmA svAmI se pUchA - 'he bhagavan! zramaNa-bhagavAn mahAvIra svAmI ne pAMcaveM varga ke jo bhAva kahe, ve maiMne Apase sune| isake bAda zramaNa-bhagavAn mahAvIra svAmI ne chaThe varga ke kyA bhAva kahe haiM, so kRpA kara khiye|' zrI sudharmA svAmI ne kahA - 'he jambU! zramaNa-bhagavAn mahAvIra svAmI ne chaThe varga meM solaha adhyayana kahe haiN| ve isa prakAra haiM - 1. makAI 2. kiMkama 3. mudgarapANi 4. kAzyapa 5. kSemaka 6. dhRtidhara 7. kailAza 8. haricandana 6. vAratta 10. sudarzana 11 pUrNabhadra 12. sumanobhadra 13. supratiSTha 14. megha . 15. atimukta aura 16. alkssy| ye solaha adhyayana haiN| . paDhamaM ajjhayaNaM - prathama adhyayana jai NaM bhaMte! solasa ajjhayaNA paNNattA, paDhamassa ajjhayaNassa ke aDhe paNNatte? bhAvArtha - 'he bhagavan! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne ina solaha adhyayanoM meM se prathama adhyayana meM kyA bhAva kahe haiM?' For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 1 - makAI gAthApati *ake************ edeitiessesktakeketstakeketakk a kakakakkeketattatreet 117 isake uttara meM zrI sudharmA svAmI ne kahA - makAI gAthApati evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe Nayare, guNasilae ceie, seNie raayaa| tattha NaM makAI * NAma gAhAvaI parivasai, aDDhe jAva apribhuue| bhAvArtha - he jambU! usa kAla usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thaa| vahA~ guNazIlaka nAmaka caitya (udyAna) thaa| usa nagara meM zreNika rAjA rAja karate the| usa nagara meM makAI (maMkAI) nAma kA eka gAthApati rahatA thA, jo atyanta samRddha aura dUsaroM se aparAbhUta thaa| makAI anagAra bane teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre Aigare jAva guNasilae jAva vihri| parisA nniggyaa| tae NaM se makAI gAhAvaI imIse kahAe laddhaDhe jahA paNNattIe, gaMgadatte taheva, imovi jeTTaputtaM kuTuMbe ThavittA, purisasahassavAhiNIe sIyAe NikkhaMte jAva aNagAre jAe IriyAsamie jAva guttbNbhyaarii| ____ bhAvArtha - usa kAla usa samaya meM dharma kI Adi karane vAle zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI guNazIlaka udyAna meM pdhaare| bhagavAn kA Agamana suna kara pariSad darzana karane ke lie niklii| maMkAI gAthApati bhI bhagavatI sUtra meM varNita gaMgadatta ke samAna bhagavAn ke darzanArtha niklaa| bhagavAn ne dharmopadeza diyA, jise suna kara makAI gAthApati ke hRdaya meM vairAgya-bhAva utpanna ho gyaa| usane ghara A kara apane jyeSTha-putra ko kuTumba kA bhAra sauMpA aura hajAra manuSyoM se uThAI jAne vAlI zivikA para baiTha kara dIkSA lene ke lie bhagavAn ke pAsa Aye, yAvat ve anagAra ho gye| . . vivecana - 'jahA paNNattIe gaMgadatte' - bhagavatI sUtra zataka 16 uddezaka 5 meM varNita gaMgadatta zrAvaka ke samAna makAI gAthApati zarIra ko alaMkRta karake paidala hI bhagavAn mahAvIra svAmI ke darzanArtha gye| bhagavAn ko vaMdana namaskAra kara paryupAsanA karane lge| dharmakathA * pAThAntara - maMkAI For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 antakRtadazA sUtra Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai *********************Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ******** zravaNa kara unhoMne bhagavAn se vaMdana namaskAra kara nivedana kiyA - 'he bhagavan! maiM nigraMtha pravacana para zraddhA karatA hUM aura apane jyeSTha putra ko ghara-kuTumba kA bhAra sauMpa kara Apake pAsa dIkSita honA cAhatA huuN|' tadanantara ghara lauTa kara apane mitra jJAti, gotra baMdhuoM ko AmaMtrita kara bhojana pAnAdi se unakA satkAra sammAna kara apane dIkSita hone kA bhAva unake samakSa prakaTa kiyA tathA apane jyeSTha putra ko ghara kA mukhiyA banA kara svayaM dIkSita ho gye| . saMyama pAlana aura mokSa tae NaM se makAI aNagAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahArUvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAI ekkArasa aMgAI ahijji| sesaM jahA khaMdayassa, guNarayaNaM tavokammaM solasavAsAiM pariyAo, taheva vipule siddhe| ____ bhAvArtha - isake bAda makAI anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke tathArUpa sthaviroM ke samIpa sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura skandakajI ke samAna guNaratna saMvatsara tapa kA ArAdhana kiyaa| solaha varSa kI dIkSA-paryAya kA pAlana kara ke anta meM skandakajI ke samAna vipulagiri para saMthArA kara ke siddha hue| || chaThe varga kA prathama adhyayana smaapt|| biiyaM ajjhayaNaM - dvitIya adhyayana kiMkama gAthApati ___ (62) doccassa ukkhevo| kiMkame vi evaM ceva jAva vipule siddhe| bhAvArtha - dUsare adhyayana meM 'kiMkama' gAthApati kA varNana hai| ve bhI makAI ke samAna hI pravrajita ho kara vipulagiri para siddha hue| // chaThe varga kA dvitIya adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taiyaM ajjhAyaNaM - tRtIya adhyayana mudgarapANi (arjuna mAlAkAra) .. (63) taccassa ukkhevo| evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe Nayare guNasilae ceie seNie rAyA cellaNA devii| tattha NaM rAyagihe Nayare ajjuNae NAma mAlAgAre parivasai, aDDhe jAva apribhuue| tassa NaM ajuNayassa mAlAgArassa baMdhumaI NAmaM bhAriyA hotthA, sukumaalpaannipaayaa| - kaThina zabdArtha - mAlAgAre - mAlAkAra, parivasai - rahatA thA, aDDe - ADhya - dhanavAn, aparibhUe - aparAbhUta - kisI se nahIM dabane vAlA, bhAriyA - bhAryA, sukumAlapANipAyA - suMdara sukoml| . bhAvArtha - jambU svAmI ne sudharmA svAmI se pUchA - 'he bhagavan! zramaNa bhagavAn mahAvIra / svAmI ne aMtagaDadazA sUtra ke chaThe varga ke dUsare adhyayana ke jo bhAva kahe, ve maiMne Apase sune| kintu zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne tIsare adhyayana ke kyA bhAva kahe haiM, so kRpA kara ke khiye| zrI sudharmA svAmI ne kahA - he jambU! usa kAla usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thaa| vahA~ guNazIlaka nAmaka udyAna thaa| usa nagara meM rAjA zreNika rAja karatA thaa| usakI rAnI kA nAma 'celanA' thaa| usa rAjagRha meM arjuna nAma kA mAlI rahatA thaa| usakI patnI kA nAma bandhumatI thA, jo atyanta sundara evaM sukumAra thii|' - tassa NaM ajuNayassa mAlAgArassa rAyagihassa Nayarassa bahiyA ettha NaM mahaM ege pupphArAme hotthA, kiNhe jAva NikuraMbabhUe dasaddhavaNNakusumakusumie pAsAIe darisaNije abhirUve pddiruuve| kaThina zabdArtha - pupphArAme - puSpArAma - bagIcA, kiNhe - kRSNa (zyAma), NikuraMbabhUe - saghana, ghanaghora ghaTAoM se yukta, dasaddhavaNNa - dasa ke Adhe pAMca varNa ke, kusumakusumie - puSpa pusspit| For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 antakRtadazA sUtra *kakekakkakkkkk***************kkkkkkkkkkkkkek**************************** bhAvArtha - rAjagRha nagara ke bAhara arjuna mAlI kA eka vizAla puSpArAma (bagIcA) thaa| vaha bagIcA nIle pattoM se AcchAdita hone ke kAraNa AkAza meM car3he hue ghanaghora ghaTA ke samAna zyAma kAMti se yukta dikhAI detA thaa| usameM pAMcoM varNa ke phUla khile hue the| vaha hRdaya koM prasanna evaM praphulla karane vAlA evaM darzanIya thaa| tassa NaM pupphArAmassa adUrasAmaMte tattha NaM ajuNayassa mAlAgArassa ajayapajaya-piipajayAgae aNegakulapurisa-paraMparAgae moggarapANissa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA, porANe divve sacce jahA punnnnbhdde| tattha NaM soggarapANissa paDimA egaM mahaM palasahassaM NipphaNNaM ayomayaM moggaraM gahAya citttti|. kaThina zabdArtha - ajjaya - pitA, pajjaya - dAdA, piipajjayAgae - prapitAmahaparadAdA, aNegakulapurisa-paraMparAgae - aneka kuloM-pIr3hiyoM ke puruSoM dvArA paraMparAgata rUpa se, moggarapANissa jakkhassa - mudgarapANi yakSa kA, jakkhAyayaNe - yakSAyatana, porANe - prAcIna, divve - divya, sacce - satya, paDimA - pratimA, palasahassaM NipphaNNaM - eka hajAra pala parimANa bhAra vAlA, ayomayaM - lohe kA, moggaraM - mudgr| __ bhAvArtha - usa puSpArAma ke samIpa hI mudgarapANi nAma ke yakSa kA yakSAyatana thA, jo arjuna mAlI ke pitA, pitAmaha (dAdA), prapitAmaha (paradAdA) Adi kula-paramparA se sambandhita thaa| vaha pUrNabhadra ke samAna purAnA, divya evaM satya thaa| usameM mudgarapANi yakSa kI pratimA thii| usake hAtha meM eka hajAra pala parimANa bhAra vAlA lohe kA mudgara thaa| vivecana - pANi kA artha hai hAtha aura mudgara kA artha hai gdaa| jisake hAtha meM gadA (mudgara) hai usakA nAma mudgarapANi hai| usa mudgarapANi ke hAtha meM jo lohe kI gadA thI usakA vajana eka hajAra pala arthAt vartamAna tola ke anusAra sAr3he bAsaTha sera sdanusAra lagabhaga 56 kilo thaa| arjunamAlI kI yakSa bhakti (64) tae NaM se ajuNae mAlAgAre bAlappabhiI ceva moggarapANijakkhassa bhatte yAvi hotthaa| kallAkalliM pacchipiDagAiM giNhai, giNhittA rAyagihAo NayarAo For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 3 lalita goSThI kI svacchaMdatA ************************************************ - *************jjjj paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva pupphArAme teNeva uvAgaccha, vAgacchittA pupphuccayaM karei, karittA aggAI varAiM pupphAI gahAi, gahittA jeNeva moggarapANissa jakkhAyayaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA moggarapANissa jakkhassa maharihaM pupphaccayaNaM karei, karittA jANupAyapaDie paNAmaM karei, karittA tao pacchA rAyamaggaMsi vittiM kappemANe viharai / kaThina zabdArtha - bAlappabhir3aM bacapana se hI, bhatte bhakta ananya upAsaka, kallAkalliM - pratidina (nitya), pacchipiDagAI - bAMsa kI piTAriyA~ - chAbaDiyA~, aggAIagra - sabase bar3e, zreSTha jAti ke, varAI - sabase zreSTha, pupphAI - phUloM ko, pupphaccayaNaMpuSpArcana, jANupAyapaDie donoM ghuTane namA kara, rAyamagaMsi rAjamArga para, vitti vRtti - AjIvikA / - zreSTha bhAvArtha vaha arjunamAlI bAlya-kAla se hI usa mudgarapANi yakSa kA bhakta thA aura pratidina beMta kI banI huI caMgerI le kara rAjagRha nagara se bAhara - apane bagIce meM jAtA thA aura phUloM ko cuna-cuna kara ikaTThA karatA thaa| phira una phUloM meM se acche-acche bar3hiyA phUla le kara mudgarapANi yakSa kI pratimA ke Age car3hAtA thaa| isa prakAra vaha usakI pUjA karatA thA aura bhUmi para donoM ghuTane Teka kara praNAma karatA thaa| isake bAda rAjamArga ke kinAre baiTha kara phUla becatA thaa| isa prakAra AjIvikA karatA huA vaha sukha pUrvaka jIvana bitAtA thA / lalita goSThI kI svacchaMdatA - tattha NaM rAyagihe Nayare laliyA NAmaM goTThI parivasai aDDA jAva aparibhUyA jaM kayasukayA yAvi hotthA / 121 kaThina zabdArtha - laliyA - lalitA (lalita), goTThI goSThI kayasukayA- yatkRta sukRtA- jo karate use acchA kiyA mAnA jAtA / bhAvArtha usa rAjagRha nagara meM 'lalita' (lalitA ) nAma kI eka goSThI (mitra-maMDalI ) rahatI thI, jo atyanta samRddha aura anyakRta parAbhavoM se rahita thI / kisI samaya rAjA kA koI kArya sampAdita karane ke kAraNa rAjA ne una para prasanna ho kara yaha vacana diyA thA ki 've For Personal & Private Use Only - - - mitra maNDalI, jaM Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 antakRtadazA sUtra ******eakerkakakakakak********kakkakakakakak******edeekekakakakkakker********************** apanI icchAnusAra kArya karane meM svataMtra haiN| rAjya kI ora se unheM koI daNDa nahIM diyA jaaygaa|' ataH vaha mitra-maMDalI manamAne kArya karane meM svacchanda thii| . pati-patnI dvArA puSpa-cayana tae NaM rAyagihe Nayare aNNayA kayAiM pamoe ghuDhe yAvi hotthaa| tae NaM se ajuNae mAlAgAre kallaM pabhUyataraehiM pupphehiM kajamiti kaTu paccUsakAlasamayaMsi baMdhumaIe bhAriyAe saddhiM pacchipiDagAI giNhai, giNhittA sayAo gihAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA rAyagihaM NayaraM majjhaM majjheNaM Niggacchai, NiggacchittA jeNeva pupphArAme teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA baMdhumaIe bhAriyAe saddhiM pupphuccayaM kre| ____ kaThina zabdArtha - pamoe ghuTTe - utsava kI ghoSaNA, pabhUyataraehiM - prabhUtatara - jyAdA, paccUsakAlasamayaMsi - prAtaHkAla - sUryodaya ke pUrva samaya meM, pupphuccayaM karei - phUla cune| bhAvArtha - eka dina rAjagRha nagara meM eka utsava kI ghoSaNA huii| arjuna mAlI ne vicAra kiyA ki kala utsava meM adhika phUloM kI AvazyakatA hogii| isalie vaha prAtaH kAla uThA aura bAMsa kI caMgerI (DaliyA) le kara apanI patnI bandhumatI ke sAtha ghara se nikalA tathA nagara meM hotA huA bagIce meM pahuMcA aura apanI patnI ke sAtha phUloM ko cuna kara ekatrita karane lgaa| lalita goSThI kA duSTa ciMtana . (65) tae NaM tIse laliyAe goTThie cha gohillA purisA jeNeva moggarapANissa jakkhassa jakkhAyayaNe teNeva uvAgayA abhiramamANA cittuNti| taeNaM se ajuNae mAlAgAre baMdhumaIe bhAriyAe saddhiM pupphuccayaM karei, karittA aggAI varAI pupphAI gahAya jeNeva moggarapANissa jakkhassa jakkhAyayaNe teNeva uvaagcchi| kaThina zabdArtha - uvAgayA - Akara, abhiramamANA - krIr3A karate hue| bhAvArtha - usa samaya pUrvokta lalita-goSThI ke chaha goSThika puruSa, mudgarapANi yakSa ke For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 3 - baMdhumatI ke sAtha bhogopabhoga 123 ********************************************************** yakSAyatana meM A kara krIr3A kara rahe the| udhara arjuna mAlI apanI patnI bandhumatI ke sAtha phUla saMgraha kara ke unameM se kucha uttama phUla le kara mudgarapANi yakSa kI pUjA ke lie yakSAyatana kI ora jA rahA thaa| . tae NaM te cha gohillA purisA ajuNayaM mAlAgAraM baMdhumaIe bhAriyAe saddhiM ejamANaM pAsai, pAsittA aNNamaNNaM evaM vayAsI-esa khalu devANuppiyA! ajjuNae mAlAgAre baMdhumaIe bhAriyAe saddhiM ihaM havvamAgacchai, taM seyaM khalu devANuppiyA! amhaM ajuNayaM mAlAgAraM avaoDaya-baMdhaNayaM karittA baMdhumaIe bhAriyAe saddhiM viulAI bhogabhogAiM bhuMjamANANaM viharittae' tti kaTu eyamaDhe aNNamaNNassa paDisuNeti, paDisuNittA kavADaMtaresu NilukkaMti NiccalA NipphaMdA tusiNIyA pacchaNNA cittuNti| ___ kaThina zabdArtha - aNNamaNNaM - paraspara, avaoDaya-baMdhaNayaM - avaoTaka baMdhana - auMdhI muzkiyoM se bAMdha kara, bhuMjamANANaM - bhogate hue, kavADaMtaresu - kivADoM ke pIche, NilukkaMti - chipa jAte haiM, NiccalA - nizcala - halanacalana roka kara, NipphaMdA - nispaMda - sAMsa kI AvAja meM maMdatA lAte hue, tusiNIyA - mauna rakha kara, pacchaNNA - pracchanna - gupta rUpa se| bhAvArtha - bandhumatI bhAryA ke sAtha Ate hue arjuna mAlI ko dekha kara una chahoM goSThika puruSoM ne paraspara vicAra kiyA - 'he mitro! yaha arjuna mAlI apanI patnI baMdhumatI ke sAtha yahA~ A rahA hai| hama logoM ko ucita hai ki isa arjuna mAlI ko auMdhI-muzkiyoM (donoM hAthoM ko pIcha pIche) se balapUrvaka bA~dha kara lur3hakA deM aura phira bandhumatI ke sAtha khUba bhoga bhogeN|' isa prakAra paraspara vicAra kara ke ve chahoM kivAr3a ke pIche chipa gaye aura sAMsa roka kara nizcala khar3e ho gye| baMdhumatI ke sAtha bhogopabhoga .tae NaM ajjuNae mAlAgAre baMdhumaIe bhAriyAe saddhiM jeNeva moggarapANijakkhassa jakkhAyayaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA Aloe paNAmaM karei, For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 antakRtadazA sUtra Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Xue karittA maharihaM pupphaccaNiyaM karei, karittA jANupAyavaDie paNAmaM krei| tae NaM te cha gohillA purisA davadavassa kavADaMtarehito NiggacchaMti, NiggacchittA ajuNayaM mAlAgAraM giNhaMti, giNhittA avaoDaya-baMdhaNaM kareMti, karittA baMdhumaIe mAlAgArIe saddhiM viulAI bhogabhogAiM bhuMjamANA vihrNti| kaThina zabdArtha - davadavassa - zIghratApUrvaka, kavADaMtarehito - kivAr3oM kI oTa se| bhAvArtha - arjuna mAlI apanI patnI bandhumatI ke sAtha mudgarapANi yakSa ke yakSAyatana meM AyA aura bhaktipUrvaka praphullita netroM se mudgarapANi yakSa kI ora dekhA tathA pramANa kiyaa| phira phUla car3hA kara aura donoM ghuTane Teka kara praNAma karane lgaa| usI samaya una chahoM goSThika puruSoM ne zIghra hI kivAr3oM ke pIche se nikala kara arjuna mAlI ko pakar3a liyA aura auMdhI muzke bAMdha kara use eka ora lur3hakA diyA aura usake sAmane hI usakI patnI bandhumatI ke sAtha vividha prakAra se bhoga bhogane lge| arjunamAlI kA ciMtana tae NaM tassa ajuNayassa mAlAgArassa ayamajjhathie ciMtie patthie maNogae saMkappe samuppaNNe - 'evaM khalu ahaM bAlappabhiI ceva moggarapANissa bhagavao kallAkalliM jAva vittiM kappemANe vihraami| taM jai NaM moggarapANijakkhe iha saNNihie hoMti se NaM kiM mamaM eyArUvaM AvaI pAvejamANaM pAsate? taM Natthi NaM moggarapANijakkhe iha saNNihie suvvattaM taM esa ktttte|' ___ kaThina zabdArtha - saNNihie - sannidhi - yahAM hote, AvaI - Apatti meM, pAvejjamANaMpar3e hue ko, pAsate - dekhate rahate, suvvattaM - suvyakta - suspaSTa, kaTTe - kaasstth| bhAvArtha - yaha dekha kara arjuna mAlI ke hRdaya meM yaha vicAra utpanna huA - "maiM bAlyakAla se hI apane iSTadeva mudgarapANi yakSa kI pratidina pUjA karatA A rahA huuN| pUjA karane ke bAda hI AjIvikA ke lie phUla beca kara nirvAha karatA huuN| yadi mudgarapANi yakSa yahA~ hotA, to kyA vaha isa prakAra kI mahA vipatti meM par3e hue mujhe dekha sakatA thA? isalie yaha nizcaya hotA hai ki yahA~ mudgarapANi yakSa upasthita nahIM hai| yaha kevala kATha hI hai|' For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 varga 6 adhyayana 3 - pratidina sAta prANiyoM kI hatyA Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Hua Lin Shu Ben Shu Ben Shu Ben Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai yakSAviSTa arjunamAlI kA kopa (66) ____tae NaM se moggarapANijakkhe ajuNayassa mAlAgArassa ayameyArUvaM ajjhatthiyaM jAva viyANittA ajuNayassa mAlAgArassa sarIrayaM aNuppavisai, aNuppavisittA taDataDassa baMdhAI chiMdai, taM palasahassaNipphaNNaM ayomayaM moggaraM giNhai, giNhittA te itthisattame cha purise ghaaei| - kaThina zabdArtha - tar3ataDassa - taDataDa, baMdhAI - baMdhanoM ko, chiMdai - tor3atA hai, itthisattame - sAtavIM strI, ghAei - mAra DAlatA hai| bhAvArtha - taba mudgarapANi yakSa ne arjuna mAlI ke mana meM Aye hue vicAra jAna kara usake zarIra meM praveza kiyA aura usake bandhanoM ko tar3atar3a tor3a ddaalaa| usake bAda mudgarapANi .yakSa se AviSTa vaha arjuna mAlI, eka hajAra pala pariNAma (vartamAna ke tola ke sAr3he bAsaTha sera arthAt eka mana sAr3he bAIsa sera) loha ke mudgara ko le kara bandhumatI sahita una chahoM goSThika puruSoM ko mAra ddaalaa| pratidina sAta prANiyoM kI hatyA tae NaM se ajjuNae mAlAgAre moggarapANiNA jakkheNaM aNNAiDhe samANe rAyagihassa Nayarassa pariperaMteNaM kallAkalliM cha itthisattame purise (pAThAntareitthisattame cha purise*)ghAemANe vihri| kaThina zabdArtha - jakkheNaM - yakSa se, aNNAiTe - AviSTa (vazIbhUta), pariperaMteNaMcAroM or| - bhAvArtha - isa prakAra ina sAtoM ko mAra kara mudgarapANi yakSa se AviSTa vaha arjuna mAlI, rAjagRha nagara ke bAhara pratidina chaha puruSa aura eka strI, isa prakAra sAta manuSyoM ko mAratA huA ghUmane lNgaa| * yaha pATha solahavIM zatAbdI kI eka hastalikhita prati meM hai| yaha prati jainAcArya pU0 zrI hastImalajI ma. sA. ke pAsa dekhI gayI thii| For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 antakRtadazA sUtra ******************************************************************* . zveNika kI udghoSaNA (67) tae NaM rAyagihe Nayare siMghADaga jAva mahApahesu bahujaNo aNNamaNNassa evamAikkhar3a evaM bhAsai evaM paNNavei evaM parUvei - evaM khalu devANuppiyA! ajuNae mAlAgAre moggarapANiNA jakkheNaM aNNAiTTe samANe rAyagihe bahiyA cha itthisattame .. purise ghAemANe vihri| bhAvArtha - usa samaya rAjagRha nagara ke rAjamArga Adi sabhI sthaloM meM bahuta-se vyakti eka-dUsare se isa prakAra kahane lage, vizeSa rUpa se carcA karane lage, vyAkhyA karane lage, samajhAne lage ki - 'he devAnupriya! mudgarapANi yakSa se AviSTa ho kara arjuna mAlI rAjagRha nagara ke bAhara eka strI aura chaha puruSa, isa prakAra sAta vyaktiyoM ko pratidina mAratA hai|'... vivecana - zaMkA - arjunamAlI ke viruddha rAjA ne sainya bala kA prayoga kiyA yA mAtra ghoSaNA hI karavAI? isakA tarkasaMgata samAdhAna - AgamoM ke akSara to sImita 'sUtra' rUpa hote haiN| kiMtu unake artha (gama) ananta hote haiN| udAharaNa ke lie - mAtra pAMca padoM kA sUtra 'namaskAra maMtra' meM saMpUrNa caudaha pUrvo kA jJAna garbhita hai| kahA bhI hai - 'anaMtara bhAva bheda thI bharIlI bhalI, ananta, ananta naya nikSepa vyAkhyAnI hai| tathA 'savva NaINaM jA hojjA bAluyA, savva udahINa jA hojjaM slilN| etto vi aNaMtaguNo, aNyo egassa suttassa' ityAdi isalie arjunamAlI ke viSaya meM jo varNana AtA hai ki 'rAjA ne nagara se bAhara na jAne kI ghoSaNA karavA dI', usase yaha artha bhI dhvanita hotA hai ki - jaba sainya bala, buddhi bala tathA sAma, dAma, daNDa bheda kI nIti Adi se kiye gaye sAre prayatna bhI viphala ho gaye taba rAjA ne anya koI upAya na dekha aisI ghoSaNA prajA kI rakSArtha vivazatA se karavA dii| ___ yaha AgamazailI rahI hai ki - 'AgamakAra eka-eka paristhiti kA pUrA UhApoha vahIM guMthita kara jo sAra rUpa aMtima niSkarSa hotA hai, use hI ullekhita karate haiM, jisase Agama 'sUtra' rUpa rahe, usakA kalevara anAvazyaka na bddh'e| For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 3 - zreNika kI udghoSaNA 127 ************************************************************* vaise vartamAna meM upalabdha aMtagaDa sUtra bahuta saMkSipta raha gayA hai| isa sUtra meM aneka pada vilupta ho gae haiN| aMtagaDa sUtra meM kula 2304000 pada hone kA ullekha milatA hai| (dekheMnandI sUtra - pUjya ghAsIlAlajI ma. sA. dvArA saMpAdita) jabaki abhI upalabdha aMtagaDasUtra meM mAtra 600 pada hI haiN| isase yaha bhI saMbhAvita hai ki - sainya bala prayoga Adi kA saMbaMdhita varNana vilupta sUtroM meM rahA ho - jo bAda meM kAla Adi prabhAva se viccheda ho ge| tae NaM se seNie rAyA imIse kahAe laddhaDhe samANe koDubiyapurise saddAvei, saddAvittA evaM vayAsI - 'evaM khalu devANuppiyA! ajuNae mAlAgAre jAva ghAemANe vihri| taM mANaM tubbhe kei taNassa vA kaTThassa vA pANiyassa vA pupphaphalANaM vA aTThAe saI nnigcchu| mA NaM tassa sarIrassa vAvattI bhavissaI' tti kaTu doccaM pi taccaM pi ghosaNaM ghoseha, ghosittA khippAmeva mameyaM pccppinnh| tae NaM te koDaMbiyapurisA jAva pccppinnNti| . kaThina zabdArtha - taNassa - tRNa ke, kaTThassa - kATha ke, pANiyassa - pAnI ke, pupphaphalANaM - phala-phUla ke, vAvattI - vinaash| . . bhAvArtha - yaha samAcAra suna kara rAjA zreNika ne apane sevaka-puruSoM ko bulAyA aura isa prakAra kahA - "he devAnupriya! rAjagRha nagara ke bAhara arjuna mAlI pratidina eka strI aura chaha puruSa :- isa prakAra sAta vyaktiyoM ko mAratA hai| isalie tuma sAre nagara meM merI AjJA isa prakAra ghoSita karo kiM - 'yadi tuma logoM ko icchA jIvita rahane kI ho, to tuma loga ghAsa ke lie, lakar3I ke lie, pAnI ke lie aura phala-phUla ke lie rAjagRha nagara ke bAhara mata niklo| yadi tuma loga kahIM bAhara nikale, to aisA na ho ki tumhAre zarIra kA vinAza ho jaay|' he devAnupriyo! isa prakAra do-tIna bAra ghoSaNA kara ke mujhe sUcita kro|" ____ isa prakAra rAjA kI AjJA pA kara mevaka-puruSoM ne rAjagRha nagara meM ghUma-ghUma kara uparokta ghoSaNA kii| ghoSaNA kara ke rAjA ko sUcita kara diyaa| vivecana - sAmAjika jIvana meM anucita vyavahAra ke lie kataI avakAza nahIM hai| jaba bhI bhAvukatA meM A kara zreNika sarIkhe vivekI rAjA bhI lalitA-goSThI ko manamAne vyavahAra kI chUTa dete haiM, to usake parampara pariNAma kahA~ taka pahu~cate haiM, yaha uparokta kathAnaka meM AyA hai| For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 antakRtadazA sUtra Lai Lai Lai Lai ********************Ben Ben Ben Lai Lai Lai Lai Ping Ping Ping Ping Ping Ping Ping Ping Ping Ping Ping Ping He Ben Ben Lai zrI dazAzrutaskandha dasavIM dazA meM sAdhviyoM dvArA puruSapanA pAne ke lie nidAna kie jAne kA varNana milatA hai| ve nidAna karatI hai - 'dukkhaM khalu itthittaNae, durasaMcarAiM gAmaMtarAiM jAva sannivasaMtarAiM, se jahA nAmae - aMbapesiyAi vA mAuluMgapesiyAi vA aMbADagapesiyAI vA maMsapesiyAi vA ucchukhaMDiyAi vA saMbaliphaliyAi vA bahujaNassa AsAyaNijjA patthaNijjA pIhaNijjA abhilasaNijjA evAmeva itthiyAvi bahujaNarasa AsAyaNijjA jAva abhilasaNijjA, taM dukkhaM khalu itthittaM pumattaNayaM saahu|' artha - strIpane meM to duHkha hI hai, ve kahIM bhI akelI dUsare gAMva Adi nahIM jA pAtI haiN| Ama kI phAMka, tarabUje kI phAMka, aMbADaga kI phAMka, sAMThe kI gaMDerI aura siMbali kI phalI Adi svAdiSTa vastueM jaise dekhate hI bahuta-se logoM dvArA svAda lene yogya, cAhane yogya, prApta karane yogya va abhilASA yogya hotI hai, vaise hI striyA~ bhI bahuta logoM dvArA cAhane yogya yAvat abhilASA yogya hotI hai| ataH strIpane meM duHkha hai, sukha to puruSapane meM hai| ... ___ baMdhumatI yadi arjuna ke sAtha puSpa saMcayana ke lie nahIM jAtI, to goThIle puruSoM ko vaise cintana kA nimitta nahIM miltaa| baMdhumatI ko dekha kara mitra-maMDalI ke sadasyoM kI nIyata burI ho gii| ___ goThIle puruSa ADhya yAvat aparAbhUta the| rAjA zreNika kI una para meharabAnI thii| unake antaHpura meM sundara patniyA~ nahIM hone kA koI kAraNa nahIM hai| ve cAhate to aura bhI vivAha kara sakate the| unhoMne baMdhumatI para nIyata bigAr3I vaha bhI eka dhArmika sthAna para tathA pati ke sAmane, yaha jaghanya kANDa kitanA bIbhatsa huA? .. aparAdhI apane kRtyoM ko aparAdha nahIM maantaa| ve chahoM puruSa aisA karane ko ucita evaM zreyaskara mAnate haiM, eka dUsare kI salAha pUrvaka SaDyaMtra racate haiN| 'parAyI thAlI meM ghI jyAdA dikhatA hai|' parastrIgamana ke mUla meM yaha lokokti rahI huI hai| para isakA pariNAma kyA huA? mudgara ke dvArA kisa nidaryatA se unheM mauta ke ghATa utAra diyA gayA? saMbhAvita pariNAmoM se aparAdha karane vAlA anajAna nahIM hotA hai, usakI antarAtmA use bAra-bAra rokatI hai - TokatI hai, AvAja detI hai, para sunA anasunA karake aparAdhI aparAdha karatA rahatA hai| ___cUMki aparAdhI samAja meM rahatA hai, ataH usake vaiyaktika vyavahAra se samAja bhI aprabhAvita nahIM raha paataa| goThIle puruSa to mAre hI gae, para isa nimitta se saikar3oM niraparAdha strI-puruSoM kI hatyAeM ho gii| For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 3 - zreNika kI udghoSaNA 126 Lai Lai Lai Lai Lai **************************Lai ********************************** rAjA zreNika una daivika-zakti kA kucha bhI pratikAra nahIM kara ske| ghoSaNA karavAne se jyAdA ve kucha karane kI sthiti meM nahIM rahe the| dUsare sthAnoM se rAjagRha Ane vAle, rAjagRha se bhUle-bhaTake jAne vAle sAta manuSya mudgarapANi ko mila hI jAte the| ____mAna prazaMsA ke bhUkhe mudgarapANi yakSa ko arjuna ne AhvAna kiyA, to vaha una sAta jIvoM ko mAra kara hI tRpta nahIM huaa| merI dhAka jama jAnI cAhie, AiMdA koI merI pratimA ko kevala kASTa samajha kara nirbhakti nahIM ho jAya, ataH mujhe apanA sikkA jamAnA hai, aise hI kucha manobhAvoM se yakSa arjuna kI deha meM jamA rahA evaM rAjagRha ko udvelita karatA rhaa| ____ 'isa vizAla nara-vadha ke lie kauna kitane pApa kA bhAgI banA?' yaha prazna bar3A hI jaTila evaM sUkSma hai| manamAne vyavahAra kI chUTa rAjA ne bhale hI de dI thI, para janatA ne goThIle puruSoM kA nigraha nahIM kiyA, ataH amuka aMzoM meM rAjagRha kI janatA bhI isa kriyA meM bhAgIdAra banatI hai| arjuna evaM yakSa donoM meM se adhika pApa kA bandha kisane kiyA? isakA nizcaya karane ke vAstavika sAdhana to hamAre pAsa nahIM haiN| - arjuna ne deva ko AhvAn karake bulAyA thA, deva arjuna ke zarIra se sAre pApa kara rahA thA, para sAtha hI bulAne ke bAda arjuna svataMtra nahIM thaa| pUjA, bhakti kA bhUkhA deva vyartha hI manuSyoM ko mAra-mAra kara apanA AtaMka jamAne kI ceSTA kara rahA thaa| ... kucha bhI ho, para-strI ke rasikoM kI yaha durgati bar3I dayanIya evaM zikSAprada hai| loga rAste calate parAI striyoM kI tAka-jhAMka karate haiM, usake rUpa-saundarya ko dekha kara mana meM durbhAva bhI lAte haiM, para unakA yaha cintana vyartha hai, kyoMki unheM vaha prApta nahIM hogii| agale kucha kSaNoM meM A~khoM se ojhala ho jAyegI, jise zAyada hI kabhI vApisa dekhane kA kAma pdd'e| yaha anarthadaNDa kitanA bhayaMkara hai? pUjya zrI jayamalajI ma. sA. pharamA gae haiM - 'kulavaMtI jAya calI, koI kare ja mAThI cAya re| vigara milyAM bina bhogavyAM, marane durgati jAya re|| jIvar3alA dulaho mAnava bhava kAMI haare||' Thokara lagane vAle ko darda hotA hai, samajhadAra apane ko usa Thokara ke sthAna para saMbhAla lete haiN| parAI pUniyoM se kAtanA sIkhane ko mila jAya to bhI ganImata hai| For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 antakRtadazA sUtra ********ckektakeatekakkakealtketaketakettrekkekestreke ka k tikakakakakakakakakakakakakaka k ** sudarzana zramaNopAsaka . . . (68) tattha NaM rAyagihe Nayare sudaMsaNe NAmaM seTThI parivasai aDDhe jAva apribhuue| taeNaM se sudaMsaNe samaNovAsae yAvi hotthaa| abhigayajIvAjIve jAva vihri| kaThina zabdArtha - abhigayajIvAjIve - jIvAdi tattvoM kA jnyaataa| * bhAvArtha - usa rAjagRha nagara meM sudarzana nAma ke eka seTha rahate the| ve Rddhi sampanna aura aparAbhUta the| ve zramaNopAsaka the tathA jIvAjIvAdi nava tattvoM ke jJAtA the| vivecana - 'abhigaya jIvAjIve jAva viharaha' meM saMkucita pUrA pATha zrI bhagavatI sUtra za0 2 u0 5 meM isa prakAra hai - uvaladdhapuNNapAvA - puNya kisameM hotA hai aura pApa kisameM hotA hai, isakA unheM jJAna thaa| Asava-saMvara-Nijjara-kiriyAhikaraNa-baMdhamokkha-kusalA - Asrava - karmoM ke Ane ke kAraNa, saMvara - AsravoM kA nirodha, nirjarA - karma kA dezataH kSaya, kriyA - kArya karane kI paddhati, adhikaraNa - azubha mana, vacana, kAyA Adi baMdha - AtmA ke sAtha karma saMbaMdha honA, mokSa - karmoM kA sampUrNa kSaya Adi vividha tattvoM ke jJAtA the| __ asahejjadevAsura-NAga-suvaNNa-jakkha-rakhakhasa-kinnara-kiMpurisa-garUlagaMdhavva-mahoragAiehiM devagaNehiM niggaMthAo pAvayaNAo aNatikkamaNijjA - deva, asura, nAga, suvarNa, yakSa, rAkSasa, kinnara, kiMpuruSa, garUr3a, gaMdharva, mahoraga Adi vividha devoM se ve sahAyatA nahIM cAhate the athavA ye sabhI deva gaNa unheM nirgrantha-pravacana se vicalita nahIM kara sakate the| NiggaMthe pAvayaNe NissaMkiyA NikkaMkhiyA NivitigicchA laddhahAM gahiyahA pucchiyahA abhigayahA viNicchiyahA advimiMjapemANurAgarattA - nirgrantha-pravacana meM unheM kiMcit mAtra bhI koI zaMkA nahIM thI, pratipUrNa - anuttara dharma pA kara aba ve kisI anya dharma kI AkAMkSA vAle nahIM the| karaNI ke phala meM leza mAtra bhI saMdeha nahIM thA, dharma ko unhoMne upalabdha kara artha jAnA thA, dharmatattva kA grahaNa kiyA thA, pRcchA karake, For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 3 - bha. mahAvIra svAmI kA rAjagRha padArpaNa 131 ******Zhu Lin Lin Bu Lai Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai vinizcaya karake dhAraNAoM ko saMzaya rahita kara liyA thA, unakI asthi evaM asthi kI mijA taka dharma kA prazasta prema - anurAga raMjita thA, unakI nasa-nasa meM jaina dharma ramA huA thaa| aymaauso| NiggaMthe pAvayaNe ayaM ahe ayaM paramahe sese aNaTe - Apasa meM milane para unakI abhivAdana vidhi nimna zabdoM se hotI thI - 'he devAnupriyo! yaha nirgrantha-pravacana hI artha hai, yahI paramArtha hai, zeSa anartha hai|' usiyaphalihA avaMguyaduvArA ciyattaMteuragharampavesA - dAna dene ke lie unake daravAje hamezA khule rahate the, kisI ke antaHpura meM jAne para bhI unake prati avizvAsa nahIM thA, aise dRr3ha dharmI the| .. _____ bahUhiM sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsehiM cAuddasahamuddipuNNamAsiNIsu paDipunnaM posahaM sammaM aNupAlemANA samaNe NiggaMthe phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM pIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaM osahabhesajjeNa ya paDilAbhemANA ahApaDiggahaehiM tavokammehiM appANaM bhAvemANA vihrNti| - - bahuta se zIlavrata, guNavrata, pratyAkhyAna, pauSadha, upavAsa, caturdazI, aSTamI, pUrNimA Adi tithiyoM ko pratipUrNa pauSadha kA samyak pAlana Adi dhArmika anuSThAna karate the| sAdhusAdhviyoM ko azana, pAna, khAdima, svAdima, vastra, pAtra, kaMbala, rajoharaNa, pIr3ha, phalaka zayyA, saMstAraka, auSadha, bheSaja Adi kA dAna karate hue apanI zakti mujaba yathAgRhIta tapa karma se AtmA ko.bhAvita karate hue vicarate the| sudarzana zramaNopAsaka bhI uparokta guNoM vAle zrAvaka-ratna the| __ bhagavAn mahAvIra svAmI kA rAjagRha padArpaNa teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosaDhe jAva vihri| tae NaM rAyagihe Nayare siMghADaga jAva mahApahesu bahujaNo aNNamaNNassa evamAikkhai jAva kimaMga puNa viulassa aTThassa gahaNayAe? kaThina zabdArtha - mahApahesu - mahApathoM para, evaM - isa prakAra, Aikkhai - kahane lage, kimaMga - kyA kahanA, viulassa - vipula, aTThassa - artha ke, gahaNayAe - grahaNa karane se| . . For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ****** ************* bhAvArtha - usa kAla usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI vahA~ pdhaare| unake padhArane kA samAcAra jAna kara rAjagRha nagara ke rAja mArga Adi sthAnoM meM bahuta-se manuSya eka-dUsare se kahane lage - 'he devAnupriya! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI yahA~ padhAre haiM, jinake nAma - gotra zravaNa se bhI mahAphala hotA hai, to darzana karane, vANI sunane tathA unake dvArA prarUpita vipula artha grahaNa karane se jo phala hotA hai, usakA to kahanA hI kyA ? arthAt vaha to avarNanIya hai|' sudarzana seTha kI zubha bhAvanA antakRtadazA sUtra tae NaM tassa sudaMsaNassa bahujaNassa aMtie eyamaTThe soccA Nisamma ayaM ajjhatthie jAva samuppaNNe - evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre jAva viharai / taM gacchAmi NaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi NamaMsAmi evaM saMpehei, saMpehittA jeNeva ammApaya teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA karayala-pariggahiyaM dasahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu evaM vayAsI- "evaM khalu ammayAo! samaNe bhagavaM mahAvIre jAva viharai / taM gacchAmi NaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi NamaMsAmi jAva pajjuvAsAmi / " bhAvArtha - bahuta se manuSyoM ke mukha se bhagavAn ke padhArane kA samAcAra suna kara sudarzana seTha ke hRdaya meM isa prakAra vicAra utpanna huA 'zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI rAjagRha nagara ke bAhara guNazIlaka udyAna meM padhAre haiN| isalie mujhe ucita hai ki maiM bhagavAn ko vandana karane jaauuN|' isa prakAra vicAra kara apane mAtA-pitA ke pAsa Aye aura hAtha jor3a kara isa prakAra 'he mAtA - pitA! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI yahA~ padhAre haiN| isalie maiM unheM vandana namaskAra karane ke lie jAnA cAhatA huuN|' bole sudarzana aura mAtA-pitA kA saMvAda taNaM taM sudaMsaNaM seTThi ammApiyaro evaM vayAsI - "evaM khalu puttA! ajjuNae mAlAgAre jAva ghAemANe viharai, taM mANaM tumaM puttA! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdae NiggacchAhi / mA NaM tava sarIrayassa vAvattI bhavissai / tumaM NaM iha gae ceva samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAhi NamaMsAhi / " - - For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 3 - sudarzana aura mAtA-pitA kA saMvAda ****************** **** ***keekaareerekakkak k **************** bhAvArtha - sudarzana seTha ke nivedana para mAtA-pitA ne kahA - 'he putra! arjuna mAlI rAjagRha nagara ke bAhara manuSyoM ko mAratA huA ghUma rahA hai| isalie he putra! tuma bhagavAn ko vandanA karane ke lie nagara se bAhara mata jaao| vahA~ jAne se na-jAne tumhAre zarIra para koI vipatti A jaay| isalie tuma yahIM se bhagavAn ko vandana-namaskAra kara lo|' tae NaM se sudaMsaNe seTThI ammApiyaraM evaM vayAsI - "kiNNaM ahaM ammayAo! samaNaM bhagavaM mahAvIraM ihamAgayaM iha-pattaM iha-samosaDhaM iha-gae ceva vaMdissAmi NamaMsissAmi? taM gacchAmi NaM ahaM ammayAo! tunbhehiM abbhaNuNNAe samANe samaNaM bhagavaM mahAvIraM vadAmi jAva pjjuvaasaami|" .. kaThina zabdArtha - ihaM - yahA, AgayaM - padhAre haiM, pattaM - prApta - upalabdha, samosaDhaMsamavasRta, tunbhehiM - Apa kI, anbhaNuNNAe - AjJA milane pr| ___bhAvArtha - mAtA-pitA ke vacana suna kara sudarzana seTha isa prakAra bole - 'he mAtA-pitA! jaba zramaNa-bhagavAn yahAM padhAre haiM, virAjita haiM aura yahA~ samavasRta haiM, to bhI maiM unako yahIM se vaMdana-namaskAra karU~ aura unakI sevA meM upasthita na hoU~, yaha kaise ho sakatA hai? maiM bhagavAn ke darzana karane ke lie jAnA cAhatA. huuN| isalie Apa mujhe AjJA dIjiye jisase maiM vahA~ jA kara bhagavAn ko vandana-namaskAra yAvat paryupAsanA kruuN|' vivecana - jaba sudarzana zramaNopAsaka ne apane mAtA pitA se guNazIla udyAna meM jAkara bhagavAn kI paryupAsanA karane hetu AjJA cAhI to mAtA pitA ne kahA - 'he putra! tuma jAnate hI ho ki mArga meM mudgarapANi yakSa se AviSTa arjunamAlI roja chaha puruSa aura eka strI - isa prakAra sAta jIvoM kI ghAta karatA huA raha rahA hai| ataH tuma bhagavAn mahAvIra svAmI kI caraNa vaMdanA karane ke liye mata jaao| isameM jIvana kI jokhima hai, nahIM jAne se zarIra ko vipatti kA sAmanA nahIM karanA pdd'egaa| prabhujI to sarvajJa sarvadarzI haiM ve yahIM se tumhArA praNipAta svIkAra kara leNge| ataH tuma yahIM se vaMdanA-namaskAra kara lo|' mAtA pitA kI bAta sunakara sudarzana seTha ne kahA - 'bhagavAn yahAM padhAre haiM aura maiM kAyara bana kara yahIM se vaMdanA-namaskAra kara lUM, yaha nahIM ho sakatA? maiM ApakI isa bAta se sahamata hU~ ki bhagavAn kevalI haiM ve saba kucha jAnate dekhate haiM ataH merA vaMdana ve svIkAra kareMge parantu maiM For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 antakRtadazA sUtra to kevalI nahIM huuN| ataH jaba maiM unheM nahIM dekha rahA hUM aura guNazIla udyAna jAkara maiM prabhu ko dekhane kI sthiti meM hUM to kyoM na vahAM jA kara vaMdanA namaskAra karUM? rahI bAta jIvana aura maraNa kI, so jJAniyoM ne apane dhavala vimala jJAna meM jitanA AyuSya dekhA hai, use to anyathA karane kI zakti kisI meM hai hI nhiiN| Apa to nirbhaya ho kara anumati pradAna kiijiye|' binA AjJA jAne meM vinaya dharma kA ullaMghana hotA hai ataH ApakI AjJA hone para hI maiM jaauuNgaa| bhagavAn ko bhAvapUrvaka vaMdanA namaskAra kruuNgaa| mana ko ekAgra karake, vacanoM se saMyata . raha kara, kAyA ko sAdhakara mAnasika, vAcika, kAyika trividha paryupAsanA kruuNgaa| mAtA-pitA kI svIkRti . tae NaM taM sudaMsaNaM seTiM ammApiyaro jAhe No saMcAeMti bahUhiM AghavaNAhiM jAvaM pruuvette| tae NaM se ammApiyaro tAhe akAmayA ceva sudaMsaNaM seTiM evaM vapAsI - "ahAsuhaM devANuppiyA!" taeNaM se sudaMsaNe seTiM ammApiIhiM anbhaNuNNAeM samANe NhAe suddhappAvesAiM jAva sarIre, sayAo gihAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA pAyavihAracAreNaM rAyagihaM NaMyaraM majjhaM majheNaM Niggacchai, NiggacchittA moggarapANissa jakkhassa jakkhAyayaNassa adUrasAmaMteNaM jeNeva guNasilae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva pahArettha gmnnaae| ___ kaThina zabdArtha - akAmayA - nahIM cAhate hue, pAyavihAracAreNaM - paidala cala kara hI, suddhappAvesAI - zuddha vastra phne|| bhAvArtha - sudarzana seTha ko usake mAtA-pitA aneka prakAra kI yuktiyoM se bhI nahIM samajhA sake, to unhoMne anicchA pUrvaka isa prakAra kahA - 'he putra! jisa prakAra tumheM sukha ho vaisA kro|' mAtA-pitA se AjJA prApta kara sudarzana seTha ne snAna kiyA aura zuddha vastra dhAraNa kiye| isake bAda ve bhagavAn ke darzana karane ke lie apane ghara se nikale aura paidala hI rAjagRha nagara ke madhya hote hue mudgarapANi yakSa ke yakSAyatana ke na ati dUra na ati nikaTa ho kara guNazIlaka udyAna meM jAne lge| For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 3 - sAgArI anazana grahaNa *************** * *** **** ** ***** 135 ************ *** *** sudarzana kI nirbhIkatA (66) . . taeNaM se moggarapANI jakkhe sudaMsaNaM samaNovAsayaM adUrasAmaMteNaM vIIvayamANaM pAsai, pAsittA Asurutte taM palasahassaNipphaNNaM ayomayaM moggaraM ullAlemANe ullAlemANe jeNeva sudaMsaNe samaNovAsae teNeva pahArettha gmnnaae| ____ bhAvArtha - sudarzana zramaNopAsaka ko jAte hue dekha kara mudgarapANi yakSa kupita huA aura eka hajAra pala kA lohamaya mudgara ghumAtA huA sudarzana seTha kI ora jAne lgaa| sAgArI anazana grahaNa _tae NaM se sudaMsaNe samaNovAsae moggarapANiM jakkhaM ejjamANaM pAsai, pAsittA abhIe atatthe aNuvvigge akkhubhie acalie asaMbhaMte vatthaMteNaM bhUmiM pamajai, pamajittA karayala evaM vayAsI - "NamotthuNaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM jAva saMpattANaM, NamotthuNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva saMpAviukAmassa puvviM ca NaM mae samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie thUlae pANAivAe paccakkhAe jAvajIvAe, thUlae musAvAe, thUlae adiNNAdANae, sadArasaMtose kae jAvajjIvAe icchAparimANe kae jaavjiivaae| taM iyANiM pi NaM tasseva aMtiyaM savvaM pANAivAyaM paccakkhAmi jAvajIvAe savvaM musAvAyaM savvaM adiNNAdANaM savvaM mehaNaM savvaM pariggaha paccakkhAmi jAvajjIvAe, savvaM kohaM jAva micchAdasaNasallaM paccakkhAmi jAvajIvAe, savvaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM cauvvihaM pi AhAraM paccakkhAmi jaavjiivaae| ___ jai NaM etto uvasaggAo muccissAmi to me kappai paarette| ahaNaM etto uvasaggAo Na muccissAmi tao me tahA paccakkhAe ceva tti kaTuM sAgAraM paDimaM * pddivjji| .. For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ********* kaThina zabdArtha - abhIe - bhayabhIta nahIM hue, an trAsa ko prApta nahIM hue, aNuvvigge - udvigna nahIM hue, akkhubhie - zrobha ko prApta nahIM hue, acalie acalita mana calAyamAna nahIM huA, asaMbhaMte saMbhrAnta nahIM huA - pUrva nirNaya para pazcAttApa nahIM kiyA, yogoM ko niyaMtraNa meM rakhA, vatthaMteNaM - kapar3e ke chora se, bhUmiM - bhUmi ko, pamajjai - pramArjita kiyA, thUlae - sthUla, savvaM samasta, etto - isa, uvasaggAo kalpatA hai, pAtta pAranA, upasarga se, muccissAmi sAgAraM - sAgAra - AgAra sahita / - antakRtadazA sUtra * - - mukta ho jAUMgA, kappar3a - bhAvArtha - mudgarapANi yakSa ko apanI ora AtA huA dekha kara sudarzana seTha jarA bhI bhaya, trAsa, udvega aura kSobha ko prApta nahIM hue| unakA hRdaya jarA bhI vicalita aura saMbhrAnta nahIM huA / unhoMne nirbhaya ho kara apane vastra ke aMcala se bhUmi kA pramArjana kiyA aura mukha para uttarAsaMga dhAraNa kiyA, phira pUrva dizA kI ora mu~ha kara ke bA~e ghuTane ko U~cA kiyA aura donoM hAtha jor3a kara mastaka para aMjali puTa rkhaa| isake bAda isa prakAra bole- 'namaskAra ho una arahantoM ko jo mokSa meM padhAra gaye haiM aura namaskAra ho zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko jo mokSa meM padhArane vAle haiN| maiMne pahale bhagavAn mahAvIra svAmI se sthUla prANAtipAta, sthUla mRSAvAda aura sthUla adattAdAna kA tyAga kiyaa| svadAra - saMtoSa aura icchA parimANa (sthUla parigraha tyAga) aNuvratoM ko.. dhAraNa kiyA thaa| aba isa samaya unhIM bhagavAn mahAvIra svAmI kI sAkSI se yAvajjIvana prANAtipAta kA sarvathA tyAga karatA huuN| isI prakAra mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha kA yAvajjIvana ke lie tyAga karatA hU~ aura krodha, mAna, mAyA tathA lobha yAvat mithyAdarzanazalya taka aThAraha pApoM kA yAvajjIvana ke lie sarvathA tyAga karatA huuN| azana, pAna, khAdima aura svAdi ina cAroM prakAra ke AhAra kA bhI yAvajjIvana tyAga karatA huuN|' * 'yadi maiM isa upasarga se baca jAU~, to tyAga pAra lU~gA, anyathA uparokta tyAga yAvajjIvana ke lie hai' - aisA nizcaya kara ke sudarzana seTha ne sAgArI anazana dhAraNa kara liyA / tae NaM se moggarapANI jakkhe taM palasahassaNipphaNNaM ayomayaM moggaraM ullAlemANe ullAlemANe jeNeva sudaMsaNe samaNovAsae teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA No ceva NaM saMcAei sudaMsaNaM samaNovAsaM teyasA samabhipaDittae / For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 varga 6 adhyayana 3 - yakSa kI hAra Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ****** Zi Zi Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai kaThina zabdArtha - teyasA - teja se, samabhipaDittae - abhibhUta nahIM kara sakA arthAt use kaSTa nahIM pahuMcA skaa| . bhAvArtha - vaha mudgarapANi yakSa eka hajAra pala ke bane hue usa loha ke mudgara ko ghumAtA huA sudarzana zramaNopAsaka ke nikaTa aayaa| kintu sudarzana zramaNopAsaka ko apane teja se abhibhUta nahIM kara sakA arthAt use kisI prakAra se kaSTa nahIM pahuMcA skaa| ____vivecana - cAra tole kA eka pala hotA hai| aise 1000 pala kA eka mudgara thA use dhAraNa karane vAle yakSa kI zakti nirbhika sudarzana zrAvaka ke teja se phIkI par3a gii| yathA - 'jodhapura ke kile ko naSTa karane ke lie jayapura nareza ne dhUli kA DhiMga kara usa para tope rakhI dAga chor3ane vAlI thI ki eka andhe-golandAja ne pUrvabaddha nizAne ke anusAra golA pheMkA va topeM naSTa ho gaI tathA sArI senA naSTa ho gii| - yakSa kI hAra . tae NaM se moggarapANI-jakkhe sudaMsaNaM samaNovAsayaM savvao samaMtAo parigholemANe parigholemANe jAhe No cevaNaM saMcAei sudaMsaNaM samaNovAsayaM teyasA samabhipaDittae tAhe sudaMsaNassa samaNovAsayaM purao sapakkhiM sapaDidisiM ThiccA sudaMsaNaM samaNovAsayaM aNimisAe TThiIe suciraM Nirikkhii, NirikkhittA ajjuNayassa mAlAgArassa sarIraM vippajahai, vippajahittA taM palasahassaNipphaNNaM ayomayaM moggaraM gahAya jAmeva disaM pAunbhUe tAmeva disaM pddige| ___kaThina zabdArtha - savvao samaMtAo - saba tarapha se cAroM ora, parigholemANe - ghUmate hue, purao - sAmane, sapakkhiM sapaDidisiM - bilkula sIdha meM - sAmane, ThiccA - khar3e rahakara, aNimisAe diTThIe - animeSa dRSTi se, suciraM - bahuta dera taka, NirikkhiidekhatA rahA, vippajahai - chor3a detA hai| . bhAvArtha - vaha mudgarapANi yakSa, sudarzana zramaNopAsaka ke cAroM ora ghUmatA huA jaba kisI bhI prakAra se unake Upara apanA bala nahIM calA sakA, to sudarzana zramaNopAsaka ke sAmane A kara khar3A ho gayA aura animeSa dRSTi se unheM bahuta dera taka dekhatA rhaa| isake bAda yakSa ne For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 antakRtadazA sUtra *****Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai *********************** arjuna mAlI kA zarIra chor3a diyA aura hajAra pala ke lohamaya mudgara ko le kara jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM calA gyaa| vivecana - prastuta sUtra meM seTha sudarzana kI dharmazraddhA evaM dRr3hatA kA phala darzAyA gayA haiN| seTha sudarzana ko dekha kara arjuna mAlI ne apanA mudgara uchAlA to sahI para vaha AkAza meM adhara hI raha gyaa| sudarzana kI Atma zakti kI tejasvitA ke kAraNa vaha kisI bhI prakAra se pratyAghAta nahIM kara paayaa| sUtrakAra ne isa hetu 'teyasA samabhipaDittae' pada kA prayoga kiyA hai| sudarzana zramaNopAsaka kI AdhyAtmika tejasvitA ke kAraNa mudgarapANi yakSa usa .para AghAta nahIM kara pAyA aura vaha svayaM tejovihIna ho gyaa| sudarzana ke asAdhAraNa teja se parAbhUta mudgaraMpANi yakSa arjunamAlI ke zarIra meM se bhAga gyaa| upasarga mukta tae NaM se ajjuNae mAlAgAre moggarapANiNA jakkheNaM vippamukke samANe dhasatti dharaNiyalaMsi savvaMgehiM nnivddie| . . taeNaM se sudaMsaNe samaNovAsae Niruvasaggamiti kaTu paDimaM paarei| kaThina zabdArtha - vippamukke - mukta hone para, dharaNiyalaMsi - pRthvI tala para, savvaMgehiM - sarvAMga, NivaDie - gira par3A, Niruvasaggamiti kaTTa - upasarga rahita huA jAna kara, paDimaM - pratijJA ko, pArei - paalaa| .. bhAvArtha - arjuna mAlI usa mudgarapANi yakSa se mukta hote hI 'dhasa' isa prakAra ke zabda ke sAtha pRthvI para gira pdd'aa| sudarzana seTha ne apane Apako upasarga-rahita jAna kara apanI pratijJA ko pArI (aura usa par3e hue arjuna mAlI ko saceSTa karane ke lie prayatna karane lge)| _ vivecana - lokamata hamezA vibhAjita rahA hai| sudarzana zrAvaka ko isa paristhiti meM prabhu darzana ke lie jAte dekha kara do mu~hI duniyA~ do prakAra se bola rahI thii| dharmI loga kaha rahe the'dhanya hai sudarzana zrAvaka ke dharma-prema ko! isa jAnalevA upasarga se bhI ise Dara nahIM hai| yaha avazya hI hamAre lie bhI prabhu darzana ke maMgalamaya dvAra kholegaa|' For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 3 - upasarga mukta 136 ***kkakekkekakakekkkkkkkkkkkkkkkkkekekkkkkkkkkkkekekckerkenkekekkkkkkkkkkakeeke********* dharmadveSI apanA rAga alaga hI AlApa rahe the - 'dekhojI! yaha dharma ke dhorI akele hI haiM jo abhI mudgarapANi ke hAtha kI caTanI bana jaaeNge| bhagavAn kI bhakti to jaise ye hI karate haiN|' astu! sudarzana rAste-rAste nirbhaya hokara cala rahe the| bhaya se rAstA chor3anA yA palAyana karanA ThIka nahIM hai| vaise hI 'kATa kutte! maiM davA jAnatA huuN|' yA 'A baila! mujhe mAra' vAlI bAta bhI unameM nahIM thI ki mudgarapANi ko apanI ora se calAkara lalakArate ki maiM bhagavAn mahAvIra kA bhakta hU~, tU mere sAmane to A! maiM dekhatA hU~ tere mudgara meM kitanI tAkata hai? sudarzana ko dekha kara mudgarapANi yakSa ko krodha AyA, vaha isalie ki Age to jo bhI usake caMgula meM Aye the ve becAre rote-kalapate, cIkhate-cillAte, prANoM kI bhIkha mAMgate the aura vaha yakSa unheM berahamI se paraloka pahu~cA detA thA, para Aja yaha koI alaga hI phariztA sAmane AyA hai| na to Dara hai, na marane kI chAyA hii| ___ maiM abhI dekha letA huuN|' isa bhAvanA se vaha mudgara uThAtA hai para uThe hue hAtha nIce nahIM A paate| idhara se jora nahIM calatA to pIche se jamAU~? para yaha kyA? mudgara kA vAra hI nahIM ho paataa| sudarzana ke zAMta saumya mukha para mudgarapANi kI dRSTi kendrita ho gii| usane jIvana meM pahalI bAra aisA nirbhaya vyakti dekhA thA, jo mauta se bhI nahIM ddrtaa| apramatta sudarzana meM aisI divya zakti kA AvirbhAva ho gayA thA ki yakSa kA bala nAkAma ho gyaa| ___ gajasukumAla jagajagate khIre sira para DAle jAte hue dekha kara bhI bhayabhIta nahIM bane, sudarzana ne mudgarapANi yakSa kA bhaya nahIM maanaa| jainoM meM aise-aise jujhAroM kA jamaghaTa rahA hai| ataH jaina itihAsa se anabhijJa hI jainadharma ko kAyaroM kA dharma kaha sakatA hai| - sudarzanajI ne apanI zakti tola kara hI mAtA-pitA se AjJA mAMgI thii| ve jAnate the ki mudgarapANi yakSa kA upasarga avazyaMbhAvI hai| upasarga Ate dekha kara unhoMne vrata pratilekhana kiyaa| unhoMne Arta hokara cIkha pukAra nahIM macAI ki - _ 'he bhagavan! maiM Apake darzana ko A rahA thA ki bIca meM kyA musIbata A gaI? ApakI sevA meM to aneka deva Ate rahate haiM, kisI na kisI ko jaldI bhejiye| maiM mArA jAU~gA, to ApakI bhI badanAmI hogii| hAya! mAtA-pitA ne pahale hI manA kiyA thA, maiMne. unakI bAta nahIM maanii| aba to mAre gae, kaise baceMge?' sudarzana zramaNopAsaka kI nirbhayatA jaina itihAsa kA eka svarNima pRSTha hai| For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 *hi antakRtadazA sUtra a kakakakakaka k akakakakakak***** t ratekakakakakakak *****takekakakakak akirdaa. arjunamAlI kI bhAvanA (70) tae NaM se ajjuNae mAlAgAre tao muhuttaMtareNaM Asatthe samANe udvei, udvittA sudaMsaNaM samaNovAsayaM evaM vayAsI - "tubbhe NaM devANuppiyA! ke? kahiM vA saMpatthiyA?" kaThina zabdArtha - muhattaMtareNaM - muhUrtabhara (kucha samaya) bAda, AsaMtthe - Azvasta, saMpatthiyA - jA rahe ho| bhAvArtha - vaha arjuna mAlI kucha samaya ke bAda svastha ho kara khar3A huA aura sudarzana zramaNopAsaka se isa prakAra bolA - 'he devAnupriya! Apa kauna haiM aura kahA~ jA rahe haiN|' .. tae NaM se sudaMsaNe samaNovAsae ajjuNayaM mAlAgAraM evaM vayAsI - "evaM khalu devANuppiyA! ahaM sudaMsaNe NAmaM samaNovAsae abhigayajIvAjIve guNasilae ceie samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdiuM sNptthie|" kaThina zabdArtha - abhigayajIvAjIve - jIvAjIvAdi kA jJAtA, vaMdiuM - vaMdanA karane, saMpatthie - jA rahA huuN| bhAvArtha - yaha suna kara sudarzana zramaNopAsaka ne kahA - 'he devAnupriya! maiM jIvAjIvAdi nau tattvoM kA jJAtA sudarzana nAmaka zramaNopAsaka hU~ aura guNazIlaka udyAna meM padhAre hue zramaNabhagavAn mahAvIra svAmI ko vandana-namaskAra karane jA rahA huuN|' vivecana - pAMca mahIne teraha dina taka deva prabhAva se kAyA cala rahI thI, AhAra pAnI kA kAma hI nahIM thaa| deva mukti ke bAda behozI kI avasthA thor3I dera rahI phira cetanA kA saMcAra huA taba arjunamAlI ne sudarzana zramaNopAsaka se paricaya aura prayojana kI jAnakArI caahii| bhagavAn kI paryupAsanA aura dIkSA (71) tae NaM se ajjuNae mAlAgAre sudaMsaNaM samaNovAsayaM evaM vayAsI - "taM For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 3 - bhagavAn kI paryupAsanA aura dIkSA 141 ********************** icchAmi NaM devANuppiyA! ahamavi tumae saddhiM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittae jAva pjjuvaasitte|" "ahAsuhaM devaannuppiyaa!||" ____bhAvArtha - yaha suna kara arjuna mAlI, sudarzana zramaNopAsaka se isa prakAra bolA - 'he devAnupriya! maiM bhI tumhAre sAtha zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandana-namaskAra karane yAvat paryupAsanA karane ke lie calanA cAhatA huuN|' sudarzana zramaNopAsaka ne kahA - 'he devAnupriya! jaisA tumheM sukha ho, vaisA kro|' .. ___ tae NaM se sudaMsaNe samaNovAsae ajjuNaeNaM mAlAgAreNaM saddhiM jeNeva guNasilae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ajjuNaeNaM mAlAgAreNaM saddhiM samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikSutto jAva pjjuvaasi| taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sudaMsaNassa samaNovAsayassa ajjuNayassa mAlAgArassa tIse ya dhammakahA sudaMsaNe pddige| . bhAvArtha - isake bAda sudarzana zramaNopAsaka, arjuna mAlI ke sAtha guNazIlaka udyAna meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa Aye aura tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNa pUrvaka vandananamaskAra kara sevA karane lge| bhagavAn mahAvIra svAmI ne una donoM ko dharma-kathA sunaaii| dharmakathA suna kara sudarzana zramaNopAsaka apane ghara cale gye| tae NaM se ajjuNae mAlAgAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA Nisamma haTTatuTTha evaM vayAsI - "saddahAmi NaM bhaMte! NiggaMthaM pAvayaNaM jAva abbhuddhemi|" ahAsuhaM devANuppiyA! tae NaM se ajjuNae mAlAgAre uttarapurathime disibhAe avakkamai, avakkamittA sayameva paMcamuTThiyaM loyaM karei, karittA jAva aNagAre jAe jAba vihri| ___ kaThina zabdArtha - Nisamma - dhAraNa kara, saddahAmi - zraddhA karatA hUM, NiggaMthaM pAvayaNaMnigraMtha pravacana, avakkamai - jAtA hai, paMcamuTThiyaM - paMcamauSTika, loyaM - loc| . bhAvArtha - isake bAda arjuna mAlI zramaNa-bhagavAn mahAvIra svAmI se dharma-kathA suna kara aura hRdaya meM dhAraNa kara ke hRSTa-tuSTa-hRdaya se isa prakAra bolA - 'he bhagavan! Apa dvArA kahI huI dharma-kathA suna kara mujhe usa para zraddhA huI hai| maiM nirgrantha-pravacanoM para zraddhA karatA huuN| For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 antakRtadazA sUtra Lai Lai Lai Lai ***************************************************Lai isalie he bhagavan! maiM Apase dIkSA aMgIkAra karanA cAhatA huuN|' bhagavAn ne kahA - 'he devAnupriya! jisa prakAra tumheM sukha ho vaisA kro|' bhagavAn ke ye vacana suna kara arjuna mAlI IzAna koNa meM gaye aura svayameva paMcamuSThi loca kara ke anagAra bana gye| vivecana - arjuna ko yakSa-niSkAsana se bahuta pIr3A kA anubhava huaa| itane dina to . zarIra deva-prabhAva ke kAraNa cala rahA thA, para bhojana kie mahInoM ho gae the, ataH kamajorI bhI vizeSa anubhava hone lgii| arjuna ne sudarzana se jo saMvAda kiyA, usase sudarzanajI kA nirabhimAnatA kA guNa ujAgara hotA hai| dUsarA koI hotA to kaha baiThatA - 'nAlAyaka kahIM kA! mujhe mArane AyA aura aba merA paricaya pUchatA hai? saikar3oM puruSoM aura striyoM ko mauta ke ghATa utArateM tujhe zarma nahIM AI? tU bhagavAn ke darabAra meM muMha dikhAne lAyaka nahIM hai| tujhe sAtha le jAnA mujhe bilkula pasaMda nahIM hai|' sudarzana kA rAjagRha se niSkramaNa loga apanI chatoM para car3he hue dekha rahe the| jaba janatA ne (adRzya deva ke hAthoM) mudgara ko yakSAyatana kI ora jAte dekhA, to rAjagRha meM harSa kI lahara . vyApta ho gii| phira to logoM ke samUha ke samUha bhagavadparyupAsanA ke lie pahuMca ge| ____dharma dvAra meM Akara pApI ke pApoM kA prakSAlana ho jAtA hai| vItarAga ke darabAra meM dharmadezanA kI varSA saba para samAna hotI hai| * arjuna adharmI se dharmI bana gayA thaa| sudarzana se prabhAvita arjuna para prabhu kI dezanA kA amogha prabhAva huaa| vaha vahIM dIkSita ho gyaa| pApapaMka meM phaMsA huA arjuna parameSThI kA aMga bana gyaa| sudarzana bhagavAn ke darzana karane ravAnA hue taba snAnAdi kara vastra-vibhUSA Adi kii| yaha unakA laukika AcAra thaa| dharma ke sAtha snAna kA koI saMbaMdha nahIM hai| arjuna dvArA saikar3oM jIvoM kI hatyA huI thI tathA ve sIdhe prabhu kI sevA meM Aye the| dIkSA ke pUrva unhoMne snAna bhI nahIM kiyA thaa| mastaka kI cAroM dizA meM tathA Upara kI tarapha se bAloM kA luMcana 'paMcamuSTI loca' kahA jAtA hai| kevala pAMca bAra meM hI sira ke sAre bAloM kA loca ho jAnA' yaha koI prAmANika artha nahIM hai| zrI sUyagaDAMga sUtra a0 7 gAthA 10 meM janma ke keza nahIM kATe hue bAlaka ke lie 'paMcasihA kumArA-pAMca zikhAoM vAlA kumAra' zabdoM kA vyavahAra huaa| For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 3 - arjuna anagAra kI pratijJA 143 *****kakkakkastakeskakakakakkakakakakakakakakake ***********takakkakakakakakakakakakakakakakak************ arjuna anagAra kI pratijJA (72) tae NaM se ajjuNae aNagAre jaM ceva divasaM muMDe jAva pavvaie taM ceva divasaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA imaM eyArUvaM abhiggahaM uggiNhai"kappar3a me jAvajjIvAe chaTuM chaTheNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvamANassa viharittae" tti kaTu ayameyArUvaM abhiggahaM uggiNhai, uggiNhittA jAvajIvAe jAva vihri| kaThina zabdArtha - muMDe - muNDita, pavvaie - pravrajita, eyArUvaM - isa prakAra, abhiggahaabhigraha, uggiNhai - dhAraNa kiyA, chaTheM chaTeNaM - bele-bele, tavokammeNaM - tapa karma se| __ bhAvArtha - arjuna anagAra jisa dina pravrajita hue, usI dina zramaNa-bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandana-namaskAra kara ke aisA abhigraha dhAraNa kiyA - 'maiM yAvajjIvana antara-rahita bele-bele pAraNA karatA huA aura tapasyA se apanI AtmA ko bhAvita karatA huA vicarUMgA' - aisA abhigraha le kara arjuna anagAra vicarane lge| - vivecana - bhagavAn ke mukhAraviMda se dharmakathA suna kara atyaMta AnaMdita AhlAdita arjunamAlI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI se nivedana kiyA - 'he bhagavan! gAMTha ko graMthi kahate haiN| Apake vacanoM meM mAyA, mithyAtva, mRSA Adi kI koI gAMTha - graMthi nahIM hone se ye nigraMtha pravacana haiN| maiM Apake ina zubha vacanoM para zraddhA, pratIti, ruci karatA huuN| ye mujhe acche lge| bahuta acche lge| merI AtmA saMyama svIkAra karane ko taiyAra hai| maiM zrI caraNoM meM pravrajyA kI yAcanA karatA huuN| ApakI chatra chAyA meM karma cakacUra karane ko maiM pUrI taraha taiyAra huuN|' ___ bhagavAn ne kRpA kI - 'he devAnupriya! jaisA sukha ho vaisA kro|' aba derI kisa bAta kI? patnI kAladharma ko pahale hI prApta kara cukI thii| ve apane prabhu yA adhiSThAtA svayaM the, saMgha kI sAkSI vahAM thI hii| bhagavAn se dIkSA kI AjJA prApta hone para ve arjunamAlI guNazIla udyAna ke IzAna koNa meM ge| apane hAtha se mastaka ke sabhI kezoM kA dIkSA prAyogya chor3a kara luMcana kiyaa| dIkSArthI kA veza, pAtra, rajoharaNa Adi dhAraNa kiye| muni ke rUpa meM unakA janma ho gyaa| ve pAMcoM samiti samita, tInoM gupti gupta ho ge| nigraMtha pravacana ko Age rakha kara pratyeka pravRtti meM sAvadhAna evaM sajaga bana gye| For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ********* antakRtadazA sUtra *************************************************** prANIvadha ke nimitta se karmadalika bahuta bAMdha liye haiM, yaha bAta svayaM se ajJAta nahIM thI ataH karma karja se mukta hone ke lie arjuna anagAra ne jisa dina dIkSA lI, usI dina zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke caraNoM meM vaMdanA namaskAra karake prabhu kI sAkSI se isa prakAra abhigraha dhAraNa kiyA - _ "mujhe jIvana paryanta taka binA bIca meM chor3e bele-bele kA tapa karma karanA aura AtmA ko tapa saMyama se bhAvita karanA kalpatA hai| maiMne mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya evaM azubha yogoM se jina karmoM kA baMdhana kiyA hai, unheM aba maiM tapa kI agni meM saMvara kI vAyu se prajvalita karake bhasmIbhUta kara duuNgaa|" zarIra kRza hai, uThane baiThane kI zakti nahIM hai lagabhaga sAr3he pAMca mahIne se AhAra pAnI nahIM milA hai pahale kucha dina khA pI lUM - aisA vicAra taka nahIM karake Atma-samara ke kurukSetra meM arjuna mahArAja karma sainya ko naSTa karane kA vicAra karane lage aura aisA mahAn siMha saMkalpa grahaNa karake jIvana bhara taka bele-bele pAraNe karane meM juTa ge| .. arjuna anagAra ko upasarga tae NaM se ajjuNae aNagAre chaTTakkhamaNapAraNayaMsi paDhamaporisIe sajjhAyaM karei, jahA goyamasAmI jAva addi|. bhAvArtha - usake bAda arjuna anagAra ne bele ke pAraNe ke dina pahale prahara meM svAdhyAya kiyA, dUsare prahara meM dhyAna kiyA aura tIsare prahara meM gautama svAmI ke samAna gocarI gye| tae NaM taM ajjuNayaM aNagAraM rAyagihe Nayare uccaNIya jAva aDamANaM bahave ithio ya purisA ya DaharA ya mahallA ya juvANA ya evaM vayAsI - "imeNaM me piyA mArie, imeNaM me mAyA mAriyA, bhAyA mArie, bhagiNI mAriyA, bhajjA mAriyA, putte mArie, dhUyA mAriyA, suNhA mAriyA, imeNaM me aNNayare sayaNasaMbaMdhipariyaNe mArie" tti kaTu appegaiyA akkosaMti, appegaiyA hIlaMti, jiMdaMti, khisaMti, garihaMti, tajjeMti, taaleti| For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ************<<<<<< kaThina zabdArtha - aDamANaM mAtA, ghUmate hue, itthio - striyoM, purisA - puruSoM, DaharAjavAna, piyA - pitA, mArie mArA, mAyA bhAyA bhAI, bhagiNI bahina, bhajjA bhAryA (patnI), putte bacce, mahallA vRddha, juvA putra, dhUyA putrI, varga 6 adhyayana 3 - arjuna anagAra ko upasarga <<<<<<Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 antakRtadazA sUtra ***************karktetrictldkREETMediatrikadeke e dednekakkarNEE* arjuna anagAra kI sahanazIlatA tae NaM se ajjuNae aNagAre tehiM bahUhiM itthIhi ya purisehi ya Daharehi ya mahallehi ya juvANaehi ya AosejjamANe jAva tAlejjamANe tesiM maNasA vi appaussamANe samma sahai, samma khamai, sammaM titikkhai, sammaM ahiyAsei, samma sahamANe, khamamANe, titikkhamANe, ahiyAsamANe, rAyagihe Nayare uccaNIyamajjhimakulAiM aDamANe jai bhattaM labhai to pANaM Na labhai, jai pANaM labhai to bhattaM Na lbhi| kaThina zabdArtha - AosejamANe - Akroza karate hue, tAlejjamANe - tADita karate hue, maNasA vi - mana se bhI, appaussamANe - dveSa nahIM karate hue, sammaM - samyak prakAra se, sahai - sahana kiyA, khamai - kSamA kiyA, titikkhai - titikSA kI, ahiyAsei - kAyA se sahana kiyA, bhattaM - AhAra, labhai - milatA hai, pANaM - paanii| ____ bhAvArtha - bahuta-sI striyoM, puruSoM, baccoM, vRddhoM aura taruNoM se tiraskRta yAvat tAr3ita se arjuna anagAra, una logoM para mana se bhI dveSa nahIM karate aura unake diye hue Akroza Adi parISahoM ko samabhAva se sahana karane lge| ve kSamAbhAva dhAraNa kara evaM dIna-bhAva se rahita, madhyastha bhAvanA meM vicarane lage tathA nirjarA kI bhAvanA se sabhI parISaha-upasargoM ko samabhAva pUrvaka sahana karane lge| isa prakAra sabhI parISaha upasargoM ko samabhAva pUrvaka sahana karate hue U~ca-nIca-madhyama kuloM meM gRha sAmudAnika bhikSA ke lie vicarate hue una arjuna anagAra ko kahIM AhAra milatA thA, to pAnI nahIM milatA aura yadi pAnI milatA thA, to AhAra nahIM milatA thaa| vivecana - 'samma sahai, samma khamai, samma titikkhar3a, sammaM ahiyAseI'ye cAroM pada ekArthaka lagate haiM kintu TIkAkAra abhayadevasUri ne inakI vyAkhyA isa prakAra kI hai - sahai - sahate - binA kisI bhaya se saMkaTa sahana karate haiN| khamai - kSamate - krodha se dUra raha kara zAMta rahate haiN| titikkhai - titikSate - kisI prakAra kI dInatA dikhAye binA parISahoM ko sahana karate haiN| ahiyAsei - adhisahate - khUba sahana karate haiN| For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ********* varga 6 adhyayana 3 - arjuna anagAra kI sahanazIlatA *********************************************************** ina padoM se dhvanita hotA hai ki arjuna anagAra kI sahanazIlatA Adarza thii| jo sahanazIlatA bhaya ke kAraNa hotI hai, vaha vAstavika sahanazIlatA nahIM hai| jisa kSamA meM krodha kA aMza vidyamAna hai, hRdaya meM chipA huA hai, use kSamA nahIM kahA jA sakatA aura dInatA pUrvaka kI gayI titikSA vAstavika titikSA nahIM kahI jA sktii| tae NaM se ajjuNae aNagAre adINe avimaNe akaluse aNAile avisAI aparitaMtajogI aDai, aDittA rAyagihAo NayarAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva guNasilae ceie, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre jahA goyamasAmI jAva paDidaMsei paDidaMsittA samaNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaNuNNAe samANe amucchie bilamiva paNNagabhUeNaM appANeNaM tamAhAraM AhAre / kaThina zabdArtha - adINe adIna, avimaNe avimana, akaluse - akaluSa, aNAile - akSobhita, avisAI - viSAda rahita, aparitaMtajogI - aparitAMna yogI - tanatanATa rahita, amucchie- amUrcchita, bilamiva paNNagabhUeNaM - bila meM sAMpa ke praveza ke samAna / bhAvArtha isa prakAra rUkhA-sUkhA jaisA bhI AhAra mila jAtA, use adIna, avimana, akaluSa, akSobhita tathA viSAda evaM tanatanATa Adi vikSepa bhAvoM se sarvathA dUra raha kara grahaNa karate aura guNazIlaka udyAna meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa aate| bhagavAn ko AhAra- pAnI dikhAte aura AjJA prApta kara ke gRddhipana se rahita, jisa prakAra sAMpa bila meM praveza karatA hai, usI prakAra rAga-dveSa se rahita ho, usa AhAra- pAnI kA sevana karate hue saMyama kA * nirvAha karate the| vivecana - bhISaNa parISahoM ko sahana karate hue bhI arjuna anagAra kI kSamA apUrva thI kyoMki Akroza Adi parISahoM ke sahana karane meM yadi aMtaHkaraNa meM aMzatayA bhI kaSAyoM kA udaya ho jAtA hai to AtmA vikAsa ke sthAna para patana kI ora pravRtta ho jAtI hai| isakI vizeSa prati hetu sUtrakAra ne adINe, avimaNe, akaluse, aNAile, avisAI, aparitaMtajogIvizeSaNa diye haiN| jisakI vyAkhyA TIkAkAra abhayadeva sUri ne isa prakAra kI hai - - - 147 - adIna - mana meM kisI prakAra kA zoka na hone se arjuna muni adIna - dInatA se rahita the / avimana - samAhita citta hone se ve avimana the / For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. 148 antakRtadazA sUtra ************************************* *********************** akaluSa - dveSa rahita hone se mana meM kisI prakAra kI kaluSatA - malinatA nahIM thii| anAvila - AkulatA vyAkulatA se rahita the| .. aviSAda - kSobha zUnya hone se mana meM kisI prakAra kA viSAda-duHkha nahIM thaa| ... aparitAMtayogI - 'merA isa prakAra tiraskRta jIvana se kyA prayojana hai' - aisI glAni unake mana meM nahIM thii| ataeva ve niraMtara samAdhi meM lIna the| samAdhi meM satata lage rahane ke kAraNa arjuna anagAra ko 'aparitAMtayogI' kahA gayA hai| 'bilamiva paNNagabhUeNaM' - pannaga sarpa ko kahA jAtA hai| logoM dvArA lAThI, pattharoM se pIchA kiyA jAtA haA sarpa jisa prakAra jIvana rakSA ke lie jhaTapaTa bila meM ghusa jAtA hai, vaise hI peTa rUpI bila meM AhAra pAnI rakha diyaa| sarpa kA zarIra sukomala hotA hai, kAMToM kI bAr3a meM jIvana rakSA ke lie nahIM ghuse to loga lAThI pattharoM se mAra DAlate haiN| tIkhe tIkhe nukIle kAMToM kA dhyAna na rakhe to zarIra lahuluhAna ho jaae| phira kisa DAkTara ke pAsa ilAja karAveM? ataH jaise sarpa sAvadhAnI se prANa rakSA karatA hai vaise hI muni ke lie bhI susvAdakusvAda kA vicAra kie binA kAyA ko bhAr3A dene ke lie hI parimita bhojana kA vidhAna hai| arjuna mAlI dvArA (graMthakAroM ke matAnusAra chaha mahIne lagabhaga) pratidina sAta prANiyoM kA anavarata saMhAra huA thaa| sAdhAraNa samajha vAlI janatA isa duHkha ko itanI jaldI kaise bhUla jAtI? 'aba ye hatyAre nahIM rahe haiM, aba to ye prANI mAtra ke parama rakSaka haiN| hama jisa chaha kAya ke ghAtaka haiM, ye unameM se eka bhI jIva kI ghAta nahIM krte|' yaha bAta kauna samajhAtA tathA samajhAne para bhI kauna samajhatA? phalataH vahI huA jo honA thaa| arjuna anagAra ko kahIM gAliyA~ sunanI par3atI, kahIM koI-koI pITa bhI detaa| kevala bhUkha aura pyAsa kA hI parISaha durjaya nahIM hai| kaIyoM ke lie bhUkha-pyAsa sahanA sahaja hai para apamAna janaka vacanoM ko ve saha nahIM paate| arjuna anagAra ke sAmane Akroza va vadha parISaha kA prakRSTa rUpa vidyamAna thaa| . unhoMne jana Akroza ko sIdhe sahaja rUpa meM svIkAra kiyA - 'ye to becAre kevala mu~ha se kaha rahe haiM, lAThI patthara yA IMTa se hI mAra rahe haiM, para maiMne to inake priya AtmIyajanoM ko mRtyu mukha meM DAla diyA thaa| inakA doSa hI kyA hai? mujhe apane pUrvakRta karmoM kI nirjarA karanI hI hogii| yadi maiM mana meM bhI UMce-nIce pariNAma lAU~gA to merA munipanA sArthaka kaise hogA? mere For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 3 - arjuna anagAra kI mukti 146 Shui Shui Shui Shui Shui Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Tu Lai Yang Ben Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai dharmAcAryajI ne mahatI anukampA kara mujhe caturvidha saMgha meM sammilita kiyaa| hatyAre ko vaMdanIyapUjanIya bnaayaa| aba yadi maiM isa parISaha ko nahIM jIta pAUMgA to prabhu mujhe sapUta nahIM gineNge|' jJAnI pharamAte haiM - 'yadi koI muni ko kaThora vacana kahe to muni soce ki isane pITA to nahIM hai, pITe to soce - mere prANa to nahIM liye haiM, koI prANa bhI le le to yaha soce ki merA dharmadhana to nahIM lUTA, samakita ratna to nahIM khsottaa| yaha merA upakArI hI hai - "kaTu bolA pITA nahIM, lie na mere praann| dharma-dhana lUTA nahIM, yaha hai baMdhu mhaan||" kSamAzramaNa arjuna anagAra ne tanmayatA se bhikSAcaryA kii| logoM ke Akroza se ghabarA kara eka do ghara jAkara hI lauTa Ate, to ve parISahajayI nahIM khlaate| logoM dvArA kucha bhI kahA jAya yA mArA-pITA jAya, merI AtmA mere pAsa hai, unakI surakSA vyavasthA mujhe karanI hai| bahudhA vyakti dUsaroM ke vyavahAra se zIghra prabhAvita ho jAtA hai| prema karane vAle se prema, dveSI ke sAtha dveSa, prazaMsaka para anurAga, niMdaka para azubhabhAva evaM krodhI para krodha, yaha jana-jIvana kI sAmAnya paddhati hai, isI kAraNa asamAdhi evaM azAMti ke aMdhar3a uThate rahate haiN| yadi koI dUsaroM ke vyavahAra se sarvathA aprabhAvita raha sake to vaha nizcaya hI arjuna anagAra kI bhAMti apanI Atma-zAMti kAyama rakha sakatA hai| dUsare ke pAMva meM cubhA huA kAMTA hameM pIr3A nahIM pahuMcA sakatA hai| arjuna anagAra ne do dina kI pravrajyA-paryAya meM hI kAyA-kalpa kara diyaa| unakI IryAsamiti evaM AcAra-vidhi kI tulanA AgamakAra gautamasvAmI ke sAtha kI hai| unakI AhAra meM amUrchA kI upamA sarpa ke bila praveza se dI jAtI hai| sarpa bila meM ghusate hue bahuta sAvadhAna va sIdhA rahatA hai| kAMToM kI bAr3a meM unakI komala kAyA kisa kauzala se nikalatI hai, yaha prazaMsA kA viSaya hai| arjuna anagAra kI mukti (74) tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre aNNayA kayAI rAyagihAo NayarAoM paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA bahiM jaNavayavihAraM vihri| tae NaM se ajjuNae For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 antakRtadazA sUtra aNagAre teNaM orAleNaM viuleNaM payatteNaM paggahieNaM mahANubhAgeNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANe bahupaDipuNNe chammAse sAmaNNa-pariyAgaM pAuNai, addhamAsiyAe saMlehaNAe appAeNaM jhUser3a, tIsaM bhattAI aNasaNAe chedei, chedittA jassaTTAe kIrai jAva siddhe| kaThina zabdArtha - orAleNaM - udAra, viuleNaM - vipula, pracura mAtrA meM, payatteNaM - pradatta - guru dvArA anujJA prApta, diyA huA, prayatna pUrvaka pAlana kiyA jAtA huA, paggahieNaMpragRhIta. - acchI taraha grahaNa kiyA huA, chur3Ae chUTe nahIM, mahANubhAgeNaM - mahAn anubhAga yAnI mahAn phala vAle, bahupaDipuNNe - bahupratipUrNa, sAmaNNa-pariyAgaM - zrAmaNya paryAya kA, addhamAsiyAe saMlehaNAe - arddhamAsa kI saMlekhanA kara, jassaTThAe - jisa artha ke liejisa parama pada mukti ke lie, kIrai - kaThora samAcArI ko svIkAra kiyaa| ___ bhAvArtha - kisI samaya zramaNa-bhagavAn mahAvIra svAmI rAjagRha nagara ke guNazIlaka udyAna se nikala kara bAhara janapada meM vicarane lge| ___ una mahAbhAga arjuna anagAra ne bhagavAn ke diye hue tathA svayaM kI utkRSTa bhAvanA se svIkAra kie hue, atyanta prabhAvazAlI udAra, vipula evaM pradhAna tapaHkarma se AtmA ko bhAvita karate hue chaha mahIne taka cAritra paryAya kA pAlana kiyaa| arddha mAsa kI saMlekhanA kara, tIsa bhakta anazana chedita kara, jisa kArya ke lie saMyama aMgIkAra kiyA thA, use siddha kara liyA arthAt avyAbAdha sukha-sampanna mokSa prApta kara liyaa| vivecana - arjuna anagAra ne jo tapa ArAdhana kiyA, usa tapa kI mahattA ko batAne ke lie sUtrakAra ne 'teNaM orAleNaM viuleNaM payatteNaM paggahieNaM mahANubhAgeNaM tabokammeNaM' vizeSaNa diye haiN| unakI TIkA aura vizeSa artha isa prakAra hai - __ "tena pUrvabhaNitena udAreNa-pradhAnena, vipulena-vizAlena, bhagavatA dattena, pragRhItena, utkRSTabhAvataH svIkRtena, mahAnubhAgena-mahAn anubhAgaH prabhAvo yasya, tena tpHkrmnnaa|" yahA~ para arjuna muni ne jo tapa ArAdhana kiyA hai usa tapa kI mahattA ko abhivyakta kiyA gayA hai| prastuta pATha meM tapa-karma vizeSya hai aura udAra Adi usake vizeSaNa haiN| inakI arthavicAraNA isa prakAra hai - teNaM - yaha zabda pUrva pratipAdita tapa kI ora saMketa karatA hai| arjuna muni ke sAdhanA For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... varga 6 adhyayana 3 - arjuna anagAra kI mukti 151 ******************************************************************** prakaraNa meM batAyA gayA ki arjuna muni jaba nagara meM bhikSArtha jAte the taba unako logoM kI ora se bahuta burA bhalA kahA jAtA thA, usakA apamAna kiyA jAtA thA, mAra-pITa kI jAtI thI, tathApi ye saba yAtanAeM zAMtipUrvaka sahana karate the| isake atirikta unako anna mila jAtA to pAnI nahIM milatA thA, kahIM pAnI mila gayA to anna nahIM milatA thaa| yaha saba kucha hone para bhI arjuna muni kabhI azAnta nahIM hue, do dinoM ke upavAsa ke pAraNe meM bhI santoSajanaka bhojana na pAkara unhoMne kabhI glAni anubhava nahIM kii| isa prakAra ke tapa ko sUtrakAra ne 'teNaM' isa pada se dhvanita kiyA hai| 'udAra' - zabda kA artha hai - prdhaan| pradhAna saba se bar3e ko kahate haiN| bhUkhA rahanA AsAna hai, rasanendriya para niyaMtraNa bhI kiyA jA sakatA hai, bhikSA dvArA jIvana kA nirvAha karanA bhI saMbhava hai para logoM se apamAnita hokara tathA mAra-pITa. sahana kara tapasyA kI ArAdhanA karate cale jAnA baccoM kA khela nahIM hai| yaha bar3A kaThina kArya hai, bar3I kaThora sAdhanA hai, isI kAraNa sUtrakAra ne arjunamuni ke tapa ko udAra arthAt saba se bar3A kahA hai| . 'vipula' - vizAla ko kahate haiN| eka bAra kaSTa sahana kiyA jA sakatA hai, do yA tIna bAra kaSTa kA sAmanA kiyA jA sakatA hai, parantu lagAtAra chaha mahInoM taka kaSToM kI chAyA tale rahanA kitanA kaThina kArya hai? yaha samajhanA kaThina nahIM hai| jidhara jAo udhara apamAna, jisa ghara meM praveza karo vahA~ anAdara kI varSA, sammAna kA kahIM cihna bhI nhiiN| aisI dazA meM mana ko zAnta rakhanA, krodha ko nikaTa na Ane denA, bar3A hI vilakSaNa sAhasa hai aura bar3I vikaTa tapasyA hai, apUrva sahiSNutA hai| saMbhava hai isIlie sUtrakAra ne arjunamuni kI tapaHsAdhanA ko vipula - vizAla bar3I kahA hai| ___ 'pradatta' -'kA artha hai - diyA huaa| arjunamuni jisa tapa kI sAdhanA kara rahe the, yaha tapa unhoMne binA kisI se pUche apane Apa hI Arambha nahIM kiyA, pratyuta bhagavAn mahAvIra kI AjJA prApta karake Arambha kiyA thaa| ataeva sUtrakAra ne isa tapa ko pradatta kahA hai| _ 'pragRhIta' kA artha hai - grahaNa kiyA huaa| kisI bhI vrata grahaNa karane vAle vyakti kI mAnasika sthiti eka jaisI nahIM rhtii| kisI samaya mana meM zraddhA kA atireka hotA hai aura kisI samaya zraddhA kamajora par3a jAtI hai aura kisI samaya lokalajjA ke kAraNa binA zraddhA ke hI vrata kA paripAlana kiyA jAtA hai| ina saba bAtoM ko dhyAna meM rakha kara sUtrakAra ne muni dvArA For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 antakRtadazA sUtra Shui Li Shui Shui Shui Shui Shui Shui Shui ************************************************** kRta tapa ko pragRhIta vizeSaNa se vizeSita kiyA hai, jo utkRSTa bhAvanA se grahaNa kiyA huA, isa artha kA bodhaka hai| arjuna muni kI AsthA saMkaTa kAla meM zithila nahIM huI, ve sudRr3ha sAdhaka bana kara sAdhanA-jagat meM Ae the aura anta taka sudRr3ha sAdhaka hI rhe| unhoMne apane mana ko kabhI DAMvADola nahIM hone diyaa| yadi 'payatteNaM' kA saMskRta rUpa prayatnena' kiyA jAya to udAra aura vipula ye donoM prayatna ke vizeSaNa bana jAte haiM, taba ina zabdoM kA artha hogA - 'pradhAna vizAla prayatna se grahaNa kiyA gyaa|' tapa karanA sAdhAraNa bAta nahIM hai, isake lie bar3e puruSArtha kI AvazyakatA hotI hai| isI mahAn puruSArtha ko pradhAna vizAla prayatna kahA gayA hai| ____'mahAnubhAga' zabda prabhAvazAlI artha kA bodhaka hai| jisa tapa ke pratApa se arjunamuni ne janma-janmAntara ke karmoM ko naSTa kara diyA, parama sAdhya nirvANa prApta kara liyA, usakI prabhAvagata mahattA meM kyA AzaMkA ho sakatI hai? ___ghAsa ke ThaTTa lage hue ho aura eka cinagArI laga jAe to sArA ghAsa bhasmIbhUta ho jAtA hai, vaise hI 'bhavakoDisaMciyaM kammaM tavasA Nijjarijjai' - karor3oM bhavoM ke karma tapasyA ke dvArA naSTa ho jAte haiN| arjuna anagAra ne sirpha chaha mahIne taka dIkSA pAla kara hI apanA prayojana siddha kara liyaa| ___ * astu, arjuna anagAra ne apanI AtmA ko anaMta avyAbAdha sukha pradAna kiyaa| pApImahApApI bhI dharma kI caraNa-zaraNa meM pAkara kisa prakAra zaraNya bana sakatA hai, gaTara kA pAnI gaMgAjala banakara loka-pUjya bana jAtA hai, yaha bAta siddha karane ke lie yaha adhyayana paryApta hai| paramparA se zruta hai ki arjuna ne 5 mahIne 13 dina meM 1141 jIvoM kI hatyA kI yAnI kucha kama 6 mahIne meM hiMsA kara navIna karma bAMdhe, kiMtu 6 mahIne kI alpAvadhi meM hI hai samasta karmoM ko tor3a kara siddha, buddha, mukta ho ge| adhyayana smaapt| For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cautthaM ajjhAyaNaM - caturtha adhyayana kAzyapa gAthApati (75) ukkhevao cautthassa ajjhynnss| evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe Nayare, guNasilae ceie| tattha NaM seNie raayaa| kAsave NAmaM gAhAvaI paDivasai, jahA makAI, solasa vAsA pariyAo vipule siddhe| bhAvArtha - jambU svAmI ne zrI sudharmA svAmI se pUchA - 'he bhagavan! zramaNa-bhagavAn mahAvIra svAmI ne chaThe varga ke tIsare adhyayana meM jo bhAva pharamAye, ve maiMne sune| aba cauthe adhyayana meM kyA bhAva pharamAye haiM, so kRpA kara ke khiye|' zrI sudharmA svAmI ne kahA - 'he jambU! usa kAla usa samaya rAjagRha nAmaka nagara thaa| rAjagRha nagara ke bAhara guNazIlaka udyAna thaa| zreNika rAjA rAja karate the| usa nagara meM 'kAzyapa' nAma ke eka gAthApati rahate the| unhoMne makAI gAthApati ke samAna bhagavAn mahAvIra svAmI se dIkSA aMgIkAra kii| solaha varSa taka zramaNa-paryAya kA pAlana kiyA aura anta meM vipulagiri para siddha hue| ||chtthe varga kA cauthA adhyayana smaapt|| paMcamaM ajjhAyaNaM - paMcama adhyayana kSemaka gAthApati evaM khemae vigAhAvaI, NavaraM kAkaMdI NayarI, solasa vAsA pariyAo vipule pavvae siddhe| bhAvArtha - isI prakAra kSemaka gAthApati kA bhI caritra hai| ye kAkandI nagarI ke rahane vAle the| bhagavAn ke pAsa dIkSA le kara solaha varSa taka cAritra-paryAya kA pAlana kiyA aura anta meM vipula-giri para siddha hue| ||chtthe varga kA pAMcavA~ adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - chaThaM ajjhAyaNaM - chaThA adhyayana dhRtidhara gAthApati evaM dhitihare vi gAhAvaI, kAkaMdI NayarI solasa vAsA pariyAo jAva vipule siddhe| bhAvArtha - isI prakAra dhRtidhara gAthApati kA bhI varNana hai| ye kAkandI nagarI ke rahane vAle the| bhagavAn ke pAsa dIkSA le kara solaha varSa taka cAritra-paryAya kA pAlana kiyA aura anta meM vipula-giri para siddha hue| || chaThe varga kA chaThA adhyayana smaapt|| sattamaM ajjhayaNaM - saptama adhyayana ___ kailAza gAthApati __evaM kelAse vi gAhAvaI NavaraM sAgee Nayare bArasa vAsAiM priyaao| vipule siddhe| bhAvArtha - isI prakAra kailAza gAthApati kA caritra hai| ye sAketa nagarI ke the| dIkSA le kara bAraha varSa taka cAritra kA pAlana kiyA aura vipulagiri para siddha hue| // chaThe varga kA sAtavA~ adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahamaM ajjhAyaNaM - aSTama adhyayana haricaMdana gAthApati evaM haricaMdaNe vigAhAvaI sAgee Nayare bArasavAsA priyaao| vipule siddhe| bhAvArtha - isI prakAra haricandana gAthApati kA varNana hai| ye sAketa nagarI ke the| dIkSA le kara bAraha varSa taka cAritra kA pAlana kiyA aura vipulagiri para siddha hue| // chaThe varga kA AThavA~ adhyayana smaapt|| NavamaM ajjhayaNaM - nauvAM adhyayana vArattaka gAthApati evaM vArettae vi gAhAvaI, NavaraM rAyagihe Nayare bArasa-vAsA priyaao| vipule siddhe| bhAvArtha - isI prakAra vAratta (vArattaka) gAthApati kA varNana hai| ye rAjagRha nagara ke the| dIkSA le kara bAraha varSa taka zramaNa paryAya kA pAlana kiyA aura vipulagiri para siddha hue| // chaThe varga kA navavA~ adhyayana smaapt|| * * * * For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasamaM ajAyaNaM - dasavAM adhyayana sudarzana gAthApati evaM sudaMsaNe vigAhAvaI NavaraM vANiyagAme Nayare duipalAsae ceie, paMca vAsA priyaao| vipule siddhe| bhAvArtha - isI prakAra sudarzana gAthApati kA varNana hai| ye vANijya grAma ke the| grAma ke bAhara dyutipalAza udyAna thaa| bhagavAn ke pAsa dIkSA le kara pAMca varSa taka zramaNa-dharma kA pAlana kiyA aura vipulagiri para siddha hue| // chaThe varga kA dasavA~ adhyayana smaapt|| egArasamaM ajjhayaNaM - gyArahavAM adhyayana pUrNabhadra gAthApati evaM puNNabhadde vi gAhAvaI vANiyagAme Nayare, paMca vAsA priyaao| vipule siddhe| bhAvArtha - isI prakAra pUrNabhadra gAthApati kA varNana hai| ye vANijya grAma ke the| bhagavAn ke pAsa dIkSA le kara pAMca varSa taka saMyama pAlana kiyA aura vipulagiri para siddha hue| // chaThe vargakA gyArahavA~ adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArasamaM ajAyaNaM - bArahavAM adhyayana sumanabhadra gAthApati evaM sumaNabhadde bigAhAvaI sAvatthI nnyrii| bahuvAsA priyaao| vipule siddhe| bhAvArtha - isI prakAra sumanabhadra gAthApati kA varNana hai| ye zrAvastI nagarI ke the| dIkSA le kara bahuta varSoM taka zramaNa paryAya kA pAlana kiyA aura vipulagiri para siddha hue| // chaThe varga kA bArahavA~ adhyayana smaapt| tairasamaM ajjhayaNaM - terahavAM adhyayana supratiSTha gAthApati evaM supaiTTe vi gAhAvaI sAvatthI NayarI sattAvIsaM vAsA priyaao| vipule middhe) ____ bhAvArtha - isI prakAra supratiSTha gAthApati kA varNana hai| ye zrAvastI nagarI ke the| dIkSA le kara sattAIsa varSa taka saMyama kA pAlana kiyA aura vipulagiri para siddha hue| ||chtthe varga kA terahavA~ adhyayana smaapt| For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauhusamaM ajjhayaNaM - caudahavAM adhyayana megha gAthApati evaM me vigAhAvaI rAyagihe Nayare, bahUhiM vAsAiM pariyAo / vipule siddhe / bhAvArtha - isI prakAra megha gAthApati kA varNana hai| ye rAjagRha nagara ke the| dIkSA le kara bahuta varSoM taka saMyama kA pAlana kiyA aura vipulagiri para siddha hue / vivecana - zaMkA - aneka muni zatruJjaya, vipulagiri, giranAra, aSTApada Adi parvatoM se mukta hue haiN| phira una sthAnoM ko pavitra tIrthasthAna mAnane meM kyA bAdhA hai? samAdhAna isa chaTThe varga ke cauthe se caudahaveM taka ke gyAraha adhyayanoM ke caritra nAyaka vipula parvata para siddha hue, yaha to prAkRta pATha se spaSTa hI hai| isa para bhI yadi kisI sthAna vizeSa kI mahattA vahA~ se mukta hone vAle mahApuruSoM kI apekSA se ho taba to pUrA kA pUrA 'samaya kSetra' pavitra tIrthasthAna hai, kyoMki yahA~ kA koI sthAna aisA nahIM hai jahA~ se koI mukta na hue ho / - samAdhAna zaMkA- phira zatruJjaya vipulagiri Adi parvatoM para jAne kI kyA AvazyakatA thI? saMthArA karane vAle nirjana zAMta sthAnoM kI gaveSaNA karate haiM / tIrthaMkara devoM ke sAnnidhya meM nara- amara kI vipula Agati rahA karatI hai| kolAhala pUrNa sthAna kI apekSA parvata para AtmazAMti ke nimitta vizeSa rahate haiM / jIvana-saMdhyA meM sAre jIvana kI pratilekhanA evaM ArAdhanA Avazyaka hotI hai| basa yahI kAraNa hai ki vana-parvata Adi suvidhAjanaka sthAna dekha lie jAte the / sAdhviyA~ to apane upAzrayoM se hI kAla-dharma prApta karatI hai| yadi sthAna kA ekAMta mahattva va Agraha hotA to tatsaMbaMdhI vidhi-vidhAna hotA para AgamoM meM aisA kucha bhI 'saMketa taka nahIM haiN| vizeSa bahuzruta pharamAveM, vahI pramANa hai| // chaThe varga kA caudahavA~ adhyayana smaapt| - For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNNarasamaM ajAyaNaM - pandrahavAM adhyayana atimuktaka anagAra ukkhevao paNNarasamassa ajjhynnss| evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM polAsapure Nayare, sirIvaNe ujjANe tattha NaM polAsapure Nayare vijae NAmaM rAyA hotthaa| tassa NaM vijayassa raNNo sirI NAmaM devI hotthA, vnnnno| tassa NaM vijayassa raNNo putte sirIe devIe attae aimutte NAmaM kumAre hotthA, sukumaale| bhAvArtha - jambU svAmI ne zrI sudharmA svAmI se pUchA - 'he bhagavan! caudahaveM adhyayana kA bhAva maiMne Apase snaa| aba kapA kara pandrahaveM adhyayana ke bhAva khie|' zrI sadharmA svAmI ne kahA - 'he jambU! usa kAla usa samaya meM polAsapura nAmaka nagara thaa| vahA~ zrIvana nAmaka udyAna thaa| vijaya nAma kA rAjA thaa| usakI rAnI kA nAma zrIdevI thaa| vaha sarvAMgasundara thii| vijaya rAjA kA putra tathA zrIdevI rAnI kA Atmaja 'atimuktaka' nAmaka kumAra thaa| vaha atyanta sukumAra thaa| - bhagavAn kA padArpaNa - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva sirIvaNe vihri| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTe aMtevAsI iMdabhUI jahA paNNattIe jAva polAsapure Nayare uccaNIya jAva addi|| kaThina zabdArtha - jeTTe - jyeSTha, aMtevAsI - aMtevAsI (ziSya), jahA paNNattIe - vyAkhyAprajJapti sUtra ke anusAra, aDai - bhramaNa karane lge| . bhAvArtha - usa kAla usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI grAmAnugrAma vicarate hue zrIvana udyAna meM pdhaare| bhagavAn ke jyeSTha aMtevAsI indrabhUti bhagavAn ko pUcha kara vyAkhyAprajJapti sUtra ke varNana ke anusAra polAsapura nagara meM U~ca-nIca-madhyama kuloM meM bhikSA ke lie bhramaNa karane lge| For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ************ ************** vivecana - gautama svAmI ke saikar3oM aMtevAsI ziSya the| ve prakRti ke bhadra, vinIta evaM guru caraNoM meM nizcala arpaNA vAle the| phira bhI gautama svAmI gocarI ke lie kyoM padhArate the ? kyA ziSya AhAra lAkara dene meM tatpara nahIM the? apanA kArya Apa karane kI vRtti vAle ve gautamasvAmI svayaM gocarI padhArane meM kisI prakAra kI heThI nahIM samajhate the| zrI jJAtAdharmakathA sUtra ke solahaveM adhyayana se yaha jAnane ko milatA hai ki mAsakhamaNa kA pAraNA hone para bhI dharmaruci anagAra svayaM pAraNA lene ge| itanA hI nahIM, kaDuA tumbA paraThane ke lie bhI svayaM pdhaare| usa jamAne meM muniyoM kI yaha dazA thI aura Aja sthiti yaha hai ki adhikAMza meM parAdhInatA evaM bar3appana kI AMdhI meM dhUla dhUsara kI gardiza isa kadara chA gaI hai ki AcAryoM ke vyAkhyAna sthala para padhArane ke samaya unakA Asana anya uThAte haiM, pAda proMchana anya karate haiM, pATa para bAjoTa anya lagAte haiM, vihAra meM pAtra evaM upakaraNa anya uThAte haiN| ziSya to vinaya bhAva se saba kucha kareMge hI, para karavAne vAloM ko gautama svAmI evaM dharmaruci mahArAja kI ora jhAMkanA lAbhaprada siddha ho sakatA hai| atimuktaka indrasthAna meM (77) imaM ca NaM aimutte kumAre pahAe jAva vibhUsie bahUhiM dAraehi ya dAriyAhi ya DiMbhahi ya DiMbhiyAhi ya kumAraehi ya kumAriyAhi ya saddhiM saMparivuDe sayAo gihAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva iMdaTThANe teNeva uvAgae / tehiM bahUhiM dAraehi ya dAriyAhi ya DiMbhaehi ya DiMbhiyAhi ya kumAraehi ya kumAriyAhi yasaddhiM saMparivuDe abhiramamANe abhiramamANe viharai / antakRtadazA sUtra ********** bahuta se, dAra dAraka - kaThina zabdArtha - vibhUsie vibhUSita hokara, bahui sAmAnya bAlaka (acchI Ayu vAlA), dAriyAhi- dArikA sAmAnya bAlikA (acchI Ayu vAlI), DiMbhaehi - DiMbhaka - choTI Ayu vAlA ' bAlaka, DiMbhiyAhi - DimbhikA - choTI Ayu vAlI bAlikA, kumAraehi - kumAra (avivAhita), kumAriyAhi - kumArikA (avivAhita lar3akI), saddhiM - sAtha meM, saMparivuDe - saMparivRtta - ghire hue, iMdaTThANe - indrasthAna - bAlakoM kA khelane kA sthAna, abhiramamANe - khelate hue| - - For Personal & Private Use Only - - Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 15 - atimuktaka - gautama svAmI saMvAda. ****************** bhAvArtha usI samaya atimuktaka kumAra snAna kara ke alaMkAroM se alaMkRta hue aura bahuta-se lar3ake-lar3akiyoM, bAlaka-bAlikAoM aura kumAra- kumArikAoM ke sAtha apane ghara se nikala kara indrasthAna (bAlakoM ke khelane ke sthAna) para Aye aura una sabhI ke sAtha khelane lge| atimuktaka - gautamasvAmI saMvAda (78) tae NaM bhagavaM goyame polAsapure Nayare uccaNIya jAva aDamANe iMdaTThANassa adUrasAmaMteNaM vIIvayai / tae NaM se aimutte kumAre bhagavaM goyamaM adUrasAmaMteNaM vIr3avayamANaM pAsai, pAsittAM jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvaage| bhagavaM goyamaM evaM vayAsI - " ke NaM bhaMte! tubbhe, kiM vA aDaha ?" kaThina zabdArtha - adUrasAmaMteNaM - jyAdA dUra nahIM uvA - pahu~ce / bhAvArtha usI samaya bhagavAn gautama svAmI, polAsapura nagara ke UMca-nIca - madhyama kuloM meM gRhasAmudAnika bhikSA ke lie bhramaNa karate hue usa indrasthAna ke samIpa ho kara nikale / bhagavAn gautama svAmI ko Ate hue dekha kara atimuktaka kumAra unake samIpa gaye aura isa prakAra bole - 'he bhagavan! Apa kauna haiM aura kyoM ghUma rahe haiM ? ' vivecana - TIkAkAra zrI abhayadeva sUri Adi pUrvaja mahApuruSoM ke matAnusAra bAlaka atimuktaka kI umra usa samaya chaha varSa lagabhaga thI tathA yahI samaya bAlakoM ke sAtha khelane kUdane ke uparyukta varNana ko puSTa karatA hai| atimuktaka kA dhyAna gautama svAmI kI ora AkRSTa huA, yaha eka ullekhanIya tathya hai| bahudhA dekhA jAtA hai ki bAlaka khela meM masta hokara bhojana karane ke bulAve kI bhI upekSA kara baiThatA hai| khela ke sivAya unheM kucha bhI nahIM suhAtA, phira kisa adRzya preraNA se atimuktaka lauha-kaNa ke samAna gautama svAmI rUpa cumbaka ke pAsa khice aaye| choTe se bAlaka ko kyA patA ki ye kauna haiM tathA kahA~ jA rahe haiM, para bAlaka pUcha hI baitthaa| ravIndra bAbU kA kathana hai - "diyA zAma ko jalAyA jAtA hai, para tela pahale hI DAla diyA jAtA hai|' : 1 161 ****** - For Personal & Private Use Only samIpa se, vIr3avayamANaM - jAte Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ********* antakRtadazA sUtra ***************** *** ** *********************** tae NaM bhagavaM goyame aimuttaM kumAraM evaM vayAsI - "amhe. NaM devANuppiyA! samaNA NiggaMthA iriyAsamiyA jAva baMbhayArI, uccaNIya jAva addaamo|" tae NaM aimutte kumAre bhagavaM goyama evaM vayAsI - "eha NaM bhaMte! tunbhe jaNNaM ahaM tunbhaM bhikkhaM davAvemi" tti kaTu bhagavaM goyamaM aMgulie giNhai, giNhittA jeNeva sae gihe teNeva uvaage| . .. kaThina zabdArtha - samaNA - zramaNa, NiggaMthA - nigraMtha, iriyAsamiyA - IryA samiti ke dhAraka, bhikkhaM - bhikSA; davAvemi - dilAtA hUM, aMgulie - aMgulI, giNhai - grahaNa kii| bhAvArtha - atimuktaka kumAra kA prazna suna kara gautama svAmI ne kahA - 'he devAnupriya! hama zramaNa-nirgrantha haiN| hama IryA samiti Adi pA~ca samitiyoM se yuktaM yAvat pUrNa brahmacArI hote haiM tathA UMca, nIca aura madhyama kuloM meM bhikSA ke lie gocarI karate haiN|' yaha suna kara atimuktaka kumAra ne gautama svAmI se kahA - 'he bhagavan! Apa mere sAtha pdhaareN| maiM Apako bhikSA dilAtA huuN|' aisA kaha kara gautama svAmI kI aMgulI pakar3a lI aura unheM apane ghara le gyaa| ___ vivecana - gautama svAmI ne bAla-sulabha jijJAsA kI upekSA nahIM kI, bAlaka ko prazna kA uttara diyaa| bar3e ve hI hote haiM jo choToM kA anAdara nahIM krte| mahAnatA kA aMkana choToM ke prati kiye jAne vAle vyavahAra se hotA hai| yadi bAlaka vivekazIla nahIM hotA, to gautamasvAmI kI bAta sunakara khela meM magna ho jAtA, para atimuktaka apane bhojana-gRha meM sAtha le jAte haiN| 'ye bar3e haiM, kahIM Age nahIM nikala jAyeM, maiM pIche nahIM raha jAU~' - isa bhAvanA se bAlaka ne aMgulI pakar3a lI tathA sAtha meM le gye| zrIdevI dvArA AhAra dAna .. tae NaM sA siridevI bhagavaM goyamaM ejjamANaM pAsai, pAsittA haTTatuTTa jAva AsaNAo abbhuDhei, abbhuTTittA jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvaagyaa| bhagavaM goyamaM tikkhutto AyAhiNa-payAhiNaM karei, karittA vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA viuleNaM asaNa-pANa-khAima-sAimeNaM paDilAbhei jAva pddivisjjei| kaThina zabdArtha - ejjamANaM - Ate hue ko, AsaNAo - Asana se, abbhuDhei - For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 15 - bhagavAna kI sevA meM jAne kI icchA . 163 *******************kkakkkkkkkkkkkkkkk******************************** uThatI hai, viuleNaM - vipula (uttama), paDilAbher3a - pratilAbhita karatI hai, paDivisajjei - visarjita karatI hai| bhAvArtha - bhagavAn gautama svAmI ko Ate dekha kara rAnI zrIdevI atyanta prasanna huii| Asana se uTha kara vaha sAta-ATha caraNa sAmane gaI aura bhagavAn gautama svAmI ko tIna bAra vidhi sahita vaMdana-namaskAra kiyaa| phira ucca bhAvoM se Adara sahita azana, pAna, khAdima aura svAdima - cAroM hI prakAra kA AhAra baharAyA aura unheM visarjita kiyA arthAt bhavana-dvAra taka unheM pahu~cAne gii| vivecana - komala mana ke bAlaka sikhAne se kama sikhate haiM, dekha-dekha kara sahaja rUpa se unakI zikSA barAbara calatI rahatI hai| ve apane Asa-pAsa jo kucha bhI bhalA-burA dekhate haiM, AtmasAt karate jAte haiN| atimuktaka kumAra kA gautama svAmI kI ora khiMcAva ekadama Akasmika nahIM kahA jA sktaa| mAtA zrIdevI kI dharma-prIti ke bIja atimuktaka kI manobhUmi para barAbara par3ate jAte the| Aja bAlakoM meM dhArmika saMskAra nahIM hone kI zikAyata kI jAtI hai, zikAyata to yaha honI cAhie ki mAtA-pitAoM meM, bar3e-bujurgoM meM dhArmika saMskAra nahIM haiN| bAlaka atimuktaka samajhate the ki mujhe mAtAjI ko bhikSA dene ke lie kahanA par3egA ki maiM inheM sAtha lAyA hU~, para jaba mAtA. dvArA vaMdana-vidhi dekhI, to vicakSaNa prajJA vAle bAlaka ko samajhate dera nahIM lagI ki avazya hI ye mahApuruSa mere pitAjI se bhI adhika pUjya haiN| mAtA ne pitAjI ko kabhI isa prakAra praNAma nahIM kiyaa| pitAjI ko bhojana karAne meM mAtAjI kI itanI prasannatA nahIM dekhI gii| ataH gautama svAmI ke prati bAlaka atimuktaka kI zraddhA bar3hatI hI rhii| bhagavAn kI sevA meM jAne kI icchA tae NaM se aimutte kumAre bhagavaM goyama evaM vayAsI - "kahiNaM bhaMte! tubbhe parivasaha?" tae NaM bhagavaM goyame aimuttaM kumAraM evaM vayAsI - evaM khalu devANuppiyA! mama dhammAyarie. dhammovaesae bhagavaM mahAvIre Aigare jAva saMpAviukAme, iheva polAsapurassa Nayarassa bahiyA sirivaNe ujjANe ahApaDiggahaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihri| tattha NaM amhe privsaamo|" For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 antakRtadazA sUtra . Lai Shui Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Yang Ben +Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai kaThina zabdArtha - parivasaha - rahate ho, dhammAyarie - dharmAcArya, dhammovaesae - dharmopadezaka, ahApaDiggaha uggahaM - yathAparigraha avagraha - kalpAnusAra muni ko jisa prakAra grahaNa karanA cAhiye, usI prakAra avgrh| bhAvArtha - isake bAda atimuktaka kumAra ne bhagavAn gautama svAmI se isa prakAra pUchA - 'he bhagavan! Apa kahA~ rahate haiM?' gautama svAmI ne kahA - 'he devAnupriya! mere dharmAcArya dharmopadezaka dharma kI Adi ke karane vAle yAvat mokSa ke kAmI zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI isa polAsapura nagara ke bAhara zrIvana udyAna meM kalpanAnusAra avagraha le kara tapa-saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue virAjate haiN| maiM vahIM unhIM ke pAsa rahatA huuN|' vivecana - atyaMta nikaTa ke upakArI guru, jinake vairAgya varddhaka vacana vairAgya jagAte haiM, saMyama dene vAle, bar3I dIkSA dene vAle, samiti gupti sikhAne vAle, sAraNA vAraNA karane vAle Adi sabhI jIvana nirmANa ke kAraka guru ko dharmAcArya dharmopadezaka kahA gayA hai| yadyapi gautamasvAmI usa samaya akele the tathApi pahale bhI bahuvacana meM uttara diyA thA ki hama zramaNa nigraMtha haiM yAnI maiM aura mere jaise sAdhu haiN| yahAM bhI bahuvacana meM uttara hai ki hama unake pAsa rahate haiM yAnI maiM aura mere jaise ziSya unakI chatra chAyA meM rahate haiM - yaha bhagavAn gautamasvAmI kI vinayavRtti hai| . ____tae NaM se aimutte kumAre bhagavaM goyamaM evaM vayAsI - "gacchAmi NaM bhaMte! ahaM tunbhehiM saddhiM samaNaM bhagavaM mahAvIraM pAyavaMdae?" "ahAsuhaM devANuppiyA!" bhAvArtha - yaha suna kara atimuktaka kumAra ne kahA - 'he bhagavan! maiM bhI Apake sAtha, bhagavAn ko vandana karane ke lie calU~?' gautama svAmI ne kahA - 'he devAnupriya! jaisA tumheM sukha ho, vaisA kro|' vivecana - 'ye itane UMce haiM to inake guru kitane UMce hoMge, mujhe unake bhI darzana karane cAhie" - isa bhAvanA ko lekara atimuktaka kumAra ne bhagavAn gautamasvAmI se kahA - 'agara Apako etarAja na ho to maiM Apake sAtha cala kara zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI kI caraNa vaMdanA karanA cAhatA huuN|' For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ****** varga 6 adhyayana 15- dIkSA kI bhAvanA ***** tae NaM se aimutte kumAre goyameNaM saddhiM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNa -payAhiNaM karei, karittA vaMdai jAva pajjuvAsai / bhAvArtha - taba atimuktaka kumAra, gautama svAmI ke sAtha zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke samIpa gaye aura tIna bAra vidhipUrvaka vaMdana - namaskAra kara ke upAsanA karane lage / taNaM bhagavaM goyame jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgae jAva paDidaMsei, paDidaMsittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / kaThina zabdArtha - paDidaMsei - dikhAte haiN| bhAvArtha- gautama svAmI, zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke samIpa Aye aura AhAra dikhaayaa| AhAra- pAnI kara lene ke bAda saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / dIkSA kI bhAvanA - bhagavAn kI paryupAsanA (79) tae NaM se samaNe bhagavaM mahAvIre aimuttassa kumArassa dhmmkhaa| tae NaM se aimutte kumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM soccA NisammaM haTTa tuTTha "jaM NavaraM devANuppiyA! ammApiyaro ApucchAmi / tae NaM ahaM devANuppiyANaM aMtie jAva pavvayAmi / " "ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM kareha" / bhAvArtha zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne atimuktaka kumAra ko dharma-kathA kahI / dharma - kathA suna kara atimuktaka kumAra atyanta hRSTa-tuSTa ho kara bole- 'he bhagavan! maiM apane mAtA-pitA kI AjJA le kara Apake pAsa dIkSA lenA cAhatA huuN|' bhagavAn ne devAnupriya ! jaisA tumheM sukha ho vaisA karo, kintu dharma-kArya meM pramAda mata kro| " 'he vivecana gautama svAmI ne AhAra to le liyA para bhojana karane nahIM baiThe, to bAlaka ko jijJAsA huI - ye bhojana yahIM kyoM nahIM kara rahe haiM? anyatra kahA~ jA rahe haiM? pUchA to jJAta huA ki inake guru mahAvIra svAmI haiN| 'ziSya aise haiM to guru kaise hoge ? kyoM na unake darzana - 165 ****** For Personal & Private Use Only - www.jalnelibrary.org Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 antakRtadazA sUtra ***************Jing **********Ben Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai kie jaaye|' isa bhAvanA se bAlaka kI icchA huii| para binA pUche jAnA ThIka nhiiN| bAlaka ne vinaya pUrvaka sAtha calane kI icchA vyakta kI to gautama svAmI ne niSedha nahIM kiyaa| jisa samaya krIr3A sthala se gautama svAmI ke pAsa Aye the taba to vaMdana-vidhi kA jJAna nahIM hone se gautama svAmI ko vaMdanA nahIM kI thI, para aba mAtAjI dvArA gautama svAmI ko kI gaI vaMdanA dekhakara buddhimAn bAlaka ne usI vidhi se mahAvIra svAmI ko vaMdana-namaskAra kiyA * tathA sevA karane lgaa| pAtra ke yogya bhikSA-dAtA kA guNa mAnA gayA hai, to dharmopadezaka kI vizeSatA zrotA ke yogya upadeza dene se hotI hai| indrabhUti gautama Adi diggaja paMDitoM se jo uccastarIya carcAeM huIM, ve U~ce tattva kI bAteM bAlaka atimuktaka kI pahuMca se bAhara thI, ataH bhagavAn ne sarala zabdoM * meM dharma-tattva kA aisA anupama vyAkhyAna kiyA ki bAlaka dIkSita hone ke lie lAlAyita ho utthaa| bhagavAn sarIkhe varSAlu bAdala hoM aura atimuktaka jaisI urvara bhUmi, phira yogya samaya para DAle gaye dharma-bIjoM kI niSpatti kaise nahIM hotI? bhagavAn kA amRtamaya upadeza sunakara bAlaka harSita ho gyaa| dIkSA kI AjJA hetu mAtA-pitA se carcA (80) tae NaM se aimutte kumAre jeNeva ammApiyaro teNeva uvAgae jAva pvvitte| aimuttaM kumAraM ammApiyaro evaM vayAsI - "bAle si tAva tumaM puttA! asaMbuddhesi tumaM puttA! kiNNaM tumaM jANAsi dhammaM?" kaThina zabdArtha - bAlesi - bacce ho, asaMbuddhesi - asaMbuddha - tattvajJAna se rahita ho, kiNNaM - kaise, jANAsi - jAnoge, dhamma - dharma ko| bhAvArtha - atimuktaka kumAra apane mAtA-pitA ke pAsa A kara isa prakAra kahane lage - 'he mAtA-pitA! ApakI AjJA hone para maiM zramaNa-bhagavAn mahAvIra svAmI se dIkSA lenA cAhatA huuN|' mAtA-pitA ne kahA - 'he putra! tuma abhI bacce ho| tumheM tattvoM kA jJAna nahIM hai| he putra! tuma dharma ko kaise jAna sakate ho?' . For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 15 ********** - - dIkSA kI AjJA hetu mAtA-pitA se carcA ********************* *************** vivecana bhagavAn ke samIpa se ravAnA ho kara atimuktaka apane bhavana meM Ae to rAste meM hI vicAra kiyA- 'mAtA-pitA mujhe abodha samajha kara AjJA nahIM deNge| ataH bhagavAn se maiMne jo jJAna pAyA usakI pahelI banA kara apane jJAnavAn hone kA sabUta dUMgA, taba hI mujhe AjJA prApta hogI / ' meghakumAra, jamAlikumAra Adi to bar3e the ataH unakI dIkSA kI bAta sunakara unakI mAtAko mUrcchA A gaI kiMtu jaba atimuktaka ke mAtA-pitA ne usakI dIkSA kI bAta sunI to unheM haMsI mizrita vismaya huA / ve bAlaka se kahane lage - 'he vatsa ! tuma bAlaka ho, asaMbuddha ho tuma koI tattvajJa thor3e hI ho / dharma to bahuta hI gahana cIja hai tuma bhalA use kyA jAno ? tumhArI avasthA hI itanI choTI hai ki dharma ke marma ko jAnanA abhI saMbhava hI nahIM hai, ataH tuma dIkSA kI bAta mata kro|' taNaM se aimutte kumAre ammApiyaro evaM vayAsI " evaM khalu ahaM ammayAo! jaM ceva jANAmi taM ceva Na jANAmi, jaM ceva Na jANAmi taM ceva jANAmi / " 167. tae NaM taM ar3amuttaM kumAraM ammApiyaro evaM vayAsI - "kahaM NaM tumaM puttA! jaM ceva jANAsi taM ceva Na jANAsi, jaM ceva Na jANAsi taM ceva jANAsi ? " bhAvArtha - yaha suna kara atimuktaka kumAra ne kahA 'he mAtA - pitA ! maiM jise jAnatA hU~, use nahIM jAnatA aura jise nahIM jAnatA, use jAnatA hU~ / ' atimuktaka kumAra kI yaha bAta suna kara usake mAtA-pitA ne kahA 'he putra ! tumane yaha kyoM kahA ki - 'jise maiM jAnatA hU~, use nahIM jAnatA aura jise nahIM jAnatA hU~, use jAnatA huuN| isakA kyA abhiprAya hai?' tae NaM se aimutte kumAre ammApiyaro evaM vayAsI " jANAmi ahaM ammayAo! jahA jAeNaM avassaM mariyavvaM, Na jANAmi ahaM ammayAo! kAhe vA kahiM vA kahaM vA keccireNa vA ? Na jANAmi ahaM ammayAo! kehiM kammAyayaNehiM jIvA raiyatirikkhajoNiya - maNussa - devesu uvavajjaMti, jANAmi NaM ammayAo! jahA saehiM kammAyayaNehiM jIvA Neraiya jAva uvavajjaMti, evaM khalu ahaM ammayAo! - - For Personal & Private Use Only - Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 . . antakRtadazA sUtra ********** *************************************************** jaM ceva jANAmi taM ceva Na jANAmi, jaM ceva Na jANAmi taM ceva jaannaami| taM icchAmi NaM ammayAo! tubbhehiM abbhaNuNNAe jAva pvvitte| kaThina zabdArtha - jAeNaM - jAta - janmA huA hai, avassaM - avazya, mariyavvaM - maregA, kAhe - kaba, kahiM - kahAM, kahaM - kaise, kencireNa - kitane samaya meM, kammAyayaNehiMkarmoM ke Ayatana se, Neraiya-tirikkhajoNiya-maNussa-devesu - naraka, tiryaMca, manuSya, deva meM, uvavajaMti - utpanna hote haiM, saehiM - apne| bhAvArtha - mAtA-pitA ke uparokta vacana suna kara atimuktaka kumAra bole - 'he mAtApitA ! maiM yaha jAnatA hU~ ki jisane janma liyA hai, vaha avazya maregA, kintu yaha nahIM jAnatA ki vaha kisa kAla meM, kisa sthAna para, kisa prakAra aura kitane samaya ke bAda maregA? isI prakAra he mAtA-pitA! maiM yaha nahIM jAnatA ki kina karmoM se jIva naraka, tiryaMca, manuSya aura deva-yoni meM utpanna hote haiM, parantu yaha avazya jAnatA hU~ ki jIva apane hI karmoM se utpanna hote haiN| he mAtA-pitA! maiMne isIlie kahA ki jise maiM nahIM jAnatA, use jAnatA hU~ aura jise jAnatA hU~, use nahIM jaantaa| isalie he mAtA-pitA! ApakI AjJA hone para maiM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI se dIkSA lenA cAhatA huuN|' vivecana - jaba mAtA pitA ne kahA ki - tumhArI gUDhArtha vAlI rahasyamayI bAta hamAre kucha samajha nahIM AyI hai| taba atimuktaka kumAra ne mAtA-pitA se kahA - 'he mAtA-pitA! maiM jAnatA hUM ki jo janmA hai vaha karmoM ke vaza hokara avazya maregA, yaha to jAnane kI bAta huI kiMtu maiM yaha nahIM jAnatA hUM ki prabhAta, saMdhyA Adi kisa velA meM kaba, gAMva meM, zahara meM, jaMgala meM kisa sthAna para, baiThe-baiThe, sote-sote, calate hue, zastra prayoga se, viSa prayoga se yoM hI kisa nimitta se kitane varSa bAda yA mahIne bAda yA dinoM ke bAda mRtyu kA varaNa karegA, yaha maiM nahIM jAnatA huuN| - he mAtA-pitA! maiM nahIM jAnatA hUM ki kina karmoM ke karane se, AtmA meM una karmoM ke Ayatana se, sthAna pA lene se jIva naraka meM, tiryaMca meM, manuSya meM, deva meM jAte haiM kyoMki mujhe. sabhI gatiyoM meM jAne ke sabhI hetu kAraNoM kA pUrA jJAna nahIM hai parantu he jananI-janaka! bhagavAn kI dharmadezanA ne mujhe yaha batAyA hI hai jisake phalasvarUpa maiM jAnatA hUM ki jIva jaise bhale bure karma karatA hai, apane kie hue una karmoM ke anusAra hI naraka meM jAtA hai yA tithaMca meM jAtA hai For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 6 adhyayana 15 - atimuktaka kI dIkSA aura siddhigamana 166 ***********kekekchikek************************************************ yA manuSya zarIra dhAraNa karatA hai yA devagati meM utpanna hotA hai| vyakti kA AcaraNa hI apane bhava, bhAvI kA nirNAyaka hai kyoMki koI bhI Izvara yA anya koI zakti use svarga yA naraka meM nahIM bhejatI hai| saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta bhavoM kA bhAtA vyakti svayaM hI juTAtA hai| isa prakAra maiM nahIM jAnatA hUM, jIva kahAM, kisa karma ke kAraNa jAtA hai para maiM jAnatA hUM ki svakRta karmAnusAra hI jIva agaleM bhava kA AyuSyaM bAMdha kara vahAM jAtA hai|' isa prakAra samAdhAna kara kahA - 'he pUjya mAtA-pitA! maiM tattva jJAna se bilkula korA (anabhijJa) nahIM hUM Apa mujhe dIkSita hone kI AjJA deveM tAki maiM dIkSA grahaNa kara sakU, ApakI AjJA nahIM hone para prabhujI mujhe dIkSita nahIM kareMge, ataH Apa mujhe AjJA diijie|' atimuktaka kI dIkSA aura siddhigamana . . (81) - tae NaM taM aimuttaM kumAraM ammApiyaro jAhe No saMcAeMti bahUhiM AghavaNAhiM jAva taM icchAmo te jAyA! egadivasamavi rAyasiriM paasette| tae NaM se aimutte kumAre ammApiuvayaNamaNuvattamANe tusiNIe sNcitttthi| abhiseo jahA mahAbalassa NikkhamaNaM jAva sAmAiyamAiyAI ekkArasa aMgAI ahijji| bahUI vAsAI sAmaNNapariyAo, guNarayaNaM jAva vipule siddhe| ||pnnnnrsmN ajjhayaNaM smttN|| . kaThina zabdArtha - No saMcAeMti - samartha nahIM hote haiM, bahUhiM AghavaNAhiM - bahuta se yukti-prayuktiyoM se, rAyasiriM - rAjyazrI ko, ammApiuvayaNamaNuvattamANe - mAtA-pitA ke vacana kA anuvartana karate hue, tusiNIe - maun| . bhAvArtha - mAtA-pitA atimuktaka kumAra ko aneka prakAra kI yukti-prayuktiyoM se bhI saMyama lene ke dRDhabhAva se nahIM haTA sake, taba unhoMne isa prakAra kahA - 'he putra! hama eka dina ke lie bhI tumhArI rAjyazrI dekhanA cAhate haiN|' yaha suna kara atimuktaka kumAra mauna rahe, taba mAtA-pitA ne unakA rAjyAbhiSeka - mahAbala ke samAna - kiyA yAvat atimuktaka kumAra ne bhagavAn ke pAsa dIkSA aMgIkAra kii| phira sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 antakRtadazA sUtra **************************************************** bahuta varSoM taka zramaNa-paryAya kA pAlana kiyA tathA guNaratna saMvatsara Adi tapasyA kii| anta meM saMthArA kara ke vipulagiri para siddha hue| --- . vivecana - zrI bhagavatI sUtra zataka 5 u0 4 meM atimuktaka kumAra zramaNa kA katipaya varNana isa prakAra hai - 'bhagavAn mahAvIra svAmI ke atimuktaka nAmaka kumAra zramaNa prakRti ke bhadra yAvat vinIta the| eka bAra varSA hone ke bAda rajoharaNa va pAtra lekara zauca nivRtti hetu ge| .. . ___vahAM mArga meM eka nAlA baha rahA thA, unhoMne usa nAle ke pAnI ko pAla bAMdhakara roka liyA tathA apanA pAtra pAnI meM chor3a kara 'merI nAva tire, merI nAva tire' isa prakAra vacana kahate hue vahA~ khelane lge| sthavira muniyoM ne bAla muni kI krIr3A dekhakara bhagavAn se Akara pUchA - 'atimuktaka kitane bhava karake mukta hoMge?' ____ bhagavAn ne sthaviroM ke manobhAva jAna kara pharamAyA - 'atimuktaka prakRti kA bhadra yAvat vinIta hai, yaha carama zarIrI hai| isI bhava meM siddha buddha aura mukta hogaa| Apa isakI hIlanA, niMdA, gardA evaM avamAnanA nahIM kreN| saMyama samAcArI kA bodha nahIM hone ke kAraNa hI tuma aglAna bhAva se atimuktaka kumAra zramaNa ko svIkAra karo, usakI sahAyatA karo tathA AhAra pAnI ke dvArA vinaya pUrvaka vaiyAvRtya kro|' sthavira muniyoM ne bhagavAn ko vaMdanA namaskAra kiyA evaM nirdezAnusAra kumAra zramaNa ko aglAna bhAva se svIkAra kara vaiyAvRtya karane lge| __ atimuktaka muni ne pahale Avazyaka sUtra ke prathama Avazyaka rUpa sAmAyika Adi chaha Avazyaka sIkhe phira AcArAMga se vipAka paryanta gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyaa| bhikSu kI bAraha pratimAeM aura solaha mahInoM meM pUre hone vAle guNaratna saMvatsara tapa kA ArAdhana kiyaa| bahuta varSoM taka saMyama paryAya pAlI yAvat vipula parvata para siddha, buddha, mukta hue| // chaThe varga kA pandrahavA~ adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solasamaM ajDAyaNaM - solahavAM adhyayana alakSa (82) ukkhevao solamassa ajjhynnss| evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANArasie NayarIe, kAmamahAvaNe ceie tattha NaM vANArasie alakkhe NAmaM rAyA hotthaa| kaThina zabdArtha - ukkhevao - utkSepaka - prAraMbha, kAmamahAvaNe ceie - kAma mahAvana nAmaka udyaan| bhAvArtha - jambU svAmI ne zrI sudharmA svAmI se pUchA - 'he bhagavan! zramaNa-bhagavAn mahAvIra svAmI dvArA prarUpita chaThe varga ke pandrahaveM adhyayana kA bhAva maiMne Apake zrImukha se sunaa| aba kRpA kara ke solahaveM adhyayana ke bhAva kheN|' zrI. sudharmA svAmI ne kahA - 'he jambU! usa kAla usa samaya meM vANArasI nAma kI nagarI thii| vahA~ kAmamahAvana nAmaka udyAna thaa| alakSa nAma kA rAjA rAz2a karatA thaa|' alakSa rAjA dvArA bhagavAn kI paryupAsanA teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva vihri| parisA nniggyaa| tae NaM alakkhe rAyA imIse kahAe laddhaThe samANe haTTatuTTa jahA kUNie jAva pajjuvAsai, dhmm-khaa| ___ kaThina zabdArtha - pajjuvAsai - paryupAsanA karate haiM. dhamma-kahA - dhrmkthaa| bhAvArtha - usa kAla usa samaya meM. zramaNa-bhagavAn mahAvIra svAmI vANArasI, nagarI ke bAhara kAmamahAvana udyAna meM pdhaare| pariSad vaMdana karane gii| mahArAja alakSa bhI koNika rAjA ke samAna bhagavAn ko vandana karane ko gye| vandana-namaskAra kara bhagavAn kI sevA karane lge| bhagavAn ne dharma-kathA khii| For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ****************s antakRtadazA sUtra **************** dIkSA aura mokSa gamana tae NaM se alakkhe rAyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie jahA udAyaNe tahA NikkhaMte, NavaraM jeTTha puttaM rajje ahisiMcai, ekkArasa aMgAI, bahuvAsApariyAo jAva vipule siddhe / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva chaTTamassa vaggassa ayamaTThe paNNatte / // chaTTo vaggo samatto // dIkSA lI, jeTTha kaThina zabdArtha jahA udAya udAyana ke samAna, Nikkhate puttaM - jyeSTha putra ko, rajje- rAjya para, ahisiMcai - sthApita kiyA / bhAvArtha dharma upadeza suna kara rAjA alakSa ke hRdaya meM vairAgya utpanna ho gyaa| isake bAda alakSa rAjA ne bhagavAn ke pAsa, udAyana rAjA ke samAna dIkSA aMgIkAra kI / udAyana kI pravrajyA aura inakI pravrajyA meM yaha antara hai ki udAyana rAjA ne to apanA rAjya apane bhAneja ko diyA thA aura inhoMne apanA rAjya apane jyeSTha putra ko de kara dIkSA aMgIkAra kii| unhoMne gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA tathA bahuta varSoM taka cAritra - paryAya kA pAlana kara vipulagiri para siddha hue / zrI sudharmA svAmI, apane ziSya jambU svAmI se kahate haiM - 'he AyuSman jambU! zramaNabhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtagaDa sUtra ke chaThe varga ke ye bhAva kahe haiN| jaisA maiMne sunA, vaisA tumheM kahA hai| - - vivecana " jahA koNie jAva dhammakahA" - aupapAtika sUtra meM varNita koNika rAjA ke samAna rAjA alakSa ne bhI prabhu kI sevA meM pahu~ca kara paryupAsanA kI / prabhu ne dharma kathA phrmaaii| *********** " jahA udAyaNe tahA NikkhaMte" - jisa prakAra mahArAjA udAyana ne dIkSA grahaNa kI thI, usI prakAra alakSa nareza bhI dIkSita hue| udAyana rAjA kA varNana bhagavatI sUtra ke zataka 13 uddezaka 6 meM AyA hai| usake anusAra udAyana sindhu - sauvIra Adi solaha dezoM kA svAmI thA / // chaThe varga kA solahavAM adhyayana samApta // // iti chaThA varga samApta // For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamo vaggo - sAtavAM varga naMdA Adi rAniyA~ jai NaM bhaMte! sattamassa vaggassa ukkhevao jAva terasa ajjhayaNA pnnnnttaa| taM jahA - . naMdA taha naMdavaI, naMdottara-naMdaseNiyA cev| maruyA sumaruyA mahAmaruyA, maruddevA ya atttthmaa||1|| bhaddA ya subhaddA ya, sujAyA sumnnaaiyaa| bhUyadiNNA ya bodhavvA, seNiya-bhajjANa nnaamaaiN||2|| * kaThina zabdArtha - terasa ajjhayaNA - teraha adhyayana, seNiya-bhajjANa - zreNika kI rAniyA~, NAmAI - nAma vaalii| . bhAvArtha - zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtagaDasUtra ke chaThe varga ke jo bhAva kahe, ve maiMne Apake zrImukha se sune| aba kRpA kara sAtaveM varga ke bhAva kahie? * sudharmA svAmI ne kahA - 'he jambU! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne sAtaveM varga meM teraha adhyayana kahe haiN| ve isa prakAra haiM - 1. nandA 2. nandavatI 3. nandottarA 4. nandazreNikA 5. marutA 6. sumarutA 7. mahAmarutA 8. maruddevA 6. bhadrA 10. subhadrA 11. sujAtA 12. sumanAtikA aura 13. bhuutdttaa| ye teraha nAma zreNika rAjA kI rAniyoM ke haiN| sAtaveM varga ke teraha adhyayana inhIM ke nAma ke haiN| dIkSA evaM siddhi jai NaM bhaMte! terasa ajjhayaNA paNNattA, paDhamassa NaM bhaMte! ajjhayaNassa samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke alaiM paNNatte? bhAvArtha - jambU svAmI ne pUchA - he bhagavan! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne sAtaveM varga meM teraha adhyayana kahe haiM, unameM se prathama adhyayana meM kyA bhAva kahe haiM? / For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 antakRtadazA sUtra Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ************* evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe Nayare, guNasilae ceie, seNie rAyA vnnnno| tassa NaM seNiyassa raNNo NaMdA NAme devI hotthA, vaNNao, sAmI smosddhe| parisA nniggyaa| tae NaM sA gaMdA devI imIse kahAe laTThA samANA jAva haTTatuTThA koDuMbiyapurise saddAvei, saddAvittA, jANaM durUhai, jahA paumAvaI jAva ekkArasa aMgAI ahijjittA vIsaM vAsAiM pariyAo jAva siddhaa| . bhAvArtha - sudharmA svAmI ne kahA - he jambU! usa kAla usa samaya rAjagRha nAma kA nagara thaa| usake bAhara guNazIlaka udyAna thaa| vahA~ zreNika rAjA rAja karatA thaa| usakI rAnI kA nAma nandA thaa| kisI samaya vahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI pdhaare| pariSad vaMdana ke lie niklii| bhagavAn kA Agamana suna kara mahArAnI nandA atyanta hRSTa-tuSTa evaM prasanna huii| usane sevaka puruSoM ko bulAyA aura dharma ratha sajA kara jAne kI AjJA dii| dharma-ratha para ArUr3ha ho kara naMdA rAnI bhI padmAvatI rAnI ke samAna bhagavAn ko vaMdana karane gii| bhagavAn ne dharma-kathA kahI, jise suna kara use vairAgya bhAva utpanna huaa| mahArAjA zreNika kI AjJA le kara usane bhagavAn se dIkSA aMgIkAra kii| gyAraha aMgoM kA adhyayana kara bIsa varSa taka saMyama kA pAlana kiyA aura siddha ho gii| evaM terasa vi NaMdAgameNa NeyavvAo nnikkhevo|| ||sttmo vaggo smtto|| kaThina zabdArtha - NaMdAgameNa - naMdA ke anusAra, NeyavvAo - jAnane cAhiye, Nikkhevao - nikSepaka - upsNhaar| bhAvArtha - isI prakAra nandavatI Adi bAraha adhyayanoM kA bhAva jAnanA caahie| . he jambU! zramaNa-bhagavAn mahAvIra svAmI ne sAtaveM varga ke bhAva isa prakAra kahe haiN| vivecana - zreNika mahArAja kI teraha hI bhAryAoM ne dIkSA lii| gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyaa| khUba tapasyAeM kii| bIsa varSa saMyama paryAya kA pAlana kara teraha hI rAniyA~ mokSa gii| // sAtaveM varga ke teraha adhyayana smaapt| // iti sAtavAM varga smaapt| For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahamo vaggo - AThavAM varga prastAvanA .... . (84) jai NaM bhaMte! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa aMtagaDadasANaM sattamassa vaggassa ayamaDhe pnnnntte| aTThamassa NaM bhaMte! vaggassa aMtagaDadasANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe paNNatte? bhAvArtha - zrI jambU svAmI, zrI sudharmA svAmI se pUchate haiM - 'he bhagavan! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne antakRtadazA nAmaka AThaveM aMga ke sAtaveM varga meM jo bhAva kaheM, ve maiMne Apa se sune| aba AThaveM varga meM bhagavAn ne kyA bhAva kahe haiM? so kRpA kara phrmaaiye|' dasa adhyayanoM ke nAma evaM khalu jaMbU! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa aMtagaDadasANaM aTThamassa vaggassa dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA - kAlI sukAlI mahAkAlI, kaNhA sukaNhA mhaaknnhaa| . vIrakaNhA ya boddhavvA, rAmakaNhA taheva y| piuseNakaNhA NavamI, dasamI mahAseNakaNhA y|| bhAvArtha - zrI sudharmA svAmI kahate haiM - 'he AyuSman jambU! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aMtakRtadazA sUtra ke AThaveM varga meM dasa adhyayanoM kA kathana kiyA hai| unake nAma isa prakAra haiM - 1. kAlI 2. sukAlI 3. mahAkAlI 4. kRSNA 5. sukRSNA 6. mahAkRSNA 7. vIrakRSNA 5. rAmakRSNA 6. pitRsenakRSNA aura 10. mhaasenkRssnnaa| . kAlI nAmaka prathama adhyayana . .. (85) : jai NaM bhaMte! aTThamassa vaggassa dasa ajjhayaNA pnnnnttaa| paDhamassa NaM bhaMte! ajjhayaNassa samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe paNNatte? For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 antakRtadazA sUtra *************************************************************** bhAvArtha - jambU svAmI ne phira pUchA - 'he bhagavan! AThaveM varga ke dasa adhyayanoM meM se pahale adhyayana meM bhagavAn ne kyA bhAva kahe haiM?' ___ kAlI dvArA pravrajyA grahaNa evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA NAmaM NayarI hotthaa| puNNabhadde ceie| koNie raayaa| tattha NaM caMpAe NayarIe seNiyassa raNNo bhajjA koNiyassa raNo cullamAuyA kAlI NAmaM devI hotthA, vnnnno| jahA NaMdA jAva sAmAiyamAiyAI ekkArasa aMgAI ahijjai, bahUhiM cautthachaTTamehiM jAvaM appANaM bhAvemANe vihri| kaThina zabdArtha - bhajjA - bhAryA, cullamAuyA - lghumaataa| bhAvArtha - sudharmA svAmI ne kahA - 'he. jambU! usa kAla usa samaya campA nAma kI nagarI thii| vahA~ pUrNabhadra nAma kA udyAna thaa| koNika rAjA rAja karatA thaa| zreNika rAjA kI rAnI evaM koNika rAjA kI laghumAtA 'kAlI' devI thii| kAlI devI ne nandA rAnI ke samAna zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke samIpa dIkSA le kara sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyaa| vaha upavAsa, belA, telA Adi bahuta-sI tapasyAe~ karatI huI vicarane lgii| vivecana - sAtaveM varga meM varNita teraha rAniyAM zreNika mahArAja kI maujUdagI meM dIkSita huI thii| koNika mahArAja dvArA zreNika mahArAja ko kArAgRha meM rakhA gayA thaa| mAtA celanA dvArA samajhAe jAne para ve gae to the pitA ke baMdhana kATane para zreNika ne samajhA ki yaha mujhe mArane AyA hai ataH ve apanI aMgulI meM rahe tAlapuTa jahara kA sevana kara ge| pitA kI mRtyu kA koNika ko itanA pazcAttApa huA ki sajagRhI meM unakA mana nahIM lgaa| ve magadha kI rAjadhAnI rAjagRhI ko chor3a kara cale gaye aura aMga deza kI rAjadhAnI caMpA meM jA kara vahIM se rAjya kA saMcAlana karane lge| isa bIca hAra hAthI ko lekara vehallakumAra nanihAla cale ge| ve koNika ke sage choTe bhAI the| isa nimitta se dasa bhAiyoM ke sahayoga se koNika mahArAja ne apane nAnA cer3A rAjA ke viruddha ghamAsAna yuddha kiyaa| cer3A mahArAja dvArA pratidina kAla, sukAla, mahAkAla, kRSNa, sukRSNa, mahAkRSNa, vIrakRSNa, rAmakRSNa, pitRsenakRSNa aura mahAsenakRSNa eka ke bAda eka kramazaH dasa kumAra mAre ge| / For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 8 adhyayana 1 - ratnAvalI tapa kI ArAdhanA 177 ******************************************************************* zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI se kAlI Adi rAniyAM apane putroM ke viSaya meM pUchatI hai ki - 'he bhagavan! hamAre putra jo yuddha meM gaye unako hama jIvita dekha pAeMgI yA nahIM?' ___ bhagavAn mahAvIra svAmI ne 'putra vadha jAna kara saMyama legI' isalie unakI mRtyu kA saMvAda diyaa| isa AThaveM varga kI vaha kAlAvadhi hai jaba zreNika mahArAja nahIM the| mahAzilAkaMTaka evaM rathamUsala saMgrAma ne lAkhoM subhaToM ko lIla liyA thaa| dasoM rAniyoM ne Atma-saMgrAma meM vijaya pAne ke lie jo bhIma bhairava taponuSThAna kie, ve isa varga meM varNita haiN| celanA rAnI koNika kI mAtA thii| kAlI rAnI kA vivAha bAda meM hone se ve koNika kI choTI mAtA kahI gaI hai| ve bhI rAjagRhI se campA nagarI meM Akara rahane lagI thii| kAla nAmaka unake putra yuddha meM gae hue the| kAla kI mRtyu kA saMvAda sunane para koNika mahArAja se AjJA prApta kara naMdA ke samAna atyaMta vairAgya bhAva ke sAtha kAlI rAnI dIkSita huii| gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyaa| bahuta se upavAsa bele tele Adi karake saMyama tapa se AtmA para rahe hue karmadalikoM ko dhuna rahI thii| .... ratnAvalI tapa kI ArAdhanA ... (86) - tae NaM sA kAlI ajjA aNNayA kayAI jeNeva ajjacaMdaNA ajjA teNeva uvAgayA, uvAgacchittA. evaM vayAsI - "icchAmi NaM ajjAo! tubbhehiM abbhaNuNNAyA samANI rayaNAvaliM tavokammaM uvasaMpajjittANaM vihritte|" "ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM kreh|" tae NaM sA kAlI ajjA ajjacaMdaNAe abbhaNuNNAyA samANI rayaNAvaliM tavokammaM uvasaMpajjittANaM vihri| kaThina zabdArtha - kAlI ajjA - kAlI AryA, ajjacaMdaNA - Arya caMdanabAlA, rayaNAvaliM - ratnAvalI, tavokammaM - tapa krm| bhAvArtha - eka dina vaha kAlI AryA, Arya candanabAlA AryA ke pAsa AI aura hAtha jor3a kara vinaya pUrvaka bolI - 'he pUjyA! ApakI AjJA ho, to maiM ratnAvalI tapa karanA cAhatI huuN|' taba candanabAlA AryA ne uttara diyA - 'he devAnupriya! jisa prakAra tumheM sukha ho, vaisA For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antakRtadazA sUtra **************************************************Zhong **** ****** , karo, kintu dharmasAdhanA meM pramAda mata kro|' AryA candanabAlA kI AjJA le kara kAlI AryA ratnAvalI tapa karane lgii| prathama paripATI taM jahA - cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTTa chaTThAI karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA coddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThArasamaM karer3a, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA vIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA bAvIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauvIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chavvIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThAvIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA tIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA battIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cottIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cottIsaM chaTThAI karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, paarittaa| kaThina zabdArtha - cautthaM - caturtha bhakta - upavAsa, savvakAmaguNiyaM - sarvakAma guNita, pArei - pAraNA kiyA, pArittA - pAraNA karake, chaTuM - SaSTha bhakta - belA, aTThamaM - aSTamabhakta-telA, aTTha chaTThAI - ATha bele, dasamaM - colA, duvAlasamaM - pacolA, coddasamaMchaha, solasamaM - sAta, aTThArasamaM - ATha, vIsaimaM - nau, bAvIsaimaM - dasa, cauvIsaimaMgyAraha, chavvIsaimaM - bAraha, aTThAvIsaimaM - teraha, tIsaimaM - caudaha, battIsaimaM - pandraha, cottIsaimaM - solaha, cottIsaM - cautiis| . bhAvArtha - kAlI AryA ne ratnAvalI tapa isa prakAra kiyA - pahale upavAsa kiyA aura For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 varga - adhyayana 1 - ratnAvalI tapa kI ArAdhanA ***************Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ************************ pAraNA kiyaa| pAraNA meM vigayoM kA sevana varjita nahIM thaa| pAraNA kara ke belA kiyA, phira pAraNA kara ke telA kiyA, phira ATha bele kie| phira upavAsa kiyaa| phira belA kiyaa| phira telA kiyaa| isa prakAra antara-rahita colA kiyA pAMca kiye, chaha kiye, sAta, ATha, nau, dasa, gyAraha, bAraha, teraha, caudaha, pandraha aura solaha kiye| cauttIsa bele kie| - cottIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA battIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA tIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThAvIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chavvIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauvIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA bAvIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, . pArittA vIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThArasamaM karer3a, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM / pArei, pArittA coddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA bArasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM/ pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTTha chaTThAI karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTTamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM paare| bhAvArtha - pAraNA kara ke solaha dina kI tapasyA kii| pAraNA kara ke phira pandraha dina kI tapasyA kii| isa prakAra pAraNA karatI huI kramazaH caudaha, teraha, bAraha, gyAraha, dasa, nau, ATha, sAta, chaha, pAMca, cAra, tIna, do aura eka upavAsa kiyaa| pAraNA kara ke phira ATha bele kie| pAraNA kara ke telA kiyaa| pAraNA kara ke phira belA kiyaa| phira pAraNA kara ke upavAsa kiyA aura phira pAraNA kiyaa| evaM khalu esA rayaNAvalIe tavokammassa paDhamA parivADI, egeNaM saMvacchareNaM tihiM mAsehiM bAvIsAe ya ahorattehiM ahAsuttaM jAva ArAhiyA bhvi| For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 ***** kaThina zabdArtha - paDhamA prathama, parivADI - paripATI, egeNaM - eka, saMvaccharaNaM saMvatsara (varSa), tihiM mAsehiM - tIna mAha, bAvIsAe - bAIsa, ahorattehiM - dina, ahAsuttaMsUtrAnusAra, ArAhiyA ArAdhaka / antakRtadazA sUtra ***** - - bhAvArtha isa prakAra kAlI AryA ne ratnAvalI tapa kI eka paripATI (lar3I) kI ArAdhanA kI / ratnAvalI kI yaha eka paripATI eka varSa tIna mahInA aura bAIsa dina meM pUrNa hotI hai| isa eka paripATI meM tIna sau caurAsI dina tapasyA ke aura aThAsI dina pAraNA ke hote. haiN| isa prakAra kula cAra sau bahattara dina hote haiN| dUsarI paripATI tayANaMtaraM ca NaM doccAe parivADie cautthaM karei, karittA vigaivajjaM pArei, pAritA chaTuM kare, karittA vigaivajjaM pArei, pArittA evaM jahA paDhamAe parivADie tahA bIyA vivaraM savvatthapAraNae vigaivajjaM pArei jAva ArAhiyA bhavai / kaThina zabdArtha - tayANaMtaraM tadanantara, doccAe - dUsarI, vigaivajjaM vigayavarjita, savvatthapAraNae sabhI pAraNoM meM / bhAvArtha - isake bAda kAlI AryA ne ratnAvalI tapa kI dUsarI paripATI prArambha kii| unhoMne pahale upavAsa kiyaa| upavAsa kA pAraNA kiyaa| pAraNe meM kisI bhI prakAra ke vigaya kA sevana nahIM kiyA arthAt dUdha, dahI, ghI, tela aura mIThA ina pAMca vigayoM kA lenA baMda kara diyaa| isa prakAra unhoMne upavAsa kA pAraNA kara ke belA kiyaa| pAraNA kiyA / isa dUsarI paripATI ke sabhI pAraNoM meM pAMcoM vigaya kA tyAga kara diyaa| isI prakAra telA kiyaa| pAraNA kara ke ATha bele kie| pAraNA kara ke upavAsa kiyaa| phira belA kiyaa| telA kiyA, phira cAra, pAMca yAvat solaha upavAsa taka kiye| phira pandraha, caudaha, teraha, bAraha, gyAraha, dasa, nau, ATha, sAta, chaha, pAMca, cAra, tIna, do aura eka upavAsa kiyaa| jisa prakAra pahalI paripATI kI, usI prakAra dUsarI paripATI bhI kI, parantu isameM sabhI pAraNeM vigaya - varjita kiye| tIsarI-cauthI paripATI ****** tayANaMtaraM ca NaM taccAe parivADie cautthaM karei, karittA alevADaM pArei, saM tava / evaM cautthA parivADI, NavaraM savvatthapAraNae AyaMbilaM pAre / sesaM taM ceva / For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 8 adhyayana 1 - tIsarI-cauthI paripATI 181 *******HENNIROHINIHINORIHEREMIkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkarkekekakakakakakakk* kaThina zabdArtha - taccAe - tIsarI, cautthA - cauthI, alevADaM - lepa rahita, aayNbilNaaymbil| bhAvArtha - isI prakAra tIsarI paripATI bhI kii| tIsarI paripATI meM pAraNe ke dina vigaya kA lepa mAtra bhI chor3a diyaa| isI prakAra cauthI paripATI bhI kI, parantu isake pAraNe meM Ayambila kiyaa| * paDhamammi savvakAmapAraNayaM, bIiyae vigivjj| taiyammi alevADaM, AyaMbilao cutthmmi|| bhAvArtha - prathama paripATI meM pAraNe meM sarvakAmaguNa yukta, dUsarI meM vigaya tyAga, tIsarI meM lepa kA bhI varjana kiyA aura cauthI AyaMbila se kI gii| . vivecana - ratnAvalI tapa kI cAra paripATiyA~ - 1. sarvakAmaguNita - praNIta rasa bhojana, sarasa bhojana saba indriyoM evaM zarIra ko prahlAdakArI (AnaMdakArI) hone se AgamakAra use 'savvakAmaguNiyaM' kahate haiN| dUdha, dahI, ghI, tela, miSThAnna Adi saba indriyoM evaM zarIra ko prahlAdAnIya evaM sarasa bhojana hone se sAdhu vidhi se ina AhAroM ko grahaNa karanA sarvakAmaguNita hai| . 1. vigayavarjita - dUdha, dahI, ghI, miSThAnnAdi rUpa dhAra vigaya kA varjana karate hue lepayukta zAka, roTI, pur3I Adi grahaNa karanA vigayavarjita hai| .. 3. alepAka - cupar3I huI roTI evaM chauMka diye hue zAka Adi kA varjana karate hue, nivikRtika (nIvI) prAyogya, lUkhI roTI, binA chauMka kA zAka, lUNiyA nIMbU, binA tela kI mirca, kerI pramukha ke athANe (acAra), makkhana nikAlI huI chAcha Adi grahaNa karanA alepAka hai| 4. AyaMbila - vigaya, ghI, dUdha, dahI, tela, gur3a Adi sarasa padArtha rahita lUkhe va mirca masAle tathA zAkAdi se rahita yathAsaMbhava alUNI roTI, bhAta, seke hue cane (bhUgar3e) Adi ko pAnI meM DAlakara eka hI bAra AhAra karanA AyaMbila parigRhIta hai| __pahalI paripATI meM indriyoM rUpI kAmaguNoM ko puSTa karane vAle, tRpti dene vAle sabhI prakAra ke kalpanIya azana, pAna, khAdima, svAdima meve, miSThAnna grahaNa kie jAte haiN| isIliye ye pAraNe sarvakAmaguNita kahe jAte haiN| siMha kesarA modaka ko sarvakAmaguNita AhAra kA udAharaNa samajhanA caahie| vigaya ke do bheda kie gaye haiM - 1. dhAra vigaya aura 2. lepa vigy| dUsarI paripATI meM dhAra vigaya kA tyAga hotA hai aura lepa vigaya khule rahate haiN| For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 ___ antakRtadazA sUtra Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Lin Lai Lai Lai Lai Lai meve vigayoM meM nahIM hai| ve khAdima ke peTe meM Ate haiN| paripATiyoM ke hisAba se ve pahalI va dUjI paripATI meM lie jAte haiN| tIsarI paripATI meM nIvI hai usameM khAdima kA varjana hotA hai| chAcha bhI khAdima meM ginI to jAtI hai para nIvI meM makkhana nikalI chAcha grahaNa kI jAtI hai| nIvI meM ghI, tela, dUdha, dahI va mIThA pUre pAMca vigaya tathA khAdima aura svAdima chor3e jAte haiN| ___ cauthI paripATI meM AyaMbila se pAraNe haiN| jahAM namaka, mirca, haldI, khaTAI Adi sabhI kA varjana hai| lUkhe, alUNe padArtha hI AyaMbila meM khAe jAte haiN| dhAra vigaya aura lepa vigaya ke spaSTIkaraNa hetu dhAra vigaya aura lepa vigaya kA jJAna bahuta upayogI hai tAki isa bAta kA khulAsA ho jAya ki kaunasI cIja dhAra vigaya meM hai aura kaunasI lepa vigaya meM hai| ataH nimna praznottara dhyAna meM lene yogya haiM - ___prazna - lepa vigaya aura dhAra vigaya kise kahate haiM? pAMcoM vigaya meM lepavigaya va dhAra vigaya meM kyA bhinnatAeM samajhanI cAhie? uttara - lepa vigaya - jisameM ghI, tela, dUdha, dahI, mIThe kA lepa arthAt alpamAtrA ho- use 'vigayavajaM' (salevADa) arthAt 'lepa vigaya' kahate haiN| dhAra vigaya - jisameM adhika mAtrA meM ghRtAdi vikRtiyA~ milI huI hai ve vastueM 'dhAra vigaya' kahalAtI hai| lepa vigaya vAlI kucha vastue~ - chauMka-baghAra vAle sAga, kucha mIThI dAla, kar3hI, halkA mIThA methI kA sAga, kerI, amarUda kA sAga, sAdhAraNa cupar3I huI roTI, bAjarA, makkA, jvAra kI roTI (sogarA), tale hue parAThe, pur3I, khAkhare, pApar3a, khIciyA, sAdhAraNa namakIna, bar3e, katthe Adi vAlI sauMpha, cUrNa, cUrNa kI goliyAM, halkA mIThA AMvalA, binA zakkara kA Amrarasa, panIra va gulAba jAmuna kA sAga ityAdi vastueM lepa vigaya vAlI hotI haiN| dhAra vigaya vAlI kucha vastue~ - zuddha pAMcoM vigaya, adhika ghRtAdi yukta roTI, sogarA, parAThA, bATI, bAphalA, sabhI prakAra kI miThAiyA~, phikA mAvA, phikI phInI, ghevara, khAje, jalebI, sAkalI, gulagule, zakarapAre (dahItharA), chundA, kairIpAka, chUnA (dUdhiyA khIcaphIkA va mIThA) sabhI murabbe, zarbata, zikaMjI, zarbata, TeMga pAuDara, khIra, mIThA cAvala, mIThI thUlI, lApasI, ganne kA rasa, khajUra kI cakkI, laDDU ityAdi vastueM tathA - mizrI, zakkara, ole, cipar3A, glUkoja, ilekTraoNla Adi, zakkara ke va gur3a ke sabhI prakAra, mIThe dhAra vigaya meM samajhe jAte haiN| makkhana nahIM nikAlA ho - aisA dahI kA jholiyA bhI dahI kI dhAra vigaya meM For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 8 adhyayana 1 - tIsarI-cauthI paripATI 183 ******************************************************************** ginA jAtA hai| (kAraNa aise jholiyoM meM cAhe dahI kA alpa aMza bhI dikhatA ho, athavA vasA (krIma) malAI nikAle hue dUdha ko jamAkara bhI dahI banAyA jAtA ho - usakA jholiyA ho to bhI usameM amuka mAtrA meM vasA to rahatI hI hai)| dhAravigaya kA artha evaM svarUpa - jo sarasa AhAra ho, brahmacarya kI navavAr3oM (vizeSa rUpa se sAtavIM vAr3a) meM sAdhu ko jisa AhAra kA pratidina sevana kA niSedha kiyA gayA hai| usa AhAra ko 'dhAra-vigaya' zabda meM rUr3ha samajhanA caahie| aisA samajhane para dahI, miSThAnna, ThasA, (thINA) ghI, gur3a, zakkara Adi kI dhAra nahIM banane para bhI praNIta AhAra hone se ye bhI dhAra vigaya meM gine jAte haiN| jaise ghI, gur3a, zakkara ke vyApAra ko bhI rasavANijya' batAyA hai| vaise hI ye rasa hone se inheM 'dhAravigaya' saMjJA dI jAnA saMbhava hai| dAla, zAka Adi meM jo gur3a, zakkara DAlA jAtA hai, vaha 'dhAravigaya' nahIM hotA hai| vaha to alpAMza meM hone se 'lepavigaya' * meM ginA jAtA hai| . __ prazna - 'nivvigaI' meM kauna-kauna sI vastueM khAne ke kAma A sakatI hai? ... uttara - 'nivvigaI' meM pAMcoM vigaya evaM khAimaM, sAimaM kA varjana kiyA jAtA hai| binA tela ke nIMbU (lUNiyA, cauphAr3iyA Adi) mirca phuTAne (cane-bhugar3e) kI caTanI, bilaune kI chAcha, garma chAcha, rAba (paleba) ghATa, thUlI, daliyA, paToliyA, binA ghI kA raMdheja, tela Adi ke chauMka se rahita - iDalI DosA, khamaNa, dAle Adi, bilaune kI chAcha kI kar3hI, pApar3a, khIMciyA, jIrAvaNa (sekA huA jIrA namaka) kaira (ubAlI, binA ubAlI, sIdhA) pacakuTA (binA chauMka kA) ityAdi vastueM [sUMTha, kAlI mirca, pIsI huI haldI, sUkhe A~vale-binA namakIna ke sAde, triphalA, jau, harar3e Adi vastueM auSadha ke rUpa meM hI grahaNa kI jA sakatI hai, anyathA nahIM] uparyukta vastuoM meM se koI bhI vastu sahaja meM mila jAne para nIvI meM kAma meM lI jA sakatI hai| gRhasthoM ko nIvI meM lilotI kA prAyaH varjana hI rakhanA caahie| sAdhuoM ke dAla Adi meM mizraNa hone se varjana saMbhava nahIM hai| sAdhu sAdhviyoM ke lie hare dhaniyA~ kI caTanI bhI kAma A sakatI hai| chAcha (mahI) sAmAnya rUpa se 'khAimaM' meM hote hue bhI vigayAdi evaM meve ke aMza rUpa meM bhI nahIM hone se 'nimvigaI' meM kAma le sakate haiN| namaka yukta cAvala kI mAMDa - nIvI meM evaM namaka rahita cAvala kI mAMDa AyaMbila meM le sakate haiN| . . prazna - khAimaM aura sAimaM meM kinna-kinna vastuoM ko samajhanA cAhie? uttara - khAimaM meM sabhI prakAra ke phala, meve sabhI prakAra ke tilahana, zarbata, phaloM ke rasa, For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 antakRtadazA sUtra *Zi Zi Ti Shui Ping Bu Ping *******Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ****Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Bing Bing ******** dUdha, dahI, murabbe, zikaMjI, sUkhe mIThe AMvale, gur3a (gur3a ke sabhI prakAra - kakkAvAdi) zakkara (zakkara ke sabhI prakAra) gUMda, gUMda ke phUle, madhu, makkhana, ghI, chAcha, binA anna kI miThAiyA~, kele va AlU ke cipsa, golI, TaoNphI, caoNkaleTa, mizrI, makhANA, tila papar3I, tila ke laDDa, Ama ke pApar3a, sighAr3e kI seva, sAbUdAnA (jisameM bhI mile ho ve saba prakAra ke sAbUdAne) glUkoja, TeMgapAUDara, ilekTrAla, ganne kA rasa, nAriyala kA pAnI, tAr3a ke phala kA pAnI, (tAr3a ke phala meM tIna phala nikalate haiM) imalI, imalI kA rasa, matIre ke bIja kI cakkI, chaMdA, kairIpAka, ThaMDAI (khasakhasa kI), kharabUje Adi ke bIja ityAdi vastueM 'khAima' meM ginI jAtI hai| (laghu pravacana sArodvAra kI gAthA 47-48 meM hare pattoM vAle sAga ko bhI 'khAima' meM ginAyA hai|) sAimaM meM lauMga, supArI, ilAyacI, pAna cUrI, pAna tAMbUla, sauMpha,. sauMpha kI kUlI, . dhaniyA, dhaniyA kI dAla, dhaniyA kI kUlI, balvaNa, namaka Adi khaTAI, cUrNa, anAradAnA Adi hAjamolA, svAda ityAdi pAcaka mukhavAsa kI vastueM suA, pIpara, sUMTha, namakIna AMvalA, nIMbU Adi meM pakAI huI vastueM 'sAimaM' meM samajhI jAtI hai| tae NaM sA kAlI ajjA rayaNAvalItavokammaM paMcahiM saMvaccharehiM dohi ya mAsehiM aTThAvIsAe ya divasehiM ahAsuttaM jAva ArAhittA jeNeva ajjacaMdaNA ajjA teNeva uvAgayA, uvAgacchittA ajjacaMdaNaM vaMdai NamaMsar3a, vaMdittA NamaMsittA bahUhiM cautthachaTTaTThamadasamaduvAlasehiM tavokammehi appANaM bhAvemANI vihri| bhAvArtha - isa prakAra kAlI AryA ne ratnAvalI tapa kI cAroM paripATI pAMca varSa do mAsa aura aTThAIsa dina meM pUrNa kara ke candanabAlA AryA ke pAsa upasthita huI aura vaMdana-namaskAra kiyaa| phira bahuta-se upavAsa, belA, telA Adi tapasyAoM se apanI AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lgii| vivecana - ratnAvalI tapa karma kA svarUpa sUtra evaM artha se Upara diyA gayA haiN| tapasyA ke dina evaM pAraNe ke dinoM kI saMyukta saMkhyA 1 varSa 3 mahIne 22 dina dI gaI hai| isameM tapasyA ke dinoM kA parimANa isa prakAra haiM - 1+2+3+(8x2)16+1+2+3+4+5+6+7+4+8+10+11+12+13+14+15+16+(3442%) 68+16+15+14+13+12+11+10+6+6+7+6+5+4+3+2+1+(842=)16+3+2+1=384 din| pAraNe ke dinoM kA pariNAma isa prakAra hai - For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 8 adhyayana 1 - tIsarI-cauthI paripATI 185 Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai 1+1+1+8+16+34+16+6+3=88 din| isa prakAra 384+88=472 dinoM meM ratnAvalI tapa kI eka paripATI hotI hai| ratnAvalI tapa 22 000000 / eka paripATI kA kAla 1 varSa, 3 mAsa, 22 dina tapasyA kAla cAra paripATI kA kAla 5 varSa, 2 mAsa, 28 dina / / eka paripATI ke tapodina 1 varSa, 24 dina tapa ke dina / 'cAra paripATI ke tapodina 4 varSa, 3 mAsa, 6 dina pAraNe : . eka paripATI ke pAraNe 88 'cAra paripATI ke pAraNe 352 000000 000000 12 [2 |2|2|2|2|2 |2|2|2|2|2| 22222 2|2|2|2|2|| 2 | 2 For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 antakRtadazA sUtra ****************************************************************** ___ kraM. tapa 1 upavAsa 2 belA 3 telA 4 belA 5 belA 6 belA 7 belA 8 belA 6 belA 10. belA 11 belA 12 upavAsa 13 belA 14 telA 15 colA 16 pacolA 17 chaha 18 sAta 16 ATha ratnAvalI tapa kI sthApanA kraM. tapa kraM. tapa kraM. tapa 23 bAraha 45 belA 67 gyAraha 24 teraha 46 belA 68 dasa 25 caudaha 47. belA 66 nau 26 pandraha 48 belA 70 ATha 27 solaha 46 belA 71 sAta 28 belA 50 belA 72 chaha 26 belA 51 belA 73 pAMca 30 belA 52 belA 74 colA 31 belA 53 belA 75 telA 32 belA 54 - belA 76 belA 33 belA 55 belA 77 upavAsa 34 belA 56 belA 78 belA 35 belA 57 belA 76 / belA 36 belA 58 belA 80. belA 37 belA 56 belA 81 . belA 38 belA 60 belA 82 belA, 36 belA 61 belA 83 belA 40 belA 62 solaha 84 belA 41 belA 63 pandraha 85 belA belA 64 caudaha 86 43 belA 65 teraha 87 belA 44 belA 66 bAraha 88 upavAsa M telA 21 22 dasa gyAraha For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 8 adhyayana 1 - tapa teja se zarIra kI zobhA . 187 ******* **** ********* ** *** ** ** *** ******* * ********** tapa teja se zarIra kI zobhA (87) tae NaM sA kAlI ajjA teNaM orAleNaM jAva dhamaNisaMtayA jAyA yA vi hotthaa|sejhaannaameiNgaal sagaDIvAjAvasuhayahuyAsaNe iva bhAsarAsipalicchaNNA taveNaM teeNaM tavateyasirIe aIva aIva uvasobhemANI uvasobhemANI citttthi| ___ kaThina zabdArtha - orAleNaM - udAra (pradhAna), dhamaNisaMtayA jAyA - dhamaniyAM (nADiyAM) pratyakSa dikhAI dene lagI, iMgAla sagaDI - koyale se bharI gAr3I, suhuyahuyAsaNe - homa kI huI agni ke samAna, bhAsarAsi palicchaNNA - rAkha ke Dhera se DhakI huI agni, taveNaM - tapa se, teeNaM - teja se, tavateyasirIe - tapa teja kI zobhA se, aIva aIva - bahuta bahuta, uvasobhemANI - zobhita ho rahI thii| . bhAvArtha - isa prakAra mahAn tapasyA se kAlI AryikA kA zarIra prAyaH mAMsa aura rakta se rahita ho gyaa| unake zarIra kI dhamaniyA~ (nAr3iyA~) pratyakSa dikhAI dene lgii| vaha sUkha kara asthipaJjara (haDDiyoM kA. DhA~cA) mAtra zeSa raha gii| uThate, baiThate, calate, phirate, unake zarIra kI haDDiyoM se 'kar3akar3a' zabda hotA thaa| jisa prakAra sUkhe kASThoM se yA sUkhe pattoM se athavA koyaloM se bharI huI calatI gAr3I se dhvani hotI hai, usI prakAra usake zarIra kI haDDiyoM se bhI dhvani hone laga gii| yadyapi zrI kAlI AryA kA zarIra mAMsa aura rakta ke sUkha jAne ke kAraNa rUkSa ho gayA. thA, tathApi bhasma se AcchAdita agni ke samAna tapa-teja kI zobhA se atyanta zobhita ho rahA thaa| vivecana - prastuta sUtra meM kAlI AryA kI dIrgha tapasyA ke bAda zArIrika sthiti kA varNana kiyA gayA hai| - "iMgAlasagaDI vA jAva suhuya huyAsaNe' se anuttaropapAtika sUtra meM varNita dhannA anagAra ke zarIra ke aMgopAMgoM kI bhalAmaNa dI gaI hai| tapa ke kAraNa kAlI AryA kA zarIra asthipaMjara mAtra raha gayA thA kiMtu tapa teja kI zobhA se vaha bahuta zobhita ho rahI thii| kamalakomala rAjarAniyA~ jinhoMne sUryadhUpa kI anubhUti nahIM kI, bhUkha-pyAsa evaM sardI garmI kA paricaya nAma jAnane taka hI sImita thaa| dUdha se kulle karane vAlI kAlI AryA sarIkhI For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 2. antakRtadazA sUtra Ben Lai Duo Ban ************************************Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Zhong ******* sukumArazarIrI AtmAeM saMyama svIkAra karake apanA astittva hI badala detI pratIta hotI hai| ghora tapa se karmoM ko tapta karatI huI bhI ve tapta nahIM hotii| mukti prApti kA aTala uttuMga abhigraha dhAraNa kara ve karma-kaTaka meM vIravarabAlA kI bhAMti jUjhatI hai| saMyama samarAMgaNa kI zreSTha subhaTa siddha hotI hai| jaba lakSya mahAn ho, sAdhaka dRr3ha saMkalpa evaM kRtanizcaya se yukta ho to sArI bAdhAe~ dUra ho jAtI haiN| kAlI AryA kA dharmaciMtana .. . (88) tae NaM tIse kAlIe ajjAe aNNayA kayAiM puvvarattAvarattakAle ayamajjhathie jahA khaMdayassa ciMtA jAva asthi uTThANe kamme bale vIrie purisakkAra-parakkame saddhA dhiI saMvege vA tAva me seyaM kallaM jAva jalaMte ajja-caMdaNaM ajjaM ApucchittA ajja-caMdaNAe ajjAe abbhaNuNNAe samANIe saMlehaNA jhUsaNAjhUsiyAe bhattapANapaDiyAikkhiyAe kAlaM aNavakaMkhamANIe viharittae tti kaTu evaM saMpehei, saMpehittA kallaM jeNeva ajjacaMdaNA ajjA teNeva uvAgacchaI uvAgacchittA ajja caMdaNaM ajjaM vaMdai NamaMsai, vaMdittA maMsittA evaM vayAsI - "icchAmi NaM ajjAo! tubbhehiM abbhaNuNNAyA samANI saMlehaNA jAva vihritte|" "ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM kreh|" ... tao kAlI ajjA ajja-caMdaNAe ajjAe abbhaNuNNAyA samANI saMlehaNA jhUsaNA jhUsiyA jAva vihri| kaThina zabdArtha - puvvarattAvarattakAle - pichalI rAtri ke samaya, jahA khaMdayassa ciMtAskaMdaka ke samAna vicAra AyA, uTThANe - utthAna - uThanA ceSTA karanA, kamme - bhramaNa Adi kI kriyA rUpa karma, bale - zarIra sAmarthya, vIrie - vIrya - jIva kI zakti AMtarika sAmarthya, purisakkAra - puruSakAra - pauruSa AtmotkarSa, parakkame - parAkrama - kArya niSpatti meM sakSama prayatna, saddhA - zraddhA, dhiI - dhRti arthAt dhIraja, zArIrika kaSToM ko sahane yogya mAnasika urjA, seyaM - zreyaskArI, saMlehaNA - saMlekhanA, jhUsaNA - sevana karanA, For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 8 adhyayana 1 - paMDita maraNa aura mokSa gamana 186 ******************************Lai ********************************** bhattapANapaDiyAikkhiyAe- AhAra pAnI kA tyAga karake, kAlaM - kAla - mRtyu kI, aNavakaMkhamANIe - cAhanA nahIM karatI huii| bhAvArtha - eka dina pichalI rAtri ke samaya kAlI AryA ke hRdaya meM skandaka ke samAna isa prakAra vicAra utpanna huA - "tapasyA ke kAraNa merA zarIra atyanta kRza ho gayA hai| isalie jaba taka mujha meM utthAna, karma, bala, vIrya, puruSakAra parAkrama, zraddhA, dhRti aura saMvega Adi vidyamAna hai, taba taka mujhe ucita hai ki kala sUryodaya hote hI Arya candanabAlA AryA ko pUcha kara unakI AjJA se saMlekhanA - jhUSaNA ko sevita karatI huI bhaktapAna kA pratyAkhyAna kara ke, mRtyu ko na cAhatI huI vicaraNa karU~". - aisA vicAra kara dUsare dina sUryodaya hote hI vaha Arya candanabAlA AryA ke pAsa AI. aura vandana-namaskAra kara hAtha jor3a kara bolI - 'he Arye! maiM ApakI AjJA prApta kara saMlekhanA-jhUSaNA karanA cAhatI huuN|' Arya candanabAlA AryA ne kahA - 'he devAnupriya! jaisA tumheM sukha ho, vaisA kro| dharma-kArya meM vilamba mata kro|' Arya candanabAlA se AjJA prApta kara kAlI AryA ne saMlekhanA kii| paMDita maraNa aura mokSa gamana sA kAlI ajjA ajjacaMdaNAe ajAe aMtie sAmAiyamAjhyAiM ekkArasa aMgAI ahijjittA bahupaDipuNNAI aTTha saMvaccharAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhUsittA sahi~ bhattAiM aNasaNAe chedittA jassaTTAe kIrai NaggabhAve jAva carimehiM ussAsaNIsAsehiM siddhaa| .. kaThina zabdArtha - aTTha saMvaccharAI - ATha varSa, carimehiM ussAsaNIsAsehiM - aMtima zvAsocchvAsoM meN| ___bhAvArtha - kAlI AryA ne Arya candanabAlA AryA se sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura pUre ATha varSa taka cAritra kA pAlana kiyaa| anta meM eka mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko sevita kara, sATha bhaktoM ko anazana se chedana kara jisa artha ke lie saMyama grahaNa kiyA thA, usa artha ko apane antima ucchvAsoM meM prApta kara ke vaha siddha-buddha evaM mukta ho gii| || AThaveM varga kA prathama adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIyaM ajjhAyaNaM - dvitIya adhyayana sukAlI AryA (89) ukkhevao bIyassa ajjhynnss| evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA NAmaM nnyrii| puNNabhadde ceie, koNie raayaa| tattha NaM seNiyassa raNNo bhajjA koNiyassa raNNo cullamAuyA sukAlI NAmaM devI hotthaa| jahA kAlI tahA . sukAlI vi NikkhaMtA jAva bahUhiM cauttha jAva appANaM bhAvemANI vihri|| bhAvArtha - jambU svAmI ne zrI sudharmA svAmI se pUchA - 'he bhagavan! AThaveM varga ke dUsare adhyayana kA kyA bhAva hai?' sudharmA svAmI ne kahA - "he jambU! usa kAla usa samaya campA nAma kI nagarI thii| vahA~ pUrNabhadra nAma kA caitya thaa| koNika rAjA rAja karate the| zreNika rAjA kI bhAryA aura koNika rAjA kI choTI mAtA 'sukAlI' rAnI thii| jisa prakAra kAlI rAnI pravrajita huI thI, usI prakAra sukAlI rAnI bhI pravrajita huI aura bahuta-se upavAsa, belA, telA Adi tapasyA karatI huI vicarane lgii|" kanakAvalI tapa kI ArAdhanA va siddhi (60) tae NaM sA sukAlI ajjA aNNayA kayAI jeNeva ajjacaMdaNA ajjA jAva icchAmi NaM ajjAo! tunbhehiM abbhaNuNNAyA samANI kaNagAvalI tavokamma uvasaMpajjittANaM vihritte| evaM jahA rayaNAvalI tahA kaNagAvalI vi, NavaraM tisu ThANesu aTThamAI karei, jahA rayaNAvalIe chtttthaaii| ekkAe parivADie saMvaccharo paMca For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga , varga 8 adhyayana 2 - kanakAvalI tapa kI ArAdhanA va siddhi 161 ******************************************************************** mAsA bArasa ya ahorttaa| cauNhaM paMca varisA Nava mAsA aTThArasa divasA, sesaM thev| Nava vAsA pariyAo jAva siddhaa| ___ kaThina zabdArtha - kaNagAvalI - kanakAvalI, NavaraM - vizeSatA hai, tisu ThANesu - tIna sthAnoM para, aTTamAiM - tele| __bhAvArtha - eka samaya sukAlI AryA, candanabAlA AryA ke samIpa gaI aura vaMdananamaskAra kara hAtha jor3a kara bolI - 'he mahAbhAge! maiM ApakI AjJA prApta kara kanakAvalI tapa karanA cAhatI huuN|' uttara meM unhoMne kahA - 'jaisA tumheM sukha ho vaisA kro|' isake bAda sukAlI AryA ne kAlI AryA dvArA ArAdhita ratnAvalI tapa ke samAna 'kanakAvalI' tapa kiyaa| ratnAvalI tapa se kanakAvalI tapa meM yaha vizeSatA hai ki ratnAvalI tapa meM jahAM tIna sthAnoM para ATha-ATha aura cauMtIsa bele kie jAte haiM, vahA~ kanakAvalI tapa meM utane hI tele kie jAte haiN| isa kanakAvalI tapa kI eka paripATI meM eka varSa, pAMca mahIne aura bAraha dina lagate haiN| isameM aThAsI dina pAraNe ke aura eka varSa do mahIne aura caudaha dina tapasyA ke hote haiN| cAroM paripATI ko pUrA karane meM pAMca varSa nau mahIne aura aThAraha dina lagate haiN| - zeSa sArA varNana kAlI AryA ke samAna haiN| nau varSa cAritra kA pAlana kara anta meM mokSa prApta kiyaa| ___vivecana - jaise ratnAvalI tapa 88 pAraNoM ke sAtha cAra paripATI vAlA hai vaise hI kanakAvalI tapa bhI hai para vizeSatA yaha hai ki ratnAvalI tapa meM jahAM ATha, cautIsa aura ATha bele hote haiM vahAM tInoM sthAnoM para kanakAvalI tapa meM tele hote haiN| kanakAvalI tapa meM 50 dina jyAdA lagane ke kAraNa isakI eka paripATI meM eka varSa, pAMca mAsa bAraha dina lage aura cAra paripATiyoM meM 5 varSa 6 mAha 18 dina lge| zeSa sArA varNana sarala hai| 6 varSa saMyama pAla kara sukAlI AryA mokSa meM gii| For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ***************Wei ***** antakRtadazA sUtra .. ************************ ******* **** ***** kanakAvalI tapa . 3 3 3 000000000 / eka paripATI kA kAla 1 varSa, 5 mAsa, 12 dina tapasyA kAla {. "cAra paripATI kA kAla 5 varSa, 6 mAsa, 18 dina tapa ke dina { / eka paripATI ke tapodina 1 varSa, 2 mAsa, 14 dina 'cAra paripATI ke tapodina 4 varSa, 6 mAsa, 26 dina / / eka paripATI ke pAraNe 88 pAraNe 'cAra paripATI ke pAraNe 352 00000000000 3|3|3 mmm mm 33|3|3 /. RANDOOO0000 || AThaveM varga kA dUsarA adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tar3ayaM ajjhAyaNaM - tRtIya adhyayana mahAkAlI AryA (61) evaM mahAkAlI vi, NavaraM khuDDAga-sIha-NikkIliyaM tavokamma. uvasaMpajjittANaM vihri| __taM jahA - cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTTamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThArasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA vIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThArasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, paarittaa| kaThina zabdArtha - khuDDAga-sIha-NikkIliyaM - laghusiMha nisskriiddit| bhAvArtha - jambU svAmI ne sudharmA svAmI se pUchA - 'he bhagavan! AThaveM varga ke tIsare adhyayana kA kyA bhAva hai? For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 antakRtadazA sUtra ********** **************** **************** sudharmA svAmI ne kahA - 'he jambU! tIsare adhyayana meM mahAkAlI rAnI kA varNana hai| vaha zreNika rAjA kI bhAryA aura koNika rAjA kI choTA mAtA thii| unhoMne bhI sukAlI rAnI ke samAna dIkSA dhAraNa kI aura 'laghusiMha-niSkrIr3ita' nAmaka tapa kiyaa| vaha isa prakAra hai - sarva prathama upavAsa kiyaa| pAraNA kiyaa| isakI bhI pahalI paripATI ke sabhI pAraNoM meM vigayoM kA sevana varjita nahIM thA, phira belA kiyaa| pAraNA kara ke upavAsa kiyaa| phira pAraNA kara ke telA kiyaa| isa prakAra belA, colA, telA, pacolA, colA, chaha, pAMca, sAta, chaha, ATha, sAta, nau aura ATha kiye| . . .. vIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pAritA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThArasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA bArasamaM karei, karittA savva-kAmaguNiyaM pArei, pArittA cauddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA bArasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pAritA aTThamaM karer3a, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM paare| ___ bhAvArtha - phira nau, sAta, ATha, chaha, sAta, pAMca, chaha, cAra, pAMca, tIna, cAra, do, tIna, do aura upavAsa kiyaa| isa prakAra laghusiMha-niSkrIr3ita tapa kI eka paripATI kii| taheva cattAri privaaddiio| ekkAe parivADIe chammAsA satta ya divsaa| cauNhaM do varisA aTThAvIsA ya divasA jAva siddhaa| For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 8 adhyayana 3 - mahAkAlI AryA 165 ****************Ben Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ******************* __bhAvArtha - eka paripATI meM chaha mahIne aura sAta dina lge| jisase pAraNe ke tetIsa dina aura tapasyA ke pAMca mAsa aura cAra dina hue| isa prakAra mahAkAlI AryA ne cAra paripATI kI, jisameM do varSa aura aTThAIsa dina lge| isa prakAra mahAkAlI AryA ne laghusiMha-niSkrIr3ita lupa kI sUtrokta vidhi se ArAdhanA kii| tatpazcAt mahAkAlI AryA ne aneka prakAra kI phuTakara tapasyAeM kii| anta meM saMthArA kara ke sampUrNa karmoM kA kSaya karake mokSa prApta huii| vivecana - mahAkAlI AryA ne laghusiMha niSkrIDita tapa kI ArAdhanA kii| choTA siMha kA baccA kucha kadama Age jAtA hai phira pIche haTatA hai| isa prakAra Age-pIche, bar3hate ghaTate ke samAna yaha tapa isa prakAra hotA hai - kraM. tapa kraM. tapa kraM. tapa kraM. tapa 1. upavAsa 6 caulA 17 aThAI 25 cAra 2 belA 10 chaha 18 . nava 26 - pAMca 3. upavAsa 11 pAMca 16 sAta 27 telA 4 telA 12 sAta 20 aThAI 28 colA 5 belA . 13 chaha 21 chaha 29 belA 6 . ' caulA . 14 . aThAI : 22 sAta 30 . telA 7 telA. 15 sAta 23 pAMca 31 upavAsa 8 pacolA 16 nava . 24 chaha 32 belA __ 33 upavAsa ratnAvalI, kanakAvalI tapa kI taraha isakI bhI cAra paripATiyAM hotI haiN| eka paripATI meM chaha mAha va sAta dina lagate haiN| cAroM paripATiyoM meM 2 varSa 28 dina lge| dasa varSa dIkSA pAla kara mahAkAlI rAnI siddha, buddha, mukta huii| For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 __antakRtadazA sUtra *************** ************************************************* laghusiMha-niSkrIr3ita tapa 0000000000000000 / eka paripATI kA kAla 6 mAsa, 7 dina tapasyA kAla cAra paripATI kA kAla 2 varSa, 28 dina / eka paripATI ke tapodina 5 mAsa, 4 dina 'cAra paripATI ke tapodina 1 varSa, 8 mAsa, 16 dina eka paripATI ke pAraNe 33 pAraNe { cAra paripATI ke pAraNe 132 0000000000000000 || AThaveM varga kA tIsarA adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cautthaM ajjhayaNaM - cauthA adhyayana kRSNA AryA (2) evaM kaNhA vi, NavaraM mahAsIha - NikkIliyaM tavokammaM jaheva khuDDAgaM, NavaraM cottIsaimaM jAva NeyavvaM, taheva UsAreyavvaM, ekkAe parivADIe egaM varisaM chammAsA aTThArasa ya divasA / cauNhaM cha varisA do mAsA bArasa ya ahorattA, sesaM jahA kAlIe jAva siddhA / kaThina zabdArtha - mahAsIha NikkIliyaM - mahAsiMha- niSkrIDita, UsAreyavvaM jAtA hai| : bhAvArtha isa prakAra kRSNAdevI kA bhI caritra jAnanA caahie| yaha bhI zreNika rAjA kI bhAryA aura koNika rAjA kI choTI mAtA thiiN| dIkSA le kara Arya candanabAlA AryA kI AjJA prApta karake 'mahAsiMha- niSkrIr3ita ' tapasyA kI / jisa prakAra laghusiMha - niSkrIr3ita tapa kI vidhi hai, usI prakAra mahAsiMha-niSkrIr3ita tapa kI bhI hai| vizeSatA yaha hai ki laghusiMha- niSkrIr3ita pa meM eka upavAsa se le kara nau upavAsa taka Upara car3ha kara usI krama se pIche utarA jAtA hai| kintu mahAsiMha - niSkrIr3ita tapa meM eka upavAsa se le kara solaha upavAsa taka Upara car3ha kara phira usI krama se nIce utarA jAtA hai| usakI vidhi isa prakAra hai - sarvaprathama upavAsa kiyA, pAraNA kara ke belA kiyaa| pAraNA kara ke upavAsa kiyaa| isa prakAra telA, belA, colA, telA, pacolA, colA, chaha, pAMca, sAta, chaha, ATha, sAta nau, ATha, dasa, nau, gyAraha, dasa, bAraha, gyAraha, teraha, bAraha, caudaha, teraha, pandraha, caudaha, solaha, pandraha, solaha, caudaha, pandraha, teraha, caudaha, bAraha, teraha, gyAraha, bAraha, dasa, gyAraha, nau, dasa, ATha, nau, sAta, ATha, chaha, sAta, pAMca, chaha, colA, pacolA, telA, colA, belA, telA, upavAsa, belA aura upavAsa / isa prakAra eka paripATI kii| jisameM eka varSa, chaha mahIne aura aThAraha dina lge| isameM ikasaTha pAraNe - For Personal & Private Use Only - utarA www.jalnelibrary.org Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 antakRtadazA sUtra ****************************************************************** hue| eka varSa cAra mahIne aura sataraha dina tapasyA huI / cAra paripATiyoM meM chaha varSa, do mahIne aura bAraha dina lage / ******************** isa prakAra kRSNA AryA ne mahAsiMha - niSkrIr3ita tapa kI vidhipUrvaka ArAdhanA kI / anta meM saMthArA kara ke kAlI AryA ke samAna ye bhI mokSa prApta huI / vivecana mahAsiMha niSkrIr3ita tapa kA svarUpa isa prakAra hai siMha kA baccA thor3A calatA hai ataH usase upamita kara tapa vizeSa ko laghusiMha - niSkrIr3ita tapa kahA gayA hai| bar3A zera jyAdA calatA hai ataH usake samAna tapa ko mahAsiMha - niSkrIr3ita tapa kahA jAtA hai| jaba siMha mastI meM hotA hai to kucha kadama Age bharatA hai, kucha Daga pIche bharatA hai, isa prakAra ina donoM tapoM meM do kadama Age bharate hue eka kadama pIche haTane kA svarUpa darzAyA gayA haiN| citra pIche dekheM / // AThaveM varga kA caturtha adhyayana samApta // For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 8 adhyayana 4 - mahAsiMha-niSkrIr3ita tapa * *** * **** *****Lin ************ 196 ******* ******** * ** 1 mahAsiMha-niSkrIr3ita tapa CIRIw occmocx `mr 61 ml 1 ha 10 10 11 10 12 tapasyA kAla{ / eka paripATI kA kAla 1 varSa, 6 mAsa, 18 dina / 'cAra paripATI kA kAla 6 varSa, 2 mAsa, 12 dina aura eka paripATI ke tapodina 1 varSa, 4 mAsa, 17 dina 'cAra paripATI ke tapodina 5 varSa, 6 mAsa, 8 dina pAraNe {. eka paripATI ke pAraNe 61 cAra paripATI ke pAraNe 244 . 11 11 13 13 12 14 12 14 13 15 14 13 15 14 16 16 For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamaM ajjhAyaNaM - pAMcavAM adhyayana sukRSNA AryA (63) evaM sukaNhA vi, NavaraM sattasattamiyaM bhikkhupaDimaM uvasaMpajjittANaM vihri| paDhame sattae ekkekkaM bhoyaNassa dattiM paDigAhei, ekkekkaM paanngss| docce sattae do-do bhoyaNassa do-do paanngss| tacce sattae tiNNi bhoyaNassa tiNNi paanngss| cautthe cau, paMcame paMca, chaTTe cha, sattame sattae satta dattIo bhoyaNassa paDiggAhei, satta paanngss| kaThina zabdArtha - sattasattamiyaM - saptasaptamikA, bhikkhupaDimaM - bhikSu-pratimA, sattaesaptAha, ekkekkaM - eka-eka, dattiM - datti (dAta) ko, bhoyaNassa - bhojana kI, pANagassa-. pAnI kI, sattame sattae - sAtaveM saptAha meN| __ bhAvArtha - isI prakAra sukRSNA AryA kA bhI caritra jAnanA caahie| yaha bhI zreNika rAjA kI bhAryA aura koNika rAjA kI choTI mAtA thii| inhoMne bhagavAn kA dharmopadeza suna kara dIkSA aMgIkAra kI aura Arya candanabAlA AryA kI AjJA prApta kara 'saptasaptamikA' bhikSu-pratimA tapa karane lgii| isakI vidhi yoM hai - prathama saptAha meM gRhastha ke ghara se pratidina eka datti anna aura eka datti pAnI kI grahaNa kI jAtI hai| dUsare saptAha meM pratidina do datti anna kI aura do datti pAnI kI grahaNa kI jAtI hai| tIsare saptAha meM pratidina tIna-tIna datti, cauthe saptAha meM cAra-cAra, pA~caveM saptAha meM pA~ca-pA~ca, chaThe saptAha meM chaha-chaha datti aura sAtaveM saptAha meM pratidina sAta-sAta datti anna aura pAnI kI grahaNa kI jAtI hai| vivecana - dete samaya eka bAra meM jo diyA jAye vaha datti hai| pahalI bAra meM cAhe eka roTI uThAI yA cAra roTiyAM eka sAtha uThAI, vaha eka datti hai| tarala padArthoM kI dhAra na TUTe taba taka eka datti hai| evaM khalu sattasattamiyaM bhikkhupaDimaM egUNapaNNAe rAidiehiM egeNa ya chaNNaueNaM bhikkhAsaeNaM ahAsuttaM jAva ArAhittA jeNeva ajjacaMdaNA ajjA teNeva uvaagyaa| For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 8 adhyayana 5 - sukRSNA Ayo 201 ******************** ************************************* ajjacaMdaNaM ajjaM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI- "icchAmi NaM ajjAo! tunbhehiM abbhaNuNNAyA samANI aTThamiyaM bhikkhupaDimaM uvasaMpajjittANaM vihritte|" "ahAsuhaM devANuppie! mA paDibaMdhaM kreh"| .. kaThina zabdArtha - egUNapaNNAe - unapacAsa, rAidiehiM - rAta dina meM, egeNa ya chaNNaueNaM bhikkhAsaeNaM - eka sau chiyAnaveM bhikSA kI dattiyAM, ahAsuttaM - sUtrokta vidhi ke anusAra, aTThaTThamiyaM - aSTa assttmikaa| bhAvArtha - unapacAsa rAta-dina meM eka sau chiyAnaveM bhikSA kI datti hotI hai| sukRSNA AryA ne isI prakAra sUtrokta vidhi ke anusAra 'saptasaptamikA' bhikSupratimA kI yathAvat ArAdhanA kii| AhAra-pAnI kI sammilita rUpa se prathama saptAha meM sAta dattiyA~ huI, dUsare saptAha meM caudaha, tIsare meM ikkIsa, cauthe meM aTThAIsa, pA~caveM meM paiMtIsa, chaThe meM bayAlIsa aura sAtaveM meM unpcaas| isa prakAra sabhI milAkara eka sau chiyAnaveM dattiyA~ huiiN| saptasaptamikA bhikSupratimA m| mm | | | | mmxw | 4| 4|4 | (46 divasa * 196 dattiyA~) isake bAda sukRSNA AryA, Arya candanabAlA AryA ke samIpa AI aura vandana-namaskAra kara isa prakAra bolI - 'he pUjye! ApakI AjJA prApta kara maiM aSTaaSTamikA bhikSupratimA tapa For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 antakRtadazA sUtra **************************************************************** karanA cAhatI huuN|' Arya. candanabAlA AryA ne kahA - "he devAnupriye! jisa prakAra tumheM sukha ho, vaisA karo, dharma-kArya meM pramAda mata kro|" ___tae NaM sA sukaNhA ajjA ajjacaMdaNAe ajjAe abbhaNuNNAyA samANI aTTaTThamiyaM bhikkhupaDimaM uvasaMpajjittANaM viharai, paDhame aTThae ekkekkaM bhoyaNassa dattiM paDigAhei, ekkekkaM pANagassa dattiM jAva aTTame aTThae aTTa bhoyaNassa dattiM paDigAhei aTTha pANagassa, evaM khalu aTThamiyaM bhikkhupaDimaM causaTThIe rAidiehiM dohi ya aTThAsIehiM bhikkhAsaehiM ahAsuttaM jAva aaraahittaa| ... bhAvArtha - isake bAda sukRSNA AryA "aSTaaSTamikA bhikSupratimA" svIkAra kara vicarane lgii| unhoMne prathama aSTaka meM eka datti AhAra kI aura eka datti pAnI kI lI aura dUsare aSTaka meM do datti AhAra kI aura do datti pAnI kI lii| isI prakAra krama se AThaveM aSTaka meM ATha datti AhAra aura ATha dattiM pAnI kI grahaNa kii| isa prakAra aSTaaSTamikA bhikSu-pratimA tapasyA causaTha dina-rAta meM pUrNa huii| jisameM AhAra-pAnI kI do sau aThAsI dattiyA~ huii| sukRSNA AryA ne sUtrokta vidhi se isa aSTaaSTamikA bhikSupratimA kI ArAdhanA kii| aSTaaSTamikA bhikSupratimA 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 / 16 / m | 10 0 | x | ur 7 | 7 | 7 | 7 7 |9. 7 7 7 / 56 (64 divasa * 288 dattiyA~) For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . **** s NavaNavamiyaM bhikkhupaDimaM uvasaMpajjittANaM viharai / paDhame Navae ekkekkaM bhoyaNassa dattiM paDigAhei ekkekkaM pANagassa, jAva Navame Navae Nava Nava dattiM bhoyaNassa paDigAher3a Nava - Nava pANagassa / evaM khalu NavaNavamiyaM bhikkhupaDimaM ekAsIiM rAidiehiM cauhiM paMcottarehiM, bhikkhAsaehiM ahAsuttaM jAva ArAhittA / kaThina zabdArtha - NavaNavamiyaM - navanavamikA, Nava Nava - nau-nau / bhAvArtha - isake bAda Arya candanabAlA kI AjJA prApta kara usane " navanavamikA bhikSupratimA" aMgIkAra kii| prathama navaka meM eka datti AhAra aura eka datti pAnI kI grahaNa kii| isa krama se nauveM navaka meM nau datti AhAra aura nau datti pAnI kI grahaNa kii| yaha navanavamikA bhikSupratimA ikyAsI dina-rAta meM pUrI huii| isameM AhAra- pAnI kI cAra sau pAMca dattiyA~ huii| isa navanavamikA bhikSu-pratimA kA sUtrokta vidhi anusAra ArAdhana kiyA / soc. 5 2 2 2 2 3 4 4 4 7 152 8 ha 6 6 varga adhyayana 5 m 20. 4 20 or w 9 is w mr 20 r w 9 is w 9 sw 1 1 1 1 1 1 .5 3 3 'navanavamikA bhikSupratimA 7 5 6 7 8 3 4 5 r mr 10 nr w 9 s - 3 2 2 5 7 ha mr 20 4 w 9 5 w mr 10 r w 9 is w o r mr 10 4 w 9 is w 20 or ws 2 v sukRSNA AryA 4 7 8 2 3 4 5 7 81 divasa 405 dattiyA~ 1 2 For Personal & Private Use Only 3 4 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7 ha 6 9= 27 36 45 54 63 72 203 ****** = 1 dasadasamiyaM bhikkhupaDimaM uvasaMpajjittANaM viharai / paDhame dasae ekkekkaM bhoyaNassa dattiM paDigAhei ekkekkaM pANagassa jAva dasame dasae dasa-dasa bhoyaNassa, Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 antakRtadazA sUtra *********************Ben Lai Lai Lai Lai Lai Zhong Yi ******************** dasa-dasa paanngss| evaM khalu eyaM dasadasamiyaM bhikkhupaDimaM ekkeNaM rAiMdiyasaeNaM addhachaTTehiM bhikkhAsaehiM ahAsuttaM jAva aaraahei| kaThina zabdArtha - dasadasamiyaM - dshdshmikaa| bhAvArtha - isake bAda sukRSNA AryA ne dazadazamikA bhikSu-pratimA aMgIkAra kii| isake prathama dazaka meM eka datti bhojana aura eka datti pAnI kI grahaNa kii| isI prakAra kramazaH dasaveM dazaka meM dasa datti bhojana aura dasa datti pAnI kI grahaNa kii| yaha dazadazamikA bhikSu-pratimA eka sau dina-rAta meM pUrNa hotI hai| isameM AhAra-pAnI kI sammilita rUpa se pA~ca sau pacAsa dattiyA~ hotI haiN| isa prakAra ina bhikSu-pratimAoM kA sUtrokta vidhi se ArAdhana kiyaa| . . . dazadazamikA bhikSupratimA / | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 20 ny sy s `h 1 ms sh | h | | 4| | 4|1 xw|9| G| 7 | 10 10 6 | 6 | | | | | 10 10 10 10 10 10 10 10 100 (100 divasa * 550 dattiyA~) vivecana - isa prakAra 100 dina meM yaha pratimA pUrI hotI hai| isameM 550 dattiyAM AhAra kI va 550 dattiyAM pAnI kI hotI haiN| dattiyA~ nikAlane kI vidhi isa prakAra hai - jo pratimA hai For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga adhyayana 5 - sukRSNA AryA ******************************************************************** usako utane se guNA karake utane jor3iye, Adhe kIjiye utane se vApasa guNA kIjiye to utanI dattiyoM kI saMkhyA A jaaegii| yathA - 7 x 7 = 46 + 7 = 56 kA AdhA 287 = 166 datti / 88 = 64 +8 = 72 kA AdhA 36 x = 288 datti | 81 + 6 = 60 kA AdhA 45 x 6 = 405 datti / 2 ha ha = 205 10 x 10 = 100 + 10 = 110 kA AdhA 55 x 10 = 550 datti / ArAhittA bahUhiM cauttha jAva mAsaddhamAsavivihatavokammehiM appANaM bhAvemANI viharai / taeNaM sA sukaNhA ajjA teNaM orAleNaM jAva siddhA / kaThina zabdArtha - mAsaddhamAsaviMvihatavokammehiM - arddhamAsakhamaNa aura mAsakhamaNa Adi vividha tapasyAoM se / bhAvArtha phira sukRSNA AryA upavAsAdi se le kara arddhamAsakhamaNa aura mAsakhamaNa Adi vividha prakAra kI tapasyA se AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lagI / isa udAra evaM * ghora tapasyA ke kAraNa sukRSNA AryA atyadhika durbala ho gii| anta meM saMthArA kara ke sampUrNa karmoM kA kSaya kara siddhigati ko prApta huI / vivecana zrI uvavAI sUtra meM ina pratimAoM kA bhI ullekha hai| ina pratimAoM ke parivahana meM kevala dattiyoM kA parimANa hI hai, Asana Adi sAdhviyoM ke lie niSiddha hI haiN| dikhane meM yaha tapa sAdhAraNa lagatA hai, para isase sukRSNA AryA kA zarIra kAlI AryA kI bhAMti kRza ho gayA thaa| mahAn avamodarikA rUpa yaha tapa bhI viziSTa hai| // AThaveM varga kA pAMcavAM adhyayana samApta // 0000 For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chahaM ajjhayaNaM - chA adhyayana mahAkRSNA AryA ... (64) evaM mahAkaNhA vi NavaraM khuDDAgaM savvaobhaI paDimaM uvasaMpajjittANaM vihri| taM jahA - cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM, karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM paarei| For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga adhyayana 6 mahAkRSNA AryA ********************************************************************* kaThina zabdArtha - khuDDAgaM savvaobhaddaM - laghu- sarvatobhadra / 2 bhAvArtha isI prakAra rAjA zreNika kI bhAryA aura rAjA koNika kI choTI mAtA mahAkRSNA rAnI ne bhI bhagavAn ke pAsa dIkSA aMgIkAra kii| mahAkRSNA AryA, Arya candanabAlA AryA kI AjJA le kara 'laghu- sarvatobhadra' tapa karane lgii| usakI vidhi isa prakAra hai sarvaprathama unhoMne upavAsa kiyA aura pAraNA kiyA ( isakI bhI prathama paripATI ke sabhI pAraNoM meM viyoM kA sevana varjita nahIM hai ) pAraNA kara ke belA kiyaa| pAraNA kara telA kiyaa| isI prakAra colA, pacolA kiyA, phira telA, colA, pacolA, upavAsa, belA kiyaa| phira pacolA, upavAsa, belA, telA, colA / phira belA, telA, colA, pacolA, upavAsa kiyaa| phira colA, pacolA, upavAsa, belA, telA kiyaa| isa prakAra mahAkRSNA AryA ne 'laghu sarvatobhadra' tapa kI pahalI paripATI pUrI kii|, - evaM khalu khuDDAgasavvaobhaddassa tavokammassa paDhamaM parivADiM tihiM mAsehiM sahiM divasehiM ahAsuttaM jAva ArAhittA, doccAe parivADie cautthaM karei, karittA vigaivajjaM pArei, pArittA jahA rayaNAvalIe tahA ettha vi cattAri parivADIo, pAraNA taheva / cauNhaM kAlo saMvaccharo mAso dasa ya divasA / sesaM taheva jAva siddhA / bhAvArtha isa eka paripATI meM pUre sau dina lage, jisameM paccIsa dina pAraNe ke aura pacahattara * dina tapasyA ke hue| isake bAda isa tapa kI dUsarI paripATI kii| isameM pAraNe meM vigaya kA tyAga kara diyaa| tIsarI paripATI meM pAraNe ke dina vigaya ke lepamAtra kA bhI tyAga kara diyaa| isake bAda cauthI paripATI kii| isameM pAraNe ke dina Ayambila kiyaa| isa prakAra unhoMne laghusarvatobhadra tapa kI cAroM paripATI kii| isameM eka varSa, eka mAsa aura dasa dina lge| isa prakAra isa tapa kI sUtrokta vidhi ke anusAra ArAdhanA kI / anta meM saMthArA kara ke sabhI karmoM kA kSaya kara siddhigati ko prApta huI / 207 ************* - For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 antakRtadazA sUtra **** ** * ************ ***************************** vivecana - gaNanA karane para jisake aMka sama arthAt barAbara hoM, viSama na hoM, jidhara se * gaNanA kI jAe udhara se hI samAna hoM, use sarvatobhadra kahate haiN| laghusarvatobhadra meM eka se lekara pAMca aMka diye gaye haiM cAroM ora se jidhara se bhI gina leM sabhI ora se saMkhyA 15 hI hotI hai| laghu sarvatobhadra tapa pratimA meM paccIsa dina pAraNe ke aura 75 dina upavAsa ke hote haiN| cAroM paripATiyoM meM 1 varSa, 1 mAsa aura dasa dina kA samaya lgaa| laghu sarvatobhadra tapa pratimA | pahalI latA | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | | dUsarI latA | 3 | 4 | 5 | 1 | 2 tapa dina 75 tIsarI latA |5 | 1 | 2 pAraNe 25 cauthI latA | 2 | 3 | 4 | 5 | 1 | pAMcavIM latA | 4 | 5 | 1 | 2 | 3 | || AThaveM varga kA chaThA adhyayana smaapt| * * * * For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattamaM ajjhayaNaM - sAtavAM adhyayana - vIrakRSNA AryA (65) evaM vIrakaNhA vi, NavaraM mahAlayaM savvaobhaI tavokammaM uvasaMpajjittANaM vihri| taM jahA - cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA samvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, paDhamA lyaa| kaThina zabdArtha - mahAlayaM savvaobhadaM - mahAsarvatobhadra, paDhamA - prathama, layA - ltaa| bhAvArtha - isI prakAra vIrakRSNA rAnI kA caritra bhI jAnanA caahie| yaha zreNika rAjA kI bhAryA aura koNika rAjA kI choTI mAtA thii| inhoMne bhI dIkSA aMgIkAra kI aura Arya candanabAlA AryA kI AjJA le kara 'mahAsarvatobhadra' tapa karane lgii| isakI vidhi isa prakAra hai - saba se pahale upavAsa kiyA, phira pAraNA kiyaa| phira belA kiyaa| isI krama se telA, colA, pacolA, chaha aura sAta kiye| yaha prathama latA huii| dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pAritA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM paarei| bIyA lyaa| - bhAvArtha - phira colA, pacolA, chaha, sAta, upavAsa, belA aura telA kiyaa| yaha dUsarI latA huii| For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ****** kRta ***** solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTTamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karitA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pAre / taiyA layA / bhAvArtha - phira sAta kiye / phira upavAsa, belA, telA, colA, pacolA aura chaha kiye| yaha tIsarI latA huI / aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTThaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, cautthI layA / bhAvArtha - phira telA, colA, pacolA, chaha, sAta, upavAsa aura belA kiyaa| yaha cauthI tA huii| cauddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTTha karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karitA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pAre / paMcamI layA / bhAvArtha - phira chaha, sAta, upavAsa, belA, telA, colA aura pacolA kiyaa| yaha pA~cavIMtA huii| chaTThe karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pAre / chaTThI layA / For Personal & Private Use Only " Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 8 adhyayana 7 - vIrakRSNA AryA 211 bhAvArtha - phira belA, telA, colA, pacolA, chaha, sAta aura upavAsa kiyaa| yaha chaThI latA huii| duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvaMkAmaguNiyaM. pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM paarei| sattamI lyaa| bhAvArtha - phira pacolA, chaha, sAta, upavAsa, belA, telA aura colA kiyaa| yaha sAtavIM latA huii| isa prakAra sAta latA kI eka paripATI huii| ekkAe kAlo aTThamAsA paMca ya divsaa| cauNhaM do vAsA aTTha mAsA vIsa ya divsaa| sesaM taheva jAva siddhaa| bhAvArtha - isameM ATha mAsa aura pA~ca dina lge| jinameM unapacAsa dina pAraNe ke aura chaha mAsa solaha dina tapasyA ke hue| isakI prathama paripATI meM pAraNoM meM vigaya varjita nahIM kiyaa| dUsarI paripATI meM pAraNe meM vigaya kA tyAga kiyaa| tIsarI paripATI meM lepa mAtra kA bhI tyAga kara diyA aura cauthI paripATI meM pAraNe meM Ayambila. kiyaa| cAroM paripATI ko pUrNa karane meM do varSa, ATha mAsa aura bIsa dina lge| usane isa tapa kA sUtrokta vidhi se ArAdhana kiyA yAvat siddhi-gati prApta kii| mahAsarvatobhadra tapa | pahalI latA | 1 | 2 | 3 | 4 5 6 7 | | dUsarI latA | 4 | 5 | 6 | 7 | 1 | 2 | 3 | tIsarI latA| 7 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 tapa dina - 196 cauthI latA | 3 | 4 | 5 6 7 | 1 | 2 | pAraNe - 46 pAMcavIM latA 6 7 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | chaThI latA | 2 | 3 4 5 6 7 | sAtavIM latA| 5 | 6 7 | 1 | 2 | AThaveM vargakA sAtavAM adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTumaM ajjhayaNa AThavAM adhyayana rAmakRSNA AryA (6) evaM rAmakaNhA vi, NavaraM bhaddottarapaDimaM uvasaMpajjittANaM vihara / taM jahA - duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThArasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA vIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pAre / paDhamA layA / kaThina zabdArtha - bhaddottarapaDimaM - bhadrottara pratimA / bhAvArtha rAmakRSNA devI kA caritra bhI isI prakAra hai| yaha bhI zreNika rAjA kI rAnI aura koNika kI choTI mAtA thI / dIkSA lI aura Arya candanabAlA AryA kI AjJA prApta kara 'bhadrottara - pratimA' tapa kiyaa| usakI vidhi isa prakAra hai- sarva prathama pacolA kiyaa| pAraNA kiyA / phira kramazaH chaha, sAta, ATha aura nau kiye| prathama paripATI ke sabhI pAraNoM meM vigayoM kA sevana varjita nahIM thA / yaha prathama latA huI // 1 // - - solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThArasamaM karei, karitA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA vIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA caudasamaM kare, karitA savvakAmaguNiyaM pAre / bIyA layA / I bhAvArtha - phira sAta, ATha, nau, pA~ca aura chaha kiye| yaha dUsarI latA huI // 2 // vIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karor3a, rittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA coddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThArasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pAre / tajhyA layA / bhAvArtha - phira nau, pA~ca, chaha, sAta aura ATha kiye| yaha tIsarI latA huI // 3 // casamaM kare, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 8 adhyayana 8 - rAmakRSNA AryA 213 ******************************************************** ** savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThArasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA vIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM paarei| cautthI lyaa|| bhAvArtha - phira chaha, sAta, ATha, nau aura pA~ca kiye| yaha cauthI latA huii||4|| aTThArasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA vIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM paarei| paMcamI lyaa| . bhAvArtha - phira ATha, nau, pA~ca, chaha aura sAta kiye| yaha pA~cavIM latA huI // 5 // ekkAe kAlo chammAsA vIsa ya divsaa| cauNhaM do varisA do mAsA vIsa ya divsaa| sesaM taheva jahA kAlI jAva siddhaa| 'bhAvArtha - eka paripATI meM chaha mAsa aura bIsa dina lge| cAroM paripATI meM do varSa, do mAsa aura bIsa dina lge| ___rAmakRSNA AryA bhI kAlI AryA ke samAna sabhI karmoM kA kSaya kara ke siddha-pada ko prApta huii| . vivecana - bhadrotara pratimA kA artha hai - bhadrA - kalyANa kI pradAtA uttr-prdhaan| yaha pratimA parama kalyANaprada hone se bhadrottara pratimA kahI jAtI hai| yaha pAMca upavAsa se prArambha hokara nau upavAsa taka kI jAtI hai| isakI eka paripATI meM chaha mAha bIsa dina lage jisameM tapa dina 175 aura pAraNe ke dina 25 / cAroM paripATiyoM meM do varSa, do mAha aura bIsa dina kA samaya lgaa| bhadrotara pratimA [pahalI latA 5 | 6 | 7. 8 | 6 | | dUsarI latA | 7 | 8 | | 5 | 6 tapa dina - 175 | tIsarI latA | 6 | 5 | 6 | 7 |8| pAraNe - 25 cauthI latA | 6 | 7 | pAMcavIM latA 8 6 5 6 7 | // AThaveM varga kA AThavAM adhyayana smaapt|| For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NavamaM ajjhAyaNaM - nauvAM adhyayana pitRsenakRSNA AryA (67) . . evaM piuseNakaNhA vi, NavaraM muttAvalI tavokammaM uvasaMpajjittANaM vihri| . kaThina zabdArtha - muttAvalI - muktaavlii| bhAvArtha - isI prakAra pitRsenakRSNA kA varNana jAnanA caahiye| vaha rAjA zreNika kI rAnI aura koNika rAjA kI choTI mAtA thii| inhoMne dIkSA aMgIkAra kI aura Arya candanabAlA AryA kI AjJA le kara muktAvalI tapa kiyaa| .. taM jahA - cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chaTuM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA dasamaM karei, karittA savvaMkAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA duvAlasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauddasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA solasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pAritA aTThArasamaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA vIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA bAvIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cauvIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 8 adhyayana - pitRsenakRSNA AryA karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA chavvIsaimaM karei, karitA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA aTThAvIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karatA savvakAmaguNiyaM pAi, pArittA tIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA battIsaimaM karei, karitA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karitA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cottIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA battIsaimaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pArei, pArittA evaM osArei jAva cautthaM karei, karittA savvakAmaguNiyaM pAre / ekkAe kAlo ekkArasamAsA paNNarasa ya divasA / cauNhaM tiNNi varisA dasa ya mAsA / sesaM taheva / jAva siddhA / 215 ******** bhAvArtha - isakI vidhi isa prakAra hai - sarva prathama upavAsa kiyaa| pAraNA kiyaa| isakI bhI pahalI paripATI ke sabhI pAraNoM meM vigayoM kA sevana varjita nahIM hai| phira belA kiyaa| pAraNA kiyaa| phira upavAsa kiyaa| pAraNA kiyaa| phira telA kiyaa| isa prakAra bIca meM ekaeka upavAsa karatI huI pitRsenakRSNA AryA pandraha upavAsa taka bddh'ii| phira upavAsa / bIca meM solh| solaha ke bAda upavAsa aura phira upavAsa kiyaa| phira isI prakAra pazcAnupUrvI se madhya meM eka-eka upavAsa karatI huI jisa prakAra car3hI thI, usI prakAra pandraha upavAsa se eka upavAsa taka krama se utrii| isa prakAra muktAvalI tapa kI eka paripATI samApta huI / kAlI AryA ke samAna isakI cAroM paripATiyA~ pUrNa kii| eka paripATI meM gyAraha mahIne aura pandraha dina lage aura cAroM paripATiyoM meM tIna varSa aura dasa mahIne lge| anta meM saMlekhanA - saMthArA kiyA aura samasta karmoM kA kSaya kara ke siddha - pada ko prApta huI / vivecana - muktAvalI zabda kA artha hai - motiyoM kA haar| jisa prakAra motiyoM kA hAra banAte samaya una motiyoM kI sthApanA kI jAtI hai, usI prakAra jisa tapa meM upavAsoM kI sthApanA kI jAe, usa tapa ko muktAvalI tapa kahate haiN| isa tapa kI sthApanA isa prakAra hai - - For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 R e antakRtadazA sUtra mememeeeeekskkkkkkkkeretekkkkk******************* kraM. tapa kraM. tapa upavAsa upavAsa upavAsa aThAI .. tapa 1 upavAsa 2 belA 3 upavAsa telA . upavAsa ___colA . tapa 16 nau 17 upavAsa 18 dasa 16. upavAsa 20 gyAraha 21 upavAsa 22 bAraha 23 upavAsa 32 33 34 pandraha upavAsa 48 46 upavAsa sAta 35 caudaha 50 upavAsa * * upavAsa 51 chaha upavAsa pacolA upavAsa pAMca upavAsa upavAsa teraha upavAsa caulA chaha 11 upavAsa 12 sAta 13 upavAsa 14 aThAI 15 upavAsa - 25 26 caudaha 27. upavAsa 28 pandraha 26 upavAsa 30 solaha teraha 52 38 upavAsa . 53 36 bAraha . 40 upavAsa 55 41 gyAraha 56 42 upavAsa 57 43 . dasa 58 44 upavAsa 56 45 nau upavAsa telA upavAsa belA upavAsa For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 ttttttttttttttttttttttttttttttttttttt varga 8 adhyayana 6 - pitRsenakRSNA AryA muktAvalI tapa 00600DCLON 0000000000 0000000000 GOOOSOCOREA / eka paripATI kA kAla 11 mAsa, 15 dina .. tapasyA kAla { 'cAra paripATI kA kAla 3 varSa, 10 mAsa . / eka paripATI ke tapodina 285 dina cAra paripATI ke tapodina 3 varSa, 2 mAsa eka paripATI ke pAraNe 60 'cAra paripATI ke pAraNe 240 SEED86000 COOO00000 GO 0000 .... | AThaveM varga kA nauvAM adhyayana smaapt| For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasamaM ajjharANaM - dasavA~ adhyayana mahAsenakRSNA AryA (hada) evaM mahAseNa kaNhA vi NavaraM AyaMbilavaDDhamANaM tavokammaM uvasaMpajjittANaM viharai / kaThina zabdArtha - AyaMbilavaDDhamANaM - Ayambila varddhamAna / bhAvArtha - isI prakAra mahAsenakRSNA kA varNana bhI jAnanA cAhiye / vaha rAjA zreNika kI rAnI aura koNika rAjA kI choTI mAtA thI / dIkSA lI aura Arya candanabAlA AryA kI AjJA lekara usane 'Ayambila - varddhamAna' nAmaka tapa kiyaa| taM jahA AyaMbilaM karei, karittA cautthaM karei, karittA be AyaMbilAI karei, karittA cautthaM karei, karittA tiNNi AyaMbilAI karei, karittA cautthaM karei, karittA cattAri AyaMbilAI karei, karittA cautthaM karei, karittA paMca AyaMbilAI karei, karittA cautthaM karei, karitA cha AyaMbilAI karei, karittA cautthaM karei, karittA ekottariyAe vuDDhIe AyaMbilAI vaDDhati cautthaMtariyAI jAva AyaMbilasayaM karei, karittA cautthaM karei / kaThina zabdArtha - AyaMbilaM - Ayambila, vahU'ti - bar3hate haiM, ekottariyAe vuTTIe eka eka bar3hAte hue, cautthaMtariyAI madhya meM eka eka upavAsa, AyaMbilasayaM - - - AyaMbila / bhAvArtha - isakI vidhi isa prakAra hai - sarva prathama Ayambila kiyaa| dUsare dina upavAsa kiyA, phira do Ayambila kiye| phira upavAsa kiyaa| phira tIna Ayambila kiye| phira upavAsa kiyaa| phira cAra Ayambila kiye| phira upavAsa kiyaa| phira pA~ca Ayambila kiye| phira upavAsa kiyaa| phira chaha Ayambila kiye| phira upavAsa kiyaa| isa prakAra madhya meM eka-eka upavAsa karatI huI eka sau Ayambila taka kiye| phira upavAsa kiyaa| isa prakAra 'AyambilavarddhamAna' nAmaka tapa pUrA kiyaa| For Personal & Private Use Only sau Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 8 adhyayana 10 - mahAsenakRSNA AryA 216 ******************************************************************* taeNaM sA mahAseNakaNhA ajjA AyaMbilavaDDamANaM tavokammaM cohasehiM vAsehiM tihi ya mAsehi vIsehiM ya ahorattehiM ahAsuttaM jAva sammaM kAraNaM phAsei jAva ArAhittA, jeNeva ajjacaMdaNA ajjA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ajjacaMdaNaM ajjaM vaMdai NamaMsa; vaMdittA NamaMsittA bahUhiM cautthehiM jAva bhAvemANI vihri| taeNaM sA mahAseNakaNhA ajjA teNaM orAleNaM jAva uvasobhemANI uvasobhemANI citttthi| bhAvArtha - isa prakAra mahAsenakRSNA AryA ne caudaha varSa, tIna mAsa aura bIsa dina meM 'Ayambila-varddhamAna' nAmaka tapa kA sUtrokta vidhi se ArAdhana kiyaa| isameM Ayambila ke pA~ca hajAra pacAsa dina hote haiM aura upavAsa ke eka sau dina hote haiN| isa prakAra sabhI milA kara pA~ca hajAra eka sau pacAsa dina hote haiN| isa tapa meM car3hanA hI hai, utaranA nahIM hai| ... isake bAda vaha mahAsenakRSNA AryA, Arya candanabAlA AryA ke pAsa AI aura vandana. namaskAra kiyaa| isake bAda upavAsa Adi bahuta-sI tapazcaryA karatI aura AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lgii| una kaThina tapasyAoM ke kAraNa vaha atyanta durbala ho gaI, tathApi Antarika tapa-teja ke kAraNa vaha atyanta zobhita hone lgii| vivecana - AyaMbila varddhamAna vaha tapa hai jisameM AyaMbila kramazaH bar3hAyA jAtA hai| isa tapa kI ArAdhanA meM 14 varSa 3 mAha 20 dina lagate hai| isakI sthApanA isa prakAra hai - . Ayambila-vardhamAna tapa . | 112 13 14 15 16 17 18 11 | 10 | 1| | 11|1| 12|1| 13|1|14|1| 15/1/16/1] 17/1/18/116/1 | 20 | 1 |211221|23|124|125126/127/128 26/130 1 | 311/32] 1,33/134|1351|36/1/37/138/1] 36140 1 411.42|1|43/144/1/45/1.46/1/47/1] 48/1] 461 | 50 | 1 | 51152|1|53/1/54|1|55/156/1/57/158/1] 56/160 1. | 61/1/62163/1641|65/166/167/1681661/70 | 1 | 71|1|72/1/73/1/74/1/75/176/177/1781] 76/1801 81|1|2|1|83|1|4|185186/ 17/188186110 1 | 611/62|1|63/164|1|65/1-66/1/67/1/68/1/66/1] 1001 For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 antakRtadazA sUtra Song Shi Qi **Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong ******** ************ ************Ben Lai taeNaM tIse mahAseNakaNhAe ajjAe aNNayA kayAiM puvvarattAvarattakAle ciMtA, jahA khaMdayassa jAva ajjacaMdaNaM ajja Apucchai jAva saMlehaNA, kAlaM aNavakaMkhamANI vihri| taeNaM sA mahAseNakaNhA ajjA ajjacaMdaNAe ajjAe aMtie sAmAiyamAjhyAiM ekkArasa aMgAI ahijjittA bahupaDipuNNAI sattarasa vAsAiM pariyAyaM pAlaittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhUsittA sahi bhattAiM aNasaNAe chedittA jassaTThAe kIrai jAva tamaDhaM ArAhei carima ussAsaNIsAsehiM siddhaa| bhAvArtha - eka dina pichalI rAtri ke samaya mahAsenakRSNA AryA ne skandaka ke samAna cintana kiyA - "merA zarIra tapasyA se kRza ho gayA hai, tathApi abhI taka mujha meM utthAna, bala, vIrya Adi hai| isalie kala sUryodaya hote hI Arya candanabAlA AryA ke pAsa jA kara, unase AjJA le kara saMthArA kruuN|" tadanusAra dUsare dina sUryodaya hote hI Arya candanabAlA AryA ke pAsa jA kara vandana-namaskAra kara ke saMthAre ke lie AjJA maaNgii| AjJA le kara saMthArA grahaNa kiyA aura maraNa ko na cAhatI huI dharmadhyAna-zukladhyAna meM tallIna rahane lgii| mahAsenakRSNA AryA ne candanabAlA AryA se sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyaa| sattaraha varSa taka cAritra-paryAya kA pAlana kiyA tathA eka mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko bhAvita karatI huI, sATha bhaktoM ko anazana se chedita kara, antima zvAsocchvAsa meM apane sampUrNa karmoM ko naSTa kara ke mokSa prApta huii| upasaMhAra (66) aTTha ya vAsA AI, ekottarIyAe jAva sttrs| eso khalu pariyAo, seNiyabhajjANa nnaayvvo|| bhAvArtha - ina dasa AryAoM meM se prathama kAlI AryA ne ATha varSa taka cAritra-paryAya kA pAlana kiyaa| dUsarI sukAlI AryA ne nau varSa taka cAritra-paryAya kA pAlana kiyaa| isa prakAra kramazaH uttarottara eka-eka rAnI ke cAritra-paryAya meM eka varSa kI vRddhi hotI gii| antima dasavIM rAnI mahAsenakRSNA AryA ne sataraha varSa taka cAritra-paryAya kA pAlana kiyaa| ye sabhI rAjA zreNika kI rAniyA~ thIM aura koNika rAjA kI choTI mAtAe~ thiiN| For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 8 adhyayana 10 - upasaMhAra 221 Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai ************Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai Lai evaM khalu jaMbU! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM AigareNaM jAva saMpatteNaM aTThamassa aMgassa aMtagaDadasANaM ayamaDhe paNNatte ttibemi| . bhAvArtha - he jambU! apane zAsana kI apekSA se dharma kI Adi karane vAle zramaNa-bhagavAn mahAvIra svAmI jo mokSa prApta haiM, unhoMne AThaveM aMga aMtagaDadazA sUtra kA yaha bhAva prarUpita kiyA hai| bhagavAn se jaisA maiMne sunA, usI prakAra tumheM kahA hai| || AThaveM varga kA dazavA~ adhyayana smaapt|| . (100) . aMtagaDadasANaM aMgassa ego suyakkhaMdho aTTha vaggA aTThasu ceva divasesu uddisijjaMti tattha paDhamabitivagge dasa-dasa (aTTa?) uddesagA, taiyavagge terasa uddesagA, cautthapaMcamavagge dasa-dasa uddesagA, chaTThavagge solasa uddesagA, sattamavagge terasa uddesagA, aTThamavagge dasa uddesgaa| sesaM jahA nnaayaadhmmkhaannN|| kaThina zabdArtha - suyakkhaMdho - zrutaskaMdha, vaggA - varga, divasesu - dinoM meM, uddisijjaMti - vAcana hotA hai, paDhamabitiyavagge - prathama aura dUsare varga ke, uddesagA - uddezaka, cautthapaMcamavagge - cauthe aura pAMcaveM varga ke| bhAvArtha - isa antagaDadazA sUtra meM eka zrutaskandha hai aura ATha varga haiN| isako ATha dinoM meM bAMcA jAtA hai| isake prathama aura dvitIya varga meM dasa-dasa (dUsare meM ATha) uddezaka (adhyayana) hai| tIsare varga meM teraha, caturtha aura pA~caveM varga meM dasa-dasa adhyayana haiN| chaThe varga meM solaha, sAtaveM varga meM teraha aura AThaveM varga meM dasa adhyayana haiN| vivecana - upalabdha antakRtadazA ke dUsare varga meM ATha uddezaka hI haiM, lipi pramAda se dUsare varga meM dasa uddezaka batA diye gaye hoM athavA dasa uddezakAtmaka dvitIya varga vAlA anya vAcanIya antakRta rahA ho, yaha nirNaya jJAnIgamya hai| ... // antakRtadazA sUtra smaapt| For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ********** antakRtadazA sUtra **akkakestakakakakakak******************************************** pariziSTa (1) . 1. caMpA - vartamAna meM bhAgalapura se tIna mIla dUra pazcima meM Aye hue campAnAlA nAmaka sthAna ko paM. zrI kalyANavijayajI ne tatkAlIna caMpA nagarI nirUpita kiyA hai / (pR0 3) 2. mahayA himavaMta vaNNao - jisa prakAra himavaMta parvata kSetra-maryAdA karatA hai, vaise hI maryAdA ke kartA evaM pAlana karane-karavAne vAle yogya rAjA ke lie himavaMta parvata kI upamA dI jAtI hai| (pR. 4) 3. bAravaI NayarI - saurASTra deza kI rAjadhAnI, jise dvArabatI, dvArAvatI, dvArAmati, dvArikA Adi nAmoM se jAnA jAtA hai*| (pR0 8) 4. sAmAiyamAiyAI ekkArasa aMgAI - Avazyaka sUtra kA prathama Avazyaka sAmAyika Adi chahoM AvazyakoM ko jAnakara gyAraha aMgoM kA jJAna kiyA - isa artha meM yaha pada aayaa| (pR015) ____5. kAkaMdI NayarI - gorakhapura se dakSiNa pUrva meM tIsa mIla para tathA nUnakhAra sTezana se do mIla dUra jisa sthAna ko kiSkiMdhA khukhuMdojI nAmaka tIrtha kahA jAtA hai, vaha prAcIna kAkaMdI kahI jAtI hai / (pR0 154) 6. sAgee Nayare - sAketa nagara - phaijAbAda se pUrvottara chaha mIla para sarayU nadI ke dakSiNa taTa para avasthita ayodhyA ke samIpa hI prAcIna sAketa nagara batAyA jAtA hai / (pR0 154) ____7. vANiyagAme - vANijyagrAma - Aja kala basAr3apaTTI ke pAsa vAlA bajiyA grAma hI prAcIna vANijyagrAma ho sakatA hai| (pR0 156) 8. sAvatthI NayarI - zrAvastI nagara - gaur3A jile meM akaunA se pUrva pAMca mIla dUra, balarAmapura se pazcima meM bAraha mIla, rApatI nadI ke dakSiNa taTa para saheThamaheTha nAma se prakhyAta sthAna ko prAcIna zrAvastI mAnA gayA hai / (pR0 157) . polAsapura - atimuktaka anagAra kI janmabhUmi uttara bhArata kI samRddha nagarI batAI gaI hai, para vartamAna paripekSya meM usakA patA nahIM hai / (pR0 156) 10. vANArasie - vANArasI nagarI - kAzI deza kI tatkAlIna rAjadhAnI, Aja kA prasiddha banArasa nagara / (pR0 171) * dekhie paM. zrI kalyANavijayajI dvArA likhita 'zramaNa bhagavAn mahAvIra' grantha kA 'vihAra sthala nAma koss|' For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 ******************************************************************** 11. ceie-puNNabhadde ceie - pR0 4 yahAM caitya kA prakaraNa saMgata artha yakSAyatana kiyA gayA hai| pR0 116 para 'guNasilae ceie' pada kA artha guNazIlaka udyAna kiyA gayA hai| 'ceie' zabda kA prayoga zrI uttarAdhyayana sUtra ke navaveM adhyayana meM vRkSa va udyAna donoM arthoM meM alaga-alaga bhI huA hai| zrI upAsakadazA sUtra meM caitya kA artha sAdhu artha meM bhI kiyA gayA hai| 'zabda ke aneka artha hote haiM' - isa niyama ko jAnane vAloM ke lie yaha koI Azcarya kI bAta bhI nahIM hai| 'jayadhvaja' pR0 573 se yaha jAnane ko milatA hai ki caitya zabda ke 57 va ceiya zabda ke 55 kula 112 arthoM kA saMyojana 28 gAthAoM meM kiyA gayA hai| ataH caitya zabda kA prakaraNa saMgata artha kiyA jAnA ucita hai| pariziSTa (2) zrI antakRta meM anya Agama-sthaloM kA saMketa - 1. pR0 3 'vaNNao' sabhI varNaka pada zrI uvavAI sUtra kA saMketa karate haiN| 2. pR0 5 'suhamme there jAva paMcahiM..' yaha pada zrI jJAtAdharma kathAMga sUtra ke prathama adhyayana kA saMketa karatA hai| pUjya gurudeva zrI ke anusAra uparokta sthala meM varNita sabhI vizeSaNoM ko gaNadhara bhagavAn ke guNa mAnA jAtA hai| 3. pR0 5 'parisA NiggayA jAva paDigayA' - yaha saMketa zrI uvavAI sUtra ke lie hai, jahA~ pariSadA ke Agamana-nirgamana kA savistAra varNana hai| 4. pR0 6 'aja jaMbU jAva pajuvAsamANe' - yaha saMketa bhI jJAtA a0 1 athavA gautamasvAmI kI sAdRzyatAhetuka ho to bhagavatI sUtra ke prArambha kA samajhanA caahiye| 5. pR0 14 'jahA mehe' - jJAtA a0 1 / - 6. pR0 38 'jahA goyamasAmI' bhagavatI, upAsakadasA aadi| 7. pR0 46 'jahA devANaMdA' bhagavatI zataka : uddezaka 33 / 8. pR0 62 'riuvveya jAva supariNiTTie' bhagavatI zataka 2 uddezaka 1 / 6. pR0 67-68 'jahA mahabbalassa' - bhagavatI zataka 11 uddezaka 11 / 10.pR0 74 'ujalA jAva durahiyAsA' rAyapaseNI pradezI vrnnn| . AgamakAroM ne 'jAva' zabda se sthAna-sthAna para vistRta pAThoM kA jo saMkoca kiyA hai, ve anya AgamoM meM upalabdha hote haiN| ataH aMtakRta sUtra ke vyAkhyAtA ko anyAnya AgamoM kA bhI adhyayana karanA atyAvazyaka dhyAna meM AtA hai| For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 antakRtadazA sUtra ***********todatekakakakakakakakakakakakakakakakk********dakattatkaltakalaktalentraltakekakakakakakakakakkar * pariziSTa (3) mukta-AtmAoM kA vivaraNa 1. avasthA dvAra (mukta AtmAeM) Ayu ke anusAra | liMgAnusAra 75. puruSa | 57 strI yuvaka . 14 vRddha bAlaka yoga 01 yoga 60 vaivAhika sthityanasAra 55 vivAhita sAdhu kumAra sAdhu . sadhavA sAdhviyA~ dIkSita pati vAlI vidhavA sAdhviyA~ -02 21 10 yoga 10 2. nagara dvAra sAdhu * | sAdhviyA~ 10 35 .06 23 dvArikA rAjagRha bhaddilapura kAkaMkI vANijya grAma 06 02 . 02 02 zrAvastI polAsapura vArANasI sAketa nagara yoga 01 02 For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo %###%%##Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ruo Ran Fa . 3. kula dvAra - sAdhu 35 sAdhviyA~ 10 - 23 06. 01 yAdava kula zreNika kI rAniyA~ . nAga sulasA ke putra rAjA alakSa vijaya zrIdevI ke putra mAlI putra gRhapati yoga 01 01 13 57 + 4. ziSya dvAra sAdhu 41 sAdhviyA~ bhagavAn neminAtha yakSiNI bhagavAn mahAvIra svAmI caMdanA yoga 16 23 57 + 5. adhyayana dvAra sAdhu sAdhviyA~ 00 33 33 samiti-gupti 11 aMga 14 pUrva 12 aMga yoga' . 10 57 + 33 = For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 **** saMthArA sahita sAdhu ( eka mAsa ) saMthArA sahita sAdhu (15 dina) sAdhvA~ saMthArA rahita sAdhu yoga varSa / dina eka dina chaha mAsa pAMca varSa bAraha varSa solaha varSa bIsa varSa: sAdhu sAdhvI satAIsa varSa 8 se 17 varSa hu yoga tapa bAraha bhikSu pratimA sAdhu guNaratna tapa sAdhu sAdhu sAdhviyA~ ratnAvalI sAdhviyA~ kanakAvalI sAdhviyA~ prakIrNaka tapa sAdhviyA~ yoga antakRtadazA sUtra ******* 6. saMthArA dvAra 55 01 arjunamAlI 33 01 gajasukumAla 60 7. saMyama paryAya dvAra mokSagAmI jIva saMkhyA 01 ( gajasukumAla) 01 (arjunamAlI) 02. 13 23 12 23 01 10 04 60 8. prakIrNaka tapa dvAra mokSagAmI jIva 32 23 02 23 **************************** 01 01 ot 60 For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 **********Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong ************** 6. siddha kSetra dvAra . sthAna mokSagAmI jIva saMkhyA zmazAna sAdhu 01 (gajasukumAla) sAdhu 01 (arjunamAlI) upAzraya meM sAdhviyA~ zatrujaya sAdhu 40 vipulagiri sAdhu | 15 yoga 10. aMtagaDadasA sUtra ke nagara Adi kA varNana kisa sUtra meM kisa sthAna para hai? |varga / kisakA varNana varNana kaunase sUtra meM pahalA nagarI, udyAna, rAjA Adi aupapAtika sUtra Arya sudharmA, jambU Adi jJAtA sUtra raivataka, naMdanavana, surapriya vaNhidasA mahAbala bhagavatI sUtra zataka 11, uddezaka 11 ariSTanemi samavasaraNa jJAtA dharma kathA adhyayana 5 meghakumAra jJAtA dharma kathA adhyayana 1 khaMdaka saMnyAsI bhagavatI zataka 2 uddezaka 1 tIsarA gAthApati upAsakadazAMga adhyayana 1 dar3ha pratijJa rAjapraznIya 3. prAMta meM gautama svAmI bhagavatI zataka 2 uddezaka 5 devAnaMdA bhagavatI zataka 6 uddezaka 33 abhayakumAra jJAtA dharma kathA adhyayana 1 brAhmaNa bhagavatI zataka 2 uddezaka 1 gaMgadatta bhagavatI zataka 16 uddezaka 5 : zramaNopAsaka bhagavatI zataka 2 uddezaka 5 rAjya-abhiSeka bhagavatI zataka 11 uddezaka 6 atimuktaka (evaMtAkumAra) bhagavatI zataka 5 uddezaka 4 / koNika aupapAtika sUtra udAyana bhagavatI zataka 13 uddezaka 6 AThavA~ . tapazcaryA janya zarIra anuttaropapAtika varga 3 chaThA For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tayaNa sana jiggathaMpA jo uvA gayaraM vaMde io majjaisa saMghagaNAya sayayaM taMsA zrI a.bhA.sUdhana ka saMgha jodhApura dharma jaina saMskRti skRti rakSaka saMgha dharma yasudharma ritIya sudharma bhAratIya sudharma khala bhAratIya sudharma akhila bhAratIya sudharma saMgha akhilabhAratIya sudharma akhi rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma akhila bhArata skRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sadharma akhila bhAratIya sudha jaNa saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma meM akhila bhAratIya sudharma jaina saskRpayA bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma va akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma gha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma meM akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma ca akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma ca akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma ca akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma ca akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma va akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma va akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma ca akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma ca akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma ca akhila bhAratIya sudharmajaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma ca akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma akhila bhAratITAmadharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma akhilabhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma jaina saMskRti rakSaka saMgha akhila bhAratIya sudharma