________________
(५३४) लोचने । निष्ठाशब्दोऽत्र क्लेशार्थकः । क्लेशशब्दश्च व्यवसायार्थोपि दृश्यते । 'क्लेशो दुःखेऽपि रोगादौ व्यवसायेऽपि दृश्यते ' इति विश्वलोचने। तैर्यग्योनाः - beasts: Fara acHata - on account of their passion being excited by thunderings. स्तनित - thundering. रभसः - anger, तुमुलकरकावृष्टिपातावकीर्णान् - put to rout by heavy showers of hail-stones. करकाः वर्षांपलाः। 'करका तु घनोपले' इति विश्वलोचने। करकाणां धनोपलाना वृष्टिः वर्ष करकावृष्टिः। तस्याः पातः पतनं करकावृष्टिपातः। तुमुलः दारुणश्चासौ करकावृष्टिपातश्च तुमुलकरकावृष्टिपातः। तेन अवकीर्णाः प्रद्राविताः। तान् । निष्फलारम्भयत्नाः -- attempts at doing rendered futile. आरभ्यन्ते इति आरम्भाः । कर्माणि इत्यर्थः । तेषु यत्नाः उद्योगाः आरम्भयत्नाः। निष्फलाः विफलाः। असिद्धप्रयोजनाः इत्यर्थः । निष्फलाश्च ते आरम्भयत्नाश्च निष्फलारम्भयत्नाः। Some of the manuscripts of the Meghaduta read के वा न स्युः परिभवपदं, some के वा न स्युः परिभवफला: and some केषां न स्युः परिभवपदं. When निष्फलारभ्भयत्नाः is taken as a वहुव्रीहि compound, it should be construed with के वा, but when it is construed with केषां, the compound should be taken as a कर्मधारय and not as a बहुव्रीहि.
Stanza 65 - दृशदि व्यक्तम् - distinctly manifested on a stone. अर्धेन्दुमोले: अयम् - worthy of being worshipped by a god wearing a crown bearing a mark of the crescent-moon. अर्धेः खण्डभूतः इन्दुरिव इन्दुः चिढ्नभूतः यत्र यस्य वा स अर्धेन्दुः । अर्धशब्दस्यात्र खण्डवाचित्वात्समांशवाचित्वाभावात्पुंस्त्वेन निर्देशः, समांशवाचिन एव 'अर्ध नप्' इति 'समेऽधैं' इति वा नप्त्वेन निर्देशात् । 'अर्ध समाशके क्लीबं अर्धः खण्डे पुमानपि' इति विश्वलोचने। इन्दुरिवेन्दुरित्यत्र 'उस् र ध्वजचित्रे' इति ध्वजार्थे चिह्नार्थे विधीयमानस्य कस्योस् 'देवपयादिभ्यः' इति वा। तेनार्धेन्दुरित्यस्यार्धेन्दुचिह्नः इत्यर्थः । उक्तं च - 'अर्चा पूजनार्थासु चित्रकर्मध्वजेषु च । इवे प्रतिकृतो नाशः कृतो देवपथादिषु' इति, 'मत्स्याश्वपुष्पाणि च तारकाश्च चन्द्रार्धचन्द्राश्च पतत्रिणश्च । तस्मिन्निवार्थे उसमाचरेज्ज्ञः प्रासादगुरुमार्कमया मृगाश्च' इति च। अर्धेन्दुः मौलिक
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
