________________
( ४९१ )
·
6
or
"
" "
tive qualifying que? As a rule, an adjective and the noun it qualifies must bo समानाधिकरण, i. e. must possess the same number and the same gender. The stanza यलिङ्गं यद्वचनं या च विभक्तिर्विशेष्यस्य । तल्लिङ्गं तद्वचनं सा च विभक्तिर्विशेषणस्यापि || also mentions the same thing. In my opinion, this difficulty does not arise, for all can be a Locative form of the word possessing nouter gender according to Devanandi and Panini both. The aphorisms भादौ वोक्तपुंस्कं पुंवत्' (जै.) and तृतीयादिषु भाषितपुंस्कं पुंवद्रालवस्य' (पा० ) support the above referred to view. A word, possessing masculine, feminine and neuter genders and implying one and the same meaning, is called उक्तपुंस्क. The word भाषितपुंस्क or उक्तपुंस्क is defined as एक एव हि यः शब्दः त्रिषु लिङ्गेषु वर्तते । एकमेवार्थमाख्याति तद्धि भाषितपुंसकम् ॥ यन्निमित्तमुपादाय पुंसि शब्दः प्रवर्तते । क्लीबवृत्तौ तदेव स्यादुक्तपुंस्कं तदुच्यते || पीलुर्वृक्षः फलं पीलु पीलुने, न हि पीलवे । वृक्षे निमित्तं पीलुत्वं, तज्जत्वं तत्फले पुनः ॥ उक्तः पुमान् यस्मिन् अर्थे तदुक्तपुंस्कम् । तदस्यास्तीति हृत्प्रत्ययोऽत्र बोध्यः । नपि तु फलव्याप्यजातिः वृक्षविशेषप्रभवत्वं तदिति बोध्यम् । एवं च पुंसि पीलुशब्दस्य वृक्षत्वव्याप्यजातिः वृक्षे प्रवृत्तिनिमित्तम् । In the महावृत्ति, Abhayanandi has explained this technical term as 'उक्तः पुमान् येन तुल्ये प्रवृत्तिनिमित्तेऽर्थे तदुक्तपुंस्कं शब्दरूपं गृह्यते । तेन भिन्नप्रवृत्तिनिमित्तस्य पुंसि नपुंसकशब्दस्य विकल्पो न भवति । पीलुने फलाय । पीलुशब्दस्य वृक्षे समुदायः प्रवृत्तिनिमित्तं, फले तु तदवयवः । ' [ जै. म. वृ. ५।१।५३ ]. The explanation of this word given by the author of तत्त्वबोधिनी runs as follows : ; यद्यत्र भाषितः पुमान् येन शब्देन स भाषितपुंस्कः शब्दः इति विज्ञायेत, तदा पीलुने इत्यादावतिप्रसङ्गः स्यात्, अतो व्याचष्टे प्रवृत्तिनिमित्तैक्य इति । अयं भावः । भाषितः पुमान् यस्मिन् अर्थे तद्भाषितपुंस्कं प्रवृत्तिनिमित्तं तदस्यास्तीति अर्शआदित्वादच् । तेनैकस्मिन् प्रवृत्तिनिमित्ते भाषितपुंस्कं यच्छन्दस्वरूपं तल्लभ्यत इति ।' Now the word नानास्वादु being 34g it is also declined in the Locative case as a word ing masculine gender under the rule • भादो वोक्तपुंस्कं पुंवत् '. The forms
1
6
possess
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
―――
www.jainelibrary.org
