Book Title: Shodshak Prakaran
Author(s): Mitranandsuri, Bhavyadarshanvijay
Publisher: Padmavijay Ganivar Jain Granthmala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022106/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAkinI-mahattarAsUna - samarthazAstrakAra sUripuraMdara zrImad haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA viracita saddharmaparIkSA saddhadazanA saddhamalakSaNa zrI SoDazaka prakaraNa saddharmasiddhiliMga (saTIka bhAvAnuvAda) lokottaratattvasaMprApti jinabhavanavidhAna jinabiMbavidhAna jinabiMbapratiSThA jinapUjAsvarUpa sadanuSThAnA sajajJAnAdhikAra dIkSAdhikArI sAdhusaccAdhikAra sAlambanayogAdhikAra dhyeyasvarUpAdhikAra bhAvAnuvAdaka siddhAMtasaMrakSaka apramattajJAnopAsaka dharmatIrthaprabhAvaka pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya mitrAnaMdasUrIzvarajI ma.sA. samarasApatti Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | pUjyapAda A.bha.zrI viThya dAna-prema-rAmacandrasUrIzvarasazurubhyo namaH | samatAnidhi pU.paM. zrI pavinyajIfNavara-sagulyo namaH | uises USQL analqare alta saTIka TIkAkAra pU. A. deva zrImadda yazobhadrasUrIzvarajI mahArAjA tathA pUjya mahopAdhyAyazrI yazovijayajI gaMNavara bhAvAnuvAdakartA akhaMDabAlabrahmacArI, dharmatIrthaprabhAvaka, siddhAMtasaMrakSaka, adhyAtmabiMdu, cAritramanorathamALA graMthanA TIkAkAra pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya mitrAnaMdasUrIzvarajI mahArAjA saMpAdaka pUjaya gaNivaryazrI bhavyanaviAjI praThAzaka pU.paM.zrI paddhavijyajI gaNivara jaina graMthamALA drasTa, amadAvAda Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukRtanA sahabhAgI 0 A graMtha prakAzanano saMpUrNa lAbha zrI zaMkhezvasthAnAtha Azadhaka drasTa, zrI pakhaMza zayacaMda AzadhanA bhavana, satyanArAyaNa sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAde" lIdho che prakAzaka TrasTa teozrIno AbhAra mAne che. USIAS pU.paM.zrI pravijayajI gaNivara jaina graMthamALA TrasTa pa, viveka DuplekSa, dazAporavADa sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-380007. pachInA samartha saMvata - 201 caitra vada - 8, ravivAra, tA. : 1 - 5 - 05 (pU. zrI gaNivara bhavyadarzana vijayajI ma. sA. no paMnyAsapadapradAna dina) prathama AvRtti :- pa00 naila ! graMthamALAnA saMparkasUtro 1. pU. paM. zrI padmavijayajI gaNivara jaina graMthamALA TrasTa 5, viveka DuplekSa, dazAporavADa sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-380007. (gujarAta) 2. sarasvatI pustaka bhaMDAra - hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda - 1. 3. azokakumAra hiMmatalAla zAha - eca. e. mArkeTa, kapAsiyA bajAra, amadAvAda-1. | phona naM. : 22104550 (R) 26612500 (M) 9825328892 4. dIpakakumAra zazikAMtabhAi jhaverI - muMbai. - vAlakezvara phona naM. : (R) 23648308/9 (0.) 23865603 (M) 9820200016 5. vasaMtakumAra dharamacaMdajI jaina - muMbai. phona naM. (R) 23029510 (0)22412594 6. jyotIndrabhAi je. zAha - amadAvAda. (R) 26640626 (M) 9824252908 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eiveS21... anaMta upakArI, karuNA sAgara zrI jinezvaradevo bhavya jIvo upara upakAra karavA mATe tIrthanI sthApanA kare che. te prabhu pAse tripadI pAmI gaNadhara bhagavaMto dvAdazAMgInI. racanA kare che. A dvAdazAMgImAM samagra vizvanuM aNamola tattvajJAna samAyeluM hoya che. e graMthonA AdhAre vizvanA jIvone dhyAnamAM rAkhI te te samaye thayelA jJAnI mahApuruSo te dvAdazAMgInA padArthone spaSTa karavA navA navA graMthonI racanA kare che. je samaye chellA bacelA eka pUrvanuM jJAna paNa naSTa thavAnI aNI upara hatuM tyAre, brAhmaNa kuLamAM janmelA ane eka jaina sAdhvIjInA mukhe svAdhyAya svarUpe uccArAtA cakkIdurga haripaNAM..... zlokanuM zravaNa thatAM jemanA abhimAnano nazo UtarI gayo hato evA haribhadrabrAhmaNamAMthI pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA banelA e prakAMDa vidvAna, pracaMDa pratibhAzALI, deDha zraddhAvaMta, AgamonA talasparzI jJAtA, nyAya | vizArada pUjyazrIe gaNadhara bhagavaMtanA racelA dvAdazAMga Agama graMthone AdhAre 1444 graMthonI racanA karI, jJAna vadhAravA pUrvaka jaina zAsananI suMdara sevA bajAvI che. emAMno ja A SoDazaka graMtha mokSamArgano bhomiyo che. kAraNa, dharmanI parIkSAthI zarU karI mokSa sudhInuM tabakkAvAra nirUpaNa teozrIe A graMthamAM karyuM che. teozrIe racelA dareka graMthonI mukhya maulikatA e jovA maLe che ke graMthanA chellA prakaraNamAM alaga alaga rIte aneka dRSTikoNathI vaividhya sabhara muktinuM ane siddha svarUpanuM varNana karyuM che. mArA bhavodadhinAraka pUjya gurudeva dharmatIrthaprabhAvaka AcAryadeva zrImad vijaya mitrAnaMdasUrIzvarajI mahArAjAe muMbai - zrIpALanagaranA vi. saM. 2046nA cAturmAsamAM ane zeSakALamAM keTalAka tattvajijJAsu, jJAnapipAsu yuvAnonI bhUkha saMtoSavA keTalAka graMthonI vAcanA ApI hatI. te samaye pUjya gurudevanuM svAstha atyaMta nAjuka hatuM. baMnne hAtha ane baMnne paga bilakula kAma ApI zakatA na hatA. mAthAthI nIcenA zarIrano saMpUrNa bhAga kArya karI zakato na hato. zarIramAM baLatarA sAtheno dukhAvo satata raheto hato. chAtI doraDAthI majabUta bAMdhI hoya evI bhisAtI hatI. AvI bhayaMkara bImArImAM paNa jJAna - svAdhyAyano rasa, upakAra buddhi ane jijJAsune saMtoSa ApavAno bhAva hovAthI vyAkhyAna Adi uparAMta sAdhu, zrAvakane vAcanA pradAna karavAnuM teoe avirata cAluM rAkhyuM hatuM. gurubhagavaMtonI kRpA ane jJAna-svAdhyAyanA baLathI teozrI, pUrvanA bhayaMkara karmonA udaya vacce apUrva samatA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane samAdhi rAkhanAra sattvazALI mahApuruSonI yAda apAvatA hatA. cauda cauda varSanI AvI bhayaMkara vedanA ane bImArI vacce paNa teozrIe chellA zvAsa sudhI svAdhyAya choDyo na hato. e vAcanA daramyAna keTalAka bhAvikonI mAMgaNI thavAthI ane bhavya jIvone mokSa - mArgamAM suMdara AlaMbanabhUta hovAthI teozrIe A graMtha uparanI pU. A. zrI yazobhadrasUrIzvarajI mahArAje racela tathA pU. mahopAdhyAyazrI yazovijayajI gaNivare racela ema baMne TIkAno; bALa jIvone upakAraka ane upayogI bane tevo bhAvAnuvAda karyo ane hame hame "dharmadUta mAsika'nA mAdhyamathI pragaTa thato gayo. saMpUrNa graMthanA bhAvAnuvAda pragaTa thayA bAda ene pustaka svarUpe pragaTa karavA ghaNA bhAvikonI vinaMti hatI. e vinaMtine dhyAnamAM lai A SoDazaka graMtha. mULa, baMne TIkA ane baMne TIkAno sAragrAhI bhAvanuvAda pragaTa karavAnA uddezathI e kAryano prAraMbha pUjyapAda gurudevanI hAjarImAM ja thayo hato. paheluM prUpha paNa teozrIe tapAsyuM hatuM. tyArabAda acAnaka madhupramehanI, pezAbanI takalIpha UbhI thai. enA pachI barAbara be mahine ekAeka hRdayano tIvra humalo Avyo ane 24 kalAkamAM apUrva samAdhi sAthe svargaloka tarapha prayANa karyuM. teozrInA adhUrA kAryane pUrNa karavAnI javAbadArI mArA zire AvI paraMtu e tAraka gurudevanA divyaAziSathI A kArya saMgIna rIte pAra pADI zakyo. A sivAya samarAditya caritra bhAga-2 vagerenuM paNa adhUruM raheluM kArya pUrNa karavAnI bhAvanA rAkhuM chuM. pUjaya gurudeva jJAna - svAdhyAya mATe vAraMvAra preraNA karatA..... e preraNA jhIlI hAla 45 AgamanA vAMcananuM kAryapaNa sArI rIte cAlI rahyuM che. e paNa teozrInI kRpAnuM ja pariNAma mAnuM chuM. A graMtha upara prastAvanA lakhI ApavA mATe meM sahRdayI munirAjazrI vairAgyarati vijayajIne vAta karI. temaNe graMthanA gauravane vadhAranArI suMdara ane vistRta prastAvanA lakhI ApI. aneka kAryonI vyastatA, vadhatI uMmara vagere aneka pratikULatAo vacce kALajI pUrvaka chelluM mupha joi ApavAnI udAratA dAkhavanAra suzrAvaka subodhabhAine kema bhUlI zakuM ? A graMthano abhyAsa karI bhAviko ene hRdayamAM ane jIvanamAM utArI, graMthanA bhAvone AtmAmAM bharI bhavavirahane (mokSane) najIka, atyaMta najIka banAve, e ja maMgala kAmanA. 2061, zrAvaNa suda-1 paM. bhaATanaTinI sAbaramatI, amadAvAda-5 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prArutAvimag0000000000 // OM je sarasvacai nama: // zrI AcArAMgamAM sUtra che, "3 no"..... loka duHkhI che.. ApaNe du:khI chIe. ApaNAM duHkhanuM kAraNa ApaNe sarajelo saMsAra che. ApaNA saMsAranuM kAraNa ApaNAM karma che. ApaNAM karmanuM kAraNa ApaNA rAga-dveSa che. ApaNAM duHkhanuM mULabhUta kAraNa ApaNA rAga-dveSa che. ApaNI dareka pravRtti, ApaNI dareka lAgaNI, ApaNA dareka vicAra para rAgadveSanI gherI asara che. chatAM ApaNe ApaNA rAga-dveSane oLakhI zakatA nathI. ApaNe rAga-dveSano anubhava karIe chIe paNa rAga-dveSane oLakhatA nathI. mIThAi khAdhI, e bhAvI, teno svAda gamyo e rAgano anubhava thayo, paNa mIThAi khAtI vakhate rAganA anubhavanI oLakha nathI thatI. e khyAla nathI Avato ke mane mIThAi bhAvI te rAga thayo. tevuM ja dveSanuM che. tamAruM dhAryuM na thayuM) mane kArelAM na bhAvyAM, teno svAda na gamyo e anubhUti thai, paNa aNagamo thayo te khyAla na Avyo. - ApaNA rAga-dveSa ApaNane behoza banAve che. zarIra kApatAM pahelAM DokTara enesthesiyA Ape tema rAga-dveSa potAnI oLakha chUpI rahe te mATe indriyomAM uttejanA sarjIne ApaNane behoza banAvI de che. ApaNe jo ApaNA rAga-dveSane oLakhI zakIe to (behozanI kAraNe) ApaNAM duHkhone bahu ja AsAnIthI dUra karI zakIe. ApaNA rAga-dveSanI oLakha ja ApaNI du:kha muktino upAya che. zI rIte oLakhavA A rAga-dveSane ?....... ApaNA rAga-dveSanI traNa khAsiyato che. eka, rAga ane dveSa haMmezA sAthe ja hoya che. be, rAga ane dveSa saMkuleza karAve che. traNa, rAga ane dveSa potAnA saMskArane janma Ape che. dareka khAsiyatone samajIe. sAdhAraNa rIte sahunI dhAraNA evI che ke jyAre rAga hoya tyAre dveSa nathI hoto. jyAre dveSa hoya tyAre rAga nathI hoto. A adhUrI dhAraNA che. ApaNe kyAreya ekalo rAga nathI karatA. ekalo dveSa nathI karatA. ApaNe haMmezA rAga-dveSa karIe chIe. koi padArthano rAga tenA pratipakSI padArthanA dveSa vagara saMbhavato nathI, Takato paNa nathI. te ja rIte padArthano dveSa tenA pratipakSI padArthanA rAga vinA saMbhavato nathI, Takato paNa nathI. | pahelI khAsiyata :- saMsAranA sukhano rAga haze to AtmAnA sukhano dveSa che ja. anukULatAno rAga che to pratikULatAno dveSa che ja. aviratimAM AnaMda Ave che. to viratimAM udvega thavAno ja. sikkAnI be bAjunI jema rAga-dveSa sAthe ja hoya che. rAga vadhe che te sAthe dveSa vadhato ja hoya che. dveSa vadhe to sAthe rAga poSAto ja hoya che. bIjI khAsiyataH saMkuleza. rAga-dveSano AdhAra AtmA che. mAdhyama mana che to AlaMbana-pAtra ke padArtha, AlaMbana vinA rAga-dveSa thavA azakya che. bAhya jagatanA AlaMbana sAthe jyAre bhAvanAtmaka saMbaMdha joDAya tyAre ja rAga-dveSa thAya. A bhAvanAtmaka saMbaMdho bAMdhavA te padArthomAM Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhanI kalpanA karavI paDe. te mATe tene paravaza banavuM paDe. tenI icchA karavI paDe. kalpanAnusAra paristhitine DhALavAno prayatna karavo paDe. A badhA ja "saMkuleza' che. je rAga-dveSanI bAyaproDakTa jeva che. pahelAM jaNAvI te behozI e rAga-dveSanI meina proDakTa che. trIjI ane mahattvanI khAsiyata che saMskArone janma Apavo. rAga ke dveSa Ama to uttejanA zAMta thatAM vyaktarUpe zamI jAya che paNa uttejanA daramyAna thayelA rAga-dveSa je saMskArone janma Ape che te lAMbA samaya sudhI Take che ane satata punarAvartana karAve che. saMskAro, rAga-dveSane Adata banAvI de che. Adata vyasana banI jAya che. vyasana paravazatA sarje che. paravazatA sarje che du:kha. cAno svAda kSaNika rAga che. cAnA svAdano saMskAra pharI cAnI talapa jagADe che. talapa cAnI Adata pADe. AdatathI cAnuM vyasana lAguM paDe che. pachI cA na maLe to mAthuM du:khe che. rAga-dveSa jyAre AdatanA stare pahoMce tyAre tenAM mULa khUba UMDe jatAM rahe che. tene ukheDavAM bahu ja muzkela bane che. Adata banelA rAga-dveSanI paribhASA paNa badalAi jAya. je vastu na maLe ne na game te vastunA ApaNe rAgI chIe tema kahevAya. je vastu na maLe ne ApaNane game te vastunA ApaNe dveSI chIe ema kahevAya. AdatanA stara para rAga-dveSano vyApa vistare che. tenI vyAkhyApaNa nakArAtmaka banI jAya che. AtmAne rAga-dveSa karavA viSayonuM AlaMbana jarUrI che. to e viSayo sAthe saMbaMdho joDavA manavacana-kAyAnA mAdhyamanI khUba ja jarUra che. ApaNA mana-vacana-kAyA keriyara bane to ja rAga-dveSa thaI zake. mana-vacana-kAyA jagata ane jIva vacceno setu che. A setu upara rAga-dveSanuM varcasva che. jo manavacana-kAyA parathI A varcasva tUTe to AtmA parathI rAga-dveSanI pakaDa ApoApa DhIlI paDe. - ApaNA mana-vacana-kAyA hAla rAga-dveSanA baMdhanamAM che. tene kAraNe ja karma baMdhAya che ane pariNAme du:kha Ave che. mana vacana-kAyA rAga-dveSanAM baMdhanomAMthI mukta bane te mATe tene saMsArane badale mokSanuM AlaMbana ApavuM tenuM nAma dharma che. khUba ja aTapaTA, gUDha ane sUkSma lAgatA A gaNitone AcAryabhagavaMta zrI haribhadrasUrijI mahArAjAe bahu ja AsAna zabdomAM sUtrita karyuM che. 'mukkheNa joyaNAo jogo sabbo vi dhammavAvAro' AtmAne mokSa sAthe joDI Apato tamAma dharmavyApAra e yoga che. A dharmavyApAra mana-vacanakAyAnI pravRtti svarUpa che. AtmAne rAga-dveSathI mukta karavA je sUtro AgamagraMthomAM upalabdha hatAM, tene jIvanamAM akSarazaH utArIne AcAryabhagavaMta zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe anubhUtinuM satya prApta karyuM, A satya sAthe karuNAbhAvanuM mizraNa thatAM je navasarjana thayuM te yogagraMthonA svarUpe ApaNI samakSa che. | sarjanakSetre pUjyazrInuM pradAna dareka kSetramAM che. chatAM temanA kheDANamAM be viziSTa kSetro che. (1) darzana (2) yoga darzanazAstronuM avagAhana karavA buddhikSamatA apekSita che.to yogazAstronuM avagAhana karavA saMvedanakSamatA apekSita che.darzana-zAstrono pAyo vicAra che to yogazAstrono pAyo "anubhava" che. buddhikSamatAthI dArzanika kSetre niSNAta banAya. dalIlo ane tarkonA jAdugara banI zakAya paNa Atmatattvano anubhava na thai zake. hA, Atmatattvano nirNaya karavAmAM darzanazAstra upakAraka bane paNa tenA anubhava mATe to yogazAstra ja upAya che. AcAryabhagavAnU-zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anubhUtinA AcArya che. teo eka sthaLe TAMke che - vAdA~zca prativAdA~zca, vadanto'nizcitAn yathA / tattvAntaM naiva gacchanti, tilapIlakavad gatau // kevaLa tana-nayamAM aTavAyA karatA zuSka dArzaniko phare che ghaNuM paNa pragati jarAya karatA nathI. AcAryazrI temane ghANInA baLada kahe che. diggaja gaNAtA dArzaniko paNa saMvedana kSamatAnA abhAve Atma - anubhUtithI vaMcita rahI jatA hoya che. pUjyazrI dArzanikakSetramAM ziramora rahyA ja che. anubhUtinA kSetramAM paNa ziramora banI rahyA. SoDazaka, viMzativizikA, yogazataka, yogabiMdu, yogadRSTi samuccaya, lalitavistarA, brahmaprakaraNa vagere pUjyazrIe racelA yogagraMtho che. sAdhAraNatayA SoDazakane yogagraMtha na gaNatAM prakaraNagraMtha gaNe che. hakIkatamAM SoDazaka to prAraMbhika-prAthamika-yogagraMtha che. pUjyapAdazrInA tamAma yogagraMthone samajavA SoDazakagraMtha bhaNavo ja paDe. pU.upA.zrI yazovijayajI mahArAje SoDazaka para TIkA racI che. tenuM nAma "yogadIpikA" che. pUjya upAdhyAyajI mahArAja, pUjya haribhadra sU.ma.nA bhAvabodhanI khUba nikaTa che. temaNe SoDazakane yogagraMthanuM mahattva ApyuM che. | soLa AryAnuM eka prakaraNa, evAM soLa prakaraNa A graMthamAM che. tethI A graMtha SoDazakanA nAme pracalita che. soLa adhikAramAM Atma-vikAsanA Agamika ane AnubhUtika vikAsakramane A graMthamAM ghaNI sahelAithI nirUpyo che. | dharma ema ne ema maLato nathI. dharma zodhavo paDe che. dharmane oLakhatAM pahelAM adharmane oLakhavo paDe che. dharmane nAme cAlatA adharmane oLakhavo paDe che. dharmanuM lakSya rAga-dveSano hoya che. jene dharma pAmAvAnI icchA che te tene maLelA dharmane cakAsaze ke te rAga-dveSano kSaya karavA sakSama che ke nahIM? ahIM parIkSAne avakAza che. dharmArthI jana parIkSaka hoya e jarUrI che. A pUjya AcAryazrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAno abhimata che. mATe ja SoDazakagraMthanI zarUAta dharmaparIkSaka adhikArathI thAya che. - lalita vistarA vagere sUtromAM pUjyazrIe apunabaMdhaka jIvone dharmanA adhikArI kahyA che. SoDazakamAM dharmanI parIkSA karavA AvanArA jIvonI traNa kakSA darzAvavAmAM AvI che. bAla, madhyama ane paMDita. jenI draSTi veza sudhI ja jAya te bAla, vartana sudhI pahoMce te madhyama, vacanonI parIkSA kare te paMDita. dharmanI prAptinI bAbatamAM bAhya veSa akiMcikara che. cAritramArga paNa aMtaranA pariNAma zaddha hoya to dharma bane che. je cAritra sAthe AMtarikadoSo (paradoSadarzana-hInagaNadvaiSa, AtmazlAghAnI icchA vagere) dUra karavAnA prayatna ja na hoya ane bAhyadoSonA tyAgano ati Agraha hoya te cAritra-parizuddha nathI. niMdA aparizuddha cAritrathI janmato bIjo doSa che. Ama tAttvika koTinA dharmanI prApti bAladraSTi ane madhyamadraSTi dvArA karavI prAya: asaMbhava che. vacanaparIkSA tAttvika dharma prAptino rAjamArga che. * je vacano pramANathI bAdhita na thatAM hoya. * jemAM utsarga apavAdano ucita samanvaya hoya. * jenuM aidaMparya = tAtparya zuddha hoya te vacano upAdeya che. dharmanI parIkSA karavA AvatA jIvanI kakSA mujaba tene-AtmavikAsano mArga darzAvavo e dharmadezakanuM kartavya che. bAla-madhyama-budha jIvonAM lakSaNa - vyApArAdinuM vivecana prathama SoDazakamAM che. bIjA SoDazakamAM dharmadazakanuM kartavya, dharmadazakanA guNo ane dharmadezanAnuM phaLa varNavAyuM che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjA SoDazakamAM dharmanuM svarUpa darzAvyuM che. dharmatattvanI khUba ja utkRSTa chaNAvaTa A adhikAramAM thai che. dharma cittamAM janme che. cittanA zubhabhAvonI puSTi ane azubhabhAvonI zuddhi e dharma che. puSTi niraMtara cAle to mokSanuM kAraNa bane - temano A anubaMdha praNidhAna vagere pAMca AzayothI cAle che. dharma cittanA pariNAma svarUpa che. cittanA pariNAmo khUba ja saMkula (Complex) che. temane oLakhavA agharA che. pariNAmo vicAra ke kriyA dvArA jANI zakAya che. pariNAmo dharmamaya che ke nahIM te jANavAnAM traNa liMga che 1. guNa 2. doSono abhAva 3. bhAvanAno abhyAsa. guNo pAMca che. udAratA, dAkSiNyabhAva, pApanI jugupsA, nirmalabodha, lokapriyatA. viSayanI tRSNA, draSTi saMmoha (mativiparyAsa), dharmamAM aruci ane krodhanI Adata, A cAra doSo jIvanamAM na hoya to jIvanamAM dharma che, ema kahI zakAya. maitrI-pramoda-karuNA ane mAdhyastha A cAra bhAvanAno vAraMvAra abhyAsa hoya to dharma sahaja bane che. mukhyatve maitrI vagere bhAvanAo prApta thayelA zubhabhAvane jIvaMta rAkhavAmAM upayogI che. dharmanA A liMgonI vAta cothA SoDazakamAM che. to pAMcamA SoDazakamAM lokottara saMprAptinuM varNana che. caramAvartamAM AvelA jIvane ja Agamavacano pariNAma pAme che.jenA hRdayamAM Agamavacano pariNata thayAM che te lokottara tattva saMprAptinA adhikArI che. bhAvathI apunabaMdhaka avasthA ane dravyathI paramAtmAnuM zAsana maLe to lokattaratattvanI saMprApti thAya che. - chaThThA-sAtamA-AThamA-navamA SoDazakamAM stavaparIkSAnuM varNana che. pUrvamAM rahelA A padArthane pUjayazrIe potAnA aneka graMthomAM sthAna ApyuM che. jinabhavana ane jinabiMba nirmANano vidhi, jinabiMbanI pratISThA, jinabiMbanI pUjAnuM vistRta varNana A adhikAromAM che. - jinapUjAthI sadanuSThAna prApta thAya che. sarvottama kriyA mArganI sparzanA e bhagavAnanI bhaktinuM phaLa che. prIti-bhakti-vacana ane asaMgaH A cAra sadanuSThAno che. bhagavAnanI bhakti dvArA vacanAnuSThAnanI sparzanA thAya che. vacanAnuSThAnanI sparzanAthI sajjJAnanI prApti thAya che. jJAnazuzruSA sajjJAnanuM liMga che. para ane apara zuzruSA , zrutajJAna-ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAnanuM svarUpa vagere nuM varNana dazamA ane agiyAramA SoDazakamAM che. ' sajajJAna dIkSAno adhikAra Ape che. dezavirati dIkSA prApta karavA paNa sajajJAna jarUrI che. vizuddha dIkSita AtmAnI vizuddha bhAvadazAnuM varNana bAramA SoDazakanI vizeSatA che. viratinA pariNAnane uvala banAvavA pAMca guNo apekSita che. 1. guruno vinaya 2. svAdhyAya 3. yogAbhyAsa 4. paropakAra 5. itikartavyatA. sthAna-varNa-artha-AlaMbana ane nirAlaMbana A pAMca yoga che. teno abhyAsa karanAra sAdhu je kaMipaNa kare te paropakAra che.. niyata samaye karavAnI kriyA itikartavyatA che. sAdhupaNAnI kriyAmAM sAmarthya che, maitrI vagere bhAvone siddha karAvavAnuM. A pAMca guNonA abhyAsa karavAthI yogI banAya che. siddhayogInuM cittamAtra sAkSibhAvamaya hoya che.pravRttayogInA cittamAM maitrI vagere zubha bhAvo hoya che. tene mATe e jarUrI paNa che. A bhAvanAono abhyAsa karavAthI ja te siddha thAya che. virAdhanAno Dara jIvanA vIryane vadhAranAro che. A vIrya abhyAsamAM sahAyaka che-guruvinaya avirAdhakabhAvanuM mULa che to paripUrNa yogamArganuM mULa nIce kahelAM cAra tattvo che. (1) zAstronI kathA (zravaNa, vAcana ke manana) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) sanduruSono saMga (3) mRtyuno vicAra (4) sukRta ane duSkRtanA phaLanI vicAraNA. teramuM SoDazaka A vAta laine Ave che. caudamA SoDazakamAM AlaMbana ane nirAlaMbana yoganuM varNana che. sAlaMbana yogamAM paramAtmAnA rUpanuM dhyAna karavAnuM che. dhyAna cittano viSaya che.azuddha citta ati caMcaLa hovAthI temAM dhyAna saMbhavatuM nathI dhyAnamAM bAdhaka banatA kheda vagere ATha doSonuM varNana prAyaH anyatra jovA maLatuM nathI. nirAlaMbana yogamAM guNonuM AlaMbana hoya che. kheda vagere doSothI rahita yogInI cittadazA ane dhyAnanA krama vagere bAbato ahIM draSTigocara thAya che. e paMdaramA SoDazakamAM dhyeyanuM svarUpa varNavyuM che. dhyAnanI kakSAe A vAta ati mahattvanI che. jo dhyeya ja zuddha na hoya to dhyAna zuddha AvavAnuM nathI. jagatamAM sarvottama dhyeya che, arihaMta paramAtmAo - siddhaparamAtmAo. dhyeya ane dhyAtA vaccenA bhedabhAvanuM visarjana e dhyAnanuM phaLa che. dhyAtA ane dhyeyanI ekatAnuM nAma samarasApatti che. aMtima SoDazakamAM tenI vivecanA che. AtmAnA svarUpa aMge dArzanika vimarza pUjyazrIe ahIM karyo che. judA judA darzanomAM AtmAnuM je ekAMta svarUpa ja pUrNasatya tarIke svIkAravAmAM AvyuM che, tene kAraNe ''samarasApatti'- je yogamArganuM carama phaLa che te prApta karavAmAM aneka bAdhAo sarjAya che. dhyAtA AtmAnuM jinokta svarUpa ja samarasApatti mATe sarvarUpe suyogya che. prastuta saMpAdanamAM pUjyapAda dharmatIrtha prabhAvaka AcAryadeva zrImad vijayamitrAnaMda sUrIzvarajI mahArAjAe TIkA sAthe A graMthano bhAvAnuvAda karyo che. pUjaya AcArya bhagavaMta samartha vidvAna hatA. AcAramArgamAM ane adhyAtmamArgamAM sahAyaka bane tevA graMtho temane atipriya hatA. temane je gamI jatuM teno tarata gulAla karI detA, khAsa karIne temanI najara samakSa prAraMbhika kakSAnA jIvo rahetA. temaNe saMskRta TIkA ke gujarAtI anuvAda racyA tenA vAcaka tarIke prAraMbhika sAdhakone najara samakSa rAkhyA che. adhyAtmabiMdu ke cAritramanorathamAlAnI TIkA pachI SoDazakano bhAvAnuvAda e ja krama ane kakSAmAM Ave che. AthI bhAvAnuvAdamAM TIkAnA durgama sthaLonI vivecanA jovA na maLe te svAbhAvika che. - ApaNA zrI zramaNasaMghamAM prakaraNa-bhASya-karmagraMtha-zataka-kulaka vagere kaMThastha karavAnI je paraMparA che temAM yogagraMtha tarIke A SoDazakane paNa sthAna maLavuM joie. eTaluM ja nahi prakaraNanA padArthonI jema A yogagraMthanA padArtho paNa kaMThastha thatA rahevA joie ane svAdhyAyanI paripATImAM upasthita hovA joie. anubhUtinA AcAryabhagavaMta zrIharibhadrasUrIzvarajI mahArAjAnA zabdo ApaNI bhItaranA yogamArgane jagADavAnI tAkAta dharAve che. potAnA gurudevanA adhUrAM rahelAM kAryane pUrNa karIne pU.paM.zrI bhavyadarzanavijayajI gaNivarya je anupama gurubhaktino - zrutasevAno lAbha prApta karyo tenI aMtarathI anumodanA... yogamArgano sahAro laine sahu koi potAnA rAga-dveSathI mukta bane eja manaHkAmanA. phAgaNa vada-7, 2061, zrI 2. cha. ArAdhanA bhavana, navasArI - mu. vairAgyarata vijaya Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNima0000 jeozrI pUjayapAda kAruNyasiMdhu, karmasAhitya-nipuNamati, siddhAMtamahodadhi, marudhararatna, suvizAlagacchanirmAtA, vAtsalyanA mahAsAgara, AcAryabhagavAna zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA kRpApAtra hatA. jeozrI pUjyapAda tapAgacchAdhipati, dIkSAyugapravartaka, saMghasthavira, anupamapuNyanidhi, prauDhapratApI, zAstramarmajJa, AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA AjJAvatI hatA. jeozrI pUjyapAda "mA" thI adhika vAtsalyadAtA, samatAsiMdhu, jJAnanidhi, cAritraratna, pariNatimatu jJAnanA svAmI, chedagraMthonA marmajJa, anuyogAcArya padmavijyajI gaNivaryanA prathama suziSya hatA. jeozrI bALaka jevuM saraLa hRdaya dharAvatA hatA. jeozrI yuvAna jevI phUrti dharAvatA hatA. jeozrI prauDha puruSa jevI prajJA ane gaMbhIratA dharAvatA hatA. jeozrI vRddhAvasthA jevI sAlasatA ane vAtsalyatA dharAvatA hatA. - jeozrImAM bALaka jevI annatA ane caMcaLatA nahotI, jeozrImAM yuvAna jevo unmAda nahoto. jeozrImAM prauDhAvasthA jevuM abhimAna nahotuM. jeozrImAM vRddhAvasthA jevI zithilatA nahotI. jeozrI haMmezA jJAnAdinI ArAdhanAno akhaMDa utsAha dharAvatA hatA. apramattapaNe jJAnadAnanuM kArya karatA hatA. asAdhya ane dIrghakALanI bImArImAM paNa samatA ane samAdhinA bhaMDAra banI rahyA hatA !! jeozrIe potAnA jIvanamAM saMskRta - hindI-gujarAtI - marAThI bhASAmAM vipula sAhityanuM sarjana karyuM hatuM. keTalAya saMskRta - prAkRta graMthonA anuvAda karyA hatA, evA akhaMDabAlabrahmacArI, siddhAMtasaMrakSaka, gacchasthavira, madhaTapakatI mIThI vANInA svAmI, madhura kaMThI, bhavodadhitAraka, gurudeva pUjyapAda AcArya deveza zrImad vijaya mitrAnaMdasUrIzvarajI mahArAjAnA pavitra karakamalamAM teozrInA ja varadahaste anuvAda thayelA A graMthane arpaNa karatAM AnaMda anubhavuM chuM. paM. bhavyadanacchiJNI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :anumaNikA naMbara prakaraNa pAnA naMbara ka 1 2 17, 20 95 A s 101 saddharmaparIkSA SoDazaka saddhamedazanA SoDazaka saddharmalakSaNa SoDazaka saddharmasiddhiliMga SoDazaka lokottaratattvasaMprApti SoDazaka jina bhavanavidhAna SoDazaka jinabiMbavidhAna SoDazaka jinabiMbapratiSThA SoDazaka jinapUjAravarUpa SoDazaka sadanuSThAna SoDazaka sajJAnAdhikAra SoDazaka dIkSAdhikArI SoDazaka sAdhusacceSTAdhikAra SoDazaka sAlambanayogAdhikAra SoDazaka dhyeyaravarUpAdhikAra SoDazaka samarasApatti SoDazaka 116 130 11 142 12 154 13 167 14 184 15 190 10 211 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU5 zrIpahiyajI higNa janaNaMthamALAnA prANalatA UuthanI.0 1. padma saurabha + 28. manamaMdira AgamadIvo 2. bhAgyanA khela (be AvRtti) 29. bAra bhAvanA-bhava bhAvanA (be AvRtti) 3. dIvAdAMDI bhAga-1 (be AvRtti) 30. adbhuta ArAdhanAo bhAga-1(be AvRtti) 4. maMtrAdhirAja (be AvRtti) 31. rAtribhojana mahApApa - pa. padma parimala (cha AvRtti - 26000nakala) - 6. mahAsAgaranA motI 32. saMyamaraMga lAgyo - 7, puNyapApanA paDachAyA 33. dharmaparIkSA - prata + 8. paMcasUtra-prathamasUtra (cha AvRtti) 34. devasirAi pratikramaNa sUtra -- 9. kathIra ane kaMcana | (aMgrejI-be AvRtti) 10. ahiMsAvicAra (gujarAtI) 35, bhavaAlocanA (be AvRtti) (10,000nakala) 11. virala vibhUti (traNa AvRtti). 38. Eating After Sunset the - 12cAlo, brahmacaryanA punitamArge Great sin. - 13. dIvAdAMDI bhAga-2 37. mAMgalyayadIpa 14. maMgala jinazAsanam (traNa AvRtti) 38. upadeza kalpavelI - 15. kathA kalpavelI bhA. - 1 39. cAturmAsika tathA jIvananA niyamo 16. sAmAyika dharma (traNa AvRtti) (traNa AvRtti) - 17. mahAnizIthasUtra (mULa) 40. rAtri bhojana mahApApa - hiMdI -- 18. sAmAyika-caityavaMdana sUtra (aMgrejI) 41. ratnanA dIvA | (be AvRtti) 42. aMtaranI prArthanA + 19. candrayAtrAnuM rahasya 43. pA preraNA - 20. ATha svapnano phaLAdeza 44. zataka saMdoha + 21. dIpajale saMsAra 45, samarAditya caritra - prata saMskRta bhA.1 22. samAdhivicAra (be AvRtti) 46. anekAMtadarzanamAM dravyanuM svarUpa - 23. AnaMdaghana covIzI (hiMdI) 47. dravyaguNaparyAyano rAsa DhALa-1 vivecana - 24. tIrthakara ArAdhanA 48. kathA kalpavelI bhA. - 2 + 25. saMyamanAM sauMdarya 49. cAritramanorathamALA saTIka -sAnuvAda + 26. cetana ! jJAnasudhArasa pIje 50. SoDazakagraMtha - saTIka bhAvAnuvAda 27. pAiasubhAsiyasaMgraho pUjyapAda A.bha.zrImad vijaya mitrAnaMda sUrIzvarajI ma.sA. prerita-saMpAdita graMtho 0 adhyAtmabiMdu (saMskRta) 0 adhyAtmabiMdu saTIka cAturmAsika niyamo (pAMca AvRtti) oThANAMgasUtra dIpikA bhAga-1 (prata) - A nizAnavALAM pustako aprApya che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // prathamaH saddharmaparIkSakAdhikAraH // praNipatya jinaM vIraM, saddharmaparIkSakAdibhAvAnAm / liGgAdibhedataH khalu, vakSye kiJcit samAsena // 1 // : vivaraNam : amRtamivAmRtamanaghaM, jagAda jagate hitAya yo vIraH / . tasmai mohamahAviSavighAtine stAnnamaH satatam // 1 // yasyAH saMsmRtimAtrAd, bhavanti matayaH sudRSTaparamArthAH / vAcazca bodhavimalAH, sA jayatu sarasvatI devI // 2 // iha bhava-jaladhi-nimagna-sattvAbhyuddidhIrSAbhyudyatena svaparahita-sampAdana-nipuNena guru-lAghava-cintAvatA praznArtha-vyAkaraNa-samarthena viduSA saddharma-parIkSAyAM yatno vidheyaH, sA ca parIkSakamantareNa na sambhavati, tadavinAbhAvitvAt parIkSAyAH, saddharmaparIkSakAdibhAvapratipAdanArtha cAryASoDazakAdhikAra-pratibaddhaM prakaraNamArebhe haribhadrasUriH, tasya cAdAveva prayojanAbhidheya-sambandha- pratipAdanArthamidamAryAsUtraM jagAda-praNipatyetyAdi / praNipatya - namaskRtya jina-jitarAgadveSamohaM sarvajJa, vIraM - sadevamanuSyAsure loke 'zramaNo bhagavAnmahAvIra' ityAgamaprasiddhanAmAnaM, aneneSTadevatAstavadvAreNa maGgalamAha, saddharmaparIkSakaH-trividho vakSyamANastadAdayo ye bhAvAsteSAM, kiJcid-ityasya 1 - saddharmaparIkSA SoDAi zlokArtha : rAgadveSanA vijetA zrIvIraprabhune namaskAra karIne, saddharmanA parIkSaka vagere bhAvone - viSayone, ana siMha meho nA nipUrva saMkSepathI-lezamAtra 50.. vivaraNakAranuM maMgalAcaraNa - je vIraparamAtmAe jagatanA hita mATe amRta jevuM niSpApa - amRta kahyuM, te mohamahAviSano nAza karanArA viraparamAtmAne satata namaskAra thAo. 1. je zrutadevatAnA smaraNamAtrathI jIvonI buddhi sArI rIte paramArthane jonArI thAya che ane vANI paNa nirmala bodhavALI thAya che; te sarasvatI devI jaya pAmo. 2. A jinazAsanamAM bhavasAgaramAM DUbelA ane emAMthI bahAra nIkaLavA taiyAra thayelA, svapara hita karavAmAM nipuNa, nAnA moTA doSonA vicAraka, praznonuM nirAkaraNa karavAmAM samartha evA vidvAna jIvoe saddharmanI parIkSA karavAmAM prayatna karavo joIe. parIkSaka vinA parIkSA saMbhavatI nathI. tethI saddharmanA parIkSaka vagere viSayonA pratipAdana mATe 16 gAthAvALA prakaraNano zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAja prAraMbha kare che. tenI AdimAM maMgala, prayojana, abhidheya mane saMbaMdhanA pratipAina mATe 'praNipatya' vagaire dona athana yuM che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 1 (2) svalpamAtrAbhidhAyitvAllezam, vakSye liGgAdibhedataH khalviti-liGgavRttAdivizeSapratipAdanadvAreNa / yadyapyaparairapi pUrvAcAryaiH saddharmaparIkSakAdayo bhAvAH sphuTamevAbhihitAstathApyaha samAsenaivAbhidhAsyAmIti saMkSepAbhidhAnaM prayojanaM, svarUpatastu ziSyabuddhau saddharmaparIkSakAdibhAvAnAmAropaNaM, tacca vacanarUpApannaM prakaraNamantareNa na sambhavatIti prakaraNamupAyaH, upeyaM tu tadarthaparijJAnaM, upAyopeyalakSaNazca sambandhastarkAnusAriNaH prati, uktaM ca - "zAstraM prayojanaM ceti, sambandhasyAzrayAvubhau / / taduktyantargatastasmAd, bhinno noktaH prayojanAt // 1 // " samayAnusAriNastvaGgIkRtya guruparvakramalakSaNaH / abhidheyaM tu saddharmaparIkSakAdayo bhAvAH prkrnnprtipaadyaaH| kimarthaM cedaM prayojanAditrayaM pratipAdyate ?, ziSyazravaNapravRttyarthaM, yathoktaM - "prekSAvatAM pravRttyarthaM, phalAditritayaM sphuTam / maGgalaM caiva zAstrAdau, vAcyamiSTArthasiddhaye // 1 // iti // " : yogadIpikA : aindazreNinataM vIraM, natvA'smAbhirvidhIyate / vyAkhyA SoDazaka-granthe, saGkSiptArthAvagAhinI // 1 // yogadIpikAnuM maMgalAcaraNa : IndronI zreNithI namaskAra karAyelA zrIvIraprabhune namaskAra karIne, amArA vaDe (upA. yazovi.ma.) SoDazaka graMtha upara saMkSepamAM arthanuM avagAhana karanArI vyAkhyA kahevAya che. A maMgalAcaraNanA zlokamAM - (1) va zrI vIraprabhune nbh7|2 421 // 135 bhaMgala aryu. (2) 'saddharbhaparIkSa' mAha mAvo mA thano viSaya-abhidheya che. ' (3) saddharmaparIkSakAdi bhAvonuM ziSyanI buddhimAM sthApana karavuM, ziSyane enuM jJAna karAvavuM te A graMtha racavAnuM prayojana che ; te paNa batAvyuM. (4) A graMtha upAya che ane emAM kahelA viSayonuM jJAna upeya - meLavavA jevuM che. tarkaci jIvo mATe upAya upeyabhAvarUpa saMbaMdha batAvyo. zraddhAsaMpanna jIvo mATe guruparaMparArUpa saMbaMdha che; adhyAhArathI sama se.. zAstranI AdimAM vijJanA nAza mATe, temaja graMthanI nirvine samApti thAya te mATe maMgala karAya che ane buddhimAna zrotAo tathA ziSyo zAstrazravaNa ane vAMcananI pravRtti kare e mATe prayojana, saMbaMdha ane abhidheya kahevAya che. 1. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 SoDazaka prakaraNa - 1 tatrAdAvidamAryAsUtraM praNipatyetyAdi / praNipatya - namaskRtya jinaM -jitarAgAdidoSaM vIraM-varddhamAnasvAminaM saddharmaparIkSako - bAlAdibhedena trividhastadAdayo ye bhAvAsteSAM, liGgAdibhedata:liGgAdibhedamAzritya kiJcidalpaM svarUpamiti zeSaH / samAsena-mitazabdena vakSyeabhidhAsyAmi // 1 // bAlaH pazyati liGga, madhyamabuddhirvicArayati vRttam / AgamatattvaM tu budhaH, parIkSate sarvayatnena // 2 // : vivaraNam : saddharmaparIkSakasya trividhasya vyApAramupadarzayati - bAla ityAdi / bAlaH- viziSTavivekavikalo, liGga-veSamAkAraM bAhyaM pazyati prAdhAnyena, dharmArthino'pi tasya tatraiva bhUyasA rucipravRtteH / madhyamabuddhiH-madhyamavivekasampanno vicArayati - mImAMsate vRttaM - vakSyamANasvarUpaM prAdhAnyena samAzrayati tatraivAbhilASAd, AgamatattvaM tu-Agama-paramArthamaidamparyarUpaM budhaH- viziSTavivekasampannaH parIkSatesamIcInamavalokayati sarvayatnena-sarvAdareNa, dharmAdharmavyavasthAyA AgamanibandhanatvAd, yata uktaM - "dharmAdharmavyavasthAyAH zAstrameva niyAmakam / taduktAsevanAd dharmastvadharmastadviparyayAt // 1 // " iti // 2 // : yogadIpikA : saddharmaparIkSakasya bAlAdibhedatrayaM vyApAradvArA nirUpayannAha-bAla ityAdi / bAlo-vivekavikalo dharmecchurapi, liGgaM-bAhyaM veSaM, pazyati prAdhAnyena / madhyamabuddhiH-madhyamavivekasampanno, vRttam-AcAraM vicArayati -yadyayamAcAravAn syAttadA vandyaH syAditi vitarkArUDhaM karoti / budho-viziSTavivekasampannastu sarvayatnena sarvAdareNa AgamatattvaM - siddhAntaparamArthaM parIkSate - puraskRtyAdriyate / bAlAdInAM bAhyadRSTyAdau zlokArdha : bALajIva bAhyavezane jue che. madhyama buddhijIva AcArane jue che. budhajIva sarvaprayatnapUrvaka AgamanI tatvanI parIkSA kare che. prathama SoDazakamAM dharmanA parIkSaka jIvo traNa prakAranA kahyA che. (1) bALa (2) madhyama ane (3) budha. ama - [1] bALajIvo : bAhyaveza jonArA, viziSTa vivekathI rahita. AgamamAM na kahyA hoya evA asad AraMbhone, asuMdara pravRttine AcaranArA hoya che. e pravRttimAM potAnI zaktino ke kALa vagereno paNa vicAra teo karatA nathI ! A jIvo dharmanA arthI hovA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) SoDazaka prakaraNa - 1 ca svarucibheda eva hetuH // 2 // bAlo hyasadArambho, madhyamabuddhistu madhyamAcAraH / . jJeya iha tattvamArge, budhastu mArgAnusArI yaH // 3 // : vivaraNam : idAnIM pUrvoktAnAM bAlAdInAmeva lakSaNamAha-bAlo hItyAdi / bAlo hi pUrvokta: asan-asundaraH Arambho'syetyasadArambhaH, avidyamAnaM vA yadAgame vyavacchinnaM tadArabhata ityasadArambhaH, na sadA = na sarvadA svazaktikAlAdyapekSa Arambho'syeti vA / madhyamabuddhistu pUrvokto madhyamAcAraH, AgamaidamparyavikalatvAt prAvacanika-kAryA-pravRtteH, jJeya iha-prakrame tattvamArge paramArthamArge pravacanonnatinimitte, budhastUktalakSaNa eva mArgAnusArI jJAnAditrayAnusArI svaparayostavRddhihetutvena, ya: sa vijJeya iti // 3 // : yogadIpikA : AcAradvAraiH tannirUpaNamAha - bAlo hItyAdi / bAlo hi nizcitaM asadArambho niSiddhakAryakArI / madhyamabuddhistu guru-lAghavajJAna-sAdhya-kAryAnAcaraNa-sUtra-dRSTa-mAtra-kAryAcaraNAbhyAM madhyamAcAraH jJeya iha prakrame tattvamArge-mokSAdhvani budhastu sa eva yo mArgAnusArI - jJAnAditrayAnusArI // 3 // bAhyaM liGgamasAraM, tatpratibaddhA na dharmaniSpattiH / dhArayati kAryavazato, yasmAcca viddmbko'pyett|| 4 // : vivaraNam : kathaM punarbAhyaliGgaprAdhAnyadarzino bAlatvamityAha-bAhyamityAdi / bAhyaM - bahirvati dRzyaM liGgamAkAro veSastadasAraM, yataH tatpratibaddhAtadavinAbhAvinI na dharmaniSpattiH - na dharmasaMsiddhirviduSAM matA / dhArayati kAryavazataH kAryAGgIkaraNena svAbhipretaphalasiddhaye yasmAcca viDambako'pyetad dharmaniSpattyabhAvavivakSayA yasmAcce ti hetvantarasUcanam / eko heturbAhyaliGgAddharmaniSpatterabhAvo, dvitIyastu kutazcinnimittA-dviDambakasyApi taddhAraNaM, chatAM, bAhya dekhAvane - bAhya veSane mahattva ApI, bAhya dekhAvamAM dharma mAnI lai, dharmanI parIkSA karanArA hoya che paNa kevaLa bAhyaveza asAra che. dharmasiddhino AdhAra kevaLa bAhyaveza upara nathI. kAraNake, potAnA kAryanI siddhi mATe veSaviDaMbaka AtmAo paNa bAhyaveSa dhAraNa rI. cha.. 2-3-4. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 1 AbhyAM bAhyaliGgamasAraM, sa tu bAlastadeva prAdhAnyena manyata iti // 4 // : yogadIpikA : bAhyaliGgaprAdhAnyadarzino bAlatve hetumAha-bAhyamityAdi / / bAhyam-bahirdRzyaM, liGga-veSAdicihna asAraM - aphalaM, yataH tat pratibaddhA tadavinAbhAvinI dharmaniSpattiAsti / yasmAcca kAryavazataH-svaprayojanAbhilASAd viDambako'pyetad liGgaM dhArayati tato na taddhArayituH praNantu phalamityubhayathA'pyasAramityarthaH // 4 // 1. praNantuzca phaladamityubhayathA ..... / iti pratyantare / bAhyagranthatyAgAnna cAru nanvatra tditrsyaapi| kaJcakamAtratyAgAnna hi bhujago nirviSo bhavati // 5 // vivaraNam : nanu ca bAhyaliGgasya kathamaprAdhAnyaM bhavadbhirucyate ? yatastat parigraha-tyAgarUpamityAzakyA''ha-bAhyetyAdi / bAhyagranthatyAgAd-dhana-dhAnya-svajanavastrAdityAgAd na cAru na zobhanaM bAhyaliGgaM, nanu nizcitametad atra loke tada bAhyaliGgam itarasyApi-prAkRtasyApi manuSyatiryakprabhRteH sambhavati, enamevArthaM prativastUpamayA darzayati-kaJcakamAtratyAgAd -upari-varti-tvaGmAtra-parityAgAt na hinaiva bhujagaH - sarIsRpaH kathaJcin nirviSo bhavati // 5 // : yogadIpikA : tyAgalakSaNatvAdidaM zobhanaM bhaviSyatItyAzaGkyA''ha-bAjetyAdi / bAhyagranthasya dhanadhAnyAdestyAgAn na cAru na zobhanaM bAhyaliGgaM guNazUnyaM nanunizcitam atra-loke / tadbAhyagranthAbhAvalakSaNam itarasya tiryagAderapi sambhavati / etadeva mAtra bAhyaveSa dhAraNa karanAra ke tevAne vaMdana karanArane koI phaLa maLatuM na hovAthI baMnene mATe bAhyaveSa asAra che. dhana-dhAnya-svajana-vastrAdinA tyAgarUpa guNazUnya-bAhyaveSa to tiryaMcAdine paNa hovAthI azubha che. kahyuM che ke - kAMcaLIno tyAga karavA mAtrathI sarpa jema nirviSa banato nathI, tema mAtra gRhasthaveSano tyAga karavAthI ane mAtra sAdhuveSa dhAraNa karavAthI mohaviSathI rahita banI zakAtuM nathI. 5 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 1 prativastUpamayA dRDhayati kaMcukamAtrasya-uparivartitvaGmAtrasya tyAgAn na hi - naiva bhujagaH sarpo nirviSo bhavati // 5 // mithyAcAraphalamidaM hyaparairapi gItamazubhabhAvasya / sUtre'pyavikalametatproktamamedhyotkarasyApi // 6 // : vivaraNam : . prastutamevArthaM tantrAntarasaMvAdenAha - mithyetyAdi / mithyA-alIko viziSTa-bhAva-zUnya: AcAro mithyAcArastasya phalaM -kAryam idaM bAhyaliGgaM kevalameva, hiH yasmAd aparairapi tantrAntarIyaiH gItaM-kathitam azubhabhAvasya Antara-zubha-bhAva-rahitasya puMsaH / mithyAcArasvarUpaM cedaM - . "bAhyendriyANi saMyamya, ya Aste manasA smaran / / indriyArthAn vimUDhAtmA, mithyAcAraH sa ucyate / / (gItA 3.6) janmAntaropArjitAkuzala-karmavipAka evaiSa yadbhogopabhogAdi-rahitena prekSAvatpuruSaparinindanIyaM kliSTajIvikAprAyaM tathAvidha-bAhyaliGgadhAraNamiti, tantrAntaraprasiddhamimamarthamaGgIkRtyAparairapItyuktam / na kevalaM tantrAntareSu, sUtre'pi-Agame'pi svakIye avikalaMparipUrNam etad bAhyaliGga svakIyameva proktaM pratipAditaM aihabhavika-pArabhavikaliGgAnyAzritya amedhyotkarasyApi - uccAranikarakalpasyApi pravacanoditAzeSa-guNazUnyasyeti yAvad, yata uktam - "aNaMtaso davvaliMgAI (upadezamAlAyAm) : yogadIpikA : uktArthe tantrAntarasaMvAdamapyAha - mithyetyAdi / hiryasmAd aparairapi tantrAntarIyairapi azubhabhAvasya pusa idam - kevalaM bAhyaliGgaM mithyAcArasya phalaM gItam / mithyAcArasvarUpaM cedam - "bAhyendriyANi saMyamya, ya Aste manasA smaran / indriyArthAn vimUDhAtmA, mithyAcAraH sa ucyate // " iti / AvA bAhyaveSadhArInA dharmanA AcArane jainetaro paNa mithyAcAra' kahe che. kahyuM che ke - bahArathI indriyo (ane mana) upara saMyama mUkI, aMtarathI viSayonI jhaMkhanA karanAro jIva mithyAcArI che. jainazAstro paNa kahe che - mAtra bAhyaveSa to azucinA ukaraDA jevo che. ene to guNazUnya abhavyAdi jIvo paNa dhAraNa karI zake che. jIve evAM dravyaliMga (bAhyaveSa) anaMtIvAra grahaNa karyA che. 6 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 1 sUtre'pi svakIyAgame'pi etad bAhyaliGgaM avikalaM paripUrNam amedhyotkarasyApiuccAra-nikara-kalpasyA-pyuktam-anantazo dravyaliGgagrahaNazravaNAt // 6 // vRttaM cAritraM khalvasadArambhavinivRttimat tacca / sadanuSThAnaM proktaM, kArye hetUpacAreNa // 7 // : vivaraNam : 'madhyamabuddhirvicArayati vRttaM' ityuktaM, tatra kiM tadityAha-vRttamityAdi / vattaM - vartanaM vidhi-pratiSedharUpaM, tacca cAritrameva, khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt, tacceha sadanuSThAnaM proktaM, tatkIdRzaM ? - 'asadArambhavinivRttimat' asadArambhaH azobhanArambhaH prANAtipAtAdyAzrava-paJcaka-rUpastato vinivRttimad-hiMsAdi-nivRttirUpamahiMsAdyAtmakam / nanu kathaM sadanuSThAnaM cAritramabhidhIyate, yatazcAritramAntara-pariNAmarUpaM, sadanuSThAnaM tu bAhyasatkriyA-rUpaM, tadanayoH svarUpabhedaH parisphuTa evAstItyAzaGkyAha-'kArye hetUpacAreNa' kArye sadanuSThAnarUpe hetUpacAreNa-bhAvopacAreNa, tatpUrvakatvAtsatkriyAyAH, yaccAntara-pariNAma-vikalaM tat sadanuSThAnameva na bhavatIti bhAvaH // 7 // : yogadIpikA : vRttamAzrityAha-vRttamityAdi / vRttam-vidhi-pratiSedharUpaM vartanam, cAritrameva khlurvdhaarnnaarthH| [2] madhyama buddhi jIvo H madhyamabuddhivALA jIvo madhyama - viveka saMpanna hoya che. madhyama AcAravALA hoya che. teo AgamanAM rahasyane jANanArA na hovAthI temanI pravRtti AgamAnusAriNI hotI nathI. madhyamabuddhivALA jIvo vRtta eTale cAritrane, AcArane jonArA hoya che. enA AdhAre dharmanI parIkSA kare che paNa AcAranI zuddhatA teo joI zakatA nathI. zuddha AcAra - cAritra tene kahevAya, je esa AraMbhathI pAchA pharavArUpa hoya arthAt hiMsAdi AzravonI nivRttivALuM hoya ane ahiMsAdi dharmonI pravRttivALuM hoya. AvA sadanuSThAnarUpa cAritrane bAhyacAritra kahevAya. cAritramohanIyanA kSayopazamathI hiMsAdi asad AraMbhothI pAchA pharavAno pariNAma te AMtara - zuddhacAritra che. A AMtaracAritrarUpa pariNAmanI sAdhaka saanuSThAnarUpa kriyAne paNa upacArathI bAhya zuddhacAritra kahevAya. AMtara pariNati vagaranuM cAritra e sadanuSThAna ja nathI. 7 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 ) SoDazaka prakaraNa - 1 taccehAsadArambhAd AzravarUpAd vinivRttimad - ahiMsAdyAtmakaM, sadanuSThAnaM proktam, kArye-sadanuSThAnarUpe, heto:- AntaracAritrapariNAmarUpasya, upacAreNa-adhyAropeNa // 7 // parizuddhamidaM niyamAdAntarapariNAmataH suparizuddhAt / anyadato'nyasmAdapi budhavijJeyaM tvacArutayA // 8 // : vivaraNam : etacca sadanuSThAnaM zuddhAzuddhabhedaM, tad-dvayamapyAha-parizuddhamityAdi / parizuddhaM-sarvaprakArazuddhaM idaM-sadanuSThAnaM niyamAt-niyamena AntarapariNAmataHtathAvidha-cAritra-mohanIya-karmakSayopazamAdijanyAt suparizuddhAt zAstrAnusAreNa samyaktvajJAnamUlAditi bhAvaH / anyad-aparizuddhaM, ato'nyasmAd - AntarapariNAmAdyo'nyaH kazciddhetullAbha-pUjAkhyAtyAdistato'nyasmAdapi pravartate / nanu parizuddhAparizuddhayoH sadanuSThAnayoH svarUpaM tulyamevopalabhAmahe, tatkathaM pratiniyatasvarUpatayA jJAyata ityAha-'budhavijJeyaM tvacArutayA' budhaiH tattvavidbhireva acArutayAasundaratvenetararUpaviviktaM tadvijJAyate yathA acArviti, na punaritaraiH, teSAM tdgtvishessaanuplmbhaaditi|| 8 // yogadIpikA : etacca sadanuSThAnaM zuddhAzuddhatayA dvibhedamityAha - parizuddhamityAdi / parizuddhaM-sarvathA zuddham idaM - sadanuSThAnaM niyamAd-AntarapariNAmatazcAritra-mohakSayopazamajanyAt suSTha-samyaktvajJAnamUlatvena prishuddhaat| anyad - aparizuddham ato'smAdAntaraparimANAt, yo'nyaH kshciddheturlaabhpuujaakhyaatyaadistsmaadpi| etadapItaratulyatvenaiva pratIyate tatrAha-budhavijJeyaM tu-tattvavidbhireva vijJeyam acArutayA'sundaratvena / ta eva hi kSIranIra-vivecakA nAnya iti // 8 // e bAhya cAritranI sAthe zuddha AMtara pariNAmarUpa cAritra eTale ke - pratyAkhyAnAvaraNIyakarma (cAritramohanIya)nA kSayopazamavALuM AMtaracAritra, A bAhya-Attara cAritranI sAthe samyakatvanuM ane gulAghavAdidoSanuM jJAna paNa joIe, to ja te cAritra zuddhacAritra kahevAya. pUjA, lAbha, prasiddhi, AdinA azuddha AzayavALA; mithyAtva ane ajJAnathI kalaMkita cAritrane azuddha - asuMdara cAritra kahevAya...! cAritranI A azuddhi ke zuddhi madhyama buddhivALA jIvo samajI zakatA nathI. teo to phakta moghamarIte (oghathI) AcArane jonArA hoya che. sadanuSThAnarUpa bahArathI zuddha lAgatuM cAritra azuddha kaI rIte che ? te enAM keTalAMka lakSaNo uparathI tattvavettA budhapuruSo ja jANI zake che! kAraNa teo ja kSIra-nIranA bhedane sama cha, jI na3 !! 8 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 1 gurudoSArambhitayA laghvakaraNayatnato nipuNadhIbhiH / sannindAdezca tathA jJAyata etanniyogena // 9 // : vivaraNam : kaH punarvizeSo yadupalambhAt sadanuSThAnAsadanuSThAnayoridamavadhAryate'parizuddhametaditi? tdupdrshnaarthmaah-gurvityaadi| ___ gurUn doSAn-pravacanopaghAtakAriNaH ArabdhaM zIlamasyetigurudoSArambhI tadbhAvastayA, laghuSu-sUkSmeSu doSeSu akaraNayatnaH- parihArAdarastasmAcca nipuNadhIbhiHkuzalabuddhibhiH, tathAsatAM-satpuruSANAM sAdhuzrAvakaprabhRtInAMnindAdi-nindA-garhA-pradveSAdiH tasmAcca jJAyata etad aparizuddhAnuSThAnaM niyogena-avazyantayA / yo hi gurudoSAdiSu pavartate tasyAnta:karaNazuddherabhAvAdasadanuSThAnametaditi nizcIyate // 9 // : yogadIpikA : yathA budhairidamazuddhaM jJAyate tathA''ha-gurvityAdi / gurUn doSAn pravacanopaghAtAdInArabdhaM zIlaM yasya sa tathA tattayA / yo laghuSu-sUkSmeSu doSeSu-akaraNayatnaH parihArAdarastasmAn nipuNadhIbhiH kuzalabuddhibhiH tathA satAm - satpuruSANAM sAdhu-zrAddhAdInAM nindAderga pradveSAdezca jJAyate etad aparizuddhAnuSThAnaM niyogenavshyNtyaa| gurudoSArambhAderaparizuddhikAryatvAt // 9 // AgamatattvaM jJeyaM tad, dRssttessttaaviruddhvaakytyaa| utsargAdisamanvitamalamaidamparyazuddhaM ca // 10 // : vivaraNam : 'AgamatattvaM tu budhaH parIkSata' ityuktaM, kiM punastadityAha-AgametyAdi / AgamatattvaM jJeyaM bhavati tat kathaM jJeyaM ? - dRSTa-pratyakSAnumAnapramANopalabdhaM iSTam* e azuddha cAritrane jANavAnAM lakSaNoH nAnA nAnA ane sUkSma doSonA tyAganI kALajI dekhAya ane (2) jainazAsananI apabhrAjanA - niMdA thAya evAM kAryo kare, arthAtu moTA doSo seve. sAdhu - zrAvaka vagerenI niMdA - ga, dveSa vagere kare. moTA doSo sevanAranuM aMtaHkaraNa zuddha na hovAthI temanuM cAritra azuddha che. kuzaLa buddhivALA budhapuruSo A lakSaNo uparathI azuddhacAritrane sArI rIte samajI zake cha. 8. [3] budha jIvo H A budha jIvo viziSTa viveka saMpanna hoya che. e budha jIvo, Agamatattvane - AgamanAM rahasyane sArI rIte tapAse che. kAraNake, dharma-adharmanI vyavasthAmAM Agama ja Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10) SoDazaka prakaraNa - 1 Agamena svavacanairevAbhyupagataM tAbhyAmaviruddhAni vAkyAni yasminnAgamatattve tat dRSTeSTAviruddhavAkyaM tadbhAvastayA / yo'rthaH pratyakSAnumAnAbhyAM paricchidyate tasmin yad Agamatattvamapyavirodhi bhavati, tadviruddhasya tAbhyAmeva nirAkaraNAt, pratyakSAnumAnaviruddhasyAgamasyApramANatvAt / svavacanairevAgamenAbhyupagate'rthe pradezAntaravartinA'syaivAgamasya vacanaM yadi virodhi na bhavatyarthatastad AgamatattvamiSTAvirodhivAkyaM bhavati, parasparAvirodhivacanamityarthaH / tadeva vizinaSTi - 'utsargAdisamanvitaM' utsargaHsAmAnyaM, yathA 'na hiMsyAdbhUtAni' AdizabdAdapavAdaH - vizeSo glAnAdi-prayojanagatastAbhyAM yuktam / alaM-atyarthaM aidaMparyazuddhaM ca-idaM paraM-pradhAnamasmin vAkya itIdamparaM tadbhAva aidamparya vAkyasya tAtparya zaktirityarthastena zuddhaM yadAgamatattvaM tadiha jJeyamiti // 10 // yolipi : AgamatattvamAzrityAha-AgametyAdi / AgamatattvaM tat prasiddhaM jJeyaM bhavati, dRSTa-pratyakSAnumAne, iSTam-svAbhyupagata AgamastAbhyAm-aviruddhamabAdhitArthaM vAkyaM yasya tattayA / tathA utsargAdinAutsargApavAdAbhyAM samanvitaM, na tu tadekAntavAda-duSTam / alam-atyartham, aidamparyeNabhAvArthena zuddhaM ca, na tu zrutamAtreNAvicchinnAkAGkSam // 10 // pramANabhUta che. e Agama ja jo barAbara na hoya, to emAM kahelAM anuSThAno upara kevI rIte bharoso rakhAya? * AgamatattvanI parIkSA-zuddhi traNa vastunA AdhAre : (1) AgamavacanamAM daSTa ane ISTano virodha na joie arthAt daSTa ane ISTa sAthe Agamavacanano avirodha hovo joie. (samAnatA hovI joIe.) (2) Agamavacana utsarga ane apavAdathI yukta hovuM joIe. (3) Agamavacana aidaMparyazuddha hovuM joie arthAt tAtparyazuddha hovuM joIe. emAM - (1) daSTa - ISTano avirodha: daSTa sAthe eTale ke pratyakSa dekhAtI vastu (pratyakSapramANa) sAthe virodha na hovo joie. jema ke - aneka AtmAo najare dekhAya che chatAM AtmA eka ja che, evuM kathana karavuM e pratyakSavirodhI vacana gaNAya. e ja rIte Agamavacana, anumAnapramANathI siddha thatI vastunuM virodhI na hovuM joie. "AtmA nitya ja che" evuM kahenAra Agama, anumAnanuM virodhI che. e ja rIte Agama ISTanuM virodhI paNa na hovuM joie. je Agame eka jagyAe koi vAta svIkArI hoya, mAnya rAkhI hoya; e ja vAtano, e ja AgamamAM bIjI jagyAe niSedha karyo hoya, asvIkAra karyo hoya; to e ISTavirodhI Agama kahevAya. A rIte daSTa ane ISTanuM virodhI Agama azuddha gaNAya. daSTa ane ISTanuM avirodhI Agama ja zuddha gaNAya. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 1 (11) AtmA'sti sa pariNAmI, baddhaH satkarmaNA vicitreNa / muktazca tadviyogAd, hiMsAhiMsAdi taddhetuH // 11 // kavivaram tadevAgamatattvamupanyasyati granthakAraH - AtmetyAdi / AtmA-jIvaH so'sti, lokAyatamatanirAsenaivaM yatra pratipAdyate tadAgamatattvamiti, evaM padAntareSvapi sambandhanIyaM, sapariNAmI saH-pUrvaprastuta AtmA pariNAmI-pariNAmasahitaH, paJcasvapi gatiSvanvayI caitanyasvarUpaH puruSaH, pariNAmalakSaNaM cedaM pariNAmo hyarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnam / na ca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH // 1 // muktazca tadviyogAt-karmaviyogAd-AtyantikakarmaparikSayAt / 'hiMsAhiMsAdi taddhetu riti hiMsA Adiryasya taddhisAdi-prANAtipAtAdipaJcakam, ahiMsA Ardiyasya tadahiMsAdi-mahAvratapaJcakaM, tayorbaddhamuktayoH arthato bandhamokSayorvA heturvartate hiMsAdi ahiMsAdi veti 2ze. : yolipi : tadevAgamatattvamupanyasyati aatmaastiityaadi| (2) utsarga ane apavAdathI yuktaH utsarga eTale mULavidhAna-mukhyamArga. jema ke - koI jIvanI hiMsA na karavI. apavAda eTale utsargamArganI poSaka chUTachATa. bImArI vagerenA kAraNe, hiMsA doSavALo - AdhAkarmI AhAra vAparavAnI chUTa ApavAmAM AvI che. AvA utsarga apavAda baMne batAvyA hoya e ja Agama zuddhaAgama kahevAya. jo apavAda-mArgano upayoga na kare to asamAdhimAM paDe, cAritrAdinA bhAva gumAve, kaThora karma bAMdhe, durgatimAM jAya, jIvono hiMsaka bane ane jo apavAda sevI, sAjA thai, prAyazcittathI zuddhi karI le ane uttama ahiMsAyukta cAritra pALe to UMce caDhe, anekone ahiMsAnA mArge vALI zake; mATe utsarga ke apavAdanA ekAMtamArgathI - vidhAnathI dUSita Agama, zuddha Agama na kahevAya. 10. (3) aidaMparya zuddha : parizuddha Agamatattva (1) AtmA che. (2) AtmA pariNAmI nitya che. (3) AtmA vicitra prakAranAM vAstavika (kAlpanika nahIM) karmathI baMdhAya che. (4) e karmothI AtmA mukta paNa thaI zake che. (5) AtmAne karmathI baMdhAvAnA hetuo hiMsA vagere che ane karmathI mukta thavAnA hetuo ahiMsAdi che. A rIte je AgamomAM AtmA vagere tattvo mAnavAmAM AvyAM hoya, te ja Agama aidaMparyazuddha kahevAya. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12). SoDazaka prakaraNa - 1 AtmA jIvaH sa asti, etena cArvAkamatanirAsaH / sa pariNAmI-pariNAmasahito na tu kUTasthanityaH, etena sAGkhyAdimatanirAsaH / tathA baddhaH-satA vastusatA na tu kalpitAvidyAdi-svabhAvena karmaNA vicitreNa nAnArUpeNaitena vedAntyAdimatanirAsaH / muktazca tadviyogAtkarma-kSayAd hiMsAhiMsAdi tayorbandhamokSayorhetuH / evaM yatra pratipAdyate tadAgamatattvamiti yojanA // 11 // paralokavidhau mAnaM vacanaM tadatIndriyArthadRgvyaktam / sarvamidamanAdi syAdaidamparyasya zuddhiriti // 12 // : vivarapAm: "aidamparyazuddhaM ce' tyuktaM, kA punaH sA zuddhiraidamparyasyetyAha-paraloketyAdi / paralokaviSayo vidhi:-karttavyopadezastasmin mAna-pramANaM vacanaM-AgamaH, kIdRzamityAha-tad-vacanaM atIndriyAnarthAn pazyatIti atIndriyArthadRk-sarvajJaH sarvadarzI tena vyaktaM-abhivyaktArthaM pratipAditArthamitiyAvat / sarvamidaM - vacanamanAdisyAt pravAhataH sarvakSetrAGgIkaraNena, idamaidamparyasya zuddhirityevaMprakArA'vaseyeti // 12 // nAstikamata pramANe AtmA zarIrarUpa che. zarIra e ja AtmA che. naiyAyikadarzana pramANe AtmA nitya ja che. bauddhamata pramANe AtmA ekAMte anitya ja che. sAMkhyamata pramANe AtmA karmathI baMdhAto ja nathI. bauddha mata mujaba kAlpanika vAsanAthI baMdhAya che. vaizeSikamata pramANe amUrta guNathI baMdhAya che ane abhivyanI mAnyatA pramANe jIva karmathI mukta thato ja nathI. jemAM AvAM asatya pratipAdano hoya e Agamo aidaMparyazuddha na gaNAya. AtmA che' ema kahevAthI nAstikamatanuM (cArvAka) khaMDana thayuM. "AtmA pariNAmI che ema kahevAthI AtmAne kUTanitya mAnanAra sAMkhyAdimatanuM khaMDana thayuM. "vAstavika karmathI baMdhAya che ema kahevAthI kalpita avidyAnA baMdhanane mAnanAra vedAMtI vagerenuM khaMDana thayuM. "jIva mukta thAya che ema kahevAthI abhavyanA matanuM khaMDana thAya che. gatyaMtara (pAMce gatimAM) gamana e pariNAma che. AtmA eka ja avasthAmAM kAyama raheto nathI. sarvathA nAza paNa pAmato nathI. mAtra avasthA badalAya che. A vAta AtmAnA jANakArone iSTa che. AvuM jayAM kahevAyuM che te Agamatattva (zuddha) che. ema joDANa karavuM. 11 AgamanI aidaMparyazuddhiH ' paraloka hitakArI vidhi-niSedhamAM, pramANabhUta Agamavacana ja che. e vacananA upadezaka, prakAzaka atIndriya padArthone sAkSAt jonAra sarvajJa - sarvadarzI puruSo ja hoI zake ! Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1 SoDazaka prakaraNa - 1 : yogadIpikA : AtmanaH pariNAmitvAdikaM dRSTeSTAbAdhitamityAgamatattvasya dRSTeSTAviruddhavAkyatvamupadarzitam, utsargApavAdayuktatvaJca sphuTameva, tatsUtrANAM bahUnAmupalambhAd, athaidamparyazuddhimupadarzayati-paretyAdi / paralokavidhau-AmuSmikaphalopadeze mAna-svatantrapramANaM vacanamAgamaH tad vacanaM atIndriyArthadRzA sarvajJena vyaktaM pratipAditArtham, anysyaadRssttaarthaabhidhaan-shktybhaavaat| sarvamidaM vacanam anAdi syAt sarvakSetrApekSaM pravAhataH, tata ApAtaviruddhe'pyarthe etadAjJaiva pramANam 'ityevaMprakAraiH aidamparyasya zuddhivaseyA // 12 // bAlAdibhAvamevaM samyag vijJAya dehinAM gurunnaa| saddharmadezanA'pi hi kartavyA tadanusAreNa // 13 // :vivaraNam : evaM trayANAM saddharmaparIkSakANAM saprapaJcaM lakSaNamabhidhAya tadgatadezanAvidhimAha - baalaadiityaadi| bAlAdInAM bhAvaH- pariNAmavizeSaH svarUpaM vA taM evaM-uktanItyA samyagaavaiparItyena vijJAya-avabudhya dehinAM-jIvAnAM guruNA-zAstrAbhihitasvarUpeNa, yathoktaM dharmajJo dharma-kartA ca, sadA dharma-pravartakaH / sattvebhyo dharma-zAstrArtha-dezako gururucyate // 1 // AgamavacananI prarUpaNA paNa, anAdikALathI cAlI Ave che ane tevA pUrvapuruSonAM vacanonA avalaMbane ja thatI Ave che. Agamavacana pratyenI AvI mAnyatA audaMparyanI zuddhi gaNAya. budha jIva ja A rIte AgamanI parIkSA karI zake che. upalakadaSTie ke sthUladaSTie viruddha artha jaNAto hoya to paNa sarvajJa bhagavaMtanI AjJA ja pramANa che; ema sacoTa rIte mAnavuM joIe ane e ja aidaMparyanI zuddhi jANavI. 12 bALa - madhyama ane budha jIvane kevI dezanA ApavI? upara mujaba, bALa-madhyama ane budha puruSone oLakhI, emanI kakSA mujaba temane saddharmanI dezanA ApavI. upadezaka guru kevA joie? (1) dharma zata (2) dhanu maay25|| 42 // 2 // (3) me dharma vinA bhane (4) pAne dharmazAstranA upadezaka hoya te guru kahevAya. (1) bALa jIvone : veSa pAchaLa jarUrI AcAra saMhitAno upadeza Apavo. kAraNake, e veSa mAtramAM ja aTakI gayA che. ene e bALanI kakSAmAMthI madhyamanI kakSAmAM lAvavA mATe AcArano upadeza Apavo yogya gaNAya. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) SoDazaka prakaraNa - 1 saddharmasya dezanA'pi hi-pratipAdanAkarttavyA tdnusaarenn-baalaadiprinnaamaanuruupenn| yasya yathopakArAya saMpadyate dezanA tasya tathA vidheyeti // 13 // : yogadIpikA : evaM saddharmaparIkSakANAM bAlAdibhedatrayamuktvA tdgtdeshnaavidhimaah-baalaadiityaadi| bAlAdInAM bhAvaM rucivizeSamevamuktarItyA samyag-avaiparItyena vijJAya-avabudhya, dehinAM guruNA saddharmadezanApi hi tadanusAreNa-bAlAdipariNAmAnurUpeNa karttavyA tathaiva tadupakArasampatteH // 13 // yadbhASitaM munIndraH, pApaM khalu dezanA parasthAne / unmArganayanametad, bhavagahane dAruNavipAkam // 14 // vivaraNam : atraiva hetudvAreNa vyatirekamAha - ydityaadi| yad-yasmAd bhASitam - uktaM munIndaiH - samayajJaiH pApaM khalu vartate dezanA parasthAne-bAlasambandhinI madhyamabuddheH tatsambandhinI budhasya sthAne / kimityAha-unmArganayanam-unmArgaprApaNaM etad-viparItadezanAkaraNaM bhavagahanesaMsAragahane dAruNavipAkaM-tIvravipAkaM, te hi viparItadezanayAnyathA cAnyathA ca pravarttanta itikRtvA / / 14 / / : yogadIpikA : uktamevArthaM vyatirekeNa draDhayati-yadityAdi / yad-yasmAd bhASitaM munIndraH-paramajJAnibhiH pApaM khalu vartate dezanA parasthAnebAlAdiyogyA madhyamAdisthAne etadviparItadezanAkaraNamapariNAmasyAtipariNAmasya vA jananAt (2) madhyama jIvone sadanuSThAnamAM (AcAramAM) jarUrI zuddhaAzayanI ane moTA doSonA tyAganI dezanA ApavI joie. A jIvo AcAranA premI hovA chatAM, emane zuddha AcAranA premI banAvavA mATe evI dezanA ApavI yogya gaNAya. (3) budha jIvone zuddha AgamatattvanI dezanA ApavI joie. jagatamAM judA judA aneka prakAranAM Agamatattvo hovAthI, zuddha AgamatattvanI dezanA emane upakAraka thaI zake. 13 A rIte bALa - madhyama ke budha jIvomAM khUTatuM evuM AgaLa AgaLanuM tattva upadezanuM joIe, jethI temane lAbha thAya. pApahezana: bALano upadeza madhyamane, madhyamano upadeza budhane, budhano upadeza bALane, apAya e dezanA parasthAnadezanA kahevAya. evI parasthAna dezanAne pApadezanA kahI che. ethI zrotAvarga Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 1 (15) zroturunmArganayanaM-bhavagahane saMsArakAnane dAruNavipAkaM vA, kuzIlatayA mahAnarthahetutvapratipAdanAt // 14 // hitamapi vAyorauSadhamahitaM tat zleSmaNo yathA'tyantam / saddharmadezanauSadhamevaM bAlAdyapekSamiti // 15 // vivaraNam : kathaM punardezanA svarUpeNa samayoktatvena sundarA'pi satI parasthAne paapmityaahhitmityaadi| hitamapi - yogyamapi vAyoH - zarIragatasya vAtasya auSadhaM - snehapAnAdi ahitaM tadevauSadhaM zleSmaNo yathA'tyantaM bhavati tatprakopahetutvena, saddharmadezanauSadhaM - svarUpeNa sundaramapi tadavajJAnahetutvena evamahitaM bAlAdyapekSamiti - bAlamadhyamabuddhibudhApekSam / tasmAttadapAyabhIruNA taddhitapravRttena ca guruNA teSAM bhAvaM vijJAya dezanA vidheyeti zAstropadezaH // 15 // : yogadIpikA: samayoktatvena svarUpataH zobhanAyA api dezanAyAH parasthAne'hitatve dRssttaantmaahhitmityaadi| tat-prasiddhamauSadhaM snehapAnAdi vAyo:-zArIravAtasya sAtmyApAdakatvena hitamapi yathA zleSmaNo'tyantamahitaM bhavati tatprakopahetutvAd, evaM saddharmadezanauSadhaM madhyamAdiyogyaM bAlAdyapekSaM tadajJAnahetutayA svarUpataH sundaramapyahitaM bhavati / tasmAttadapAyabhIruNA tadbhAvaM vijJAya dezanA vidheyetyupadezaH // 15 // mArgane badale unmArge kheMcAI jAya che ane jIvo apariNata ke atipariNata bane che. e upadezanA AdhAre dharmanI viparIta pravRtti karI, jIvo saMsAramAM bhaTake che, ethI baMdhAyelA azubhakarmanuM kaTuphaLa bhogave che. 14 svarUpe dharmadezanA zAstrIya - sArI hovA chatAM, parasthAnamAM apAya to nukazAnakAraka thAya che. jema vAyunA daradIne hitakArI auSadha, zleSma-kaphanA daradIne ApavAmAM Ave to, lAbha karavAne badale UlaTo zleSma-kaphano prakopa thAya che; ema madhyama AcAravALA athavA to zuddhacAritranA gaveSaka madhyamajIvane, bALayogya upadeza Apavo athavA prAthamika AcAranuM paNa jenAmAM ThekANuM nathI evA bALajIvone, UMcAM tattvono upadeza Apavo hitakArI na gaNAya ; mATe te te kakSAnA jIvone samajIne kakSA pramANe dezanA ApavI e zAstrano upadeza che. 15 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 1 etadvijJAyaivaM yathocitaM shuddhbhaavsmpnnH| vidhivadiha yaH prayuGkte, karotyasau niyamato bodhim // 16 // :vivaraNam : pUrvoktamarthaM nigmyti-etdityaadi| etad-dezanAgataM vijJAya-avabudhya evam-uktanItyA yathocitaM-yathArha zuddhabhAvasampanno guruH vidhivad-vidhinAyaH prayuGkte pravarttayati bAlAdiviSayekarotijanayati asau- guruH niyamato-niyamena bodhimiti // 16 // iti zrImadyazobhadrasUgkRita - SoDazAdhikAravivaraNe prathamo'dhikAraH / yogadIpikA : uktamarthaM nigmynnaah-etdityaadi| etaddezanAsvarUpamevamuktaprakareNa vijJAya yathocitaM yathArha zuddhabhAvasampanno vidhivadvidhinA ya iha bAlAdiloke prayuGkte pravartayAti saddharmadezanauSadhaM asau niyamato bodhiM (karoti) janayati // 16 // ___ iti nyAyavizAradamahopAdhyAyazrImad yazovijayagaNipraNItayogadIpikAvyAkhyAyAM prathamo'dhikAraH // ||iti sddhrmpriiksskaadhikaarH|| kahevAnuM tAtparya e che ke - dharmadazanA te te jIvanI kakSA pramANe ApavI. A rIte zuddhabhAvasaMpanna gurue dezanA saMbaMdhI hakIkata jANIne, upara kahelI vidhipUrvaka dezanA ApavI. e rIte dezanA ApanAra guru niyamA-nizcitapaNe e jIvone bodhi prApta karAve che arthAt samyagdarzana prApta karAve che. 16 prathama poDaza samApta..... Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath dvitIyaH saddharmadezanAdhikAraH // bAlAdInAmeSAM yathocitaM tadvido vidhirgItaH / saddharmadezanAyAmayamiha siddhAntatattvajJaiH // 1 // vivaraNam : 'gururbAlAdInAM dezanAM vidaghAtI' tyuktaM, tatra vidhimaah-baalaadiinaamityaadi| bAlAdInAmeSAM-pUrvoktAnAM yathocitaM-yathArha tadvido-bAlAdisvarUpavido vidhirgIta:-kathitaH saddharmadezanAyAM viSaye ayamiha-vakSyamANaH siddhAntatattvajJaiHAgamaparamArtha-nipuNairiti // 1 // : yogadIpikA : gururbAlAdInAM vidhinA dezanAM dadyAdityuktaM tdvidhimevaah-baalaadiinaamityaadi| bAlAdInAM prAguktAnAM, tadvidaHtatsvarUpavidaH, saddharmadezanAyAmayamiha vakSyamANaH siddhAnta-tattvajJairvidhirgItaH // 1 // bAhyacaraNapradhAnA, karttavyA dezaneha bAlasya / svayamapi ca tadAcArastadagrato niyamataH sevyaH // 2 // : vivaraNam : tatra bAlasya pariNAmamAzritya hitakAriNI dezanAmAha-bAhyetyAdi / bAhyacaraNapradhAnA-bAhyAnuSThAnapravarA karttavyA-vidheyA dezanA-prarUpaNA iha-prakrame bAlasya-Adyasya dharmArthinaH, svayamapi ca-AtmanApi ca tadAcAraH-sa cAsAvAcArazcopadizyamAnAcAra: tadagrato-bAlasyAgrataH niyamato-niyamena sevyobhavatyAcaraNIyaH, yadi punaH svayamanyathA sevyate anyathA copadizyate tadA tadvitathAzaGkAM janayati, atastadbhAvavRddhaye samupadizyamAnaM tathaivA''sevyamiti // 2 // 2 - saddharma nA SoDAi jIvonA bAlAdisvarUpane jANanAra guru mATe dezanA ApavAno vidhi, AgamanAM rahasyane jANanAra jJAnI mahApuruSoe, nIce mujaba kahyo che. 1 (1) bALajIvone yogya dharmadezanAH- bALajIvonA pariNAmanA AdhAre, e jIvone hitakaranArI dharmadazanA ApavI. pahelA prakAranA dharmanA arthI ane dharmanA parIkSaka bALajIvone, mukhyatve bAhya AcAra - anuSThAnavALI dezanA ApavI ane dezanAdAtA gurumahArAje paNa e AcAronuM bALajIvo AgaLa kaDakarIte pAlana karavuM. bALajIvone upadezamAM batAvAto (kahevAmAM Avato ) kaDaka AcAra, dezanA dAtA guru-mahArAja pote jo na pALe to dharmamAM viparItapaNAnI zaMkAthI zrotAmAM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) SoDazaka prakaraNa - 2 : yogadIpikA : tatra bAlocitadezanAmAha bAhyetyAdi / iha-prakrame bAlasya-Adyasya dharmArthino bAhyacaraNapradhAnA- bAhyAcAramukhyoddezyakA dezanA karttavyA, svayamapi-cAtmanApi ca, tadAcAro-bAhyAcArastadagrato-bAlasyAgrato niyamataH sevyo bhavati, svayamupadizyamAnAcArA'karaNe vitathAzaGkayA zrotumithyAtvavRddhiprasaMgAt // 2 // samyag locavidhAnaM, hyanupAnatkatvamatha dharA zayyA / praharadvayaM rajanyAH, svApaH zItoSNasahanaM ca // 3 // SaSThASTamAdirUpaM, citraM bAhyaM tapo mahAkaSTam / alpopakaraNasandhAraNaM ca tacchuddhatA caiva // 4 // gurvI piNDavizuddhizcitrA dravyAdyabhigrahAzcaiva / vikRtInAM santyAgastathaikasikthAdipAraNakam // 5 // aniyatavihArakalpaH, kAyotsargAdikaraNamanizaM ca / ityAdi bAhyamuccaiH, kathanIyaM bhavati bAlasya // 6 // vivaraNam : tAmeva bAlasya deshnaamaah-smygityaadi| samyag locavidhAnaM-locakaraNaM kathanIyaM bhavatIti yogaH, hizabdazcArthe sarvatrAbhisambandhanIyaH, anupAnatkatvaM ca-na vidyate upAnahau yasya so'yamanupAnatkastadbhAvastattvaM atha dharA zayyA-dharA-pRthvI saiva zayyA-zayanIyaM nAnyat paryaGkAdi, praharadvayaM rajanyAH svApaH-prathamayAme svAdhyAyakaraNaM sAmAnyenaiva sAdhUnAM, dvitIyatRtIya-praharayostu svaap:(bALajIvomAM) mithyAtvanI vRddhino prasaMga Ubho thAya. jIvo sukhazAliyApaNAthI ane sukhazIliyApaNAne poSavA jIvahiMsAdi pApo karIne saMsAramAM bhaTake che. e hiMsAdi pApone tathA bhavabhramaNane aTakAvavA sukhazAliyApaNuM choDI kaSTamaya AcAranuM pAlana karavuM joie arthAta e bALajIvonA bhAvanI vRddhi mATe je rIte AcArano upadeza karAya te rIte tenuM pAlana paNa pote karavuM joie. 2 kaSTamaya AcAro : (1) loca karAvavo hajAmata karAvavAmAM sukhazIlatA ane pANInA jIvonI hiMsA vagere doSo (2) khullA page cAlavuM vihAra karavo. hiMsA, ghorahiMsAthI bacavA ane ahiMsAdharmanA pAlana mATe pagarakhAM vagara cAlavuM e suMdara AcAra che. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 2 (10 svapanaM, caturthe punaH svAdhyAyakaraNaM samaya-nItyA / zItoSNasahanaM ca - zItoSNayoH sahanaM, svasAmarthyApekSamArtadhyAnAdiparihAreNa // 3 // . SaSThetyAdi / SaSThASTamAdirUpaM samayaprasiddha citraM-nAnAprakAraM bAhyaM tapo mahAkaSTaM duranucaramalpa-sattvairdurbalasaMhananaizcetikRtvA / alpopakaraNasandhAraNaM ca -alpamevopakaraNaM sandhAraNIyam / tacchuddhatA caiva udgamAdidoSavizuddhyA (doSatyAgazca pra0) // 4|| gurvItyAdi |gurvii piNDavizuddhiH AdhAkarmAdityAgena / citrA dravyAdyabhigrahAzcaivadravya-kSetra-kAla-bhAvAbhigrahAH samaya-prasiddhAH, vikRtInAM santyAgaH kSIrAdInAM, tathaikasikthAdi pAraNakaM-ekaM sikthaM yatra tadekasikthaM bhojanaM pAraNake, Adi-zabdAdekakavalAdi grahaH // 5 // aniyatetyAdi / aniyatavihArakalpaH - aniyatazcAsau vihArazca naikakSetra- vAsittve tasya kalpaH - samAcAraH / kAyotsargAdikaraNamanizaM ca kAyotsargasyAdizabdAnniSadyAdezca karaNam-Asevanam, ityAdi bAhyamuccaiH (uccaiH atizayena AdinA pratyantare) bAhyamanuSThAnaM pratizraya-pratyupekSaNa-pramArjana- kAlagrahaNAdi, kathanIyaM bhavati bAlasya-sarvathopadeSTavyaM hitakArIti // 6 // : yogadIpikA : tasyA eva bAladezanAyA abhilApamAha-samyagityAdi / samyag-yathopadezaM locavidhAnaM yatInAmAvazyakaM / hizabdazcArthe sarvatra sambandhanIyaH anupAnatkatvaM ca-pAdatrANarahitabhAvazca / atha dharaiva zayyA nAnyatparyaMkAdi / rajanyAH praharaddhayaM dvitIyatRtIyau praharAveva svApa:- zayanaM prathamacaturthayoH svAdhyAya eva pravRtteH / zItoSNasahanaM tathA - anukUlapratikUla-parISaha - titikSA // 3 // SaSThetyAdi / SaSThaSTamAdirUpaM samayaprasiddhaM, citraM-nAnAprakAraM bAhyaM tapo mahAkaSTam (3) mIna 652 zayana 2 : pAM vagaireno upayoga na 42vo. (4) zAstrAjJA mujaba rAtre be prahara - lagabhaga 6 kalAkanI nidrA levIbAkInA (pahelA) chellA) be praharamAM svAdhyAya-dhyAna karavuM. (5) potAnI zakti anusAra ArtadhyAnAdinA tyAgapUrvaka ThaMDI-garamI sahana karavIH agni, pANI vagereno upayoga na karavo. 3 (2) chaThTha-aTTama vagere kaSTamaya vividha prakAranI tapazcaryAo karavI, ke je tapazcaryAone alpa sattvavALA, nirbaLa saMghayaNavALA jIvo karI zakatA nathI. (7) 64dhi : saMyamana 65425 - satyabhAmA mane te 59nihopa 2i. 4 (8) mikSAyaryA : mAyAmA palita AhAra megavAne vA52vo. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) SoDazaka prakaraNa - 2 alpasattvairdurbalasaMhananaizca duranucaramitikRtvA / alpasyaivopakaraNasyopadhyAdeH saMdhAraNaM ca, tatchuddhatA caiva-udgamAdidoSazuddhyA // 4 // gurvItyAdi / gurvI piNDavizuddhirAdhAkarmikAdityAgena dravyAdyabhigrahAH - dravyakSetrakAla-bhAvAbhigrahAzcaiva citrA nAnAprakArA: samayaprasiddhAH / vikRtInAM kSIrAdInAM santyAgaH / tathaikaM sikthaM yatra tadAdipAraNakam, upavAsAdi-tapo-dinAntara-dina-bhojanam, Adinaika - kavalAdigrahaH // 5 // ___ aniyatetyAdi / aniyatasyApratibaddhasya vihArasya kalpaH - samAcAro navakalpAdinItyA / ca punaranizaM kAyotsargAdikaraNam, AdinA tApanAdigrahaH / ityAdi bAhyamanuSThAnamuccairatizayena bAlasya kathanIyaM bhavati / AdinA pratizraya-pratyupekSaNapramArjana-kAlagrahaNAdi-grahaNam // 6 // madhyamabuddhestvIryAsamitiprabhRti trikoTiparizuddham / AdyantamadhyayogairhitadaM khalu sAdhusadvRttam // 7 // vivaraNam : idAnIM madhyamabuddherdezanAvidhimAha-madhyametyAdi / madhyamabuddhestu- madhyamabuddheH punaH, IryAsamitiprabhRti-IryAsamityAdikaM, pravacanamAtRrUpaM sAdhusadvRttaM samAkhyeyamiti yogaH / tacca kIdRzaM sAdhUnAM sadvRttaM ? - (9) nirdoSa AhAra meLavavAmAM paNa zAstramAM kahelA dravya-kSetra-kALa-bhAvanA abhigraho dhAraNa karavA. (10) 95 - 6 - ghI 2 virAmono tyA vo. (11) avasare upavAsAdinA pAraNe eka dANA vagerethI ke eka koLiyA vagerethI tapanuM pAraNuM 2. 5 (12) eka sthAnamAM na rahetAM ke niyatagAmomAM vihAra na karatAM, aniyata (apratibaddha) vihArathI mAsakalpAdi AcAra pALavo. (navakalpI vihAra karavo.) (13) haMmezA kAyotsargavagere tathA AtApanA vagere karavuM. AdizabdathI upAzrayanuM paDilehaNa pramArjana, kAlagrahaNa vagere bAhya kriyAo samajavI. A bAhya AcAra - A kriyAo kalyANanA arthI AtmAoe avazya karavI joie. mAnavajIvanano A ja sAra che. AcAranI pradhAnatAvALo Avo upadeza, gurue bALajIvone Apavo hitakArI che. 6 (ii) madhyama buddhi jIvone yogya dharmadezanA: mAnavajanmane saphaLa karavA dharmanAM anuSThAno sevavAM joIe, paraMtu e anuSThAno jevAM tevAM ane jema tema AcarelAM na cAle. vivekapUrvaka, Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 2 rivoriziddha - - -moda-ya-parizuddha athavA ti: choTayo dana-pUjanakrynnruupaaH kRta-kAritAnumatibhedena zrUyante tAbhiH parizuddhaM, athavA kaSa-ccheda-tApakoTi-trayaparizuddhaM, pravacanamAtrantargatatvAt sakala pravacanasya, tasya ca kaSa-ccheda-tApaparizuddhatvenAbhidhAnAt, tadeva ca vacanamanuSThIyamAnaM sdRttm| . sAdhusavRttameva viziSyate - AdyantamadhyayogairhitadaM khalviti - Adiyogena madhyayogenAntayogena vA; vayaso jIvitavyasya vA hitadaM-upakAri / athavA Adiyogenaprathamavayo'vasthAgatenAdhyayanAdinA, madhyayogena-dvitIyavayo'vasthAbhAvinA'rthazravaNAdinA, antayogena-caramavayo'vasthAbhAvinA dharmadhyAnAdinA bhAvanAvizeSarUpeNa hitadaM-hitakAri hitaphalameveti // 7 // : yolipi : ___ madhyamabuddherdezanAvidhimAha - madhyametyAdi / madhyamabuddhestvIryAsamiti-prabhRtipravacana-mAtRrUpaM, tisRbhiH koTibhI rAga-dveSa-moha-lakSaNAbhiryadvA kRta-kAritAnumata doSarahita zuddha AcAronuM pAlana karavuM joie. A zuddha AcAranA upadezamAM; (1) sAdhuonA iryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAna - nikSepasamiti, pAriSThApanikAsamiti, managupti, vacanagupti, kAyaguNirUpa aSTapravacana mAtAnA, trikoTi parizuddha pAlanano temaja (2) AdimAM, madhyamAM ane aMtamAM hitakArI sadAcAranA pAlanano upadeza Apavo joie. trikoTi parizuddha eTaletrikoTi eTale traNa prakAra. traNa prakAravALI trikoTI paNa traNa prakAranI che. enAthI parizuddha " aSTapravacanamAtAnA sadAcAranuM pAlana thavuM joIe. (1) pahelI trikoTI - (a) rAga (ba) Sa ane (ka) moha- A trikoTithI parizuddha AcAra; anuSThAna eTale rAga-dveSa ke mohanA udayavinAnuM apravacanamAtAdinuM pAlana. (2) bIjI trikoTi :- hanana, pacana ane krayaNa. (a) hananaH phaLAdi sacitta vastune kApavI, chuMdavI vagere. (ba) pacana : agni vagerenA AraMbha-samAraMbhathI anAja vagere rAMdhavuM. (ka) kayaNa taiyAra vastu vecAtI lAvavI. A traNa bAbato sAdhu pote kare nahi, bIjA pAse karAve nahIM, koIe karyuM hoya enI anumodanA kare nahIM. A trikoTinA sevana vagaranuM aSTapravacanamAtAnuM pAlana karavuM. (3) trIjI trikoTiH (a) kaSa (ba) cheda ane (ka) tApa. A traNa prakAre jema sonAnI parIkSA thAya che, tema apravacanamAtAnuM pAlana - satharaNa paNa kaSa-cheda ane tApathI parizuddha hovuM joie arthAtu Agamavihita hovuM joIe. saMpUrNa dvAdazAMgI zAstro aSTapravacanamAtAmAM aMtargata che. saMpUrNa dvAdazAMgI kaSa-cheda-nApanI parIkSAthI Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22) SoDazaka praNa - 2 bhedabhinna-hanana-pacana-krayaNarUpAbhiH pratiSedhavyApAreNa prishuddhm| yadvA tisRbhiH koTibhiH zAstra-svarNa-zodhanakAriNIbhiH kaSa-ccheda-tApalakSaNAbhiH parizuddham, sarvasya zAstrasya prvcnmaatrntrbhuuttvaat| sAdhusadvRttaM khaluiti nizcaye Adyanta-madhya-yogairvayo'vasthAtraya - gatairadhyayanArtha - zravaNa-dharma-dhyAnAdi-dharmavyApAraiH / 'AvIlae pavIlae nippIlae' (AcArAGge samyaktvAdhyayane 4/138) ityAgamAttada-virodhyalpamadhyamavikRSTatapovizeSarUpairvA hitadaM bhavati // 7 // aSTau sAdhubhiranizaM, mAtara iva mAtaraH pravacanasya / niyamena na moktavyAH, paramaM kalyANamicchadbhiH // 4 // vivaraVAm: etdevaah-assttaavityaadi| - aSTau sAdhubhiranizaM-pravacanasya mAtaro na moktavyA iti sambandhaH, tAzca mAtara iva, putrasyeti gamyate, pravacanasya prasUtihetutvena hitakAritvena ca mAtRtvamavaseyaM, niymenavshyNbhaaven| kIdRkSaiH (kIdRzaiH pra.) sAdhubhiH? paramaM kalyANamicchadbhiH -aihalaukikapAralaukika-paramakalyANakAmaiH // 8 // __tatazca - aSTAvityAdi / sAdhubhiranizaM - nirantaram aSTau pravacanasya mAtara - IryAsamityAdyA-zcAritrAtmanaH prasUtihetutvena hitakAritvena ca.mAtara parizuddha che. e dvAdazAMgInA AdhAre karavAmAM AvatuM aSTapravacanamAtAnuM pAlana paNa kaSa-cheda ane tApanI parIkSAthI parizuddha kahevAya. putrane janma ApanAra mAtAnI jema, cAritrarUpI putrane janma ApanArI A aSTapravacanamAtAonuM pAlana, paramakalyANane IcchanArA sAdhuoe kyAreya mUkI devAnuM nathI arthAt pramAdano tyAga karI niraMtara enA pAlanano puruSArtha karatA rahevAnuM che. aSTa pravacanamAtAnA pAlanarUpa sadAcAra, AdimAM, madhyamAM ane aMtamAM hitakArI hovo joIe eTale (1) uMmaranI (bAla, yauvana, vRddhaavasthAmAM) athavA jIvananI prathama, madhyama ane aMtima avasthAmAM hitakArI athavA prathama avasthAmAM adhyayanAdi dvArA... (2) uMmaranI ke jIvananI bIjI madhyama avasthAmAM arthanA zravaNa dvArA (3) uMmaranI ke jIvananI trIjI aMtima avasthAmAM dharmadhyAna dvArA A aSTapravacanamAtAnuM pAlana karavuM, sadAcAra pALavo e hitakArI che. athavA AcArAMgasutranA samyakatva adhyayananA cothA udezAmAM jaNAvyA mujaba alpa, madhyama ane utkRSTa tapanA AcaraNavALuM sAdhu savRtta hitakara che arthAt saMyamajIvananI zarUAtamAM zarIranuM alpadamana, madhyama avasthAmAM madhyama (thoDuM vadhAre) damana ane aMtamAM utkRSTa tapadvArA zarIranuM vadhAre damana karavuM. 7 vaLI madhyama buddhijIvone; adhikArI gurue evo - upadeza Apavo joie ke, haMmeza Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 2 iva-jananya iva, niyamena-avazyambhAvena na moktavyAH / kIdRzaiH sAdhubhiH ? paramaM-nirupamaM kalyANaM-maGgalaM icchadbhiH // 8 // etatsacivasya sadA, sAdhorniyamAnna bhavabhayaM bhavati / bhavati ca hitamatyantaM, phaladaM vidhinA''gamagrahaNaM // 1 // etacca samAkhyeyam-etadityAdi / etatsacivasya-pravacanamAtRsahitasya sadAsarvakAlaM sAdho:-yateniyamAt- niyamena na bhavabhayaM bhavati- saMsArabhayaM na jAyate, niHzreyasaviSayecchA-niSpatteH (viSayAsthAniSpatterati) bhavati ca-sampadyate ca, pravacanamAtRvidhAnasampannasya hitaM bhAvyapAyaparihArasAratvena atyantaM-prakarSavRttyA phaladaMphalahetuH vidhinA-vinayabahumAnAdarAdinA, AgamagrahaNaM-vAcanAdirUpeNeti // 9 // etadityAdi / etatsacivasya-pravacanamAtRsahitasya, sadA-sarvakAlaM sAdhoniyamAnnizcayena na bhavabhayaM bhavati, tadvirodhyutkaTaniHzreyasAsthAniSpatteH / bhavati ca-sampadyate ca pravacana- mAtRvidhAnasampannasya hitaM bhAvyapAyavyayena, atyantaM prakarSavRttyA phaladaM-phalahetu- vidhinA maNDalIniSadyAdirUpeNa sUtroktena AgamagrahaNaMvAcanAdivyApAreNAdhikArikartRkatvAt, pravacanamAtRrahitasya tvatathAtvAd AgamagrahaNaM atyantaphaladaM na bhavati // 9 // gurupAratantryameva ca, tadbahumAnAtsadAzayAnugatam / paramaguruprApteriha, bIjaM tasmAcca mokSa iti // 10 // AgamagrahaNasya gurvadhInatvAt tadgatamapyupadeSTavyamityAha - gurvityAdi / gurupAratantryameva ca-gurvAyattatvaM tadbahumAnAd-guruviSayA''ntaraprItivizeSAt aSTapravacanamAtAnuM pAlana karanAra sAdhune nizcitapaNe saMsAranA paribhramaNano Dara raheto nathI. kema ke e sAdhune bhavabhramaNanA bhayanI virodhI -mokSanI icchA pragaTa thaI che arthAt sAdhu mokSanI IcchAthI aSTapravacanamAtAnuM niraMtara pAlana kare che. aSTapravacanamAtAnuM pAlana karanAra sAdhu, bhaviSyamAM AvanAra apAyo dUra thavAthI hitakArI ane utkRSTakoTinuM phaLa ApanAra AgamonuM vidhipUrvaka grahaNa kare che. vinaya, bahumAna, Adara, mAMDalImAM besavuM, gurunuM Asana pAtharavuM vagere, Agama bhaNavA mATe ziSya karavAno zAstrIya vidhi che. aSTapravacanamAtAnA pAlana vagarano sAdhu; Agama bhaNavA mATe adhikArI na hovAthI, ene AgamanuM adhyayana hitakArI ke utkRSTa phaLa ApanAruM banatuM nathI. 8-9 AgamagrahaNano eTale ke AgamanA adhyayana bAbatano bIjo keTaloka upadeza paNa madhyamabuddhijIvone gurue Apavo joie, e upadeza nIce mujaba che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) SoDazaka prakaraNa - 2 sadAzayAnugataM-sadAzayaH 'saMsArakSayaheturgururayaM mama' ityevaMbhUtaH kuzalapariNAmastenAnugataM gurupAratantryaM, paramaguruprApteriha-sarvajJaprApterbIjaM gurubahumAnAjjanmAntare tathAvidhapuNyopAdAnena sarvajJadarzanasambhavAt gurupAratantryaM sarvajJaprAptibIjaM bhavati / tasmAcca-evaMvidhAd gurupAratantryAnmokSa iti // 10 // ___gurvityAdi / gurupAratantryameva ca-gurvAjJAvazavartitvameva ca, tadbahumAnAd guruviSayAntara-prItivizeSAnna tu viSTi(viziSTa)mAtrajJAnAt / sadAzayena-bhavakSayaheturayaM me gururityevaMbhUta-zobhanapariNAmena, na tu jAtyAdisamasambandhajJAnena anugatam sahitaM paramaguruprApteH sarvajJadarzanasya iha-jagati bIjaM gurubahumAnAttathAvidhapuNyasaMpattyA sarvajJadarzanasambhavAt / tasmAcca hetoH mokSa iti hetogurupAratantryaM sAdhunA'vazyaM vidheyamiti sopaskAraM vyAkhyeyam // 10 // ityAdi sAdhuvRttaM, madhyamabuddheH sadA smaakhyeym| . ____ AgamatattvaM tu paraM, budhasya bhAvapradhAnaM tu // 11 // pUrvokta eva vastuni savRttAdau kriyAsambandhaM darzayati-ityAdItyAdi / madhyamabuddhe rekhamAdi sAdhuvRttaM-prastutaM sadA samAkhyeyaM-prakAzanIyaM, AgamatattvaM tuM-pUrvoktaM paraMkevalameva budhasya-prAGnirUpitasya bhAvapradhAnaM tu-paramArthasAraM samAkhyeyamiti // 11 // : yogadIpikA : - ityAdItyAdi / ityAdhuktaM sAdhuvRttaM madhyamabuddheH sadA-nirantaraM samAkhyeyaMprakAzanIyam / AgamatattvaM tu prAguktaM, paraM kevalaM budhasya bhAvapradhAnaM tu-paramArthasArameva AgamanuM grahaNa-adhyayana gurune AdhIna che. tethI ziSya gurune parataMtra rahevuM joie. gurunuM pAtaMtrya, gurunI AjJAnuM AdhInapaNuM e paramaguru tIrthaMkaraparamAtmAnI prAptinuM bIja che ane paraMparAe mokSaprAptinuM kAraNa che. A guru mahArAja mArA saMsAramAM ananya kAraNa che, AvA AMtaraprItirUpa zubhAzayavALA gurubahumAnathI - evuM puNya prApta thAya che ke jethI; janmAntaramAM, sarvajJa sarvadarzI paramaguru tIrthaMkaraparamAtmAnA sAkSAt darzana thAya che, emano bheTo thAya che, mATe ziSya avazya gurune parataMtra rahevuM joIe ane AgamanuM adhyayana karavuM joie. 10 madhyamabuddhi jIvone haMmezA sAdhunA AvA suMdara AcArono upadeza ApavAno hoya che. (ii) budhavAne yogya ghaTezana: bAla, madhyama ane budhakakSAnA jIvonAM svarUpane sArI rIte jANanArA dharmopadezaka gurumahArAje, budhakakSAnA jIvone to phakta AgamatattvonAM rahasyono ja nIce mujaba sArabhUta upadeza Apavo joIe. 11 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 2 samAkhyeyam // 11 // vacanArAdhanayA khalu, dharmastadbAdhayA tvadharma iti / idamatra dharmaguhyaM, sarvasvaM caitadevAsya // 12 // :vivaraNam : kRtasambandhameva budhopadezamAha-vacanetyAdi / vacanArAdhanayA-AgamArAdhanayaiva, khaluzabda - evakArArthaH, dharmaH-zrutacAritrarUpa: sampadyate, tadbAdhayA tu-vacanabAdhayA tu adharma iti / idamatra-vidhipratiSedharUpaM vacanamAgamAkhyaM dharmaguhyaM-dharmarahasyaM, sarvasvaM caitadevAsya-asya dharmasya etadvacanameva sarvasvaM-sarvasAro varttate iti // 12 // :: yogadIpikA : prAptasaGgatikaM budhasyopadezyameva spaSTamAha-vacanetyAdi / vacanArAdhanayA khaluAgamArAdhanayaiva, khaluzabda evakArArthaH, dharmaH zrutacAritrarUpaH sampadyate / tadbAdhayA tu mahAkaSTakAriNo'pyadharma iti hetoH, idaM-vidhiniSedharUpaM vacanaM dharmaguhyaM-dharmarahasyaM sarvasvaMsarvasAstha etadeva-vacanameva, asya-dharmasya // 12 // yasmAt pravartakaM bhuvi, nivarttakaM cAntarAtmano vcnm| dharmazcaitatsaMstho, maunIndraM caitadiha paramam // 13 // :vivaraNam : atha kimarthaM budhasyaivamupadezaH kriyate sakalAnuSThAnopasarjanIbhAvApAdanadvAreNa AgamanI ArAdhanAthI karelo dharma eTale ke - vitarAgaparamAtmAnI AjJA mujaba karelo dharma, e ja dharma che. vItarAgaparamAtmAnA vacanane bAdhA pahoMcADI thato dharma, game tevo kaSTamaya Doya to 5 me dharma, dharma nathI, adharma cha. medhAre che.. (1) tattvaparizIlana35 zrutadharma. (2) sahanuThAna35 yAritradharma. A banneya prakArano dharma AgamanA-zAstravacananA anusAra thAya to ja dharma kahevAya. eTale vidhi-pratiSedharUpa Agamavacana e ja dharmanuM rahasya che, dharmanuM sarvasva che. dharmano koI sAra hoya to e Agamavacana ja che. 12 ahIM ziSya prazna kare che ke dharmanAM saghaLAMya sadanuSThAnone gauNa karI, Agamavacanane ja dharmanuM sarvasva kema kaho cho? uttara ApatAM gurumahArAja kahe che : saghaLAMya sadanuSThAnonuM mULa AgamanAM vacano ja che. bhavyajIvone svAdhyAya, dhyAna vagere sadanuSThAnamAM pravRtti karAvanAra ane hiMsA, jUTha vagere Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - SoDazaka prakaraNa - 2 ityAzakya tanmUlatvaM sklaanusstthaanaanaamupdrshynnaah-ysmaadityaadi| yasmAt pravartakaM svAdhyAya-dhyAnAdiSu vidheyeSu, bhuvi-bhavyaloke, nivarttakaM ca hiMsAnRtAdibhyaH sakAzAd antarAtmano-manaso vacanam-AgamarUpaM, dharmazcaitatsaMsthovacanasaMstho vacane santiSThata itikRtvA, maunIndraM caitad-vacanam, iha-prakrame paramaM-pradhAnaM, etaduktam- "sarvajJoktena zAstreNa, viditvA yo'tra tttvtH| nyAyataH kriyate dharmaH, sa dharmaH sa ca siddhaye // 1 // " // 13 // .: yogadIpikA: . atha kimiti sakalAnuSThAnopasarjanIbhAvApAdanena vacanasyaiva prAdhAnyaM khyApyata ityaashngkaayaamaah-ysmaadityaadi| yasmAt pravartakaM bhuvi-bhavyaloke svAdhyAyAdau vidheye nivartakaM ca hiMsAdeH antarAtmano-manaso vacanam |dhrmshc pravRtti-nivRtti-phalajananavyApArIbhUta etasmin vacane jJApakatAsambandhena saMtiSThata ityetatsaMsthaH / maunIndram munIndroktenAbAdhitaprAmANyaM caitadvacanam iha-prakrame, paramam- anuSThAnAnupajIviprAmANyam, tata idameva pradhAnamuddeSyate'nuSThAnAdikaM caitadupajIvakatvenopasarjanIkriyata iti bhAvaH // 13 // asmin hRdayasthe sati, hRdayasthastattvato munIndra iti / hRdayasthite ca tasminniyamAt sarvArthasaMsiddhiH // 14 // . : vivaraNam : kimevaM vacanamAhAtmyaM khyApyata ityAha - asminnityaadi| asmin - pravacane Agame hRdayasthe sati-hRdayapratiSThite sati hRdayastha:cittasthastattvataH-paramArthena munIndraH-sarvajJa itikRtvA / hRdayasthite ca tasmin-bhagavati akartavyothI pAchA vALanAra; koI paNa hoya to te AgamanAM vacano che. tethI dharma AgamavacanamAM rahelo che. AgamanAM vacanothI jANI zakAya evo che ane jagatamAM abAdhita prAmANyavALAM sarvajJapraNIta Agamavacano ja zreSTha che, pradhAna che, pramANabhUta che. kahyuM che ke - sarvajJabhagavaMte kahelAM zAstranA AdhAre vAstavika dharmanuM svarUpa jANIne vidhipUrvaka dharma karAya te ja dharma, dharma che ane te ja dharma mokSasukhanuM kAraNa bane che. 13 AgamavacananuM ATaluM badhuM mAMhAsya kema sthApita karAya che? A AgamanAM vacano bhavyajIvonAM hRdayamAM pratiSThita thayAM eTale, vAstavamAM e vacanane kahenArA AptapuruSa sarvajJaparamAtmA ja hRdayamAM sthApita thayA che, ema samajavuM ane e rIte paramAtmA hRdayamAM sthApita thavAthI niyamAM sarva prakAranI siddhio saMprApta thAya che. kAraNa ke, bhagavAna (utkRSTa ciMtAmaNi che) acitya ciMtAmaNi che. AgamavacananAM bahumAnadvArA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (27) SoDazaka prakaraNa - 2 munIndre niyamAn-niyamena sarvArthasaMsiddhiH - sarvArthaniSpattiH // 14 // : yogadIpikA : vacanasyaiva mAhAtmyamabhiSTauti asminnityAdi / asmin-vacane hRdayasthe sati hRdayasthaH-smRtidvArA tattvato munIndraH svatantravaktRtvarUpa-tatsambandhazAlitvAt / itiH pAdasamAptau / hRdayasthite ca tasmin munIndre niyamAn- nizcayena, sarvArthasampattirbhavati // 14 // ... cintAmaNiH paro'sau, tenaivaM(yaM) bhavati smrsaapttiH| ___ saiSeha yogimAtA, nirvANaphalapradA proktA // 15 // :vivaraNam : kimevaM sarvaprayojanasiddhidvAreNa bhagavAn saMstUyata ityAha-cintAmaNirityAdi / cintAratnaMcintAmaNiH paraH- prakRSToasau-bhagavAn sarvajJastena bhagavatA-evamAgamabahumAnadvAreNa bhavati - jAyate samarasApattiH samatApattiH / AgamAbhihita-sarvajJasvarUpopayogopayuktasya tadupayogAnanyavRtteH paramArthataH sarvajJarUpatvAd bAhyAlambanAkAroparaktatvena manasaH samApattiH-dhyAnavizeSarUpA tatphalabhUtA vA samarasApattirityabhidhIyate / yathoktaM yogazAstre "kSINavRtterAbhijAtyasyeva maNeAhya-grahItR-grahaNeSu tatstha-tadaJjanatA samApattiH" / (pAtaJjalayogadarzanasamAdhipAda sUtraM - 2) saigheha-prastutA samApattirabhisambadhyate / yogimAtA-yogijananI, yogI ceha samyaktvAdiguNaH puruSaH, yathoktaM vItarAgaparamAtmAnuM bahumAna thAya che. 14 Agamavacana ane ciMtAmaNiratnasamAna vItarAgaparamAtmAnuM bahumAna karavAthI samarasApatti- (samabhAva) samatApatti athavA samApattiyoganI prApti thAya che. A samApariyoga e eka prakAranuM dhyAna che athavA dhyAnanuM phaLa che. AgamamAM kahelA anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtacAritra, anaMtavIrya vagere anaMtaguNamaya paramAtmAnA zuddhasvarUpa sAthe, potAnA AtmAnA zuddhasvarUpanI samAnatA joIne, mAro AtmA paNa paramAtmA jevA zuddhasvarUpavALo che. huM paNa Avo bhagavAna chuM, paramAtmA chuM, - A rIte thato paramAtmA sAtheno ekAkAra upayoga e ja samApattiyoga che - dhyAna che. sAMkhyadarzana (dharma)nA yogazAstramAM - cittanI traNa vRttio kahI che. 1. sAttvika2. rAjasa ane 3. tAmasa A traNa vRttiomAMthI rAjasa ane tAmasa vRttio jyAre kSaya pAme che tyAre mAtra sAttvikavRttivALuM citta kSINavRtti kahevAya che. uttamajAtivALo maNi, enI pAse dharavAmAM AvatAM jAsuda vagere puSponA lAla vagere raMgane pAme che; tema Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazapha prakaraNa - 2 samyaktvajJAnacAritra-yogaH sadyoga ucyate / .. etadyogAddhi yogI syAt, paramabrahmasAdhakaH // 1 // saiva viziSyate nirvANaphalapradA-nirvANakAryaprasAdhanI proktA, tadvedibhirAcAryaiH // 15 // : yogadIpikA : yataH cintAmaNirityAdi / asau bhagavAn paraH prakRSTaH cintAmaNivartate teneyaM sarvatra 'puraskriyamANAgama-sambandhodbodhita-saMskAra-janita-bhagavad-hRdayasthatA samarasApattiH samatApattirbhavati, rasazabdo'tra bhAvArthaH, / bhagavatsvarUpopayuktasya tadupayogAnanyavRtteH (ttai. pra.) paramArthatastadrUpatvAdbAhyAlambanAkAroparaktatvena dhyAnavizeSarUpA tatphalabhUtA vA manasaH samApattirabhidhIyate / tathoktaM yogazAstre - "kSINavRtterAbhijAtyasyeva maNeAhya-grahItR-grahaNeSu tatstha-tadajanatA smaapttiH|" . sA ca mayi tadrUpA sa evaahmityaadidhyaanollikhymaan-vaijnyaanik-smbndhvishess-ruupaa| saiva samApattiryoginaH samyaktvAdiguNapuruSasya mAtA jananI nirvANaphalapradA ca proktA tadvedibhirAcAryaiH // 15 // - iti yaH kathayati dharma, vijJAyaucityayogamanaghamatiH / janayati sa enamatulaM, zrotRSu nirvANaphaladamalam // 16 // :vivaraNam : .. bAlAdInAM saddharmadezanAvidhiradhikRtaH, tameva nigmynnaah-itiityaadi| iti yaH kathayati dharmam-evamuktanItyA yo guruH dharma kathayati, vijJAya-jJAtvA aucityayogaM-aucityavyApAra tatsambandhaM vA / anaghamatiH- nirdoSabuddhiH janayati sa - guruH ena-dharmaatulam - ananyasadRzaM zrotRSu-zuzrUSApravRtteSunirvANaphaladaM-mokSaphalapradaM alam-atyarthamiti // 16 // iti AcAryazrImadyazobhadrasUrikRta-SoDazAdhikAravivaraNe dvitiiyo'dhikaarH|| : yogadIpikA : upsNhrnnaah-itiityaadi| kSINavRttivALA cittamAM paNa sAme paramAtmA vagere viSaya sthira thAya che ane enI sAthe samAnatA prApta thAya che, tene samApatti kahevAya; ema kahyuM che. samApatti dhyAna karanAra sAdhaka yogI bane che. e yogI samyakatvAdi guNothI yukta hoya che. tethI samApattine, yogI puruSane janma ApanArI mAtA kahI che ane A samApatti (mAtA) ja jIvane mokSaphaLa Ape che ema yoganA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 2 iti-uktaprakAreNa yo gururdharmaM kathayati vijJAya aucityena yogaM-pariNAmaM bAlAdipariNAmaucityamitiyAvad, anaghamatiH nirdoSabuddhiH janayati sa gururenaM-dharmam atulam-ananya - sadRzaM zrotRSu zuzrUSApravRtteSu, nirvANaphaladam alam-atyartham avandhya- bIja-vapanasAmarthyAditi jJeyam // 16 // iti nyAyavizAradamahopAdhyAyazrImad-yazovijayagaNipraNIta - 'yogadIpikA' vyAkhyAyAM dvitIyo'dhikAraH // tti kathAnAyA jANakAra kahe che. tethI ja Agamavacanane ATaluM mahattva apAya che. kahyuM che ke- samyagadarzana, samyagujJAna ane samyaphacAritra e ja sadyoga che. e sadyogavALo yogI kahevAya che. je paramAtmapadano sAdhaka che. 15 A rIte dharmadezanA dAtA je gurumahArAja; bALa-madhyama ane budhajIvone emanI te te kakSA mujaba ucita dharmadezanA Ape che, te nirdoSa buddhivALA, bhAvadayAnA sAgara - gurumahArAja, zrotAomAM suMdarakoTinA temaja mokSaphaLane ApanArA dharmane sArI rIte utpanna kare che. nirmaLa buddhivALA guru mahArAjA bAlAdinA pariNAmano vicAra karI, aucityapUrvaka, zAstravidhi mujaba dharmano upadeza Ape che, tethI avazya bhavyajIvomAM dharmabIjanuM vAvetara thAya che. 16 bIjuM SoDazaka samApta... Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath tRtIyaH saddharmalakSaNAdhikAraH // asya svalakSaNamidaM, dharmasya budhaiH sadaiva vijJeyam / sarvAgamaparizuddhaM, yadAdimadhyAntakalyANam // 1 // :vivaraNam : bAlAdInAM saddharmadezanAvidhirguroruktaH, tatra dharmasvalakSaNAbhidhitsayA sambandhamuparacayati prakaraNakAraH - asyetyaadi| asya-dharmasyasvalakSaNaM-lakSyate taditara-vyAvRttaM vastvaneneti lakSaNaM, svaM ca tallakSaNaM ceti svalakSaNam / idaM-vakSyamANaM budhaiH-vidvadbhiH, sadaiva-sarvakAlameva vijJeyam, sarvakAlavyAptyA lakSaNasyAnyathAtvAbhAvamupadarzayati sarvairAgamaiH parizuddhaM-nirdoSaM yadAdimadhyAntakalyANaM-AdimadhyAvasAneSu sundaramiti yo'rthaH // 1 // : yogadIpikA : saddharmadezanAvidhirukto'tha dharmasyaiva svalakSaNamabhidhitsurAha-asyetyAdi / asya-dharmasya lakSyate taditavyAvRttaM vastvaneneti lakSaNam, svaM ca tallakSaNaM ca svalakSaNaM idaM vakSyamANam, budhaiH sadaiva vijJeyaM, lakSaNasya kadApyaparAvRtteH, svalakSaNaM kIdRzaM? sarvairAgamaiH parizuddhaM sAmAnyatastasya sArvatantrikatvAt, tathA yat svalakSaNam AdimadhyAnteSu kalyANamantarAlAprApteH sadA sundaramityarthaH // 1 // 3 - saddharma svalakSaNa SoDaza8 bAlAdi jIvone gurue kaI vidhithI saddharmanI dezanA ApavI te bIjA SoDazakamAM kahyuM. have A trIjA SoDazakamAM graMthakAra maharSi dharmanAM lakSaNanuM varNana kare che. dharmanuM lakSaNa eTale dharmanuM svarUpa, dharmanI vyAkhyA. lakSaNa enuM nAma ke jenA dvArA abhidheya-lakSya (jenI vyAkhyA karavAnI che te) vastu, anya padArthathI judI tarI Ave. (1) dharmanuM svarUpa trikAlAbAdhita hovuM joie, anaMtakALa pUrve dharmanuM ja svarUpa hatuM; Aje vartamAnamAM je che ane bhaviSyamAM paNa te ja hovuM joIe. AthI e sUcavyuM ke - dharmanuM svarUpa kyAreya paNa badalAya nahi. vidvAnoe paNa evA ja dharmanA svarUpane svIkAravuM joIe. (2) dharmanuM svarUpa saghaLAMya AgamothI zuddha hovuM joIe. eka bIjA AgamonuM virodhI na hovuM joIe. eka AgamamAM dharmanA svarUpanuM je pratipAdana karyuM hoya, bIjA AgamamAM dharmanA svarUpanuM pratipAdana tenAthI viruddha hoya to e dharma, sarva AgamothI zuddha-aviruddha na kahevAya. (3) dharmanuM svarUpa, Adi, madhya ane aMtamAM suMdara hovuM joie, arthAt kalyANakArI hovuM joIe. AdimAM eTale dharma prathama vayamAM kare, madhyama eTale madhyamavayamAM kare ke aMtamAM eTale Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khoDazaka prakaraNa - 3 dharmazcittaprabhavo, yataH kriyA'dhikaraNAzrayaM kAryam / .. malavigamenaitat khalu, puSTyAdimadeSa vijJeyaH // 2 // vivaraNam : kiM punardharmasya svalakSaNamityAha - dharma ityaadi| prabhavatyasmAditi prabhavaH, cittarUpatvAccittahetukatvAcca cittaM, sa cAsau prabhavazca cittaprabhavaH sa dharmo vijJeyaH, vizeSaNasamAsAGgIkaraNAd yacchabdena cittameva parAmRSyate, yataH- cittAt kriyA pravartate vidhipratiSedhaviSayA, sA ca kriyA kArya, cittnisspaadytvaat| tacca svarUpeNa kriyAlakSaNaM kAryaM kIdRzaM yaccittAtpravarttata? ityAha - 'adhikrnnaashrym| IMha yadyapyadhikaraNazabda: sAmAnyenA''dhAravacanastathApi prakramAccittasya-adhikaraNamAzrayaH zarIraM, cittasya zarIrAdhAratvAt, kriyAlakSaNaM kAryamadhikaraNAzrayaM-zarIrAzrayaM yataH pravarttate cittAt taccittaM dharma ityuktam / cittAtprabhavatIti punarucyamAna- cittasya etatpuSTyAdimadityanena saha sambandho na syAt, yata ityanenApi kevalameva cittaM na gRhyeta, tathA dharmasyaiva vizeSyatvaM syAnna cittasya, tatazca cittasya vizeSaNapadairabhisambandho na syAditi doSaH / etadeva-cittaM malavigamena-rAgAdimalApagamena puSTyAdimat-puSTi - zuddhi - dvayasamanvitaM, eSa-dharmo vijJeya iti // 2 // ke chellI vayamAM kare to paNa kalyANakArI hovo joie athavA prathama kakSAno, madhyama kakSAno ke utkRSTa kakSAno dharma hoya; e badho ja kalyANarUpa hovo joIe. 1. * dharmanuM svarUpa zuM? dharmanuM lakSaNa zuM? (1) cittaprabhavo dharmaH mananA pariNAma vizeSane dharma vAya. pariNAma vizeSane utpanna thavAmAM citta hetu che; mATe e cittaprabhava (utpanna thanAra) dharma kahevAya athavA pariNAmavizeSavALuM citta e ja dharma. (2) yataH kriyAdhikaraNAzrayaM kArya dharma me zuM? pariNAmavizeSavAyittathI zAsavilita kriyAonuM AcaraNa ane zAstraniSiddha kriyAnA tyAganuM kArya, enA adhikaraNa arthAt AzrayarUpa zarIradvArA thAya che ane enuM mULa kAraNa je pariNAmavizeSavALuM citta che, tene dharma kahevAya. (3) pariNAmavizeSavALuM A ja mana-citta rAgAdi maLonA kSayathI puSTi ane zuddhivALuM bane ene dharma kahevAya. dharmanI A vyAkhyA, A lakSaNa, A svarUpa, trIjA SoDazakanA bIjA zloka uparanI, pU. yazobhadrasUrIzvarajI ma.nI TIkAnA AdhAre batAvyuM che. pU. mahopAdhyAya yazovijayajI ma.nI A zlokanI TIkAnA AdhAre dharmanuM svarUpa nIce mujaba samajAya che. 1. cittanA abhiprAya- pariNAmathI thato dharma e dharma che. mAtra saMmUcchimajIvonI kriyA jevI dharmakriyA e dharma nathI. kAraNa ke, dharmathI vihitakriyAnuM AcaraNa ane niSiddhakriyAnA tyAgano adhikAra che ane enA kAryarUpe bhavanirvedAdi prApta thavAM joie. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3ra) ghoSAS US25 - 3 : yogadIpikA : kiM dharmasya svalakSaNamityAha-dharma ityAdi / dharmazcittaprabhavo-mAnasAkUtajo na tu samUchenajatulyakriyAmAtraM, yato dharmAt kriyAyA vihita-niSiddhAcaraNa-tyAgarUpAyA adhikaraNamadhikArastadAzrayaM kAryaM bhavanirvedAdi bhavati / eSa mArgAnusArI dharmo lakSyo na tvabhavyAdigato'pi, sa ca malavigamena puSTyAdimat puSTizuddhimadeSaH cittaM vijnyeyH| lakSaNanirdezo'yam // 2 // rAgAdayo malAH khalvAgamasadyogato vigama eSAm / tadayaM kriyA'ta eva hi puSTi zuddhizca cittasya // 3 // :vivaraNam : 'malavigamenaitat khalu puSTyAdimadityuktaM, tatra ke malA: ? kathaM ca puSTyAdimattvaM cittasyetyevaM vaktukAmanAyAM zroturidamAha - rAgAdaya ityaadi| iha malA: prakramAt cittasyaiva sambandhinaH parigRhyante, te ca rAgAdayo-rAgadveSamohA jAtisRgRhItAH, vyaktibhedena tu bhUyAMsaH, khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAdrAgAdaya eva naanye| AgamanamAgamaH- samyakparicchedastena sadyogaH-sadvyApAraH Agamasahito vA yaH sadyogaH satkriyArUpaH, tataH sakAzAdvigama eSAM-rAgAdInAM malAnAmapagamaH saJjAyate, tat-tasmAd ayam-AgamasadyogaH kriyA vartate, sarvApi zAstroktA vidhipratiSedhAtmikA, ata eva hyAgamasadyogAt kriyArUpAt puSTiH-vakSyamANasvarUpA zuddhizca cittasya sambhavati // 3 // e bhavanirvedAdinI prApti mArgAnusArI jIvone thAya che eTale dharmanA lakSya tarIke teono dharma che. tethI abhavyAdi jIvonA dharmane dharma na kahevAya. paraMtu rAgAdi maLanA vigamathI puSTi ane zuddhi yukta banelA cittane dharma kahevAya. 2 praznaH maLanA kSayathI pustrAdivALA cittane dharma kahyo, to e maLo kyA che? ane cittanI puSTi ane zuddhi zuM che? uttaraH rAga-dveSa-moha vagere temaja tenA aneka peTA prakAro e ja cittanA maLo che. rAgAdi maLo (doSo)nA sacoTa jJAnapUrvakanI sankriyAothI rAgAdi maLano nAza thAya che ane AgamamAM kahelI vidhi - niSedharUpa sakriyA dvArA rAgAdi maLono nAza thavAthI cittanI puSTi ane zuddhi thAya che. cittanA maLo dUra karavAno upAya "Agama-sadyoga che. emAM - (1) 'bhAgama' mero zAna, yittana utSAne, anI bhayAnatAne sArI zatavI , bhopavI, sama4vI. (2) "sadyoga eTale AgamazAstromAM kahelI vidhi-niSedhanA pAlanarUpa sakriyAo. A Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoSAS HS29-3 . : yogadIpikA : malavigamena puSTyAdimattvaM cittasya kathaM syAdityetadvivakSurAha-rAgAdaya ityAdi / iha malAzcittasya rAgAdayaH khalu rAgadveSamohA eva, khalurevArthe, eSAM rAgAdInAM malAnAM AgamanaM- AgamaH samyakparicchedaH tena sadyoga:- sadvyApAraH sakriyAtmA tataH 'sakAzAdvigamastatastasmAdayaM malavigamaH kriyA, kAraNe kAryopacArAd, ata eva satkriyArUpamalavigamAt puSTiHzuddhizca vakSyamANA cittasya sambhavati // 3 // puSTiH puNyopacayaH, zuddhiH pApakSayeNa nirmltaa| anubandhini dvaye'smin, krameNa muktiH parA jJeyA // 4 // :vivaraNam : puSTizuddhyorlakSaNaM darzayati - puSTirityAdi / upacIyamAnapuNyatA puSTirabhidhIyate, zuddhiH pApakSayeNa nirmalatA-pApaMjJAnAvaraNIyAdi samyag-jJAnAdiguNavighAtahetughAtikarmocyate, tatkSayeNa yAvatI kAciddezato'pi nirmalatA sambhavati sA zuddhirucyate, anubandhaH-santAna: pravAho'viccheda ityanAntaraM, sa vidyate yasya dvayasya tadidamanubandhi tasmin puSTizuddhiddhaye'smin-pratyakSIkRte satikrameNa-AnupUrvyA puNyopacaya-pApakSayAbhyAM pravarddhamAnAbhyAM tasmin janmani bhavAntareSu vA prakRSyamANavIryasya muktiH parA-tAttvikI sarvakarmakSayalakSaNA jJeyA iti // 4 // 1. kriyAtmanaH sadvyApAraH sakriyAtmanaH sakAzAt pra. AgamathI ane sadyogathI eTale ke samyagRjJAnapUrvakanI samyak kriyAothI rAgAdi maLono nAza thAya che ane te dvArA zuddha banelA cittane dharma kahevAya. A rIte citta zuddha banyA pachI enA AdhAre vidhi-niSedhanA pAlanarUpa kriyAdharmanuM ArAdhana thAya che. te pachI cittazuddhi ane vidhi-niSedhanA pAlanarUpa kriyAdharmanuM ArAdhana uttarottara vadhatuM jAya che. ahIM kriyAdharma, gauNadharma che ane te kriyAdharmane utpanna karanAra zuddhacitta e mukhyadharma zuddha cittapUrvaka thatI vidhi-niSedharUpa kriyAonAM phaLarUpe puSTi ane zuddhi prApta thAya che. kAraNamAM kAryano upacAra karIne sakriyAdvArA maLanA nAzathI thatI cittazuddhine-cittanI puSTi bhane zuddhine dharma yo cha. u. te puSTi eTale puNyano upacaya, puNyAnubaMdhI puNyanI vRddhi. zuddhi eTale pApanA kSayathI thatI nirmaLatA arthAtu samyagujJAnAdi viziSTa guNonA vighAtaka jJAnAvaraNIyAdi ghAtikarmanA kSayathI thatI AtmAnI AMzika paNa nirmaLatA, te zuddhi kahevAya. cittanA rAgAdi maLane dhovAnuM sAdhana samyagujJAnapUrvaka vidhi-niSedhanA pAlanarUpa kriyAdharma che ane e kriyAdharmathI nirmaLa Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazas Use - 3 : yogadIpikA : ____ puSTizuddhyorlakSaNaM phalaM caah-pussttirityaadi|pussttiH puNyopacayaH-pravarddhamAnapuNyayogaH, zuddhiH pApakSayeNa samyag-jJAnAdiguNavighAtakaghAtikarmavyapagamena nirmalatA-yAvatI kAciddezato'pi nirupAdhikatAasmin puSTizuddhilakSaNadvaye, anubandhini avicchinnapravAhe sati krameNa-tatprakarSaprAptiparipATyA tasmin janmani bhavAntareSu vA prakRSyamANavIryasya jIvasya muktiH parA-tAttvikI sarvakarmakSayalakSaNA jJeyA // 4 // na praNidhAnAdyAzayasaMvidvyatirekato'nubandhi tat / bhinnagranthenirmalabodhavataH syAdiyaM ca parA // 5 // :vivaraNam : kathaM punaridamanubandhidvayaM na bhavatItyAha - netyaadi| praNidhAnAdyAzayasaMvidvyatirekata iti-praNidhAnAdayazca te AzayAzca-vakSyamANAH paJcAdhyavasAyasthAnavizeSAsteSAM saMvit-saMvittiH saMvedanamanubhavastasyA vyatireka:abhAvastasmAttadAzayasaMvidvyatirekeNa etad dvayaM (tavayaM) puSTizuddhirUpaM nAnubandhi bhavati, tasmAdetadvayamanubandhikartukAmena praNidhAnAdiSu yatitavyam / iyaM ca kasyetyAha-bhinnagranthe:apUrvakaraNabalena kRtagranthibhedasya, tatprabhAvAdeva nirmalabodhavato-vimalabodhasampannasya syAd- bhavet, iyaM ca-prastutA praNidhAnAdyAzayasaMvit parA-pradhAnA // 5 // banelA cittathI pAcho, ethI AgaLa pragativALo samyagujJAnapUrvaka vidhi-niSedhanA pAlanarUpa kriyAdharma prApta thAya che. dharmanI A vyAkhyAmAM cittazuddhine prAdhAnya ApavAmAM AvyuM che. puSTi ane zuddhi kramazaH anubaMdhavALI bane eTale ke puNyanI vRddhi ane pApano kSaya niraMtara thayA kare, vacamAM aMtara na paDe ane kramazaH vadhatAM vadhatAM parAkASThAe pahoMce to, utkRSTa adhyavasAyane sparzelA jIvanI e ja bhavamAM ke anya bhavomAM, sarva karmanA kSayarUpa - jainazAsane kahelI sarvakarmakSayarUpa mukti thaI jAya... ghaNA jIvo dharmapuruSArtha kare che, paNa emAM puNyanI puSTi ane AtmAnI zuddhinI paraMparA cAlatI nathI. e puSTi ane zuddhi ghaNIvAra vacamAM ja aTakI jAya che. dharma ArAdhanAnA puruSArthamAM puSTi ane zuddhi akhaMDa rIte cAlavI joie, uparAMta vadhatI javI joIe; to ja parAkASThAe pahoMcelI puSTi ane zuddhithI jIvanI mukti thAya. 4. praznaH puSTi ane zuddhi anubaMdhavALI kema banatI nathI? uttara prAthamika kakSAnI cittanI zuddhipUrvaka thato vidhiniSedharUpa kriyAdharma (1) praNidhAna, (2) pravRtti, (3) vinaya, (4) siddhi mane (5) viniyoga - mA pAMya zubha mAzaya adhyavasAya, zubhabhAvanA saMvedana sAthe karAya to ja puSTi ane zuddhi anubaMdhavALI bane. dharmanA AcaraNamAM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoSAS Hster - 3 (u) : yogadIpikA : etaddvayAnubandhasAmagrI kasya na bhavatItyAha-netyAdi / praNidhAnAdayo-vakSyamANA AzayA adhyavasAyasthAnavizeSAsteSAM saMvidanubhUtistasyAH vyatirekato'bhAvAt etat (tat) puSTizuddhidvayaManubandhi na bhvti| tasmAdiyaM etadanubandhasAmagrI, iyaM cabhinnagrantheH apUrvakaraNena kRtagranthibhedasya tanmahimnaiva nirmalabodhavataH parA- pradhAnA syAt // 5 // praNidhi-pravRtti-vighnajaya-siddhi-viniyoga-bhedataH praayH| dharmajJairAkhyAtaH, zubhAzayaH paJcadhA'tra vidhau // 6 // :vivaraNam : praNidhAnAdirAzaya uktaH, tameva saMkhyAviziSTaM nAmagrAhamAha - prnnidhiityaadi| praNidhizca pravRttizca vighnajayazca siddhizca viniyogazca eta eva bhedA: tAnAzritya, karmaNi lyablope paJcamI, praNidhi-pravRtti-vighnajaya-siddhi-viniyoga-bhedataH / prAya iti prAcuryeNa, zAstreSu dharmajJaiH- dharmavedibhiH AkhyAtaH-kathitaH zubhAzaya:-zubhapariNAmaH paJcadhA paJcaprakAraH atra-prakrame vidhau-kartavyopadeze, pratipAditAzaya- paJcakavyatirekeNa puSTizuddhilakSaNaM dvayamanubandhi na bhavatIti // 6 // : yogadIpikA :praNidhAnAdibhedAnevAha-praNidhItyAdi / praNidhizca pravRttizca vighnajayazca siddhizca viniyogazca te eva bhedAstAnAzritya, prAyaH prAcuryeNa zAstreSu dharmajJaiH zubhAzayaH paJcadhA khyAto atra-puSTizuddhyanubandhaprakrame vidhau-vihitAcAre // 6 // praNidhAnaM tatsamaye, sthitimat tadadhaH kRpAnugaM caiva / niravadyavastuviSayaM, parArtha-niSpattisAraMca // 7 // praNidhAnAdi Azaya vagara puSTi-zuddhi anubaMdhavALI thaI zakatI nathI. A praNidhAnAdi pAMca AzayonuM saMvedana apUrvakaraNanA adhyavasAyathI graMthibheda karanArA (samyagudaSTi) ane ethI nirmaLa bodhavALA banelA jIvane ja thAya che. dharmajJa puruSoe dharmazAstromAM puSTi-zuddhine anubaMdhI banAvanArA zubha Azayo prAyaH karIne praNidhAnAdi kahyA che, tenuM svarUpa kramazaH nIce bhuja cha. 5/t. (1) praziyAnAzayatuM 135 : praNidhAna eTale saMkalpa; praNidhAna AzayanI cAra vizeSatA che. (1) jIvane ahiMsA, paramAtmabhakti vagere je je dharmasthAna - dharmAnuSThAno karavAno vicAra thAya, bhAva jAge e vicAro sthira hovA joIe, daDha Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghosas user-3 :vivaraNam : tatra praNidhAnalakSaNamAha- praNidhAnamityAdi / praNidhAnaM , vizeSyaM zeSapadAni vizeSaNAni, tatsamayepratipannavivakSitadharmasthAnamaryAdAyAMsthitimat-pratiSThitaM avicalitasvabhAvaMtadadhaH kRpAnugaM caiva-svapratipannadharmasthAnasyAdhaH-adhastAdye vartante jIvAH, na tAvatI dharmapadavImArAdhayanti, teSu kRpayA-karuNayA anugaM-anugataM teSu karuNAparaM, na tu hInaguNatvAtteSu dveSasamanvitaM, niravadyavastuviSayaM-niravadyaM sAvadhaparihAreNa yadvastu dharmagataM tad viSayo yasya, parArthaniSpattisAraMca-paropakAraniSpatti-pradhAnaM ca, evaMsvarUpaM praNidhAnamavaseyam // 7 // : yogadIpikA : tatra praNidhAnalakSaNamAha - praNidhAnamityAdi / praNidhAnaM tad-yat tatsamaye'dhikRtadharmasthAnapratijJAsamaye sthitimat-tatsiddhi yAvanniyamitta pratiSThaM saMskArAtmanA'vicalitasvabhAvaM ca, tadadhaH - svapratipanna-dharmasthAnAdadhastana guNasthAnavartijIveSu kRpAnugaM karuNAnuyAyi caiva, na tu hInaguNatvAtteSu dveSAnvitaM ca, punaH parArthaniSpattisAraM paropakArasiddhipradhAnaM, sarvasyA api satAM pravRtterupasarjanI- kRtasvArthapradhAnIkRta-parArthatvAt, niravadyaM yadvastu adhikRta-dharmasthAna-siddhyanukUlaM pratidinakarttavyaM tadviSayam-tadviSayadhyAnam // 7 // tatraiva tu pravRttiH, zubhasAropAyasaGgatA'tyantam / adhikRtayatnAtizayAdautsukyavivarjitA caiva // 8 // hovA joIe. enAthI mana calAyamAna na thavuM joIe. (2) potAnAthI nIcenA guNasthAnakanI nIcenI kakSAnI dharmaArAdhanA karanAra jIvo upara citta karuNAvALuM hovuM joIe, keSavALuM na hovuM joie. (3) praNidhAna, sAvadya vicAra ke pApa vyApAranA parihAravALuM ane niravadya niSpApa vastunA vicAravALuM - dharmamaya hovuM joIe. (4) ArAdhakanuM mana, potAnI ArAdhanA sAthe potAno svArtha gauNa karI paropakAranI pradhAnavRttivALuM hovuM joIe. praNidhAna nAmanA AzayanI mA yAra vizeSatA cha. 7. (2) pravRti mAzayatuM 2035 : praNidhAnarUpe je dharmasthAnano svIkAra karyo, je dharmAnuSThAna ArAdhavAno saMkalpa karyo emAM pravRtti nAmano bIjo Azaya paNa bhaLavo joIe. te pravRtti nAmano Azaya nIce mujaba che. (1) pravRtti nAmano Azaya bAhya kriyArUpa nathI paNa aMdaranA AzayarUpa che. . Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 3 : vivaraNam : idAnI pravRttimAha - ttretyaadi| tatraiva tu-vivakSitapratipannadharmasthAne pravRttirevasvarUpA bhavati, sA ca na kiyArUpA, kintvAzayarUpA, zubhasAropAyasaGgatA'tyantaM, bAhyakriyAdvAreNa vizeSaNaM sarvaM yojanIyaM, zubhaH-sundaraH, sAra:-prakRSTo naipuNyAnvito ya upAyastena saGgatA-yuktA, adhikRte dharmasthAne yatnAtizayaH-prayatnAtizayastasmAtsA sampadyate, autsukyavivarjitA caiva, autsukyaMtvarA'bhilASAtirekastena vivarjitA virahitA, prayatnAtizayameva vidhatte, na tvautsukyamiti bhAvaH // 8 // : yogadIpikA : pravRttiM lakSayati - ttretyaadi| tatraiva adhikRtadharmasthAna evoddezyatvAkhyaviSayatayA yA pravRttiH, zubhaH- sundaraH sAro naipuNyAnvito yaH upAyaH prekSotprekSAdistena-saGgatA sAdhyatvAkhya-viSayatayA tatsambaddhA'dhikRte dharmasthAne yo yatnAtizaya:- apramAda-bhAvanA-janito vijAtIyaH prayatnaH tasmAd, autsukyam-akAle phalavAJchA tena vivarjitA caiva, akAlautsukyasya tattvata ArtadhyAnarUpatvAt / sa hetusvarUpAnubandhazuddhaH pravRttyAzayo jJeyaH, kathaJcitkriyArUpatve'pyasya kathaJcidAzayarUpatvAt // 8 // yogadIpikA TIkAnA AdhAre kathaMcit kriyArUpa paNa che. kathaMcit kriyArUpa hovAthI bAhyakriyA dvArA suMdara, zreSTha ane nipuNatAvALo pravRtti Azaya hovo joie. dA.ta. ahiMsAnA pAlana mATe prekSAsaMyama, unmelAsaMyama, gamanAgamanAdi samitinA pAlanarUpa upAyavALo hovo joie. (2) vaLI A Azaya apramattabhAvanA kAraNe zreSThakoTinA prayatnavALo arthAt bhAvollAsapUrvakano hovo joie. enA kAraNe pravRtti suMdara, zreSTha ane nipuNatAvALI bane. (3) pravRtti nAmano Azaya utAvaLathI kriyA karI nAkhavAnI utsukatA vinAno ane sAdhanAnA kALamAM phaLanI icchA-utsukatA vinAno joie. akALe janmatI utsukatA vAstavamAM ArtadhyAnarUpa che, mATe e utsukatA na hovI . (4) vaLI A pravRtti nAmano Azaya hetuzuddha, svarUpazuddha ane anubaMdhazuddha ___ovo'bhe. hetuzuddhamAM udeza ke upAya malina na hovo joie. svarUpazuddhamAM te dharmasthAnano prayatna, dharmasthAnanA svarUpano ghAtaka na thavo joIe. anubaMdha zuddhamAM dharmasthAna (yoga) nI ArAdhanAnA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) ghoDazas usen - 3 vighnajayastrividhaH khalu, vijJeyo hInamadhyamotkRSTaH / mArga iha kaNTakajvaramohajayasamaH pravRttiphalaH // 9 // :vivaraNam : adhunA vighnajayamAha - vighnetyAdi / vijajayastrividhaH khalu vijJeya iti, vighnasya-dharmAntaNyasya jayaH-parAbhavo nirAkaraNam / sa trividhaH tisro vidhA asyeti trividha:- tribhedaH, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, traividhyamevAha-hInamadhyamotkRSTaH - hInamadhyamAbhyAM sahi ta utkRSTaH, eko hIno vighnajayo aparo madhyamo'parastUtkRSTa iti| vaividhyameva nidarzanena sAdharmyagarbhamAha-mArga iha kaNTaka-jvara-mohajayasama iti, mArge pravRttasya puMsaH kaNTakavighnajayasamo jvaravighnajayasamo mohvighn-jysmH| . .. idamatra tAtparyaM-yathA nAma kasyacitpuruSasya prayojanavazAnmArgapravRttasya kaNTakAkIrNamArgAvatIrNasya kaNTaka-vighno viziSTagamanavighAtaheturbhavati, tadrahite tu pathi pravRttasya gamanaM nirAkulaM saJjAyate, evaM kaNTakavighnajayasamaH prathamo vighnajayaH / kaNTakAceha sarva eva pratikUlAH zItoSNAdayo dharmasthAnavighnahetavaH, tairabhidrutasya dharmAthino'pi nirAkulapravRttyasiddheH, AzayabhedazcAyaM baahyknnttkvighnjyenoplkssyte| tathA tasyaiva jvaravedanAbhibhUtazarIrasya vihvalapAdanyAsasya nirAkulaM gamanaM cikIrSorapi kartumazaknuvataH kaNTaka-vighnAdabhyadhiko jvaravighnaH / tajjayastu viziSTagamanapravRttiheturnirAkulazarIratvena paridRzyate / ihApi jvarakalpAM zArIrA eva rogAH parigRhyante tadabhibhUtasya viziSTadharmasthAnArAdhanA'kSamatvAt / jvarakalpazarIraduHkhavighnajayastu samyagdharmasthAnArAdhanAya prabhavati / prayatnathI evA UMDA saMskAra paDe ke jethI sAdhyanI siddhi sudhI e prayatnonI dhArA niraMtara cAlu 23. 8. (3) vinaya mAzayatuM sva35 : mArAdhanAmA tarAya35 janatA (1) dhanya (2) madhyama mane (3) dRSTa : mA traNa prakAranAM vighnono jaya karavo. vipnone jItI mokSanA mArgamAM avirata prayANa cAlu 25. pravAsAne bhusArImai (1) 5oTopAsavAna (2) tAvanu bhane (3) hizAbhUlanu viddha naDe che. jethI sukhapUrvaka musApharI karI ISTa sthAne pahoMcI zakAtuM nathI; tema mokSanA mArge, dharmaArAdhanAmAM kAMTo vAgyA jevuM paheluM jaghanya vighna; zIta, uSNa vagere saghaLA ya pratikULa parISaho che. enAthI parAbhava pAmelo dharmano arthI jIva paNa nirAkulapaNe dharmapravRtti karI zakato nathI. parISahone sArI rIte sahana karavAthI A vighnano jaya thaI zake. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazas seen - 3 (36) - tasyaivAdhvani jigamiSoH puruSasya diGmohakalpo mohavighnastenAbhibhUtasya punaH punaH preryamANasyApyadhvanInairna gamanotsAhaH kathaJcitprAdurbhavati, mohavighnajayastu svayameva mArgasamyakparijJAnAt paraizcocyamAnamArgazraddhAnAn mandotsAhatAparityAgena gmnprvRttiheturbhvti| ihApi diGmohagamanavighnakalpo mithyAtvAdijanito manovibhramaH parigRhyate, tajjayastu mithyAtvAdidoSanirAkaraNadvAreNa manovibhramApasArakatvena prastutadharmamArge'navarataprayANaka-pravRttyA gamanAya smpdyte| ___ evaM kaNTaka-jvara-mohavighnajayasamaH trividho vighnajaya uktaH, sa eva viziSyate'pravRttiphalaH' pravRttiH dharmasthAnaviSayA phalamasyAzayavizeSasya vighnajayasaMjJitasyeti pravRttiphalaH // 9 // : yogadIpikA : vighnajayaM lakSayati-vighnetyAdi / vighnasya-dharmAntaNyasya jayaH khalu trividho vijJeyaH pratiyogibhedAd hInamadhyamAbhyAM sahita utkRSTaH / eko hIno vighnajayo'paro madhyamo'nyastUtkRSTa iti traividhyameva nidarzanagarbhavizeSaNena samarthayati / mArge pravRttasya puMsa iha jagati ye kaNTakajvaramohAH kaNTakapAdavedhajvarotpattidigmohotpAdA vighnA askhalitAvihvala-niyatadikpravRtti-pratibandhakAstajjayAzca viziSTapravRttihetavastatsamo'yaM dharmasthAne'pi kaNTakAnAM zItoSNAdInAM jvarakalpAnAM zArIrarogANAM digmohakalpasya ca mithyAtvasya jayaH pariSahatitikSayArogyahetuvihitAhArAdipravRtti-manovibhramApanAyaka bIjuM tAva jevuM madhyama prakAranuM vighna; mokSanA mArgamAM zArIrika rogo che, enAthI parAbhava pAmelo ArAdhaka viziSTa prakAranI dharmaArAdhanA mATe asamartha bane che. A zArIrika duHkharUpa vighnono jaya karanAra AtmA sArI rIte dharmaArAdhanA karavA mATe samartha bane che. A vipnano jaya zArIrika ArogyanuM kAraNa hita, mita AhAradino niyama sAcavavAthI thaI zake che. jethI nimitta pAmIne rogAdino, azAtAdino udaya ja na thavA pAme. mokSanA mArgamAM trIjuM dizAzUla jevuM utkRSTa viM moha' che, mithyAtvAdi janya mananI bhramaNA che. A vighnano jaya mithyAtvAdi doSanA nivAraNa dvArA athavA samyakatvanI bhAvanAthI karavo joIe. mithyAtva doSanA nivAraNathI ane samyakatvanI bhAvanAthI manovibhramarUpa mUDhatA. dUra thAya che. tethI mokSamArgamAM anavarata (akhaMDa) prayANa cAlu rahe che. adhikRta dharmasthAnamAM nirAbAdha pravRtti karAvavI e vidhvajaya nAmanA AzayanuM phaLa che. viddha pravRttimAM aMtarAya kare cha. . Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (80 ghaisNS ISR-3 samyaktvabhAvanayA ca janito. yathottaramadhikastrividho'pi samuditaH / pravRttiradhikRtadharmasthAnaviSayA phalaM yasya sa tathA, alpasyApi vighnasya sattve kAryAsiddherityavaseyam // 9 // siddhistattaddharmasthAnAvAptiriha tAttvikI jnyeyaa| adhike vinayAdiyutA hIne ca dayAdiguNasArA // 10 // vivaraNam : evaM tRtIyamAzayabhedaM pratipAdya siddhirUpamAzayamAha - siddhirityAdi / siddhirnAmAzayabhedaH, sA ca svarUpataH kIdRzI ? -tattaddharmasthAnAvAptiriha tAttvikI jJeyA-tasya tasya vivakSitasya dharmasthAnasya-ahiMsAderavAptiH-prAptiH siddhirucyate, sA ca tAttvikI, idaM ca vizeSaNaM tattaddharmasthAnAvApteratAttvikatvaparihArArthaM, na hyatAttvikI sA siddhirbhavitumarhati, sA ca siddhiH adhike -puruSavizeSe sUtrArthobhayavedinyabhyastabhAvanAmArge tIrthakalpe gurau vinayAdiyutA-vinaya-vaiyAvRttyabahumAnAdisamanvitA, hIne ca-svapratipannadharmasthAnApekSayA hInaguNe nirguNe vA sAmAnyenaiva prANigaNedayAdiguNasArA-dayA-dAna-vyasanapatitaduHkhApahArAdi-guNapradhAnA, adhikaguNahInaguNagrahaNAnmadhyamopakAra-phalavatyapi sA siddhirityuktaM bhavati // 10 // : yogadIpikA : siddhi lakSayati-siddhirityAdi / siddhizcaturthAzayarUpA ihAzayavicAre tasya tasyAbhipreta-dharmasthAnasyAhiMsAderavAptistAttvikI svAnuSaGgena nityavairANAmapi (4) siddhi Azaya 2135 : ahiMsA vagere te te ISTa dharmonI prApti e tAttvika - vAstavika siddhi che. (1) mA mAzayavANo 94; viziSTa puruSa bheTale. 3 - sUtra, artha mane meM banneno jANakAra temaja bhAvanAmArgano abhyAsI, tIrthatulya gurumahArAja vagere pratye vinaya, vaiyAvacca, bahumAna AdinA vartanavALo hoya. (2) potAnAthI hanaguNavALA ke nirguNI jIvo pratye dayA - dAna ane enAM duHkha dUra karavAnI abhilASAvALo hoya ane madhyamajIvo pratye madhyama upakAranI bhAvanAvALo hoya. 10 (5) vinayoga bhAzayatuM sva35 : siddhi pachInuM kArya viniyoga che. potAne siddha thayelo dharma bIjA jIvone prApta karAvavAnI pravRtti e viniyoga che. potAne je phaLa prApta thayuM, ahiMsAdi je dharma siddha thayo te dharma-phaLa bIjAne prApta thAya e viniyoga. te kyAreya paNa niSphaLa jato nathI. viniyoga karanAra ane karAvanAra (sva - para) bannene upakAraka bane che. potAne bhAvi aneka janmomAM akhaMDa Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhoSAS seer-3 41) vairAdivinAzakatvena pAramArthikI jnyeyaa| sA ca siddhiradhike-puruSavizeSe sUtrArthobhayaniSNAte tIrthakalpe gurau vinayAdinA yutA AdinA vaiyAvRttya-bahumAnAdigrahaH, hIne ca svApekSayA hInaguNe nirguNe vA dayAdiguNena dayA-dAna-duHkhoddhArAdyabhilASeNa sArA pradhAnA / upalakSaNAnmadhyamopakAraphalavatItyapyavaseyam // 10 // siddhezcottarakAryaM viniyogo'vandhyametadetasmin / satyanvayasampattyA sundaramiti tat paraM yAvat // 11 // : vivaraNam : evaM siddhimabhidhAya tatphalabhUtameva viniyogamAha - siddherityAdi / siddhezcottarakAryaM viniyogaH-siddharuttarakAlabhAvi kAryaM viniyogo nAmAzayabhedo, vijJeya iti sambandhanIyam, avandhyaM-saphalaM, na kadAciniSphalaM, etad-dharmasthAnamahiMsAdi etasmin viniyoge sati saJjAte anvayasampattyA'vicchedasampattyA hetubhUtayA sundarametatpUrvoktaM dharmasthAnamiti zabdo bhinnakamaH paramityanena sambandhanIyo yAvatparamiti taddharmasthAnaM paraMprakRSTam yAvatsampannam, anena viniyogasyAnekajanmAntara-santAnakrameNa prkRssttdhrmsthaanaavaaptihetutvmaavedyti| . idamatra hRdayam-ahiMsAdilakSaNadharmasthAnAvAptau satyAM svaparayorupakArAyAvicchedena tasyaiva dharmasthAnasya viniyogo-vyApAraH svAtma-tulyaparaphalakartRtvamabhidhIyate, evaM hi svayaMsiddhasya vastuno viniyogaH samyakkRto bhavati, yadi parasminnapi tatsampadyate, vizeSeNa niyogo-niyojanamadhyAropaNamitikRtvA, AzayabhedatvAcca viniyogasyAvandhyatvapratipAdanaprakriyayA svaparopakArahetutvaM darzayati sUtrakAraH // 11 // (niraMtarapaNe) te dharmanI prApti thatI rahe che ane tethI viniyoga karanAra AtmA TheTha tIrthaMkarapadanI prApti, zailezIkaraNa sudhInA sarvotkRSTa dharmo sudhI pahoMce che. jema sonAno ghaDo bhAMgI jAya to paNa sonuM vidyamAna hovAthI enI pUrepUrI kiMmata Upaje che; tema koI saMyogamAM siddha thayelA dharmano viyoga thAya to paNa e dharmanA karelA viniyogathI, nimitta pAmI dharma saMskAra jAgRta thAya che ane jIvane pharI dharmanI prApti thAya che. 11. A rIte praNidhAnAdi AzayonuM svarUpa kahyuM. A Azayo kathaMcit kriyArUpa hovA chatAM vAstavika rIte bhAva che. bAhya kriyAomAM, dravya kriyAomAM ke vyavahAradharmamAM prANarUpa AMtarabhAva- zubhabhAva svarUpa A pAMca Azayo che. A pAMca AzayarUpa bhAva vinAnI kriyAo dravyakriyA che, tuccha che, asAra che, ponAnuM phaLa prApta karAvI ApavA asamartha che. A pAMca Azayo sAnubaMdha bane eTale ke dhArmika dravyakriyAomAM enI akhaMDa Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoSAS US25 - 3 / yogadIpikA : ..viniyogaM lkssyti-siddheshcetyaadi| siddhezcottarakAlabhAvikAryaM viniyogo nAmAzayabhedo vijJeyaH / etadviniyogAkhyaM sidhdyuttarakAryam avandhyaM na kadAciniSphalametasmin satisaJjAte anvayasampattyA bhaGge'pi suvarNaghaTanyAyena sarvathA phalAnapagamAd, viniyojitadharmApagame'pi bhUyo-jhaTiti tatsaMkArobodha-sambhavAdanekajanmAntarasantAnakrameNAvicchedasampattyA hetubhUtayA / itihetoH tatsidhdyuttarakAryaM paraMzailezIlakSaNaM sarvotkRSTadharmasthAnaM yAvatsundaraM paropakAragarbhakriyAzaktyA tIrthakaravibhUtiparyantasundaravipAkArthakam / ayaM viniyogaphalopadezaH, lakSaNaM tu svAtmatulyaparaphalakartRtvamityavaseyam // 11 // AzayabhedA ete sarve'pi hi tttvto'vgntvyaaH| bhAvo'yamanena vinA ceSTA dravyakriyA tucchA // 12 // :vivaraNam : evametAn praNidhAnAdInabhidhAya kthnycitkriyaaruuptvpraaptaavessaamaashyvishesstvsmrthnaayaah-aashyetyaadi| . AzayabhedA-AzayaprakArA ete-pUrvoktAH sarve'pi hi-sarva eva kathaJcitkriyArUpatve'pi tadupalakSyatayA tattvataH-paramArthena avagantavyA-vijJeyAH pariNAmavizeSA eta iti / 'zubhAzayaH paJcadhA'tra vidhA'vityuktaM, sa kiM bhAvAdaparo'tha bhAva evetyAzaGkAyAmidamAha- bhAvo'yamiti / ayaM-paJcaprakAro'pyAzayo bhAva ityabhidhIyate, anena-bhAvena vinA ceSTA-vyApArarUpA kAyavAGmanaHsaGgatA dravyakriyA tucchA-bhAvavikalA kriyA dravyakriyA tucchA-asArA svaphalAsAdhakatvena // 12 // : yogadIpikA : evametAn praNidhAnAdInuktvA eSAM bhAvatvasamarthanAyAha-AzayetyAdi / hAjarI rahe to vinA vilaMbe dIrghakALa pasAra thayA vagara A janmamAM ke anya janmamAM utkRSTa oTinI zuddhi prA. thAya che. 12. A pAMca AzayarUpa bhAva ja dharmatattva che. paramayoga paNa e ja che ane A bhAva ja bhavya AtmAonA mokSanI abhilASAno-prItivizeSano sUcaka che. sArAMza e che ke - bhAva e ja dharmatattva che, bhAva e ja paramayoga che ane bhAva e ja vimuktirasa che. ' - pApanA kSayathI rAga-dveSanA melanI zuddhi thAya che ane pAMca AzayarUpa bhAvathI zuddhino marSa - 52||18praat thAya che. 13. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4 ) SoDazaka prakaraNa - 3 ete pUrvoktAH sarve'pi kathaJcit kriyArUpatve'pi tattvataH paramArthatastadupalakSyA AzayabhedA avagantavyAH / ayaM paJcaprakAro'pyAzayo bhAva ucyate, upayogasya bhAvanAlakSaNatvAd anena bhAvena vinA ceSTA kAyavAGmanovyApArarUpA tucchA dravyakriyAtvena phalAjananItyarthaH // 12 // asmAcca sAnubandhAcchuddhyanto'vApyate drutaM kramazaH / etadiha dharmatattvaM, paramo yogo vimuktirasaH // 13 // :vivaraNam : kasmAtpunardravyakriyAyAstucchatvApAdanena bhAvaprAdhAnyamAzrIyata ityaah-asmaadityaadi| asmAcca-pUrvoktAdbhAvAdAzayapaJcakarUpAtsAnubandhAt anubandhaH-santAnastena saha varttate yo bhAvaH sa sAnubandhastadavinAbhUtaH sa cAvyavacchinnasantAnaH, tasmAdevaMvidhAd bhAvAt zuddherantaHprakarSaH zuddhayanto'vApyate-prApyate drutam-avilambitaM, prabhUtakAlAtyayavigamena, kramaza:- krameNAnupUrvyA tasmin janmanyaparasmin vA karmakSayaprakarSoM lbhyte| nanu caiSa eva bhAvo dharmaparamArtha AhosvidanyaddharmatattvamityArekAyAM parasya nirvacanamAhaetadiha dharmatattvam, atra yadyapi bhAvasya prastutatvAdetadityatra puMliGgatAyAmeSa iti nirdezaH prApnoti tathApi dharmatattvamityasya padasya prAdhAnyApekSayA napuMsakanirdezaH, arthastu-etadiha prastutaM bhAvasvarUpaM dharmatattvaM, nAnyat, 'paramo yoga' iti ayaM bhAvaH paramo yogo varttate, sa ca kIdRk ?- vimuktirasaH viziSTA muktivimuktistadviSayo rasaH-prItivizeSo yasmin yoge sa vimuktirasaH, vimuktau raso'syeti vA gamakatvAtsamAsaH, athavA pRthageva padAntaraM, na vizeSaNaM, tenAyaM bhAvo vimuktau rasa:-prItivizeSo vimuktirasa ucyate, etaduktaM bhavati bhAva eva dharmatatvaM, bhAva eva ca paramo yogo, bhAva eva ca vimuktirasa iti // 13 // : yogadIpikA : bhAvAcca yat syAttadAha - asmAcceti / asmAcca AzayapaJcakarUpAd bhAvAt, sAnubandhAd-avyavacchinnasantAnAt kramazaH krameNa tasmin janmanyaparasmin vA drutamavilambitaM zuddhaH karmakSayasyAnAkarvo'vApyate / etadiha prastutaM bhAvasvarUpaM dharmatattvaM praznaH bhAvathI ja zuddhi thAya che; ema tame kahyuM paNa e bhAvano abhilASa kaI rIte zakya che. anAdi anaMta bhUtakALamAM jIve vAraMvAra moTe bhAge pApo ja sevyAM che. mATe jIvane pApa upara ja bahumAna bhAva vadhu che.eno tyAga karIne zubhabhAvane ja icche ane pApane bahumahattva na Ape e zI rIte bane? uttara : anaMta bhUtakALathI kubhojana, sAdAM bhojana, cAlu bhojananA rasAsvAdathI TevAyelA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (44) ghosas us25 - 3 nAnyad etadityatra vidheyapadaliGgavivakSayA napuMsakatvaM, tena na bhAvasya prastutatvAdeSa iti nirdezaprAptiH / ayaM bhAvaH-paramo yogo vartate'dhyAtmagarbhatvAt / kIdRzo ? viziSTo muktau raso'bhilASo yatra sa tthaa| 'ayaM bhAva eva viziSTamukteH (etAdviziSTe pra.) rasa-AsvAda' iti vA vyAkhyeyam // 13 // amRtarasAsvAdajJaH kubhaktarasalAlito'pi bahukAlam / tyaktvA tatkSaNamenaM vAJchatyuccairamRtameva // 14 // : vivaraNam : nanu ca 'bhAvAcchuddhyanto'vApyata' ityuktaM, zuddhizca pApakSayeNa prAguktA, kathaM punaH pApamatIte'nAdau kAle yadbhUyo bhUya AsevitaM tattyaktvA bhAvamevAbhilaSati ? na punaH pApaM bahumanyata ityAha - amRtetyaadi| amRtarasasyAsvAdastaM jAnAtIti amRtarasAsvAdajJaH kubhaktarasalAlito'pi kubhaktAnAM-kadazanAnAM yo rasastena lAlito'pi-abhiramito'pi puruSobahukAlaM-prabhUtakAlaM nairantaryavRttyA, ata eva "kAlAdhvanoratyantasaMyoge" dvitIyA, tyaktvA-parityajya tatkSaNaMtasminneva kSaNe zIghramenaM-kubhaktarasamamRtarasajJatvena vAJchati-abhilaSati-uccairamRtameva, surabhojyamamRtamabhidhIyate, taddhi sarvarasasampannatvAt spRhaNIyamatitarAM bhavati // 14 // yogadIpikA : nanu bhAvAcchuddhyanto'vApyata ityuktam, tatraiva cAbhilASaH kathaM syAd bhUyo bhavAbhyaste pApa eva virodhini bahumAnasambhavAdityata Aha- amRtetyAdi / amRta-rasasyAsvAdajJaH puruSaH kubhaktAnAM kadazanAnAM rasena lAlito'pyabhiramito'pi bahukAlaM-nairantaryavRttyA prabhUtakAlam / tyaktvA tatkSaNam-amRtalAbhopAyazravaNakSaNa evainaM kubhaktarasaM vAJchatyuccairatizayenAmRtameva / tasya nirupAdhispRhaNIyatvAt // 14 // mANasane kyAreka amRtanA rasano svAda cAkhavA maLyA pachI e kubhojana pratye arucivALo thAya che. kadAca pAchuM roja e kubhojana khAvuM paDe to ya sadA mATe amRtarasanA AsvAdano ja e Icchuka banyo rahe che, te ja rIte apUrvakaraNanA apUrva pariNAmathI samyatvarUpI amRtarasanA svAdane jANanAro jIva, dIrdhakALathI sevelAM pApane paNa bahu mahattva Apato nathI. pApa pratye arucibhAvavALo banyo rahe che. ahIM pApazabdathI mithAyatva mohanIyakarma athavA mithyAtva mohanIyakarmanA yoge thatAM pravacana upaghAtAdine samajavAM. 14-15. praznaH samyakatvarUpI amRtarasanA svAdane jANanAro jIva pApane bahu mAnato nathI, bahu mahattva Apato nathI; ema kahyuM paNa samyagudRSTi jIva (viratinA abhAve) pApa karato dekhAya che, pApa Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45) ghosassraza-3 . evaM tvapUrvakaraNAt samyaktvAmRtarasajJa iha jIvaH / cirakAlA''sevitamapi na jAtu bahu manyate pApam // 15 // : vivaraNam : evamityAdi / evaM tvapUrvakaraNAt-evamevApUrvakaraNAd apUrvapariNAmAt samyaktvAmRtarasajJa iha jIvaH samyaktvAmRtarasamanubhavadvAreNa jAnAtIti tajjJa ucyate, cirakAlAsevitamapi-prabhUtakAlAbhyastamapi na jAtu-na kadAcid bahu manyate-bahumAnaviSayIkaroti pApaM-mithyAdarzanamohanIyaM tatkAryaM vA pravacanopaghAtAdi, iha ca kubhaktarasakalpaM pApaM mithyAtvAdi, amRtarasAsvAdakalpo bhAvaH samyaktvAdiravase ya iti / / 15 / / / : yogadIpikA : evaM tvityAdi / evaM tu evameva apUrvakaraNAd apUrvapariNAmAt samyaktvAmRtarasajJa iha-jagati jIvaH cirakAlam-prabhUta-bhavAn yAvad Asevitam-abhyastamapi na jAtu kadAcid bahumanyate-utkaTecchAviSayIkaroti pApaM-mithyAtvamohanIyaM tatkAryaM vA pravacanopaghAtAdi / iha kubhaktarasakalpaM pApaM mithyAtvAdi, amRtarasAsvAdakalpo bhAvaH samyaktvAdiravaseyaH // 15 // yadyapi karmaniyogAt, karoti tat tadapi bhAvazUnyamalam / ata eva dharmayogAt, kSipraM tatsiddhimApnoti // 16 // vivaraNam : 'samyaktvAmRtarasajJo jIva: pApaM na bahumanyata' ityuktaM, tatra samyagdRSTirapi viraterabhAvAt pApaM kurvan dRzyata evetyAzaGkayAha-yadyapItyAdi / yadyapi-kathaJcit karmaniyogAt-karmavyApArAt karoti vidadhAti tat-pApaM tadapi bhAvazUnyamalaM tadapi-kriyamANaM pApaM bhAvazUnyam, iha pApavRttiheturbhAvaH kliSTAdhyavasAyastena zUnyaM, alam-atyartham, samyagdRSTirhi pApaM kurvANo'pi na bhAvato bahu manyate, yathA 'idameva sAdhu' iti, ata eva-pApAbahumAnadvAreNa dharmayogAd-dharmotsAhAd dharmasambandhAdvA kSipramacireNa tatsiddhimApnoti-dharmaniSpattimavApnoti // 16 // kare ane pApanuM bahumAna na hoya te kevI rIte bane? tenuM zuM? uttaraH jo ke e jIva tevA prakAranA karmanA udayathI pApa kare che paNa e pApa bhAvapUrvaka eTale ke kliSTa adhyavasAyathI karato nathI. samyagudRSTi AtmAnI pApa pravRtti rasapUrvakanI hotI nathI; tethI enI e pApapravRttine tapAvelA lokhaMDanA patarA upara na chUTake paga mUkavA jevI kahI che, Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghosas user-3 // ityAcArya - zrImad yazobhadrasUrikRtaSoDazAdhikAravivaraNe tRtIyo'dhikAraH // : yogadIpikA : aviratasamyagdRSTerapi pApakriyA dRzyata eveti kathaM na tadbahumAna ityata aahydypiityaadi| ___ yadyapi karmaNo nikAcitacAritramohasya niyogAd-vyApArAtkaroti tat-pApaMtadapitathApi alam-atyarthaM, bhAvena-kliSTAdhyavasAyena zUnyaM karoti, tataH samyagdRSTestaptalohapadanyAsatulyA pApe pravRttirasvArasikIti na tadbahumAna ityarthaH / ata eva 'idaM na sAdhu' iti pApAbahumAnAdeva dharmayogAt-tIvradharmotsAhAt zIghraM tasya-dharmasya siddhimApnoti samyagdRSTiH // 16 // // iti nyAyavizAradamahopAdhyAyazrImadyazovijayagaNipraNIta yogadIpikAvyAkhyAyAM tRtIyo'dhikAraH // ||iti saddharmalakSaNAdhikAraH // samakitadaSTi jIvane pApanuM bahumAna na hovAthI ane dharma ArAdhanAno utsAha tIvra hovAthI dharmanI siddhi zIdhra thAya che. 16. trI SoDaza 425 // samApta..... Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath caturthaH sddhrmsiddhilinggaadhikaarH|| siddhasya cAsya samyaga, liGgAnyetAni dharmatattvasya / vihitAni tattvavidbhiH , sukhAvabodhAya bhavyAnAm // 1 // -: vivaraNam : 'asya svalakSaNamidaM dharmasya' ityuktaM prAk, tatrAsyaiva dharmasvatattvasya vistareNa liGgAnyAha - siddhasya cetyaadi| .. siddhasya ca-niSpannasya ca asya-pratyakSIkRtasya samyag-avaiparItyena prazastAni vA liGgAni-lakSaNAni etAni-vakSyamANAni dharmatattvasya-dharmasvarUpasya vihitAnizAstre'bhihitAnitattvavidbhiH -paramArthavedibhiH sukhAvabodhAya-sukhaparijJAnAya, yena tAni sukhenaiva budhyante bhavyAnAM-yogyAnAm // 1 // : yogadIpikA : dharmasya svalakSaNamuktamathAsya vistareNa liGgAnyAha-siddhasya cetyAdi / siddhasya-niSpannasya - cAsya-dharmatattvasya-dharmasvarUpasya samyag-avaiparItyena liGgAni-lakSaNAni tattvavidbhiH paramArthajJaiH vihitAni-zAstre'bhihitAni bhavyAnAM-yogyAnAM sukhAvabodhAya-sukhapratipattaye // 1 // . audAryaM dAkSiNyaM, pApajugupsA'tha nirmalo bodhH| liGgAni dharmasiddheH, prAyeNa janapriyatvaM ca // 2 // vivaraNam : tAnyeva liGgAni svarUpato granthakAraH ptthti-audaarymityaadi| . udArasya bhAvaH audArya-vakSyamANalakSaNaM, dakSiNaH anukUlastadbhAvo dAkSiNyaM-nirdekSyamANasvarUpaM, pApajugupsA-pApaparihAraH, atha nirmalo bodhaH abhidhAsyamAnasvarUpaH, liGgAni-cihnAni dharmasiddheH-dharmaniSpatteH prAyeNabAhulyena janapriyatvaM ca-lokapriyatvaM ca // 2 // 4 - araddharmaDhilaga SoDAka jJAnI mahApuruSoe bhavya jIvo sukhapUrvaka jANI zake e mATe siddha thayelA - prApta thayelA dharmanAM pAMca lakSaNo zAstromAM nIce mujaba kahyAM che. 1 (1) sauhArya (2) kSizya (3) pANugupsA, (4) nigalo5 sane (5) ujzane janapriyatva. 2 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) SoDazaka prakaraNa - 4 : yogadIpikA : tAnyeva liGgAni saGkhyAviziSTAnyAha-audAryamityAdi / spaSTam // 2 // audAryaM kArpaNya-tyAgAdvijJeyamAzaya-mahattvam / gurudInAdiSvaucittyavRtti kArye tadatyantam // 3 // : vivaraNam : sAmpratamaudAryalakSaNamAha - audaarymityaadi| audAryaM nAma dharmatattvaliGga, kArpaNyatyAgAt-kRpaNabhAvaparityAgAdatucchavRttyA, 'vijJeyamAzayamahattvaM' AzayAya-adhyavasAyasya mahattvaM-vipulatvaM, tadeva viziSyate'gurudInAdiSvaucityavRtti' guruSu-gauravAheSu, tadadhikAre yathoktaM - "mAtA pitA kalAcArya, eteSAM jJAtayastathA / vRddhA dharmopadeSTAro, guruvargaH satAM mataH // 1 // " dInAdiSu ca-anAdhAreSu yadaucityavRttiH aucityena vRttiH, asmin audArye Azayamahattve vAtadaucityavRttiH kArye-kAryaviSayetad-audAryamAzayamahattvaM vAatyantaMatizayena, aucityavRttikAri vA etad gurvAdiSu // 3 // yogadIpikA : audArya lkssyti-audaarymityaadi| audArya kArpaNyasya dAnAdipariNAmasaMkocalakSaNasya tyAgAd Azayasya cittasya mahattvaM asaGkucitadAnAdipariNAma-zAlitvaM vijJeyam / tad-audAryaM, atyantam-atizayena, gurvAdayo mAtR-pitR-kalAcArya-tajjJAti-vRddha-dharmopadeSTAro dInAdayazca dInAndha-kRpaNa (1) audAryaH kRpaNatAnA temaja kSudratAnA tyAgapUrvaka udAra manovRtti dhAraNa karavI arthAt adhyavasAyonI vizALatA hovI tenuM nAma audArya. vaLI, audArya gauravane yogya guruvarga pratye tathA dInadu:khI jIvo pratye ucita vartana karavuM. saMkucitavRtti rAkhyA vagara emane ApavA yogya vastunuM udAratApUrvaka dAna ApavuM e audArya. guruvargamAM mAtA-pitA, kalAcArya (vyAvahArika zikSaNa ApanAra zikSako temano jJAti varga tathA vaDIlo (vRddha puruSo) temaja dharmopadeza ApanArA dharmaguruono samAveza thAya che. hIna-du:sImA : dIna-hIna-aMdha, haridra, nirAdhAra, manAtha vo sAve. temanA pratyenI ucita vRttinuM AcaraNa e paNa audArya che. AmAM tucchatAno tyAga, udAravRtti (mananI vizALatA) ane aucityanuM pAlana prANarUpa che. A audArya e dharmaprAptinuM paheluM lakSaNa che. 3 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 4 49) prabhRtayasteSu yat kAryaM dAnAdi tasmin viSaye aucityena vRttiryasya tattathA // 3 // dAkSiNyaM parakRtyeSvapi, yogaparaH zubhAzayo jnyeyH| gAmbhIrya-dhairya-sacivo, mAtsarya-vighAtakRt paramaH // 4 // vivaraNam : idAnIM dAkSiNyalakSaNamAha - dAkSiNyamityAdi / dAkSiNyaM-pUrvoktasvarUpaM parakRtyeSvapi-parakAryeSvapi yogaparaH-utsAhapara: zubhAzayaH - zubhAdhyavasAyojJeyaH / gAmbhIryadhairyasacivaH-parairalabdhamadhyo gambhIrastadbhAvo gAmbhIrya, dhairyaM-dhIratA sthiratvaM te gAmbhIryadhairye sacivau-sahAyAvasyeti, mAtsaryavighAtakRtparaprazaMsA'sahiSNutvavighAtakRt paramaH-pradhAnaH zubhAzaya iti // 4 // : yogadIpikA : dAkSiNyaM lakSayati-dAkSiNyamityAdi / dAkSiNyaM pareSAM kRtyeSu-kAryeSvapi yogapara:-utsAhapraguNaH zubhAzayo jJeyaH / gAmbhIryaM parairalabdhamadhyatvam, dhairya bhayahetUpanipAte'pi nirbhayatvam, te sacivau sahAyau yasya sa tathA / mAtsaryaM paraprazaMsA'sahiSNutvaM tasya vighAtakRt paramaH-pradhAnaH // 4 // pApajugupsA tu tathA, samyakparizuddhacetasA satatam / pApodvego'karaNaM, tadacintA cetyanukramataH // 5 // vivaraNam : pApajugupsAlakSaNamAha - pApajugupsA tvityAdi / pApajugupsA tu tathA pApaparihArarUpA, samyakparizuddhacetasAaviparItaparizuddhamanasA, satatam-anavarataMpApodvegaH-atItakRtapApodvignatA,akaraNaM (2) dAkSiNya dAkSiNya eTale bIjAo sAthe sAnukULa vartavAno bhAva. bIjAnAM kAryo karavAno utsAha. bIjAnAM kAryo karavAnA utsAhavALo A zubhabhAva gAMbhIrya ane pairyayukta paNa hovo joie. gAMbhIrya eTale bIjAnA guNadoSa pacAvavAnI zakti. jenuM UMDANa anya loko pakaDI na zake tevuM citta, ane dhairya eTale game tevA bhayanAM kAraNo upasthita thavA chatAM nirbhayapaNuM. A dAkSiNyano bhAva, bIjAnA guNonI prazaMsA sAMbhaLIne thatI IrSyAno nAza karanAro paNa hovo joie. A dAkSiNya guNa bIjAnA kAryamAM utsAhavALo gAMbhIrya ane pairyathI yukta temaja IrSyA doSano nAzaka hovAthI zreSTha koTino zubhAzaya che. gaMbhIratA ane dhIratA dAkSiNya AzayanA sahAyajAka guNo che. ane IrSAno nAza (maitrI bhAvano vikAsa) tenuM phaLa che. dharmaprAptinuM A bITuMdakSa cha. 4 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 4 pApasya vartamAnakAle, tadacintA cetyanukramataH-tasmin bhAvini pApeacintAacintanam, anukrameNaAnupUrvyA kAlatrayarUpayA, athavA pApodvegaH pApaparihAraH kAyapravRttyA, akaraNaM vAcA, tadacintA-pApacintA manasA, sarvA'pIyaM pApajugupsA dharmatattvasya liGgam // 5 // : yogadIpikA : pApa-jugupsAlakSaNAha-pApetyAdi / pApajugupsA tutathA-tena prakAreNa pApaniSedhakamukhakarAdyabhinayavizeSeNAbhivyajyamAnA samyag-aviparItaM parizuddhaM yacceto-manastena satatamanavarataM, pApasyAtItakRtasya udvego nindA, akaraNaM-pApasya vartamAnakAle, tasmin bhAvini pApe'cintA'cintanamityanukramataAnupUrvyA kAlatrayarUpayA / yadvA pApodvegaH - pApaparihAra: kAyapravRttyA, akaraNaM vAcA, tadacintA pApAcintanaM manasA / sarvApIyaM pApajugupsA dharmatattvasya liGgam // 5 // nirmalabodho'pyevaM zuzrUSAbhAva-sambhavo jnyeyH| zamagarbhazAstrayogAcchrata-cintA-bhAvanAsAraH // 6 // vivaraNam : adhunA nirmalabodhalakSaNamAha - nirmaletyAdi / nirmalabodho'pi-vimalabodho'pi evam-anena prakAreNa zuzrUSAbhAvasambhavaHzuzrUSAyAM yo bhAvaH tatsamuttho jJeyo-jJAtavyaH / zamagarbhazAstrayogAt-prazamaga yacchAstraM tadyogAt-tatsambandhAt, zrutacintAbhAvanAsAra:- zrutasArazcintAsAro bhAvanAsAra-strividhI nirmalabodho vijJeyaH, zruta-cintA-bhAvanAjJAnAnAM prativizeSaM vakSyati // 6 // : yogadIpikA : nirmalabodhaM nirUpayati--- - nirmaletyAdi / (3) pApajugupsA sArI rIte zuddha manathI pApo pratye dhRNA, pApajugupsA, bhUtakALamAM karelAM - thayelAM pAponI niMdA karavI, vartamAnamAM pApo na karavAM, bhaviSyanAM pAponI vicAraNA choDI devI; ene pApano udvega kahevAya athavA pApodvega eTale pApano parihAra-tyAga. kAyAthI pApa na karavuM, vANIthI pApa vacana na bolavuM ane manathI pApano vicAra choDI devo enuM nAma pApa-parihAra. A rIte pApanA tyAgarUpa pApajugupsA dharmaprAptinuM trIjuM lakSaNa che. 5 (4) nirmaLabodhaH dharma ke tattva sAMbhaLavAnI icchAthI adhyAtmazAstronuM ke samatApoSaka zAstronuM zravaNa karyA bAda thatuM nirmaLajJAna, ene nirmaLabodha kahevAya. A nirmaLabodha zrutajJAna, ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAna svarUpa che. A traNeya jJAnanuM svarUpa AgaLa 10mA ane 11mA SoDazakamAM varNavavAmAM Avaze. Avo nirmaLabodha e dharmaprAptinuM cothuM lakSaNa che. 6 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoSAS AS2-4 (51) nirmalabodho'pi-evamanena prakAreNa, zuzrUSaiva yo bhAvastat-saMbhavo jJeyo dharmatattvasya liGgam / zamagarbhaM yacchAstraM tadyogAt-tatparicayAt / zrutasArazcintAsAro bhAvanAsArazceti trividhaH / zrutacintAbhAvanAnAM prativizeSa purastAdvakSyati // 6 // yuktaM janapriyatvaM, zuddhaM saddharmasiddhiphaladamalam / dharma - prazaMsanAde/jAdhAnAdibhAvena // 7 // :vivaraNam : saphalaM janapriyatvaM pratipAdayati - yuktamityAdi / yuktaM-ucitaM nAyuktaM, janapriyatvaM dharmatattvaliGgaM, yataH zuddhaM-rAgAdidoSarahitaM, tatjanapriyatvaM svaparayoH dharmasiddhiphaladaM-dharmaniSpattiphalapradaM alam-atyarthaM dharmaprazaMsanAdeH- dharmaprazaMsana-dharmapravRttyAdeH sakAzAd, bIjAdhAnAdibhAvena-bIjaM puNyAnubandhipuNyaM tasyAdhAnaM-nyAso vapanam, AdizabdAdakara-patra-puSpa-phalakalpavizeSaparigrahaH, teSAM bhAvena-utpAdena dharmasiddhi-phaladaM varttate / jano hi dharmaprazaMsanAdau vartamAno bIjAdhAnAdibhAvena dharmasiddhiphalamAsAdayati, sa dharmaprazaMsanAdi yasya janapriyatvayuktasya guNena karoti tasya tajjanapriyatvaM zuddhaM saddharmasiddhiphalavad bhavati nimittabhAvopagameneti // 7 // : yogadIpikA : janapriyatvaM pratipAdayati-yuktamityAdi / yuktaM-ucitaMjanapriyatvaM dharmatattvaliGgaM natvayuktaM, yatastajjanapriyatvaMzuddhaM nirupAdhikaM svAzrayaguNanimittena janAnAM dharmaprazaMsanAdeH sakAzAd, AdinA karaNecchAnubandhatadupAyAnveSaNAtatpravRtti-gurusaMyogasamyaktvalAbhagrahaNaM, bIjAdhAnaM dharmatarorbIjasya puNyAnubandhipuNyasya nyAsaH, AdinA'Gkara-patra-puSpa-phalavizeSaparigrahaH teSAM bhAvena (5) janapriyatvaH janapriyatva eTale lokomAM priyapaNuM. dharmasiddhinA lakSaNarUpa janapriyatna yogya hovuM joie, ayogya na hovuM joIe. je janapriyatna yogya hoya tene zuddha kahevAya. zuddha janapriyatva tene kahevAya ke je rAga-dveSAdi doSathI rahita hoya. rAga-dveSa jevA doSothI maLeluM na hoya, sva-parane dharmasiddhinuM sArI rIte phaLa ApavA samartha hoya. dharmasiddhi pAmelA jIvanA jIvanamAM zAstrokta janapriyatva hoya (zuddhayogya) to bIjA jIvo janapriya dharmAtmAnA dharmanI prazaMsA kare ane jIvanamAM dharmanI pravRtti kare. ethI prazaMsA karanArA lokomAM puNyAnubaMdhI puNyarUpa bIjanuM vAvetara thAya. e bIjamAMthI aMkura phUTe, pAMdaDA Ave, puSpa khIle ane phaLa prApta thAya. A aMkura, patra, puSpa ane phaLanI jagyAe kaI kaI dharmapravRtti che - enI spaSTatA lalitavistarA graMthamAM karavAmAM AvI che. A janapriyatna dharmaprAptinuM pAMcamuM sakSa cha. 7 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 4 utpAdena, alam- atyarthaM dharmasiddhiphaladaM vartate / janapriyasya hidharmaH prazaMsAspadaM bhavati, tatazca lokAnAM bIjAdhAnAdidharmasiddhiriti tatprayojakatayA janapriyatvaM yuktamityuttAnArthaH prakaTArthaH spaSTArthaH // 7 // Arogye sati yadvada, vyAdhivikArA bhavanti no puMsAm / tadvaddharmArogye, pApavikArA api jJeyAH // 8 // :vivaraNam : evaM dharmatattvaliGgAnyaudAryAdIni vidhimukhena pratipAdya dharmatattvavyavasthitAnAM puMsAM vyatirekamukhena viSayatRSNAdInAM svarUpaM pratipipAdayiSudRSTAntapUrvakaM vikArAbhAvamAvirbhAvayitumAha-Arogya ityaadi| Arogye-rogAbhAve sati-jAyamAne yadvaditi-yathA vyAdhivikArA-rogavikArA bhavanti no puMsAM-ArogyavatAM tadvaditi-tathA dharmArogye-dharmarUpamArogyaM tasmin sati, pApavikArA api vakSyamANA na bhavantIti vijJeyAH // 8 // : yogadIpikA : evaM prAthamikaguNarUpANi dharmatattvasya liGgAnyabhidhAya doSAbhAvarUpANi tAni vaktumupakramate-Arogya ityaadi| Arogye-rogAbhAve sati yadvaditi-yathA vyAdhivikArAH puMsAM no bhavanti tadvadititathA dharmalakSaNe Arogye sati pApavikArA api jJeyA, abhavanazIlA iti zeSaH // 8 // tannAsya viSayatRSNA, prbhvtyuccern dRSTisammohaH / arucirna dharmapathye, na ca pApA krodhakaNDUtiH // 9 // vivaraNam : pApavikArA ye na bhavanti tAn vizeSato nirdizati - tnnaasyetyaadi| tad-evaM sthite na asya-dharmatattvayuktasya puruSasya viSayatRSNA-vakSyamANalakSaNA prabhavati-jAyate, uccaiH- atyarthaM na dRSTisammoho-vakSyamANalakSaNa eva, aruciH A rIte dharmaprAptinA sUcaka audAryAdi liMgo batAvyAM pachI have e dharmAtmAomAM ativiSayatRSNA vagere pApavikAro na hoya, e hakIkata dAMtapUrvaka batAve che. dharmanA guNa svarUpa udAratA vigere liMgonuM nirUpaNa karIne dharmanA doSatyAga rUpa liMgonuM varNana kare che. roga thayA pachI ane Arogya prApta thayA pachI rogajanya vikAro (pIDAo) hotA nathI, tema dharma-Arogya prApta thayA pachI pApavikAro paNa hotA nathI. e pApavikAronuM svarUpa A prabhArI cha.8 dharma siddha thayelA AtmAomAM jema audArya Adi pAMca lakSaNo-guNo dekhAya che, tema Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (53) ghoDazas us2-4 abhilASAbhAvo na dharmapathye-na dharmapathyaviSaye, na ca pApA-svarUpeNa pApahetu krodhakaNDUtiH- krodha eva kaNDUtiH, kaNDUzabdaH kaNDvAdiSu paThyate, tasya ktinnantasya rUpametat // 9 // : yogadIpikA : ke te pApavikArA ye dharmArogye sati na bhavantIti vyaktyA nirdizati tnnaasyetyaadi| tad evaM sthite asya-dharmatattvayuktasya viSayatRSNA na bhavati, uccaiH atyarthaM, dRSTisammoho na prabhavati, aruciH abhilASAbhAvo na dharmapathye, na ca pApA-svarUpeNa pApaheturvA, krodha eva kaNDUtiH zama-gharSaNa-kRta-harSA // 9 // gamyAgamyavibhAgaM, tyaktvA sarvatra vartate jantuH / viSayeSvavitRptAtmA, yato bhRzaM viSayatRSNeyam // 10 // vivaraNam : idAnIM viSayatRSNAyA lakSaNamAha - gamyetyAdi / gamyAgamye lokapratIte tayovibhAgaH - Asevana-parihArarUpastaM tyaktvAviSayAniyamena vyavasthitaH(m) / sarvatra vartate jantuH-sAmAnyena sarvatra pravartate jantuHprANI viSayeSu-zabda-sparza-rasa-rUpa-gandheSu avitRptAtmA-sAbhilASa eva yato-yasyA viSayatRSNAyAH sakAzAd bhRzam-atyarthaM viSayatRSNeyamiti-iyaM viSayatRSNocyate // 10 // : yogadIpikA: tatra viSayatRSNAM lakSayati-gamyetyAdi / gamyAgamye lokapratIte tayovibhAga AsevanaparihArarUpastaM tyaktvA, yato yasyAH sakAzAdviSayeSu zabda-sparza-rasa-rUpa-gandheSu bhRzam-atyarthaM avitRptAtmAaprazAntAbhilASa eva sarvatra jantuH vartate-pravartate, iyaM viSayatRSNocyate // 10 // (1) mAviSaya tRss|| (2) dRSTisaMbhoDa, (3) dharmapathyamA bhayi bhane (4) pati - cAra pApavikAro hotA nathI. 9. (1) mAviSayatRSau:mAhopane 29 71, mAM prasiddha bhya-sabhya, yitanucita viSaya sevanano ane parivArano viveka bhUlI zabda-rUpa-rasa-gaMdha ane sparzaH A pAMca prakAranA viSayabhogomAM Asakta bane che. pAMce IndriyAdinA viSayothI sadA atRpta rahe che.) enI viSayAbhilASA zamatI nathI. A pahelo pApavikAra dharmAtmAomAMthI naSTa thayelo hoya cha. 10 (2) dRSTisaMmoha: bIjo pApavikAra dRSTisaMmoha ghaNo ja adhamadoSa che. dRSTi eTale Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poSAS US25 - 4 guNatastulye tattve, saMjJAbhedAgamA'nyathAdRSTiH / bhavati yato'sAvadhamo, doSaH khalu dRSTisammohaH // 11 // vivaraNam : idAnIM dRSTisammohasya lakSaNamAha - guNata ityaadi| guNaH-upakAraH phalaM tadAzritya tulye-samAne dvayorvastuno:tadbhAvastattvaM tasmiMstulye sati / 'saMjJAbhedAgamAnyathAdRSTiH' Agame AgamaviSaye anyathA-viparItA dRSTiHmatirasyetyAgamAnyathAdRSTiH bahuvrIhisamAsaH, saMjJAbhedena-nAmabhedenAgamAnyathAdRSTiriti puruSaH parigRhyate, bhavati-jAyate, yato-yasmAddoSAd asau doSaH adhamo-nikRSTaH, khaluzabdo'vadhAraNe'dhama eva doSo dRssttismmohaabhidhaanH| ... idamatra hRdayaM-nidarzanamAtreNa dvayorArambhayo|gopabhogalakSaNaM phalamAzritya tulyameva tattvaM, tatraikasminnArambhe pravRttaH puruSastatphalopabhogAt tamArambhaM sAvadyaM manyate, aparastu tatsamAna eva pravRttastamArambhaM nirdoSaM manyate, tatphalaM ca svayamevopabhuGkte yato doSAt, sa dRSTisammoha iti| ___athavA guNaH-pariNAmo bhAvo'dhyavasAyavizeSastadaGgIkaraNena tulye tattve saMjJAbhedAgamAnyathAdRSTiH puruSo yato doSAt pravartate sa dRSTisaMmoho nAma doSo bhavati / yatra tu guNato-bhAvAkhyAd guNAnna tulyaM tattvaM-svarUpaM dvayorArambhAtmanorvyaktibhedena vastunoH, tatra caityAyatanAdiviSaye kSetra-hiraNya-grAmAdau zAstrIyAdhyavasAyabhedena pravRttatvAt, svayaM ca tatphalasyAnupabhogAt kevalamAgamAnusAritayA tatropekSAparityAgena grAmakSetrAdyArambhamapariharato'pi na dRSTisammohAkhyo doSaH, tattvatastasyArambha-parivarjanAt / darzanaM-Agamo jinamataM tatra sammohaH-saMmUDhatA anyathoktasyAnyathApratipattidarzanasammohaH na caivaMvidhasyAgamikasya doSaH sambhavatIti / tathA cAgamaH - matino saMpUrNarIte moha-mUDhatA e daSTisaMmohanAmano doSa kahevAya athavA darzana eTale Agama, emAM mUDhatA. A doSanuM svarUpa aneka rIte samajAvavAmAM AvyuM che. (1) je be vastuono ke pravRttino upakAra athavA phaLa ekasarakhAM hoya, phakta enAM nAma judAM hoya eTalA mAtrathI e vastune judI mAnavI e daSTisaMmoha nAmano doSa kahevAya. dA.ta. be vyakti judA judA AraMbha kare che. banne AraMbhanuM phaLa eka ja cheH bhoga upabhoga. temAM eka vyakti AraMbhane sAvadya mAne ane bIjo niravadya mAne che. AraMbhane ja niravadya tema mAne che te dRSTi saMmoha doSayukta che. jema ke -be vyakti kerI khAya. banne tenuM phaLa sarakhuM meLavazeH pramAvAdano anubhava. eka vyakti A pravRttine sAvadya mAne kema ke temAM ekendriya jIvanI hiMsA che. bIjI vyakti kerI khAvAnI pravRttine niravadya mAne che tene daSTi saMmoha che kAraNake te pravRtti svarUpathI sAvadya che chatAM tene niravagha mAne che. Ama guNa = upabhogarUpa phaLa samAna hovA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoSAS S25 - 4 (55) "coei ceiyANaM, khettahiraNNAI gaamgaavaaii| laggaMtassa u jaiNo, tikaraNasohI kahaMNu bhve?||1|| [codayati caityAnAM kSetra-hiraNyAdayazca grAmagopAdayaH / lagnasya ca yatinaH trikaraNazuddhiH kathaM nu bhavet ? // pnycklpbhaassy1569||] ayaM ca sa codyaparihAro'vaseyaH / / yadi vA-ahiMsAprazamAdInAM tantrAntareSvapi tulye tattve paribhASAbhedamAtreNAgameSvanyathAdRSTiH puruSo yato bhavati sa dRSTisammoha iti // 11 // : yogadIpikA : dRSTisaMmohaM lakSayati-guNata ityaadi| . guNa-upakAraphalaM, tadAzritya tulye-samAne, tattve-dvayorvastunoH svarUpe, saMjJAbhedasyanAmabhedasya Agamo-avatAro yasyAM sA tathA anyathA-viparItA dRSTiH matiryato doSAd asau-doSo adhamaHkhalu adhama eva, dRSTisammoho-dRSTemateH saM-sAmastyena moha itikRtvaa| tathA dvayorArambhayo|gopabhogalakSaNaM tulyaphalamAzritya pravRtta ekastatphalopabhogI tamArambhaM sAvadyaM manyate, aparastu pravRttinAmnA niravadyaM (manyate) tatrAparasya dRssttismmohH| ___ yadvA guNo bhAvAkhyastamAzritya tulye tattve ArambhadvayAdigate, Agame zAstre'nyathAdRSTiryasyeti bahuvrIhistataH saMjJAbhedenAgamAnyathAdRSTiriti tatpuruSa etAdRzaH puruSo yato doSAdbhavati sa dRSTisaMmohaH, yathA yAdRcchikyAM yAgIyAyAM ca hiMsAyAM svopabhogamAtraphalabhUtikAmanAlakSaNakliSTabhAvAvizeSe'pi tadvizeSAzrayaNaM vaidikAnAM dRSTisammohaH / __yatra tu guNato bhAvAkhyAnna tulyaM tattvaM dvayorArambhAtmanorvyaktibhedena vastunostatra caityAyanAdiviSayakSetra-hiraNya-grAmAdau zAstrIyAdhyavasAyabhedena pravRttatvAt svayaM ca chatAM sAvadya ane niravadya evA saMjJA bhedane kAraNe je AgamathI viparIta daSTi janme te dRSTi saMbhoDa. (2) uparanA pahelA muddAmAM dRSTisaMmoha doSa samajAvavA mATe "guNataH' zabdano artha upakAraka phaLa karyo hato. ahIM bIjA muddAmAM guNataH zabdano artha manano bhAva, mananA pariNAma, AtmAnA adhyavasAya; evo karIne daSTisaMmoha doSanuM spaSTIkaraNa kare che. ' be kAryomAM bhAva sarakho hoya paNa nAma judAM hoya eTalAmAtrathI e kAryane (vastune) judI mAnavI e zAstraviSayaka anyathAdaSTirUpa dRSTisaMmoha nAmano doSa kahevAya. dA.ta. (1) : vecchApUrvakanI hiMsAthI mAMsabhakSaNarUpa phaLa, hiMsA karanAra pote bhogave che; tema (2) yajJa saMbaMdhI. hiMsAmAM, bhautika AbAdInI icchA pote rAkhe che. A banne prakAranI hiMsAmAM kaluSita bhAva. sarakho che, chatAM yajJanI hiMsAne sArI mAnavI, zAstrokta mAnavI e vaidikono dRSTisaMmoha Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 4 tatphalasyAnupabhogAt kevalamAgamAnusAritayA tatropekSAparityAgena grAmakSetrAdyArambhamapariharato'pi svaparayo vApadvinivAraNAdhyavasAyapravRddhyA na dRSTisammohAkhyo doSo darzanamAgamaH tatra sammoha: sammUDhatetyarthAbhAvAttattvataH tasyArambhaparivarjakatvenAsammUDhatvAt / yadvA guNataH zabdArthatastulye tattve'hiMsAdInAM saMjJAbhedenAkaraNaniyamamahAvratAdisvaparibhASAbhedenAgameSu pAtaJjala- jainAdizAstreSvanyathAdRSTiH puruSo yato. bhavati sa dRSTisammohaH "mahAvratAdipratipAdako madIyAgamaH samIcIno'karaNaniyamAdipratipAdako'nyAgamo na samIcIna" ityasya durAgrahatvAt, sarvasyApi sadvacanasya parasamaye'pi svasamayAnanyatvAd / uktaM copadezapade - "---salvaUvAyamUkuvAsaM na nimig/ rayaNAgaratulaM khalu to savvaM suMdaraM tammi" // (sarvapravAdamUlaM dvAdazAGgaM yato jinaakhyaatm| ratnAkaratulyaM khalu, tataH sarvaM sundaraM tasmin // ) ityanyatra vistaraH // 11 // nAmano doSa che. (3) jayAM bhAva-adhyavasAya, Azaya tulya na hoya - eka sarakho na hoya, paNa AraMbharUpa (hiMsAtmaka) kArya sarakhuM hoya; emAM jinamaMdirAdi saMbaMdhI khetara, dhana tathA gAma vagerenA AraMbhamAM pravRtta thanArane hRdayano bhAva judo che. enA phaLano upabhoga paNa potAne karavAno nathI. , jinamaMdirAdinAM khetara vagerenI zAstrokta rIte upekSA na karavI joIe, ema samajIne sva-paranI bhAvaApatti arthAta bhAvi duHkhanivAraNano adhyavasAya pravardhamAna che, tethI sAMsArika lAbhanI IcchAvALA jIvanA, sAMsArika AraMbha karatAM A jinamaMdira saMbaMdhI AraMbhane judI daSTie jue che, tyAya nahi paNa upAdeya samaje che. sAMsArika AraMbha karanAra jIvanA adhyavasAya karatAM jinamaMdirAdi mATe AraMbha karanAra jIvanA adhyavasAya zuddha che. e kAryanA phaLano upabhoga paNa potAne karavAno nathI temaja zAstra virodhI nathI ; tethI ahIM daSTisaMmoha doSa nathI. (4) guNa eTale ke zabdanA arthathI tattva samAna hovA chatAM akaraNaniyama, mahAvrata vagere paribhASA judI hovAthI pAtaMjala, jaina Adi zAstromAM e tattvanI bAbatamAM, judApaNuM na hovA chatAM judApaNuM mAnavuM e daSTisaMmoha doSa che. mahAvratAdinuM pratipAdaka amAruM Agama suMdara che ane akaraNaniyama AdinuM pratipAdaka bIjAnuM Agama barAbara nathI; ema mAnavuM e zabdonI pakkaDarUpa dRSTisaMmoha doSa che. anya zAstromAM je kAMI satvacano che, te svazAstranAM teja che, eTale evI upara kahI tevI pakkaDa na rAkhavI joIe. upadezapadamAM kahyuM che ke - saghaLAM prama satyavAdonuM mULa jinezvaradevoe kahelI dvAdazAMgI che. e dvAdazAMgI ratnAkara tulya che mATe emAM je kAMI che te saghaLuM suMdara che. eTale anya zAstromAM bIjA bIjA zabdomAM kahelI suMdara Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 4 dharmazravaNe'vajJA tattvarasAsvAdavimukhatA caiva / dhArmikasattvA'saktizca dharmapathye'ruceliGgam // 12 // kavivarapAm: evaM dRSTisaMmohamabhidhAya tadanantaraM dharmapathyaviSayAyA arucerlinggmaah-dhrmetyaadi| dharmasya zravaNam-aviparItArthamAkarNanaM tatra avajJA-anAdaraH tattve-paramArthe rasa:AsaktihetuH tasya AsvAdaH tasmin vimukhatA-vaimukhyaM tattvarasAsvAdavimukhatA caiva, dhArmikA ye sattvAstairasaktiH - asaMyoga: asamparko dhArmikasattvA'saktizca', dharmapathye dharmaH pathyamiva tasmin, aruceliGgamiti pratyekamabhisambandhaH karaNIyaH // 12 // : yogIpivI : dharmapathyAruciM liGgadvArA lakSayati-dharmetyAdi / dharmasya zravaNamaviparItArthamAkarNanaM tatra avajJA-anAdarastattve paramArthe vA rasastasyasvAdo'nubhavastasmin vimukhatA caiva / dhArmikA ye sattvAH prANinastaiH saha asaktirasaMyogazca / dharma eva pathyaM pApavyAdhyapanAyakatvAttatrAraceliGgaM bhavediti pratyekamabhisambandhanIyam // 12 // vAto ApaNA ja gharanI che; ema mAnavuM joIe. A vAta ApaNI nathI evo dRSTisaMmoha doSa na rAkhavo. A rIte A dRSTisaMmoha e bIjo pApavikAra che. 11 (3) dharmapathyamAM aruci dharmapathyamAM aruci nIcenA traNa muddAthI vicAravI joie. (1) dharmazravaNanI aruci-anAdara-dharmazravaNa na karIe to cAle evuM beparavAIpaNuM. (2) jIvAdi tattvo, ahiMsAdi vrato ke kSamAdi dharmonA rasono AsvAda cAkhavAmAM vimukhatAbedarakArI. (3) dhArmika - puruSono samAgama na game, dhArmika - puruSono samAgama-saMparka TALe. A traNa bAbato, jIvanI dharmapathyamAM aruci sUcave che. A trIjo pApa vikAra che. e dharmasiddhivALA jIvamAM hoto nathI. 1- dharmazravaNa, 2 - tattvano rasa ane 3- dharma, jJAnI, ziSTapuruSono samAgama : A traNa cIja AtmavikAsanA mArgamAM khUba jarUrI che. dharmaprApti thAya to ja trIjo pApavikAra jAya ane A traNa vAto jIvanamAM Ave. 12 (4) krodhanI khaNaja : koInA paNa sAcA khoTA doSo sAMbhaLI, kAryanA - vastunA paramArthano vicAra karyA vagara aMdarathI dhamadhamI javuM, bahArathI mukhanI aprasannatA, AMkho lAlacoLa thavI, kaTuvacano bolavAM; e krodhanI khaNaja che. AvI krodhanI khaNajathI AtmAne durgatimAM kevAM kaTu phaLa bhogavavA paDaze eno vicAra krodhakaMDUtivALo jIva karI zakato nathI. dharmasiddhivALA jIvamAM A cotho pApavikAra paNa hoto nathI. 13 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 4 satyetaradoSazrutibhAvAdantarbahizca yat sphuraNam / avicArya kAryatattvaM, taccidraM krodhakaNDUteH // 13 // :vivaraNam : 'na ca pApA krodhakaNDUti'rityuktaM, tasyAzcihnamAha-satyetyAdi / satyadoSazrutibhAvAdasatyadoSazrutibhAvAcca antarbahizca-abhyantarapariNAmamAzrityAntaH, bahirgatA'prasannatAdyAkAradvAreNa bahizca yatsphuraNaM-vyAvRddhizcalanaM vA avicArya-anAlocya kAryatattvaM-kAryaparamArthaM tat cihna-lakSaNaM krodhakaNDUte:krodhakaNDvAH // 13 // : yogadIpikA : atha krodhakaNDUti cihnadvArA lakSayati-satyetyAdi / satyetaradoSANAM - yathAsthitAsadbhUtAparAdhAnAM zrutibhAvAd antaHprajvalanadvArA bahizcAprasannatAvyaJjakA''kAradvArA yatsphuraNaM-vRddhizcalanaM vA avicArya-anAlocya kAryatattvaM-svAtmano'tyantAhitaM durgativipAkalakSaNaM krodhakAryapariNAmaM, tat cihna lakSaNaM krodhakaNDUte:-krodhakaNDvAH // 13 // ete pApavikArA, na prabhavantyasya dhImataH satatam / dharmAmRtaprabhAvAd, bhavanti maitryAdayazca guNAH // 14 // :vivaraNam : evamete viSayatRSNAdayo vyatirekamukhenoktAH, tadabhAvamupadarzayan maitryAdiguNasambhavamAha-eta ityaadi| ete pApavikArA:-pUrvoktA na prabhavanti-na jAyante asya-puruSasya dhImatobuddhimataH satatam-anavarataM, dharmAmRtaprabhAvAt-dharma evAmRtaM tatprabhAvAd, bhavanti-sampadyante maitryAdayazca guNA-vakSyamANasvarUpAH // 14 // : yogadIpikA : nigamayati eta ityaadi| A cAra pApavikArono nAza thayA pachI dharmaprAptivALA buddhimAna AtmAnA jIvanamAM maitrAdi cAra guNo pragaTa thAya che. pApaviSanA nAzaka dharmarUpI amRtanA prabhAve dharmatattvanAM liMgarUpe maityAdi cAra guNo prApta thAya che. arthAtu e dharmAtmA maityAdi cAra bhAvanAono abhyAsa kare che. maitrI vagere cAra dharmasiddhinA abhyAsarUpa liMga che. 14 . maitrAdi bhAvanAonuM svarUpa (1) bhaitrI : 400 vona tino viyA2 42vo ta maitrI bhAvanA. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 4 (paTa) ete viSayatRSNAdayaH pUrvoktAH pApavikArA na prabhavanti na jAyante asya puruSasya dhImato-buddhimataH satataM-anavarataM, dharmameva yadamRtaM pApaviSanAzakatvAt, tasya prabhAvAt / tathA caitAni doSAbhAvarUpANi dharmatattvaliGgAnyuktAni athAbhyAsikaguNarUpANi talliGgAnyAhamaitryAdayazca guNA vakSyamANasvarUpA dharmAmRtaprabhAvAdeva sampadyante // 14 // parahitacintA maitrI, paraduHkhavinAzinI tathA karuNA parasukhatuSTirmuditA, paradoSopekSaNamupekSA // 15 // :vivaraNam : maitryAdInAmeva lakSaNamAha-paretyAdi / pareSAM prANinAM hitacintA-hitacintanaM maitrI, jJeyeti sarvatra vAkyazeSaH, paramAMjapavaM. tadvinAzinI tathA karuNA-kRpA, pareSAM sukhaM tena tasmin vA tuSTi:-paritoSo'prItiparihAro muditA, pareSAM doSA-avinayAdayaH pratikartumazakyAsteSA-mupekSaNaM-avadhIraNamupekSA, sambhavatpratIkAreSu doSeSu nopekSA vidheyA // 15 // : yogadIpikA : maitryAdilakSaNamAha-paretyAdi / pareSAM prANinAM hitacintA maitrI jJeyA / pareSAM yaduHkhaM tadvinAzinI pariNatiH krunnaa| pareSAM yatsukhaM tena tasmin vA tuSTiraprItiparihAro muditaa| pareSAM doSA avinayAdayo'pratIkAryAsteSAmupekSaNamavadhIraNamupekSA, sambhavatpratIkAreSu tu doSeSu sApekSayatinA nopekSA vidheyA // 15 // etajjinapraNItaM, liGgaM khalu dhrmsiddhimjjntoH| puNyAdisiddhisiddheH, siddhaM saddhetubhAvena // 16 // :vivaraNam : evaM maitryAdiguNAn bhAvanArUpAnabhidhAya dhrmtttvlkssnnopsNhaarNcikiirssuraah-etdityaadi| (2) karuNA H bIjA jIvonAM duHkha dUra karavAnI icchA te karuNA bhAvanA. (3) pramoha-muhitA : 400 pornu sumo ne prasannatA anubhavI, yA navI te muditA bhAvanA. (4) upekSA - mAdhyastha je jIvonA avinayAdi doSo dUra na karI zakAya evA hoya, tevA jIvo pratye durlakSa karavuM e upekSA bhAvanA. jayAM doSo dUra karI zakAya ema lAgatuM hoya tyA pekSA na 42vI.15. A rIte bhAvanA svarUpa maityAdi guNonuM kathana karIne, have dharmatattvanA svarUpano upasaMhAra kare che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (EO ghoSAS IS2-4 - etat-pUrvoktaM sarvamevaudAryAdividhi-pratiSedha-viSayaM jinapraNItaM-jinoktaM liGgalakSaNaM, khaluzabdo vAkyAlaMkAre dharmasiddhimat-dharmaniSpattimat, jantoH-prANinaH puNyAdisiddhisiddheH-puNyAdyupAya-niSpatteH, siddhaM-pratiSThitaM saddhetubhAvenasatkAraNatvenAvandhya-hetutveneti yAvat, puNyopAyAzca catvAro, yathoktaM - "dayA bhUteSu vairAgyaM, vidhidAnaM yathocitam / / vizuddhA zIlavRttizca, puNyopAyAH prakIrtitAH ||1||(assttk prakaraNa 24-8) Adi-grahaNAd jJAnayogopAya-pariniSpattezca saddhetattvena siddhametalliGgamiti // 16 // ityAcArya - zrImad yazobhadrasUrikRtaSoDazAdhikAravivaraNe cturtho'dhikaarH| ___ : yogadIpikA : upsNhrnnaah-etdityaadi| etat-pUrvoktamaudAryAdi sarvameva jinapraNItaM-jinoktaM liGga-lakSaNaM, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, jantoH-prANino dharmasiddhimad vyaJjakatAsambandhena dharmaniSpattimat puNyasyAdaya-upAyA: "dayA bhUteSu vairAgyaM vidhidAnaM yathocitam / / vizuddhA zIlavRttizca puNyopAyAH prakIrtitA" iti zlokoktAzcatvAraH, ta eva siddhayaH paramaizvaryarUpatvAttAsAm, siddheH niSpatteH saddhetubhAvenA'vandhyahetutvena siddham / puNyAdItyAdinA jJAnayogagraho'grima-siddhizabdazcopAyArtha ityanye // 16 // // 4 // iti nyAyavizArada-mahopAdhyAyazrImadyazovijayagaNipraNIta 'yogadIpikA' vyAkhyAyAM caturtho'dhikAraH // ||iti saddharmasiddhiliGgAdhikAraH // pUrvanI gAthAomAM dharmasiddhinAM-prAptinAM zrI jinezvaradevoe kahelAM vidhirUpa audAryAdi pAMca liMgo ane niSedharUpa viSayatRSNA Adi cAra pApavikAro temaja abhyAsarUpa maityAdi cAra guNo-bhAvanAo, dharmasiddhivALA jIvane puNya prAptinA tathA Adi zabdathI jJAnayoganA sAcAavadhya upAyo hovAthI e dharmanAM liMga tarIke siddha thAya che, pratiSThita thAya che. puzyanA pAyo bhATe yuM cha , (1) po pratye. yA (2) vai2|25 (3) vidhipUrvakanuM ucita dAna ane (4) nirmala sadAcAranA pAlananI manovRttiH A cAra puNyAvinA pAyo cha. 16. yodhu SoDaza samApta..... Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath lokottrtttvsmpraaptydhikaarH|| evaM siddhe dharme, sAmAnyeneha linggsNyukte| niyamena bhavati puMsAM, lokottara-tattva-samprAptiH // 1 // : vivaraNam H evaM tAvat sAmAnyena vyavasthitasya dharmatattvasya liGgaM saprapaJcamabhidhAyAdhunA lokottaratattvasamprAptimAha - evamityAdi / evaM siddhe dharme-pUrvoktanItyA sAmAnyena-lokalokottarApravibhAgena, iha-prakrame, liGgasaMyukte pratipAditanItyA niyamena-niyogena, bhavati-jAyate puMsAM-puruSANAM lokottarasya-lokottamasya tattvasya paramArthasya samprAptiH-lAbha iti // 1 // : yolipinnA: evaM sAmAnyena saliGga-dharmasiddhimuktvA tato yatsyAttadAha - evamityAdi / evaM-prAguktanItyA, sAmAnyena-lokalokottarApravibhAgena iha prakrame liGgasaMyukte 5 - lokottaratantasaMprApti SoDazaka laukika-lokottaradharmano vibhAga pADyA vagara sAmAnyathI dharmatattvanuM ane enAM lakSaNonuM vistArapUrvaka svarUpa samajAvIne, have lokottaratattvanI saMprAptinuM svarUpa A pAMcamA SoDazakamAM batAve che. te te dharmanAM zAstromAM kahelA, yogya AcArane pALanArA arthAt potapotAnAM zAstramAM kahelA, dharmavyavahAramAM rahelA, apunabaMdhakAdi mokSArthI jIvone lokottaratattvanI prApti thAya che. A pramANe pU. A. zrI yazobhadra su.ma.nI TIkAmAM jaNAvyuM che. yogadIpikAmAM mahopAdhyAyajIe - te te dharmanAM zAstromAM kathita mumukSujanane yogya AcArane pALanArA vividha avasthAvALA apunabaMdhakanI apekSAe zuddha ane jainazAstromAM kahelA vyavahAramAM rahela apunabaMdhaka jIvo ane sarva samyaguSTi jIvone lokottara paramArthatattvanI prApti thAya che. jenI AcaraNavidhi sAmAnya lokothI samajI zakAya tevI nathI." evA sAmAnya lokothI) ajJAta paramArthatattvanI prApti thAya che... ema kahyuM che. AmAM laukika apunabaMdhaka jIvone bAda karIne lokottara apunabaMdhakAdi jIvone ja lokottaratattvanI prApti thAya che, ema eka vizeSavAta jaNAvI che. lokottaratattva eTale AtmAnuM bhAvaArogya... e bhAvaArogya paNa be prakAre che. (1) samyakatva ane (2) mokSa. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa : 5 dharme siddhe niyamena nizcayena bhavati puMsAM-tattattaMtrokta-mumukSujanayogyAcArapraNetRnAnAvasthApunarbandhakApekSayA zuddhAnAM svatantravyavahArasthApunarbandhakAnAM samyagdRzAM ca sarveSAmeva, lokottarasya-lokAnavagatetikartavyatAkasya, tattvasya-paramArthasya samprAptiH // 1 // AdyaM bhAvArogyaM, bIjaM caiSA parasya tsyaiv| adhikAriNo niyogAccarama iyaM pudgalAvarte // 2 // :vivaraNam : iyaM ca lokottaratattvasamprAptidrUpA yasmiMzca kAle sambhavati tdetdbhidhaatumaahaadymityaadi| ____ Adau bhavamAdyaM bhAvArogyaM-bhAvarUpamArogyaM, tacceha samyaktvaM, tadrUpatvAllokottaratattvasamprApteH, bIjaM caiSA lokottara-tattvasamprAptiH parasya-pradhAnasya tasyaiva-bhAvArogyasya mokSalakSaNasya, rAga-dveSa-mohAnAM tannimittAnAM ca jAti-jarA-maraNAdInAM bhAvarogarUpatvAttadabhAvarUpatvAcca niHzreyasasya, adhikAriNa:-kSINaprAyasaMsArasya niyogAd-niyemana carame-paryantabhavavartini, iyaM-prastutA pudgalAvarte-pudgalaparAvarte samayaprasiddha audArika-vaikriya-taijasa-kArmaNa-prANApAna-bhASA-manobhiretatpariNAmapariNatasarvapudgalagrahaNarUpe // 2 // : yogadIpikA : ___ iyaM ca yadrUpA yasmiMzca kAle syAt tadetadabhidhAtumAha-AdyamityAdi / Adau bhavam-AdyaM-bhAvarUpamArogyaM eSA samyaktvasparzAbIjaM ca parasya-pradhAnasya tasyaiva bhAvArogyasya-mokSarUpasya tasya rAgAdibhAvarogAbhAvataH pApAprasiddhaH, iyam adhikAriNa:-kSINaprAyasaMsArasya niyogAn-niyamAccarame pudgalaparAvarte-audArikavaikriya-taijasa-kArmaNa-prANApAna-bhASA-manobhiretat-pariNAmapariNatasarvapudgalagrahaNarUpe emAM samyakatva prAthamika bIjarUpa bhAvaArogya che ane mokSa aMtimaphaLarUpa bhAvaArogya che. rAga-dveSa ane moha temaja tenA kAraNe cAlatI janma-jarA-maraNAdinI paraMparA bhAvaroga hovAthI, rAgAdino ke janma-maraNAdi bhAvarogano jyAM sadA mATe taddana abhAva che; e mokSane pradhAna bhAvaArogya-pUrNa bhAvaArogya athavA aMtima bhAvaArogya kahevAya. 1 A lokottaratattvanuM svarUpa zuM ane tenI prApti kyAre thAya, te kahe che. Adya bhAvaArogyanI prApti kSINaprAya saMsAravALA jIvane, zAstra prasiddha chellA pudgalaparAvartamAM ja thAya che. te pahelAM acaramAvartikALamAM lokottaratattvanI prApti, eTale ke samyakatvarUpa, bIjabhUta bhAvaArogyanI prApti thatI nathI. 2 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa : 5 bhvti| abhyuccayapakSo'yaM yAvatA sArvatantrikI api apunarbandhakakriyA'nyapudgalaparAvarte na bhavati, "mokkhAsao vi nannattha hoI" (mokSAzayo'pi nAnyatra bhavati) (viMzati vizikA 4-2) ityAdinA mokSAzayasyApi tatra pratiSedhAdityanyatra vistaro draSTavyaH // 2 // sa bhavati kAlAdeva, prAdhAnyena sukRtAdibhAve'pi / jvara-zamanauSadha-samayavaditi samayavido vidurnipuNam // 3 // :vivaraNam : kutaH punarhetozcaramapudgalAvarto bhavatItyAzaGkAyAmidamAha - sa ityaadi| sa-caramapudgalAvarto bhavati-svarUpataH kAlAdeva prAdhAnyena-hetuvivakSAyAM kAlaprAdhAnyamAzritya zeSakarmAdihetvantaropasarjanIbhAvapratipAdanena, sukRtAdibhAve'pisukRta-duSkRtakarma-puruSakAra-niyatyAdibhAve'pi / karmAdibhAve'pIti pAThAntaraM nAzritaM, chandobhaGgabhayAt / nidarzanamAha-jvarazamanauSadhasamayavad-jvaraM zamayatIti jvarazamanaM tacca tadauSadhaM ca tasya samayaH-prastAvo dezakAlastadvad bhavati caramaH / jvarazamanIyamapyauSadhaM prathamApAte dIyamAnaM na kaJcana guNaM puSNAti, pratyuta doSAnudIrayati, tadeva cAvasare jIrNajvarAdau vitIryamANaM svakArya nirvarttayati, evamayamapyavasarakalpo varttate carama iti bhAvaH / ityevaM samayavidaH-siddhAntajJA viduH-jAnanti, nipuNamiti kriyAvizeSaNam // 3 // : yogadIpikA : jaina-jainetara sarvazAstromAM varNavelI apunabaMdhaka avasthAnI kriyA, eka pudgalaparAvartathI adhika saMsAra bAkI hoya evA jIvone prApta thatI nathI. tyAM to mokSanA Azayano paNa niSedha che, eTale ke tyAM jIvane mokSano Azaya mokSAbhilASa hoto nathI. praznaH caramapudgalaparAvarta kALane lAvavAno hetu zuM che? arthAt caramapudgalaparAvarta zI rIte sAve? uttaraH caramapugalaparAvartakALane lAvavAno hetu kALa ja che, bAkInAM karma, puruSArtha, svabhAva, niyati vagere kAraNo caramAvartakALa mATe kAraNarUpe hovA chatAM e badhAM ja gauNa kAraNo che. mukhya kAraNa kALa che. jema tAvane zAMta karanAruM auSadha zarUAtamAM - tAva AvatAMnI sAthe ja ApavAmAM Ave to, e lAbha karavAne badale UlaTuM nukazAna karanAruM bane che temaja bIjA aneka doSone utpanna kare che. paraMtu e ja auSadha jyAre tAva dhImo paDe tyAre ApavAmAM Ave to potAnuM kArya siddha kare che arthAta e auSadhano guNa thAya che ; tema, zAstrakAra bhagavaMto sArI rIte jANe che ke - caramAvartakALa ja bhAvaArogyanI prApti karAvanAra auSadha-sevanano avasara che. 3 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoSIS US285 - 5 kutaH punarhetozcaramapudgalaparAvartI bhavatItyAha-sa ityAdi / sa-caramapudgalaparAvarttaH kAlAdeva prAdhAnyenetarahetvapekSAvilambAbhAvarUpeNa bhavati sukRtAdInAM bhAve'pi sAmagyAM praveze'pi, sukRtapadaM prakRtAbhiprAyeNa-anyathA karma sAmAnyamAnaM grAhyam, AdinA puruSakAraniyatyAdigrahaH / nidarzanamAha -jvarasya zamanaM yadauSadhaM tatsamayavat yathAhi jvarazamanauSadhamapi prathamApAte dattaM na guNakRt pratyuta doSodIrakaM, jvarajIrNatAsamaye ca dattaM tadguNakRt, sa ca paripAkAkhya-paryAyazAlikAlenaiva janyate tathA saddharmoSadhamapyacaramAvarte dattaM na guNakRtpratyuta doSodIrakameva, carame tu dattaM guNakRtsa ca bhAvaparipAkAkhyaparyAyayuktakAlAdeva bhavatItisamayavidaH-siddhAntajJA nipuNaM yathA syAttathA viduH // 3 // nAgamavacanaM tadadhaH, samyak pariNamati niyama eSo'tra / zamanIyamivAbhinave, jvarodaye'kAla itikRtvA // 4 // : vivaraNam : kasmAtpunaH caramapudgalAvataH prAdhAnyena lokottaratattvasamprApterheturAzrIyata ityaahnetyaadi| neti pratiSedhe, AgamavacanaM-ArSavacanaM tadadhaH-tasyAdhastAt pudgalaparAvartAdabhyadhikasaMsArasyasamyag-viSayavibhAgena pariNamati na pariNamatyevetyarthaH, niyama eSaH- prastutaH atra prakrame zamanIyamiva-auSadhamiva abhinave jvarodaye-pratyagre jvaraprAdurbhAve, kimiti ? akAla itikRtvA-aprastAva itikRtvA // 4 // : yogadIpikA: uktameva nidarzanArthaM spaSTamAha-netyAdi / AgamavacanaM tadadhaH-caramaparAvartAdhikasaMsAre na samyag-viSayaviSayivibhAgena prazna caramAvartakALane ja mukhyatayA lokottaratattvanI prAptino hetu zAthI kaho cho? uttara : caramAvartakALamAM karelo dharmapuruSArtha ja saphaLa nIvaDe che. kAraNa ke - dharmapuruSArtha tene ja kahevAya, ke je Agama -anusArI hoya. caramAvartakALathI adhika saMsAra bAkI hoya tevA jIvane Agamavacano, zrI tIrthakaragaNadharabhagavaMto Adi maharSionAM vacano manamAM sArI rIte pariNamatAM nathI. eTale ke- heyajoya-upAdeyanA vibhAgapUrvaka sArI rIte samajAtAM nathI. jema tAvanI zarUAtano kALa, tAva utAravAnuM auSadha ApavAno akALa che; tema acaramAvartakALa AgamavacananI pariNatino akALa che. dharmapuruSArthano paNa akALa che. 4 acaramAvartikALamAM Agamavacana sArI rIte aMtarAtmAmAM rucatuM nathI, pariNamatuM nathI eTaluM ja nahIM paraMtu viparItarUpe pariName che. jema AMkhanA saimirika rogavALo ke jhAMkhI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 5 (65) pariNamati, niyama eSa prastutaH atra-prakramezamanIyamiva-auSadhamiva, abhinavejvarodaye, akAlo'prastAva itikRtvA // 4 // AgamadIpe'dhyAropamaNDalaM tattvato'sadeva tathA / pazyantyapavAdAtmakamaviSaya iha mandadhInayanAH // 5 // :vivaraNam : 'nAgamavacanaM tasyAdhastAtpariNamatI' tyuktaM, tadeva darzayati - AgametyAdi / AgamadIpe-AgamapradIpe adhyAropamaNDalaM-bhrAntimaNDalaM adhyAropo-bhrAntistayA maNDalaM-maNDalAkAraM dIpe, apare tu bhrAntisamUha, tattvataH-paramArthena vastuvRttyA asadevaavidyamAnamevatathA-tena rUpeNa taimirikadRzyena, pradIpasyoparivartitayA pazyanti dRssttidossaat| apavAdAtmakaM-apavAdasvarUpaM-aviSaye-yo'pavAdasya kathaJcinna viSayastasminnavidyamAnameva pazyati, iha-loke mandadhInayanAH-mandabuddhicakSuSaH / yathoktaM mayUracandrakAkAraM, nIla-lohitabhAsuram / prapazyanti pradIpAdermaNDalaM mandacakSuSaH // 5 // : yogadIpikA : na kevalaM tadadhastAdAgamavacanaM na pariNamati, kintu viparItaM pariNamatItyAhaAgametyAdi / AgamadIpe-siddhAntasadvAda--pradIpe'dhyAropaH-AropitarUpameva maNDalaM, ___ "mayUracandrakAkAraM, nIla-lohitabhAsuram / prapazyanti pradIpAdermaNDalaM mandacakSuSaH" // ityuktarUpam, aviSaye'pavAdAsthAne'pakRSTAvAdAtmakam, iha-loke, mandadhInayanAmandabuddhicakSuSastattvato vastuvRttyA, asadeva avidyamAnameva, tathA taimirikadRzyena tena prakAreNa AMkhavALo dIvAnI AjubAjumAM kAlpanika vividha raMgavALuM vartuLa-maMDala jue che. vAstavamAM te maMDala nathI paNa AMkhanA rogIne evA vividha raMganA maMDalanI bhrAMti thAya che; tema acaramAvartakALamAM maMdabuddhinA doSathI jIvane AgamarUpI dIvA pratye arthAt AgamanI vAtomAM kAlpanika bhrama pedA thAya che. buddhirUpI AMkhanI maMdatAvALA e jIvo, AgamamAM jyAM apavAdanuM sthAna na hoya tyAM apavAda jue che athavA satyathI bharelAM Agamone paNa khAmIvALAM mAne che. emAM paNa bhUla kADhavAnuM doDha-DahApaNa kare che, te dUdhamAMthI porA kADhavAnI kahevatane caritArtha kare che. 5 AgamarUpI dIvAmAM bhrAMti pedA thAya evI koI vAta na hovA chatAM acaramAvartI jIva emAMya asatyanI kalpanA kare che. AgamomAM dAnAdi dharmanuM phaLa sArI rIte prasiddha che, chatAM dAna, zIla, tapa ane bhAvarUpa cAre prakArano dharma, e jIva avidhipUrvaka kare che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 5 pazyanti dRSTidoSAt // 5 // tata evAvidhisevA, dAnAdau tatprasiddhaphala ev| tattattvadRzAmeSA, pApA kathamanyathA bhavati ? // 6 // vivaraNam : yata evAgamadIpe'dhyAropamaNDalaM tattvato'sadeva pazyanti tata evetyAdi / tata evaadhyAropAdeva bhrAnterevetyarthaH, adhyAropamaNDaladarzanAdeva vA, 'avidhisevA' avidhe:vidhiviparyayasya sevA-sevanaM dAnAdau viSaye, AdizabdAt zIla-tapo-bhAvanA-parigrahaH, tatprasiddhaphala eva-tasminnAgame prasiddhaM phalaM yasya dAnAdestasmin, tasyAgamasya tattvaMparamArthastaM pazyantIti tattattvadRzasteSAm, eSA-avidhisevA pApA svarUpeNa kathamanyathA bhavati?, na bhavatItyarthaH // 6 // : yogadIpikA: uktamevArthaM kAryaliGgena samarthayati-tata evetyAdi / tata eva-AgamadIpe'dhyAropamaNDaladarzanAdeva, avidheH vidhiviparyayasya sevA dAnAdau viSaye tatprasiddhaphala eva AgamAbhyupagataphala eva bhavati anyathA AgamArthAdhyAropAbhAve tattattvadRzAM AgamaprAmANyAbhyupagantRNAmeSA-dAnAdyavidhisevA pApA-pApahetuH kathaM syAt, phalArthinaH phalAnupAye pravRtterarthabhramaM vinA'sambhavAditi bhAvaH // 6 // yeSAmeSA teSAmAgamavacanaM na pariNataM samyak / amRtarasAsvAdajJaH, ko nAma viSe pravarteta? // 7 // :vivaraNam : avidhisevAgatamevAha - yessaamityaadi| yeSAM-jIvAnAM eSA-avidhisevA teSAmAgamavacanaM-sarvajJavacanaMna pariNataM samyag AgamonuM prAmANya svIkAranAra tattvadRSTi AtmAomAM pApanA kAraNarUpa avidhi sevA kyAMthI hoI zake? phaLa meLavavAnI icchAvALA jIvo phaLa meLavavAno je upAya na hoya temAM pravRtti kare, e AgamazAstronA arthamAM bhrama vagara saMbhavI zakatuM nathI. AgamanA arthomAM bhrAMti hoya to ja dAnAdidharmo avidhipUrvakanA hoya. je jIvo avidhithI dAnAdi dharmo kare che, te jIvone sarvajJa bhagavaMte kahelAM Agamavacano viSayanA vibhAgapUrvaka samajAyAM nathI, pariNamyAM nathI, ema mAnavuM rahyuM! emanuM jJAna mithyAjJAna che e jJAnanuM sAcuM phaLa ApavA asamartha che, ema samajavuM rahyuM. amRtarasanA AsvAdane jANanAra kayo mANasa mArI nAkhanAra viSabhakSaNanI pravRtti kare? dAnAdi dharmamAM dekhAtI avidhisevA viSabhakSaNanI pravRtti jevI che. e ja sUcave cha ? - bhAgamavayana vAstavamA paribhyuM nathI ! 6 - 7 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 5 (69) na jJeyaviSayavibhAgena cetasi vyavasthitaM, AgamavacanApariNatau kAraNamAha-amRtarasAsvAdajJaH ghumAn ko nAma ?, na kazcid viSe mAraNAtmake pravarteta bhakSayituM pravRttiM vidadhIta viSapravRttikalpA'vidhisevA tato vijJAyate nAgamavacanaM samyakpariNatamiti / / 7 / / : yogadIpikA : jJAnaphalAbhAvalakSaNApariNAmasya api avidhisevA liGgamityAha-yeSAmityAdi / yeSAM jIvAnAm eSA-avidhisevA teSAm AgamavacanaM na samyak-phalopadhAnena pariNataM, ko nAmAmRtarasAsvAdajJaH pumAn viSe pravarteta-bhakSaNapravRttiM vidadhyAd ? viSapravRttikalpAmavidhisevAM--- tattvato nAgamavacanaM phalataH pariNatamiti bhAvaH // 7 // tasmAccarame niyamAdAgamavacanamiha pudgalAvarte / pariNamati tattvataH khalu, sa cAdhikArI bhavatyasyAH // 8 // vivaraNam : pratiSedhamukhenoktamarthaM vidhimukhenAgamavacanapariNAmAzrayamAha - tsmaadityaadi| tasmAccarame-avasAnavRttau niyamAd-niyamena AgamavacanaM pUrvoktaMihapudgalAvarteprAgukte pariNamati-uttarottarapariNAmavizeSamAsAdayati, svarUpeNa parisphuratItyarthaH, tattvataH khalu-tattvata eva, yasyaitadAgamavacanaM pariNamatisa cAdhikArI-adhikAravAn bhavatyasyAHlokottaratattvasamprApteH, zeSastvanadhikArIti // 8 // : yogadIpikA: niSedhamukhenoktaM vidhimukhenAha - tasmAdityAdi / tasmAccarame pudgalAvarte niyamena iha-jagati AgamavacanaM tattvataH khalu-paramArthata eva pariNamati uttarottaraphalamupadadhAti, sa ca-pariNatAgamavacanaH asyA lokottaratattvasamprApteradhikArI bhavati, na zeSaH // 8 // Agama-vacana-pariNatirbhava-roga-sadauSadhaM yadanapAyam / tadiha paraH sadbodhaH sadanuSThAnasya heturiti // 9 // (0SadhaM bhavati yasmAt / nirapAyaM tadiha paraH sad iti pAThAntaram / ) Agamavacana pariNAma pAme to nizcitapaNe chellA pudgalaparAvartamAM ja pariNAma pAme che ane uttarottara vadhatI jatI pariNatirUpa bane che. vastutaH Agamavacana jene pariNAma pAme te ja lokottaratattvanI saMprAptino adhikArI bane che. 8 AgamatattvanI pariNati vinAno jIva lokottaratattvanI prApti mATe anadhikArI che. praznaH zA mATe AgamatattvanI pariNatinI ATalI badhI prazaMsA karo cho? enuM ATaluM mahattva patAko cho? uttaraH AgamavacananI sAcI pariNati ja saMsArarUpI roganuM auSadha che. saMsArane mULamAMthI Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68) SoDazaka praNa - 5 :vivaraNam : kimityAgamavacanapariNAmaH prazasyata ityAha - AgametyAdi / AgamavacanapariNatiH-yathAvattatprakAzarUpA bhavarogasadauSadhaM bhavarogasyasaMsArAmayasya sadauSadhaM taducchedakAritvena, yad-yasmAtanapAyam-apAyarahitaM nirdoSaM vartate, tadiha paraH sadbodhaH, tacca bhavarogasadauSadhamAgamavacanapariNatyAkhyaM, para:-pradhAnaH sadbodhaHsamyagjJAnaM vartate, sadanuSThAnasya-sundarAnuSThAnasya hetuH-kAraNamitikRtvA // 9 // yogadIpikA : kimityevamAgamavacanapariNAmo'dhikriyata ityata aah-aagmetyaadi| Agamavacanasya pariNati:- ajJAnAvaraNahAsotthopAdeyatvAdyaviSayabAlAdijJAnatulyaviSayapratibhAsottIrNa jnyaanaavrnn-haasotthopaadeytvaadivissyaatmprinnaamvjjnyaanruupaa| bhavarogasya sadauSadhaM taducchedakatvena, yad-yasmAd anapAyaM nirdoSam, pratibandhe'pi zraddhAdibhAvAt, tat-tasmAd iha Agama-vacanapariNatyAM satyAM, para:prakRSTaH sajjJAnAvaraNa-hAsotthatvAcchuddhopAdeyatvAdiviSayatvAcca--- sadabodhastattvasaMvedananAmA prakAzaH, sadanuSThAnasya-viratirUpasyahetuH-phalopahitakAraNamitikRtvA''gamavacanapariNAmo'dhikriyate // 9 // daza-saMjJAviSkambhaNayoge, satyavikalaM hyado bhavati / parahitaniratasya sadA, gambhIrodArabhAvasya // 10 // vivaraNam : UkheDI nAkhanAra hovAthI e sadauSadha che, sAcuM auSadha che, rAmabANa auSadha che. koipaNa jAtanuM nukazAna -sAIDa IphekTa karanAruM na hovAthI nirdoSa auSadha che.A AgamavacananI pariNati ja zreSThakoTino saddhodha che, samyajJAna che ane e saddhodha sadanuSThAnano hetu che, mATe AgamavacananI pariNatine mahattva apAya che, ene prazasya gaNavAmAM Ave che. A kathanano sArAMza e che ke - ajJAnAvaraNa-karmano hrAsa thavAthI jIvane viSayapratibhAsa nAmanuM jJAna prApta thAya che. emAM heyopAdeyano viveka na hovAthI A jJAna bAlakAdine thatA sAmAnya jJAna jevuM che. ethI AgaLa vadhatAM jJAnAvaraNakarmanA hrAsathI heya-upAdeya Adine viSaya karanAruM AtmapariNatimajJAna thAya che. enuM ja nAma Agamavacana-pariNati che. AgamavacananI pariNati AvyA pachI samyajJAnAvaraNanA phrAsathI utpanna thayeluM, zuddha rIte heya-upAdeya Adine viSaya karanAruM jJAna-sambodha prApta thAya che. e sambodhane tattvasaMvedanazAna kahevAya che. A tattvasaMvedanajJAna viratirUpa sadanuSThAnanuM kAraNa bane che. eTale A badhI prakriyAnA mULamAM AgamavacananI pariNatine prAdhAnya apAya che. 8. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakraNa - 5 99) kathaM punaH sadbodhAdanuSThAnaM paripUrNaM bhavatItyAha - dazetyAdi / daza ca tA: saMjJAzcadazasaMjJAH tAsAMviSkambhaNaM-yathAzaktinirodhaH, tadyoge-tatsambandhe sati tannirodhotsAhe vA, avikalaMhi-akhaNDaM adaH-etatsadanuSThAnaM bhavati, parahitaniratasya-paropakArAbhiratasya sadA-sarvakAlaM gambhIrodArabhAvasyagAmbhIryaudAryayuktamanasaH // 10 // : yolipivI: kaH punaH sadbodhapUrvAnuSThAnasya vizeSa ityAha-dazetyAdi / dazAnAM saMjJAnAM viSkambhaNaM yathAzaktinirodhaH, tadyoge tannirodhotsAhe vA, hi yataHadaH prakRtAnuSThAnaM bhavati, ato-'vikalaM-saMpUrNaM bhavati tdvaiklyaapaadksNjnyaavisskmbhnnaat| parahite niratasya tathA sadA sarvakAlaM gambhIra udArazca bhAvo yasya sa tathA tasya, ata idamavikalatvAdviziSyata iti bhAvaH // 10 // praznaH tattvasaMvedanajJAnarUpa saddhodhathI prApta thayela viratirUpa sadanuSThAna paripUrNa kaI rIte bane? uttara : bIjA jIvonA hitamAM rakta eTale ke hitamAM sArI rIte tatpara ane gaMbhIratA, udAratAyukta cittavALA AtmAne AhAra, nidrA, bhaya,) maithuna, parigraha, krodha, mAna, mAyA, loka ane ogha - A daza saMjJAono yathAzakti nigraha karavAthI-nirodha karavAthI, enA upara aMkuza mUkavAthI athavA saMjJAonA nirodhanA utsAhathI viratirUpa sadanuSThAna pUrNatAne pAme che, arthAt viratirUpa sadanuSThAnanI siddhinA zikhare pahoMcAya che. (1) AhArAdi saMjJAono abhyAsa jIvane anAdithI che. te dareka saMjJAone jAgRta thavAnAM cAra-cAra kAraNo batAvyAM che. koine koi nimitta pAmI e saMjJAo jAgRta na thAya enI khUba sAvadhAnI rAkhavAnI che. nahIMtara sadanuSThAnanI ArAdhanA daramyAna e saMjJAo cittamAM vikSepa Ubho karI, cittane DAmADoLa banAvI sadanuSThAnane DahoLyA vagara nahi rahe. mATe ja saMjJAone rokavAnA upAyo, AtmAe vivekapUrvaka satata sevatA rahevuM joIe. (2) tuccha svArthavRtti, lokottara anuSThAnanI ArAdhanA vakhate aneka doSo utpanna kare che. paropakAra-parAyaNa jIva, e doSothI bacI saMjJAonA nigraha dvArA sadanuSThAnanI pUrNatAne pAme che. (3) lokottara sadanuSThAnanI tAttvikatA, mahattA samajavA mATe sadanuSThAnano ArAdhaka AtmA gAMbhIryaguNavALo hovo joIe. ethI sadanuSThAnamAM kadI nyUnatA AvI zakatI nathI. e AtmA sadanuSThAnanI pUrNatA tarapha pragati sAdhato jAya che. 10. praznaH daza saMjJAonuM vikhaMbhaNa - nigraha sulabha nathI, ghaNuM durlabha che, duSkara che. e sulabha, sukara kaI rIte thaI zake? uttaraH sarvajJa paramAtmAnAM vacano - Agama vacano cittamAM pariNAma pAmyA pachI duSkara evuM Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 SoDazaka prakaraNa - 2 - sarvajJavacanamAgamavacanaM yat, pariNate tatastasmin / nAsulabhamidaM sarvaM, hyubhayamalaparikSayAt puMsAm // 11 // vivaraNam : kathaM punaridaM dazasaMjJAviSkambhaNAdi durlabhamapi bhavatItyAha - sarvajJetyAdi / sarvajJavacanamAgamavacanaM yad-yasmAt pariNate tatastasmin-AgamavacanenAsulabhamidaM-na durlabhamidaM kintu sulabhameva bhavati, sarvaM hipUrvoktaM ubhayamalaparikSayAtkriyAmala-bhAvamalaparikSayAt puMsAM-puruSANAm // 11 // : yogadIpikA : . dazasaMjJAviSkaMbhaNamapi durlabhaM kathaM syaadityaah-srvjnyetyaadi| yad-yasmAd AgamavacanaM-sarvajJavacanam, tatastasmin pariNate vidhirUpe adhyAtmayogena ubhayamalaparikSayAt-kriyAmala-bhAvamalocchedAtpuMsAM-puruSANAmidaM sarvaM dazasaMjJA-viSkambhaNaM hi nizcitaM nAsulabhaM kintu sulabhameva // 1 // vidhisevA dAnAdau sUtrAnugatA tu sA niyogena / gurupAratantryayogAdaucityAccaiva sarvatra // 12 // vivaraNam : 'adhyAropAdavidhisevA dAnAdau" ityuktaM tadviparyayeNAha - vidhisevetyAdi / vidhisevA-AgamAbhimatanyAyasevAdAnAdau-viSaye jJeyA, sUtrAnugatA tu-AgamAnugatA paNa saMjJAonuM vikhaMbhaNa sukara - sulabha banI jAya che. AgamavacananI pariNatithI jIvane vidhinI rati ane adhyAtma yoganI prApti thavAnA kAraNe, AtmA upara lAgelA kriyAmaLa ane bhAvamaLano kSaya thAya che. ethI saMjJAono nigraha thAya che, saMjJAo jAgRta thatI nathI, pIDAdAyaka banatI nathI. AgamavacananI pariNatithI svArtha, kSudratA, tucchatA vagere aneka doSo naSTa thaI jAya che ane paropakAra-parAyaNatA, gAMbhIrya Adi guNo prApta thAya che. 11. AgamavacanamAM adhyAparopathI-bhrAMtithI acaramAvartI jIvo dAnAdi dharmomAM avidhi kare che. e hakIkata kahyA pachI caramAvartI jIva AgamavacananI pariNatithI dAnAdi dharmomAM vidhisevA zI rIte kare che, dAnAdi dharmo kevA vidhipUrvaka kare che; e batAve che. dAnAdi dharmomAM AgamAnusArI vidhisevA be rIte thAya che. (1) pitA vagere potAnA guruvaryane parataMtra rahIne dAna ApavuM. emanI AjJA mujaba hAna mApa, spe| pUrva nahI... (2) dIna, duHkhI, tapasvI Adi darekane samAna rIte anaucityano parihAra karI ane mauyitya pUrvahAna mA5j... 12 AvI dAnAdi dharmanI sevAne, ArAdhanAne abhrAMta sUtra - jJAnAnusAriNI dAnAdi vidhi Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 5 (71) tu sA- vidhisevA niyogena-niyamena, gurupAratantryayogAd-guruparatantrasambandhAt, aucityAccaiva-anaucityaparihAreNa sarvatra-dInAdAvavizeSeNa // 12 // : yogadIpikA : 'adhyAropAdavidhisevA dAnAdau' ityuktaM, tadabhAve yat syAttadAha-vidhisevetyAdi / vidhisevA-sarvAGgaparizuddhapravRttirdAnAdau sUtrAnugatA tu abhrAntasUtrajJAnAnusAriNyeva syAt sA vidhisevA, niyogena-niyamena, gurupAratantryasya yogAd bhavenna tu yAdRcchikajJAnamAtrAd aucityAccaiva-anaucityaparihAreNa ca, sarvatra-dInAdau // 12 // nyAyAttaM svalpamapi hi, bhRtyAnuparodhato mahAdAnam / dIna-tapasvyAdau gurvanujJayA dAnamanyattu // 13 // :vivaraNam : 'vidhisevA dAnAdau' ityuktaM tatra mhaadaandaanyorvishessaabhidhitsyedmaah-nyaayaattmityaadi| nyAyAttaM-brAhmaNa-kSatriya-viT-zUdrANAM svajAtivihitanyAyopAttaM svalpamahi histokamapi hi bhRtyAnuparodhato-bhRtyAnuparodhena poSyavargAvighAtena mahAdAnaM-viziSTadAnaM dInatapasvyAdau viSaye gurvanujJayA-pitrAdikulapuruSAnujJayA yadevaM vizeSaNaM tnmhaadaanm| dAnamanyattu-nyAyAnupAtta-bhRtyAdhuparodhAdinA viparyayeNa dIyamAnamanyatpunardAnameva bhavati // 13 // : yogadIpikA : dAnAdividhisevAyAM mahAdAna-dAnayovizeSamAha-nyAyAttamityAdi / sevA kahevAya. lokottaratattvanI saMprAptimAM, bhAvarUpe samyakatvanI prApti thayA pachI kriyA rUpe (1) dAnAdi vidhisevA (2) devapUjA (3) gurusevA Adi tathA svAdhyAya, dhyAna AdinI prApti thAya | (i) have dAnAdinI vidhisevAmAM mahAdAna ane dAnano taphAvata batAve che: mahAdAna -brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zUdra vagere potapotAnI jAtimAM, vihita karelI nyAyanItipUrvaka meLavelI vastu potAnA poSya vargane bAdha na pahoMce, aMtarAya na thAya e rIte potAnA pitA vagere vaDIla kulapuruSanI AjJApUrvaka dIna, tapasvI vagerene Ape te "mahAdAna" DevAya. 13 dAna - nyAya, nIti vagara meLaveluM, potAnA poSyavargane bAdha pahoMce e rIte ane pitA vagere vaDIlanI anumati vagara apAyeluM dAna te "dAna" kahevAya. mahAdAna ane dAnano taphAvata batAvyA pachI devArzananI vAta kare che. (ii) 6STa-vArthana:- hevAghivarnu pU4na. (1) te paramatAraka vItarAgadevanA, vItarAgatAdi mahAna guNonA jJAnapUrvaka, Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (72) SoDazaka prakaraNa - 5 nyAyena-brAhmaNa-kSatriya-viT-zUdrANAM svajAtivihitavyApAreNa AttaM svIkRtaM svalpamapi hi, dIna-tapasvyAdau viSaye gurUNAM pitrAdikulavRddhAnAmanujJayA, bhRtyAnuparodhena poSyavargAvighAtena, bhRtyapadamitarapoSyopalakSaNam / yaddAnaM tanmahAdAnam, anyattuetadvizeSaNarahitaM punardAnameva // 13 // devaguNaparijJAnAttadbhAvAnugatamuttamaM vidhinaa| syAdAdarAdiyuktaM yattaddevArcanaM ceSTam // 14 // vivaraNam : evaM mahAdAnaM dAnaM cAbhidhAya devArcanamAha - devetyAdi / 'devaguNaparijJAnAd' devaguNAnAM-vItarAgatvAdInAM parijJAnam-avabodhastasmAt, 'tadbhAvAnugatamuttamaM vidhinA' teSu guNeSu bhAvo-bahumAnastenAnugataM-yuktam, uttama-pradhAnaM, vidhinA-zAstroktena, syAdAdarAdiyuktaM yad-AdarakaraNa-prItyAdisamanvitaM yat syAt taddevArcanaM ceSTaM-tacca devArcanamiSTam // 14 // yogadIpikA: devArcane'pyenamatidezamAha-devetyAdi / devaguNAnAM vItarAgatvAdInAM parijJAnAtteSu guNeSu yo bhAvo-bahumAnastenAnugataM yuktaM uttama-pradhAnaM, vidhinA-zAstropadezena, yadAdarAdinA yuktaM syAd, AdinA karaNaprItyavighnasampadAgamAdisaGgraha / taddevArcanaM ceSTam, anyattu devArcanamAtram--- // 14 // evaM garusevAdi ca kAle sdyog-vighnvrjnyaa|| ityAdikRtyakaraNaM, lokottaratattvasamprAptiH // 15 // (2) me guNonA bahumAnapUrva, (3) zAstrokta pUjAnI vidhipUrvaka ane (4) mA2 mahipUrva, Adi zabdathI pUjA karavAnI prIti vagere pUrvaka uttama prakAranuM devapUjana, ISTa devapUjana cha. 4. pUna mAtra cha. 14. (ii) gurusevA : avasare pAyArtha vagaire gurumInI vidhipUrva sevA 42vI, mAha zabdathI pUjana vagere karavuM; te paNa svAdhyAya, dhyAna vagere bIjI dharma pravRttione bAdha na pahoMce te rIte ke ene gauNa karyA sivAya karavuM joIe. A rIte vidhipUrvakanA dAna, zIla, tapa, bhAva vagere dharmanI ArAdhanA, devanA guNonuM jJAna, enA uparanuM bahumAna, vidhi ane Adara pUrvakanI ISTadevapUjA ane svAdhyAya Adi yogone bAdha na pahoMce evI vidhiyukta dharmaguruonI sevA vagere AgamamAM kahelAM kAryo lokottaratattvanI saMprApti rUpa che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa 5 :: vivaraNam : prastuta eva sambandhArthamidamAha - evamityAdi / _ 'evaM gurusevAdi ca' evaM vidhinaiva gurUNAM-dharmAcAryaprabhRtInAM sevA, AdizabdAtpUjanAdigrahaH, kAle-avasare, 'sadyogavighnavarjanayA' santazca te yogAzca sadyogAdharmavyApArA: svAdhyAyadhyAnAdayasteSu vighna uparodho vighAtastasya varjanayA gurusevAdividheyam, ityAdikRtyakaraNaM-evamAdInAM kRtyAnAM-kAryANAmAgamoktAnAM karaNaM-vidhAnaM, lokottaratattvasamprAptirucyata iti // 15 // : yogadIpikA : anyatrApyenamatidezamAha evmityaadi| evaM vidhinaiva gurUNAM dharmAcAryAdInAM sevA tadAdi, AdinA pUjanAdigrahaH / kAleavasaresadyogAnAM-zobhanadharma-vyApArANAM svAdhyAyadhyAnAdInAM, vighnavarjanayA vighAtatyAgena vidheyamiti vAkyazeSaH / ityAdInAmevamAdInAMkRtyAnAmAgamoktAnAMkaraNaM-vidhinA sampAdanaM lokottaratattvasaMprAptirucyate / vidhiyuktaM hi dAnAdi yanmahatpadeSTapadasatpadAdibhirvizeSyate tadeva lokottarapadAbhidheyamiti bhAvaH // 15 // itaretarasApekSA tveSA punarAptavacanapariNatyA / bhavati yathoditanItyA puMsAM puNyAnubhAvena // 16 // : vivaraNam : iyaM ca kathaM sampadyata ityAha - itaretaretyAdi / itaretarasApekSA tu-itaretarasApekSaiva parasparAvirodhinI 'eSA punarAptavacanapariNatyA' eSA punarlokottaratattvasamprAptirAptasya yad vacanaM tatpariNatyA AgamapariNatyA bhavati yathoditanItyA-jAyate yathoktanyAyena puMsAM puNyAnubhAvena-puruSANAM puNyavipAkena // 16 // dAna, devapUjA ane gurusevA zAstrokta vidhiyukta na hoya to te laukika kahevAya. zAstrokta vidhiyukta dAnane mahAdAna kahevAya. zAstrokta vidhiyukta pUjAne iSTapUjA kahevAya ane zAstrokta vidhipUrvakanI gurusevAne gurusevAno sadyoga kahevAya. 15 A rIte ArAdhelA A traNe dharmo, lokottaradharmo kahevAya. prazna : dAnAdimAM lokottaratattvanI prApti kaI rIte thAya ? uttaraH dAnAdi dharmonuM paraspara sApekSabhAve sevana thAya, paraspara ekabIjAne bAdha na pahoMce e rIte ArAdhanA thAya to, A dAnAdi laukikamAMthI lokottara bane. paraspara eka bIjAne bAdha na pahoMce e rIte ArAdhana, AgamavacananI pariNatithI thaI zake ane e mATe sadabuddhinA kAraNarUpa puNyAnubaMdhI puNyano udaya thavo joie. dharmanAM anuSThAno paNa ekabIjAne bAdhaka Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoDazas user - 5 ityAcArya - zrImadyazobhadrasUrikRta - SoDazAdhikAravivaraNe pnycmo'dhikaarH|| : yogadIpikA : iyaM punarekArthakriyAyAM sakalArthakriyAsApekSA syAdityAha-itaretaretyAdi / eSA punarlokottaratattvasamprAptirAptavacanasya pariNatyA, "eka kriyA sakalakriyAsApekSA' iti saMskArarUpayA, yathoditanItyA yathoktanyAyena, puMsAM puNyAnubhAvena-sabuddhihetu-puNyavipAkena itaretarasApekSA parasparakAryAvirodhinyeva bhvti| kAryAntaravirodhinaH satkAryasyApi laukikatvAditi bhAvaH // 16 // iti nyAyavizArada - mahopAdhyAyazrImadyazovijayagaNipraNIta - 'yogadIpikA' vyAkhyAyAM paJcamo'dhikAraH // // iti lokottaratattvasamprAptyadhikAraH // banatAM hoya to te laukika che, lokottara nathI. 16 pAMya SoDaza samApta... Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath SaSTho jina-bhavana-vidhAnAdhikAraH // asyAM satyAM niyamAd vidhivajjina-bhavana-kAraNa-vidhAnam / siddhyati parama-phalamalaM hyadhikAryArambhakatvena // 1 // : vivaraNam : idAnIM lokottaratattvasamprAptau yad bhavati tadAha - asyAmityAdi / asyAM satyAM niyamAd-lokottara-tattva-samprAptau vidhivad-vidhinA, jina-bhavanakAraNa-vidhAnaM-jinabhavanaM kArayatyanyaiH tasya jina-bhavana-kAraNasya vidhAna-sampAdanaMsiddhayati paramaphalaM-prakRSTaphalaM hyalam-atyarthaM adhikAryArambhakatvena-adhikAriNa ArambhakatvaM tena // 1 // : yogadIpikA : lokottaratattvasaMprAptiruktA taduttaraM yallabhyate tadAha-asyAmityAdi / asyAM-lokottaratattvasaMprAptau satyAM, niyamAdyogyatA-niyamAvidhivad-vidhinA, jinabhavanasya kAraNaiH prayojyakartRbhiH kRtvA vidhAnaM- sampAdanaM sidhyati, paramaphalaMprakRSTaphalaM, hyalam-atyartham, adhikArI AraMbhako yatra tattvena-tadbhAvena // 1 // nyAyArjita-vittezo matimAn sphItAzayaH sadAcAraH / gurvAdimato jina-bhavana-kAraNasyAdhikArIti // 2 // :vivaraNam : kaH punarasyAdhikArItyAha - nyaayetyaadi| nyAyArjitavittezo-nyAyopArjita-dravya-svAmI matimAn-pratibhAsampannaH, sphItAzayaH-vRddhiMgatadharmAdhyavasAyaH,sadAcAra:-zobhanAcAro gurvAdimato-gurUNAM-pitR 6 - janabhavana vidhAna SoDaza8 lokottaratatvanI prApti thayA pachI ArAdhanAnA anyayogomAM jIva kaI rIte AgaLa vadhe cha,te // 4 // pozamA matAve che. lokottaratattvanI prAptivALo e jIva devAdhidevanA pUjana mATe kArIgaro dvArA utkRSTa phaLa ApanAra jinamaMdiranuM vidhipUrvaka nirmANa karAve che. 1 A jinamaMdira baMdhAvanAra adhikArI jIva kevo hoya? kevI yogyatAvALo hoya? kevA guNavALo hoya? te batAve che. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) SoDazaka prakaraNa - 6 pitAmahAdInAM rAjAmAtya-prabhRtInAM ca mata:-abhimato bahumato jinabhavanakAraNasya prastutasya, adhikArIti zAstra-niyuktatvena // 2 // __ : yogadIpikA : kIddagguNaH punarayamadhikArItyAha-nyAyetyAdi / nyAyArjitavittasyeza:-svAmI, matimAn-AyatihitajJaH, sphItAzayaH pravRddhadharmAdhyavasAyaH, sadAcAra:-anindyAcAraH, gurvAdInAM-pitRpitAmahAdirAjAmAtyAdInAm abhimato-bahumataH, jinabhavanakAraNasyAdhikArI zAstrAjJAzuddhatvAd, itiradhikArivizeSaNasamAptyarthaH // 2 // kAraNavidhAnametacchuddhA bhUmirdalaM ca daarvaadi| bhRtakAnatisandhAnaM, svAzayavRddhiH samAsena // 3 // :vivaraNam : "jinabhavanakAraNavidhAna' mityuktaM tadgatamidamAha - kAraNetyAdi / kAraNe-nirvartane prayojakavyApArevidhAnametad-vidhireSa varttate, prakAra ityarthaH,zuddhA bhUmirvakSyamANA, dalaM ca dAdi-dAruprabhRti bhRtakAnatisandhAnaM bhRtakAnAMkarmakarANAmavaJcanaM svAzayavRddhiH-zubhapariNAmavRddhiH samAsena-saGkepeNa // 3 // : yogadIpikA : kAraNavidhigatamAha - kAraNetyAdi / kAraNe nivartana-prayojaka-vyApArevidhAnametad-vidhi-dvAra-rAzireSaH-zuddhA bhUmi:vakSyamANA, dalaMca dArvAdi-dAruprabhRti, bhRtakAnAM-karmakarANAm anatisandhAnam-avaJcanaM, svAzayasya-zubhapariNAmasya vRddhiH, samAsena-saGkepeNa // 3 // (1) nyAyathA bhegavelA panavANo (2) buddhinI pratibhAvANo (3) vRddhi pAmatI dhanI bhAvanApAjo (4) suMdara mAyAravANo - maniMghamAyAravANA (5) guvAhasaMmata me pitA, dAdA, rAjA, maMtrI vagerene mAnya hoya.... AvI yogyatAvALo jIva jinamaMdiranA nirmANa mATe adhikArI che, lAyaka che. 2 Avo jIva jinamaMdira baMdhAvavA mATe zAstrAjJA mujaba yogya hovAthI te jinamaMdiranA nirmANanuM utkRSTa phaLa pAme che. mahinAhara zavavAnI vidhinA yAra sudAmA prabhAche. (1) zuddha bhUmi (2) dAI, pASANa vagere sAmagrI (3) maMdiranuM kAma karanAra kArIgarone ThagavA nahIM (4) zubha AzayanI vRddhi. 3 A muddAonuM vizeSa vivecana nIce mujaba che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 6 7) zuddhA tu vAstu-vidyA-vihitA sanyAyatazca yopaattaa| na paropatApa-hetuzca sA munIndraiH samAkhyAtA // 4 // :vivaraNam : 'zuddhA bhUmi' rityuktaM saivocyate - zuddhetyAdi / zuddhA tu-zuddhA punaH bhUmi: vAstuvidyAvihitA-vAstuviSayA vidyA tayA vihitAsamathitA'nirAkRtA, sanyAyatazca yopAttA-sanyAyena ca yA gRhItA, na parAbhibhavena / na paropatApahetuzca-na prAtivezmikopatApahetuzca sAmunIndaiH samAkhyAtA zuddhA bhUmiriti // 4 // : yogadIpikA : tatra zuddhabhUmisvarUpaM tAvadAha - zuddhA tvityAdi / zuddhA tu-zuddhA punarbhUmirvAstuviSayA yA vidyA tayA vihitA samarthitA'nirAkRteti yAvat / sannyAyatazca suzobhana-nyAyena yopAttA-gRhItA, na tu dhanikaparAbhavena / na-naiva parasya prAtivezmikAderupatApahetuzca sA munIndaiH-paramajJAnibhiH samAkhyAtA // 4 // zAstrabahumAnataH khalu sacceSTAtazca dhrmnisspttiH| para-pIDA-tyAgena ca viparyayAt pApa-siddhiriva // 5 // vivaraNam : kimityevamupadizyata ityAha - shaastretyaadi| zAstrabahumAnataH khalu-vAstu-vidyA-zAstra-bahumAnena sacceSTAtazca-parAbhibhavaparivarjanena dharmaniSpattiH-dharmasaMsiddhiH parapIDAtyAgena ca-paropatApaviraheNa ca, viparyayAtpApasiddhiriva-zAstrAbahumAnA'sacceSTA-parapIDA-lakSaNAdviparyayAt pApasiddhiriva-pApaniSpattiriva kAraNatrayAddharmaniSpattirbhavatIti // 5 // yogadIpikA : kimityevamupadizyata ityAha-zAstretyAdi / zAstrasya-prakRta-vidhyupadezakasya vAstuzAstrAdeH, bahumAnataH khalu-bahumAnAdeva, (1) prazna : bhUmi vI DovI ? uttaraH bhUmi (1) vAstuvidyA - zilpazAstra saMmata hovI joIe. vAstuvidyAmAM niSedha na karyo hoya tevI joIe. (2) nyAyapUrvaka meLavelI hovI joIe. (3) jagyAnA mAlikano parAbhava karIne ke enA upara dabANa karIne lIdhelI na hovI joIe. (4) AjubAjunA paDozIone duHkha na thAya e rIte lIdhelI hovI joIe; ema zrI jinezvaradevoe kahyuM che. 4 A rIte vidhAna karavAmAM zAstrakArono khAsa udeza e che ke, 1. zAstranA abahumAnathI 2. bIjAonA parAbhavathI ke 3. bIjAone saMtApa pamADIne karelA dharmathI pApanI siddhi thAya Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 SoDazaka prakaraNa - 6 sacceSTAta utpanna (tazcetyatra pratyantare) parAbhibhava-tyAga-pradhAnodyamAcca, parapIDAyA:paropatApasya tyAgena bhAvino'nutpAdena ca dharmaniSpattirbhavati viparpayAd ukta-viparItahetu-trayAtzAstrAbahumAnAsacceSTA-parapIDAlakSaNAt pApasya siddhirutpattiriva / yadviparyayaH pApahetuH sa dharmaheturiti nyAyagatiH // 5 // tatrAsanno'pi jano'sambandhyapi dAnamAnasatkAraiH / kuzalAzayavAn kAryo niyamAdbodhyaGgamayamasya // 6 // vivaraNam : na kevalamevam, itthaM dharmaniSpattirityAha - ttretyaadi| tatrAsanno'pi jano-yastaddezavartI asambandhyapi-svajanAdisambandharahito'pi dAnamAnasatkAraiH- dAnamanapAnavastrAdeH mAno-mAnyatvaM, satkAra:-satkriyA AsanapradAnAdirUpA taiH, kuzalAzayavAn kAryo jana iti varttate, niyamAd-niyamena bodheraGgakAraNaM ayaM kuzalAzayaH asya janasya, bodhilAbhahetuH kuzalAzayo bhavati janasyeti yAvat // 6 // : yogadIpikA : anyadapi tadA dharma-siddhyaGgamAha-tatretyAdi / tatra-jinabhavanArambhe Asanno'pi-yastaddezavartI jano asambandhyapisvajanAdi-sambandharahito'pi so'pi, dAnamanA-pAna-vastrAdi-vitaraNaM mAno'bhyutthAnAdikriyA satkAra-AsanapradAnAdivyApArastaiH kRtvA / 'kuzalAzayavAn "dhanyo'yaM jaino dharmo yatraitAdRzamaucityam' iti prazaMsAbhivyaGgya-zubha-pariNAma che. pApa baMdhAya che; tema 1. vAstuvidyA zAstranA bahumAnapUrvaka 2. bIjAnA parAbhavano tyAga karavA pUrvaka temaja 3. bIjAne saMtApa karAvyA vagara ane bhaviSyamAM saMtApa na thAya te rIte dharma karavAmAM Ave to dharma siddha thAya che. 5 mAtra ATalo vidhi karavAthI jinamaMdiranA nirmANano dharma siddha thAya che, ema nahIM paraMtu jyAM jinamaMdira bAMdhavuM che, tyAM enI AjubAjumAM rahetA loko svajana Adi saMbaMdhavALA na hoya to paNa; temane dAna, mAna ane satkAravaDe kuzala AzayavALA banAvavA joIe. emane anna, pANI, vastra vagere ApavuM te dAna kahevAya. emane mAnyatA ApavI, UbhA thavuM te mAna kahevAya ane besavA Asana vagere ApavuM te satkAra kahevAya. AjubAjunA loko kuzala AzayavALA banyA che ke nahi e temanA mukhamAMthI nIkaLatA jainadharmanI dhanyatAnA udgAro, aucityanI prazaMsAnA udgAro uparathI samajI zakAya. A kuzala Azaya nizcayathI e lokone Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CG dhoSAS S2- yuktaH kAryaH niyamAn- nizcayena ayaM-kuzalAzayo asya janasya bodhyaGgabodhiheturatazca paropakAra-guNAtkArayiturmahAn lAbhaH // 6 // dalamiSTakAdi tadapi ca zuddhaM tatkArivargataH kriitm| ucita-krayeNa yatsyAdAnItaM caiva vidhinA tu // 7 // : vivaraNam : 'dalaM ca dArvAdi' ityuktaM tadAha - dalamityAdi / dalamiSTakAditadapica zuddhaM, AdigrahaNAtpASANAdigrahaH, kIdRk-zuddhaM ? tatkAribargataHkrItaM ucitakrayeNa yatsyAt-tatkaraNazIlAstatkAriNaH-svayameva pravRttA iSTakAdiSu tadvargAt krItamucitamUlyena yattacchuddhaM, AnItaM caiva vidhinA tu-lokazAstradRSTena // 7 // : yogadIpikA : dalaM ca dAdItyuktaM tatrAha - dalamityAdi / dalaM jinabhavanopAdAnam iSTakAdi AdinA pASANAdi / tadapi zuddhaM kIdRk zuddhaM ? yattatkAriNAM sva-prayojana-siddhyarthameveSTakAdikaraNazIlAnAM puruSANAM vargataH-samUhAd ucitakrayeNocitamUlyena krItaM-svIkRtaM, tu-punaH, vidhinA lokazAstradRSTena bhAravAhakAparipIDanAdilakSaNena AnItaM caiva // 7 // dArvapi ca zuddhamiha yatnAnItaM devatAdyupavanAdeH / praguNaM sAravadabhinavamuccaimranthyAdirahitaM ca // 8 // : vivaraNam : dala-vizeSa-gatamevAha-dArvapItyAdi / dArvapicazuddhamihajJeyamiti gamyate yatnAnItaM devatAdhupavanAdeH-devatAdInAmupavanaM tatsamIpavarti, AdigrahaNAd devapuruSa graho dvitIya-Adi-zabdAt tiryag-manuSya-sambandhikAnana-grahaH, dAruvizeSaNamAha-praguNam-avakaM sAravat-sthiraM khadirasAravad abhinavaM -pratyagraM na jIrNam, uccaiH-atyarthaM, granthyAdirahitaM ca-granthyAdi-doSavikalam // 8 // bodhinI prAptinuM kAraNa bane che ane jinamaMdira banAvanArane paNa e rIte paropakAra thavAthI mahAna lAbhanuM kAraNa che. 6 | (2) dala :- IMTa, pASANa vagere sAmagrI zuddha hovI joIe. eTale ke iMTa vagere banAvanArAo pAsethI yogya kiMmatathI kharIdelI hovI joIe. orDara ApIne banAvarAvelI nahIM, paraMtu e lokoe potAnA dhaMdhA mATe banAvI hoya e sAmagrI yogya kiMmatathI levI, e zuddha kahevAya. 7. iMTa vagere sAmagrI paNa vidhipUrvaka lAvelI hovI joIe arthAt majUra vagere upara Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 6 : yogadIpikA : dalavizeSamAha - dApi cetyaadi| dApi ceha - jinabhavanavidhAne zuddhaM tad jJeyamiti gamyaM / yatnAnItaM devatAdInAM devyAdInAmupavanaM samIpavatti vanaM tadAdeH prathamAdipadAtpuMdevagrahaH dvitIyAdipadAttiryaG - manuSya-sambandhi-kAnana-grahaH, tathA praguNam-avakraM, sAravat-sthiraM khadirasAravat, abhinavaM-pratyagraM na jIrNam-ucca-atizayena granthyAdibhirdoSai rahitaM // 8 // sarvatra zakuna-pUrvaM, grahaNAdAvatra vartitavyamiti / pUrNa-kalazAdirUpazcittotsAhAnugaH zakunaH // 9 // : vivaraNam : "vidhinA' ityuktaM tamevAha - sarvatretyAdi / sarvatra-iSTakAdau zakunapUrva-zakunamUlaMgrahaNAdAvatra vartitavyamiti-grahaNAnayanAdau pravartitavyaM, nAnyathA, kaH punaH zakuna ityAha-pUrNakalazAdirUpo-jala-paripUrNa-ghaTadUrvAbhAroddhRta-mRttikAdirUpaH / ayaM ca bAhya ityAntaraparigrahArthaM vizeSaNamAhacittotsAhAnugaH zakuna:-manaHsamutsAhamanugacchati yaH sa iti // 9 // : yogadIpikA : 'dalaM vidhinA''nItam' ityuktaM, tatra vidhigtmevaah-srvtretyaadi| atra jinabhavanalakSaNa-mahAkAryArambhe sarvatra-iSTakAdau grahaNAdau-grahaNAnayanAdau zakunapUrva-zakunamUlaM yathA syAttathA pravartitavyaM nA'nyathA / kaH punaH zakuna ityAha pUrNakalazo-jalaparipUrNaghaTastadAdirUpa AdinA dadhidUrvAkSata-bhAroddhRta-mRttikAdi-grahaNam, ayaM ca bAhya ityAntaraparigrahArthaM vizeSaNamAha-cittotsAhAnugo-manaHpratyayAnusArI zakuna:, idamupalakSaNaM-guruvacanAnugatattvasyApyanyatrA''tmapratyaya-gurupratyaya-zakuna-pratyayaistridhA zuddhasya kAryasya siddhyunmukhatvapratipAdanAditi draSTavyaM // 9 // atibhAra upaDAvIne pIDA thAya te rIte lAvelI na hovI joIe. jinamaMdira mATe lAkaDuM paNa prayatna pUrvaka deva - devIonAM upavanamAMthI athavA enI najIkamAM rahelAM manuSya, tiryaMca saMbaMdhI jaMgalamAMthI lAveluM, vAkuM nahIM paNa sIdhuM, kheranA lAkaDA jevuM sthira, jIrNa nahIM paNa navuM ane bilakula gAMTha vagere doSothI rahita hovuM joIe. 8 jinamaMdira banAvavA mATe iMTa, pASANa, lAkaDuM vagere sAmagrI vidhipUrvaka lAvavI joIe ema kahyuM tethI have te vidhi batAvavAmAM Ave che. IMTa vagere levA javAmAM ane yogya kiMmatathI kharIdI karyA pachI lAvavAmAM badhe ja zukana jovAM joIe. pANIthI bharelo pUrNaghaTa (kaLaza), dahIM, dUrvA (eka prakAranuM Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (81) ghosASuser- bhRtakA api karttavyA ya iha viziSTAH svabhAvataH kecit / . yUyamapi goSThikA iha vacanena sukhaM tu te sthApyAH // 10 // :vivaraNam : 'bhRtakAnatisandhAnaM' ityuktaM, te kIdRzA ityAha - bhRtakA ityAdi / bhRtakA api-karmakarA api kartavyA-vidheyAH, ya iha viziSTA loka-vyavahAreNa svabhAvataH kecit-svbhaavenaiv| kimiti viziSTA AzrIyanta ityAha-yUyamapi-bhavanto'pi goSThikA iha-prastuta-jina-bhavane, anena vacanena sukhaMtu-sukhenaivatesthApyAH-sthApanIyAH prastutakArye viziSTatvAd bhavanti // 10 // : yogadIpikA : bhRtakAnatisandhAnagatamAha-bhRtakA ityaadi| bhRtakA:-karmakarA api karttavyA iha ye viziSTA lokavyavahAreNa svabhAvataHsvabhAvenaiva kecid bhavanti, 'yUyamapi-bhavanto'pi goSThikA sahAyA iha jina-bhavanavidhAne' anena vacanena sukhaM tu sukhenaiva te sthApyA viziSTattvAd, itthaM sthApitAste nirvAhakA bhavanti // 10 // atisandhAnaM caiSAM karttavyaM na khalu dharmamitrANAm / na vyAjAdiha dharmo bhavati tu zuddhAzayAdeva // 11 // : vivaraNam : anatisandhAnamevAha - atiityaadi| atisandhAnaMca-vaJcanaMeSAM-bhRtakAnAM karttavyaM, nakhalu-naiva karttavyaM dharmamitrANAMdharmasuhRdAM, kimiti ? navyAjAdiha dharmaH, kiMtu nirvyAjapravRttereva, bhavati tuzuddhAzayAdeva ghAsa) akSata, mATI vagere bAhya zukana che. manano utsAha e aMdaranuM zukana che. cittanA utsAhane zukana anusare che. je kArya karavAno potAnA manamAM vicAra Avyo te pachI guru mahArAja pAse gayA ane teoe paNa e ja kAryanuM sUcana karyuM ane e kArya karavA jatAM zukana paNa sArA thayA. A rIte (1) mAtmapratyaya (2) gurupratyaya mAne (3) zunapratyaya mebha trANato vidhinI - saphaLatAnI sUcaka bane che. 9 prazra : rIgarI vA 5saMha 42vA ? uttara : sAmAnya rIte lokomAM svabhAvathI sArA gaNAtA hoya evA pasaMda karavA ane tame paNa amArA kAryamAM mitra jevA cho, sahAyaka cho evAM protsAhaka vacanothI emane kArya sopavuM, A rIte temane rAkhyA hoya to teo sArI rIte kArya pUruM karI ApanArA bane che. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 6 nirvyAja-pravRtti-gatAt // 11 // : yogadIpikA : atItyAdi / eSAM-bhRtakAnAm, atisandhAnaM ca na khalu-naiva karttavyaM dharmamitrANAMdharmasuhRdAM, kimiti ? iha zubha-karmaNi na vyAjAddharma-kintu zuddhAzayAdeva-nirvyAja pariNAmAdeva // 11 // devoddezenaitad gRhiNAM kartavyamityalaM shuddhH|| anidAnaH khalu bhAvaH, svAzaya iti gIyate tajjJaiH // 12 // vivaraNam : "svAzayavRddhiH' ityuktaM, tatra kaH svAzaya ityAha - devetyAdi / devoddezena-devAbhisandhinA-etaj-jina-bhavanaM gRhiNAM karttavyaM-vidheyam ityalaM, zuddho-doSarahitaH anidAnaH khalu bhAvo-nidAnarahita eva bhAvaH-adhyavasAya: svAzaya iti gIyate tajjJaiH-zubhAzaya ityucyate tadvedibhiH // 12 // yogadIpikA : atha svAzayavRddhirvAcyA, tatra kaH svAzaya ityAha-devetyAdi / devoddezena-jinabhavanabhaktyabhisandhimAtreNa, etad-jinabhavanaM gRhiNAM karttavyaM na tu aihikAdiphalAbhilASeNa ityeSa alam-atyarthaM, zuddho - nirdoSo anidAnaH khalu-nidAnarahita eva bhAvo adhyavasAyaH svAzayaH-zubhAzaya iti (3) maMdira bAMdhavAnuM kArya karanAra kArIgarone ThagavA nahIM ema kahyuM. have te bAbata spaSTa kare che. dharmamitra jevA e kArIgarone ThagavA nahIM. kapaTa (dabha) pUrvaka karelo dharma, dharma nathI paraMtu zuddhabhAvapUrvaka-kapaTarahitapaNe karelo dharma, hakIkatamAM dharma che. 10 - 11 (4) jinamaMdiranuM kArya cAluM hoya tyAre zubha pariNAmanI vRddhi karavI e paNa eka kartavya batAvyuM hatuM. have enI spaSTatA kare che. anaMta upakArI bhagavAna jinezvaradevanuM bhaktibhAvapUrvaka maMdira baMdhAvavuM e amAruM kartavya che. AvA bhAvane zubhabhAva kahevAya. e bhAva paNa zuddha-nirdoSa, niyANArahita eTale ke - Aloka - paralokanA sukhanI abhilASA vagarano hovo joIe. enA jJAtA vidvAnoe AvA bhAvane ja zubhAzaya kahyo che. 12 have e zubhabhAvanI - zubhAzayanI vRddhi kaI rIte karavI, e batAve che. jinamaMdiranuM bAMdhakAma cAlu hoya tyAre ATaluM kAma thayuM, ATaluM bhaviSyamAM karavAnuM bAkI Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8 ) SoDazaka prakaraNa - 6 gIyate tajjJaiH-tadvedibhiH // 12 // pratidivasamasya vRddhiH kRtAkRtapratyupekSaNavidhAnAt / evamidaM kriyamANaM, zastamiha nidarzitaM samaye // 13 // . : vivaraNam : adhunA vRddhimAha - prtiityaadi| pratidivasamasya-kuzalAzayasya vRddhiH-abhyudayarUpA 'kRtAkRtapratyupekSaNavidhAnAt' idaM kRtaM-nirvatitamidamakRtaM-karaNIyamadyApi bhAvini kAle tayoH pratyupekSaNamavalokanaM tadvidhAnAd yathoktaM phaladvAreNa "prazAntAH sugarti yAnti, saMyatAH svarga-gAminaH / zAntAyatana-kartRNAM, sadA puNyaM pravardate // 1 // " ___ evam-uktena nyAyena idaM-jinabhavanaM kriyamANaM-vidhIyamAnaM, zastaM-prazastam iha adhikAre nidarzitaM-nitarAM darzitaM anujJAtaM samaye-siddhAnte // 13 // : yogadIpikA : etdvRddhimaah-prtiityaadi| pratidivasamasya-kuzalAzayasya vRddhiH kAryA, kRtAkRtayoretatpratibandhena niSpannaniSpAdyayoH kAryayoH pratyupekSaNasya avalokanasya vidhAnAt, tathA hi "etad dRSTvA''rhataM caityamaneke sugatiM gatAH / yAsyanti bahavazcAnye, dhyAna-nirdhUtakalmaSAH // 1 // yAtrA-snAtrAdikarmeha, bhUtamanyacca bhAvi yat / tatsarvaM zreyasAM bIjaM, mamArhaccaityanirmittau // 2 // sAdhu jAto vidhirayaM, kAryo'taH parameSa me| arhaccaityeSviti dhyAnaM, zrAddhasya zubhavRddhaye // 3 // che enuM nirIkSaNa roja karatAM rahevuM e zubhabhAva kahevAya che. A rIte zubhabhAvanAnI vRddhipUrvaka banAvavAmAM AvatA jinamaMdirane zAstramAM jJAnIoe khUba ja prazaMsanIya kahyuM che. enuM suMdara phaLa batAvatAM kahyuM che ke- prazAMta AtmA (kaSAyano nigraha karanAra) sugatigAmI bane che. saMyamI AtmAo svargagAmI bane che ane jinezvaraparamAtmAnuM maMdira baMdhAvanArA AtmAonuM puNya sadA vadhe che. A puNya vadhavAmAM kAraNa zubhabhAvanI vRddhi che. anya graMthomAM paNa zubhabhAvanI vRddhinuM svarUpa batAvatAM kahyuM che ke - arihaMta paramAtmAnuM AvuM maMdira joIne aneka AtmAo sadgatimAM gayA che ane ghaNA AtmAo prabhunA dhyAna dvArA pApamela dhoIne sadgatimAM jaze. AvAM maMdiromAM bhUtakALamAM yAtrA, snAtrAdi zubhakAryo thayAM, bhaviSyamAM paNa thaze. e Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84) ghoSASuse- ahaMpUrvikayA bhaktiM, ye ca kurvanti yaatrikaaH| te'pi pravarddhayantyeva bhAvaM, zraddhAnazAlinAm // 4 // evam-ukta dvArazuddhyA kriyamANaM jinabhavanaM prazastamiha samayejainasiddhAnte pradarzitam // 13 // etadiha bhAvayajJaH sadgRhiNo janmaphalamidaM paramam / abhyudayAvyucchittyA, niyamAdapavargabIjamiti // 14 // vivaraNam : kimiti zastaM nidrshitmityaah-etdityaadi| etad-jinabhavanam iha loke bhAvayajJo-bhAvapUjA sadgRhiNaH-sadgRhasthasya janmaphalamidaM paramaM-janmaphalamidaM pradhAnaM vartate 'abhyudayAvyucchittyA' abhyudayasyasvargAdevyavacchedena-santatyA niyamAdapavargabIjamiti-niyamenApavargasya-mokSasya kAraNamitikRtvA // 14 // : yogadIpikA : kimiti zastaM nidarzitamityAha-etadityAdi / etad-jinabhavanavidhAnam iha-loke bhAvayajJo-yajerdevapUjArthattvAd bhAvapUjA dravyastavasyApya-syoktavidhizuddhidvArA''-jJArAdhana-lakSaNa-bhAvapUjA-garbhitattvAt / sadgRhiNaH-sadgRhasthasya janmanaH phalamidaM paramam-pradhAnamAjanmArjitadhanasyaitAvanmAtrasArattvAt / abhyudayasya svargAdevyavacchedena-santatyA niyamAna-nizcayenaapavargataro-rmokSavRkSasya bIjametat // 14 // sarvaprakAranA kalyANanuM bIja che. huM je A jinamaMdiranuM nirmANa karI rahyo chuM, emAM atyArasudhI badho ja vidhi sAro thayo. have bhaviSyamAM mAre ATaluM ATaluM karavAnuM bAkI che. zrAvakanA jinamaMdira saMbaMdhI A vicAro zubhabhAvanI vRddhi svarUpa che. huM karuM, huM karuM evA UchaLatA bhAvapUrvaka je yAtriko ahIM bhakti karaze, zraddhAnaMta jIvo paramAtmA pratyenA bhaktibhAvane vadhAraze. jinamaMdira baMdhAvI rahelA bhAgyazALIonA AvA vicAro zubhabhAvanI vRddhisvarUpa che ane prazasta che; ema jaina zAstromAM kahyuM che. 13 prazna: jinamaMdiranuM nirmANa ane emAM batAvelI vidhi vagerene zAthI prazaMsanIya seo chau ? uttaraH jinamaMdiranuM nirmANa karavuM e bhAvayajJa che, bhAvapUjA che. vAstavamAM A dravyastava hovA chatAM zAstrokta vidhinI zuddhidvArA bhagavAnanI AjJAnA pAlanarUpa bhAvapUjA hovAthI bhAvastava che. sadagRhasthanA mAnavajanmanuM A ja zreSThaphaLa che. kAraNa ke - jiMdagIbhara mahenata Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 6 deyaM tu na sAdhubhyastiSThanti yathA ca te tathA kAryam / akSayanIvyA hyevaM jJeyamidaM vaMzatarakANDam // 15 // . :vivaraNam : evaM jina-bhavana-kAraNamabhidhAya tadgatavizeSamAha - deyaM tvityAdi / deyaM tu na sAdhubhyo-yatibhyo na deyameva, yathA 'yuSmadIyametad atra zIrNoddhArAdi bhavadbhirvidheyaM' kiM tu svayameva tat pratijAgaraNIyaM, 'tiSThati yathA ca te tathA kAryam' te sAdhavo yathA ca tiSThanti tathA vidheyam / kathaM punasteSAM sAdhUnAM sabAla-vRddhAnAM tatrA''yatane'vasthAnamityAhaakSayanIvyA hi 'nIvirmUladhanaM syAd'-iti prasiddhiH, akSayA cAsau nIvizca tayA karaNabhUtayA yattanmUladhana-mAyatana-sambandhi tatsarvaprayatnena paripAlayabhiH saMvarddhayadbhizcAkSayaM karttavyamityakSayanIvi: akSayanItirvA / bAla-vRddha-glAna-sAdhusArmika -prabhRtInAM hi tadupaSTambhAdeva sAdhUnAM tatrAvasthAnaM prakalpate, anyathaitadguNamantareNa kSetrAntaramAzrayaNIyaM syAt, tenAsau lokottara-tattva-samprAptivyavasthito gRhI sarvaM dezakAlAdyapekSayA sAdhvavasthAnAyaivaM vidhatte / 'evaM jJeyamidaM vaMzatarakANDam' evam-ukta-nyAyena, jJeyamidaM-jina-bhavanaM, zIrNoddhAradvAreNAnekapuruSasantAnamAzritya svaparopakArakatvena vaMzasya sakalasyaiva (kulasyaiva) tarakANDaMtaraNopAyarUpaM / anena hi evaM kurvatA sakalo'pi bhAvipuruSapravAhaH saddharmAvAptyA saMsArAmbunidhestArito bhavati, sva-vaMzaja-pUrva-puruSa-pakSapAtena saddharmapravRttyupalambhAditi // 15 // karI meLavelA dhanano koI sAra hoya to te jinamaMdiranuM nirmANa karavuM te che. svarga Adi sadgatinI paraMparAnA sarjanadvArA ja jinamaMdironuM nirmANa nizcita mokSavRkSanuM bIja che. 14 A zlokamAM zAstrakArabhagavaMte pratiSThAnI bAbatamAM ghaNI mahattvanI vAto kahI che, je nIce mujaba che. (1) bhAvanAzIla zrAvake jinamaMdiranuM nirmANa karAvyA pachI, A tamAruM che, tamAre enI sAra - saMbhALa karavI, jIrNoddhAra vagere paNa tamAre karAvavo evuM kahIne sAdhuone jinAlaya na sopavuM paNa pote ja enI sAra - saMbhALa vagere karavI. (2) zraddhAsaMpanna vivekI zrAvake evA koI viziSTa kAraNa sivAya sarvaviratidhara sAdhuone dravyastavamAM na joDavA. (3) paraMtu mAmAla vRddha sAdhuso tama4 sAdharmiI tyai 23, bhAve, nivAena zrava5 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 6 : yogAtApiI: evaM jinabhavanakAraNamabhidhAya tadgatavizeSamAha-deyaM tvityAdi / tajjinabhavanaM kRtvA sAdhubhyastu na deyaM yathA 'yuSmadIyametattadatra jIrNoddhArAdi bhavadbhividheyemiti', kintu svayameva tat pratijAgaraNIyaM, vyutpanna-zrAdhdAnAmAtyantikakAraNaM vinA sAdhUnAM dravya-stava-niyojanAyogAt / yathA ca te sAdhavaH sabAla-vRddhAstatrAyatane tiSThanti tathA kAryam, akSayanIvyA hi-nizcitamahIyamAna-caityAyatana-sambandhi-mUla-dhanena hetunA kRtvA, taddhi mUladhanaM zrAddhaiH sarvaprayatnena paripAlayadbhiH saMvadayadbhizca tathA'kSayaM karttavyaM yathA'bhisandhi-vizeSazuddhena tena bAlaka-vRddha-glAna-sAdhu-sAdhamika-prabhRtInAmupaSTambhAdAdhAkamikAdi-doSarahita-tatpratibaddha-bahirmaNDapAdau sAdhUnAmavasthAnaM dharmopadezAya kalpate, kSetre'pi ca tAdRzacaitya-sphAti-guNa-yukta eva teSAmavasthAnaM klpte| etadguNamantareNa tu kSetrAntaramAzrayaNIyaM syAt tenAsau lokottara-tattva-saMprApti-vyavasthito gRhI deza-kAlAdyapekSayA sAdhvavasthAnAyaiva sarvamevaM vidhatte / evam uktanyAyena jJeyamidam-jinabhavanaM zIrNoddhAradvAreNa anekpurusssntaanaashritokare, dharmadhyAna kare evI vyavasthA derAsaranA bahAranA raMgamaMDapamAM athavA najIkanA sthAnamAM karavI joIe. jene ApaNe hAlamAM upAzraya ke pauSadhazALA kahIe chIe. ' (4) A kArya akSayanIvithI karavuM. nIvi eTale mULadhana. A mULadhana zrAvakoe sAcavavuM ane evI rIte vadhAravuM ke jethI AzayathI zuddha baneluM te dhana bALa, vRddha, glAna, tapasvI Adine upakAraka bane. temane AdhAkarmI vigere doSathI rahita vasati prApta thAya. temAM vasatA sAdhuo dharmadazanA ApI zake. AvA ujamAla kSetramAM ja sAdhu bhagavaMto rahe te yogya che. kSetra ujamALa na hoya to teo vihAra karI jAya ane dharmadezanAnA lAbhathI zrAvako vaMcita rahe. A mULadhana derAsaranI rakSA vagere uparAMta AbAlavRddha sAdhu samudAya temaja zrAvaka - sAdhArmikanA avasthAna mATenA AzayavALuM hoya che. A viziSTa abhiprAya emAM hoya che. (5) zrAvake A rIte banAveluM jinamaMdira emanI kula paraMparAmAM AvatA AtmAone jINoddhArAdi dvArA karavAnuM sAdhana banI jAya. ane ethI jinamaMdiranA nirmAtAe potAnI bhAvi paraMparAne saMsArathI tArI kahevAya. lokottaratattvanI prAptivALo zrAvaka, dezakALanI apekSAe sAdhuone sthiratA mATe A badhuM kare che temaja bhAvi peDhIne potAnA pUrvajonA pakSapAtathI jinamaMdira dvArA tathA sAdhu temaja sAdharmikanA samAgamadvArA sadudharmanI prApti thAya che. bIjA puNyazALIoe baMdhAvelAM jinamaMdiromAM paNa yathAzakti bhakti karavAthI potAnA pUrvajonAM maMdiranAM ekAMta mamatva dvArA mithyAtva Adi doSo paNa lAgatA nathI. 15 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghosas useenpakAraphalasyAvandhyatvAd vaMzasya sakalasyaiva tarakANDaM-taraNakASTham, evaM hi kurvatA sakalo'pi bhAvipuruSa-pravAhaH saMsArAnnistArito bhavati pUrva-puruSa-pakSapAtAhita-taccaityabhakti-vizeSeNa svavaMzena saddharmapratyupAlambhAd, itaracaityeSvapi tathAzakti bhaktyatyAgena mithyAtvAdyasiddheriti draSTavyam // 15 // yatanAto na ca hiMsA yasmAdeSaiva tnnivRtti-phlaa| tadadhika-nivRtti-bhAvAdvihitamato'duSTametaditi // 16 // vivaraNam : nanu ca pRthivyAdhupamardamantareNa jina-bhavana-kAraNaM na sambhavati, tatra ca niyamena hiMsA aGgIkartavyetyAzaGkayAha - yatanAta ityAdi / yatanAtaH-prayatnAt zAstroktAt, na ca-naiva hiMsA, yathoktaM "rAgahosaviutto jogo asaDhassa hoi jayaNAo' (rAga-dveSaviyukto yogo'zaThasya bhavati yatanAtaH / ) evaM yatanA-lakSaNAbhidhAnAd rAga-dveSa-vimuktatvena bhAvato hiMsAnupapatteH, tasyAzca bhAvahiMsAyAH zAstre pariharttavyatvena pratipAdanAt, dravyahiMsAmapyaGgIkRtya yasmAd, eSaivayatanaiva tannivRttiphalA-hiMsAnivRttiphalA / ___kathaM punahiMsAnivRttiphalatvaM yatanAyA ityAzaGkayAha-tadadhikanivRttibhAvAt tasyAMhiMsAyAmadhikanivRttiH-adhikArambhanivRttistadbhAvAt, tatra hi jina-bhavanAdividhAne prayatnapUrvakaM pravarttamAnasya niSphala-parihAreNa saphalameva kurvataH sato'vazyamevArambhAntarebhyo'sti prazna : pRthvIkAya Adi jIvonI hiMsA vagara jinamaMdira baMdhAvavuM zakya nathI mATe jinamaMdira bAMdhavAmAM hiMsA che, e hakIkatano svIkAra karavo joIe? uttara : zAstramAM kahelI jayaNA (jIvarakSAnI kALajI) pUrvaka jinamaMdira baMdhAvavAmAM hiMsAno doSa nathI. jainazAsanamAM jayaNA e hiMsAdoSanI nivAraka mahAna vastu che. azaTha eTale ke kapaTarahita, saraLa-bhadrika pariNAmavALA AtmAno jayaNAthI thato vyApAra rAga-dveSa rahita hoya che, evuM Agamavacana che. AvI jayaNApUrvaka jinamaMdira AdinAM nirmANamAM AtmAnA adhyavasAya ahiMsAnA hovAthI jinamaMdira baMdhAvavAmAM bhAvahiMsA nathI. zAstramAM bhAvahiMsAne ja tyAjya kahI che. jinamaMdira bAMdhavAmAM thatI dravyahiMsA paNa pariNAme jIvane hiMsAthI nivRtta karanArI che. dravyahiMsA sarvathA choDI zakAtI nathI. sAdhune paNa vihArAdimAM nadI vagere UtaratAM dravyahiMsA thAya che. tyAM jema dravyahiMsA aparihArya che, tema jinamaMdiranAM nirmANamAM paNa dravyahiMsA aparihArya che. jayaNApUrvaka jinamaMdira banAvavAmAM thatI hiMsA jIvane, bIjA ethI adhika hiMsAvALA asad AraMbhothI - hiMsAnAM kAmothI bacAve che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 SoDaza prakaraeA garIyAn vizeSa iti / 'vihitamato'duSTametaditi' vihitaM zAstre jinabhavanamato hetoraduSTamadoSavad etat-pUrvoktaM jinabhavanakAraNamiti // 16 // ityAcAryazrImad yazobhadrasUrikRtaSoDazAdhikAravivaraNe SaSTho'dhikAraH // yogadIpikA : nanu pRthivyAdyupamardamantareNa jinabhavanakAraNaM na sambhavati tatra ca niyamena hiMseti kathamato dharmavRddhirityAzaGkayAha-yatanAta ityAdi / yatanA - rAga-dveSa-rahitaH zAstrAjJAzuddhaH prayatnaH / " rAgaddosaviutto jogo asaDhassa hoI jayaNAo" ityAgamAt / tato na ca naiva hiMsA jinabhavanavidhAne, yatanAyAM satyAM bhAvahiMsA'nupapatteH, tasyA eva zAstre parihararttavyatvena pratipAdanAd, dravyahiMsAyAstu sarvathA sAdhuvihArAdAvapi duHprihrtvaat| dravyahiMsAmapyAzrityA''ha yasmAd eSaiva yatanaiva tannivRttiphalAhiMsAnivRtti-phalA, kathamiti cet ? tasyAM hiMsAyAM adhikanivRtteH adhikArambhatyAgasya bhAvAt / tatra hi jinabhavanAdividhAne sarvAdareNa pravarttamAnasya niSphalaparihAreNa saphalameva kurvato'vazyamevAsti ArambhAntara - nivRttivizeSaH / vihitaM zAstre jinabhavanamato hetoH aduSTam - adoSavad etad - jinabhavana-vidhAnam iti / vihitatvAdeva na nirArambhasAmAyikAdinA tadanyathAsidhdiH, ekAnuSThAnasya vihitAnyAnapavAdakatvAd, anyathA dAnAdInAmapi tenAnyathAsiddhyApatteriti dik // 16 // iti nyAyavizArada - mahopAdhyAya zrImad-yazovijayagaNipraNIta 'yogadIpikA' vyAkhyAyAM SaSTho'dhikAraH // // iti jina - bhavana - vidhAnAdhikAraH // jinamaMdiranA nirmANanuM zAstromAM vidhAna - pharamAna hovAthI paNa te doSarahita che. hiMsAdi AraMbha doSathI rahita sAmAyika vagere nivadya dharmo sarvajJabhagavAne kahyA che, tethI hiMsAdi AraMbha doSovALA jinamaMdiranuM nirmANa karavuM jarUrI nathI ema kahevuM e paNa yogya nathI. zAstromAM kahelA dharma aMgenAM judAM judAM vidhAno ekabIjAnAM bAdhaka nathI. nahIMtara dAnAdi dharmo paNa anyathAsiddha banI jAya. arthAt e paNa na karavA joIe, ema sAbita thAya. sArAMza e thayo ke - jinamaMdiranA nirmANanuM vidhAna paNa enA adhikArI jIvonAM kalyANa mATe che. 16 chaTTu SoDazaDa samApta..... Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||sptmo jinabimbavidhAnAdhikAraH // jinabhavane tadvimbaM kArayitavyaM drutaM tu buddhimtaa| sAdhiSThAnaM hyevaM tadbhavanaM vRddhimad bhavati // 1 // :vivaraNam : evaM jinabhavanakAraNavidhAnamabhidhAya tadvimbasya kArayitavyatAM pratyAha - jinabhavana ityaadi| jinabhavane-jinAyatane tadvimbaM-jinabimbaM kArayitavyaM-kAraNIyaM drutaM tu-zIghrameva budhdimatA-buddhisampannena / kimiti drutaM kArayitavyamityAha-hi-yasmAt sAdhiSThAnaMsAdhiSThAtRkameva jinabimbenaiva tadbhavanaM prastutaM vRddhimad bhavati-vRddhibhAgbhavati // 1 // : yogadIpikA : evaM jinabhavanakAraNavidhAnamabhidhAya tadabimbasya kArayitavyatAM snggmyti-jinetyaadi| jinabhavane tasya-jinasya bimbaM kArayitavyaM dvataM tu-zIghrameva buddhimatA-kArya-kramadhI-zAlinA hi-yata evaM-jina-bimba-kAraNe tat prastutaM bhavanaM sAdhiSThAnaM-adhiSThAtRsahitaM vRddhimad bhavati-tajjanitapuNyasya tatpravardakatvAt // 1 // jinabimba-kAraNa-vidhiH kAle pUjA-purassaraM krtuH| vibhavocitamUlyArpaNamanaghasya zubhena bhAvena // 2 // vivaraNam : tabimbakAraNavidhimAha - jinetyaadi| jinabimbakAraNavidhiH abhidhIyata iti vAkyazeSaH, kAle-avasare pUjApuraHsaraM - 7 - jinabarbAvadhAna SoDaza8 - chaTTA SoDazakamAM jinamaMdira baMdhAvavAnuM vidhAna batAvyuM. zAstrakAra maharSihave A sAtamA SoDazakamAM jinabimba bharAvavAnuM vidhAna batAve che. buddhi saMpanna AtmAe jinamaMdiramAM padharAvavA yogya jinabimba jaladIthI bharAvavuM joie. kAraNa ke jinabimbathI adhiSThita - sahita evuM jinamaMdira puNyanI vRddhi karanAruM thAya cha.1 * jinabiMba bharAvavAno vidhi : zubhamuhUrtamAM hRdayanA zuddhabhAvathI mUrti banAvanAra rIgaranI (zilpAnI) mona, 5, puSpa, mere dvArA pUla (sanmAna) rIne, rIgara Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazas ISRe-0 bhojana-patra-puSpa-phala-pUjA-pUrvakaM kartuH-zilpinaH vaijJAnikasya vibhavocitasya mUlyasya-dhanasya arpaNaM-samarpaNaM anaghasya-avyasanasya zubhena-prazastena bhAvenaantaHkaraNena // 2 // : yogadIpikA : bimbakAraNavidhimAha-jinetyAdi / jina-bimba-kAraNavidhirabhidhIyata iti vAkyazeSaH / kAle-zubhamuhUrtAdau, pUjA bhojana-patra-puSpa-phalAdinA purassarA yatra yasyAM kriyAyAm / tathA kartuH zilpinaH, vibhavocitasya-svasampadanusAriNo mUlyasyArpaNam anaghasya-vyasanarahitasya, zubhenaprazastena, bhAvena-adhyavasAyena // 2 // nArpaNamitarasya tathA yuktyA vaktavyameva mUlyamiti / kAle ca dAnamucitaM zubhabhAvenaiva vidhi-pUrvam // 3 // vivaraNam : 'anaghasya'ityuktaM, tadvyatirekeNAha - naarpnnmityaadi| itarasya-strI-madya-dyUtAdi-vyavasanavatonArpaNaM tathA kriyate yathA'naghasya, yuktayAloka-nyAyena 'vaktavyameva mUlyamiti' iti-evaM svarUpaM mUlyamidaM vaktavyaM, kAle caprastAve ca dAnamucitaM, mUlyasyeti gamyate, zubhabhAvenaiva nAzubhabhAvena, vidhipUrvamavidhiparihAreNa // 3 // : yogadIpikA : anaghasyeti vizeSaNavyavacchedyaM sAkSAdAha-netyAdi / itarasya-strI-madya-dyUtAdi-vyasanavataH arpaNaM tathA na karttavyaM yathA'naghasya, anadhikAriNi tadarpaNasyAnyAyyatvAt / yuktyaiva-lokanyAyenaivetyevaM svarUpaM yathAvasthaM jo vyasanarahita hoya to ene bimba bharAvanAra zrAvaka potAnI saMpattine anurUpa mUlya ApIne niliMpa marAve.2. A mUrti banAvanAra kArIgara jo strI, madirA, jugAra AdinAM vyasanavALo hoya to ene nirbasanI kArIgaranI jema mUlya na ApavuM paNa lokomAM cAlatA vyavahAra mujaba mUrti bharAvavAnI kiMmata nakkI karavI ane yogya samaye (mUrti taiyAra thayA pachI) zubhabhAvathI vidhipUrvaka, pUrve nakkI karelI kiMmata mujaba dhana ApavuM. 3 prazna : vyasanI kArIgara mATe AvuM vidhAna zAthI karavAmAM Ave che? uttara : vyasanI kArIgara sAthe pahelethI ja A rIte nakkI karavAthI zilpIne (kArIgarane) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 7 mUlyaM vaktavyaM na tu nyUnAdhikam / kAle ca prastAve ca dAnamucitaM mUlyasyeti gamyate zubhabhAvenaiva-vidhipUrvam avidhiparihAreNa // 3 // cittavinAzo naivaM prAyaH saJjAyate dvayorapi hi| asmin vyatikara eSa pratiSiddho dharma-tattvajJaiH // 4 // :vivaraNam : savyasanaM prati kimevamupadizyata ityAha - cittetyAdi / cittavinAza:-cittakAluSyaM naivam-uktanItyA prAyo-bAhulyena saJjAyate dvayorapi hi-kArayitRvaijJAnikayoH, asmin prastute vyatikare-sambandhe, eSa cittavinAzazcittabhedaH pratiSiddho-nirAkRto dharmatattvajJaiH-dharmasvarUpavedibhiH // 4 // : yogadIpikA : kimityevaM savyasanasyArpaNaM niSidhyata ityatra hetumAha-cittetyAdi / ` evam uktanItyA cittavinAzaHcittakAluSyaM dvayorapi hi-kArayitRvaijJAnikayoranuzayopAlambhAbhyAm, na saJjAyate prAyo- bAhulyena, asmin vyatikare-prastuta-zubhakAryArambhe eSa cittavinAzaH pratiSiddho-viparItaphalatvenopadiSTo dharmatattvajJaiHdharmasvarUpavedibhiH // 4 // eSa dvayorapi mahAn viziSTa-kArya-prasAdhakatvena / sambandha iha kSuNNaM na mithaH santaH prazaMsanti // 5 // vivaraNam : 'asmin vyatikare' ityuktaM, tamevAzrityAha - eSa ityAdi / eSaH-yogo dvayorapi, pUrvoktayoH mahAn-guruH viziSTakAryaprasAdhakatvena-jinabimbanirvartakatvena iha-sambandhe kSuNNaM-vaikalyaM na mitha:-parasparaMsantaH-satpuruSAH prazaMsantistuvanti // 5 // tathA mUrti bharAvanAra puNyazALI zrAvakane pAchaLathI prAyaH karIne manaduHkha thavAno prasaMga na Ave. baMnenuM citta kaluSita na thAya. dharmatattvanA svarUpane jANanAra zAstrakAroe mUrti bharAvavAnA zubhakAryamAM cittanA kaluSitabhAvano niSedha karyo che. kAraNake - cittano kaluSitabhAva viparIta phaLane ApanAra che. pratimA bharAvanAra puNyazALI zrAvaka tathA pratimA ghaDanAra kArIgara, A baMneno paraspara cittano prasannabhAva, akaluSitabhAva jinabiMbanA nirmANanA viziSTa kAryane sAdhI ApanAra hovAthI mahAna che, zreSTha che. sapuruSo pratimA nirmANanA kAryamAM parasparanA cittanA thoDA paNa kaluSitabhAvane phaLanI hAni karanAro hovAthI sAro mAnatA nathI. 4-5. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoses us2-7 : yogadIpikA : avinaSTa-cittasambandha stuvannAha-eSa ityAdi / eSaH-parasparamavinaSTa-citta-yogo, dvayorapi-prAguktayoviziSTakAryasya-phalavajjinabimba-lakSaNasya prasAdhakatvena-nirvighnanirvartakatvena mahAn-guruH, iha sambandhe kSuNNaMvaikalyaM mitha:-parasparaM santaH-satpuruSA na prazaMsanti, stokasyApi cittabhedasya phalahAnikaratvAditi bhAvaH // 5 // yAvantaH paritoSAH kArayitustatsamudbhavAH kecit / / tabimbakAraNAnIha tasya tAvanti tattvena // 6 // vivaraNam : jinabimbakAraNe bhAvaprAdhAnyamurarIkRtyAha - yAvanta ityAdi / yAvanto-yatpariNAmAH paritoSAH-prItivizeSAH kArayituH-adhikRtasya tasya tatsamudbhavA- bimbasamudbhavAH kecit-ke'pi, cicchabdo'pyarthe, tadvimbakAraNAni-jinabimba-nirvartanAni iha-prakrame tasya-kArayitustAvantitatparimANAni tattvena-paramArthena // 6 // : yogadipIkA : jina-bimba-kAraNe bhAva-prAdhAnyaM puraskurvannAha - yAvanta ityAdi / yAvanto-yatpariNAmAH paritoSAH-prItivizeSAH - kArayitu:-adhikRtasya tatsamudbhavA-bimba-nimitta-janitAH kecit-ke'pi cicchabdo'pyarthe, iha-prakrame tasyakArayituH tadvimba-kAraNAni jinabimbanirvartanAni tAvanti- tatparimANAni tattvenaparamArthena tAvatphalasampatteH, phalasya bhAvAnusAritvAt, tataH prItivizeSa iha sAnubandhaH kartavya iti hRdayam // 6 // aprItirapi ca tasmin bhagavati paramArtha-nItito jJeyA / sarvApAya-nimittaM hyeSA pApA na kartavyA // 7 // have jinabiMba bharAvavAmAM bhAvanuM prAdhAnya zuM che, te batAve che. jinabiMba bharAvanAra bhAgyazALIne jeTalAM prItivizeSo eTale ke mananA AnaMdo - mAnasika paritoSo thAya che. te badhA vAstavamAM jinabiMba nirmANanA kAraNe thAya che. tethI e prItivizeSone sAnubaMdha banAvavA joIe. arthAtu e prItivizeSonI paraMparA cAlavI joie kAraNa ke - vAstavamAM phaLanI prApti bhAvanA anusAre ja thAya che. 6 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3) dho'zas user vivaraNam : 'cittavinAzo'tra pratiSiddha'--- ityuktaM tamAzrityAha-aprItirityAdi / aprItirapi ca-citta-vinAza-rUpA tasmin-zilpini kriyamANA bhagavati-jine paramArtha nItitaH- paramArtha-nyAye na kArayitujJeyA, "sarvApAyanimittaM hi' yataH sarveSAmapAyAnAM-pratyavAyAnAM nimittamaprItistasmAd eSA pApA'prItiH na karttavyA-na vidheyA // 7 // : yogadIpikA : cittavinAzaniSedhoktau pusstthetumaah-apriitirityaadi| aprItirapica citta-vinAza-rUpAtasmin-zilpini bimbadvArA kriyamANe bhagavatijine paramArtha-nItitaH kAraNAruciH kAryArucimUlA iti paramArthanyAyena kArayiturjeyA / hi-yataH sarveSAmapAyAnAM-pratyUhAnAM nimittamiyamaprItistasmAd eSA pApA na karttavyA-na vidheyA // 7 // adhika-guNasthairniyamAt kArayitavyaM sva-dau<Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 7 : yogadIpikA: yata evaM zilpigatA'prItirayuktA tatastadgatAnAhAryecchayA prItimutpAdya jinabimbaM kArayitavyamityanuzAsti-adhiketyAdi / adhikaguNaH-kriyamANa-bimba-pratiyogI bhagavAn tatsthaiH tadvartibhiH svadau<Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazas prr| -7 bhogopakaraNajAtam-AdinA bhogopakaraNasaMgraha ityevaM prakAraM caitadbAlAdyavasthAtrayamanorathasampAdakaM deyam / idamuktaM bhavati - zilpI bAlo yuvA madhyamavayA vA pratimAnirmANe vyApriyate, tasya tadavasthAtrayamanAdRtya pratimAgatAvasthA-traya-bhAvanena caitta-daurhada-trayamutthApya zilpyAlambanena tatparipUraNAya yatitavyamiti // 9 // yadyasya satkamanucitamiha vitte tasya tajjamiha puNyam / bhavatu zubhAzaya-karaNAdityetadbhAvazuddhaM syAt // 10 // :vivaraNam : 'bhAvazuddhena' ityuktaM tadupadarzanAyAha - yadityAdi / yat-svarUpeNa yanmAnaM yasya satkaM-yasya sambandhi, vittamiti gamyate, anucitamayogyam iha-vitte madIye kathaMcidanupraviSTaM tasya-puruSasya tasmAjjAtaM tajjamiha-bimbakaraNe puNyaM-puNyakarma bhavatu-astu zubhAzayakaraNAt-zubha-pariNAma-karaNAd itievamuktanItyA etan nyAyAjjitaM vittaM pUrvoktaM bhAvazuddhaM syAt / parakIya-vittena svavittAnupraviSTena puNya-karaNAnabhilASAd bhAvena-anta:karaNena zuddhaM bhavet // 10 // : yogadIpikA : bhAvazuddheneti yaduktaM tdvivriissuraah-ydityaadi| yad-yanmAtraM yasya satkaM-yasya sambandhi vittamiti gamyate anucitaM svIkArAyogyam iha-madIye vitte kathaJcidanupraviSTaM, tasya-tatsvAminaH tajjaM-tadvittotpannam iha-bimbakaraNe puNyaM bhavatvityevaM zubhAzayakaraNAd etannyAyArjitavittaM bhAvazuddhaM syAt / parakIyavittena svavittAnupraviSTena puNyakaraNAnabhilASAtsarvAMzena svavittazuddhaH // 10 // utpanna thAya tene anurUpa AzcaryakArI ramakaDAM vagere bhogapabhoganAM upakaraNo zilpIne ApI enA manoratha pUrNa karavA joIe. 9 nyAyopArjita ane mananA bhAva dvArA zuddha karelA dhanathI pratimA bharAvavI joie, ema kahyuM. have e muddAnuM spaSTIkaraNa kare che. prabhupratimAnA nirmANamAM vaparAtA mArA A dhanamAM bIjI vyaktionuM, emanA hakkanuM jeTaluM dhana jANe - ajANe AvyuM hoya, eTaluM puNya e puNyAtmAone maLo, e rIte potAnA nyAyopArjita dhanane zubhabhAvathI zuddha karI prabhupratimA bharAvavI joie. potAnA dhanamAM AvI gayelA bIjAnA dhanathI puNya kamAvavAnI abhilASA tene na hovAthI e dhana aMta:karaNa (bhAvathI) zuddha thayuM gaNAya ane saMpUrNa rIte potAnA dhananI paNa zuddhi thaI gaNAya. 10 - jinabiMba bharAvavAno vidhi kahevAya che, ema kahyuM hatuM. have e muddAnuM spaSTIkaraNa kare che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poSIS US25 - 7 mantranyAsazca tathA praNavanamaHpUrvakaM ca tannAma / mantraH paramo jJeyo mananatrANe hyato niyamAt // 11 // vivaraNam : "jinabimbakAraNavidhirabhidhIyata' ityuktaM tadgatameva vizeSamAha - mntretyaadi| mantranyAsazca tathA-jinabimbe kArayitavyatayA'bhiprete mantrasya nyAso vidheyaH / kaH punaH svarUpeNa mantra ityAha-praNavanamaH-pUrvakaM ca tannAma mantraH paramo jJeyaH' praNavaHOMkAro namaHzabdazca tau pUrve-AdI yasya tat praNavanamaH-pUrvakaM tasya-vivakSitasya RSabhAderyannAma tannAma mantraH paramaH-pradhAno jJeyo-veditavyaH / kimityAha-'mananatrANe hyato niyamAd' hiryasmAd ata:- praNavanamaH- pUrvakAnnAmnaH sakAzAd jJAna-rakSaNe niyamAdbhavata itikRtvA mantra ucyate tannAmaiveti // 11 // yogadIpikA : bimbakAraNavidhizeSamAha - mantretyAdi / tathA kArayitavyatayA'bhiprete jinabimbe, mantranyAsazca vidheyaH / kaH punaH svarUpeNa mantra ityAha praNava-kAro namaHzabdazca tau pUrvI AdI yasya tattathA tannAma kriyamANabimbarSabhAdinAma mantraH paramaH-pradhAno jJeyaH, hi-yato ata:-praNavanamaH pUrvakajinanAmno niyamAn-nizcayAn (manana-trANe jJAnarakSaNe bhavato ityadhikaM pratyantare) mananAt trANAcca mantra ucyata iti // 11 // bimbaM mahat surUpaM kanakAdi-mayaM ca yaH khalu vizeSaH / nAsmAtphalaM viziSTaM bhavati tu tadihAzaya-vizeSAt // 12 // je paramAtmAnuM biMba bharAvavAnI icchA hoya, te paramAtmAnA nAmanA maMtranuM Alekhana karavuM. (je pASANamAMthI mUrti bharAvavAnI hoya te pASANa upara A maMtranuM Alekhana karavuM, ema saMbhave che) dA.ta. RSabhadeva paramAtmAnI mUrti bharAvavI hoya to OM namaH RSabhAya e maMtranuM Alekhana karavuM. maMtra tene kahevAya ke - jenuM raTaNa karavAthI jJAna ane rakSaNa benI prApti thAya. 11 praznaH jinabiMba ratnanuM, sonA-cAMdI vagerenuM suMdara moTuM banAvavAthI viziSTa phaLa maLe ke pariNAmavizeSathI eTale ke mananA bhAvavizeSathI viziSTa phaLa maLe? uttaraH jinabiMba moTuM hoya, suMdara hoya, suvarNa-ratna AdithI banAveluM hoya, mAtra enA para ja viziSTa phaLano AdhAra nathI paraMtu biMba bharAvatI vakhatanA mananA viziSTabhAvo upara viziSTa phaLano AdhAra che. mATe "jyAM bhAva adhika tyAM phaLa paNa adhika" e nyAye bhAvavizeSane jagADavAmAM sahAyaka thatI bAhya vastuono paNa zAstrakAra bhagavaMtoe svIkAra karyo Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 7 : vivaraNam : nanu ca ratnakanakAdibhiH surUpamahAbimbakaraNe viziSTaM phalamAhosvit pariNAmavizeSAdityAzaGkayAha-bimbamityAdi / bimbaM-pratimArUpaM mahat pramANata: surUpaM-viziSTAGgAvayava-sanniveza-saundarya kanakAdimayaM ca-(suvarNa) ratnAdimayaM ca yaH khalu vizeSo bAhyavastugataH nAsmAtphalaM viziSTam asmAdeva vizeSAnna phalavizeSo-na phalamadhikaM, naitadavinAbhAvi phlmityrthH| bhavati tu-bhavatyevatad-viziSTaM phalamiha-prakrame AzayavizeSAd, yatra bhAvo'dhikastatra phalamapyadhikamiti hRdayam // 12 // yogadIpikA : nanu kiM ratna-kanakAdi-bimbakaraNe viziSTaM phalamAhosvit pariNAmavizeSAditi jijJAsAyAmAha- bimbmityaadi| bimbaM pratimArUpaM mahatpramANataH surUpaM-viziSTAGgAvayava-sannivezasaundarya kanakAdimayaM ca-suvarNaratnAdimayaM, yaH khalvayaM vizeSo bAhyavastugato nAsmAdviziSTaM phalaM (bhavati pra.) bAhya-vastu-vizeSAnuvidhAyI na phalavizeSa ityarthaH / tu-punastadviziSTaM phalam iha prakrame Azaya-vizeSAd / yatra bhAvo'dhikastatra phalamapyadhikamiti hRdym| bhAvavizeSAdhAyakatayA ca bAhya-vizeSo'pyAdriyata eva / taduktaM vyavahArabhASye "lakkhaNajuttA parDimA pAsAIA samattalaMkArA / pahalAyai jaha va maNaM taha Nijjaramo viyANAhi" iti // 12 // (lakSaNayuktA pratimA prAsAdikA samastAlaGkArA / prahlAdayati yathA vA manastathA nirjarA vijAnIhi / / ) Agama-tantraH satataM tadvadbhaktyAdi-liGga-saMsiddhaH / ceSTAyAM tatsmRtimAn zastaH khalvAzayavizeSaH // 13 // che. vyavahArathI thatI bAhya vastuono paNa zAstrakAra bhagavaMtoe svIkAra karyo che. vyavahAra bhASyamAM kahyuM che ke - pratimA lakSaNayukta hoya, AbhUSaNothI zobhatI hoya, jotAM ja manane AnaMda ApanArI hoya, enA darzanathI jema jema mana prasanna bane; tema tema karmano kSaya thAya, ema jANavuM. 12 bhAvavizeSathI phaLa vizeSanI prApti thAya, ema kahyuM. tethI sArA bhAvanuM svarUpa batAve che. je bhAva AgamAnusArI hoya, Agamadhara puruSo pratye haMmeza - satata bhakti - bahumAna, vinaya, pUjana AdithI yukta hoya ane dareka pravRttimAM AgamavacanonAM smaraNavALo hoya te Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghosis useel-7 vivaraNam : 'AzayavizeSAdviziSTaM phalam' ityuktaM, sa eva AzayavizeSo yAdRkSaH prazasto bhavati tAdRkSamAha - aagmetyaadi| AgamatantraH-AgamaparatantraH-AgamAnusArI satatam-anavarataM tadvad-sa Agamo vidyate yeSAM te tadvantasteSu bhaktyAdIni-bhakti-bahumAna-vinaya-pUjanAdIni yAni liGgAni taiH saMsiddho-nizcita: tadvadbhaktyAdiliGgasaMsiddhaH, ceSTAyAM-vyApArakaraNe tatsmRtimAnAgamasmRtiyuktaH zastaH khalu-prazasto bhavati AzayavizeSaH-pariNAmabhedaH // 13 // . : yogadIpikA : AzayavizeSaH kIdRgiSTa ityAha-AgametyAdi / Agamatantra-AgamAnusArI satatam-anavarataM tadvatAM-AgamavatAM bhaktyAdIni yAni liGgAni taiH saMsiddho nizcitaH, bhaktyAdItyAdinA vinaya-pUjanAdigrahaH, ceSTAyAM-pravRttau, tatsmRtimAn Agama-smRti-yuktaH,zastaH-prazastaH khalvAzayavizeSaH-pariNAbhedaH // 13 // evaMvidhena yadvimbakAraNaM tadvadanti samayavidaH / lokottaramanyadato laukikamabhyudayasAraM ca // 14 // :vivaraNam : evamAzayavizeSamabhidhAya tena bimbakaraNaM samarthayannAha - evamityAdi / evaMvidhena-Azayena yadvimbakAraNaM pUrvoktaM tadvadanti-pratipAdayantisamayavidaHzAstrajJA, lokottaraM-AgamikaM anyadato laukikam ata:-asmAdAzaya-vizeSa-samanvitAd jina-bimbakAraNAd anyallaukikaM vartate, abhyudayasAraM ca tadbhavati // 14 // bhAvane prazastabhAva - AzayavizeSa kahevAya. 13 upara kahelI vidhipUrvaka athavA vidhirahita biMba bharAvavAthI phaLamAM kevo bheda paDe che, te have batAve che. AvA prazasta bhAvapUrvaka jinabiMba bharAvavAmAM Ave to ene zAstrakAra bhagavaMto lokottara eTale zAstrAnusArI kahe che. prazastabhAva vagara ke pUrvoktavidhi sAcavyA vagara jinabiMba bharAvavAmAM Ave ene zAstrakAroe laukika kahyuM. enAthI Aloka - paralokanAM bhautika sukha maLe. 14 laukika rIte bharAveluM biMba abhyadayane ApanAra che, to lokottara biMba bharAvavAnuM phaLa zuMtavatAko? jinabiMba bharAvavuM vagere ArAdhanAo lokottara rIte thAya to enuM paramaphaLa mokSa maLe ane jyAM sudhI mokSa na maLe tyAM sudhI abhyadaya eTale ke svargAdi sukho maLe te paNa zreSThakoTinAM Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 7 C :: yogadIpikA : IdRgvidhinA'nyathA ca bimbakAraNasya nAma-bhedaM phala-bhedaM caabhidhitsuraahevmityaadi| __evaMvidhenAzayena prAguktena yabimbakAraNam tatsamayavidaH-zAstrajJAH 'lokottaramanyadato laukikamabhyudayasAraM ca' lokottaramAgamikamanyadato (lokottaraM AgamikaM vadanti ato'smAdanyad viparItaM lokikaM vadanti abhyudayasAraM ca tadbhavati viSayavizeSAt iti pratyantare) laukikamato asmAdAzayavizeSa-samanvitAt jinabimbakAraNAdanyad-laukikaM varttate abhyudayasAraM ca tadbhavati // 14 // lokottaraM tu nirvANasAdhakaM paramaphalamihAzritya / abhyudayo'pi hi paramo bhavati tvatrAnuSaGgeNa // 15 // ::vivaraNam : 'laukikamabhyudayasAram' ityuktaM, lokottaraM tu kIdRgityAha - lokottrmityaadi| lokottaraM punaH nirvANasAdhakaM-mokSasAdhakaM paramaphalamihAzritya-prakRSTaphalamaGgIkRtya abhyudayo'pi-svargAdiH paramaH-pradhAno bhavati tvatrAnuSaGgeNa bhavatyevAtra prasaGgena, na mukhyavRttyA // 15 // : yogadIpikA: laukikamabhyudayasAramityuktaM lokottaraM tu kIdRgityAha-loketyAdi / lokottaraMtu-punanirvANasAdhakaM paramaM- mukhyoddezyaMphalamihAzritya,abhyudayo'pi hi svargAdi: paramaH-pradhAnaH bhavati tu bhavatyeva, atrAnuSaGgeNa uddezyasiddhau avarjanIyabhAvavyApAra-lakSaNena // 15 // kRSikaraNa iva palAlaM niyamAdatrAnuSaGgiko'bhyudayaH / phalamiha dhAnyAvAptiH paramaM nirvANamiva bimbAt // 16 // vivaraNam : pradhAnAnuSaGgikapratipattyarthaM dRSTAntamAha - kRSItyAdi / maLe. lokottara dharmanI ArAdhanAonuM mukhya phaLa mokSa che. gauNaphaLa svargAdika sukhonI prApti cha. 15 A mukhya ane gauNaphaLa samajavA mATe daSTAMta Ape che ke - khetImAM jema dhAnyanI prApti mukhya phaLa che. ghAsanI prApti gauNaphaLa che; ema ahIM lokottara rIte jinabiMba bharAvavAnuM mukhya phaLa nirvANanI prApti che. gauNa phaLa svargAdi sukhonI Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghosAS IS2-7 kRSikaraNa iva palAlaM-pratItaM niyamAdatra-jina-bimba-kAraNe AnuSaGgiko'bhyudayaH-svargAdiH, phalamiha dRSTAnte dhAnyAvAptiH-zasyalAbhaH paramaM nirvANamiva bimbAt, dhAnyanirvANAvAptyoH sAmyaM darzayati // 16 // ityAcArya - zrImadyazobhadrasUrikRtaSoDazAdhikAravivaraNe saptamo'dhikAraH // : yogadIpikA : pradhAnAnuSaGgabhAve dRSTAntamAha - kRSItyAdi / kRSikaraNe palAlamiva niyamAd atra jinabimbakAraNe AnuSaGgiko'bhyudayaH svargAdiH, sacchAyapathenAsya mokSanayana-svabhAvatvAt / paramaM-mukhyaM phalam iha jagati bimbAnirvANaM bhavati, dhAnyAvAptiriva kRSikaraNAditi vipariNatamanuSajyate'nyathA'saGgateH vidhinA kRSikaraNabimbakAraNayoH palAlAbhyudayayordhAnya-nirvANAvAptyozca sAmyamiti siddham // 16 // iti nyAyavizArada mahopAdhyAya zrImad yazovijayagaNi praNItayogadIpikA vyAkhyAyAM saptamo'dhikAraH // // iti jinabimbavidhAnAdhikAraH // prApti che. A rIte khetI ane biMba bharAvavAnA viSayamAM ghAsa ane svargAdinI prApti tathA dhAnya ane nirvANanI prAptinuM samAnapaNuM siddha thayuM. 16 sAta SoDaza samApta... FOOOD MO Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||assttmo jinabimbapratiSyAdhikAraH // niSpannasyaivaM khalu jinabimbasyoditA pratiSThA''zu / dazadivasAbhyantarataH sA ca trividhA samAsena // 1 // :vivaraNam : evaM bimba-kAraNa-vidhimupadarya pratiSThAvidhimAha - niSpannasyetyAdi / niSpannasya-niSpattimataH evaM-uktarItyA, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, jinabimbasyaarhatpratimAyAH uditA-gaditA pratiSThA-pratiSThAnaM Azu-zIghraM dazadivasAbhyantarato - dazadivasAbhyantare, sA ca trividhA samAsena-sA ca pratiSThA tribhedA saGkSapeNa // 1 // : yogadIpikA : bimbakAraNAnantaraM pratiSThA vidhApyeti tdvidhimaah-nisspnnsyetyaadi| evam-uktavidhinA niSpannasya jinabimbasyAzuzIghraM pratiSThoditA dazadivasAbhyantara eva, saptamyarthe taspratyayaH, sA ca pratiSThA samAsena saGkepeNa trividhA tribhedA // 1 // vyaktyAkhyA khalvekA kSetrA''khyA cAparA mahAkhyA ca / yastIrthakRdyadA kila tasya tadA''dyeti samayavidaH // 2 // vivaraNam : traividhyamevAha - vyktyetyaadi| vyaktyAkhyA khalvekA vakSyamANA, kSetrA''khyA ca tathaiva aparA, mahA''khyA 8 - jinabiMba-pratiSThA SoDazas sAtamA SoDazakamAM jinabiMba bharAvavAno vidhi batAvyA bAda, A AThamA SoDazakamAM e jinabiMbanI pratiSThAno vidhi batAve che. jinamaMdiramAM jinabiMbanI pratiSThA jaladIthI-daza divasanI aMdara ja karavI joIe. e pratiSThA saMkSepathI traNa prakAranI che. 1. (1) vyati pratiSThA : he saNe, he tIrtha 252mAtmA vidyamAna hoya; te jANe, te tIrthapati tIrthaMkara paramAtmAnA biMbanI pratiSThA karavI. te pahelI vyakti pratiSThA, ema zAstrakAro kahe che. 2. (2) kSetra pratiSThAH bharata ke airAvatakSetramAM thatA zrIRSabhadevAdi 24 tIrthaMkara-paramAtmAonAM biMbonI pratiSThA karavI te madhyamakakSAnI - kSetra pratiSThA nAmanI bIjI pratiSThA che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ poSAS HS28 - 8 ca-mahApratiSThA / vyaktyAkhyAsvarUpamAha-yastIrthakRdyadA kila vartamAna ityarthaH, tasya tadAdyeti samayavidaH- tasyaiva tadA pratiSThA vyaktyAkhyA // 2 // : yogadIpikA : vaividhymevaah-vyktyaakhyetyaadi| ekA khalu vyaktyAkhyA'parA kSetrA''khyA'parA ca mhaakhyaa| tatra vyaktipratiSThAsvarUpamAha - yastIrthakRd yadA kila vartamAna-tIrthAdhipatistasya tadA-tatkAle AdyAvyaktipratiSTheti samayavido bruvate // 2 // RSabhAdyAnAM tu tathA sarveSAmeva madhyamA jnyeyaa| saptatyadhikazatasya tu carameha mahApratiSTheti // 3 // :vivaraNam : kSetrA''khyAmAha - RSabhAdyAnAmityAdi / RSabhAdyAnAM tu tathA-tIrthakRtAM caturvizateH sarveSAmeva madhyamA jJeyA, bharatairAvatayozcatuviMzatyutpatteH, tataH [tat pratyantare] kSetrApekSayA kSetrA''khyA, saptatyadhikazatasya tu-mahAvideha-bharatairAvatApekSayA sarvakSetrAGgIkaraNena carameha mahApratiSTheti guNaniSpannAbhidhAnA // 3 // : yogadIpikA : kSetrA''khyAmAha - Rssbhetyaadi| RSabhAdyAnAM tu sarveSAmeva tIrthakRtAM tathA tena rUpeNa pratiSThA madhyamA kSetrAkhyA jJeyA svakSetracaturviMzativiSayatvAt, iyaM ca bharatairAvatayoH / saptatyadhikazatasya tu mahAvidehabharatairAvateSUtkRSTakAlamaGgIkRtya carameha mahApratiSTheti guNaniSpannAbhidhAnA // 3 // __ bhavati ca khalu pratiSThA nijabhAvasyaiva devatoddezAt / svAtmanyeva paraM yat sthApanamiha vacananItyoccaiH // 4 // (3) mahApratiSThA mahAvideha, bharata ane airavatakSetramAM utkRSTakALe thatA 170 tIrthakara paramAtmAnAM biMbonI pratiSThAe chellI trIjI yathArthanAmavALI mahApratiSThA che. A traNe pratiSThA guNaniSpanna-sArthaka nAmavALI pratiSThAo che. 3. pra. pratiSThA zuM vastu che? mokSamAM gayelA mukhya devavizeSa zrI tIrthaMkara paramAtmAnI pratiSThA karo cho ke saMsAranI devajAtimAM rahelA koI devanI pratiSThA karo cho ? u. nA, mokSamAM gayelA koI arihaMtabhagavaMtonI ke siddhabhagavaMtanI pratiSThA karatA nathI, kema ke - maMtrAdinA saMskAravizeSathI teone ahIM lAvavA azakya che ane jo ahIM lavAtA hoya to memanI 'mustatA'bhai virodha mAve. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 8 (107 : vivaraNam : Aha-kimiyaM pratiSThA nAma ?, ki mukhyasyaiva devatAvizeSasya muktirUpApannasya Ahosvidanyasya saMsAravartina: ?, tatra na tAvanmukhyasya yujyate, tasya mantrAdibhiH saMskAravizeSairAnayanAsambhavAt, tairAnIyamAnasya ca muktatvavirodhAd / athAnyasya tatrApi saMsAravartino niyamena devajAtyanupraviSTasya na sannidhAnaM saMskAravizeSairapi sambhavati, kAdAcitkaM tu sannidhAnaM na pratiSThAM prayojayati, sarvadA tasyA'bhAvAditi paryanuyoge satyAtmIyabhAvasyaiva viziSTasya pratiSThAtvapratipAdanAyAha - bhvtiityaadi| bhavati ca khalu pratiSThA-zAstrAbhimatA nijabhAvasyaiva-kArayitR [kArayituH pra.] bhAvasyaiva devatoddezAt mukhyadevatoddezena, svAtmanyeva svajIva eva paraM-pradhAnaM yadyasmAtsthApanamiha pratiSThA, na nijabhAvaM--- devatAviSayamantareNAnyasya, vacananItyA-AgamanItyA, uccairatyarthaM, bAhyajina-bimbAdigatA tu pratiSThA bahirnija-bhAvopacAra-dvAreNa, nija eva hi bhAvo mukhya-devatA-vizeSa-svarUpAlambanaH 'sa evAyam' ityabhedopacAreNa viduSAM bhaktimatAM pUjyatApadavImAsAdayati // 4 // : yogadIpikA : atha kimiyaM pratiSThA nAma ? kiM mukhyasya devatA-vizeSasya mukti-gatasya sannidhAnamutAnyasya tadanujIvinaH saMsArasthasya ? nAdyaH mukti-gatasya mantrAdi-saMskAravizeSairAnayanA-saMbhavAd, nApi dvitIyaH saMsArasthasyApi devajAtyanupraviSTasya saMskAravizeSainiyamata: sannidhAnA-darzanAtkAdAcitkasya ca tasya pratiSThA'prayojyatvAditi paryanuyoge sati AtmIyabhAvasyaiva viziSTasya pratiSThAtvamupapAdayannAha-bhavati cetyaadi| bhavati cakhalu pratiSThA-zAstroktA nijabhAvasyaiva-kArayitRbhAvasyaivadevatoddezAdmukhyadevatoddezena svAtmanyeva-svajIva eva paraM-pradhAnaM yad-yasmAt, sthApanamiha pratiSThA saMsAranI devajAtimAM rahelA bIjA koIdevanI paNa pratiSThA thatI nathI. maMtrAdi saMskAravizeSathI enuM paNa saMnidhAna thatuM dekhAtuM nathI. kadAca kyAreka saMnidhAna thAya to paNa e pratiSThA vAstavamAM pratiSThA nathI. kAraNa haMmezA adhiSThAna rahetuM nathI. pratiSThAnuM je phaLa bhavyajIvone maLavuM joIe te evI pratiSThAthI maLatuM nathI. tethI pratiSThAkArakanA AtmabhAvanI pratiSThA ja sAcI pratiSThA, viziSTa pratiSThA ke mukhyapratiSThA che ane e ja zAstrasaMmata che. mukhya paramAtmAne uddezIne eTale ke vItarAgaparamAtmAnA AlaMbanathI teonAM vItarAgatvAdi sarvazreSTha guNovALA zuddhasvarUpane joIne "mArA AtmAnuM paNa AvuM ja zuddhasvarUpa che' ema vicArI potAnA AtmAmAM ja paramAtmAnuM - paramAtmAnA zuddhasvarUpanuM - paramAtmA sAthenA samabhAvanuM sthApana karavuM; e ja mukhya pratiSThA che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 8 na tu nija-bhAva-viSaya-devatAmantareNAnyasya / vacananItyA AgamoktanyAyena uccaiHatyrthm| ___ yadyapi vacanAnuSThAna-vyutpatti-mahimnA vihita-kriyAmAtre eva niyamataH smaryamANabhagavadguNAnAM svAtmani sthApanaM sambhavati tathApi yadeka-guNa-siddhyuddezena yadanuSThAnaM vihitaM tata stadeka-guNa-dvArA prAyaH paramAtma-samApattiryutpannasya sambhavati, iha tu sthApanoddezenaiva vidhipravRttestasyA bhAvataH sarvaguNAropaviSayatvAtsarvaireva guNaiH 'sa evAham' iti svAtmani paramAtmA sthApito bhavatIti mahAn vizeSa, itacca uccairiti padenAbhivyajyate / ayaM bhaavstaattvik-prtisstthaa| -- bAhyA tu jinabimbAdiH [gatA pra.] 'sa evAyam' iti nijabhAvasyaiva mukhyadevatAviSayasyopacArAtmikA pratiSThitattvajJAnAhitabhaktivizeSeNa lokAnAM viziSTapUjAphalaprayojiketi draSTavyam / etena pratiSThAkArayitRgatAdRSTaM na pUjA-phala-prayojakaM pareSAM tadabhAvAt tadadRSTakSaye pratimA-pUjyatAnApatteH cANDAlAdisparzena vyadhikaraNena tannAzAyogAcceti pratiSThAhitA cANDAlAdisparzanAzyA zaktiH pUjA-phala-prayojiketi mImAMsaka mImAMsitamapAstam / pratiSThitattva-jJAnAhita-bhakti-vizeSadvArA pratiSThAyAH pUjA phalaprayojakatvAd aspRzyasparzAdipratisaMdhAnasya ca bhaktivizeSa-vyAghAtakatvena anupapattyabhAvAt zaktipakSe cApratiSThitattva-bhrame'pi vishissttpuujaaphlaaptteH| etena 'pratiSThAdhvaMza evAspRzyasparzAbhAvaviziSTaH pUjA-phalaprayojaka' iti maNikRnma-tamapyapAstamiti dig / prabhupratiSThA ke bIjuM koI paNa dharmAnuSThAna- dharmakriyAo jinavacananA AdhAre - zAstrokta rIte karavAnI hoya che. te darekamAM paramAtmAnA smaraNadvArA paramAtmAnA guNonuM AtmAmAM sthApana thAya che ene samApariyoga kahevAya che. paraMtu bIjAM badhAM dharmAnuSThAnomAM ane prabhupratiSThAnA anuSThAnamAM ghaNo moTo taphAvata che. te te eka guNanI siddhinA uddezathI vihita karelAM dharmAnuSThAnomAM te te eka guNadvArA paramAtmA sAthe samaju - vivekIne samApattiyoga siddha thAya che. jyAre prabhupratiSThAmAM, paramAtmA jevA sarvaguNathI saMpanna che, huM paNa tevo ja sarvaguNa saMpanna chuM A bhAvapUrvaka paramAtmAnuM potAnA AtmAmAM sthApana thAya che; eTale prabhupratiSThAmAM sarvaguNo dvArA paramAtmA sAthenA samApattiyoganI siddhi thAya che. A rIte zAstroktavidhi vidhAnapUrvaka thayelI pratiSThAthI bhavya jIvone pratiSThAtattvanuM jJAna thAya che ane ethI bhaktipUrvaka vizeSa prakAranI pUjA karavAmAM kAraNabhUta bane che, temaja pUjAbhaktino bhAva UchaLe che. eTalA ja mATe pUjA-bhaktino bhAva jagADanArI pratiSThAne phaLadAyaka pratiSThA kahI ane evI judA judA prakAranI pratiSThAone jJAnIbhagavaMtoe mAnya rAkhI che. evI keTalIka pratiSThAo pUjAvizikAmAM nIce mujaba che. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 8 (10) bhaktivizeSAdhAyakatayaiva yataH pratiSThA phalavatI tata eva svapratiSThApitattvAdivizeSA api puruSavizeSe bhaktivizeSAdhAyakatayA''driyate tathA coktaM granthakRtaiva pUjAvizikAyAM "sayakAriyAi esA jAyai ThavaNAi bahuphalA kei| gurukAriyAi anne visiTTha-vihi-kAriyAe a||13|| thaMDille vi ya esA maNa-ThavaNAe pasatthigA cev| AgAsa-gomayAihiM ettha muvalevaNAi hiyaM // 14 // uvayAraMgA iha sovaoga-sAhAraNANa itttthphlaa| kiMci viseseNa tao savve te vibhaiyavvatti // 15 // AsAmarthalezo yathA-svayaMkAritayA sthApanayaiSA pUjA bahuphalA jAyata iti kecinmanyante, guravo-mAtR-pitR-pitAmahAdayastaiH kAritayetyanye, viziSTavidhikAritayetyapare, sthaNDile zuddhasthAnamAtre'pyeSA manaHsthApanayA viziSTavidhisAmagrI vinA praJcanamaskAra-sthApanAmAtreNApi prazastAbhimatA atrAkAzagomayAdibhiH pavitrordhvasthagomayAdibhirupalepanAdi bhUmyAdehitaM tAvanmAtravidherapi phalatvAt / ete sarve'pi pakSAH svopayogasAdhAraNAnAmanuSThAnAnAM uvayAraGgati-upakArAGgAnIti kiMcidvizeSeNeSTa-phalAH, karma hi sarvaM sarvasyopayogasadRzaM prazastaM na tu kasyacit kiJjijjAtyA pratiniyataM tato yasya yadupakArakaM tasya tadiSTamiti svakRta-sthApanAdi-pakSAH sarve'pi vibhaktavyAH svakRtasthApanAdi-buddhyA bhaktivizeSotpattau samIcInA mamatvakalahAdyutpattau cAsamIcInA iti bhAvaH / itthaM ca ye gurvAdipratiSThApitattvaM sarvathAnupayogIti vadanti, ye ca vidhipratiSThApitattva eva nirbharaM kurvanti teSAmabhiprAyaM ta eva vidanti iti kRtamativistareNa // 4 // - (1) keTalAka bhavyAtmAo ema mAne che ke ApaNe pote pratiSThA karI, pUjA-bhakti karIe to bahu phaLa maLe ane e rIte pratiSThA karAve. (2) keTalAka lokone, potAnA mAtA-pitA-dAdA vagere vaDIloe - pUrvajoe banAveluM A jinamaMdira che, teoe pratiSThA karAvI che; e vicArathI pUjAbhaktino bhAva jAge che. (3) 32415 puzyAtmAmIne sArI zata zuddhavidhi-vidhAnapUrva thayedI prasiezane puulbhaktino bhAva jAge che. (4) viziSTa vidhi ke sAmagrI vagara suMdara bhUmimAM navakArathI mAnasika sthApanA karAya to 593NahAyI.che, prazasta che. (5) khullI jagyAmAM chANa vagerethI bhUmine lIMpavA vagere vidhi karavA mAtrathI paNa pratiSThA phaLadAyI che. e rIte paNa keTalAka bhAviko pratiSThA kare che. upakAranuM aMga hovAthI upara kahelI pratiSThAnI mAnyatAomAM te te bhAviko pote jene mAnatA hoya, temAM upayogapUrvaka karAyelA anuSThAnamAM jIvone viziSTa abhimata phaLa prApta thAya Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (100 SoDazaka prakaraNa - 8 bIjamidaM paramaM yat paramAyA eva samarasApatteH / sthApyena tadapi mukhyA hantaiSaiveti vijJeyA // 5 // :vivaraNam : kimiti svAtmanyeva paraM sthApanamucyate, nAnyatretyAha - biijmityaadi| bIjaM kAraNamidaM nija-bhAvasyaiva devatoddezAt svAtmani sthApanaM, vartate paramaM-pradhAnaM yad-yasmAt paramAyA eva-prakRSTAyA evasamarasApatteH-samatApatteH, idamuktaM bhavati-mukhyadevatA-svarUpagatavItarAgatvAdi-guNa-vyavasthApanaM cetasi tenaiva mukhyadevatA-svarUpeNa samatApaterheturbhavati / sthApyenApi-bimbenApi tadevaMvidhaM sthApanaM samarasApatti-bIjaM sambhavatIti-kRtvA mukhyA-nirupacaritA hanta-pratyavadhAraNe eSaiva-nija-bhAvasyaiva pratiSThA, nAnyA mukhyeti vijJeyA // 5 // : yogadIpikA : .....prkRtmucyte| nanu kimiti svAtmanyeva paraM sthApanamucyate nAnyatretyAzaGkayAha-bIjamityAdi / idaM svAtmani mukhya-devatA-svarUpa-gata-vItarAgatvAdi-guNasthApanaM bIjaM-kAraNaM vartate paramaM-prakRSTaMyad-yasmAtparamAyA eva-prakRSTAyAeva samarasApatte:-mukhyadevatAsvarUpatulyatApatteH / sthApyenApi-bimbenApi saha bahirupacAradvArA tad - bhAva-sthApanamuktasamApattibIjamiti yogaH / itikRtvA mukhyA-nirupacaritA hanta-pratyavadhAraNe evaivche arthAtu upakAranuM aMga bane che. koIne mATe koI anuSThAna niyata svarUpe prazasta manAtuM nathI. arthAtu je jene mATe upakAraka bane te tene mATe ISTa phaLavALuM bane che. paraMtu khoTuM mamatva ke kalaha vagere utpanna karavAmAM hetubhUta banatI hoya to e pratiSThAo prazasta na kahevAya, mAnya nAya. keTalAka loko gurnAdithI pratiSThita karAyelI pratiSThAone sarvathA nakAmI kahe che. vidhipratiSThita hoya tene ja mAnya kare che. temano A abhiprAya to teo pote ja jANe. 4 praza: bITa yAMya sthApana 42j ane prativana Deta potAnA bhAvana, potAnA mAtmAmA sthApana 2... me 4 sAthI pratibhA cha; abha hocho, methI? uttara : paramAtmAne uddezIne jAgelA potAnA zubhabhAvanuM potAnA AtmAmAM sthApana karavuM e utkRSTa koTinI samarasApattinuM bIja che, kAraNa che. mukhya devatAnA svarUpamAM rahelA vItarAgatyAdi guNonuM potAnA cittamAM sthApana karavuM te ja mukhya devatAnA svarUpa sAthe samApattino hetu che. arthAt taiyAra thayelA jinamaMdiramAM pratiSThita thanAra jinabiMbanA mAdhyamathI thatI potAnA bhAvanI pratiSThA e ja mukhya pratiSThA che. bahAramAM thatI jinabiMbanI pratiSThA e aupacArika pratiSThA che. 5 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (107) SoDazaka prakaraNa : 8 nijabhAvapratiSThaiva vijJeyA nAnyA // 5 // muktyAdau tattvena pratiSThitAyA na devatAyAstu / sthApye na ca mukhyeyaM tadadhiSThAnAdyabhAvena // 6 // :: vivaraNam : nanu ca muktyAdivyavasthitasyaiva pratiSThA kiM neSyata ityAzaGkyAha - muktyaadaavityaadi| muktyAdau sthAne tattvena-paramArthena pratiSThitAyA-vyavasthitAyA na devatAyAstunaiva devatAyAH pratiSThA, viprakarSAt, sthApye-bimbe na ca mukhyeyaM-naiva mukhyA devatAviSayA pratiSThA mantrAdi-saMskArapUrvikA tadadhiSThAnAdyabhAvena tayA-devatayA adhiSThAnaM-AzritattvaM Adi-zabdAtsannidhAnagrahaH, tadabhAvena hetunA, avItarAgAsarvajJarUpasaMsAridevaviSayA tvamukhyA tadadhiSThAnAdibhAvena sambhavatyapIti // 6 // : yogadIpikA : nanu muktyAdi-vyavasthitasyaiva pratiSThA kiM neSyata ityaashngkyaah-muktyaadaavityaadi| muktyAdau sthAne tattvena-paramArthena pratiSThitAyA devatAyAstu, na-naiva svajIve pratiSThA viprakarSA kintu tadbhAvasyaiva / sthApye bimbe na ca - naiva mukhya-devatA viSayeyaM pratiSThA tayA - mukhyadevatAyA adhiSThAnAderabhAvena-adhiSThAnaM-AzrayaNam AdinA'haGkAramamakAravAsanArUpasannidhAnagrahaH taccAdhiSThAnAdi avItarAgasaMsAridevatAyAH kadAcit syAd, vItarAgadevatAyAstu sarvathAnupapannamiti bhAvaH // 6 // ijyAderna ca tasyA upakAraH kazcidatra mukhya iti / tadatattvakalpanaiSA bAlakrIDAsamA bhavati // 7 // vivaraNam : atraivAbhyuccayamAha - ijyaaderityaadi| ijyA-pUjA tadAdeH satkArAbharaNa-snAtrAdeH, na ca-naiva tasyA-devatAyAH prastutAyA upakAra:-sukhAnubhava-sampAdana-lakSaNaH kazcidatra mukhya iti na kazcinnirupacarito prazna : mokSamAM gayelA bhagavAnanA ke saMsAranI devagatimAM rahelA koI devanI pratiSThAno, pratiSThA tarIke svIkAra kema nathI karatA? uttara : mokSamAM rahelA paramAtmA bahu dUra hovAthI emanI sthApanA pratiSThAkArakanA AtmAmAM ke sthApanIya biMbamAM vAstavamAM thatI nathI, paraMtu devatA viSayaka potAnA bhAvanI ja potAnA AtmAmAM ja pratiSThA thAya che, muktimAM rahelA bhagavAnanI biMbamAM pratiSThA karavI e mukhya - paramArthathI pratiSThA nathI. kAraNa ke paramAtmAnuM maMtranA saMskArathI biMbamAM adhiSThApana saMbhavatuM nathI. pratimAmAM koI saMsArI - avItarAga-asarvajJa devanuM adhiSThAna, saMnidhAna Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | SoDazaka prakaraNa : 8 mukhyadevatAyA upakAraH sambhavati, tat-tasmAd-atattvakalpanaiSA-aparamArtha-kalpanaiSA muktigata-devatopakAra-viSayA bAlakrIDAsamA bhavati-bAlakrIDayA tulyeyaM vartate, yathA bAlo nAnAvidhairupAyaiH krIDA-sukhamanubhavati, tathA tadupakArArthamiSyamANaiH pUjAsatkArAdibhirdevatA-vizeSo'pi paritoSamanubhavatIti bAlakrIDAtulyatvamupakArapakSe doSaH, ye tvAtmazreyo'rthaM kurvate pUjAsatkArAdi na teSAmayaM doSo bhavatIti bhAvaH // 7 // : yogadIpikA : atraivAbhyuccayamAha - ijyAderityAdi / ijyA - pUjA tadAdeH, AdinA satkArAbharaNasnAtrAdigrahaH na ca-naiva tasyAH prastutadevatAyA upakAraH sukhAnubhavasampAdana-lakSaNaH kazcidatra mukhyo-nirupacarita ityupadarzanIyaH / tat-tasmAd-atattvakalpanA-aparamArthakalpanaiSA-muktisthadevatopakAraviSayAbAla-krIDA-samA bhvti| yathA bAlo nAnAvidhaiH krIDanopAyaiH krIDA-sukhamanubhavati tathejyAdibhirdevatAvizeSo'pi paritoSamiti bAlakrIDAtulyattvamupakArapakSe doSaH / ye tvAtmazreyo'rthaM pUjAdi kurvate na teSAmayaM doSa iti bhAvaH // 7 // bhAvarasendAttu tato mahodayAjjIvabhAvarUpasya / kAlena bhavati paramA'pratibaddhA siddhakAJcanatA // 8 // vivaraNam : "pratiSThA nijabhAvasyaive' tyuktaM, tadevAnusandhAtumAha - bhAvetyAdi / bhAvarasendrAttu-bhAvo rasendra iva tasmAtpunaH tata iti mukhyadevatAsvarUpAlambanAd mahodayAt-puNyAnubandhi-puNya-vibhUti-lAbhena jIvatAsvarUpasya AtmasvarUpasyaiva kAlena-vivakSitena kiyatApi bhavati-jAyate paramA-prakarSavartinI aprtibddhaasaMbhavita hovA chatAM e pratiSThA mukhya pratiSThA nathI. 6. snAtra, abhiSeka, satkAra, AbhUSaNa Adi pUjAthI koI upakAra eTale ke - sukhano anubhava pratiSThita mukhya devane thato nathI. ahIM ApaNe pUjA karIe enAthI mokSamAM rahelA bhagavAnane sukhano anubhava thAya che; ema mAnavuM e atattvanI kalpanA che, e bALakrIDA che paraMtu je potAnA AtmakalyANa mATe bhagavaMtanI pUjA-satkArAdibhakti kare che, temane A upakAra mAnavAmAM doSa lAgato nathI. 7 potAnA bhAvanI ja pratiSThA e ja kharI pratiSThA che; ema kahI enA anusaMdhAnamAM have zAsakAramaharSi mahattvanI vAta jaNAve che. pratiSThita thato nijabhAva e bhAva-rasendra che. rasendra eTale suvarNasiddhirasa, enA jevo A bhAva che. enAthI puNyAnubaMdhI-puNyanI prApti dvArA zuddha thatuM jatuM AtmasvarUpa prakarSabhAvane pAmatuM siddhapaNuM prApta kare che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (107 SoDazaka prakaraNa - 8 apratiskhalitA anupahatA siddhakAJcanatA - siddhasuvarNatvam // 8 // : yogadIpikA: nijabhAvapakSa evopapattimAha-bhAvetyAdi / bhAvo rasendra iva tasmAttu tata iti mukhya-devatA-svarUpAlambanAd mahodayAtpuNyAnubandhi-puNya-sampallAbhena jIvabhAvarUpasya jIvAtma-svabhAvatAmrasya [jIvatAmrarUpasya] kAlena-kiyatApibhavati, paramA-prakarSavartinI apratibaddhA anupahatA siddhakAJcanatA- siddhabhAvasvarNatA // 8 // vacanAnalakriyAtaH karmendhanadAhato yatazcaiSA / itikartavyatayA'taH saphalaiSA'pyatra bhAvavidhau // 9 // vivaraNam: kathaM siddhakAJcanatA bhavatItyAha - vacanetyAdi / vacanam-AgamaH so'nala iva tasya kriyA-sva-kriyA-vyApArastasyA vacanAnalakriyAtaH 'karmendhanadAhato yatazcaiSA' karmendhanasya dAhastato yatazcaiSA-siddhakAJcanatA bhavati, na ca vacanAnalakriyayA karmendhanadAhamantareNa bhAvarasendrAdeva siddhakAJcanatA sampadyate, tasmAdvacanAnala-kriyApi karmendhana-dAha-nimitta-bhUtA AzrayaNIyA, itikartavyatayA-indhana-prakSepakalpa-zubha-vyApAra-rUpayA vacanAnalakriyA-gatayA, pratiSThAyA vacana-kriyA-rUpatvAdantargatattvam, ato hetoH saphalA-phalavatI, eSA-bimbagatA pratiSThA atra prakrame bhAvavidhau bhavati, anena bhAva-prakAra-mukhya-devatA-viSayasya bhAvasya hetutvena prasiddheriti // 9 // : yogadIpikA : ayaM kevala-bhAva-vyApArastatra zAstrAdivyApAramAha-vacanetyAdi / A kathananuM tAtparya e che ke - jema suvarNasiddhirasathI tAMbu vagere dhAtuonuM sonuM bane che; tema pratiSThA vakhatanA AtmabhAvarUpa suvarNasiddhirasathI tAMbA jevo AtmA siddhaparamAtmArUpa supa bane cha. 8 zAstrakAra bhagavaMta, AtmAnuM siddhasuvarNapaNuM kaI rIte thAya che, e muddo have spaSTa kare che. pratiSThAvidhine darzAvatAM zAstravacanone agninI upamA ApI, e zAstravacananA AdhAre thatI pratiSThAnI kriyAvidhirUpa agnithI karmarUpI lAkaDAM baLIne bhasma thAya che ane tethI AtmA siddhasuvarNapaNuM prApta kare che, zuddha sonA jevo bane che. tethI pratiSThAbhAvanI sAthe sAthe, karmarUpI lAkaDAMne bALIne bhasma karanArI zAstramAM kahelI pratiSThA aMgenI bAhyakriyAno paNa Azraya karavo joIe. AvI pratiSThA ja phaLadAyaka bane che. 9 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (110 SoDazaka prakaraNa - 8 vacanamAgama evAnalo'gnistasya kriyA-niyatavidhi-vyApAra-rUpAtasyAH sakAzAt karmendhana-dAhato yatazcaiSA siddha-kAJcanatA bhavati, na tu kevala-bhAva-rasendrAdeva ato'smAddhetoH eSA-bimbagatA pratiSThApi atra-prakrame bhAva-vidhau-bhAvasahakAritAyAM vacana-kriyA-rUpatvena indhana-prakSepa-kalpa-zubha-vyApAra-rUpayA itikartavyatayA sahitA saphalA // 9 // eSA ca loka-siddhA ziSTajanApekSayA'khilaiveti / prAyo nAnAtvaM punariha mantragataM budhAH prAhuH // 10 // : vivaraNam : 'saphalaiSA pratiSThA' ityuktaM, sA kathaM karturjAyata ityAha - essetyaadi| eSA ca pratiSThA lokasiddhA-pUrvAcAryasiddhA puruSa-pAramparya-kramAyAtA ziSTajanApekSayA-viziSTa-bhavyApekSayA akhilaiva sarvaiva loka-lokottaragatA prAyo-bAhulyena, nAnAtvaM-vizeSaH punariha-prakrame lokottarapratiSThAyAM mantragataM-mantraviSayaM budhA AcAryAH prAhuH - bruvate // 10 // : yogadIpikA : iyaM pratiSThA kathaM jJeyetyAha - eSA cetyAdi / eSA ca - pratiSThA akhilaiva lokalokottaragatA sarvaiva, ziSTajanApekSayA viziSTabhavyApekSayA lokasiddhA puruSapAramparya-pratItA, prAyo-bAhulyena, nAnAtvaM- vizeSaH punariha lokottara-pratiSThAyAM mantragataM mantraviSayaM budhAH prAhuH // 10 // AvAhanAdi sarvaM vAyukumArAdi-gocaraM cAtra / sammArjanAdi-siddhayai kartavyaM mantra-pUrvaM tu // 11 // : vivaraNam : nAnAtvamevAha - AvAhanAdItyAdi / AvI pratiSThA jagatamAM prasiddha che. pUrvAcAryoe tene vihita karelI che. pUrvapuruSonI paraMparAthI cAlI AvelI che. viziSTa bhavyajIvonI apekSAe laukika ane lokottara ema be prakAranI pratiSThA che. emAM lokottara pratiSThAmAM maMtraviSayaka taphAvata che. 10 have te taphAvata batAve che. pratiSThA prasaMge bhUmizodhana, sugaMdhIjaLanuM abhivarSaNa - chaMTakAva vagere kAryo mATe vAyukumAra, meghakumAra vagere devonuM AhvAna eTale ke emane AmaMtraNa ApavuM, bolAvavA, emanuM pUjana karavuM, temane temanuM potapotAnuM kAma soMpavuM... vagere kAryo, kula paraMparAthI cAlyA AvatA maMtroccArapUrvaka karavAnAM hoya che. 11 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 8 111) AvAhanAdisarvam-AvAhana-pUjana-sva-karma-niyogAdi vAyukumArAdigocaraM (cAtra) - vAyu-megha-kumArAdi-viSayaM cAtra-pratiSThAyAM sammAjanAdisiddhyai-kSetrasaMzodhanAbhivarSaNAdi-niSpattaye karttavyaM mantrapUrvaM tu-kulakamAyAtamantrapUrvakam // 11 // : yogadIpikA : nAnAtvamevAha aavaahnetyaadi| AvAhana-pUjana-svakarmaniyogAdivAyu-kumArAdi-gocaraMca-vAyu-megha-kumArAdiviSayaM ca atra-pratiSThAyAM saMmArjanAdInAM kSetra-saMzodhanAbhivarSaNAdInAM siddhayai-niSpattaye karttavyaM mantrapUrvaM tu kula-kramAyAta-mantra-purassarameva // 11 // nyAsa-samaye tu samyak siddhAnusmaraNa-pUrvakamasaGgam / muktau (siddhau pra.) tatsthApanamiva karttavyaM sthApanaM manasA // 12 // :vivaraNam : kathaM punaH sA pratiSThA karttavyetyAha - nyAsetyAdi / nyAsasamaye tu-mantranyAsakAle samyag-avaiparItyena siddhAnusmaraNapUrvakaMparamapadastha-siddhAnusmRtimUlam -asaGgaM-zArIra-mAnasa-saGga-rahitam atyantopayuktatayA muktau-paramapade tatsthApanamiva-siddhasthApanamiva, kevala-darzanAdicicchakti-samanvitaM, karttavyaM-vidheyaM sthApanaM-pratiSThA manasA-antaHkaraNena, bhUyAn bhAva-vyApAra evAyamitikRtvA // 12 // : yogadIpikA : nyAsetyAdi / nyAsasamaye tu samyag avaiparItyena siddhAnusmaraNapUrvam asaGgaM zArIra-mAnasa-saGga-rahitaM muktau-paramapade tasya-kevalajJAnAdi-cicchakti-samanvitasya sthApanamiva karttavyaM, sthApanaM-pratimAyA[yAM], manasA-pratiSThAvidhizuddhanAntaHkaraNena, bhAvonnayanavyApAro'yameva itikRtvA // 12 // have pratiSThA kaI rIte karavI te batAve che. pratimAjI upara maMtranyAsa karatI vakhate sArI rIte siddhabhagavaMtonA smaraNapUrvaka, zArIrika, mAnasika saMgathI rahita banI, mananA atyaMta upayoga pUrvaka-tanmayatApUrvaka siddhone jANe paramapadamAM birAjamAna karI rahyA hoIe e rIte jinabiMbane kevaLajJAna, kevaLadarzanAdi caitanyazaktiyukta banAvavuM. jinabiMba upara maMtranyAsa aMtaHkaraNapUrvaka karavAno kahyo tethI A kriyA mahAna-ucca zubhabhAva sahitanI che, ema sAbita thAya che. (vartamAnamAM jinabiMbanI AdhivAsanA, arjanazalAkA vagere je maMtrajyAsarUpa vidhio thAya che te, A prakriyAnuM ja sUcakavidhAna hoya ema lAge che.) 12 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjanyAsaH so'yaM muktau bhAva-vinivezataH paramaH / sklaavnyck-yog-praaptiphlo'bhyudy-scivshc||13|| :vivaraNam : nanu ca yeyaM nijabhAvasya devatoddezena pratiSThA sA kimucyata ityAha - biijetyaadi| 'bIjanyAsaH so'yaM' bIjasya-puNyAnubandhi-puNyasya samyaktvasya vA nyAsonikSepo'yaM vartate yeyaM pratiSThA nAma, kathaM bIjanyAsa ityAha-muktau-siddhau bhAvavinivezataHsadantaHkaraNa-vinivezAt paramaH-pradhAnaH sakalAnAm avaJcakayogAnAM prAptiH phalamasya bIja-nyAsasya sa tathA, abhyudayasacivazca-abhyudaya-sahAyazca, avaJcakayogAzca trayaH, tadyathA-sadyogAvaJcakaH kriyAvaJcaka: phalAvaJcakaH, tatsvarUpaM cedaM - sadbhiH kalyANa-sampannairdarzanAdapi pAvanaiH / tathA darzanato yoga, AdyAvaJcaka ucyate // 1 // teSAmeva praNAmAdi-kriyAniyama ityalam / kriyA'vaJcakayogaH syAnmahA-pApa-kSayodayaH // 2 // phalAvaJcakayogastu, sadbhya eva niyogataH / sAnubandhaphalAvAptidharmasiddhau satAM matA // 3 // (yogadRSTisamuccaya 219-20-21) // 13 // : yogadIpikA : seyaM pratiSThA kimucyata ityAha - bIjetyAdi / so'yaM bIjasya puNyAnubandhi-puNyasya samyaktvasya vA, nyAso-nikSepaH yeyaM pratiSThA praznaH paramAtmAne uddezIne bhAvelA potAnA zubhabhAvanI pratiSThA karavI ema kahyuM, te pratiSThAne zuM kahevAya? uttara : A pratiSThAne bIjanyAsa kahevAya. puSyAnubaMdhI puNyane athavA samyakatvane bIja kahevAya. eno nyAsa enuM nAma pratiSThA. pratiSThA vakhate pratiSThAkArake aMtaHkaraNanA bhAvane muktimAM sthApita karyo hovAthI e zreSThakoTino bhAva che. saghaLAya avaMcakyoganI prAptinuM phaLa ApanAra che ane abhyadayane paNa sAdhI ApanAra e bhAva che. traNa avaMcakayogonuM svarUpa (1) yogAvaMcakaH jemanAM darzanathI paNa pAvana thaI javAya evA satyaruSonAM darzana maLe te pahelo yogAvaMcaka yoga. (2) kriyAvaMcakaH esapuruSonA praNAma Adi kriyAnA niyamavALo mahAna pApakSaya karanAro bIjo kriyAvaMcaka yoga. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 8. (11) nAma, kuto bIjanyAsa ityAha - muktau siddhau bhAvavinivezataH cittapratibandhAt / kIdRzo'yam? paramaH- pradhAnaH tathA sakalAnAmavaJcakayogAnAM prAptiH phalaM yasya sa tathA, abhyudayasacivazca abhyudayasahAyazca / avaJcakayogAzca trayaH sadyogAvaJcaka: phalAvaJcaka: kriyA'vaJcakazca / tatsvarUpaM cedam - . sadbhiH kalyANasampannairdarzanAdapi pAvanaiH / tathAdarzanato yoga AdyAvaJcaka ucyate // 1 // teSAmeva praNAmAdi-kriyA-niyama ityalam / kriyA'vaJcakayogaH syAnmahA-pApa-kSayodayaH // 2 // phalAvaJcakayogastu sabhya eva niyogataH / sAnubandha-phalAvAptirddharmasiddhau satAM matA // 3 // (iti yogdRssttismuccye)||13|| lava-mAtramayaM niyamAducitocita-bhAvavRddhi-karaNena / kSAntyAdi-yutaimaitryAdi-saGgataibRMhaNIya iti // 14 // . : vivaraNam : 'bIjanyAsa' ityuktaM, ayaM ca saMvarddhanIya ityAha - lvetyaadi| lavamAtraM-stokamAnaM ayaM-pratiSThA-gato bhAvoniyamAd-niyamena ucitocitabhAvavRddhikaraNena-ucitocitA cAsau dezakAlAdhanurUpA bhAva-vRddhizca tat-sampAdanena kSAntyAdiyutaiH-kSamA-mArddhavA''rjava-santoSa-samanvitaiH maitryAdisaGgataiH-maitrI-karuNAmuditopekSA-sahitaiH bRhaNIya iti-saMvarddhanIya iti evam uktanyAyena // 14 // : yogadIpikA : ayaM ca bIjanyAsa upAyena saMvarddhanIya ityAha-lavetyAdi / lavamAtram-apirgamyaH stokamAtramapi yathA syAttathA kiM punaradhikamAtramityarthaH / ayaM pratiSThA-gato bhAvo niyamAn-nizcayena ucitocitA cAsau dezakAlAdyanurUpA bhaav(3) phalAvaMcakaH e ja satpaSo dvArA nizcitapaNe dharmanAM uttarottara sAnubaMdha phaLonI prApti thAya te trIjo phalAvaMcaka yoga che. 13 pratiSThA samayano bIjanyAsarUpa uttamabhAva alpamAtra hato. ene maityAdi sahitanA kSamAdi dharmo dvArA deza-kALane anurUpa divase divase vadhAravo joIe. 14 have A prakaraNane aMte e ja bIjanyAsarUpa uttamabhAvanI, vividha vizeSaNo dvArA graMthakAra stuti kare che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (114) SoDazaka prakaraNa - 8 vRddhizca tatsaMpAdanena kSAntyAdiyutaiH- kSamA-mArdavA''java-saMtoSa-samanvitaiH maitryAdisataiHmaitrI-karuNA-muditopekSA-sahitaiH bRMhaNIyo-varddhanIya iti-uktnyaayen||14|| nirapAyaH siddhArthaH svAtmastho mantrarADasaGgazca / Anando brahmarasazcintyastattvajJamuSTiriyam // 15 // :vivaraNam : 'ayaM saMvarddhanIya' ityuktaM, sa eva viziSya stUyate - nirapAya ityAdi / apAyebhyo nirgato nirapAyaH, siddhA arthA asminniti siddhArthaH, svAtmani tiSThatIti svAtmastho, na parastho, mantrarAT-mantrarAjo'yaMasaGgazca-saGga-vikala: AnandaH taddhetutvAd brahmaraso brahma-satyaM tapo jJAnaM tadviSayo raso'syeti cintyaH-cintanIyaH tattvajJamuSTiriyaMtattvajJAnAM muSTiH-hitopadezo'visaMvAdasthAnaM, evaM pratiSThAgato bhAvaH saMstuta iti // 15 // : yogadIpikA : ayameva viziSya stUyate - nirapAya ityAdi / apAyebhyo nirgato nirapAyaH siddhA arthA asminniti siddhArthaH svAtmani tiSThatIti svAtmasthaH, svAbhAvika-guNarUpatvenA'lpasyApi balIyastvAdaupAdhika-prabala-karmanAzaka iti bhAvaH / mantrarAT-mantrarAjaH parama-manana-trANa-guNavattvAd, asaGgazca saGga-rahitazca, AnandaH taddhetutvAd brahma-satya-tapo-jJAna-rUpaM tasya rasa AsvAdaH cintyaH cintanIyaH (1) A2pAya : anartharahita cha. (2) siddhArtha : thI sarva prayo4na siddha thAya che. (3) Atmastha paramAM nahIM, paNa potAnA AtmAmAM rahelo che. svAbhAvika guNarUpa hovAthI thoDo paNa e bhAva baLavAna hovAthI prabaLa karmano kSaya karanAra che. (4) maMtra : zreTha maMtrInI // 24 sAre vo cha. (5) masaMga: saMgaThita cha, bhATe ni cha. (E) sAnaha: mAnahano hetu DopAthI mAnasva35 che. (7) brahArasa : hA bheda satya, ta5, zAna, bhenA mAsvA635 che. (8) yintya : thiMtana 42 // yogya che. (9) tattvajJamuSTi tattvajJapuruSono hitopadeza che, avisaMvAdanuM sthAna che. AvA mahAna vizeSaNothI pratiSThA vakhatanA zubhabhAvanI graMthakAra maharSie stavanA karI, mahattA hAvI. 15. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (115 gho'NS ISRe - 8 . tattvajJAnAM muSTiralpena bahuhitasaGgagraho'yaM--- pratiSThA-gato bhAvaH // 15 // aSTau divasAn yAvat pUjA'vicchedato'sya karttavyA / dAnaM ca yathAvibhavaM dAtavyaM sarvasattvebhyaH // 16 // :: vivaraNam : evaM pratiSThAvidhi parisamApya taccheSamAha - aSTAvityAdi / aSTau divasAn yAvat-aSTa dinAni maryAdayA pUjA-puSpa-bali-vidhAnAdibhiH avicchedataH-avicchedena asya-bimbasya karttavyA-karaNIyA / dAnaM tu yathAvibhavaM - vibhavAnusAreNa dAtavyaM sarvasattvebhyaH zAsanonnatinimittam // 16 // ityAcAryazrImadyazobhadrasUrikRtaSoDazAdhikAravivaraNe aSTamo'dhikAraH // : yogadIpikA : evaM pratiSThAvidhi parisamApya taccheSamAha-aSTAvityAdi / aSTau divasAn yAvadavicchedena-nairantaryeNa pUjA puSpabali-vidhAnAdibhiHasya bimbasya karttavyA, dAnaMca yathAvibhavaM-vibhavAnusAreNadAtavyaM sarvasattvebhyaH zAsanonnatinimittam // iti nyAyavizAradamahopAdhyAyazrImadyazovijayagaNipraNIta 'yogadIpikA' vyAkhyAyAM assttmo'dhikaarH|| // iti jina-bimba-pratiSThAdhikAraH // have pratiSThAvidhimAM bAkI rahelI vAta batAve che. ATha divasa sudhI niraMtara puSpabali vidhAnAdithI jinabiMbanI pUjA karavI ane zAsananI unnati mATe potAnA vaibhava - anusAra sarvajIvone dAna ApavuM. 16. mAbhuM SoDaza samApta...... Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // navamo jina-pUjAdhikAraH // snAna-vilepana-susugandhi-puSpa-dhUpAdibhiH zubhaiH kAntam / vibhavAnusArato yat kAle niyataM vidhAnena // 1 // anupakRta-para-hitarataH zivadastridazeza-pUjito bhagavAn / pUjyo hitakAmAnAmiti-bhaktyA pUjanaM pUjA // 2 // vivaraNam : 'pUjA avicchedato'sya kartavyA' ityuktaM saiva svarUpato'bhidhIyate kaarikaadvyensnaanetyaadi| snAnaM gandha-dravya-saMyojitaM snAtraM vA vilepanaM-candana-kuGkumAdibhiH, suSTha sugandhi puSpANi-jAtyAdi-kusumAni, tathA sugandhidhUpo gandha-yukti-pratItaH, tadAdibhiraparairapi zubhairgandha-dravya-vizeSaiH kAntaM-manohAri, vibhavAnusArato-vibhavAnusAreNa yatpUjanamiti sambandhaH, kAle-tri-sandhyaM svavRttyaviruddha vA niyataM-sadA vidhAnena-zAstroktena // 1 // __ anupakRtetyAdi / upakRtaM upakAro, na vidyate upakRtaM yeSAM ta ime'nupakRtAH, akRtopakArA ityarthaH, te ca pare ca tebhyo hitaM tasmin rata:-abhirataH pravRtto anupakRtapara-hita-rato niSkAraNa-vatsalaH, zivaM dadAtIti zivadaH tridazAnAmIzAH tridazezAstaiH pUjito bhagavAn-samagraizvaryAdi-sampannaH pUjyaH-pUjanIyo hitakAmAnAM-hitAbhilASiNAM sattvAnAm iti-evaMvidhena kuzalapariNAmena bhaktyA-vinayasevayA pUjanaM pUjA ucyte||2|| : yogadIpikA : pUjAvicchedato'sya karttavyA-ityuktaM saiva svarUpato'bhidhIyate snaanetyaadikaarikaayugmen| 9 - jinapUjAsvarUpa SoDazas jinamaMdiramAM pratiSThita karelA zrIjinezvara bhagavaMtanA bimbanI pUjA niraMtara karavI, ema kahyuM. e prabhupUjAnuM svarUpa, A navamA SoDazakamAM varNavAya che. sugaMdhI padArthayukta jaLathI snAtra-abhiSeka, caMdana - kesara -barAsa AdithI vilepana, jAI vagere sugaMdhI puSpo, sugaMdhI dhUpa vagerethI tathA bIjAM paNa zubha-sugaMdhI dravyothI potAnA vaibhavanA anusAra, zAstrokta vidhipUrvaka, roja traNe saMdhyAe prabhupUjana karavuM athavA potAnI AjIvikAne bAdha na Ave evA samaye (te rIte) prabhupUjana karavuM te pUjA. 1. "je jIvoe potAnA upara koI upakAra nathI karyo chatAM, evA jIvo upara paNa upakAra Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 9 (117 snAna-gandha-dravyasaMyojite snAtraM, vilepanaM-candanakuGkamAdibhiH saSTha-sugandhi-puSpANi jAtyAdIni sugandhi-dhUpaH kAkatuNDAdeH tadAdibhiraparairapi zubhairgandha-dravyavizeSaiH kAntaM manohAri, vibhavAnusArataH-saMpadanusAreNa yatpUjanamityagre sambandhaH kAle trisandhyaM svavRttya'viruddha vA kAle niyataM-sadA, vidhAnena zAstroktena // 1 // __ na vidyate upakRtamupakAro yebhyaste ca, te pare ca tebhyo hitaM tasmin rataH / anupakRta-upakAraphalAbhAgI san parahitarata iti vA niHkAraNavatsala ityarthaH / zivadomokSArpakaH, tridazaiH indraiH pUjito bhagavAn samagraizvaryAdi-sampannaH pUjyaH -pUjanIyo hitakAmAnAM-hitArthinAM prANinAm iti-evaM-vidha-kuzala-pariNAma-rUpayA bhaktyA yatpUjanaM sA pUjocyate // 2 // paJcopacAra-yuktA kAciccASTopacAra-yuktA syAt / Rddhi-vizeSAdanyA proktA sarvopacAreti // 3 // :vivaraNam : tAmeva bhedenAha - pnycetyaadi| paJcopacArayuktA-paJcAGga-praNipAta-rUpAkAciccASTopacArayuktA syAd-aSTAGgapraNipAta- rUpA Rddhi-vizeSo dazArNabhadrAdigatastasmAdaparA proktA, sarvopacAreti sarvaiH prakAraiH-antaHpura-hastyazvarathAdibhirupacAro-vinayo yasyAM sA sarvopacArA / tatrAdyA "do jANU doNNi karA paMcamaya hoi uttamaGgaMtu" (ceiyavaMdaNamahAbhAsa 237) evamebhiH paJcabhirupacArairyuktA, athavA AgamoktaiH paJcabhirvinaya-sthAnairyuktA, tdythaakaranArA, niSkAraNavatsala, IndrovaDe pUjAyelA, samagra aizvaryAdithI yukta evA paramAtmAnuM pUjana, potAnuM hita IcchatA jIvoe bhaktithI karavuM joIe." - hRdayanI AvI bhaktithI manohara pUjana karavuM te pUjA. 2. have e pUjAnA prakAro batAve che. (1) paMcopacArA pUjA: be DhIMcaNa, be hAtha tathA mastaka jamInane sparze e rIte namaskAravinaya karavo, e paMcAMga praNipAtarUpa paMcopacArA pUjA che. athavA (1) sathittano tyAga (2) mayittano satyA (3) sa. paa29|| 42vo (4) bhagavAnana darzana thatAM ja aMjalibaddha praNAma karavo (5) manathI ekAgra banavuM... A pAMca abhigama (vinaya) sAyA , pNyopyaa| pU. (2) attopyaa| pU : masta, chAtI, peTa, pITha, bAI bhane ke sAtha - sAmA aMgo dvArA vinayapUrvaka namaskAra karavo,te aSTopacArA pUjA. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (110 SoDazaka prakaraNa - 9 "sacittANaM davvANaM viusaraNayAe, acittANaM davvANaM aviusaraNAe, egasADieNaM uttarAsaMgeNaM, cakkhuphAse aMjalipaggaheNaM, maNasoegattIbhAvakaraNeNaM"(ovavAiyasuttaM 32). dvitIyA tvaSTabhiraGgaH zarIrAvayavairupacAro yasyAM, tAni cAmUnyaGgAni"sIramuroyarapichI do bAhU UruyA ya aTuMgA"--- (Avazyaka ni. bhA. 160) tRtIyA tu devendranyAyena, yathoktamAgame - "savvabaleNaM savvasamudaeNaM savvavibhUIe savvavibhUsAe savvAyareNa"--- ityAdi / (ovavAiyasuttaM 31) :: yogadIpikA : tAmeva bhedenAha - pnycetyaadi| ekA paJcopacArayuktA pazcibhiHjAnu-dvaya-kara-dvayottamAGga-lakSaNairupacArairyuktetikRtvA paJcabhirupacAraiH abhigamairyukteti vA kRtvA / kAcidaSTopacAra-yuktA-aSTabhiraGgaiH zIrSoraudara-pRSTha-bAhu-dvayorudvaya-lakSaNairupacAro'syAmiti hetoH / anyA RddhivizeSAddazArNabhadrAdinyAyena sarvopacArA-sarveH prakArairantaHpurahastyazva-rathAdibhiH / 'savvabaleNaM savvasamudaeNaM savvavibhUie savvavibhUsAe savvAyareNaM--- ityAdyAgamA-dupacAro vinayo'syAmiti kRtvA // 3 // nyAyAjitena parizodhitena vittena niravazeSeyam / kartavyA buddhimatA prayukta-satsiddhi-yogena // 4 // :: vivaraNam : iyaM ca yAdRzena vittena kAryA puruSeNa ca tadAha - nyAyetyAdi / nyAyArjitena-nyAyopAttena parizodhitena-bhAvavizeSAdvittena-dravyeNa niravazeSAsakalA iyaM pUjA karttavyA-karaNIyA buddhimatA-prajJAvatA prayuktasasiddhiyogena prayuktaH satsiddhiyogaH- satsAdhanavyApAro yena sa tathA // 4 // (3) saapyaa| pUna: maMta:pura, hAthI, ghoDa., 25, sainya va viziSTa sarvaddhi sAthe vinayapUrvaka vaMdana karavuM te sarvopacArA pUjA. rAjA dazArNabhadra vIraprabhunI AvI sarvopacArA pUjA karI hatI. arthAt sarvaprakAranA sainyathI, sarvaprakAranA samudAyathI, sarvaprakAranI zobhAthI, sarva prakAranI RddhithI, sarva prakAranI vibhUSAthI ane sarvaprakAranA AdarAdithI: ema AgamamAM kahelo vinaya jemAM che te sarvopacAra pUjA. 3 praznaH kevA dhanathI ane kevA puruSe A pUjA karavI joIe? uttaraH nyAyathI meLavelA ane bhAvavizeSathI zuddha karelA dhanathI temaja pUjAnAM badhAM ja Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 9 (117 : yogadIpikA : iyaM ca yathA yena kAryA tathA''ha-nyAyetyAdi / nyAyenAjjitena prathamamupAttena, tataH parizodhitena bhAvavizeSAd, vittena-dhanena niravazeSA-sakalA iyaM-pUjA kartavyA buddhimatA prayuktaH satsiddhiyogaH satsAdhanavyApAro yena sa tathA, tena // 4 // zucinA''tma-saMyama-paraM, sita-zubha-vastreNa vacana-sAreNa / AzaMsA-rahitena ca, tathA tathA bhAva-vRddhyoccaiH // 5 // :vivaraNam : kIdRkprayatnena punaH puMsA karaNIyeyamityAha - zucinetyAdi / zucinA-dravyata bhAvatazca snAna-dezasarvasnAnAbhyAM, deza-snAnaM hasta-pAda-mukhaprakSAlanaM, sarva-snAnaM zirasA snAtatve sati, AgamaprasiddhyA, bhAvAt zucinA bhAvanAnena (zucibhAvasnA pra.), vizuddhAdhyavasAyenetyarthaH, AtmasaMyamaparam' AtmanaH-zarIrasya saMyama:saMvRttAGgopAGgendriyatvaM tatparaM-tatpradhAnaM yathA bhavatyevaM pUjA karttavyA, sitazubhavastreNasitavastreNa ca zubhavastreNa ca, zubhamiha sitAdanyadapi paTTayugmAdi rakta-pItAdivarNaM parigRhyate, vacanasAreNa-Agama-pradhAnena AzaMsArahitena ca-ihaparalokAdyAzaMsA-vikalena ca tathA tathA bhAvavRddhayoccaiH-yena yena prakAreNa puSpa-vastrAdi-viracanAgatena bhAva-vRddhiH sampadyate tena tena prakAreNetyarthaH // 5 // : yogadIpikA : shucinetyaadi| zucinA hasta-pAda-mukha-prakSAlana-ziraHsnAna-rUpa-deza-sarva-bheda-bhinna-dravyasnAnena zuddhAdhyavasAya-rUpa-bhAva-snAnena ca pavitreNa, AtmanaH zarIrasya saMyamaH suMdara sAdhano meLavI, buddhimAna pUjake badhA ja prakAranI pUjA karavI joIe. 4 praznaH pUjA karanAra puruSe kevA prayatnathI pUjA karavI joIe? uttara : snAna dvArA pavitra thaIne, zveta ane bhavastro paherIne AzaMsA rahitapaNe, zAstrokta vidhipUrvaka, zarIra tathA Indriyo upara saMyama rAkhIne, te te prayatnothI zubhabhAvonI atyaMta vRddhi thAya te rIte pUjA karavI joIe. hAtha, paga, moTuM vagerenuM prakSAlana e dezathI dravyasnAna kahevAya. mastakasahita sarva aMgonuM snAna e sarvathI dravyasnAna kahevAya. A rIte baMne prakAranAM dravyasnAna dvArA temaja zAstramAM kahela bhAvathI eTale ke adhyavasAyanI vizuddhithI bhAvasnAna dvArA pavitra thaI prabhupUjA karavI joIe. zarIra ane zarIranAM aMgopAMga upara saMyama rAkhIne, aMgopAMgone sArI rIte DhAMkIne pUjA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (120 SoDazaka prakaraNa - 9 saMvRtAGgopAGgendriyatvaM tatparaM tatpradhAnaM yathAbhavatyevaM pUjA karttavyA sitamujjvalaM zubhaMzobhanaM ca vastra yasya sa tathA, tena zubhamiha sitAdanyadapi paTTayugmAdi rakta-pItAdi-varNaM gRhyate vacanasAreNa-AgamapradhAnena AzaMsayA-ihaparalokaphalavAJchayA rahitena ca, tathA tathA tena tena puSpa-vastrAdi-viracanA-prakAreNa bhAvavRddhyA, uccaiH atizayena // 5 / / piNDa-kriyA-guNa-gatairgaMbhIravividha-varNasaMyuktaiH / Azaya-vizuddhi-janakaiH, saMvega-parAyaNaiH puNyaiH // 6 // pApa-nivedana-garbhaH, praNidhAna-purassarairvicitrAthaiH / askhalitAdi-guNayutaiH, stotraizca mhaamti-grthitaiH||7|| : vivaraNam : pratiSThA'nantaraM pUjA prastutA, sA ca puSpAmiSa-stotrAdi-bhedena bahudhA, tatra puSpAdipUjAmabhidhAya stotra-pUjAM kArikAdvayenAha - piNDetyAdi / piNDa:-zarIramaSTottara-sahasra-lakSaNa-lakSitaM kriyA-samAcAscaritaM, tacca sarvAtizAyi durvAra-parISahopasarga-samuttha-bhaya-vijayitvena, guNA:-zraddhA-jJAna-virati-pariNAmAdayo jIvasya sahavartinaH avinAbhUtAH sAmAnyena, kevalajJAnadarzanAdayastu vizeSeNa, tadgataiHtadviSayaistatpratibaddhaiH gambhIraiH- sUkSma-mati-viSaya-bhAvAbhidhAyibhiH AntarbhAvapravartitaizca vividhavarNasaMyuktaiH-vicitrAkSara-saMyogaiH chando'laGkAravazena, AzayavizuddhijanakaiHbhAvavizuddhyApAdakaiH saMvegaparAyaNaiH saMvegaH- saMsArabhayaM mokSAbhilASo vA paramayanaM-gamanaM yeSu tAni parAyaNAni, saMvege parAyaNAni saMvegaparAyaNAni taiH, puNyahetutvAtpuNyAni taiH / / 6 / / karavI joIe. zveta raMganA athavA bIjA paNa lAla-pILA varNanAM be zubhavastro paherIne pUjA karavI joIe. Agamane prAdhAnya ApI, AgamoktavidhipUrvaka, A loka paralokanAM koI sukha ke phaLanI AzaMsA rAkhyA vagara pUjA karavI joIe temaja puSpa, vastra AdinI je rIte racanAgoThavaNa karavAthI bhAvanI vRddhi thatI hoya te rIte pUjA karavI joIe. 5 pratiSThA pachI pUjAvidhinuM vivecana cAlu che, emAM puSpapUjA, naivedyapUjA, stotra vagere vagere pUjAnA aneka prakAra che. puSpAdi pUjAnuM vivecana karyA pachI have stotrapUjAnuM svarUpa varNave che. prazna : stotra bhATena stotrI qi sovA me ? uttaraH () 1008 lakSaNothI zobhatA vItarAgaparamAtmAnA divyadehanuM, kriyA eTale bhayaMkara upasargo ane parISahonA sarvazreSTha vijayIpaNAvALuM cAritra temaja sAmAnyathI samyagdarzanAdi ratnatrayInA pariNAmonuM tathA vizeSathI kevaLajJAna, kevaLadarzanAdi guNonuM jemAM varNana hoya, (2) sUkSmabuddhithI samajI zakAya evA gaMbhIrabhAvothI bharelAM hoya, (3) vividha prakAranA zabdonAM sauMdaryathI, lAlityathI temaja chaMdo ane alaMkArothI yukta hoya, (4) bhAvonI Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoDazas userpApetyAdi / pApAnAM-rAgadveSamohakRtAnAM svayaMkRtattvena nivedanaM-parikathanaM, tadgarbhohRdayamantargatabhAvo yeSAM tAni, taiH pApa-nivedana-garbhaH, praNidhAnam-aikAgyaM tatpurassaraiH upayoga-pradhAnairiti yAvat, vicitrArthaiH-bahuvidhAthaiH, askhalitAdi-guNayutaiHaskhalitamamilitamavyatyAneDitamityAdi-guNayuktaiH abhivyAhAramAzritya stotraizcastutivizeSaizcamahAmatigrathitaiH-mahAbuddhipuruSa-viracita-sandarbhaH, iyaM pUjA kartavyeti pazcAt sambandhanIyam // 7 // : yogadIpikA : iyamadhikRtA pUjA puSpAmiSa-stotrAdi-bhedena bahuvidhA tatra puSpAdi-pUjAmabhidhAya stotrapUjAM kArikAdvayenAha- pinnddetyaadi| piNDa: zarIramaSTottara-lakSaNa-sahasra-lakSitaM kriyA sarvAtizAyi-durvAra-parISahajayAdyAcAra-rUpA, guNA jIva-svabhAvAvinAbhUtAH sAmAnyena jJAnAdayo, vizeSeNa kevalajJAnAdayastadgataiH tadviSayaiH, gambhIraiH-sUkSma-mati-gamyAthai : vividhAHchando'laGkArabhajanayA vicitrA yevarNAstaiH saMyuktairAzayavizuddhernavama(zAnta)rasA bhivyaJjanayA cittazuddherjanakaiH, saMvego bhavabhayaM mokSAbhilASo vA (tasya) paramayanaM gamanaM yeSu tAni tathA taiH puNyahetuttvAt puNyaiH // 6 // __ pApetyAdi |paapaanaaN rAga-dveSa-moha-kRtAnAM, svayaMkRtatvena nivedanaM garbho'ntargatabhAvo yeSAM tAni tathA taiH / praNidhAnaM aikAgyaM tatpurassaraiH upayogapradhAnairiti yAvad, vicitrAthaiH bahuvidhArthayuktaiH, askhalitAdayo guNA askhalitAmilitAvyatyAneDitAdi-lakSaNAstairyutairabhivyAhArakAle, stotraizca mahAmatibhiH- viziSTabuddhibhiHgrathitairiyaM pUjA kartavyeti pazcAtsambandhanIyam // 7 // vizuddhi karanArAM hoya, (5) saMvega eTale saMsArano bhaya athavA mokSano abhilASa; ene pragaTAvanA hoya, (6) puzya se pavitra athavA puzyano 5 42vanA khoya, (7) - dveSa ane mohane vaza banI jIve pote karelAM pAponA nivedanathI yukta hoya arthAtu pote kevAM kevAM pApo karyA che, pote kevo pApI-mahApApI che; ene jaNAvanArAM hoya, (8) e stotro mananI prayatApUrva podAdi hoya, (C) mane prAranA yaMgama arthothI maredai Doya, (10) astulita, amilita, avyatyAgraMDita vagere uccAranA 17 guNathI yukta hoya, (11) temaja mahAbuddhizALI puruSoe racelAM hoya... AvA mahAna stotrothI stotrabhakti thAya to nizcita zreTino zumamA 4nbhe; mAM ozaMsane sthAna nathI. 6-7 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) SoDazaka prakaraNa - 9 zubhabhAvArthaM pUjA stotrebhyaH sa ca paraH zubho bhavati / sadbhUta-guNotkIrtana-saMvegAt samarasApattyA // 8 // : vivaraNam : kathaM punaH stotrebhyaH pUjA bhavatItyAha - zubhetyAdi / zubhabhAvArthaM pUjA-zubhabhAvanimittaM pUjA sarvApi puSpAdibhiH, stotrebhyaH-stutibhyaH sa ca-bhAvaH paraH prakRSTaH zubho bhavati-zubhaheturjAyate, evaM ca puSpa-vastrAdInAmiva stotrANAmapi prAktanAdhyavasAyApekSayA zubhatarapariNAmanibandhanatvena pUjAhetutvaM siddhyti| kathaM punaH stotrebhyaH zubho bhAva? ityAha-'sadbhUtaguNotkIrtanasaMvegAt' sadbhUtAnAMvidyamAnAnAM tathyAnAM ca guNAnAM-jJAnAdInAM yatkIrtanaM tena saMvego-muktyabhilASastasmAt, 'samarasApattyA' samabhAve rasa:-abhilASo yasyAM sA samarasA sA cAsAvApattizcaprAptiradhigatiradhigama ityanAntaraM, tayA hetubhUtayA samarasApattyA-paramAtma-svarUpa-guNajJAnopayoga-rUpayA, paramArthatastadbhavanena tadupayogAnanyavRttitayA, stotrebhya eva zubho bhAvo bhavatIti tAtparyam // 8 // : yogadIpikA : kathaM punaH stotrebhyaH pUjA syAdityAha- zubhetyAdi / zubhabhAvArthaM pUjA sarvApi puSpAdibhiriSyate, sa ca bhAvaH stotrebhyaH paraH prakRSTaH zubho bhavati sadbhUtAnAM-vidyamAnAnAM guNAnAM-jJAnAdInAM yatkIrtanaM tena saMvego mokSAbhilASastataH same bhAve ramo'bhilASo yasyAM tAdRzyA''pattyA prAptyA, hetubhUtayA paramAtmaguNopayogena paramArthatastadananyavRttilakSaNayA / tatazca puSpAditaH zubhatara-pariNAmanibandhanattvena stotrANAM viziSTapUjAhetuttvaM siddhaM bhavati // 8 // kAyAdi-yoga-sArA trividhA tcchuddhyupaatt-vitten| yA tadaticAra-rahitA sA paramA'nye tu samayavidaH // 9 // A stotrabhakti stotrapUjArUpa che. puSpa, naivedya, vastra Adi sAmagrIthI karAtI pUjA jema zubhabhAva utpanna kare che, e ja rIte stotrabhakti paNa utkRSTakoTino zubhabhAva utpanna kare che. tethI te stotrapUjA kahevAya che. stotranA mAdhyamathI vItarAgaparamAtmAnA jJAnAdi sabhUtauttamottama guNonuM kIrtana thAya che. e kIrtanathI mokSano abhilASa (saMvega) pragaTe che. enAthI samarasApatti-paramAtmAnA svarUpa sAthe ekAkAratA-tanmayatA prApta thAya che. A rIte stotrabhakti paNa zubhabhAvane jagADanArI hovAthI eka viziSTa prakAranI pUjA siddha thAya che. 8 : velI rI pUnA meha batAve cha : - (1) yayogasA20 pU0 (2) kyanayogasA2. pU0 (3) mnoyogsaa| pU. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 9 ::vivaraNam : adhunA anyathA pUjAyA eva bhedatrayamAha - kAyAdItyAdi / kAyAdayo yogA: kAyAdInAM vA, tatsArA-tatpradhAnA trividhA-triprakArA pUjA, kAyayoga-sArA, vAgyoga-sArA, mano-yoga-sArA ca, tacchuddhayupAttavittena teSAM-kAyAdiyogAnAM zuddhiH- kAyAdidoSaparihArastayopAttaM yadvittaM tena karaNa-bhUtena, yA tadaticArarahitAzuddhyAticAra-vikalA sA paramA-pradhAnA pUjA, anye tu samayavidaH-apare tvAcAryAH itthamabhidadhati // 9 // : yogadIpikA: athAnyathA pUjAbhedatrayamAha- kaayetyaadi| kAyAdayo ye yogAstatsArA-tatpradhAnA, trividhA-triprakArA, kAya-yoga-sArA, vAgyoga-sArA, mano-yoga-sArA ca, teSAM kAyAdi-yogAnAM zuddhiH kAyAdi-doSa-parihAra-pUrvA ekAgra-pravRttistayopAttaM yadvittaM tena ka(kA)raNabhUtena, yA tadaticAraiH zudhdayaticArai rahitA, sA paramA-pradhAnA pUjA anye tu samayavida-AgamajJA iti vadantIti zeSaH // 9 // vighnopazamanyAdyA, gItA'bhyudayaprasAdhanI cAnyA / nirvANa-sAdhanIti ca, phaladA tu yathArthasaMjJAbhiH // 10 // vivaraNam : 'kAyAdiyogasArA trividhA pUjA' ityuktaM---, tadeva traividhyamAha - vighnetyAdi / vighnAnupazamayatIti vighnopazamanI AdyA-kAyayogasArAgItA-kathitA, abhyudayaM prasAdhayatItyabhyudayaprasAdhanI ca anyA-aparA vAgyogapradhAnA, nirvANaM sAdhayatIti zAstrakAra bhagavaMtoe kAyAdi yogonA doSono tyAga karavApUrvaka temaja kAyAdi yogonI zuddhidvArA meLavelA dhanathI karavAmAM AvatI pUjAnA A traNa prakAra kahyA che. AnuM tAtparya e che ke - je dhanathI prabhupUjA karavAnI che; te dhana upArjana karatI vakhate mananA, vacananA ane kAyAnA doSono- aticArono tyAga karI; mana, vacana, kAyAnI zuddhipUrvaka dhana meLavavuM ane e dhanathI pUjA karavI, e pUjAne kAyAdiyogasArA pUjA kahevAya ane A pUjA zreSTha pUjA che, ema anya AgamavizArado kahe che. 9 A traNa prakAranI pUjAnA yathArtha traNa nAma batAve che. (1) vinopazamanIH vighnono nAza karatI hovAthI pahelI kAyayogasArA pUjAnuM A yathArthanAma che. (2) abhyadayaprasAdhanI: jyAM sudhI mokSaphaLa na maLe tyAM sudhI svargAdi sukhone prApta karAvI ApanAra hovAthI bIjI vacanayogasArA pUjAnuM A yathArthanAma che. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa : 9 127 nirvANasAdhanIti ca manoyogasArA, svatantrA vA trividhA, phaladA tu phaladaivaikaikA yathArthasaMjJAbhiH-anvarthAbhidhAnaiH // 10 // . : yogadIpikA : . tisRNAmapyetAsAmanvarthanAmabhedamAha-vighnetyAdi / vighnAnupazamayatIti vighnopazamanI AdyA kAyayogasArA gItA kathitA'bhyudayaM prasAdhayatIti abhyudayaprasAdhanI cAnyA aparA vAgyogapradhAnA, nirvANaM sAdhayatIti ca manoyogasArA phaladA tu phaladaivaikaikA(saivaikakA pra.) / yathArthasaMjJAbhiranvarthAbhidhAnairetAsAM samantabhadrA sarvamaGgalA sarvasiddhiphalA ityetAnyanvarthanAmAni gIyante / tatheha prathamA prathamAvaJcaka-yogAtsamyagdRSTerbhavati, dvitIyA tu dvitIyAvaJcakayogAduttaraguNadhAriNastRtIyA dha tRtIyAvaJcakayogAtparamazrAvakasyaiva / prathamakaraNabhedena granthyAsannasya ca dharmamAtraphalaiveyaM sadyogAdibhAvAdanubandhAsiddhezcetyayaM pUjAviMzikAyAM vizeSaH // 10 // pravaraM puSpAdi sadA cAdyAyAM sevate tu taddAtA / Anayati cAnyato'pi hi niyamAdeva dvitIyAyAm // 11 // trailokyasundaraM yat manasA''pAdayati tattu caramAyAm / akhila-guNAdhika-sadyoga-sAra-sadbrahma-yAgaparaH // 12 // :vivaraNam : tisRSvapi yadbhavati tadAha - pravaramityAdi / pravaraM-pradhAnaM puSpAdi-puSpa-gandha-mAlyAdi sadA ca-sarvadaiva AdyAyAMprathamAyAM sevate tu sevata eva dadAtyeva taddAtA-tasyAH- pUjAyAH kartA-dAtA, Anayati ca vacanena anyato'pi hi-kSetrAntarAt prastutaM puSpAdi niyamAdeva (3) nirvANa sAdhanIH mokSapada sAdhI ApanArI hovAthI trIjI manoyogasArA pUjA paNa A yathArthanAmavALI che. athavA vijJopazamanI vagere traNa prakAranI svataMtra pUjA che. A traNa pUjAonAM 1. samatabhadrA 2. sarvamaMgalA 3. sarvasiddhiphalA - evAM traNa sArthaka nAma paNa kahevAya che. - AmAMnI pahelI pUjA prathama - yogovaMcaka yoganA kAraNe samyagudRSTi AtmAne hoya che. ' - bIjI pUjA, bIjA kriyAvaMcaka yoganA kAraNe uttaraguNanA dhAraka zrAvakane hoya che. - trIjI pUjA, trIjA phalAvaMcakayoganA kAraNe parama zrAvakane ja hoya che. 10 zAstrakAramaharSi have A traNe pUjAomAM je kriyA-prakriyA thAya che, te batAve che. - pahelA prakAranI pUjA karanAra pUjaka roja zreSTha koTinAM phUlo, sugaMdhI phUlonI mALA vagere lAvI potAnA hAthe (kAyayoga) prabhupUjA kare che. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghosas s2- 125) niyamenaiva dvitIyAyAM pUjAyAm // 11 // trailokyetyAdi / trailokyasundaraM-triSu lokeSu pradhAnaM, yat-pArijAta-kusumAdi nandanAdi-vana-gataM manasA-anta:karaNena ApAdayati-sampAdayati tattu-tadeva caramAyAMnirvANa-sAdhanyAM, tddaataa-iti-atraapybhismbdhyte| ayameva viziSyate-akhilairguNairadhikaM sadyogAnAM-saddharmavyApArANAM sAraM-phalakalpamajarAmaratvena, dharmasya sAro'jarAmarattvamiti tattvaM(kRtvA pra.), sadyogasAraM yatsadbrahma-paramAtmasvarUpaM tasya yAgo-yajanaM pUjanaM tatparaHtatpradhAnaH, prastutastadAtA'khila-guNAdhika-sadyoga-sAra-sadbrahma-yAgapara ucyate // 12 // : yogadIpikA: tisRSvaSi yadbhavati tadAha-pravaramityAdi / pravaraM pradhAnaM puSpAdi puSpagandhamAlyAdi sadAca sarvadaiva AdyAyAmaprathamapUjAyAM sevate tu-sevata eva svahastena dadAtyevetyarthaH / taddAtA tatpUjAkartA / Anayati ca vacanena anyato'pi hi kSetrAntarAt prastutaM puSpAdi niyamAdeva nizcayAdeva dvitIyAyAM pUjAyAm // 11 // trailokyetyAdi / trailokye triSu lokeSu pradhAnaM sundaraM yatpArijAta-kusumAdi nandanavana-gataM tattu-tadevamanasAntaHkaraNena, ApAdayati-upanayati caramAyAM nirvANa-sAdhanyAM, taddAtetyatrApyabhisambandhyate, ayameva viziSyate- akhilai-rguNairadhikaM sadyogAnAmsaddharmavyApArANAM sAraM phalakalpamajarAmaratvena hetunA yat sadbrahma-paramAtmasvarUpaM tasya yAgo-yajanaM pUjanaM-tatparaH- tadeka-datta-buddhiH / akhila-guNAdhikasya hi pUjA'khilaguNAdhikaM pUjopakaraNaM manasi nidhAya atizayitaparitoSAya buddhimatA vidheyetyarthaH // 12 // - bIjA prakAranI pUjA karanAra pUjaka potAnA sevako vagerene vacanathI AjJA karIne (vacanayoga) bIjAM sthAnomAMthI paNa phUla vagere maMgAvI prabhupUjA kare che. - trIjA prakAranI pUjA karanAro zrAvaka-pUjaka traNa lokamAM suMdara-naMdana vagere vanomAMthI maMdAra, pArijAta vagere kalpavRkSanAM puSpone manathI (manoyoga) lAvIne bhAvathI prabhupUjA kare saghaLIya saddharmanI pravRttionuM (kriyAonuM) sArabhUta zreSTha phaLa ajarAmarapaNuM che. e phaLane prApta karanAra paramAtmAnuM pUjana paramAtmAmAM ja tanmaya cittavALo banIne kare che. zAstrakArono upadeza che ke - sarvazreSTha guNanA svAmI paramAtmAnI pUjA buddhimAna pUjake, sarvazreSTha guNavALA pUjAnAM upakaraNonI manathI kalpanA karIne mananA atyaMta paritoSa mATe karavI me. 11-12 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12) ___ghosas usPensnAnAdau kAyavadho na copakAro jinasya kazcidapi / kRtakRtyazca sa bhagavAn vyarthA pUjeti mugdhamatiH // 13 // .: vivaraNam : pratiSThAnantaraM snAnAdi cikIrSitaM, tatra jIvakAyavadhamAzaGkyAha - snaanaadaavityaadi| snAnAdau-snAna-vilepana-sugandhi-puSpAdau pUrvokte kAyavadho-jala-vanaspatyAdivadhaH paridRSTarUpa eva, na copakAraH-sukhAnubhavarUpastadnupabhogena, jinasya-vItarAgasya mukti-vyavasthitasya kazcidapi-ko'pi, kRtakRtyazca-niSThitArthazcasa bhagavAn-na kiJcit tasya karaNIyamastyaparaiH, evaM vyarthA pUjA-nirthikA pUjetyevaM mugdhamatiHavyutpannamatirmUDhamatirvA paryanuyuGkte // 13 // : yogadIpikA : atra pUjAyAM snAnAdi-gataM pUrvapakSamudbhAvayati - snAnAdAvityAdi / snAnAdau snAna-vilepana-sugandhi-puSpAdau pUrvokte kAyavadho jala-vanaspatyAdivadhaH spaSTa eva bhavati, sa ca pratiSiddhaH na copakAra:- sukhAnubhavarUpojinasya-vItarAgasya mukti-vyavasthitasya, tataH-snAnAdyavinAbhAvikAyavadhAt kazcidapi bhavati / kRtakRtyazcaniSThitArthazca sa bhagavAn, na kiJcittasya karaNIyamasmadAdibhirasti, tasmAd-vyarthA-niSprayojanA pUjetyevaM mUDhamatiravyutpannabuddhiH paryanuyuGkte // 13 // kUpodAharaNAdiha kAyavadho'pi guNavAn mato gRhiNaH / / mantrAderiva ca tatastadanupakAre'pi phalabhAvaH // 14 // kRtakRtyattvAdeva ca tatpUjA phalavatI guNotkarSAt / tasmAdavyarthaiSA''rambhavato'nyatra vimaladhiyaH // 15 // praznaH pratiSThA pachI snAna-abhiSeka, vilepana, ane puSpAdithI pUjA karavAnuM kahyuM paNa emAM pANI, vanaspati Adi jIvonI hiMsA hovAthI snAtrAdi yogya nathI. snAna, vilepana temaja sugaMdhI puSpAdithI prabhunI pUjA karavAmAM pANI, vanaspati Adi jIvonI hiMsA pratyakSa-spaSTa dekhAya che, jeno zAstramAM niSedha che. vaLI e pUjAthI mokSamAM rahelA vitarAga jinezvaradevane koI sukhano anubhava thato nathI... tathA bhagavAna kRtakRtya che emanAM badhAM ja kAryo pUrNa thayAM hovAthI, have ApaNe emanuM koI kArya karavAnuM rahetuM nathI. tethI prabhu pUjA vyartha che; AvuM mUDhamati mAne che. 13 uttaraH Avo prazna karanAra mUDhamati-mugdhamati jIvane zAstrakArabhagavaMta nIce mujaba pratyuttara mA.cha. prabhu pUjAmAM thato kAyavadha (pANI, vanaspati AdinI hiMsA) zAstra prasiddha kUvAnA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (127 SoDazaka prakaraNa - 9 :vivaraNam : pUjAvyarthattvaparihArAya kArikAdvayamAha - kUpetyAdi / kUpodAharaNAt samayaprasiddhAd iha-pUjA-prastAvekAyavadho'pi-jala-vanaspatyAdhuparodho'pi guNavAn-saguNo mata:-abhipreto gRhiNo-gRhasthasya; etAvatA vacanena kAyavadha-doSaH parihataH, mantrAAderiva ca-mantrAgni-vidyAderiva ca tataH-tasyAH sakAzAd yathA tadanupakAre'pi-smaryamANa-mantra-sevyamAna-jvalanAbhyasyamAna-vidyAderanupakAre'pi smaryamANa-mantrAdInAM svagatopakArAbhAvAt phalabhAva:- phalodbhAvo yathA viSa-zItApahAravidyAsiddhyAdirUpo mantrAdestathA jinapUjanato jinAnAmanupakAre'pi pUjakasya viziSTapuNya-lAbharUpaH phala-bhAvaH / anenApi na copakAro jinasyeti doSaH parihataH // 14 // kRtetyAdi / kRtakRtyatvAdeva ca-sarvasiddhArthatvAdeva catatpUjA-devapUjA phalavatIsaphalA guNotkarSAt-kRtakRtyasyotkRSTaguNatvAd, anena pUjAyA abhAve yatkRtakRtyatvaM hetutvenopanyastaM tatparihRtamavagantavyam, tasmAditi nigamanam avyathaiSA-saprayojanA pUjA Arambhavato'nyatra vimaladhiyaH-vimalabuddheH puruSasyA'nyatra zarIra-svajana-niketanAdau Arambhavata-ArambhapravRttasya // 15 // : yogadIpikA : etaddoSaparihArAya kArikAdvayamAha- kUpetyAdi / kUpodAharaNAt samayaprasiddhAd iha-pUjAprastAve kAyavadho'pi-jalavanaspatyAdhupaghAto'pi guNavAn-saguNo mato-abhipreto gRhiNo-gRhasthasyAlpavyayena bahvAyabhAvAt / anena kAya-vadha-doSaH parihRtaH / tatastasyAH pUjAyAH sakAzAt tadanupakAre'pi pUjyAnupakAre'pi mantrAderiva ca mantrAgnividyAdevi ca phalabhAvaH caMtathI, gRhastha mATe nukazAna thoDuM ane lAbha ghaNo hovAthI guNakArI che. maMtra, vidyA ke agnithI maMtrAdine koI lAbha thato nathI. chatAM smaraNa karAto maMtra, smaraNa karanArane, sevavAmAM Avato agni, agninuM sevana karanArane ane raTavAmAM AvatI vidyA, raTanArane tenA svabhAvathI kramazaH viSanA nAzano, ThaMDInA nAzano tathA vidyAsiddhino lAbha kare che; tema prabhupUjA, prabhune potAne koI lAbha ke upakAra bhale na kare paNa pUjakane svAbhAvika rIte ja viziSTa puNyanA lAbharUpa phaLane Ape che mATe pUjA vyartha nathI paraMtu sArthaka che. paramAtmA kRtakRtya che temaja utkRSTa guNonA dhAraka che tethI ja temanI karelI pUjA saphaLa che, zreSThaguNavALI che. potAnA zarIra mATe, svajana parivAra mATe temaja ghara-dukAna Adi mATe AraMbhamAM pravRtti karanAra gRhasthane-zrAvakane e asadAraMbhathI temaja vadhu hiMsAnA doSathI pAchA pharavA mATe pUjA jarUrI che -saprayojana che; ema nirmalabuddhivALA kahe che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 9 phalotpAdaH, yathA smaryamANa-mantra-sevyamAna-jvalanAbhyasyamAna-vidyAderanupakAre'pi mantrAdInAM tatsvAbhAvyAd viSa-zItApahAra-vidyAsiddhyAdi-rUpaphala-bhAvastathA jina-pUjanato jinAnAmanupakAre'pi pUjakasya tatsvAbhAvyAd vishisstt-punny-laabh-ruup-phlbhaavH| etena na copakAro jinasyeti doSaH parihataH // 14 // kRtetyAdi / kRtakRtyattvAdeva ca-siddhArthattvAdeva ca tatpUjA-devapUjA phalavatIsaphalA guNotkarSAd utkRSTaguNaviSayattvAdanena carama-doSo nirastaH / nigamayati tasmAdavyarthA-saprayojanA eSA pUjA'nyatra zarIra-svajana-niketanAdau Arambhavata iti vimaladhiyo nirmalabuddhyo bruvate / nanu-anyatrArambhavato'trAdhikAra iti ko'yaM niyamo jinapUjanasya, kUpodAharaNena svajanitArambha-doSa-vizodhana-pUrvaka-guNAntarAsAdakatve yaterapyadhikAraprasaGgAt, sAvadyattve cAnyatrA''rambha-vato'pyanadhikAraprasaGgAd, na hi kuTumbAdyarthe gRhI sAvadye pravartata iti dharmArthamapi tena tatra pravartitavyaM, yato naikaM pApamAcaritamityanyadapyAcaritavyamiti / atrocyate, anyatrArambhavato'sadArambhasya sato nAzAya sadArambhe jinapUjAdAvadhikAritvaM, anubandhAhiMsArUpAt tatastasya tannAzasambhavAt, yatestu sadA sarvArambhanivRttatvAd na tatrAdhikAraH prakSAlanAddhI(prakSAlanAddhi paGkasya dUrAdasparzanaM vrm|) tyAdi nyAyAt, tasmAdasadArambha-nivRtti-kAmanAvAn ihAdhikArIti na kazciddoSaH / kUpodAharaNenApi pravartamAnasya sAdhostatrAvadyameva citte sphurati, utkRSTaguNArUDhattvAt, na tu gRhinno'tthaattvaaditi| kartR-pariNAma-vazAdadhikArAnadhikArI, ata eva sAmAyikasthasya gRhiNo'pi tatrAnadhikAro'nyasyApi pRthivyAdhupamardabhIroryatanAvataH sAvadya-sakSeparuceryati prazna: potAnA zarIra Adi mATe AraMbha karanAro gRhastha, kUvAnA daSTAMtathI jinapUjAno adhikArI che. Avo niyama zAthI nakkI karo cho ? gRhasthAzrAvake zarIrAdi mATe karelA AraMbhadoSanI zuddhipUrvaka viziSTa puNyano lAbha vagere guNa thato hovAthI eNe pUjA karavI yogya che - ema kahezo to sAdhune paNa pUjA karavAnI Apatti Avaze. pUjA jo sAvaghavALI che to zarIra kuTuMba mATe AraMbha karanAra gRhasthane evI pUjAno adhikAra nathI. kuTuMba mATe pApapravRtti karanAra gRhasthane dharma mATe pApa karavuM e yogya nathI, koI eka pApa karato hoya eNe bIjuM pApa karavuM; e keTaluM yogya che? uttara H zarIra, kuTuMbAdi mATe AraMbha karanAra gRhasthane e asadAraMbha janya doSano nAza mATe sadAraMbharUpe jinapUjA AdimAM gRhasthano adhikAra che. anubaMdha ahiMsArUpa jinapUjAthI e doSano nAza thAya che. haMmeza mATe sarvaAraMbha(sAvadya)thI nivRtta thayelA hovAthI sAdhu jinapUjAnA adhikArI nathI. kUvAnA daSTAMtathI jinapUjAmAM pravRtti karanAra sAdhune AmAM pApa Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (125 SoDazaka prakaraNa - 9 kriyAnurAgiNo na dharmArthaM sAvadya-pravRttiryuktetyapyA''huriti kRtaM vistareNa // 15 // iti jinapUjAM dhanyaH zrRNvan kurvaMstadocitAM niyamAt / bhava-viraha-kAraNaM khalu sadanuSThAnaM drutaM labhate // 16 // vivaraNam : evaM sacodyaparihArAM pUjAmabhidhAya phaladvAreNa nigamayannAha - itItyAdi / iti evamuktanItyA jinapUjAM-devapUjAM dhanyaH-puNyabhAk zrRNvan-arthata: kurvan kriyayA tadA-tasminkAle ucitAM-yogyAM niyamAd-niyamena bhavavirahakAraNaM khalubhavavigama-nimittamevasadanuSThAnaM-zobhanAnuSThAnaMdutaM-Azu evalabhate-avApnotIti // 16 // ityAcAryazrImad yazobhadrasUrikRta SoDazAdhikAra vivaraNe navamo'dhikAraH // : yogadIpikA : evaM sacodyaparihArAM pUjAmabhidhAya phaladvAreNa nigamayannAha itItyAdi / iti-evaM jinapUjAM dhanyo dharmadhanaH zrRNvan-arthataH kurvan kriyayA tadA tasmin kAle citAM yo niyamAnizcayena bhavavirahakAraNaM sadanuSThAnam-zobhanAnuSThAnaM drutaM khaluzIghrameva labhate // 16 // iti nyAyavizArada-mahopAdhyAyazrImadyazovijayagaNipraNIta yogadIpikAvyAkhyAyAM nvmo'dhikaarH|| ||iti jina-pUjAdhikAraH // thaI rahyuM che, evA ja vicAre manamAM skUre che. mATe asadAraMbhathI nivRtti meLavavAnI icchAvALo zrAvaka dravya pUjAmAM adhikArI che. kAraNa ke sAdhu utkRSTa guNo upara caDhelo che. tyAre gRhastha tevo na hovAthI jinapUjA mATe snAnAdi karavAmAM huM pApa karI rahyo chuM, evuM enA manamAM thatuM nathI. tethI kriyA karanAranA mananA bhAvo upara adhikArIpaNuM ke anadhikArIpaNuM nakkI thAya che. eTalA ja mATe sAmAyikamAM rahelo zrAvaka paNa dravyapUjAno adhikArI nathI temaja pRthvIkAyAdi jIvonI hiMsAnA bhayavALA, jayaNAvALA sAvaghanA saMkSepanI rucivALA ane sAdhu dharmanI kriyAnA anurAgI evA sagRhastha paNa dharmane mATe sAvaghapravRtti karavI yogya nathI; ema zAstrakAro me | . 14-15. have pUjAnuM phaLa batAvavA dvArA A navamA SoDazakano upasaMhAra kare che. upara kahelI rIte arthathI jinapUjAne sAMbhaLato ane kriyAthI pUjAnA kALe ucita jinapUjAne karato puNyazALI dharmadhanavALo AtmA, enA phaLasvarUpe nizcita ane zIdhrapaNe bhavavirahamAM kAraNarUpa suMdara anuSThAna prApta kare che. 16. navabhuM SoDaza samApta..... Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||dshmH sdnusstthaanaadhikaarH|| sadanuSThAnamataH khalu bIja-nyAsAt prazAnta-vAhitayA / saJjAyate niyogAt, puMsAM puNyodaya-sahAyam // 1 // : vivaraNam : 'sadanuSThAnaM labhata ityuktaM, tadAha - sdnusstthaanmityaadi| sadanuSThAnaM prAguktam ataH khalu bIja-nyAsAd-asmAtpuNyAnubandhi-puNya-nikSepAt prazAntavAhitayA-prazAntaM voDhuMzIlaM yasya tatprazAntavAhi tadbhAvastattA tayA, citta-saMskArarUpayA saJjAyate-niSpadyate niyogAt-niyamena puMsAM-manuSyANAM puNyodayasahAyaMpuNyAnubhAva-sahitam // 1 // yogadIpikA : sadanuSThAnaM labhata ityuktaM, tatsvarUpamevAha-sadanuSThAnamityAdi / sadanuSThAnamataH khalu ucitakramajanitAdeva bIjanyAsAt-puNyAnubandhi-puNyanikSepAt, prazAntaM voDhuM zIlaM yasya tadbhAvastayA citta-saMskAra-rUpayA saJjAyate-niSpadyate niyogAd abhyAsAt puMsAM-manuSyANAM punnyodyshaayN-punnyaanubhaavshkRtm||1|| tatprIti-bhakti-vacanA'saGgopapadaM caturvidhaM gItam / tattvAbhijJaiH parama-pada-sAdhanaM sarvamevaitat // 2 // vivaraNam : tadeva bhedadvAreNAha - tdityaadi| tat-sadanuSThAnaM prItizca bhaktizca vacanaM cAsaGgazcaite upapadam-upoccAritapadaM yasya sadanuSThAnasya tattathA caturvigha-caturbhedaM gItaM-zabditaM, prItyanuSThAnaM bhaktyanuSThAnaM 10 - anuSThAna SoDazas jinapUjAne arthathI sAMbhaLato ane kriyAthI karato dhanyAtmA bhavavirahanA kAraNarUpa sadanuSThAnane zIdhra prApta kare che, ema kahyuM. have zAstrakArabhagavaMta A dazamA SoDazakamAM e sadanuSThAnanA svarUpane varNave che. AtmAmAM puNyAnubaMdhI puNyanuM bIja paDyuM hovAthI temaja cittamAM prazAMtavAhitAnA saMskAra paDyA hovAthI jIvone nizcitarUpe puNyodayanI sahAyavALA sadanuSThAnanI prApti thAya che. 1 e sadanuSThAna cAra prakAranuM che. (1) prIti manuSThAna, (2) mAhita anuSThAna, (3) kyana manuSThAna (4) asaMgamanuSThAna. anuSThAnanA svarUpanA jJAtA puruSoe mokSanA sAdhanarUpa anuSThAnanA A cAra prakAra kahyA che. ra. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 10 (13) vacanAnuSThAnamasaGgAnuSThAnaM, tattvAbhijJaiH-svarUpAbhijJaiH paramapadasAdhanaM-mokSasAdhanaM sarvamevaitaccaturvidham // 2 // : yogadIpikA : tadeva bhedata aah-tdityaadi| tat-sadanuSThAnaM prItibhaktivacanAsaGgA ete zabdA upapadAni-pUrvapadAni yasya tattathA caturvidhaM gItaM zabditaM tattvAbhijJaiH-tattvavidbhiH paramapadasya mokSasya sAdhanaM sarvamevaitaccaturvidhaM prItyanuSThAnaM, bhaktyanuSThAnaM vacanAnuSThAnaM asaGgAnuSThAnaM ca // 2 // yatrAdaro'sti paramaH, prItizca hitodayA bhavati kartuH / zeSatyAgena karoti, yacca tat prItyanuSThAnam // 3 // :vivaraNam : tatrAdyarUpamAha - ytretyaadi| yatrAnuSThAne AdaraH-prayatnAtizayo'sti paramaH, prItizca-abhirucirUpA hitodayAhita udayo yasyAH sA tathA bhavati kartuH- anuSThAtuH zeSatyAgena-zeSa-prayojana-tyAgena tatkAle karoti yaccAtIva dharmAdarAt tadevaMbhUtaM prItyanuSThAnaM vijJeyam // 3 // : yogadIpikA : ttraadysvruupmaah-ytretyaadi| yatrAnuSThAne AdaraH prayatnAtizayo'sti, prItizcAbhirucirUpA hita udayo yasyAH sA, tathA bhavati karturanuSThAtuH zeSANAM prayojanAnAM tyAgena ca tatkAle yacca karoti tadekamAtraniSThatayA tatprItyanuSThAnaM jJeyam // 3 // gaurava-vizeSa-yogAd buddhimato yadvizuddhatara-yogam / kriyayetara-tulyamapi jJeyaM tadbhaktyanuSThAnam // 4 // (1) prIti anuSThAnanuM svarUpa je anuSThAnamAM prayatna sAro - zreSTha hoya, zreSThakoTinI abhiruci hoya ke je abhiruci anuSThAna AcaranAranA hitano udaya karanArI hoya ane dharma uparanA atyaMta AdarathI bIjuM badhuM kArya choDIne, eka niSThAthI te kALe e ja anuSThAnane sevavuM te prIti anudAna. 3 (2) bhakti anuSThAnanuM svarUpa : kriyAthI - bAhyakriyAthI prIti anuSThAna jevuM ja A anuSThAna hovA chatAM pUjanIyatAnA bhAvanA kAraNe buddhimAna AtmAnuM vizuddha kriyAvALuM anuSThAna te bhakti anuSThAna. 4 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoSAS S2-10 vivaraNam : dvitIyasvarUpamAha - gaurvetyaadi| gauravavizeSayogAd gaurava-gurutvaM pUjanIyattvaM tadvizeSayogAt-tadadhikasambandhAt buddhimataH puMso yadanuSThAnaM vizuddhatarayogaM-vizuddhataravyApAraM kriyayA-karaNena itaratulyamapi-prItyanuSThAna-tulyamapi jJeyaM tad, evaMvidhaM bhaktyanuSThAnam // 4 // : yogadIpikA : dvitiiymaah-gaurvetyaadi| gauravaM-gurutvaM pUjyatvaM tasya vizeSayogo adhikasambandhaH, tato buddhimato vizeSagrAhi-dhI-zAlinaH / yad anuSThAnaM vizuddhatarayogaM vizuddhataravyApAraMkriyayA-bAhyakaraNena, itara-tulyamapi-prItyanuSThAnatulyamapi jJeyaM tadevavidhaM bhaktyanuSThAnam // 4 // atyanta-vallabhA khalu patnI, tadvaddhitA ca jananIti / tulyamapi kRtyamanayo-tiM syAt prItibhaktigatam // 5 // :vivaraNam : Aha-kaH punaH prItibhaktyorvizeSaH ?, ucyate - atyantetyAdi / atyantavallabhA khalu-atyantavallabhaiva patnI-bhAryA, tadvat-patnIvadatyanteSTaiva hitA ca-hitakAriNIti-kRtvA jananI prasiddhA tulyamapi-sadRzamapi kRtyaM-bhojanAcchAdanAdi anayoH jananIpanyoH jJAtam-udAharaNaM syAt prItibhaktigataM-prItibhaktiviSayam / idamuktaM bhavati-prItyA patnyAH kriyate, bhaktyA mAtuH, itIyAn prItibhaktyorvizeSaH // 5 // yogadIpikA : kaH punaH prItibhaktyovizeSa? ucyate-atyantetyAdi / atyantavallabhA khalu-atyantapriyaiva, patnI-bhAryA, tadvat-patnIvadatyanteSTaiva hitA ca hitakAriNIti kRtvA jananI-mAtA, tulyamapi-sadRzamapi kRtyaM-bhojanAcchAdanAdi, prazna: prIti anuSThAna ane bhakti anuSThAnamAM taphAvata zuM che? uttara: prIti anuSThAna ane bhakti anuSThAnano bheda samajAvavA mATe zAstrakAra, patnI ane mAtAnuM daSTAMta Ape che. patnI atyaMta priya hoya che. mAtA priya hovA uparAMta atyaMta hitakAriNI hoya che. e bannene bhojana ApavAnuM, sADI vagere vastro lAvI ApavAnuM, oDhavA pAtharavAnI sAmagrI ApavAnuM kArya eka sarakhuM hovA chatAM patnInuM e kArya prItithI thAya che. jayAre mAtAnuM kArya, mAtA pratye pUjyabhAva hovAnA kAraNe bhaktithI karAya che. patnI ane mAtAnuM kArya karavAmAM jema taphAvata che, tema prIti ane bhakti anuSThAnamAM paNa taphAvata che. 5 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 10. anayoH jananIpatnyoH jJAtamudAharaNaM syAt prItibhaktigataM-prIti-bhakti-viSayam / prItyA patnyAH kriyate bhaktyA mAtuH, itIyAn vizeSa iti bhAvaH / prItitva-bhaktitve kriyA-guNamAnorathika-harSa-gatau jAtivizeSAviti tarkAnusAriNaH // 5 // vacanAtmikA pravRttiH, sarvatraucitya-yogato yA tu / vacanAnuSThAnamidaM, cAritravato niyogena // 6 // :vivaraNam : tRtIyasvarUpamAha - vcnetyaadi| vacanAtmikA-AgamAtmikA pravRttiH-kriyArUpA sarvatra-sarvasmin dharmavyApAre zAnti-pratyupekSAdau, aucitya-yogato yA tu - deza-kAla-puruSa-vyavahArAdyaucityena vacanAnuSThAnamidam evaM pravRtti-rUpaMcAritravataH sAdhoH niyogena-niyamena nAnyasya bhavati iti // 6 // : yogadIpikA : tRtIyasvarUpamAha - vacanetyAdi / vacanAtmikA-AgamArthAnusmaraNAvinAbhAvinI pravRttiH-kriyArUpAsarvatra-sarvasmin dharmavyApAre kSAnti-pratyupekSAdau, aucitya-yogato deza-kAla-puruSa-vyavahArAdyAnukUlyena yA tu bhavati / idam-evaM pravRttirUpaM vacanAnuSThAnaM cAritravataH sAdhoH niyogena-niyamena bhavati, tasyaiva bhava-durga-laGghana SaSTha-guNAsthAnAvAptaH, tatra ca lokasaMjJA'bhAvAt, nyAnyasya, vipryyaat| nizcaya-naya-matametad, vyavahAratastu anyasyApi mArgAnusAriNo vacane pravartamAnasya dezata idaM bhavatyeveti draSTavyam // 6 // yattvabhyAsAtizayAt sAtmI-bhUtamiva ceSTyate sadbhiH / tadasaGgAnuSTAnaM, bhavati tvetattadAvedhAt // 7 // (3) vacana anuSThAnanuM svarUpa kSamA vagere ke paDilehaNa vagere sarva prakAranI dharmapravRtti zAstravacananA AdhAre; deza, kALa, vyakti temaja vyavahArane anukULa rIte aucityapUrvaka karavI te vacana anuSThAna. A vacana anuSThAna cAritravaMta sAdhune hoya che. bIjAone hotuM nathI. A vAta nizcayanayanA mate che. vyavahAranayathI bhagavAnanI AjJAmAM vartatA mArgAnusArI jIvone paNa dezathI A vacana anuSThAna hoya che. 6 (4) asaMga anuSThAnanuM svarUpaH vAraMvAra vacana anuSThAnanA AsevanathI ane enA paDelA UMDA saMskArathI caMdanagaMdha nyAyathI je anuSThAna AtmasAt thAya te jinakalpika Adi sapuruSo vaDe AcaravAmAM AvatuM anuSThAna asaMga anuSThAna kahevAya che. 7 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 10. vivaraNam : turyasvarUpamAha - ydityaadi| yatpunarabhyAsAtizayAd-abhyAsa-prakarSAd bhUyo-bhUyastadAsevanenasAtmIbhUtamivaAtmasAdbhUtamiva candana-gandha-nyAyena ceSTyate kriyate sadbhiH-satpuruSaijinakalpikAdibhiH, tad-evaMvidhamasaGgAnuSThAnaM, bhavati tvetat jAyate puna etat tadAvedhAdvacanAvedhAdAgamasaMskArAt // 7 // : yogadIpikA : turyasvarUpamAha- yttvityaadi| yattu yatpunaH, abhyAsAtizayAd-bhUyo bhUyastadAsevanena saMskAra-vizeSAt sAtmIbhUtamiva candana-gandha-nyAyenA''tmasAdbhUtamiva, ceSTyate-kriyate, sadbhiHsatpuruSaijinakalpikAdibhistadevavidhamasaGgAnuSThAnam / bhavati tvetad jAyate punaretat tadAvedhAt prAthamika-vacana-saMskArAt // 7 // cakrabhramaNaM daNDAt, tadabhAve caiva yat paraM bhavati / vacanAsaGgAnuSThAnayostu tajjJApakaM jJeyam // 8 // vivaraNam : vacanAsaGgAnuSThAnayovizeSamAha - cakretyAdi / cakrabhramaNaM-kumbhakAra-cakra-parAvarttanaM daNDAd-daNDa-saMyogAt tadabhAve caiva yatparam-anyad bhavati, vacanAsaGgAnuSThAnayostu-prastutayostu jJApakam-udAharaNaM jnyeym| yathA cakra-bhramaNamekaM daNDasaMyogAjjAyate prayatnapUrvakaM, evaM vacanAnuSThAnamapyAgama-saMyogAt pravarttate, yathA cAnyaccakrabhramaNaM daNDasaMyogAbhAve kevalAdeva saMskArA'parikSayAt sambhavati, evamAgama-saMskAra-mAtreNa vastuto vacana-nirapekSameva svAbhAvikattvena yatpravartate tadasaGgAnuSThAna-mitIyAn bheda iti bhAvaH // 8 // have zAstrakAra, kuMbhAranA cakrabhramaNanA daSTAMtathI vacana anuSThAna ane asaMga anuSThAnano taphAvata batAve che. zarUAtamAM kuMbhAranA cakranuM bhramaNa daMDanA prayogathI-saMyogathI thAya che. tyArabAda daMDanA prayoga vinA ja cakra pharatuM rahe che. vacana anuSThAna ane asaMga anuSThAnanA taphAvatane samajavA Adata khUba ja baMdhabesatuM che. jema zarUAtamAM daMDanA saMyogathI prayatnapUrvaka kuMbhAranA cakranuM bhramaNa thAya che tema, vacana anuSThAna paNa AgamavacananA AdhAre thAya che, te pachI daMDanA prayogavinA paNa pUrve Apela vega samApta thayo na hovAthI cakranuM bhramaNa thatuM rahe che tema, vacana anuSThAnamAM paDelA AgamavacananA saMskArathI, AgamavacananI apekSA vagara ja svAbhAvika rIte Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (135) SoDazaka prakraNa - 10 : yogadIpikA : vacanAsaGgAnuSThAnayorvizeSamAha-cakretyAdi / cakra-bhramaNaM-kumbhakAracakraparAvartanaM daNDAd-daNDasaMyogAt, tadabhAve caiva yatparamanyadbhavati, vacanA'saGgAnuSThAnayoH prastutayostu tadeva jJApakam udAharaNaM jnyeym| yathA cakra-bhramaNamekaM daNDa-saMyogAt prayatnapUrvakAdbhavati, evaM vacanAnuSThAnamapyAgama-saMyogAt pravartate, yathA cAnyaccakra-bhramaNaM daNDa-saMyogAbhAve kevalAdeva saMskArA'parikSayAtsambhavati, evamAgama-saMskAra-mAtreNa vastuto vacana-nirapekSameva svAbhAvikattvena yatpravarttate tadasaGgAnuSThAnamitIyAn bheda iti bhAvaH // 8 // abhyudayaphale cAye, niHzreyasa-sAdhane tathA carame / etadanuSThAnAnAM, vijJeye iha gatApAye // 9 // vivaraNam : eSAmeva caturNAmanuSThAnAnAM phalavibhAgamAha - abhyudayetyAdi / abhyudayaphale ca-abhyudaya-nirvartake caAdya-prItibhaktyanuSThAne, niHzreyasasAdhanemokSasAdhane tathA carame-vacanAsaGgAnuSThAne, eteSAmanuSThAnAnAM madhye vijJeye iha-prakrame gatApAye-apAyarahite nirapAye // 9 // yogadIpikA : eSAmeva caturNAmanuSThAnAnAM phalavibhAgamAha-abhyudayetyAdi / abhyudayaH-svargastatphale evAdye prItibhaktyanuSThAne, niHzreyasaM-mokSastatsAdhane, tathA carame vacanAsaGgAnuSThAne, eteSAmanuSThAnAnAM madhye vijJeye iha-prakrame, gatApAye vighnarahite / ata eva pUrva-saMyamaH svargaheturapUrva-saMyamazca mokSa-heturiti siddhAntanayaH // 9 // upakAryapakAri-vipAka - vacana - dharmottarA matA zAntiH // Adya - dvaye tri - bhedA, carama - dvitaye dvi - bhedeti // 10 // je anuSThAna thatuM rahe te asaMga anuSThAna arthAt vacana anuSThAna AgamavacananA AdhAre thAya che. asaMga anuSThAna vAraMvAra sevAtA vacana anuSThAnamAM paDelA AgamanA saMskArathI thAya che. vacana anuSThAna ane asaMga anuSThAnamAM A taphAvata che. 8 have A cAre anuSThAnonuM phaLa batAve che. prIti anuSThAna ane bhakti anuSThAnanuM phaLa abhyadaya che. eTale ke e be anuSThAnanAM phaLarUpe manuSyaloka ane devalokanAM bhautika sukho maLe che. chellAM be anuSThAna - vacana ane asaMga anuSThAno vidhvarahita che ane mokSaphaLane ApanArAM che. 9 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (130 SoDazaka prakaraNa - 10 vivaraNam : eteSveva caturSu anuSThAneSu paJcavidhakSAntiyojanAmAha - upakArItyAdi / upakArI - upakAravAn apakArI tu-apakArapravRttaH vipAkaHkarmaphalAnubhavanamanarthaparamparA vAvacanaM-Agama: dharma:prazamAdirUpaH taduttarA-tatpradhAnAmatAsammatA paJcavidhA kSAnti:-kSamA / Adyadvaye-AdyAnuSThAnadvaye tribhedA-triprakArA, caramadvitaye-caramAnuSThAnadvitaye dvibhedeti-dvidhA / tatropakAriNi kSAntirupakAri- kSAntiH, taduktaM durvacanAdyapi sahamAnasya / tathA apakAriNi kSAntirapakAri kSAntiH 'mama durvacanAdyasahamAnasyAyamapakArI bhaviSyati' ityabhiprAyeNa kSamAM kurvataH / tathA vipAke kSAntiH vipAka-kSAntiH karmaphalavipAkaM narakAdigatamanupazyato duHkhabhIrutayA manuSyabhava eva vA'narthaparamparAmAlocayato vipAkadarzanapurassarA sambhavati / tathA vacanakSAntiH AgamamevAlambanIkRtya yA pravartate, na punarupakAritvApakAritvavipAkAkhyamAlambanatrayaM, sA vacanapUrvakatvAdanya-nirapekSatvAttathocyate / dharmottarA tu kSAntizcandanasyeva zarIrasya cheda-dAhAdiSu saurabhAdisvadharmakalpA paropakArakAriNI na vikriyate sahajatvenA'vasthitA sA tathocyate // 10 // : yogadIpikA : eteSveva caturSu anuSThAneSu paJcavidhakSAntiyojanAmAha- upkaariityaadi| . upakArI-upakArakRd apakArI-duHkhadaH vipAko-adRSTakarmaphalAnubhavo dRSTAnarthaparamparA vA, dharmaH prazamAdirUpaH, taduttarA-tatpadottarapadAbhidheyA kSAntiH kSamA have A cAra anuSThAnamAM pAMca prakAranI kSamA kaI rIte ghaTe, te zAstrakAra bhagavaMta batAve kSamA pAMya 2nIcha; te mA prabhA (1) 7511 kSamA, (2) apArI kSamA, (3) qius kSamA, (4) kyana kSamA mAne (5) dhrmott| kSamA. ___ (1) 6481rI kSamA : 75712 42nAra 754||rii huyano-Tupayano sahana 42ai, te upakArI kSamA. (2) apakArI kSamA AnAM durvacano huM sahana nahi karI zake to apakAra karaze, ema vicArI je kSamA rAkhavI; te apakArI kSamA. (3) vipAka kSamA krodha karavAthI baMdhAyelAM karmanAM phaLa narakAdi gatimAM kevAM bhogavavAM paDaze (e duHkhanA DarathI) athavA manuSyabhavamAM ja krodhathI thatI anarthanI paraMparAno vicAra karI je kSamA rAkhavI, te vipAka kSamA. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 10 (17 paJcavidhA matA-abhipretA / tatrAdyadvaye prathamAnuSThAnayugme tribhedA-triprakArA, carama-dvitaye tu-vacanAsaGga-rUpe dvibhedeti-dvidhA / ... tatropakAryuktaM durvacanAdyapi sahamAnasyopakArikSAntiH, 'mama prativacanena mA bhUdupakArasambandhakSaya' iti kRtvA / 'mamadurvacanAdyasahamAnasyAyamapakArI bhaviSyati' iti dhiyA kSamAM kurvto'pkaarikssaantiH| vipAkaM narakAdigatakarmaphalAnubhavalakSaNamanupazyato duHkhabhIrutayA, manuSyabhava eva vA'narthaparamparAmAlocayato, vipAkadarzanapurassarA yA kSamA sA vipaakkssmaa| 'AsurattaM Na gacchejjA succA NaM jiNasAsaNaM' ityAdyAgamamevAlambanIkRtya yA pravarteta sA vacanakSamA; upakAritvAdihetutrayanirapekSatvena vacanamAtrapUrvakatvAt / dharmakSAntistu sA yA candanasyeva zarIrasya chedadAhAdiSu saurabhAdisvadharmakalpA paropakAriNI na vikriyate, kintu sahaja-bhAvamanuvidhatte // 10 // caramAdyAyAM sUkSmA, aticArAH prAyazo'tiviralAzca / Adyatraye tvamI syuH, sthUlAzca tathA ghanAzcaiva // 11 // vivaraNam : idAnIM dharmottarAvirahitAsu catasRSu kSAntiSu suukssmetraaticaarsmbhvprdrshnaayaahcrmetyaadi| . caramAyA AdyA vacanakSAntistasyAMcaramAdyAyAM sUkSmA-laghavoaticArA-aparAdhAH prAyazaH kAdAcitkatvena, ativiralAzca santAnAbhAvena / Adyatraye tvamI syuH-bhaveyuH sthUlAzca - bAdarAzca ghanAzcaiva - nirantarAzcaiva // 11 // (4) vacana kSamAH upakArI, apakArI ke vipAkane AdhAre nahIM mAtra AgamanAM TaMkazALI vacanone lakSyamAM rAkhI kSamA rAkhavI, te vacana kSamA. (5) dharmottara kSamA caMdanane chedavAmAM Ave, bALavAmAM Ave ke lasoTavAmAM Ave to paNa e sugaMdha ja Ape che; tema zarIranuM chedana, bhedana, jalana vagere thavA chatAM e apakAra karanAra upara roSa na Ave paNa e apakArIne kSamAnI sahaja suvAsa ja maLe te dharmottarA kSamA. caMdanamAM jema suvAsa sahaja rIte hoya che, tema kSamA svAbhAvika banI jAya te dharmottara kSamA. pahelAM be anuSThAnamAM pahelI traNa prakAranI kSamA hoya che ane pachInA be anuSThAnamAM chellI be prakAranI kSamA hoya che. 10 have dharmottara kSamA sivAyanI cAra kSamAmAM sUkSma ane sthUla aticArono saMbhava batAve cha. cothI vacanakSamAmAM sUkSma nAnA aticAro lAge che ane te paNa kyAreka ja lAgatA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (138) SoDazaka prakaraNa - 10 : yogadIpikA : etAsvaticArasvarUpamAha - crmetyaadi| caramAyA AdyA vacanakSAntistasyAM aticArA-aparAdhAH sUkSmA-laghavaH prAyazaH kAdAcitkatvenAtiviralA ativyavahita-santAnabhAvAzca Adyatraye tu prathamakSAntitrike tu amI-aticArAH sthUlA bAdarAzca tathA ghanAzcaiva-nirantarAzcaiva syuH // 11 // zruta-maya-mAtrApohAccintA-maya-bhAvanAmaye bhavataH / jJAne pare yathArha guru-bhakti-vidhAna-salliGge // 12 // udaka-payo'mRtakalpaM, puMsAm sajjJAnamevamAkhyAtam / vidhi-yatnavattu gurubhirviSaya-tRDapahAri niyamena // 13 // :vivaraNam : 'vacanAnuSThAnaM cAritravato niyogena' ityuktaM, tatra jJAnayojanAmAha - zrutetyAdi / zrutena nirvRttaM zrutamayaM tadeva tanmAtraM avadhRta-svarUpamanyajJAnadvayanirapekSaM tadapohAttannirAsAd, anyajJAnadvayasApekSaM tu zrutamayaM na nirasyata iti jJeyaM, cintAmayabhAvanAmaye vakSyamANarUpe, nayapramANasUkSmayukticintAnirvRttaM-cintAmayaM hetusvarUpaphalabhedena kAlatrayaviSayaM bhAvanAmayaM te bhavato-jAyate jJAne pare-pradhAne yathArham-aucityena gurubhaktividhAnaM sat-zobhanaM liGgaM yayorgurubhaktividhAnasalliGge // 12 // jJAnatrayaM saphalaM dRSTAntadvAreNa pratipAdayiSurAha-udaketyAdi / udakapayo'mRtakalpaM-udakarasAsvAdakalpaM payorasAsvAdakalpaM amRta-rasAsvAdakalpaM puMsAM-vidvatpuruSANAM sajjJAnaM-samyagjJAnam evamAkhyAtaM svarUpato vidhiyatnavattu vidhau yatno vidyate yasmiMstadvidhiyatnavadeva, na vidhiyatnazUnyaM, gurubhiH-AcArya: AkhyAtaM viSayatRDapahAri-viSayatRSamapahartuM zIlamasyeti niyamena-avazyaMtayA / zrutajJAnaM svcchhovAthI bahu ochA pramANamAM hoya che. pahelI traNa kSamAmAM sthUla aticAro lAge che ane te paNa niraMtara lAgatA hoya che. 11 vacana anuSThAna cAritravaMta AtmAone hoya ema kahyuM. have tyAM enI sAthe jJAnanI ghaTanA 3 cha. zAna prAranAM che. (1) zrutamaya zAna (2) yiMtAmaya zani (3) bhAvanAmaya zAna. (1) zuzruSApUrvakanA zAstra zravaNathI thatuM jJAna, bhRtamaya jJAna kahevAya. AgaLanA ciMtAmaya ane bhAvanAmaya e be jJAnathI A jJAna nirapekSa che. (2) naya-pramANa ane sUkSmayuktionI vicAraNApUrvaka thatuM jJAna ciMtAmayajJAna kahevAya. temaja (3) hetu-svarUpa ane phaLanA bhedathI vastunuM traNe kALa saMbaMdhI jJAna te bhAvanAmaya jJAna che. arthAt zeyapadArthanAM pUrvakAraNo, zeyapadArthanuM vartamAna svarUpa ane zeyapadArthonuM bhAvi kArya ema traNe kALanI sthitine jANanArA jJAnane bhAvanAmaya jJAna kahevAya. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (39 SoDazaka prakaraNa - 10. svAdu-pathya-salilAsvAdatulyaM, cintAjJAnaM tu kSIrarasAsvAdatulyaM, bhAvanAjJAnamamRtarasAsvAdatulyamityuktaM bhavati // 13 // : yogadIpikA : vacanAnuSThAnaM cAritravato niyogenetyuktaM, tatra jJAnayojanAmAha-zrutetyAdi / zrutena nirvRttaM zrutamayaM tanmAtrApohAt tadekasattAnirAsAt, cintAmayabhAvanAmaye jJAne-vakSyamANasvarUpe iha pare-prakRSTe yathArha aucityena gurubhaktividhAnaM sacchobhanaM liGgaM yayoste tathA bhavataH cAritriNaH / naya-pramANasUkSmayukticintA-nirvRttaM cintAmayam / hetusvarUpa-phalabhedena kAlatrayaviSayaM bhAvanAmayaM ca jJAnaM prAdhAnyena bhavati zrutamapi tatprathamabhAvena bhavatyeva, na tu taddvayanirapekSamiti bhAvaH // 12 // jJAnatrayasya rasabhedaM dRSTAntadvAropadarzayati-udaketyAdi / / / puMsAM-vidvatpuruSANAM sajjJAnamevaM uktatrividhasvarUpaMudaka-payo'mRtakalpamAkhyAtaM gurubhi:AcArya:vidhiyatnavattu-vidhiyatnavadeva, niyamena-avazyaMtayA, viSayatRSamapahartuM zIlaM yasya tattathA / zrutajJAnaM svacchasvAdupathyasalilAsvAda-tulyaM, cintAjJAnaM tu kSIrarasAsvAdakalpaM, bhAvanAjJAnaM tvmRtrsaasvaadklpm| uttarottaraguNavizeSe'pi viSayatRDapahAre sAmAnyataH sarvaM samarthamiti bhAvaH // 13 // zRNvannapi siddhAntaM, viSaya-pipAsAtirekataH pApaH / prApnoti na saMvegaM, tadA'pi yaH so'cikitsya iti // 14 // naivaMvidhasya zastaM, maNDalyupavezanapradAnamapi / kurvannetad gururapi, tadadhika-doSo'vagantavyaH // 15 // yaH zRNvan saMvegaM, gacchati tasyAdyamiha mataM jJAnam / guru-bhaktyAdi-vidhAnAt, kAraNametad dvayasyeSTam // 16 // - zrutamaya jJAna prApta thayA pachI aucityapUrvakanI vinayAdi gurubhaktithI oLakhAtA ciMtAmaya ane bhAvanAmaya A be jJAna, cAritrasaMpanna AtmAone prApta thAya che. arthAt be jJAnamAM vinayAdi gurubhakti mukhyatayA dekhAya che. 12 have daSTAMta ApavApUrvaka traNa jJAnanA phaLanuM varNana kare che. budhajanone thatAM traNa jJAnamAM paheluM zrutamayajJAna svaccha, svAdiSTa ane pathya evA pANInA AsvAda jevuM che. bIjuM ciMtAmaya jJAna dUdhanA AsvAda jevuM che temaja trIjuM bhAvanAmaya jJAna amRtarasano AsvAda jevuM che. A traNe prakAranAM samyajJAno dharmAnuSThAnanI vidhinA prayatna vinAnAM nahi paraMtu vidhinA suMdara prayatnavALAM hoya che. A traNe jJAno uttarottara adhika guNavALAM hovA chatAM sAmAnyathI viSayatRSNAne zAMta karavA samartha che, saphaLa che. 13 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 10 vivaraNam : 'viSayatRDapahAri' ityuktaM, yasya tu viSayAbhilASAtirekaH sa jJAnatrayavAneva phalAbhAvAnna bhavatItyayogyatvapratipAdanAya tasyedamAha - zRNvannityAdi / zRNvannapi-tIrthakarAbhihitamarthataH siddhAntaM-pratiSThitapakSarUpaM- gaNadharAdhupanibaddhamAgamaM viSayapipAsAtirekato rUpa-rasa-gandha-sparza-zabdAbhilASAtirekeNa pApaH sakliSTAdhyavasAyatvAt prApnoti na saMvegaM-mokSAbhilASaM, tadApi-siddhAntazravaNakAle'pi, AstAM taavdnydaa| ya evaMvidhaH so'cikitsya iti - acikitsanIyaH sa vartate, zAstravihitadoSacikitsAyA anarhatvAditi // 14 // itthaM karmadoSavataH kiM karttavyamityAha-naivamityAdi / na-pratiSedhe evaMvidhasya puruSasya zastaM-prazastamanujJAtamityarthaH, maNDalyupavezanapradAnamapi-arthamaNDalyAM yadupavezanaM zravaNArthaM tatpradAnamapi, kurvansampAdayan, etatpUrvoktaM gururapi-prastuto'rthAbhidhAyI tadadhikadoSa:-ayogyapuruSAdhikadoSo avagantavyaH-avaboddhavyaH, siddhAntAvajJA''pAdanAditi // 15 // pUrvoktArthaM vyatirekeNAha-ya ityaadi| yaH kazcidyogyaH zRNvan-siddhAntamiti sambadhyate, saMvegaM gacchati-Askandati tasya yogyasya Adyamiha-prathamamiha mataM jJAnaM-zrutajJAnaM, gurubhaktyAdividhAnAdgurubhaktivinayabahumAnAdikaraNAtkAraNametadvayasyeSTaM-cintAmaya-bhAvanAmaya-jJAna-dvayasya heturetat zrutajJAnamiSTam / tasmAjjJAnatraye'pi ratnatrayakalpe paramAdaro vidheya iti // 16 // ityAcAryazrImadyazobhadrasUrikRta-SoDazAdhikAravivaraNe dazamo'dhikAraH // A traNe jJAna viSayatRSNAne zAMta karanArAM, dUra karanArAM che ema kahyuM. ethI jene viSayanI ati abhilASA che ene, jJAnanuM phaLa prApta thatuM na hovAthI e AtmA traNa jJAna prApta karI zakato nathI. enI jJAna-prAptinI ayogyatAne pratipAdana karatAM zAstrakAra bhagavaMto kahe che ke, "zrItIrthaMkarabhagavaMtoe arthathI kahelA ane gaNadhara bhagavaMtoe sUtrarUpe gUMthelA Agama siddhAMtone sAMbhaLavA chatAM rUpa-rasa-gaMdha-sparza tathA zabdAdi viSayonI abhilASAnA atirekathI saMkliSTa adhyavasAyavALo je pApI jIva siddhAMta sAMbhaLatI vakhate paNa saMvegane pAmato nathI, te AtmA zAstramAM kahelI doSanI cikitsAne lAyaka nathI. 14 have AvA karmanA doSavALA jIva mATe zuM karavuM, te kahe che : viSayanI ati abhilASAvALA ane siddhAMtanuM zravaNa karatAM saMvegane nahi pAmanArA e karmavaza ayogya jIvane vAcanAnI (arthanI) mAMDalImAM besavA paNa na devo. arthAt Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 10 (14) : yogadIpikA : yasya tu durupazamo viSayAbhilASaH sa phalAbhAvAd ajJAnI eveti tdyogytvprtipaadnaayaah-shRnnvnnityaadi| zRNvannapi siddhAntaM arthatastIrthakaroktaM sUtrato gaNadharagrathitaM, viSayapipAsAyA- . rUpa-rasa-gandha-sparza-zabdAbhilASasya atirekata-udrekAt pApaH-sakliSTAdhyavasAyaH tadApi siddhAntazravaNakAle'pi, AstAmanyadA, yaH saMvegaM mokSAbhilASaM na prApnoti so'cikitsya iti cikitsA'narhaH nirupakramadoSavatvAditi bhAvaH // 14 // ___ netyAdi / evaMvidhasya-uktarUpAyogyasya maNDalyAM-arthamaNDalyAM yadupavezanaM zravaNArthaM tatpradAnamapi na zastaM-nAnujJAtaM kiM punrdaanaadiitypishbdaarthH| etat-tasya maNDalyupavezana-pradAnaM kurvan gururapi-arthAbhidhAtA'pi tasmAd ayogyapuruSAdadhiMkadoSaH avagantavyaHsiddhAntAvajJApAdakatvAt // 15 // uktavyatirekasyeSTatAmAha - ya ityaadi| yaH kazcid yogyaH zruNvan siddhAntamiti pUrvazlokAdanukRSyate saMvegaM-mokSAbhilASaM gacchati tasya yogyasya ihAdyaM prathamaM jJAnaM zrutasaMjJaM matam / etad-asya zrutajJAnaM gurobhattyAderbhaktivinayabahumAnAdevidhAnAd dvayasya cintAmaya-bhAvanAmaya-jJAna-yugalasya kAraNamiSTaM, tasmAt jJAnatraye'pi ratnatrayakalpe paramAdaro vidheyaH // 16 // iti nyAyavizAradamahopAdhyAyazrImadyazovijayagaNipraNIta- 'yogadIpikA' vyAkhyAyAM dshmo'dhikaarH|| // iti sadanuSThAnAdhikAraH // ene besavA devAnI jJAnIonI AjJA nathI. evA jIvane vyaktigatajJAna to na apAya paNa sAmUhika vAcanAmAM besavA denAra guru paNa e ayogya jIva karatAM adhika doSane pAtra bane che, kAraNa ke guru siddhAMtanI avajJA karAvanAra thAya che. je koI yogya jIva siddhAMta sAMbhaLatAM saMvegane-mokSanA abhilASane pAme che, tene paheluM zrutamayajJAna prApta thAya che. tyArabAda gurubhakti, vinaya, bahumAna AdimAM tatpara rahevAthI ciMtAmaya ane bhAvanAmaya jJAnanI prApti thAya che. A rIte tamaya jJAnane ciMtAmaya jJAna ane bhAvanAmaya jJAnano hetu-kAraNa kahI zakAya. tethI bhavyajIvoe ratnatrayI tulya traNe jJAnane prApta karavAmAM parama mAravANA bana . 15-16. isa SoDaza samApta..... Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath ekAdazaH sajjJAnAdhikAraH // zuzrUSA cehAdyaM liGgaM khalu varNayanti vidvAMsaH / tadabhAve'pi zrAvaNamasirA'vani-kUpa-khanana-samam // 1 // :vivaraNam : kiM punaH zrutajJAnasya prAk sambhavi liGgamityAha - zuzrUSetyAdi / zuzrUSA zrotumicchA caihAdyaM liGga-zrutajJAne prathamaM lakSaNaM, khalu-zabdo vAkyAlaGkAre, varNayanti vidvAMso-vicakSaNAH, tadabhAve'pi-zuzrUSAyA abhAve'pi zrAvaNaM-zravaNe prayojanaM kartavyaM guroH ziSyaviSayamiti gamyate, asirA'vanikUpakhananasamaM asirAyAmavanau kUpakhananamakhananameva anudakaprAptiphalattvAt tena samaM, vivakSitaphalarahitamityarthaH, bodhapravAho hi zrAvaNasya phalaM udakapravAha iva kUpakhananasya, sa ca zUzrUSAsirA'bhAve na sambhavatIti tena samamityuktamiti hRdayam // 1 // : yogadIpikA: kiM punaH zrutajJAnasya prAksaMbhavi liGgamityAha- zuzrUSA cetyaadi| zuzrUSA ca-zrotumicchA ca iha zrutajJAne AdyaM prathamaM liGgaM-lakSaNaM, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, varNayanti-kathayanti vidvAMso-vicakSaNAH, tadabhAve'pi zuzrUSAbhAve'pi zrAvaNaM zravaNaprayojaka-kartRtvaM guroH ziSyaviSayamiti gamyate, asirAyAmavanau kUpakhananasamaM bodhapravAho hi zrAvaNasya phalam udakapravAha iva kUpakhananasya, sa ca zUzrUSAsirA'bhAve na sambhavatIti tatsamattvena bhramamUlazramamAtraphalatvamuktaM bhavati // 1 // 11 - sajajJAnAdhikAra SoDazas have A agiyAramA SoDazakamAM zAstrakArabhagavaMta vistArathI traNa jJAnanuM svarUpa samajAve che emAM pahelAM zrutajJAnanI prApti pUrve enuM liMga zuM hoya ane enuM kAraNa zuM hoya te batAve zrutajJAnamAM, enI prApti pahelAMnuM liMga zuzruSA eTale ke sAMbhaLavAnI IcchA che, ema vidvAno kahe che. sAMbhaLavAnI IcchA na hovA chatAM gurue ziSyane zAstrazravaNa karAvavuM e sera (saravANI) vagaranI bhUmimAM kUvo khodavA jevuM che. emAM pANInI prAptirUpa phaLa maLatuM nathI, tema zuzruSA vagara zravaNa karAvavAthI tattvabodharUpa jalapravAhanI prApti thatI nathI. 1 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) SoDazaka prakaraNa - 11 zuzrUSA'pi dvividhA, parametara-bhedato budhairuktA / paramA kSayopazamataH, paramAcchravaNAdi-siddhi-phalA // 2 // yUno vaidagdhya-vataH kAntA-yuktasya kAmino'pi dRDham / kinnara-geya-zravaNAdadhiko dharma-zrutau rAgaH // 3 // guru-bhaktiH paramA'syAM, vidhau prayatnastathA''dRtiH krnne| sadagranthA''ptiH zravaNaM, tattvAbhiniveza-parama-phalam // 4 // viparItA tvitarA syAt, prAyo'narthAya dehinAM sA tu / yA supta-nRpa-kathAnaka-zuzrUSAvat sthitA loke // 5 // vivaraNam : 'zuzrUSA cehAdyaM liGgam' ityuktaM tAmeva vibhajayannAha - zuzrUSetyAdi / zuzrUSA'pi prAguktA dvividhA-dviprakArA parametarabhedataH-prakRSTetarabhedena budhaiHvidvadbhiH uktA-pratipAditA, paramA-pradhAnA kSayopazamata:-kSayopazamAt / paramAtpradhAnAd bhavati, sA ca zravaNAdisiddhiphalA-zravaNagrahaNadhAraNAdisiddhiH phalamasyA iti // 2 // ___paramAyAH zuzrUSAyAH phalamupadarzayati, yUna ityAdi / yUno-vayaHsthasya vaidagdhyavato-vaicakSaNyavataH sarvakalAkuzalasya kAntAyuktasyakamanIyapriyatamAsamanvitasyakAmino'pi-anuraktasyApidRDhaM-atyarthaM kinnarageyazravaNAddivyagItazravaNAt karNAmRtakalpAd-adhiko vizeSavAn dharmazrutau-dharmazravaNe rAgaHabhilASaH, evaM zravaNAdisiddhiphalA paramA zuzrUSA bhavati // 3 // asyAmeva satyAM yadbhavati tdaah-gurubhktirityaadi| guruviSayA bhaktiH paramA-pradhAnA, asyAM guruzuzrUSAyAM satyAM vidhau vidhi-viSaye - have zrutajJAnanA kAraNa svarUpa zuzruSAnA bheda batAve che. zanImome (1) 52 // mane (2) a52mA : ma 2nI zuzrUSA 580 cha.. (1) paramA zuzruSAH zuzraSAvaraNanA zreSTha koTinA kSayopazamathI prApta thatI A zuzruSA zreSThakoTinI che. tattvanuM zravaNa, tattvanuM grahaNa - samaja ane tattvanuM dhAraNa e A zuzruSAnuM zreSTha 31 . 2 jema koI yuvAna hoya, sarva kaLAomAM kuzaLa hoya. suMdara strIothI parivarelo hoya, sukhI hoya, anurAgI hoya; ene kAna mATe amRta jevuM devatAI saMgIta sAMbhaLavAmAM jevo rasa hoya; enA karatAM paNa adhika rasa, paramA zuzruSAvALA jIvane dharma sAMbhaLavAmAM hoya che. 3. - have paramAzuzruSA hoya to bIjuM zuM thAya te batAve che. paramA zuzraSAvALo jIva zreSThakoTinI Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (144 SoDazaka prakaraNa - 11 kSetrazuddhyAdau prayatna:-paramAdaraH, tathA''dRtiH karaNe-AgamArthakriyAyAM, sadgranthAptiH satI-zobhanA granthApti:-parisphuTasUtrArthA''vAptiH, zravaNamarthasyatattvAbhinivezaparamaphalaMtattvajJAnaparamaphalam // 4 // ___aparamAM zuzrUSAmupadarzayati-viparItetyAdi / - viparItA tu-uktaviparItA itarA-aparamA zuzrUSAsyAt, prAyo-bAhulyenaanarthAyaanupakArAya dehinAM-zarIriNAM, sAtu-sA punaritarazuzrUSA, yA kIdRzI?-suptazcAsau nRpazca zayyAvyavasthito lIlayA svApArthaM kiJcitkiJcit zRNoti kathAnake-kvacidAkhyAyikAyAM zuzrUSA-zraNendriyavyApRtistadvatmaptanRpakathAnakazuzrUSAvat sthitA-pratiSThitA prasiddhA loke sarvatraiva, yathA nRpasya kathAnaka zravaNe na mahAnAdaraH, atha kiJcicchRNoti, evamayamapyaparamAzuzrUSAyAmAdaramantareNa kiJcicchRNoti // 5 // : yogadIpikA : zuzrUSAmeva bhedata aah-shushruussaapiityaadi| zuzrUSApi-prAguktA dvividhA-dviprakArA-parametarabhedataH-prakRSTetarabhedAbhyAM budhaiHvidvadbhiH uktA tatra paramAd utkRSTAt kSayopazamAt zuzrUSAvaraNasya paramA zuzrUSA bhavati, sA ca zravaNAdeH zravaNa-grahaNa-dhAraNAdeH siddhi: phalaM yasyAH sA tathA // 2 // asyAM sampannAyAM yatsampadyate tadAha-yUna ityAdi / yUna:-taruNasya vaidagdhyavataH-cAturIzAlinaH kAntayA-kamanIyakAminyA yuktasya kAmino'pi-anuraktasyApidRDham atyarthaM kinnarANAM geyasya sarvAtizAyitAmRtakalpagAnasya zravaNAdadhiko vizeSavAn dharmazrutau-dharmazravaNe rAgo'bhilASaH paramazuzrUSAyAM bhavati / zuzrUSA icchAtmikA rAgastu prazastavAsanAtmaka iti hetuphalayorbhedaH // 3 // gurubhktirityaadi| gurau bhaktiH paramA-pradhAnA asyAM paramazuzrUSAyAM satyAM bhavati, tathA vidhaukSetrazuddhimaNDaliniSadyAdividhi-viSaye prayatno-apramAdaH tathAdRtiH-AdaraH karaNeAgamArthakriyAyAM, satI-zobhanA granthA''ptiH-parisphuTa-sUtrArthAdhigatiH sadgranthAnAM rhsygurubhakti karato hoya che. kSetrazuddhi karavI (vasati jovI), mAMDalImAM jJAnadAtA gurumahArAjanuM Asana pAtharavuM vagere vidhi sAcavavAmAM e prayatnazIla hoya che. emAM pramAda karato nathI. zAstronI vAtomAM AdaravALo hoya che. AgamanAM sUtro tathA enA arthanI bahu spaSTa samaja (rahasya) ene maLe che. ekaMdare paramAzuzruSApUrvakanuM enuM zAstrazravaNa, pramANabhUta tattvajJAnanA zreTha ivAmuMDIya che. 4 (2) aparamA zuzruSAH A aparamA zuzruSA, paramAzuzruSAthI taddana viparIta svarUpavALI Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 11 zAstrANAmAptirvA / zravaNamarthasya tattvAbhinivezo-nizcitaprAmANyakaM tattvajJAnaM paramaMprakRSTaM phalaM yasya tattathA // 4 // aparamazuzrUSAmupadarzayati-viparItetyAdi / viparItA tu-uktaviparItaiva, itarA-aparamazUzrUSAsyAt prAyo-bAhulyena, anarthAyaanupakArAyadehinAM sAtu-sA punaH itarazuzrUSA yAsuptaH-zayyAvyavasthito lIlayA svApAya kiJcit kiJcit zravaNarato nRpo narapatistasya kathAnake kvacidAkhyAyikAyAM yA zuzrUSA zravaNavyApRtistadvat sthitA-prasiddhA loke-sarvatraiva / yathA nRpasya kathAnakavaNe na mahAnAdaro'tha ca kiJcicchRNoti anuSaGga-zravaNamAtrarasikatvAttathA'paramazuzrUSAvAnapi lIlayA kiJcicchRNoti na tu paramAdareNetyarthaH // 5 // UhAdirahitamAdyaM, tadyuktaM madhyamaM bhavejjJAnam / caramaM hita-karaNa-phalaM, viparyayo mohato'nya iti // 6 // vAkyArtha-mAtra-viSayaM, koSThaka-gata-bIja-sannibhaM jJAnam / zrutamayamiha vijJeyaM, mithyA'bhiniveza-rahitamalam // 7 // yattu mahA-vAkyArthajamatisUkSma-suyukti-cintayopetam / / udaka iva taila-bindurvisarpi cintAmayaM tatsyAt // 8 // aidamparya-gataM yadvidhyAdau ytnvttthaivoccaiH|| etattu bhAvanA-mayamazuddha-sadana-dIpti-samam // 9 // : vivaraNam : idAnIM trayANAM zrutAdijJAnAnAM kiJcidvibhAgamupadarzayati - UhAdItyAdi / che. prAyaH karIne enAthI jIvone koI lAbha thato nathI. A aparamAzuzruSA jema koI rAjA UMgha lAvavA mATe kathAnuM zravaNa kare che. paraMtu ene e kathA sAMbhaLavAmAM vizeSa Adara hoto nathI. enA jevI A aparamA- zuzruSA che. A zuzruSAvALo jIva laherIlAlAnI jema kAMIka tattva sAMbhaLe kharo, paNa e sAMbhaLavAmAM ene parama Adara hoto nathI. 5 -ve mAtra zAnomA 52252 zuMtazata cha,tetAve che. (1) zrutamayAna : mAzAna, zra11-Al-dhAra saritoya 59 8-apo-vijJAna vagerethI 2ritoya che. (2) yiMtAbhayAna : mAzAna, zrava!-a-pA255 352id 5-apoDa-hithI yuti hoya che. (3) bhAvanAmayazAna : zAna hita 2vA sva353vApuMche. A traNa jJAna sivAyanuM jJAna, mithyAtva-mohanIyakarmanA udayanA kAraNe mithyAjJAna che, ajJAna che. 6 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (147 SoDazaka prakaraNa - 11 Uho-vitarka: UhApoha-vijJAnAdirahitaM Aya-prathamaM zrutamayaM, tadyuktaM-UhAdiyuktaM madhyama-cintAmayaM bhavet jJAnaM-dvitIyaM, caramaM-bhAvanAmayaM tRtIyaM hitakaraNaphalamasyeti svahitanirvartanaphalaM, viparyayo-viparyAso mithyA-jJAnaMmohato-mohAd mithyAttvamohanIyodayAd jJAnatrayAd anyo'bodha iti // 6 // zrutamayajJAnasya lakSaNamAha-vAkyArthetyAdi / sakalazAstragatavacanAvirodhi-nirNItArthavacanaM vAkyaM tasyArthamAtraMpramANanayAdhigamarahitaM tadviSayaM-tadgocaraMvAkyArtha-mAtraviSayaM, na tu parasparavibhinnaviSayazAstrAvayavabhUtapadamAtravAcyArthaviSayaM, koSThake-lohakoSThakAdau gataM-sthitaM yad bIjaM-dhAnyaM tatsannibhaM avinaSTattvAt koSThakagatabIjasannibhaM jJAnaM zrutamayamiha-prakrame vijJeyaM-veditavyaM mithyAbhiniveza:-asadabhinivezastena rahitaM-vipramuktaM alaM-atyartham / / 7 / / __ cintAmayajJAnasya lakSaNAmAha-yattu ityaadi| yatpunaH-mahAvAkyArthajaM-AkSiptetara-sarvadharmAtmakavastupratipAdakAnekAntavAdaviSayArthajanyaM atisUkSmA atizaya-sUkSmabuddhigamyAH zobhanA-avisaMvAdinyo yA yuktayaHsarvapramANanayagarbhAH, taccintayA-tadAlocanayA upetaM-yuktaM, udaka iva-salila iva tailabinduH-tailalavo visarpaNazIlaM visarpi-vistArayuktam / cintayA nirvRttaM cintAmayaM tajjJAnaM syAd-bhavet // 8 // bhaavnaajnyaanlkssnnmaah-aidmprymityaadi| aidamparyaM-tAtparya 'sarvajJeyakriyAviSaye sarvajJA''jJaiva pradhAnaM kAraNaM'ityevaMrUpaM, tadagataMtadviSayaM yajjJAnaM vidhyAdau-vidhi-dravya-dAtR-pAtrAdau yatnavat-paramAdarayuktaM,tathaivoccaiHaidamparyavattvApekSayA yatnavattvApekSayA yatnavattvasya samuccayArthaM tathaivetyasya grahaNam / etattuetatpunarbhAvanayA nirvRttaM bhAvanAmayaM-jJAnaM azuddhasya sadratnasya-jAtya-ratnasya svabhAvata eva kSAra-mRtpuTa-pAkAdyabhAve'pi bhAsvara-rUpasya yA dIptistayA samaM azuddha-sadratnadIptisamam / yathA hi jAtyaratnasya svabhAvata evAnyaratnebhyo'dhikA dIptirbhavati, evamidamapi bhAvanAjJAnamazuddhasadratnakalpasya bhavyajIvasya karmamala-malinasyApi (1) zrutamayajJAnanuM svarUpa mAtra vAkyarthane jANanAruM jJAna mRtamayajJAna che. sakaLa zAstranAM vacanonA avirodhI arthayukta zabdone vAkya kahevAya. e vAkyono mAtra artha karanAruM ane pramANa tathA nayathI rahita jJAna te zrutamayajJAna. A jJAna koThI-koThAramAM rahelAM bIja jevuM temaja mithyA abhinivezathI taddana rahita arthAta khoTI pakaDa vinAnuM che. 7. (2) ciMtAmaya jJAnanuM svarUpaH A jJAna, mahAvAkyarthane jANanAruM hoya che. paraspara Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 11 zeSajJAnebhyo'dhikaprakAzakAri bhavati / anena hi jJAtaM jJAtaM nAma, kriyA'pyetatpUrvikaiva mokSAyA'kSepeNa sampadyata iti // 9 // : yogadIpikA : zuzrUSAjanyAnAM zrutAdijJAnAnAM vibhAgamupadarzayati - UhetyAdi / UhAdinA rahitamAdyaM jJAnaM zrutajJAnasaMjJaM bhaved / Uho-vitarkaH AdinA'pohAdi, tadyuktamUhAdiyuktaM, madhyamaM cintAmayaM bhaved jJAnaM dvitIyam / caramaM-bhAvanAmayaM tRtIyaM hitakaraNaM phalaM yasya tattathA, anya-etad-jJAnatrayAdbhinno bodho viparyAso mithyAjJAnamitiyAvad, mohato-mithyAtvamohanIyodayAt / / 6 / / tatra zrutajJAnasya lkssnnmaah-vaakyaarthetyaadi| vAkyArthaH prakRtavAkyaikavAkyatApannasakalazAstravacanArthAvirodhivacanArthaH, tanmAtraM pramANanayAdhigamarahitaM tadviSayaM -tad gocaraM na tu parasparavibhinnaviSayazAstrAvayavabhUtapadamAtravAcyArthaviSayaM tasya saMzayAdirUpatvenAjJAnatvAt / koSThakelohakoSThakAdau gataM sthitaM-yadvIjaM-dhAnyaM tatsannibhamavinaSTatvAt zrutamayaM, iha-prakrame vijJeyaM mithyAbhinivezaH-asadgrahaH tena rahitaM vipra muktaM alaM atyarthaM padArthajJAnotthApitAnupapatti- nirAsa-pradhAnatvAt // 7 // cintAmayajJAnasya lakSaNamAha-yattvityAdi / yattu yatpunarmahAvAkyArthajaM-AkSiptetarasarvadharmAtmakavastupratipAdakAnekAntavAdavyutpattijanitaM, atisUkSmA atizayita-sUkSmabuddhigamyAH zobhanA-avisaMvAdinyo yA yuktayaH sarvapramANanayagarbhAH taccintayA-tadAlocanayopetaM sahitaM, udaka iva-salila ivatailabinduHtailalavo, visarpi-vistArayuktaM, cintayA nirvRttaM-cintAmayaM tajjJAnaM syAd bhavet // 8 // bhAvanAjJAnalakSaNamAha-aidamparyetyAdi / virodhI anaMtadharmAtmaka vastunA pratipAdaka syAdvAda siddhAMtathI parikarmita, atisUkSmabuddhithI samajI zakAya evI yuktionI temaja sarva pramANa ane nayathI garbhita yuktionI vicAraNApUrvaka thatuM jJAna te ciMtAmaya jJAna. A jJAna pANImAM phelAtA telanA biMdu 4 cha. 8 (3) bhAvanAmaya jJAnanuM svarUpaH A jJAna, vastunA aidaMparya eTale ke tAtparyane jANanAruM tathA sarvajJabhagavaMtanI AjJA ja pradhAna che, evI samajavALuM jJAna e bhAvanAjJAna che. padArthamAtranuM svarUpa sarvajJa paramAtmAe evuM kahyuM che te mujaba teno svIkAra karavo, e bhAvanAmaya jJAna che. A jJAna Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 11 aidamparye-tAtparye 'sarvajJeyaviSaye sarvajJA''jaiva pradhAna kAraNaM' ityevaMrUpaM tadgataMtadviSayaM yaj jJAnaM vidhyAdau-vidhi-dravya-dAtR-pAtrAdau uccair- atizayena yatnavatparamAdarayuktaM, tathaiva-aidamparyavatvayatnavattvayoH samuccayArthaM tathaivetyasya grahaNaM, etattuetatpunarbhAvanayA nirvRttaMbhAvanAmayaMjJAnaM, azuddhasya kSAramRtpuTakAdyabhAve'pinA zuddhimato'pisadratnasya svabhAvato yA dIptistatsamam / yathAhi jAtyaratnaM svabhAvata evAnyaratnebhyo'dhikadIptimat, tathedamapi bhAvanA-jJAnamazuddhasadratnakalpasya bhavyajIvasya karmamalinasyApi zeSajJAnebhyo'dhikaprakAzakRdbhavati / anena hi jJAtaM jJAtaM nAma kriyA'pyetatpUvikaivA'kSepeNa mokSadeti / atra caikasmAdapi vAkyAd vyutpattivizeSeNa jAyamAnAnAM vAkyArthajJAnAdInAM mahAvAkyArthajJAnAdAvavAntara-vyApAratvamiti na viramyavyApArAnupapattidoSaH, tathA cAhuH tArkikAH "so'yamiSoriva dIrgha-dIrghataro vyApAro yatparaH zabdaH sa zabdArtha" ityanyatra vistaraH // 9 // Adya iha manAkpuMsastadrAgAddarzanagraho bhavati / na bhavatyasau dvitIye cintAyogAt kadAcidapi // 10 // cAricarakasaJjIvanyacaraka-cAraNa-vidhAnatazcarame / sarvatra hitA vRttirgAmbhIryAtsamarasApattyA // 11 // vivaraNam : sAmprataM trayANAM zruta-cintA-bhAvanAmayajJAnAnAM viSayavibhAgArthaM phalAbhidhAnAya prakramate kArikAdvayena - Adya ityaadi| Aye-zrutajJAne iha-pravacane manAga-ISat puMsaH-puruSasya tadAgAtzrutamayajJAnAnurAgAd darzanagraho bhavati darzanaM mataM zrutamityeko'rthaH, tadgrahaH tadAgraho, yathA 'idamatroktamidameva ca pramANaM nAnyad' ityevaMrUpo, na bhavatyasau darzanagraho yathA 'idamasmadIyaM dAnAdi dharmonI vidhi-dravya-dAtA-pAtrAdi vidhimAM atyaMta prayatnavALuM, parama AdaravALuM hoya che. A jJAna kSAra temaja mATInA pUTa ApavA dvArA zuddha karyA vagaranA jAtimAna ratnanI kAMti jevuM che. bIjAM ratno karatAM jAtimAna ratnanI kAMti svAbhAvika rIte ja vizeSa hoya che; tema karmanA melathI malina bhavyajIvanuM bhAvanAmaya jJAna paNa bIjAM jJAna karatAM adhika prakAzavALuM hoya che. A rIte A jJAnanuM svarUpa jANI, kriyA paNa AvA jJAnapUrvakanI hoya to ja kriyA vinAvilaMbe mokSaphaLa ApanArI bane che. 9 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 11 (147 darzanaM zobhanamanyadIyamazobhanaM' ityevNruupH| dvitIye cintAyogAdatisUkSmasuyukticintanasambandhAtkadAcidapi kaale| nayapramANAdhigamasamanvito hi vidvAn prekSAvattayA svaparatantroktaM nyAyabalAyAtamarthaM sarvaM pratipadyate, tenAsya darzanagraho na bhavati // 10 // cArItyAdi / cArezcarako-bhakSayitA saJjIvanyA-auSadheH acarakaH-anupabhoktA tasya cAraNaM-abhyavaharaNaM tasya vidhAna-sampAdanaM tasmAccAricarakasaJjIvanyacarakacAraNavidhAnataH caraNe-bhAvanAmayajJAne sati sarvatra-sarveSu jIveSu hitA vRttiHhitahetuH pravRttiH, na kasyacidahitA, gAmbhIryAd-AzayavizeSAt smrsaapttyaasrvaanugrhnnruupyaa| __ kayAcit striyA kasyacitpuruSasya vazIkaraNArthaM parivAjikoktA, yathA 'imaM mama vazavartinaM vRSabhaM kuru' tayA ca kila kutazcitsAmarthyAt sa vRSabhaH kRtaH, taM cArayantI pAyayantI cAste, anyadA ca vaTavRkSasyAdhastAnniSaNNe tasmin puruSagave vidyAdharIyugmamAkAzagamAgamat, tatraikayoktaM-'ayaM svAbhAviko na gauH', dvitIyayoktaM 'kathamayaM svAbhAviko bhavati ?', tatrAdyayoktaM-'asya vaTasyAdhastAtsaJjIvanInAmauSadhirasti, yadi tAM carati tadA'yaM svAbhAvika: puruSo jAyate,' tacca vidyAdharIvacanaM tayA striyA samAkaNitaM, tayA cauSadhi vizeSato'jAnAnayA sarvAmeva cAriM tatpradezavartinI sAmAnyenaiva cAritaH yAvatsaJjIvanImupabhuktavAn, tadupabhogAnantaramevAsau puruSaH saMvRttaH" evamidaM laukikamAkhyAnakaM zrUyate / yathA tasyAH striyAstasmin puruSagave hitA pravRttiH, evaM bhAvanAjJAnasamanvitasyApi sarvatra bhavyasamudAye'nugrahapravRttasya hitaiva pravRttiriti // 11 // : yogadIpikA : eteSAM trayANAM viSayavibhAgamAha - Adya ityAdi, cArItyAdi / Adhe-zrutajJAne iha-jagati manAga-ISatpuMsastadvataH puruSasya tadAgAtzrutamayajJAnAnurAgAddarzanagraho-asatyapakSapAto bhavati yathA 'idaM mayoktamidameva ca pramANaM nyAyAd' iti, asau darzanagraho 'asmadIyaM darzanaM zobhanamanyadIyamazobhanam' ityevaMrUpo have zrutamaya, ciMtAmaya ane bhAvanAmaya H A traNa jJAnanA viSaya vibhAgane tathA te jJAnonAM phaLane zAstrakAra bhagavaMta be zlokamAM batAve che. (1) zrutamaya jJAnavALA AtmAne, zrutajJAnamAM kaMIka anurAgane kAraNe potAnA darzananI - dhanI 543 deg4nbhI cha. .d. "mamA zAkhamA bhAj sarasa (cha. // 4 sAyuM che, bIjuM sAcuM nathI." AvI pakaDa ene zrutajJAnathI thaI zake che. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15) SoDazaka prakaraNa - 11 dvitIye cintAmaye jJAne cintAyogAd atisUkSmasuyukticintanasambandhAt kadAcidapi kAle na bhavati / dRSTanayapramANarUpa-siddhAnta-sadbhAvo hi vidvAn sarvaM svaparatantroktamarthaM sthAnAvirodhena pratipadyate natvekAntatastatra vipratidyata iti / tathA cAha sammatau mahAmatiH - 'Niyaya-vayaNijja-saccA, savvaNayA paraviyAlaNe mohA / te puNa adiTTha-samao, vibhayaha sacce va alie va--- // 10 // [nijaka- vacanIya - satyAH sarvanayAH paravicAlane mohAH / tAn punaradRSTa-samayo, vibhajati satyAn vA'lIkAn vA // ] cArItyAdi / cArezvarako-bhakSayitA saJjIvanyA auSadhezca acarako'nupabhoktA tasya cAraNaM-abhyavaharaNaM tasya vidhAnato dRSTAntAt, carame bhAvanAmaye jJAne sati sarvatra-sarvajIveSu hitA-hitaheturvRttiH pravRttirna tu kasyacidahitA, samarasApattyA sarvatantrasamUharUpasvasamayavyutpattikRta-sarvAnugrahapariNatyA gAmbhIryAd-gambhIrAzayAt / dRSTAntazcAyaM-kAcit strI svapativazIkArAya kAJcitpabriAjikAM tadupAyamapRcchat, tayA ca kila kutazcitsAmarthyAtsa vRSabhaH kRtaH, taM cArayantI pAyayantI cA''ste / anyadA ca vaTavRkSasyAdhastAnniSaNNe tasmin puruSagave vidyAdharIyugmaM vihAyasastatrAjagAma / tatraikayoktaM 'ayaM svAbhAviko na gauH', dvitIyayoktaM 'kathaM tarhi svAbhAvikaH syAd ?' AdyayoktaM 'asya vaTasyAdhastAtsaJjIvanInAmauSadhirasti yadi tAmayaM carettadA sahajapurUpatAmAsAdayed' iti / tacca vidyAdharIvacanaM tayA striyA zrotrapatrAbhyAM ppe| tAM cauSadhi vizeSato'jAnAnayA sarvAmeva tatpradezasthAM cAriM cArita: sAmAnyataH patigavaH, yAvadasau saJjIvanImupabhuktavAMstAvadeva puruSaH saMvRttaH / yathA tasyAH striyAstasmin puMgave hitA pravRttirevaM bhAvanAjJAnAnvitasyApi sarva-bhavyasArthe'nugrahapravRttasya hitaiva pravRttiriti // 11 // gurvAdivinayarahitasya yastu mithyAtva-doSato vacanAt / dIpa iva maNDalagato bodhaH sa viparyayaH pApaH // 12 // daNDIkhaNDanivasanaM bhasmAdivibhUSitaM satAM zocyam / pazyatyAtmAnamalaM grahI narendrAdapi hyadhikam // 13 // (2) ciMtAmayajJAnamAM atisUkSma, sacoTa ane suMdara yuktio pUrvakanuM ciMtana hovAthI potAnA darzanano Agraha hoto nathI. parantu naya ane pramANathI vastutattvanuM jJAna karanAra, buddhimAna, vidvAna sva-para sakaLazAstramAM kahelI yuktiyukta vAtone haMmeza svIkAre che. 10 (3) bhAvanAmaya jJAnamAM cAricaraka saMjIvanI acaraka cAraNa nyAyathI, gAMbhIrya temaja sarvajIvonA anugrahathI IcchArUpa samarasApattithI sarvajIvonuM hita karavAnI vRtti rahelI hoya che. koInA paNa ahitanI bhAvanA hotI nathI. dagaMta prasiddha hovAthI bhAvAnuvAda lIdho nathI. 11 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 11 mohavikArasametaH pazyatyA''tmAnamevamakRtArtham / tadvyatyayaliGgarataM, kRtArthamiti tad grahAdeva // 14 // samyagdarzanayogAj jJAnaM tad granthibhedataH paramam / so'pUrvakaraNataH syAjjJeyaM lokottaraM tacca // 15 // lokottarasya tasmAnmahAnubhAvasya zAntacittasya / aucityavato jJAnaM zeSasya viparyayo jJeyaH // 16 // :vivaraNam : 'viparyayo mohato'nya' ityuktaM, sa punaH ka ityAha - gurvaadiityaadi| gurvAdivinayarahitasya gurUpAdhyAyAdivinaya-vikalasya yastu-yaH punarmithyAtvadoSato-mithyAtvadoSAttatvArthAzraddhAna-rUpAd, vacanAd-AgamAd, dIpa iva maNDalagato-maNDalAkAro bodhaH-avagamastaimirikasyeva / sa tathAvidho bodho vacanAd bhavannapi adhyAropadoSato viparyayo-mithyApratyayarUpa: padamAtravAcyArthaviSayaH pApaH svarUpeNa varttate // 12 // viparyaya eva prastute dRSTAntagarbhamupanayamAha kArikAdvayena-daNDItyAdi / mohetyAdi / daNDIkhaNDaM prasiddhaM nivasanaM-paridhAnamasyeti daNDIkhaNDanivasanastaM bhasmAdibhirvibhUSitaM-vicchuritaM bhasmAdivibhUSitaM satAM-satpuruSANAM zocyaM-zocanIyaM pazyati-avalokayati, AtmAnamalaM-atyarthaM grahI-grahavAn narendrAdapi hyadhikaMcakravartino'pyadhikaM yatheti gamyate // 13 // - mohavikArasameto-manovibhramadoSasamanvitaH pazyatyAtmAnamevamakRtArthaM santaM viparyayabodhavAn kRtArthamiti pazyati, tasya- kRtArthasya vyatyayena yAni liGgAni teSu ratastaM tadvyatyaya-liGga-ratam, anenAkRtArthattvameva vastuvRttyA darzayati, evaMvidho'pi kRtArthamiti kuto manyate?, tadgrahAdeva-sa cAsau grahazca tadgrahaH tasmAdeva-vivakSita-grahAvezAdeva, evaM grahagRhItena viparyayavata upanayaH kRtaH // 14 // A traNa jJAna sivAyanuM jJAna, mithyAtvadoSanA kAraNe ajJAna che. e hakIkatanI have spaSTatA kare che. jJAnadAtA upAdhyAyabhagavaMta Adi guruonA vinayathI rahita AtmAnuM, mithyAtvadoSanA kAraNe, AMkhanA taimirika doSavALAne jema dIvAnI AjubAjumAM goLAkAra maMDaLanI bhrAMti thAya che tema, AgamavacanathI thato evo bodha paNa ajJAna che, pApano hetu che. 12 have daSTAMta ApavApUrvaka prastuta viparIta jJAnano be gAthA dvArA upasaMhAra kare che. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15) SoDazaka prakaraNa - 11 jJAnaviparyayayoH svAmyupadarzanArthamidaM kArikAdvayamAha- smygityaadi| lokottretyaadi| samyagdarzanayogAt-tattvArtha-zraddhAna-sambandhAd jJAna-samyagjJAnaMtat-samyagdarzanaM granthibhedato-granthibhedAt paramaM-pradhAnaM svarUpato vartate, sa-granthibhedo niyamata evApArddhapudgala-parAvarttAdhika-saMsAracchedIapUrvakaraNataH syAd-apUrva-pariNAmAd bhavet, 'jJeyam lokottaraM tacca' tacca-apUrva-karaNaM lokAt sarvasmAdapyuttaraM-pradhAnaM jJeyam, apUrvakaraNaMapUrvapariNAmaH zubhaH, anAdAvapi saMsAre teSu teSu dharma-sthAneSu sUtrArtha-grahaNAdiSu vartamAnasyApyasaJjAtapUrva itikRtvA // 15 // ___lokAduttaraH-pradhAno jJAnavAniha gRhyate, tasya lokottarasya, tasmAditi nigamane, mahAnubhAvasya-acintya-zakteHzAntacittasya-upazAnta-manasaH aucityavata-aucityayuktasya jJAnam, anena jJAnasvAmI nidarzitaH, zeSasya-uktaguNaviparItasya viparyayo-jJeyo, jJAnatrayAdanyaH pada-mAtra-vAcyArtha-viSayaH pUrvokta iti // 16 // ityAcArya- zrImadyazobhadrasUrikRta- SoDazAdhikAravivaraNe ekAdaza adhikAraH // : yogadIpikA : uktaM jJAnatrayasvarUpam, athaitdvipryysvruupmaah-gurvaadiityaadi| gurvAdInAmupAdhyAyAdInAM vinayarahitasya yastu mithyAtvadoSataHtattvArthAzraddhAna-doSAd vacanAd AgamAd dIpa iva maNDalagato maNDalAkAraviSayo bodhastaimirikasyeva, sa bodho vacanAdbhavannapi doSajatvAd viparyayo mithyA-pratyayaH pada-mAtra-vAcyArthaviSayaH pApa:pApahetuH // 12 // viparyaya eva prastute dRssttaant-grbhmupnymaah-dnnddiityaadi| daNDI-khaNDaM-kRta-sandhAna-vizeSaM jIrNa-vastraM tannivasanaM-paridhAnaM yasya sa tathA tN| bhasmAdibhirvibhUSitaM-vicchuritaM satAM-satpuruSANAM zocyaM-zocanIyaM pazyatiavalokayati alam-atyarthamAtmAnam, grahI svAgrahavAn, narendrAdapi hi-cakravartino'pi hi adhikam-atizayitaM yatheti gamyeti // 13 // jema koI mANasa sAMdhAvALuM jIrNavastra pahere, bhasma vagerethI vibhUSita thAya... A enuM svarUpasanduruSone zocanIya hovA chatAM Agrahavaza e potAnI jAtane cakravartI karatAM paNa adhika mAne che. e ja rIte viparIta bodhavALo ajJAna ane mAnasika bhramaNAvALo AtmA potAnAmAM kRtArthatAnAM koI lakSaNa na hovA chatAM, are ! akRtArthatAnAM lakSaNa hovA chatAM manamAnyA zAstrabodhane AdhAre potAne kRtArtha mAne che, jJAnI mAne che. 13-14 - have jJAna ane ajJAnanA svAmI batAvatAM kahe che ke- jenAmAM samyagadarzana hoya, enA Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 11 (15) mohetyAdi / mohavikAreNa-manovibhramadoSeNa samanvitaH puruSa evaM grahagRhItatayA AtmAnamakRtArthaMsantaM kRtArthaM pazyati, kiMbhUtaM? tasya kRtArthasya vyatyayena yAni liGgAni teSu rato yaH sa tathA tam / anena vastuvRttyAkRtArthatvamevAha / viparyayadarzane ko heturatrAhaiti-amunA gurvanadhInatAdilakSaNena-prakAreNa, tasya mohavikArasya grahaHkarmazaktirUpeNA''tmanyupAdAnaM tata eva / kRtArthamiti pazyatIti yojanAyAM cetyuktattvena prathamApattiH samAdheyA // 14 // jJAnaviparyayayoH svAmyupadarzanArthamAha kArikAdvayaM-samyagityAdi - loketyAdi / samyagdarzanasya tattvArthazraddhAnasya yogAd jJAnaM bhavati, tat samyagdarzanaM paramaM-pradhAnaM granthibhedato bhavati, sa granthibhedo niyamata evApArddhapudgalaparAvarttAdhikasaMsAracchedIapUrvakaraNato yathApravRttottarapariNAmavizeSataH syAt, taccApUrva-karaNaM lokAt sarvasmAdapyuttaraM pradhAnaM anAdau saMsAre sUtrArthagrahaNAditattaddharmasthAnasampattAvapyajAtapUrvattvAt // 15 // . tasmAllokottarasya lokAtItacAritrasya mahAnubhAvasya-acintyazakteH zAntacittasya-upazAntamanasa aucityavata-aucityayuktasya jJAnaM jJeyaM zeSasyoktaguNaviparItasya viparyayaH padamAtravAcyArthaviSayo viparyAso jJeyaH // 16 // iti nyAyavizAradamahopAdhyAya-zrImadyazovijayagaNipraNIta 'yogadIpikA' vyAkhyAyAM ekAdaza adhikAraH // ||iti sjjnyaanaadhikaarH|| ja jJAnane jJAna kahevAya. zreSThakoTinuM e samyaggadarzana apAIpudgalaparAvartathI adhika saMsAranA aMtane karanAra graMthibhedathI thAya. e graMthibheda apUrvakaraNathI thAya ane A apUrvakaraNa eTale apUrva zubha AtmapariNAma, anAdi saMsAramAM sUtrArthanuM grahaNa karavuM vagere vividha dharmasthAnonI ArAdhanA karatA jIvane pUrve kyAreya AvuM apUrvakaraNa thayuM nahotuM tethI te lokottara apUrvakaraNa kahevAya. AvA apUrvakaraNavALo jJAnI paNa lokottara che. mahAnubhAva eTale ke acinya zaktivALo che. upazAMta manavALo ane aucityayukta che. AvA jIvano zAstrabodha e samyagujJAna che. ethI viparIta guNavALA jIvano zAstrabodha, upara kahelA zrutajJAnAdi traNe jJAnathI viparIta bodha che, viparItajJAna che. emAM pUrve kahelo mAtra zabdArthano ja prakAza hoya cha. 15-16 agiyAra SoDaza samApta........ Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||dvaadshH dIkSAdhikAritvAdhikAraH // asmina sati dIkSAyA adhikArI tattvato bhavati sttvH| itarasya punardIkSA vasantanRpasannibhA jJeyA // 1 // :vivaraNam : sAmprataM jnyaantrybhaavaabhaavyordiikssaadhikaaritvaandhikaaritv-prtipaadnaayaahasminnityaadi| asmin-jJAnatrayesati-vidyamAnedIkSAyA-viratirUpAyAadhikArI-adhikAravAn zAstranayoditattvena tattvataH-paramArthato bhavati sattvaH pumAn / itarasya-anadhikAriNaH punardIkSA-vratarUpA vasantanRpasannibhA-viDambanAprAyA caitramAsa-parihAsakRtarAjasannibhA mukhyanRpadIkSAvad dIkSAkAryAkaraNena jJeyA-jJAtavyA // 1 // : yogadIpikA : ___jJAnatrayaM prAguktaM / tadbhAvAbhAvAbhyAM dIkSAdhikArAnadhikArau prtipaadyissuraahasminnityaadi| asmin-jJAnatraye sati dIkSAyA-viratirUpAyA adhikArI adhikAravAn tattvataH paramArthato bhavati sattvaH-pumAn / itarasya-anadhikAriNaH punaH dIkSA vasantanRpasannibhA caitramAsaparihAsakRta-rAjatulyA viDambanaprAyatvena jJAtavyA // 1 // zreyo-dAnAdaziva-kSapaNAcca satAM mateha dIkSeti / sA jJAnino niyogAd, yathoditasyaiva sAdhvIti // 2 // 12 - hIkSAdhikAra So'za / traNa jJAnavALo AtmA dIkSAno adhikArI bane che, dIkSA mATe yogya che, traNa jJAna vinAno AtmA dIkSA mATe anadhikArI che, ayogya che. e hakIkata have zAstrakAra bhagavaMta A bAramA SoDazakamAM samajAve che. thatajJAna, ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAna hoya to ja e jIva tAttvika rIte dIkSAno adhikArI bane che. anadhikArI jIvanI dIkSA hoLInA rAjA jevI che. prAyaH e viTaMbaNArUpa che, kAraNa ke mukhya rAjAnI jema enAthI dIkSAnuM kArya siddha thatuM nathI. 1 - have "dIkSA" zabdano artha batAvavApUrvaka AvI dIkSA jJAnIne ja hoI zake e hakIkata spaSTa kare che. dikSA zabdamAM "dI akSara dAnanA arthamAM che. tethI dIkSA zreyanuM-kalyANanuM dAna 42cha. ane 'kSa' akSara kSayanA, bhAvavAnA arthamA cha. tethI dIkSA zivano Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 12 :vivaraNam : adhunA dIkSAyA nirukta mupadarzayan jJAnina eva tAM niyamayannAha - zreya ityaadi| zreyodAnAt zreyaH-sundaraM tasya dAnaM-vitaraNaM tasmAd, azivaMpratyavAyastatkSapaNAcca-tannirasanAcca satAM-munInAM matA-abhipretA iha-pravacane dIkSeti prAguktA, iti-evamanayA niruktaprakriyayAsA-dIkSAjJAnino-jJAnavatoniyogAd-niyogena yathoditasyaiva-adhikAriNa eva sAdhvIti-niravadyA vartate // 2 // : yogadIpikA : dIkSApadaniruktamupadarzayan jJAnina eva tAM nigmynnaah-shrey-ityaadi| zreyasaH-kalyANasya dAnAd azivasya-pratyavAyasya kSapaNAcca satAM-munInAM matAabhipretA, iha-pravacane dIkSA iti-evamanayA niruktaprakriyayAsA dIkSA jJAnino niyogAdniyamAd yathoditasyaiva-adhikAriNa eva sAdhvIti-niravadyA varttate // 2 // yo niranubandha-doSAcchAddho'nAbhogavAn vRjinbhiiruH| gurubhakto graharahitaH so'pi jJAnyeva tatphalataH // 3 // cakSuSmAnekaH syAdandho'nyastanmatAnuvRttiparaH / gantArau gantavyaM prApnuta etau yugapadeva // 4 // yasyAsti sakriyAyAmitthaM saamrthyyogytaa'viklaa| gurubhAvapratibandhAddIkSocita eva so'pi kila // 5 // vivaraNam : nanu ca yadi jJAnina eva niyamena sAdhvI dIkSA, tataH kathaM pUrvoktajJAnatrayavikalAnAM Apattino, duHkhano nAza kare che. jainazAsanamAM munio mATe AvI dIkSA ja mAnya rAkhavAmAM AvI che. AvI sArAmAM sArI eTale ke niravadya, niSpApa dIkSA pUrve kahI gayA te jJAnIne ja hoya che. 2 praznaH nizcitarUpe jJAnIne ja nirava dIkSA hoya to, pUrve kahelA traNa jJAnathI rahita mASatuSa vagere munione dIkSA kalyANakAriNI banI, ema zAstramAM saMbhaLAya che - te kaI rIte ghaTe? uttara : je jIvanA rAgAdi ke jJAnAvaraNIyAdi doSo niranubaMdha hovAnA kAraNe, e doSonI paraMparA cAlavAnI nathI. evo je jIva 1. zraddhAvAna che, 2. saMsArathI virakta hovAnA kAraNe pApabhIrU che. 3. guru upara bahumAnavALo hovAthI gurubhakta che, ane mithyA abhinivezathI rahita che te jIva bhale sUkSma buddhigamya-sUkSma buddhithI samajI zakAya evA zAstranA sUkSmArthano jJAtA na hoya to paNa te jJAnI che, kema ke - saMsArano virAga, pApano bhaya, gurubhakti Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15) SoDazaka prakaraNa - 12 mASatuSaprabhRtInAM samaye sA zreyasI ityAzaGkyAha - ya ityAdi / - ya evaMvidho niranubandhadoSAcchrAddhaH niranubandho-vyavacchinnasantAno doSo-rAgAdiH niranubandhazcAsau doSazca niranubandhadoSaH tasmAcchrAddhaH-zraddhAvAn, yastu sAnubandhadoSAnirupakramakliSTakarmalakSaNAt kathaJcicchrAddho bhavati sa neha gRhyte|anaabhogvaan anAbhoga:aparijJAnamAtrameva kevalaM-granthArthAdiSu sUkSmabuddhigamyeSu sa vidyate yasya sa tathA, vRjinaMpApaM tadbhIruva'jinabhIruH saMsAraviraktattvena, guravaH- pUjyAsteSu bhakto gurubahumAnAd, graha:Agraho mithyAbhinivezastena rahito graharahitaH, anena samyagdarzanavattvamasyA''vedayati, so'pi ya evamuktavizeSaNavAn jJAnyeva-jJAnavAneva, tatphalato-jJAnaphalasampannatvena, jJAnasyApi hyetadeva phalaM saMsAraviraktatvagurubhaktimattvAdi, tadasyApi vidyate itikRtvA // 3 // kathaM punarjJAnaphalaM mASatuSAdergurubahumAnamAtreNa tathAvidha-jJAnavikalasya sanmArgagamanAdItyAzaGkyAha-cakSuSmAnityAdi / ____ cakSuramalanupahataM vidyate yasya sa cakSuSmAn ekaH-kazcit syAt-bhavetpuruSo mArgagamanapravRttaH andho dRSTivikala anyaH-tadaparaH, kevalaM mArgAnusAritayA viziSTavivekasampannatvena ca tanmatAnuvRttipara:-cakSuSmato mataM-abhiprAyo vacanaM vA tanmUlaM tadanuvRttipara:-tadanuvartanapradhAnaH, zeSAnumatavartanaparityAgena, etau dvAvapi cakSuSmatsadandhau gantArau-gamanazIlau anavarataprayANakavRttyA gantavyaM-vivakSita-nagarAdi, prAptuta etau yugpdev-ekkaalmev| idamuktaM bhavati-cakSuSmAn purastAd vrajati andhastu pRSThataH, evamanayojatorekapadanyAsa ane mithyAbhinivezano tyAga vagere jJAnanuM AvuM phaLa munio paNa pAmelA hatA tethI temane paNa dIkSA kalyANakAriNI banI hatI. je jIvo sAnubaMdha doSavALA hoya, eTale ke je jIvonI rAgAdinI ke kliSTa karmonI paraMparA aTakI na hoya evA zraddhAnaMta jIvo paNa jJAnanuM phaLa pAmI zakatA nathI. tethI teo dIkSAnA adhikArI nathI emanI dIkSA kalyANakAriNI banI zakatI nathI. 3 prazna : sUtrArthanA sUkSmajJAnathI rahita mASatuSAdine jJAnanA phaLathI ane gurunA bahumAna mAtrathI sanmArgagamana Adi kaI rIte? uttara : eka nirmaLa cakSuvALo mANasa musApharI karavA taiyAra thayo hoya, bIjo AMdhaLo mANasa viziSTa vivekasaMpanna hovAne kAraNe dekhanAra mANasane anusarI mArge cAlanAro hoya, bIjA koInuM kathana mAnyA vagara dekhatA mANasane ja anusarato hoya to te AMkhavALo ane AMdhaLo banne ekadhAryuM prayANa karI Icchita nagare eka sAthe ja pahoMce che. AmAM AMkhavALo AgaLa hoya, AMdhaLo tenAthI eka DagaluM pAchaLa cAlato hoya to Icchita nagare pahoMcavAmAM Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15). preDazaka prakaraNa - 12 evAntaraM, nAparaM mahad, yadi vA tadapi samAnapadanyAsayoH sAhityena bAhulagnayovrajato stItyevam ekakAlA prAptavyanagarAdisthAnaprAptirdvayorapIti, yathaivametayontiraM tathA guru-mASatuSakalpaziSyayoJjanyajJAninoH phalaM prati sanmArgagamanapravRttayormArgaparyantaprAptau muktyavasthAyAM na kiJcidantaramiti garbhArthaH // 4 // ___ evaM samAnaphalatvaM jJAnyajJAninoH pratipAdya dIkSArhatvaM vizeSajJAnAsamanvitasyApi drshyti-ysyetyaadi| yasya viziSTajJAnarahitasyApi, asti vidyate sakriyAyAM sadAcAre ittham anena prakAreNa sAmarthyena samAnaphalasAdhakatva-rUpeNa yogyatA'vikalA-paripUrNA guruSudharmAcAryAdiSu bhAvapratibandhAd-bhAvataH pratibaddhatvena hetunA dIkSocita eva-dIkSAyogya eva sa prastutaH, kiletyAptAgamavAdaH, yataH saMsAravirakta evAsyA adhikArI, zeSaguNavaikalye'pItyuktam // 5 // : yogadIpikA : nanu yadi jJAnina eva dIkSA sAdhvI tadA kathaM prAguktajJAnatrayavikalAnAM mASatuSAdInAM samaye sA zreyasI zrUyata ityAzaGkyAha-ya ityaadi| yo niranubandhAd-vyavacchinnasantAnAddoSAd-jJAnAvaraNAdeH zrAddhaH-zraddhAvAn yastu sAnubandhadoSAnnirupakramakliSTakarma-lakSaNAjjAtabhAvapratighAtaH kathaJcicchrAddho bhavati sa neha gRhyate, anAbhogaH sUkSmadhIgamyagranthArthA'parijJAnamAtraM sa eva yasyAsti sa anAbhogavAn, vRjinAt pApAd bhIrubhavaviraktatvAd, guruSu-pUjyeSu bhaktastabahumAnitvAd, grahaH mithyAbhinivezastena rahitaH so'pi-ya IdRguktavizeSaNavAn jJAnyeva-jJAnavAnevatatphalatojJAnaphalabhAvAt, jJAnenA'pi bhavaviraktatvAdiphalaM kriyate tadasyApyastItikRtvA // 3 // phalatulyatAyAmeva dRssttaantmaah-ckssussmaanityaadi| ekaH kazcitpuruSo mArgagamanapravRttaH cakSuSmAn-nirmalAnupahatanetraH syAd anyo'ndho dRga-vikalastasya cakSuSmato mataM-vacanaM tadanuvRttiparaH pradhAno mArgAnusAritA eka ja DagalAnuM aMtara paDe ane jo AMdhaLo AMkhavALAno khabho pakaDIne eka sAthe cAle to baMne eka sAthe ja Icchita nagare pahoMce che. garbhita artha e che ke A AMkhavALAne ane AMdhaLAne Icchita nagare pahoMcavAmAM AMtaruM paDatuM nathI tema, guru ane mASatuSa jevA ziSyane ke je eka jJAnI che ane bIjo ajJAnI che, e baMnenI eka sAthe prayANanI-gamananI pravRtti cAle che. tethI Icchita mokSAvasthAne pAmavAmAM AMtaruM paDatuM nathI. 4 A rIte jJAnI tema ja ajJAnIne maLatuM samAna phaLa batAvIne have bIjI rIte vizeSa jJAna Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 12 prayojakAdRSTenAnyAnuvRtti-vyAvartanAt / etau dvAvapi cakSuSmatsadandhau gantArau-gamanazIlau anavarataprayANapravRttyA gantavyamabhimatanagarAdi yugapadeva-ekakAlameva prAptutaH tayorapRSThabhAvena vajratorekapadanyAsa evAntaraM na mahad, yadvA tadapi tulyapadanyAsayorekazreNyA bAhulagnayorvajatornAstIti dvayoryugapatprAptavya-prAptiH / evaM jJAnyajJAninorapi sanmArgagamanapravRttayormuktipuraprAptau nAntaramiti garbhArthaH // 4 // itthaM jJAnivadajJAnino'pyuktarUpasya tulyaphalattvAd dIkSAyogyatvamiti drshytiysyetyaadi| yasya viziSTajJAnarahitasyApyasti sakriyAyAM sadAcAre, itthamanena prakAreNa sAmarthyasamAnaphalajananazaktireva yogyatA-uttamatA guruSu dharmAcAryAdiSu bhAvapratibandhAdantaraGgasambandhAt so'pi dIkSocita eva kiletyAptAgamavAdaH zeSaguNavaikalye'pi saMsAravirakta evAtrAdhikArIti bhAvaH // 5 // deyA'smai vidhipUrvaM samyaktantrAnusArato dIkSA / nirvANabIjameSetyaniSTaphaladAnyathAtyantam // 6 // :vivaraNam : idAnIM dIkSAyAH samAnaphalatayA deyatvAmabhidadhAno viSamaphalasya cAdeyatvamupadarzayannidamAha-deyetyAdi / deyA-dAtavyA asmai-yogyAya vidhipUrvaM samyag-avaiparItyena tantrAnusArataHzAstrAnusArato dIkSA-vratarUpA nirvANasya bIjaM mokSasukhayorhetutvena eSeti dIkSaiva, aniSTaphaladA-viparyayaphalA anyathA ayogyAya dIyamAnA atyantaM-atizayeneti // 6 // rahita AtmAne paNa dIkSAnI yogyatA batAve che. viziSTa jJAna rahita hovA chatAM sankriyA - sadAcAra, cAritrapAlanamAM jenI sAmarthyarUpa yogyatA paripUrNa che temaja je guruAdine AdhIna che - arthAt guruAjJAno pAlaka hovAthI te paNa dIkSA mATe lAyaka che. Apta puruSonA Agamavacanono abhiprAya paNa evo ja che ke - bIjA guNo ochA vadhatA hoya to cAle paNa jene saMsAra upara kharekhara vairAgya jAgyo hoya to te dIkSAno adhikArI che. 5 A rIte jJAnI guru jevuM phaLa, ajJAnI ziSyane maLatuM hoya to tene dIkSA ApavI paNa viSama phaLavALAne dIkSA na ApavI. e batAve che. yogya jIvane zAstrAnusAre vidhipUrvaka vratarUpa dIkSA ApavI. A dIkSA mokSasukhano hetu hovAthI nirvANanuM bIja che. e dIkSA jo ayogyane ApavAmAM Ave to atyaMta aniSTa phaLa ApanArI bane che. saMsAranI vRddhi e enuM aniSTa phaLa che. 6 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 SoDazaka prakaraNa - 12 :: yogadIpikA : itthaM dIkSAyAH phalasAmye AdeyatvaM tadvaiSamye caanaadeytvmityaah-deyetyaadi| asmai yogyAya vidhipUrvaM samyag-avaiparItyena tantrasya-zAstrasyAnusArato dIkSA deyA iti-amunA prakAreNa yogyAya dIyamAnA[eSA] dIkSA nirvANasya mokSasya bIjaM, anyathA ayogyadAne atyantam-atizayena aniSTaphaladA-durantasaMsAraphalA // 6 // dezasamagrAkhyeyaM viratiyA'so'tra tadvati ca samyak / tannAmAdisthApanamavidrutaM svaguruyojanataH // 7 // nAmanimittaM tattvaM tathA tathA coddhRtaM purA ydih| tatsthApanA tu dIkSA, tattvenAnyastadupacAraH // 8 // kIrtyArogya-dhruvapada-samprApteH sUcakAni niyamena / nAmAdInyAcAryA vadanti tat teSu yatitavyam // 9 // tatsaMskArAdeSA, dIkSA sampadyate mahApuMsaH / pApaviSApagamAt khalu, samyaggurudhAraNAyogAt // 10 // : vivaraNam : kA punariyaM dIkSetyAha - deshetyaadi| dezAkhyA samagrAkhyA ceyaM dIkSA viratirucyate, dezavirati-dIkSA sarvavirati-dIkSA cetyarthaH, nyAso-nikSepaH, atra dIkSAyAM vratanyAsa ityarthaH, sA vidyate yasya sa tadvAn tasmin tadvati ca puruSe dezadIkSAvati sarvadIkSAvati ca samyak-samIcInaM saGgataM 'tannAmAdisthApanaM teSAM-pravacanaprasiddhAnAM nAmAdInAM caturNAM sthApanaM-AropaNaM avidvataMupadrava-rahitamanupaplavamiti-yAvat, kathaM tannAmAdisthApanaM? 'svaguruyojanataH'svagurubhiH praza: mAhImArnu sva35 zuMcha ? uttaraH A dIkSA viratisvarUpa che. e viratisvarUpa dIkSA be prakAranI che. (1) dezavirati hI (2) sarvaviti kSau. A dIkSAmAM sArI rIte upadravarahitapaNe vratanuM tathA nAmAdi cAra prakAranuM sthApana guru dvArA svacchatAnusAra potAnI paraMparA mujaba karAya che. 7. prazna : dIkSAnA viSayamAM potAnA gurubhagavaMte ApelA viziSTa nAmane zAthI mahattvanuM nimitta gaNavAmAM Ave che? uttara : te nAmamAM je tattva rahyuM hoya, je guNa hoya te guNa dIkSitamAM Ave che. jema ke prazAMta evuM nAma pADyuM hoya to prathama guNanI prApti thAya. nAmamAM rahelA artha mujaba e guNanuM smaraNa vagere thavAthI e guNanI prAptino udyama thAya che. A jainazAsanamAM pUrve mahAtmAoe Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 12 AtmIya-pUjryojanaM-sambandhanamaucityena yatra (prayantare 'yatra' nAsti)yannAmAdInAM tataH sakAzAt // 7 // kathaM punarviziSTanAma-nyAsasya svagurubhiH prasAdIkRtasya dIkSAnimittatvamiti manyamAnaM paraM prtyaah-naametyaadi| . nAmanimittaM-nAmahetukaM tadbhAvaH tattvaM nAmapratipAdyaguNAtmakatvaM, kRtaprazAntAdinAmnaH prazamAdirUpopalambhAt, tannAmnaiva ca tadguNa-smaraNAdhupalabdheH, tathA tathA coddhRtaM-tena tena svarUpeNoddhRtaM-udUDhaM kRta-nirvAhaM purA-pUrva, yad-yasmAd iha-pravacane munibhiH, tatsthApanA tu-tasyaiva nAmnaH sthApanaiva nAmanyAsa eva dIkSA-prastutA tattvena-paramArthena, anyastadupacAra:-anya-kriyAkalApastadupacArastasyAH-dIkSAyA upacAro varttate, vidyopacAravat(0cArAt iti pratyantare) // 8 // kasmAtpunarnAmAdinyAse mahAnAdaraH kriyata ityAzaGkyAha-kIrtyAdItyAdi / kIrtiHzlaghA, Arogya-nIrujatvaM prAktana-sahajautpAtikarogaviraheNa, dhruvaM-sthairya bhAvaprAdhAnyAnnirdezasya padaM-sthAnaM viziSTapuruSAvasthArUpamAcAryatvAdi kIrtizcArogyaM ca dhruvaM ca padaM cakIrtyArogya-dhruva-padAni teSAM saMprAptiH-apUrvalAbhastasyA aprApti-pUrvikAyAH prApteH sUcakAni-gamakAni niyamena-avazyantayA nAmasthApanAdravyabhAvarUpANiAcAryA:pUjyA vadanti-bruvate / tat-tasmAtteSu nAmAdiSu yatitavyaM yatno vidheyaH / iha cedaM tAtparyamavaseyaM-anvarthanAmno hi kIrtanamAtrAdeva zabdArthapratipatterviduSAM prAkRtajanasya ca manaHprasAdAtkIrtirAvirbhavati, yathA sudharma-bhadrabAhusvAmiprabhRtInAmuttamapuruSANAM pravacane kIrtirudapAdi, sthApanA'pyAkAravatI rajoharaNamukhavastrikAdidhAraNadvAreNa bhAvagarbha pravRttyA Arogyamupajanayati, dravyamapyAcArAdizrutaM sakalasAdhukriyA cAbhyasyamAnA vratasthairyopapattaye prabhavati, bhAvo'pi samyagdarzanAdirUpaH pUrvokta padAvAptaye sampadyate, na hi viziSTa e rIte nAmane sArthaka karyuM che mATe ja vAstavamAM nAmanI sthApanA e ja dIkSA che. bAkI AgaLa pAchaLanI kriyA dIkSAno upacAra mAtra che. athavA e kriyA mukhyadakSAnA aMgarUpa che. 8 prazna: dIkSAnA viSayamAM nAmAdinI sthApanAne zAthI ATaluM mahattva apAya che? uttara : nAma-sthApanA-dravyasanemAva. mAyAranI sthApanAthI bhazI, Arogya, zairya (dhruva) ane AcAryAdi padanI prApti thAya che. e pUrve kyAreya prApti na thaI hoya evI A cAra vastunI prAptinI sUcaka nAmAdinI sthApanA che, ema pUrvAcAryabhagavaMto pharamAve che. mATe nAmAdinI sthApanA karavI joIe. nAmAdinI sthApanAmAM prayatna karavo joIe e kathananuM tAtparya e che ke - (1) arthayukta Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 12 (16) bhAvamantareNA''gamoktaviziSTapadAvAptirbhAvato bhavati / athavA sAmAnyenaiva kIrtyArogya-mokSasamprApteH sUcakAni sarvANyeva nAmAdIni // 9 // kimiti dIkSAprastAve nAmAdiSu ytitvymityaashngkyaah-tdityaadi| tatsaMskArAd-nAmAdisaMskArAd, eSA-dvividhA dIkSA-vratarUpA sampadyate-sambhavati mahApuMso-mahApuruSasya, na hyamahApuruSA vratadhAriNo bhavanti, pApaM viSamiva pApaviSaM tasyApagamataH khalu-apagamAdeva pApaviSayopigamAt, viSApahAriNI dIkSeti keSAJcit prasiddhistadanurodhAdikamuktaM pApaviSApagamAdeva dIkSeti / samyag-avaiparItyena guruzca dhAraNA ca gurudhAraNe tAbhyAM yogaH-sambandhastasmAd gurudhAraNAyogAda, guruyogAtpApApagamo, dhAraNAyogAdeva viSApagama iti // 10 // : yogadIpikA : kA punariyaM dIkSetyAha - dezetyAdi / dezAkhyA samagrAkhyA ceyaM dIkSA viratirucyate dezaviratidIkSA sarvaviratidIkSA cetyarthaH / atra dIkSAyAMnyAso-vrata-pratijJAkAlavihitAcAraH teSAM pravacanaprasiddhAnAM nAmAdInAM caturNAM sthApanamAropaNaM; avidrutaM vidravarahitamanupaplavamiti yAvat / kathaM tannAmAdisthApanaM ? svagurubhiryojanaM svajItAnurodhena vidhAnaM tataH // 7 // nAmanyAsasya dIkSAnimittatve ko heturityata aah-naametyaadi| yad yasmAn nAmanimittaM-nAmahetukaM tattvaM-nAmapratipAdyaguNavattvaM prazAntatAdijananAbhiprAyeNa AptakRtaprazAntAdi-nAmnaH prazamAdirUpopalambhAt / tattannAmnaiva tattadabhiprAyasmaraNAt tadguNAnukUlapravRttyA tattadguNasiddheH / tathA tathA ca-tena tena svarUpeNa uddhRtaM-kRtanirvAhaM iha-pravacane purA munibhiH| tasmAt tatsthApanA tu tatsthApanaiva tattvena nAmanA uccAraNamAtrathI vidvAna ke sAmAnyajanonuM mana prasanna thAya che. ethI jagatamAM kIrti thAya che.jema zAsanamAM sudharmAsvAmI, bhadrabAhusvAmI vagere uttama puruSone kIrti prApta thaI. (2) rajoharaNa-muhapatti vagere AkAra vALA sAdhuveSane bhAvapUrvaka dhAraNa karavArUpa sthApanAthI ArogyanI prApti thAya che. (3) dravya sthApanAmAM AcArAMga vagere zAstrono abhyAsa tema ja saghaLI sAdhukriyAno abhyAsa vratanA svairya mATe thAya che. (4) samyagadarzana Adi svarUpa bhAvanI sthApanAthI mahAna puruSanA sUcaka bhAva-AcArya Adi padanI prApti thAya che, viziSTa bhAva vinA AgamamAM kahela viziSTa padonI bhAvathI prApti saMbhavita nathI athavA sAmAnyathI nAmAdi cArenI sthApanA kIrti, Arogya, mokSapadanI prAptinAM sUcaka che. 9 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazakaprakaraNa - 12 paramArthena dIkSA anyaH kriyA-kalApastadupacAro nAma-sthApanArUpamukhyadIkSAkarmaNaH pUrvottarabhAvenAGga mAtrarUpa ityarthaH // 8 // evaM nAmanyAsasya dIkSAnimittatvaM sAdhitaM, sthApanAdinyAsasya tu tattve'vipratipattireveti nAmAdicatuSTaya-nyAsasya dIkSAtvAt pRthakphalapradarzanapUrvaM tatraiva ytnopdeshmaah-kiirtiityaadi| kIrtiH-zlaghA Arogya-nIrujatvaM prAktanasahajautpAtikarogavirahAd dhruvaM-sthairya bhaavprdhaannirdeshaat| padaM-viziSTa-puruSAvasthArUpamAcAryatvAdi, teSAM samprAptiHaprAptipUrvikA prAptistasyAH sUcakAni-gamakAni, niyamena-avazyantayA nAmAdIninAma-sthApanA-dravya-bhAvarUpANi AcAryAH- pUjyA vadanti tat-tasmAt-teSu-nAmAdiSu yatitavyaM-tadarthAnukUlyenA'tyAdaro vidheyaH / ayaM bhAvaH-anvarthanAmno hi kIrtanamAtrAdeva zabdArthapratIterviduSAM prAkRtajanasya ca manaHprasAdAd bahujanakRta-guNapravAdarUpA kIrtirAvirbhavati yathA sudharma-bhadrabAhuprabhRtInAm / sthApanApi rajoharaNa-mukhavastrikAdyAkArarUpA dhAryamANA bhaavgrbhprvRttyaa''rogymupjnyti| dravyamapyAcArAdizrutaM sAdhukriyA cAbhyasyamAnA vratasthairyopapattaye bhavati / bhAvo'pi samyagdarzanAdirUpaH prAguktapadAvAptaye sampadyate bhAvAcAryAdipadasya viziSTabhAvanimittatvAd, athavA sarvANi eva nAmAdIni sAmAnyena kIrtyArogyamokSaprApteH sUcakAni // 9 // nAmAdiSu yatne kRte dIkSAyAM kimAgatamityata Aha-tadityAdi / teSAM-nAmAdInAM saMskArAdeSA-dvividhA dIkSA vratarUpA sampadyate mahApuMsodRDhapratijJasya, pApameva viSaM tasyApagamAt khalu apagamAdeva viSApahAriNI dIkSeti keSAJcitprasiddhimanurudhyedamuktaM, samyag-avaiparItyena guroH-pApAhi-gAruDikasyAcAryasya dhAraNA yattattvaM tena yogAt sambandhAt // 10 // prazna : dIkSAnI bAbatamAM A rIte nAmAdinI sthApanAmAM zA mATe prayatna karavo joIe ? uttaraH nAmAdinA saMskArathI, pApaviSanA nAzavALI ane sArI rIte guru bhagavaMtanI AdhinatAvALI - Ama baMne prakAranI vratarUpa dIkSA mahApuruSane hoya che. dIkSA pApaviSane haranArI (ane keTalAkanA mate mAnavAmAM AvyuM che. e mAnya rAkhI pApaviSanA nAzathI dIkSA prApta thAya che ema samajavuM) tema ja pAparUpI sarpa mATe gArUDI samAna AcAryabhagavaMtAdi gurunI AdhinatAthI dIkSA prApta thAya che, dIkSA saMbhave che, mATe nAmAdino prayatna karavo joIe, ema kahyuM. 10 AvI dIkSA prApta thayA pachI sarvaviratidhara AtmAnI sthiti kevI thAya che, te batAve che. upara kahyA mujabanI dIkSA prApta thaI che ke nahi enuM liMga batAvatAM zAstrakAra bhagavaMto kahe che ke, dharma sivAyanuM bIjuM badhuM choDI, zAstrokta vidhipUrvaka jema bane tema dharmamAM ja ekamAtra Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 12 sampannAyAM cAsyAM, liGgaM vyAvarNayanti smyvidH| dharmaikaniSThataiva hi, zeSatyAgena vidhipUrvam // 11 // . : vivaraNam :'dIkSA sampadyate mahApuMsa' ityuktaM, tatsampattau sarvaviratasya yad bhavati tdaahsmpnnaayaamityaadi| sampannAyAM ca-saJjAtAyAM cAsyA-dIkSAyAM liGga-lakSaNaM vyAvarNayanti-kathayanti samayavidaH- AgamavedinaH, dharmaikaniSThataiva hi-dharmatatparataiva hi zeSatyAgena-dharmAdanyaH zeSastattyAgena tatparihAreNa vidhipUrva-zAstroktavidhAnapurassaraM yathA bhavati evaM zeSatyAgena dhamaikaniSThatA sevanIyA, nAnyatheti bhAvaH // 11 // : yogadIpikA: dIkSAsampattau kiM syAdityAha-sampannAyAmityAdi / sampannAyAM ca saJjAtAyAM asyAM dIkSAyAM liGgaM-lakSaNaM vyAvarNayanti-kathayanti samayavidaH siddhAntajJA etaditi zeSaH, etatkriyA ityapi adhyAhArya, dharmaikaniSThataiva hi dharmamAtrapratibaddhataiva hi zeSasyAnupAdeyasya tyAgena vidhipUrva-zAstranItyA // 11 // vacanakSAntirihAdau, dharmakSAntyAdisAdhanaM bhavati / zuddhaM ca tapo niyamAdyamazca satyaM ca zaucaM ca // 12 // AkiJcanyaM mukhyaM, brahmApi paraM sadAgamavizuddhaM / sarvaM zuklamidaM khalu, niyamAtsaMvatsarAdUrdhvam // 13 // :vivaraNam : asyAmeva sarvaviratidIkSAyAM kSAntyAdiyojanAmAryAdvayena darzayati -vacanetyAdi / vacanakSAntiH-AgamakSAntiH iha-dIkSAyAM Adau-prathamaM dharmakSAntyAdisAdhanaM bhavati, AdizabdAd dharmamArdavAdigrahaH / dharmakSAntyAdInAM sAdhanaM vacanakSAntirbhavati, tatparatA hoya arthAtu dharmamAM ja ekamAtra tatparatA e dIkSA prAptinuM lakSaNa che. 11. have A sarvavirati dIkSAmAM kSamA vagere kaI kaI sAdhanAo thAya che, te be gAthA dvArA batAve che. dIkSAnI zarUAtamAM vacanakSamAnI ArAdhanA thAya che. e dharmottara kSamA vagere daza prakAranA zramaNa dharmanuM sAdhana bane che. vacanakSamApUrvaka ja zuddha ane klezarahita bAra prakAranA tapanI prApti thAya che. saMyama, satya, pAhA - abhyaMtara zauya, pAhA - abhyaMtara tyAga35 sAyanya, zAstromAM kahyA mujabanuM aDhAra bhedavALuM vizuddha brahmacarya - ema kSamAdi daza prakArano vizuddha nirdoSa dharma prApta thAya che. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 12. tatpUrvakatvAtteSAm / zuddhaM ca-akliSTaM ca tapo dvAdazabhedaM niyamAd-niyamena yamazcasaMyamazca satyaM ca-avisaMvAdanAdirUpaM zaucaM ca bAhyAbhyantarabhedam // 12 // AkiJcanyetyAdi / akiJcanasya bhAva AkiJcanyaM mukhyaM-nirupacaritaM brahmApibrahmacaryam apiparaM-pradhAnaM sadAgamavizuddhaM-sadarthapratipAdaka AgamaH sadAgamastena vizuddhaMnirdoSa, sarva-pUrvoktaM dazavidhamapi kSAntyAdizuklamidaMkhalu-niraticAramidameva niyamAd itaravyAvRttyA zuklasya azuklanivartakatvAt, saMvatsarAdUrdhvaM kriyAmalatyAgena saMvatsarakAlAtyayena zuklaM bhavatIti // 13 // : yogadIpikA : asyAmeva sarvaviratidIkSAyAM kSAntyAdiyojanAmAha-vacanetyAdi / vacana-kSAntiH-AgamakSAntir iha dIkSAyAM Adau-prathamaM dharmakSAnterAdisAdhanaMpradhAnakAraNaM bhavati / idamupalakSaNaM tenAsyAmAdau vacana-mArdavAdikamapi dharmamArdavAdikAraNaM bhavatIti drssttvym| zuddhaM ca-akliSTaM ca tapo-dvAdazabhedaM niyamAn-nizcayena, yamazcasaMyamazca, satyaM-cAvisaMvAdanAdirUpaM, zaucaM ca bAhyAbhyantarabhedam // 12 // aakinycnymityaadi|aakinycnyN-nisskinycntvN bAhyAbhyantaraparigrahatyAgarUpaM, mukhyaMnirupacaritaM, brahmApi-brahmacaryamapyaSTAdazabhedazuddhaM, paraM-pradhAnaM sadAgamo-bhagavadvacanaM tena vizuddhaM-nirdoSa, sarvamidaM-dazavidhamapi kSAntyAdizuklaM-niraticAraMkhalu zabdo vAkyAlaGkAre, niyamAna-nizcayAt saMvatsarAdUrdhvaM varSaparyAyavyatikrame, kriyAmalatyAgena taduttaraM zuklIbhavanasvabhAvatvAt // 13 // dhyAnAdhyayanAbhiratiH prathamaM pazcAttu bhavati tanmayatA / sUkSmAlocanayA, saMvegaH sparzayogazca // 14 // sparzastattattvAptiH, saMvedanamAtramaviditaM tvanyat / vandhyamapi syAdetatsparzastvakSepatatphaladaH // 15 // dIkSA laIne bAra mahinA bAda kriyAmaLano kSaya thavAthI A badhuM ja guphala eTale niraticAra anecha athavA matiyA22hita bane cha. 12-13. diIkSA lIdhA bAda dIkSitane je je guNonI prApti thAya che te batAve che. zarUAtamAM dhyAna ane adhyayanamAM Asakti, rucipUrvakanI satata pravRtti ane tyArabAda emAM tanmayatA Ave che. dharmadhyAna ane zukaladhyAna ema dhyAna be prakAranuM che. dhyeyatattvanA guNomAM ekAkArapaNuM e dhyAna che. adhyayana eTale svAdhyAya. A baMnemAM dikSita AtmA tanmaya banato jAya che. sAthe sAthe baMdha, mokSa vagere sUkSma tattvonAM ciMtanathI Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 12 G65) vyAdhyabhibhUto yadvanniviNNastena takriyAM yatnAt / samyakkaroti tadvaddIkSita iha sAdhusacceSTAm // 16 // vivaraNam : asyaiva dIkSAvataH pUrvottarakAlabhAviguNayogamAha - dhyAnetyAdi / dhyAnaM dhana' zuklaM ca sthirAdhyavasAnarUpaM, yathoktam "ekAlambanasaMsthasya, sadRzapratyayasya c| . pratyayAntaranirmuktaH, pravAho dhyAnamucyate // " adhyayanaM-svAdhyAyapAThaH, dhyAnaM cAdhyayanaM ca dhyAnAdhyayane, adhyayana-pUrvakatve'pi dhyAnasya alpAntaratvAdabhyarhaNIyatvAcca pUrvanipAtaH, tayorabhirati:-Asaktiranavarata pravRttiH prathamam-Adau dIkSAsampannasya pazcAttu-pazcAtpunarbhavati tanmayatA-tanmayatvaM tatparatA, sUkSmAzca te'rthAzca-bandhamokSAdayasteSAmAlocanA tayA sUkSmAlocanayA saMvego-mokSAbhilASaH sparzayogazca sparzaH-tattvajJAnaM tena yogaH sambhavatIti // 14 // 'sparzayogazca ityuktaM, tatra sparzalakSaNamAha- sparza ityaadi| spRzyate'nena vastunastattvamiti sparzaH, sa ca kIdRgityAha-tattattvApti:-tasya tasya vastuno jIvAdestattvaM-svarUpaM tasyAptiH-upalambho jJAnasparza ucyate, saMvedanamAtraMvastusvarUpaparAmarzazUnyaM, aviditaM tvanyat-kathaJcidvastugrAhitve pi na viditaM vastu tadityaviditamucyate, vandhyamapi-viphalamapi syAd, etat-saMvedanamAtraM sparzastu-sparzaH punaH akSepatatphaladaH akSepeNaiva tat-svasAdhyaM phalaM dadAtItyayamanayoH sparzasaMvedanayovizeSa iti // 15 // saMvegasparzayogena dIkSAvAn yat karoti tdaah-vyaadhiityaadi| kuSThAdinAbhibhUto-grasto yadvad-yathA niviNNaH-nirvedaM grAhitastena-vyAdhinA takriyAM-taccikitsAM vyAdhipratIkAra-rUpAM yatnAd-yatnena samyakroti-vidhatte, tdvtsaMvege tIvra bane che ane sparzayoganI prApti thAya che. 14. sparza eTale tattvajJAna. teno saMbaMdha gADha bane che. A sparzayoga zIdhrapaNe potAnA sAdhyanI siddhi karI Ape che. have zAstrakAra sparzayogane vadhu spaSTa karI samajAve che. jIvAdi te te tattvonA svarUpanuM jJAna, tattvanA marmane grahaNa karatuM jJAna te sparza. vastu svarUpanA parAmarzavagaranuM jJAna e saMvedanamAtra che. e saMvedana jJAna kadAca niSphaLa paNa jAya. jyAre sparza to zIdhrapaNe potAnA sAdhyane siddha karI Ape che. sparza ane saMvedanAmAM ATalo taphAvata che. 15. saMvedana ane sparza yogane pAmyA pachI dIkSita AtmA bIjuM zuM kare che, te batAve che. koDha vagere rogathI parAbhava pAmelo ane e rogathI kaMTALelo rogI, jema e roganI Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 12 tathA dIkSita iha prakrame sAdhUnAM sacceSTA-vinayAdirUpA tAM sAdhusacceSTAm // 16 // ityAcAryazrImadyazobhadrasUrikRtaSoDazAdhikAravivaraNe dvAdazo'dhikAraH / : yogadIpikA : asyaiva dIkSAvataH prAguttarakAlabhAviguNayogamAha-dhyAnetyAdi / .. dhyAnaM sthirAdhyavasAnarUpaM dharmya zuklaM ca / yathoktam - "ekAlambanasaMsthasya sadRza-pratyayasya ca / pratyayAntaranirmukta: pravAho dhyAnamucyate // " adhyayanaM-svAdhyAyapAThastayorabhiratiH-anavaratapravRttiH prathamam-Adau dIkSAsampannasya bhavati, pazcAttu-tanmayatA dhyeyaguNamayatvaM bhavati, tathA sUkSmAnAmarthAnAM bandha-mokSAdInAmAlocanayA saMvego-mokSAbhilASaH sparzena-tattvajJAnena yogaHsambandhazca bhavati // 14 // sparzasya lakSaNaM phalAtizayaM cAha-sparza ityAdi / tasya-vivakSitasya vastunastatvaM-anAropitaM rUpaM tasyAptiH-upalambhaH sparzaH, spRzyate'nena vastutattvamiti nirukteH / anyattu-aviditaM-kathaJcidvastugrAhitvepi pramANaparicchedya-sampUrNAgrAhitvena-anizcitaM saMvedanamAtraM tattvaparAmarzazUnyaM sparzAkhyaM jJAnamityarthaH / vandhyamapi viphalamapi syAdetat saMvedanamAtraM sparzastu sparzaH punarakSepeNAvilambena tat-svakAryaM phalaM dadAti yaH sa tathA / ayamanayoH sparzAnyajJAnayovizeSaH // 15 // saMvegasparzayogena pariNatadIkSAbhAvo yatkaroti tadAha-vyAdhItyAdi / vyAdhinA kuSThAdinA-abhibhUto grastoyadvad-niviNNo-nirvedaM grAhitastena vyAdhinA, tasya vyAdheH kriyAM-pratikriyAMyatnAdAdarAtkarotisamyag-avaiparItyenatadvat tathA dIkSitaH, iha-prakrame sAdhUnAM sacceSTAM vinayAdirUpAm // 16 // iti nyAyavizArada-mahopAdhyAya zrImad yazovijaya gaNi praNIta 'yogadIpikA' vyAkhyAyAM dvAdazo'dhikAraH // // iti dIkSAdhikAritvAdhikAraH // cikitsA-davA prayatnapUrvaka sArI rIte kare che, e ja rIte dIkSita sAdhu vinayAdirUpa sAdhusacceSTAnuM - sAdhunA suMdara AcAronuM sArI rIte pAlana kare che. 16. jArabhuM SoDaza samApta...... Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath trayodazaH sAdhusacceSTAdhikAraH // guruvinayaH svAdhyAyo, yogAbhyAsaH parArthakaraNaM c| itikartavyatayA saha, vijJeyA sAdhusacceSTA // 1 // : vivaraNam : 'sAdhusacceSTAM samyakkaroti'ityuktaM, tAmevopadarzayitumAha - gurvityAdi / guruvinayo-vakSyamANaH / zobhanaM abhivyAptyA'dhyayanaM-svAdhyAyaH svakIyamadhyayanaM vA ayamabhidhAsyamAna eva / yogo-dhyAnaM tasyAbhyAsaHparicayo'yamapi vakSyamANasvarUpa eva / parasyArtha:-upakArastatkaraNaM ca vkssymaannm| itikartavyatayA - abhidhAsyamAnasvarUpayA saha-sArddha vijJeyAveditavyA sAdhUnAM sacceSTA sAdhu-sacceSTA / / 1 / / : yogadIpikA: dIkSitaH sAdhuH sacceSTAM samyakkarotItyuktaM tAmevopadarzayati - guruvinaya ityAdi / guruvinayAdirUpA paJcavidhA sAdhUnAM sacceSTA zobhanabAhyavyApArarUpA vijJeyA // 1 // aucityAd guruvRttirbahumAnastatkRtajJatAcittam / AjJAyogastatsatyakaraNatA ceti guruvinayaH // 2 // vivaraNam : guruvinyruupmaah-aucityaadityaadi| aucityAd-aucityena puruSabhUmikApekSayA guruvRttiH- guruSu vartta vaiyAvRttyadvAreNa bahumAna:-AntaraH prItivizeSo bhAvapratibandhaH sadantaHkaraNalakSaNo, na moho, moho hi 13 - sAdhusaASTaidhakA2 SoDaza8 have A SoDazakamAM sAdhusacceSTAnuM svarUpa batAve che. (1) guruvinaya, (2) svAdhyAya, (3) yogAbhyAsa, (4) 5rArtha:25, (5) tivyatA - A pAMca prakAranI sAdhusacceSTA che. sAdhu A pAMca prakAranA suMdara AcAronuM pAlana kare che. ___(1) guruvinaya: (1) mauyityapUrva gurm|4rnu athavAhImA-yAvayya 42j. (2) upakArI gurumahArAja pratye bahumAna dhAraNa karavuM. temanA guNonA anurAga svarUpa prIti dhAraNa karavI, paraMtu moha na karavo. moha rAgasvarUpa che. eno zAstramAM niSedha che. zrIgautamasvAmIno, prabhu mahAvIradeva pratyeno sneharAga mokSa mATe anupakArI hato. tevA mohano niSedha che. mokSane anukULa gurupratyenA bhaktirAgathI sakala kalyANanI siddhi thAya che, tethI teno niSedha nathI. (3) guru pratye kRtajJatAvALuM citta. A guru mahArAje amArA uparanI Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16) SoDazaka prakaraNa - 13. sasaGgapratipattirUpaH zAstre nivAryate guruSu, gautamasnehapratibandha-nyAyena, tasya mokSaM pratyanupakArakatvAt, mokSAnukUlasya tu bhAvapratibandhasyAniSedhAt, tataH sklklyaannsiddheH| yo hi gurukRtamupakAramAtmaviSayaM viziSTavivekasampannatayA jAnAti, yathA 'asmAsvanugrahapravRttaiH svakIyakleza-nirapekSatayA rAtrindivaM mahAn prayAsaH zAstrAdhyayanaparijJAnaviSayaH prabhUtaM kAlaM yAvatkRta' iti sa kRtajJa ucyate, athavA'lpamapyupakAraM bhUyAMsaM manyate, athavA kRtAkRtayorlokaprasiddhayovibhAgena kRtasya matipATavAdvizeSaviSayaM svarUpaM paricchinatti, na punarjaDatayA kRtamapi sAkSAtpraNAlikayA vA na vetti, tatastadbhAvaH kRtajJatA, teSu guruSu kRtajJatAsahitaM cittaM ttkRtjnytaacittm| AjJAyogaH-AjJAniyogaH zAsanaM, yathA rAjA''jJA rAjazAsanaM tasyAM yogaH-utsAhaH tayA vA; AjJayA yogaH - sambandhaH, AjJAM dattAM na viphalIkartumicchati, tatsatyakaraNatA ceti teSAM gurUNAM satyakaraNatA yattairuktaM tattathaiva teSu vidyamAneSu svarbhuvamApanneSu vA sampAdayati, evaM tadvacaH satyaM kRtaM bhavati, iti guruvinayaH-evamete sarve'pi prakArA aucityAd guruvRttyAdayo guruvinayo bhavati prAguktaH // 2 // : yogadIpikA: tatra guruviynsvruupmaah-aucityaadityaadi| ' aucityAd-UrdhvabhUmikApekSayA guruvRttiH-guruviSayaH svajanyavaiyAvRttyapratiyogitvasambandhena guruvRttirvA, bahumAna AntaraH prItivizeSo guNarAgAtmA, na mohodayAt, moho hi sasaGgapratipattirUpaH zAstre nivAryate guruSu, gautamasnehapratibandhanyAyena, tasya mokSaM pratyanupakArakatvAt, mokSAnukUlasya tu gurubhAvapratibandhasyAniSedhAt tataH sklklyaannsiddheH| upakAra buddhithI rAtadivasa potAne paDatA parizramane gaNakAryA vagara amane zAstro bhaNAvavA Adino mahAna prayatna karyo che, mahAna upakAra karyo che." AvI kRtajJatAvALuM citta. athavA nAnA upakArane moTo mAne.(4) AjJAyogaH jema rAjAnA sevakane, rAjAnI AjJA pALavAno utsAha hoya che tema, mokSArthI sAdhune gurunI AjJA pALavAno utsAha e AjJAyoga kahevAya. guru AjJAne niSphaLa na javA devI e AjJAyoga. (5) gurunI satyakAraNatA eTale ke gurumahArAja vidyamAna hoya tyAre temanA kahyA pramANe karavuM ane guru svargalokamAM gayA hoya to paNa temanA kahyA pramANe vartavuM. A pramANe temanuM vacana satya karyuM kahevAya. A pAMca prakAre guruno vinaya karavo te guruvinaya nAmanI pahelI sAdhusacceSTA che. 2. (2) svAdhyAya : vAcanA-pRcchanA vagere dharmakathA sudhIno pAMca prakArano svAdhyAya zAstrokta maryAdA ane vidhipUrvaka karavo te svAdhyAya nAmanI bIjA prakAranI sAdhusacceSTA che. su=zobhana - suMdara maryAdApUrvaka adhyayana karavuM te svAdhyAya.athavA sva = potAnuM Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 13 (pahala tathA teSu guruSukRtajJatA-cittaM yathA 'asmAsvanugrahapravRttairbhagavadbhiH svakhedamanapekSya rAtrindivaM mahAn prayAsaH zAstrAdhyApanAdau kRta' iti / ___tathAjJayA gurunirdezena yogaH kAryavyApakatvasambandhaH, sarvatra kArye gurvAjJApuraskAritvamiti yAvat / satyaM ca tatkaraNaM ca satyakaraNaM tasyAjJAyogasya satyakaraNaM tatsatyakaraNaM tadeva sattA; svArthe tal,AjJAphalasampAdakatvamiti yAvad, ityeSa sarvo'pi guruvinayaH guruprItyarthabAhya-vyApAratvAt // 2 // yattu khalu vAcanAderAsevanamatra bhavati vidhipUrvam / dharmakathAntaM kramazastatsvAdhyAyo vinirdiSTaH // 3 // :vivaraNam : adhunA svAdhyAyamAha - yttvityaadi| yattu-yatpunaH, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, vAcanAdeH-vAcanA-praznAnuprekSAdeH Asevanam abhivyAptyA maryAdayA vA pravacanoktayA sevanaM-karaNamatra-prakrame bhavatijAyate vidhipUrva-vidhimUlaM dharmakathAntaM-dharmakathAvasAnaM kramaza:-krameNa tadAsevanaM svAdhyAyo'pi (api padaM adhikamAbhAti) pUrvoktanirvacano vinirdiSTaH-kathita iti // 3 // : yogadIpikA : svaadhyaaymaah-yttvityaadi| yattu-yatpunaH, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, vAcanAdeH-vAcanA-prazna-parAvartanAdeH, Asevanam-abhivyAptyA maryAdayA vA pravacanoktayA sevanaM karaNaM-atra-prakrame bhavatijAyate, vidhipUrva-vidhimUlaM dharma-kathAntaM dharmakathA'vasAnaM kramaza:-krameNa tadAsevanaM svAdhyAyo vinirdiSTaH kthitH| suSTha zobhanaM A abhivyAptyA'dhyayanaM svAdhyAyaH svaM- . svakIyamadhyayanaM vA svAdhyAya iti vyutpatteH // 3 // adhyayana te svAdhyAya 3. (3) yogAbhyAsa : (1) yotsarga, pabhAsana vagaire zAstrImA prasiddha sarva sAsana-mudrA (2) vaTasUtranAkSarI, (3) artha-sUtrAno mAvArtha, (4) mAjana - pratibhA vagairenu bAhya AlaMbana, (5) anAlaMbana eTale ke AlaMbana rahitapaNuM - A pAMce yogonI paribhAvanA eTale ke sArI rIte enA abhyAsa dvArA AtmAnuM mokSa sAthe joDANa karavuM te yogAbhyAsa. A pAMca prakArano yogAbhyAsa trIjA naMbaranI sAdhusacceSTA che. yogano athavA yoganA aMgarUpa dhyAnano abhyAsa te yogAbhyAsa che tema jANakAro kahe che. 4. (4) parArtha7295 : zAstramA udA manuThAnone sevAmA tat52 mane mana, vayana, ayAnA yogonI zuddhivALA sAdhunuM bhikSA mATe pharavuM, doSarahita AhAra grahaNa karavo, doSarahita vastra, Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (170) SoDazaka prakaraNa - 13 sthAnorNAlambana-tadanyayogaparibhAvanaM samyak / paratattvayojanamalaM, yogAbhyAsa iti tattvavidaH // 4 // :vivaraNam : yogAbhyAsamAha-sthAnetyAdi / sthIyate'neneti sthAnaM-AsanavizeSarUpaM kAyotsarga-paryaGkabandha-padmAsanAdi sakalazAstrasiddha, UrNa:- zabda: sa ca varNAtmakaH, artha:-zabdasyAbhidheyaM AlambanaM-bAhyo viSayaH pratimAdiH, tasmAdAlambanAd anyaH- tadvirahitasvarUpo'nAlambana iti yAvat, sthAnaM corNazcArthazcAlambanaM ca tadanyazca sthAnorNArthAlambana-tadanyAH eta eva yogAsteSAM paribhAvanaM-sarvato'bhyasanaM, samyak-samIcInaM paraMtattvaM yojayatIti paratattvayojanaM mokSaNa yojanAd, alaM-atyarthaM yogasya- yogAGgarUpasya dhyAnasya vA'bhyAsaH- paricayo yogAbhyAsaH iti itthaM tattva-vido'bhivadanti(abhidadhati iti prtyntre)| ____ kathaM punaH sthAnAdInAM yogarUpatvaM yena tatparibhAvanaM yogAbhyAso bhaved ? ucyate, yogAGgatvena, yogAGgasya ca zAstreSu yogarUpatAprasiddhaH hetuphalabhAvenopacArAt / yogAGgatvaM tu sthAnAdInAM pratipAditameva yogazAstreSu, yathoktaM - "ym-niymaasn-praannaayaam-prtyaahaar-dhaarnnaa-dhyaan-smaadhyo'ssttaavnggaani"| (pAtaJjalayoga0 pA. 2-29) // 4 // : yogadIpikA : yogaabhyaasmaah-sthaanetyaadi| sthIyate aneneti sthAnamAsanavizeSaH kAyotsarga-paryaGkabandhAdirUpaH / UrNaHzabdaH / arthastadabhidheyaM, AlambanaM - bAhyo viSayaH pratimAdiH / tasmAdAlambanAdanyo'nAlambana iti yAvat / teSAM paribhAvanaM sarvato'bhyasanaM samyak samIcInaM paraM tattvaM mokSalakSaNaM yojayati yattattathA / etadyogAbhyAsa iti tattvavido vidanti yogasya dhyAnarUpasyAbhyAsa itikRtvA / pAtra ai... vagaire dhuM 4 52rArtha:25 vAya, 752no hetu upAya. mADara, , pAtra vagere ApanArA dAtA pAsethI grahaNa karato sAdhu, ApanAra dAtAne puNyabaMdhanuM kAraNa bane che. A rIte parArthakaraNa eTale paropakAra e cothI sAdhusacceSTA che. 5. (5) ItikartavyatA: darzanAcAranA cothA upadhAna nAmanA AcAramAM zrAvakone navakAra vagere sUtro bhaNavAnI yogyatA - adhikAra prApta karavA mATe jema, cha upadhAnanI ArAdhanA karavAnuM pharamAna bhagavAna jinezvaradevoe karyuM che. tema, sAdhu jIvanamAM dazavaikAlika vagere zAstro bhaNavAnI yogyatA-adhikAra prApta karavA mATe te te sutronAM yogavahananI kriyA tathA tapa karavAnuM Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thoDazaka prakaraNa - 13 yadi cittavRttinirodho yogalakSaNaM tadA sthAnAdInAM yogAGgatve'pi yogatvopacAro, yadi ca mokSayojakavyApAratvamAtraM tadA nopacAra iti dhyeyam // 4 // vihitAnuSThAnaparasya, tattvato yogazuddhisacivasya / bhikSATanAdi sarvaM, parArthakaraNaM yaterjeyam // 5 // :vivaraNam : parArthakaraNamAha - vihitetyaadi| vihitAnuSThAnaparasya-zAstravihitAsevana-parasya tattvataH-paramArthena yogazuddhi-sacivasya-manovAkkAyavizuddhisahitasya bhikSATanAdi-bhikSATanavastrapAtraiSaNAdi sarvamanuSThAnaM parArthakaraNaM-paropakArakaraNaM yate:-sAdhorjeyaM-jJAtavyaM bhavati / AhAra-vastra-pAtrAdeH yatinA gRhyamANasya dAtRNAM puNyabandhanimittatvAt, tasya ca sAdhuhetukatvAditi // 5 // : yogadIpikA : parArthakaraNamAha - vihitetyaadi| vihitaM-zAstroktaM yadanuSThAnaM tatparasya-tanniSThasya tattvataH- paramArthena yogazuddhi-sacivasya-vizuddhamanovAkAyayogasya bhikSATanAdi-AhAraiSaNAdi, AdinA vastra-pAtraiSaNAdigrahaH sarva-niravazeSamanuSThAnaM yate:-sAdhoH parArthakaraNaM jJeyam / yatinA gRhyamANasyAhAra-vastra-pAtrAderdA tuH puNyanibandhanatvena paropakArahetutvAd, vizuddha- yogapravRttezcocitapravRttihetu-sAmAyika-zaktyA tadathitAniyatatvAditi draSTavyam // 5 // sarvatrA'nAkulatayA, yatibhAvAvyayaparA samAsena / kAlAdigrahaNavidhau kriyetikartavyatA bhavati // 6 // pharamAna karyuM che. enA eka aMgarUpe kAlagrahaNa, svAdhyAya prasthApana Adi kriyAomAM yatibhAva-sAmAyika akhaMDa rahe tevI avyAkULatA e ItikartavyatA che. saheja paNa utAvaLa karyA vagara je kriyAmAM ghaNo samaya lAgavAno hoya tyAM apramattatArUpa yatibhAvane TakAvavAnuM kAma Thina che. tethI mA vizeSa bhUvAmAM mAyuM che. 6. ahIM sAdhusacceSTAnuM varNana pUruM thayuM. AvI sAdhunI sankriyAyukta ane vizuddha adhyavasAyavALA munine maityAdi cAra bhAvanAo siddha thAya che. tethI zAstrakAra maitryAdi bhAvanAonI siddhinuM svarUpa varNave che. AptapuruSonuM kathana che ke, upara kahelI sAdhukriyAthI yukta ane utkRSTa vizuddha adhyavasAyavALA uttama-apramatta munine jaladIthI maitrI, karuNA, muditA ane upekSA - A cAra bhAvanAo siddha Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 13 :: vivaraNam : itikartavyatAmAha - srvtretyaadi| sarvatra-sarvasmin anAku latA-nirAku latA atvarA, yate bhAvaHsAmAyika rUpastasya-avyayaparA-vyayAbhAvaniSThA, anAkulatayA yaMtibhAvAvyayaparA na kiJcidyatibhAvAd vyeti-apagacchatItikRtvA tathocyate, vizeSyatvAt kriyA'bhisambadhyate, samAsena-sakSepeNa kAlAdigrahaNavidhaukAla-svAdhyAyAdi-grahaNa-vidhi-viSayA kriyA-ceSTA svazAstraprasiddhA. itikartavyatA bhavati iti evaMrUpA, karttavyAnAM bhAvaH karttavyatocyate / / 6 / / : yogadIpikA : itikartavyatAmAha-sarvatretyAdi / sarvatra-sarvasmin kAlAdi-grahaNa-vidhau kAla-svAdhyAyAdigrahaNAcAre kAlavibhAgapratiniyate kriyA yogapravRttiH samAsena saGkepeNa-itikartavyatA bhavati / rAtrindiva-niyatakamazuddhakriyAsantAnasyetikartavyatA-padArthatvAt, kIdRzI sA ? anAkulatayA-atvarayA yatibhAvasya-sAmAyikarUpasya avyayaparA'vyapagamaniSThA, bahukAlasAdhyakriyAyAM tvarayA hi apramattatvalakSaNo yatibhAvo vyetItyetadvizeSaNamuktam // 6 // iti ceSTAvata uccairvizaddhabhAvasya sadyateH kSipram / maitrI-karuNA-muditopekSAH kila siddhimupayAnti // 7 // :vivaraNam : uktA sAdhusacceSTA, adhunA tadvato maitryAdisiddhimAha - itItyAdi / iti-evamukta prakAreNa ceSTAvataH-sAdhuceSTAyukta sya uccaiH-atyarthaM vizuddhabhAvasya-vizuddhAdhyavasAyasya sadyate:-satsAdhoH kSipraM-acireNaiva maitrIkaruNAmuditopekSAH-pUrvoktAzcatasro bhAvanAH kila siddhimupayAntikiletyAptAgamavAdo, niSpattiM pratilabhante // 7 // thAya che. 7. have maityAdi bhAvanAonI vizeSa spaSTatA kare che. cAre bhAvanAo, cAra-cAra prakAranI che. bhAvapariNatirUpa A cAre bhAvanAo parama utkRSTabhAvane pAme che, tyAre AtmAne mokSanI prApti thAya che. mokSa prApta thayA pachI tyAM A cAra bhAvanA hotI nathI. mokSa sAMsArika bhAvothI para thavArUpa che. maityAdi cAra bhAvanAo sAMsArikabhAva svarUpa cha, tethI me bhokSama hotI nathI. 8. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 13 : yogadIpikA : uktA sAdhusacceSTA'tha tadvato maitryaadisiddhimaah-itiityaadi| iti-uktaprakAreNa ceSTAvataH- pravRttimata uccaiH-atyarthaM vizuddhabhAvasya (vizudhdayogasya, mudrite) sadyate:-apramattasAdhoH kSipram acireNaiva maitrI-karuNAmuditopekSAH pUrvoktAzcatasro bhAvanAH siddhimupayAnti-siddhatvAkhyaM vizeSaM labhante, kiletyAptAgamavAdaH // 7 // etAzcaturvidhAH khalu, bhavanti sAmAnyatazcatastro'pi / etadbhAvapariNatAvante muktirna tatraitAH // 8 // :vivaraNam : adhunaitadgatamevAha - etA ityaadi| etA:-maitryAdyAH caturvidhAH-catuSprakArAH,khaluzabdo vAkyAlaGkAre, bhavanti-jAyante sAmAnyataH-sAmAnyena catasro'pi prastutAH, etAsAM bhAva(bhAvataH) pariNatiHviziSTasvarUpalAbhastasyAM satyAM ante- paryavasAne prakarSaprAptau mukti:-nivRttiH na tatraitA:tasyAM muktau naitAH sambhavanti, sAMsArikabhAvottIrNarUpatvAnmukteH // 8 // :: yogadIpikA : etadgatameva vizeSamAha-etA ityaadi| etA-maitryAdyA:caturvidhAH-caturbhedAH / khalukyAlaGkAre, bhavanti sAmAnyataHsAmAnyena catasro'pi prastutAH, etAsAM bhAvapariNatau viziSTasvarUpalAbhe ante sarvotkarSe sati mukti-nivRttirbhavati, tatra muktau etA maitryAdyA na sambhavanti, mukteH sAMsArikabhAvottIrNarUpatvAt // 8 // have dareka bhAvanAnA cAra-cAra prakAra batAve che. (1) maitrImAna : (1) 64510maitrI, (2) sva04namaitrI, (3) 524nabhaitrI, (4) sAmAnyajana maitrI. (2) 729 // mAnA: (1) movaza ponI 29 // , (2) du:pI ponI 329 // , (3) sNve| 3258, (4) anyahitA 25 // . (3) muhitA mAnA: (1) suSamAtra 752 pramoda, (2) satu pratye pramoda, (3) manuSya pramoda, (4) 52tatva pramoha. (4) 6pekSau HINDI : (1) 19 // 6pekSA, (2) anusaa2|| 6pekSA, (3) nvsaa2|| upekSA, (4) tatpasA26 pekSA. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 13 upakAri-svajanetara-sAmAnyagatA caturvidhA maitrii| mohAsukha-saMvegAnyahitayutA caiva karuNeti // 1 // vivaraNam: 'etAzcaturvidhA' ityuktaM, tadeva cAturvidhyaM pratyekamabhidhAtumAha-upakArItyAdi / upakArI ca svajanazcetarazca sAmAnyaM ca upkaari-svjnetr-saamaanyaani| etadgatAetadviSayA caturvidhA - caturbhedA maitrI bhvti|| upakartuM zIlamasyetyupakArI, upakAraM vivakSitapuruSasambandhinamAzritya yA maitrI loke prasiddhA sA prathamA / svakIyo jano nAlapratibaddhAdistasminnupakAramantareNApi svajana ityevaM yA maitrI taduddharaNAdirUpA pravartate sA dvitIyA / itara:- pratipannaH pUrvapuruSapratipanna- sambandheSu svapratipanna-sambandheSu vA svajanasambandhanirapekSA yA maitrI sA tRtiiyaa| sAmAnye-sAmAnyajane sarvasminnaiva aparicite paricite'pi hitacintanarUpA pratipannatvasambandhanirapekSA caturthI maitrii|| ___mohazcAsukhaM ca saMvegazcAnyahitaM ca mohAsukhasaMvegAnyahitAni tairyutA caiva-samanvitA caiva karuNeti-karuNA bhvti| moha:- ajJAnaM tena yutA glAnApathyavastumArgaNapradAnAbhilASarUpA prathamA / asukha-sukhAbhAvo, yasmin prANini duHkhite sukhaM nAsti, tasmin yA'nukampA lokaprasiddhA AhAravastrazayanAsanAdipradAnalakSaNA sA dvitIyA / saMvego-mokSAbhilASastena sukhiteSvapi sattveSu prItimattayA sAMsArika-duHkhaparitrANecchA chadmasthAnAM yA svabhAvataH pravartate sA tRtiiyaa| anyahitayutA-sAmAnyenaiva prItimattA-sambandhavikaleSvapi sarveSvevAnyeSu sattveSu kevalinAmiva bhagavatAM mahAmunInAM sarvAnugrahaparAyaNA hitabuddhyA caturthI karuNA // 9 // [1] bhaitrI bhAvana: (1) 640bhaitrI : potAnA 1564511 Doya temanI sAthe mitratAno saMla5, je lokaprasiddha che. (2) svajanamaitrIH koI upakAra na hoya paNa jemanI sAthe lohIno saMbaMdha hoya evo svajanano du:khamAMthI uddhAra karavAnI bhAvanArUpa maitrI. (3) parajanamaitrIH upakArI ke svajana hoya paNa potAnA pUrvajoe ke pote jene mitra tarIke svIkArela hoya temanI maitrI. (4) sAmAnyajana maitrIH sarvasAmAnya paricita - aparicita jIvonA hitanA vicArarUpa maitrI, AmAM upakArI, svajana ke svIkRta A traNanI koI upekSA hotI nathI. [2] karuNA bhAvanA (1) bhoDaza 295 : bImAranA kupathya pAvAna dAvAdAyI pANI 47, Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 13 : yogadIpikA : uktameva pratyekaM cAturvidhyaM vivRNvannAha-upakArItyAdi / upakArI ca svajanazcetarazca sAmAnyaM ca etadgatA caturvidhA caturbhedA maitrI bhavati / tatropakartuM zIlamasyetyupakArI tatkRtamupakAramapekSya yA maitrI loke prasiddhA sA prthmaa| svakIyo jano nAla-pratibaddhAdistasmin upakAramanapekSyApi svajana buddhyaiva yA maitrI sA dvitIyA / itara upakArisvajanabhinnaH paricito gRhyate sAmAnyasya pRthaggrahaNAttatra pUrvapuruSapratipanna-sambandhe svapratipannasambandhevA uktanimittadvayanirapekSA yA maitrI sA tRtiiyaa| sAmAnye sarvasminneva jane paricitAparicitasAdhAraNyena uktanimittatrayanirapekSA yA maitrI sA cturthii| mohazcAsukhaM ca saMvezcAnyahitaM ca tairyutA caiva karuNA bhavati / moho'jJAnaM tena yutA glAna-yAcitApathyavastupradAnAbhilASa-sadRzI prathamA / asukhaM sukhAbhAvaH sa yasmin prANinyasti tasmin yA lokasiddhAhAra-vastrazayanAsanAdipradAnalakSaNA sA dvitIyA / saMvego mokSAbhilASastena sukhiteSvapi sattveSu sAMsArikaduHkhatyAjanecchayA chadmasthAnAM svabhAvata: prItimattayA pravartate sA tRtIyA / yA tvanyahitena prItimattAsambandhavikala-sarvasattvahitena kevalinAmiva bhagavatAM mahAmunInAM sarvAnugraha-parAnukampA sA caturthI // 9 // sukhamAtre saddhetAvanubandhayute pareca muditA tu / karuNAnubandha-nirveda-tattvasArA hyupekSeti // 10 // ajJAnathI mohathI ene kupathya vastu ApavA jevI karuNA. (2) asu525:: ponene somai prasiddha mADA2, 1kha, mAsana, zayana Adi ApavArUpa karuNA. (3) saMvega karuNAH mokSanI abhilASAthI sukhI svajano pratye prItinA kAraNe, enA sAMsArika duHkha dUra karavAnI IcchA. chadmasthajIvone e svAbhAvika hoya che. (4) anyahitA karuNA : sAmAnyathI prIti saMbaMdhavALA ke prIti saMbaMdhavinAnA sarvajIvonA hitanI buddhi. jemakevaLajJAnI mahApuruSone sarvajIvo upara anugrahanI bhAvanA hoya che. tevI mahAmunionI, sarvajIvonA anugrahanI buddhi e A cothI karuNA bhAvanA che. 9. [3] bhuhi bhAvana: (1) sukhamAtra upara pramodaH sva-paranA vaiSayika sukhanAM sArAM-narasAM pariNAmano vicAra karyA vagara enA para khuzI. (2) sahetu pratye pramoda : pariNAme, suMdara evA hita-mita AhAranA upabhogathI prApta thatA rasAsvAdanA sukha jevA sva-paranA A lokanA sukhano Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 13 : vivaraNam : sukhetyAdi / sukhamAtraM-sAmAnyenaiva vaiSayikaM yadapathyAhAratRptijanitapariNAmAsundarasukhakalpaM sva-parajIva-pratiSThitaM tasmin prathamA muditA / sataH- zobhanasya pariNAmasundarasya hita-mitAhAra-pariNAmajanitasyeva parihaSTasyehalokagatasya sukhasya yo hetustathAvidhAhAraparibhogajanita- svAdurasAsvAdasukhakalpaH svaparagatastasmin saddhetau aihalaukike sukhavizeSe dvitIyA / anubandhaH-santAno'vyavacchinnasukhaparamparayA devamanujajanmasu kalyANaparamparArUpastena yute sukhe parabhavehabhavApekSayA AtmaparApekSayA ca tRtIyA / paraM-prakRSTaM mohakSayAdisambhavamavyAbAdhaM ca yatsukhamanavA (svatantraM, itipratyantare) zAzvataM ca tasmin caturthI muditaa| karuNA cAnubandhazca nirvedazca tattvaM ca etAni sAro yasyA upekSAyAH sA tathoktA, karuNAsArA'nubandhasArA nirvedasArA tattvasArA ceti caturvidhopekSA / karuNA-aghRNA, sA cehAturApathyAsevanaviSayA, tathAhi-Aturasya svAtantryAdapathyaM sevamAnasya tannivAraNamavadhIryopekSAM karoti, yadyapi 'asAvahitamAsevata' iti jAnAti tathApi na nivArayatIyaM karuNAsAropekSA, anubandhaH-kAryaviSayaH pravAha-pariNAmastatsArA, yathA kazcit kutazcidAlasyAderarthArjanAdiSu na pravartate, taM cApravarttamAnamanyadA taddhitArthI pravartayati, vivakSite tu kAle pariNAmasundaraM kArya-santAnamavekSamANo yadA mAdhyasthyamavalambate tadA tasyAnubandha-sAropekSA / nirvedo-niviNNatA tatsArA, nAraka saMtoSa. (3) anubaMdha pramodaH deva-manuSyabhavanI satata sukha paraMparAmAM sva-parane prApta thatA baMne lokanAM akhaMDa sukhono saMtoSa. (4) tattva pramoda: mohakSayAdithI prApta thatAM ane avyAbAdha utkRSTa anavadya zAzvata sukhano saMtoSa. [4] 6pekSa bhAvanA (1) karuNA sArA upekSA anukaMpAno bhaMga na thAya te mATe svataMtra rIte kupathyanuM sevana karanAra bImAranuM ahita jANavA chatAM mohagarbhita karuNAthI ene roke nahi paNa enI upekSA kare. (2) anubaMdhasArA upekSA: ALasathI dhana kamAvavAnI pravRtti na karanArane koI hitArthI dhana kamAvavAnI preraNA kare paNa kyAreka pariNAme adhika lAbhanI dRSTie thoDo samaya rAha jovA jevuM lAgatuM hoya to eTalA pUratI e ALasunI upekSA 3. (3) nisA pekSA : pariume n27||hi yA tina 6.5 bhagatuM los, 45 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 13 tiryaGnarAmarabhaveSu nAnAvidhAni duHkhAni vedayato jIvasya kathaJcinmanuja-deva-gatiSu sarvendriyotsavakaraM saMsArisattvAhlAdakaM sukhavizeSAnupazyato'pi tadasAratAkAdAcitka tvAbhyAM tasminnu pekSAM kurvANasya nirvedasAro pekSA / tattvaMparamArthastadbhAvastattvamiti vastusvabhAvo vA tatsArA, manojJAmanojJAnAM vastUnAM jIvAjIvAtmakAnAM paramArthato rAgadveSAnutpAdaka tvena svAparAdhameva mohAdikarmavikArasamutthaM bhAvayatasteSAM svarUpavRttivyavasthitAnAmaparAdhamapazyataH / sukha-duHkhAdihetutvAnAzrayaNAnmAdhyasthyamavalambamAnasya tattvasAropekSA nirvedAbhAve'pi bhavatIti // 10 // : yogadIpikA : , sukhamAtra ityAdi / sukhamAtre sAmAnyenaiva vaiSayike'pathyAhAratRptijanitapariNAmAsundarasukhakalpe svaparaniSThe prathamA muditaa| san pariNAmasundarasukhajananazaktimAn heturyasya tAdRze hitamitAhAraparibhogajanitarasAsvAdaka-sukhakalpe svaparagataihikasukhavizeSe dvitIyA / anubandho deva-manujajanmasu sukhaparamparAvicchedastena yute lokadvaya-sukhe AtmaparApekSayA tRtIyA / paraM prakRSTaM mohakSayAdisambhavaM yatsukhaM tasmin caturthI muditaa| karuNA cAnubandhazca nirvedazca tattvaM ca etAni sAro yasyAH sA tathetyamunA prakAreNa manuSyagatinA sArAmAM sArA pAMca IndriyonA sukhone meLave chatAM enI asAratA ane vinazvaratA jANI te sukhonI upekSA kare. (4) tatpasArA 6pekSA : satanA sArA-narasA pArtho vo rAga-dveSa karAvanArA nathI, paNa potAnA ja mohano vikArathI utpanna thayela potAnoja aparAdha che ema samajI kAyama mATe potAnA svarUpamAM rahetA e jaDacetana bAhya padArtho pratye mAdhyacya bhAva dhAraNa karavo te tattvasArA upekSA che. nirvedanA abhAvamAM paNa A bhAvanA hoI zake che. 10. praznaH A maitrAdi cAre bhAvanAo kone pariNAma pAme, arthAt AtmasAt thAya? uttaraH AgamazAstronAM vacanone anusaranArA, cAritrapAtra ane zraddhAnaMta AtmAone vAraMvAra abhyAsa karavAthI kramazaH A bhAvanAo sArI rIte AtmasAt thAya che. 11. praznaH niSpannayogIonuM citta A maityAdi cAra bhAvanAothI yukta kema na hoya? uttara : tattvAbhyAsanA kAraNe eTale ke AtmasvarUpanA abhyAsanA kAraNe niSpannayogIonuM citta ekamAtra paropakAra karavAnA ja svabhAvavALuM hoya che, nirmaLajJAnathI yukta hoya che ane bAkI rahelA saghaLA ya doSothI rahita baneluM hoya che. 12 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) SoDazaka prakaraNa - 13 caturvidhopekSA / karuNA mohayutakaruNA tatsAropekSA prathamA, yathA kazcidAturasya svAtantryAdapathyaM sevamAnasyAhitaM jAnAno'pi tannivAraNamavadhIryopekSAM karoti mAbhUdanukampAbhaGga' iti / anubandhaH phalasiddhyantaH kAryaviSaya: pravAha-pariNAmastatsArA dvitIyA, yathA kazcit kutazcidAlasyAderarthArjanAdau na pravartate taM cA'pravartamAnamanyadA taddhitArthI pravartayati, vivakSite tu kAle pariNAmasundarakArya-santAnamavekSamANo mAdhyasthyamavalambata iti / nirvedo bhavavairAgyaM tatsArA tRtIyA yathA catRsRSu gatiSu nAnAvidhaduHkhaparamparAmanubhavato jIvasya kathaJcinmanujadevagatiSu sarvendriyAhlAdakaM sukhavizeSamanupazyato'pi tadasAratAkAdAcitkatvAbhyAM tasminnupekSA / tattvaM vastusvabhAvastatsArA caturthI, yA manojJAmanojJAnAM vastUnAM paramArthato rAgadveSAnutpAdakatvena svAparAdhameva mohavikArasamutthaM bhAvayataH svarUpavyavasthitavastvaparAdhamapazyato bAhyArtheSu sukhaduHkhahetutAnAzrayaNAnmAdhyasthyamavalambamAnasya bhavati // 10 // etAH khalvabhyAsAt krameNa vacanAnusAriNAM puMsAm / sadvRttAnAM satataM, zrAddhAnAM pariNamantyuccaiH // 11 // :vivaraNam :keSAM punaretAzcatasro maitryAdyAH pariNamantItyAha-etA ityAdi / etA:-prAguktAH khaluzabdaH punaHzabdArthe abhyAsAt-paricayAt punaH punarAvRtteH krameNa-AnupUrvyA vacanAnusAriNAM-AgamAnusAriNAM puMsAM-mAnavAnAM savRttAnAMsaccaritrANAM satataM-anavarataM zrAddhAnAM-zraddhAyutAnAMpariNamanti- AtmasAdbhavanti, uccaiHatyartham // 11 // : yogadIpikA : keSAM punaretAzcatasraH pariNamantItyAha-etA ityaadi| etAH-prAguktAH khalu-punaH abhyAsAt-punaH punarAvRtteH krameNa-AnupUrvyA vacanAnusAriNAm-AgamapuraskAriNAMpuMsAM-puruSANAMsavRttAnAM- saccAritrANAM satatamanavarataM zrAddhAnAM-zraddhAyuktAnAM pariNamanti-AtmasAdbhavanti, uccaiH-atyartham // 11 // niSpannayogIonuM svarUpa emanA doSono nAza thayelo hoya che. cittavRtti uttamakoTinI hoya che. aucityanuM pAlana suMdara koTinuM hoya che. samatA paNa mahAna hoya che, temanA sAnnidhyamAM vaira-virodhano nAza thAya che. buddhi satyano ja pakSa karanArI hoya che. niSpannayogIone oLakhavAnAM A uttamalakSaNo che. pUrve kahelI maitrAdicAra bhAvanA niSpannayoganI pUrvabhUmikAmAM rahelA yogAbhyAsIne hoya che. e yogAbhyAsIne oLakhavAnAM lakSaNo nIce mujaba che. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (177 SoDazaka prakaraNa - 13. etadrahitaM tu tathA tattvAbhyAsAtparArthakAryeva / sadbodhamAtrameva hi cittaM niSpanna-yogAnAm // 12 // vivaraNam : niSpannayogAnAM cittaM kimetatsahitaM ?, netyAha-etadityAdi / etadrahitaM tu-maitryAdibhAvanArahitaM tu tathA-tena prakAreNa itarAsambhavinA tattvAbhyAsAt-paramArthAbhyAsAt tatsvarUpAbhyAsAdvAparArthakAryeva-paropakArakaraNaikazIlameva, sadbodhamAtrameva hi-nirmalajJAnamAtrameva hi zeSadoSaviyuktaM cittaM-cetanAsvabhAvaM niSpannayogAnAM-yogivizeSANAM tu liGgaM cedam - doSavyapAyaH paramA ca vRttiraucityayogaH samatA ca gurvii| vairAdinAzo'tha RtambharA dhIniSpannayogasya tu cihnametat // 1 // // 12 // : yogadIpikA : etacca yogArambhakArabdhayogAn pratyuktam, niSpannayogAnAM tu cittaM kiidRshmityaahetdityaadi| etadahitaM tu nirvikalpasaMskArepha maitryAdibhAvanAnAzAt-tadrahitameva tathA-tena prakAreNetarAsambhavinA tattvAbhyAsAt-paramArthAbhyAsAtprakRSTa-bhAvanA-janita-tadvipramuktatattvajJAnAhitasaMskArAdityarthaH / parArthakAryeva-paropakAraikazIlameva sadbodho-nirmalajJAnaM tanmAtrameva hi-zeSadoSarahitaM cittaM niSpannayogAnAm, tallakSaNaM cedam - "doSavyapAyaH paramA ca vRttiraucityayogaH samatA ca gurvI / vairAdinAzo'tha RtambharA dhIniSpannayogasya tu cihnametat // " pUrvalakSaNaM caitat - "alaulyamArogyamaniSTharatvaM gandhaH zubho mUtrapurISamalpam / kAntiH prasAdaH svarasaumyatA ca yogapravRtteH prathamaM hi cihnam // 1 // " maitryAdiyuktaM viSayeSvacetaH prabhAvavaddhairyasamanvitaM ca / dvandvairadhRSyatvamabhISTalAbho janapriyatvaM ca tathA paraM syAd iti // 12 // AhAranI lolupatA na hoya, Arogya sAruM hoya, svabhAvamAM kaThoratA na hoya, deha sugaMdhI hoya. maLamUtranuM pramANa alpa hoya, naMti - prasannatA - svaranI saumyatA, citta maithyAdi bhAvanAothI yukta hoya, pAMca indriyanA viSayothI virakta hoya, prabhAvazALI ane vairyayukta hoya, rAga-dveSAdi bhAvothI parAbhava pAmanAruM na hoya, sAdhanAmAM jarUrI ISTa vastuono sahaja rIte lAbha thato hoya tema ja zreSTha koTinI janapriyatA hoya A yovRttinuM prathama yiDna cha. 11- 12. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 13. abhyAso'pi prAyaH prabhUtajanmAnugo bhavati shuddhH| kulayogyAdInAmiha tanmUlAdhAnayuktAnAm // 13 // :vivaraNam : 'abhyAsAt krameNa pariNamanti' ityuktaM, sa kathaM zuddha: ? keSAM ca bhavatItyAhaabhyAsa ityaadi| __ abhyAso'pi-paricayo'pi prAyo-bAhulyena prabhUtajanmAnugaH-anekajanmAnugato bhavati-jAyate zuddho-nirdoSaH kulayogyAdInAM-gotrayogi pravRttacakraprabhRtInAM iha-prakrame tAsAM-maitryAdInAM mUlAdhAnaM-mUlasthApanaM bIjanyAsastadyuktAnAm / kulayogilakSaNaM cedaM "ye yoginAM kule jAtAstaddharmAnugatAzca ye| kulayogina ucyante, gotravanto'pi nApare // 1 // " sAmAnyenottamA bhavyA gotrayoginaH - sarvatrAdveSiNazcaite, gurudeva-dvijapriyAH / dayAlavo vinItAza, bodhavanto jitendriyAH // 1 // " ityAdyabhidhAnAt // 13 // : yogadIpikA : abhyAsakrameNa maitryAdipariNatirbhavatItyuktam, sa kathaM zuddhaH keSAM ca syaadityaahabhyaaso'piityaadi| abhyAso'pi-paricayo'pi prAyo-bAhulyena prabhUta-janmAnugo-bahutarabhavAnuvRttaH zuddho-nirdoSo bhavati shtkssaarputt-shodhyrtnnyaayen|kulyogyaadiinaaN gotrayogivyatiriktAnAM kulayogi-pravRttacakraprabhRtInAMiha-prakrame tAsAM-maitryAdInAM mUlAdhAnaM mArgAnusArikriyAjanitapuNyAnubandhipuNyalakSaNa-bIjanyAsastayuktAnAm / tatra gotrayoginaH sAmAnyenottamA bhavyAH sarvatrAdveSiNaH / kulayogino ye yoginAM kule jAtAstaddharmAnugatAzca / pravRttacakrAzca pravRttarAtrindivAnuSThAnasamUhA jJeyAH // 13 // prazna: maityAdi bhAvanAo kramazaH abhyAsathI pariName che, AtmasAt thAya che; ema kahyuM. to e abhyAsa kaI rIte zuddha thAya ane kone zuddha thAya? uttaraH maityAdi bhAvanAono abhyAsa aneka janmothI karavAmAM Ave to zuddha thAya che ane je kulayogI ane pravRtacakrayogIomAM maityAdi bhAvanAonuM bIja paDyuM hoya te jIvone maitrAdi bhAvanAo pariName che ane zuddha thAya che. 13 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 13 avirAdhanayA yatate yastasyAyamiha siddhimupayAti / guruvinayaH zrutagarbho, mUlaM cAsyA api jJeyaH // 14 // vivaraNam : kasya punarayamabhyAsaH zuddho bhavatItyAha - avirAdhanayetyAdi / virAdhanA-aparAdhA''sevanaM tanniSedhAd avirAdhanayA hetubhUtayA yatate-prayatnaM vidhatte yaH-puruSastasya prayatamAnasyAyaM-abhyAsa iha-prastute siddhimupayAti-siddhibhAgbhavati, guruvinayaH-prAguktaH zrutagarbha:- Agamagarbho mUlaM ca karaNaM asyA api-avirAdhanAyA jJeyo-jJAtavyaH // 14 // : yogadIpikA : kena prakAreNa kasyAyamabhyAsaH zuddhyatItyAha-avirAdhanayetyAdi / avirAdhanayA-aparAdhaparihAreNa yaH- puruSo yatate-prayatnaM vidhatte tasyAyamabhyAsa: iha-prakrame siddhimupayAti, AjJA-bhaGga-bhIti-pariNAmasya tathAvidhajIvavIryapravarddhakatvAtasyA api avirAdhanAyA mUlaM kAraNaMguruvinayaH, zrutagarbha AgamasahitojJeyaH-tenAjJAsvarUpajJAnasambhavAt // 14 // siddhAntakathA satsaGgamazca mRtyuparibhAvanaM caiva / duSkRtasukRtavipAkAlocanamatha mUlamasyApi // 15 // kulayogI jIvonuM lakSaNaH je yogIonA kuLamAM utpanna thayA hoya ane yogIone yogya AcAronuM AcaraNa karatA hoya te kulayogI che. pravRttacakra yogIjIvonuM lakSaNaH rAtadivasa anuSThAna samUharUpa yoganI pravRttimAM ramamANa yogI te pravRttacakra yogI. (gotra yogI: jemanuM gotra yogIonuM hoya, jeo uttama bhavya jIvo che, badhe ja aSavALA hoya ane dayAdi guNo dharAvatA hoya, vinIta hoya, jJAnI ane jitendriya hoya.) praznaH vaLI maitrAdi bhAvanAono abhyAsa kono zuddha thAya? uttara : je AtmA virAdhanA karyA vinA eTale ke aticAra sevyA vinA bhAvanAonA abhyAsano prayatna kare te AtmAno maitrAdi bhAvanAono abhyAsa zuddha thAya che. arthAt siddha thAya che. aticAra sevyA vinA maityAdi bhAvanAonA zuddha abhyAsanuM kAraNa, mULa pUrve kahelA bhAgamAnA lopasahitano guruvinaya cha. 14. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 13. : vivaraNam : guruvinayasya kiM muulmityaah-siddhaantetyaadi| .. siddhAntakathA-svasamayakathA satsaGgamazca- satpuruSasamparkazcamRtyuparibhAvanaM caivaavazyambhAvI mRtyuriti, yathoktaM "narendra-candrendra-divAkareSu, tiryaG-manuSyAmara-nArakeSu / munIndra-vidyAdhara-kinnareSu, svacchanda-lIlA-carito hi mRtyuH // 1 // " duSkR tAnAM-pApAnAM sukR tAnA-ca puNyAnAM vipAka:anubhAvastadAlocanaM-tadvicAraNaM hetu-phala-bhAva-dvAreNa, atha anantaraM mUlaMkAraNaM asyApi-guruvinayasya, sarvametatsamuditam // 15 // : yogadIpikA : guruvinayasya kiM mUlamityAha-siddhAntetyAdi / siddhAnta-kathA-svasamayapravRttiH satsaGgamazca-satpuruSasaGgazca, mRtyoH paribhAvanaM caiva sarvadA sarvaMkaSatvAdirUpeNa, duSkRtAnAM-pApAnAM, sukRtAnAM ca-puNyAnAM yo vipAko'nubhavastadAlocanaM tadvicAraNaM hetu-phala-bhAvadvAreNa, atha anantaraM mUlaM-kAraNam asyApi-guruvinayasya sarvametatsamuditaM, etadarthasiddherguruvinayamUlatvAt // 15 // etasmin khalu yatno, viduSA samyak sadaiva karttavyaH / AmUlamidaM paramaM, sarvasya hi yogamArgasya // 16 // : vivaraNam : adhunA guruvinayasahitasya pratipAditamUlasyAdeyatAmupadarzayannidamAha-eta sminnityaadi| etasmin khalu-etasminneva prAgukte siddhAntakathAdau, yatna-Adaro viduSAvicakSaNena samyak-saGgataH sadaiva-sarvakAlameva kartavyo-vidheyaH, AmUlamabhivyAptyA kAraNamidaM siddhAntakathAdi paramaM-pradhAnaM, sarvasya hi yogamArgasyasakalasya yogavartmano yato varttate // 16 // praznaH AvA zreSTha guruvinayanuM paNa mULa zuM? uttara H AvA zreSTha guruvinayanA mULamAM paNa cAra vAto che. (1) siddhAMta kathA eTale ke ApaNAM potAnAM zAstronA vAMcananI pravRtti. (2) satpuruSono samAgama (3) mRtyu avazya bhAvapArnu cha, bheko viyA2. 200mI, sUrya - yandra, Indra, tiryayo, manuSyo, vo, n||24iimii, munIndro, vidyAdharo ke kinnaromAM mRtyu svecchAe pharI rahyuM che. arthAt koIne mRtyu choDatuM nathI. eno vicAra karavo. (4) duSkato ane sukRtonA vipAkano vicAra karavo. A vicAraNA paNa Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 13. ityAcAryazrImadyazobhadrasUrikRtaSoDazAdhikAravivaraNe trayodazo'dhikAraH // : yogadIpikA : asyaiva sarvasyAdeyatAmupadarzayannAha-etasminnityAdi / etasmin khalu-asminneva-prAgukte siddhAntakathAdau yatna-Adaro viduSA-sudhiyA samyak-samIcInaH sadaiva karttavya,AmUlamabhivyAptyA kAraNamidaM siddhAntakathAdi paramaMpradhAnaM sarvasya hi yato yogamArgasya // 16 // . iti nyAyavizAradamahopAdhyAyazrImadyazovijayagaNipraNIta 'yogadIpikA' vyAkhyAyAM trayodazo'dhikAraH // ||iti sAdhusacceSTAdhikAraH // duSkRta ane sukRtonA kAraNe ane enA phaLadvArA karavI. te siddhAMtakathAdi cAra vAtono vicAra vidvAnoe sArI rIte karavo joIe. e guruvinayanuM pradhAna mULa che, eTaluM ja nahi. samagra yogamArganuM paNa mULa che. mokSasAdhaka sarvayogonuM mULa cha. 15-16. tara SoDaza sabhAta....... Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath caturdazaH sAlambanayogAdhikAraH // . sAlambano nirAlambanazca, yogaH paro dvidhA jJeyaH / jinarUpadhyAnaM khalvAdyastattattvagastvaparaH // 1 // :vivaraNam : 'AmUlamidaM yogamArgasya' ityuktaM, tatra katividho yoga ityAha - sAlambana ityaadi| saha Alambanena-cakSurAdijJAnaviSayeNa pratimAdinA vartata iti sAlambano, nirAlambana-zvAlambanAd viSayabhAva-pratipattirUpAd niSkrAnto nirAlambano, yo hi chadmasthena dhyAyate, na ca svarUpeNa dRzyate, tadviSayo nirAlambana iti yAvad, yogo-dhyAna-vizeSaH para:-pradhAno dvidhA jJeyo-dvividho veditavyaH / jinarUpasya-samavasaraNasthitasya dhyAnaMcintanaM, khaluzabdo vAkyAlaGkAre AdyaH-prathamaH sAlambano yogaH, tasyaiva-jinasya tattvaMkevala-jIva-pradeza-saGghAtarUpaM kevala-jJAnAdisvabhAvaM tasmin gacchatIti tattattvagaH, turevakArArthaH, aparo'nAlambanaH mukta-paramAtma-svarUpa-dhyAnamityarthaH // 1 // : yogadIpikA : AmUlamidaM yogamArgasyetyuktaM tatra katividho yoga ityAha-sAlambana ityAdi / sahAlambanena cakSurAdijJAnaviSayeNa pratimAdinA vartate iti sAlambano, nirAlambanazca AlambanAdviSayabhAvApatti-rUpAnniSkrAnto, yo hi chadmasthena dhyAyate na ca svarUpeNa dRzyate, yogo-dhyAnavizeSaH paraH- pradhAno dvidhA jJeyaH, jinarUpasya-samavasaraNasthasya dhyAnaMcintanaM, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, Adya:- prathamo yogaH-sAlambanaH tasyaiva-jinasya tattvaMkevala-jIvapradezasaMghAtarUpaM kevalajJAnAdisvabhAvaM tasmin gacchatIti tattattvagaH, turevakArArthe aparo dvitIyaH, zuddhaparamAtma-guNadhyAnaM nirAlambanamityarthaH // 1 // 14 - sAlabanayogAdhakAra pozAka A SoDazakamAM yoganA prakAro, yoga-dhyAnamAM pratikULa cittanA AThadoSo, anukULa cittanA ATha guNonuM vizada vivaraNa ApavAmAM AvyuM che. praznaH siddhAMtakathAdi guruvinayanuM mULa che, tema samagra yogamArganuM mULa che. ema kahyuM; to e yoganA keTalA prakAra che ? uttara : yoganAle prakAra cha (1) sAdaMbana yogAsane (2) nirAjana yoga. zrI jinezvaraparamAtmAnA svarUpanuM dhyAna e sAlaMbana yoga ane siddhaparamAtmAnA svarUpanuM dhyAna e nirAlaMbana yoga. AMkha vagere Indriyo dvArA prabhu pratimAnuM tathA samavasaraNamAM birAjamAna paramAtmAnuM AlaMbana laI dhyAna ciMtana karavuM te sAlaMbana dhyAnayoga che. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (185) SoDazaka prakaraNa - 14 aSTapRthagjanacittatyAgAd, yogikulacittayogena / jinarUpaM dhyAtavyaM, yogavidhAvanyathA doSaH // 2 // : vivaraNam : kathaM punaH jinarUpaM dhyAtavyamityAha - assttetyaadi| aSTa ca tAni pRthagjanacittAni ca teSAM tyAgAt-parihArAt yogikulasya cittaMmanastadyogena-tatsambandhinA(sambandhena) jinarUpaM-paramAtmarUpaMdhyAtavyaM-dhyeyaM yogavidhauyogavidhAne-anyathA doSaH-aparAdhaH // 2 // : yogadIpikA : kathaM punarjinarUpaM dhyAtavyamityAha - aSTetyAdi / aSTa ca tAni pRthagjanacittAni-ayogimanAMsi teSAM tyAgAt yogi-kalasyayogipAramparyasya cittaM-manastadyogena-tadabhyupagamena jinarUpaM- paramAtmasvarUpaM dhyAtavyaM yoga-vidhau dhyAnAcAre anyathA doSo'parAdho, nirapekSavRttau mAnasAticArasyApi bhaGgarUpatvAt // 2 // khedodvega - kSepotthAna - bhraantynymudgaasnggaiH| yuktAni hi cittAni, prabandhato varjayenmatimAn // 3 // vivaraNam : tAnyeva cASTau cittAnyAha - khedetyAdi / khedaH-zrAntatA kriyAsu-apravRttihetuH pathi-parizrAntavat / khedAbhAve'pyudvegaHsthAnasthitasyaiva udvignatA, kurvANo'pyudvignaH karoti na sukhaM labhate / kSepaH-kSiptacittatA antarA'ntarA'nyatra nyastacittavat / utthAnaM-cittasyAprazAntavAhitA madanaprabhRtInAmudrekAd, madAvaSTabdhapuruSavat / bhrAnti:- atasmiMstadgraharUpA zuktikAyAM rajatAdhyAropavat / anyamud e ja jina, je siddhAvasthAne pAmyA che. temanA phakta AtmapradezonA samUhanuM athavA kevaLajJAnAdi svabhAvanuM - guNonuM dhyAna karavuM te bIjo nirAlaMbana dhyAna yoga che. chabasthIvaDe phakta emanuM dhyAna dharAya che paNa sAkSAt darzana karI zakAtuM nathI. prazna : jinarUpanuM dhyAna kaI rIte karavuM joIe? uttara : dhyAna e citta(mana)thI thAya che. e citta be prakAranuM che (1) sAmAnya lokonuM citta ane (2) yogIkuLanuM citta. sAmAnyalokonuM citta ATha doSovALuM hoya che. evA cittano arthAt cittanA ATha doSono tyAga karI, yogIkuLanI paraMparAmAM Avela ATha guNavALA cittathI dhyAna karavuM joIe. e vinA dhyAnayoga doSayukta bane che. nirapekSavRttimAM to mAnasika aticAra 59 maMga35 dAgecha. 2. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka praNa - 14 anyaharSaH / rug-rogaH pIDA bhaGgo vA / AsaGgaH-abhiSvaGgaH khedazcodvegazca kSepazcotthAnaM ca bhrAntizcAnyamucca ruk cAsaGgazca tairyuktAni hi-sambaddhAni hi cittAni-prastutAnyaSTa prabandhataH- prabandhena varjayet-parihared matimAn-buddhimAn // 3 // : yogadIpikA : tAnyeva tyAjyAnyaSTau cittAnyAha - khedetyAdi / khedaH-pathiparizrAntavatpUrvakriyApravRttijanitamuttarakriyApravRttipratibandhakaM duHkham / uddhegaH-kaSTa-sAdhyatAjJAna-janitamAlasyam, yadvazAtkAyakhedAbhAve'pi tato na sukhaM labhata iti |kssepo'ntraa'ntraanytr cittanyAsaH / utthAnaM cittasyAprazAntavAhitA madanaprabhRtInAmudrekAt, madAvaSTabdhapuruSavat / bhrAntiratasmistadgraharUpA zuktau rajatAdhyAropavat / anyamut prakRtakAryAnyakAryaprItiH |rug-rogH pIDA bhaGgo vaa|asnggH prakRtAnuSThAne vihitetarAnuSThAnaprItyatizayitaprItiH / etairyuktAni hi-sambaddhAni hicittAnyaSTa prabandhata:-pravAhena varjayetparihared matimAn-buddhimAn // 3 // khede dAyabhAvAnna praNidhAnamiha sundaraM bhavati / etacceha pravaraM, kRSi-karmaNi salilavajjJeyam // 4 // vivaraNam : khedAdIMzcittadoSAn phaladvAreNopadarzayannAha-kheda ityAdi / khede-cittadoSe sati dAAbhAvAd-dRDhatvAbhAvAdna praNidhAnaM, aikaNyaMiha prastute yogesundaraM bhvti| etacca-praNidhAnaMiha-yogepravaraM-pradhAnaM kRSikarmaNi-dhAnyaniSpattiphale salilavad-jalavajjJeyaM // 4 // : yogadIpikA : uktAneva khedAdIn cittadoSAn phaladvArA vivRNvannAha-kheda ityAdi / thitanA 06 atSA : (1) 6, (2) 6 (3) 25, (4) utthAna, (5) ila, (6) anyamuda, (7) rogAsane (8) mAsaMga. mAmA koSoyittane masina 42naa2|; yittane asthira karanArA che. mATe buddhizALIe teno tyAga karavo joIe. dhyAnayoganI sAdhanAmAM jema cittanA AThadoSono tyAga karavo joIe, tema dareka dharmakriyA suMdara bane e mATe paNa ATha doSo dUra karavApUrvaka dharmakriyAo karavI joIe. 3. khedAdi doSonuM phaLa batAvavA pUrvaka varNana kare che. (1) khedaH laoNbI musApharI karIne thAkI gayelo musAphara AgaLa cAlavA mATe utsAhavALo hoto nathI, tema pUrve kahelI dharmakriyAonI pravRttithI thAka lAgatAM pachInI dharmakriyAmAM ke dhyAna pravRtti karavAno jIvane utsAhana rahe te A khedadoSa-khinnatA. A khedadoSanA kAraNe pachInI Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 14. khede-cittadoSe sati dAAbhAvAt-kriyA-samApti-vyApi-sthairyAbhAvAn na praNidhAnam-aikAmyaM iha-prastute yoge sundaraM-pradhAnaM bhvti| etacca praNidhAnam iha-yoge pravaraM-pradhAnaM phalAsAdhAraNa-kAraNamityarthaH, kRSikarmaNi-dhAnyaniSpattiphale salilavajjalavad jJeyam // 4 // uddhege vidveSAdviSTisamaM karaNamasya pApena / yogikulajanmabAdhakamalametattadvidAmiSTam // 5 // vivaraNam : udvega ityAdi / uddhege-cittadoSe vidveSAd-yogaviSayato viSTisamaM-rAjaviSTi kalpaM karaNamasya-yogasya pApena-hetubhUtena, etaccaivaMvidhaM karaNaM yoginAM kule yajjanma tasya bAdhakaM, anena yogi-kula-janmApi janmAntare na labhyata itikRtvA yogi-kula-janmabAdhakaM, alam-atyarthaM etattadvidAmiSTaM-yogavidAmabhimatam // 5 // yogadIpikA : udvega ityAdi / uddhege-cittadoSe jAte vidveSAd-yogaviSayAd asya-yogasya kathaJcitkaraNaM viSTisamaM-rAjaviSTikalpaM pApena-dAsaprAyatvahetubhUtena, etaccaivaMvidhaM karaNaM yoginAM kule yajjanma tasya bAdhakaM udvignaH kriyAkartA yogikula-janmApi janmAntare na labhata itikRtvA, alaM-atyarthaM tadvidAM- yogavidAM iSTa-abhimatam / / 5 / / kSepe'pi cAprabandhAdiSTaphalasamRddhaye na jAtvetat / nAsakRdutpATanataH, zAlirapi phalAvahaH puMsaH // 6 // dharmakriyAmAM ke dhyAnamAM citta sthira banI zakatuM nathI. emAM suMdara praNidhAna arthAt ekAgrabhAvatanmayatA AvI zakatI nathI. khetImAM jema pANI atyaMta jarUrI hoya che tema, dareka dharmasAdhanAmAM praNidhAnanI khUba ja jarUra hoya che. dharmasAdhanAne zreSTha koTinI banAvavAmAM praNidhAna asAdhAraNasnny-amogh 1291 . 4. (2) udvega: dhyAnane ke dharmakriyAne kaSTasAdhya mAnI e dhyAna ke kriyA karavAnI ALasaanutsAha e udvega nAmano doSa che. jemAM dhanano kharca thavAno hoya - bahu samaya lAgavAno hoya ke zArIrika kaSTa paDavAnuM hoya tyAM uga thAya che. jema ke rAjasevaka rAjAnI sevAmAM veTha utAre tema udvegavALo jIva dharmakriyA kare kharo paNa emAM veTha utAre. dharmakriyAmAM thato uddhagadoSa bhaviSyamAM yogIkuLamAM janmano bAdhaka bane che. arthAt doSavALI dharmakriyAthI yogIkuLamAM janma maLato nathI; evuM yoganA jANakAro kahe che. pa. (3) kSe5: 5 meTa yAdudhyA - pAyAbhAMthI kyama vayamA manapIThe yAlyuM ya. bIjA-trIjAnA vicAromAM caDI jAya. jema DAMgaranA choDane eka kyArAmAMthI ukhADIne bIjA Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 14 : vivaraNam : kSepa ityAdi / kSepe'pi ca-cittadoSe aprabandhAt-prabandhAbhAvAccittasya iSTaphalasamRddhaye-vivakSitaphalasamRddhaye-vivakSitaphalasamRddhyarthaM yoganiSpattaye na jAtukadAcit karaNaM-cittaM bhavati / kimityanyatrAnyatra cittaprakSepe phalasamRddhirna bhavatItyAhanAsakRd-anekazaH utpATanata-utpATanAd-utkhananAtzAlirapi-dhAnyavizeSa: phalAvahaHphalasaMyuktaH puMsaH- puruSasya yato bhavati // 6 // : yogadIpikA : kSepe'pi cetyaadi| kSepe'pi ca cittadoSe aprabandhAccittasya zithilamUlatvAd-iSTaphalasyayoganiSpattirUpasyasamRddhaye'bhyudayAya najAtu-kadAcidetatkaraNaM bhvti| atra dRSTAntamAhana asakRd anekaza utpATanata utkhananAt zAlirapi-dhAnyavizeSaH phalAvahaH-phalapradaH puMsaH-puruSasya bhavati // 6 // utthAne nirvedAt, karaNamakaraNodayaM sadaivAsya / atyAga-tyAgocitametattu svasamaye'pi matam // 7 // : vivaraNam : utthAna ityAdi / utthAne-cittadoSe satyaprazAntavAhitAyAM nirvedAddhetoH karaNaMniSpAdanaM, akaraNodayaM-bhAvi-kAlamAzrityAkaraNasyaivodayo yasminniti tattathA sadaivAsyayogasya, na vidyate tyAgo yasya kathaJcidupAdeyatvAttadatyAgaM tyAgAyocitaMyogyamaprazAntavAhitAdoSAd atyAgaM ca tattyAgocitaM ca atyAgatyAgocitamevametattuetatpunaH karaNamabhisambadhyate svasamaye'pi-sva-siddhAnte'pi matamiSTam // 7 // : yogadIpikA : utthAna ityAdi / utthAne cittadoSe satyaprazAntavAhitayA nirvedAddhetoH karaNaMniSpAdanamAyatimAzrityA'karaNasyaivodayo yasmiMstattathA, sadaivAsya yogasya, kIdRzaM tatkaraNam? atyAgam-azakyatyAgaM bAhyapratijJAbhaGgasya lokApavAdahetutvAttasya ca kyArAmAM, bIjA kyArAmAMthI ukheDI trIjA kyArAmAM rope to, tenA upara phaLa besatuM nathI. tema, dharmakriyAmAM vacamAM vacamAM cittane bIje rakhaDatuM rAkhavAthI zubha adhyavasAyanI dhArA tUTI jAya che, ethI dharmakriyAmAM phaLanI prApti thatI nathI. 6 (4) utthAna : utthAna meTa. yittanI saprazaidaulsdu. asvasthatA - mahonmattapuruSanA cittanI jema dharmasAdhanAmAM cittanI svasthatA na hoya, kheda-udvega-kSepa jevA pUrve kahelA traNa doSo Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka praNa - 14 duHsahatvAttathA |tyaagaayocitN-yogy-aprshaantvaahitaadossvissmishrittvaadetttu-ettpunH karaNaM svasamaye'pi svasiddhAnte'pi matam-abhISTam / ata eva gRhItadIkSasya sarvathA mUlottaraguNanirvAhaNAbhAve vidhinA suzrAvakAcAragrahaNamupadarzyate (upadizyate, pratyantare) / atyAgaM kathaJcidupAdeyatvAt tyAgocitaM ca sadoSatvAditi vyAkhyAyAMtu bhAvavizeSakRtaguNadoSatulyabhAvo draSTavya itthameva saMvignapAkSikAdivyavasthAsiddheriti dig // 7 // bhrAntau vibhramayogAnna hi saMskAraH kRtetraadigtH| tadabhAve tatkaraNaM, prakrAntavirodhyaniSTaphalam // 8 // :vivaraNam : bhrAntAvityAdi / bhrAntau cittadoSe sati vibhramayogAd-manovibhramasambandhAd na hi saMskAro-naiva vAsanAvizeSaH kRtetarAdigata:-'idaM mayA kRtamitaradakRtam' AdizabdAdidaM mayoccaritamidamanuccaritam etadgata:-etadviSayaH, na hi manovibhrame kRtetarAdisaMskAro bhavati, tadabhAve-saMskArAbhAve tatkaraNaM-tasya prastutasya yogasya karaNaM prakrAntavirodhiprastutayogavirodhi aniSTaphalaM-iSTaphala-rahitam // 8 // : yogadIpikA : bhrAntAvityAdi / bhrAntau cittadoSe sati vibhramasya manovaikalyasya yogAtsambandhAn na hi-naiva saMskAro vAsanAvizeSaH kRtetarAdigata:-'idaM mayA kRtamitaradakRtam' AdizabdAd 'idaM mayoccaritamidamanuccaritam' etadgataHetadviSayaH, viparItasaMskAreNa satya-saMskAranAzAt / tadabhAve kRtetarAdisaMskArAbhAve tasya prastutasya yogasya karaNaM-prakrAntasya yogasya virodhyaniSTaphalaM-iSTaphalarahitaM kRtetarAdisaGkalanasahitakriyAyA evessttphlhetutvaat| atha yatropekSayaiva kRtAkRtasaMskArAbhAvo na tu bhrAntyA, tatra ko'yaM doSa iti ced na, bhrAnterupekSAyA apyupalakSaNatvAt // 8 // na hovA chatAM cittanI asvasthatAne kAraNe dharmakriyAmAM zubhaadhyavasAyarUpa phaLa janmI zakatuM nathI. enuM pariNAma e Ave che ke - kAM to kriyAno sarvathA tyAga karI devAya athavA lokalajjAthI kriyAo thAya. dIkSA lIdhA pachI koIne evuM bane ke dIkSAnI upAdeyatA samajavA chatAM mohanIyakarmanA udaye ke roga-azakti AdinA kAraNe cAritramAM doSo lAge che. evA saMyogomAM utthAnadoSa Ubho thAya che. lokaniMdAnA bhayathI dIkSAno tyAga karI zakato nathI. paraMtu tyAgane yogya bane che. e pote samaje che ke A sthitimAM mArAmAM sAdhupaNuM kahI zakAya nahi. tethI e saMvignapAkSikanuM jIvana jIve che. e saMvegI sAdhuno pakSapAtI bane che. pote vaMdana kare che, paNa bIjAnuM vaMdana leto nathI. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (19) SoDazaka prakraNa - 14 anyamudi tatra rAgAt, tadanAdaratA'rthato mhaapaayaa| sarvAnarthanimittaM, mudviSayAGgAravRSTyAbhA // 9 // :vivaraNam : anyetyAdi / anuSThIyamAnAdanyatra mut-pramodastasyAM satyAM cittadoSarUpAyAM tatraanyasmin rAgAd-abhilASAtirekAt tadanAdaratA-anuSThIyamAnA'nAdarabhAvo arthataHsAmarthyAt mahApAyA-mahAnapAyo yasyAH sakAzAtsA tathA, sarvAnarthanimittaM-sarveSAmanarthAnAM hetuH, tdnaadrtaa'bhismbdhyte| mudviSayAGgAravRSTyAbhA-mudo-harSasya viSayo yastasminnaGgAravRSTyAbhA-aGgAra-vRSTipraticchAyA'GgAravRSTisadRzI, pramodaviSayArthopaghAtakAriNItyarthaH / iyaM cAnyamut sundareSvapi zAstrokteSu caityavandanasvAdhyAyakaraNAdiSu pratiniyatakAlaviSayeSu zrutAnurAgAccaityavandanAdyanAdriyamANasya tatkaraNavelAyAmapi tadupayogAbhAvenetaratrA''saktacittavRtteH sadoSA, na hi zAstroktayoranuSThAnayorayaM vizeSaH samasti yaduta ekamAdaraviSayo'nyadanAdaraviSaya iti // 9 // yogadIpikA : ___ anyamudItyAdi / anuSThIyamAnAdanyatra mut-pramodastasyAM satyAM tatrAnyasmin rAgAdabhilASAtirekAt-tadanAdaratA'nuSThIyamAnAnAdriyamANatA arthataH-sAmarthyAt, tatkriyAkAle'nyarAgasya tadarAgAkSepakatvAt, sA ca tadanAdaratA mahApAya-mahAdharmavighnavatI, tathA sarveSAmanarthAnAM nimittaM, lezato'pi vihitAnuSThAnAnAdarasya durantasaMsArahetutvAt / tadanAdaradoSe'pyanAdaraguNAttulyAyavyayatvamityAzaGkAyAmAha-mudviSaye itarAnuSThAne-'GgAravRSTyAbhAaGgAravRSTisadRzI, akAlarAgasya tatphalopaghAtakatvAditi bhAvaH / iyaM cAnyamut sundareSvapi zAstrokteSu caityavandana-svAdhyAyAdiSu zrutAnurAgAccaityavandanAdi-karaNavelAyAmapi A rIte jIvanamAM zuddha cAritranI apekSAno guNa hovA chatAM karmavaza ke saMyogavaza doSo paNa lAge che. Ama guNadoSa baMne hoya che athavA sarvathA cAritra na pALI zakavAne lIdhe daMbha TALavA zAstravidhi mujaba sAdhupaNuM choDI zrAvakanA AcAra pALe che. cAritrapAlana vakhate citta asvastha banavuM e utthAnadoSa che. 7 (5) ila : sila meTale viparyastayitta. tuma chIpamA yahIno zrama thAya cha tema, bhrAMtidoSanA kAraNe amuka kriyA karI ke na karI... amuka sUtra bolyA ke na bolyA "karemi bhaMte' uthyayuM 3 1 Gthyaryu - bheno yo zo dhyAsa na 23... zuM zuM a\... zuM zuM na uthu kren| cokkasa saMskAranA abhAve kriyA dvArA ISTaphaLanI siddhi thaI zakatI nathI. karyuM ke na karyuM vagerenA saMkalana vagaranI kriyA, yoga virodhI hovAthI ISTaphaLa ApI zakatI nathI. 8. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 14 tadanAdriyamANasya tadupayogAbhAvena itarAsaktacittavRtteH sdossaa| na hi zAstroktayoranuSThAnayorayaM vizeSo'sti yad ekamAdaraNIyamanyattu neti // 9 // ruji nijajAtyucchedAt karaNamapi hi neSTasiddhaye niyamAt / asyetyananuSThAnaM, tenaitad vandhyaphalameva // 10 // :vivaraNam : rujItyAdi / ji-roge cittadoSe sati nijajAtyucchedAt-svakIyasAmAnyocchedAt samyaganuSThAnajAtyucchedAdityarthaH [0dAditi yo'rthaH] / karaNamapi hi-sampAdanamapi hi neSTasiddhaye-nAbhimataphalaniSpattayeniyamAd-niyamena asya-prastutasyArthasyaityananuSThAnaMiti hetorananuSThAnam akaraNaM tena-kAraNena etat karaNaM vanthyaphalameva iSTaphalAbhAvAt / iyaM hi rug bhaGgarUpA pIDArUpA vA'nuSThAnajAterucchedakaraNadvAreNa sarvAnuSThAnAnAM vandhyaphalatvApAdanAya prabhavati, tena sadoSA vivekinA parihartavyeti darzitA // 10 // : yogadIpikA : rujiityaadi|ruji-roge cittadoSe sati nijajAte:-anuSThAnasAmAnyasyocchedAtkaraNamapi hyasya prastutArthasya niyamAd, neSTasiddhaye-nAbhimatasampAdanAya, iti hetoH anuSThAnaM-akaraNaM tena-kAraNena etat karaNaM vanthyaphalameva iSTaphalAbhAvAt / iyaM hi rug bhaGgarUpA pIDArUpA vA anuSThAnajAtyucchedakatvAt sarvakRtAnuSThAnavandhyatvApAdiketi vivekinA parihartavyA / atha bhaGgarUpAyAH pIDArUpAyA vA rujaH zaktau satyAmaparihAraH puruSasya svatantraM doSAntaraM, tatra avyApRtAnAmanuSThAnAnAM tu ko'parAdha iti ced, na, yadanuSThAnavyAsaGgena puruSasya rukparihAropAyAnupayogastatra rugdoSasya nyAyaprAptatvAt // 10 // AsaGge'pyavidhAnAdasaGgasaktyucitamityaphalametat / bhavatISTaphaladamuccaistadapyasaGgaM yataH paramam // 11 // (6) anyamud H je dharmakriyA cAlatI hoya temAM ja cittanI sthiratA rahevAne badale, bIjI dharmapravRttimAM cittanuM kheMcANa, bIjI kriyAmAM AnaMda ane Adara, AnuM nAma anyamuddoSa. cAlu kriyAne choDIne anya kriyAmAM cittanA kheMcANathI cAlu kriyA pratye anAdara sUcita thAya che. A anAdara dharmamAM vighnarUpa che, sarva anarthano hetu che. cAlu kriyAmAM thoDo paNa anAdara e duHkhe karIne aMta Ave evA saMsArano sarjaka che. A anAdarane aMgArAnA varasAdanI upamA ApavAmAM AvI che. ethI dharmakriyAmAM atyaMta jarUrI pramodabhAva - harSollAsa baLIne bhasma thAya che. e moTuM nukasAna che. caityavaMdana, svAdhyAya vagere bIjAM anuSThAno bhale game teTalAM suMdara ane zAstrokta cAlatAM hoya paraMtu cAluM anuSThAnanA AdaranA bhoge, bIjA anuSThAnamAM rasa levo e vItarAgaparamAtmAnI AjJAnI viruddha hovAthI zubhabhAva svarUpa nathI. 9. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192) SoDazaka prakaraNa - 14 :vivaraNam : AsaGga ityAdi / AsaGge'pi-cittadoSe sati vidhIyamAnAnuSThAne 'idameva sundaraM' ityevaMrUpe avidhAnAt-zAstroktavidherabhAvAt saktiH-anavaratapravRttiH, na vidyate saGgo yasyAM seyamasaGgA-abhiSvaGgAbhAvavatI asaGgA cAsau saktizca tasyA ucitaM-yogyamitikRtvA aphalametad-iSTaphalarahitametadanuSThAnaM bhavati-jAyate, iSTaphaladaM-iSTaphalasampAdakaM-uccaiHatyarthaM, tadapi-zAstroktamanuSThAnaM asaGgam-abhiSvaGgarahitaM yato-yasmAt paramaM-pradhAnam / AsaGgayuktaM hyanuSThAnaM tanmAtraguNasthAnakasthiti-kAryeva, na mohonmUlanadvAreNa kevalajJAnotpattaye prabhavati, tasmAttadarthinA AsaGgasya doSarUpatA vijJeyeti // 11 // yogadIpikA : AsaGgepItyAdi / AsaGge'pi-cittadoSe sati vidhIyamAne'nuSThAne 'idameva sundaraM' ityevaMrUpe avidhAnAt-tadbhAvapuraskAreNa zAstravidhyabhAvAt, pratyutAnAsaGgabhAvaM puraskRtya vidhipravRtteH asaGgA-saGgarahitA sakti:-anavaratapravRttistasyA ucitaM yogyaM itikRtvA'phalamiSTaphalarahitametadanuSThAnaM bhavati, yato yasmAt tadapi-zAstroktatvena prasiddhamapyanuSThAnaM paramaM-pradhAnaM-asaGgaM-abhiSvaGgarahitaM uccaiH-atizayena-iSTaphalasampAdakaM bhavati / AsaGgayuktaM hyanuSThAnaM gautamagurubhaktidRSTAntena tanmAtra-guNa-sthAnakasthitikAryeva na mohonmUlanadvAreNa kevalajJAnotpattaye prabhavati tasmAttadarthinA AsaGgasya doSatA jJeyeti // 11 // etaddoSavimuktaM, zAntodAttAdi-bhAva-saMyuktam / satataM parArtha-niyataM saGkleza-vivarjitaM caiva // 12 // (7) zeNa : rogahopa meTale yitanI pI31, yittano . mananA mAhopa pUrva DiyA karavAmAM kriyAmAtranI ruci nAza pAmI jAya che. kriyA karavA chatAM te kriyAnuM suMdara phaLa maLI zakatuM nathI. koI evA karmanA udayanA kAraNe cittanI pIDA thaI hoya to paNa e puruSArthathI TALI zakAya che. sAdhake yogya upAyathI cittanI pIDA dUra karavI joIe. pIDA UbhI karanArA nimittothI dUra rahevuM joIe. vAraMvAra abhyAsa karI bhAvanAnuM baLa vadhAravuM joIe. kriyAnA lobhamAM A doSa TALavAmAM durlakSya karavuM e aparAdha che. 10 (8) AsaMgaH AsaMga eTale Asakti. je anuSThAna karavA mAMDyuM emAM ja ekAMte suMdaratAnI kalpanA karI, emAM jaruci ane Asakti keLavI, vAraMvAra enuM ja sevana karyA karavuM, A paNa cittano eka doSa che. A doSa vALuM anuSThAna niSphaLa jAya che. zAstravidhi to koI paNa dharmAnuSThAna anAsaMgabhAve sevavAnI che. A doSa jIvane, enA e ja dharmayogamAM aTakAvI rAkhe che. ethI uparanI kakSAnA dharmayogamAM AgaLa vadhavA deto nathI. guNasthAnamAM AgaLa vadhavA deto nathI. AsaMgadoSa mULamAMthI nIkaLe to ja mohanuM unmelana, Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 14 (18OM : vivaraNam : evamaSTapRthagjanacittadoSAn pratipAdya tattyAgadvAreNa yogicittamupadarzayannAha - etdityaadi| etaddoSavimuktaM-aSTacittadoSaviyuktaM zAntodAttAdibhAvasaMyuktaM zAntaHupazamavAn, yathoktaM - na yatra dukhaM na sukhaM na rogo, na dveSamohau na ca kaacidicchaa| rasaH sa zAnto vihito munInAM, sarveSu bhAveSu samaH pradiSTaH // 1 // udAtta:-udAro, yata uktam - ayaM nijaH paro veti, gaNanA laghucetasAm / udAracaritAnAM tu, vasudhaiva kuTumbakam // 1 // AdizabdAd gambhIradhIrAdibhAvaparigrahaH, taiH saMyuktaM-samanvitaM satataM-anavarataM parArthaniyataM-paropakAraniyatavRtti saGklezavivarjitaM caiva-saGklezo vizuddhipratipakSaH kAluSyaM tena virahitaM caiva // 12 // : yogadIpikA : evamaSTacittadoSAnuktvA tattyAgicittasvarUpamAha -etdityaadi| etairaSTabhizcaitairdoSaiviyuktaM -rahitaM zAnta:-krodhAdyabhAvavAn udAtto-nijaparagaNanArUpalaghucittAbhAvenodArastadAdibhAvena saMyuktaM samanvitaM, AdizabdAd gmbhiirdhiiraadibhaavprigrhH| satataM anavarataMparArthaniyataM-paropakAraniyatavRtti, saGklezena kAluSyena vivarjitaM caiva // 12 // susvapnadarzana - paraM, samullasad-guNa-gaNaughamatyantam / kalpatarubIjakalpaM,zubhodayaM yoginAM cittam // 13 // vItarAgatA ane kevaLajJAna pragaTe. AsaMgadoSathI yukta gautamasvAmI mahArAjanI gurubhakti paNa te ja guNasthAnakamAM aTakAvanArI banI. ethI AgaLanAM guNasthAnomAM AgaLa vadhavAmAM bAdhaka banI mATe guNasthAnomAM pragati sAdhavA IcchanAre AsaMgadoSano tyAga karavo joIe. 11. cittanA ATha doSonI vAta karyA pachI teno tyAga karanAra yogInuM citta kevuM hoya te 4Ave che. dhyAnayogInu yitta: dhyAnayogInuM citta nIce kahelA ATha guNavALuM hovuM joIe. (1) khedAdi ATha doSothI rahita (2) zAMta-udAtta vagere bhAvothI yukta. zAMta eTale jemAM sukha-duHkhanI lAgaNIono Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 14 :vivaraNam : susvapnetyAdi / susvapnadarzanaparaM zobhanAH svapnAH susvapnAH zvetasurabhipuSpavastrAtapatra-cAmarAdayastaddarzanapravRttaM samullasan guNagaNaugho guNanikarapravAho yasmiMstat samullasadguNagaNaudhaM atyantaM-atizayena kalpatarubIjakalpaM kalpataro/ja-svajanakaM kAraNaM tena tulyaM zubhodayaM yoginAM cittaM, zubha udayo'syeti zubhodayam // 13 // : yogadIpikA : susvapnetyAdi / su-zobhanAH zvetasurabhipuSpa-vastrAtapatra-cAmarAdayo yesvapnAH svApajJeyAstaddarzanaparaM-taddarzanapravRttaM, samullasan guNagaNaugho-guNanikarapravAho, yasmiMstattathA, atyantaM-atizayena kalpataroryadvIjaM tatkalpaM, zubha udayo yasya tattathA yoginAM cittaM bhavati // 13 // evaMvidhamiha cittaM, bhavati prAyaH pravRtta-cakrasya / dhyAnamapi zastamasya, tvadhikRtamityAhurAcAryAH // 14 // :vivaraNam : kasya punarevaMvidhaM vizeSeNa yoginazcittaM bhavatItyAha - evaMvidhamityAdi / evaMvidhaM-evaMsvarUpaM iha-prakrame cittaM-mano bhavati-sambhavati prAyo-bAhulyena pravRttacakrasya-pravRtta-rAtrindivAnuSThAnasamUhasya yogino dhyAnamapi-pUrvoktasvarUpaM zastaM-prazastaM, asya tu-asyaiva adhikRtaM-prastutaM ityAhurAcAryAH-sUrayo bruvate // 14 // bahu uchALo na hoya, rAga-dveSa ke mohanI ati mAtrA na hoya, sArI rIte damana kareluM, IndriyonA viSayothI vimukha, udAtta eTale udAra-vizALatAbharyuM, A mAruM ne A pArakuM evI vRtti vinAnuM, gaMbhIraH sAgara jevA UMDANavALuM, cittamAM paDelI koI paNa vAtane bIjA jANI na zake evuM, utsutA-mAturatA vinAnu, seMDI ApattimomA 55nilaya. (3) 52rAniyata : bhe|| paropakAranI bhAvanAthI bhareluM. (4) saMkalezavarjita - kaSAyonI kaluSitatA vinAnuM, sthira kSamAthI mare{. (5) susvapnayuData : saha-sugaMdhI puSpo, vakha, chatra, yAbhara, nimaMdira, jinamUrti vagere zubha svapnonAM darzana karanAruM. (6) sAgaranA mojAthI jema atyaMta guNagaNathI jagatuM, (7) seyavRkSanA kI hai, (8) zubhanA yavANu... mA yita dharmasAdhanAmai, dhyAnayogamA upayogI thAya che. 12-13. praznaH AvA prakAranuM citta khAsa karIne kone hoya? uttara H AvA prakAranuM suMdara citta moTe bhAge pravRttacakrogIne hoya che. rAta-divasa vividha anuSThAnomAM pravartamAna (racyA-pacya) yogIne, pravRttacakrayogI kahevAya che. e yogInuM ja prastuta dhyAna, zubhadhyAna kahevAya; ema yogAcAryonuM kathana che. 14 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (185 SoDazaka prakaraNa - 14 :: yogadIpikA : kasya punarvizeSeNedRg cittaM syAdityAha - evaMvidhamityAdi / evaMvidhaM evaMsvarUpaMiha-prakramecittaM-mano bhavati prAyo-bAhulyena pravRttacakrasyapravRttarAtrindivAnuSThAnasamUhasya yoginaH zastaM-prazastaM dhyAnamapi-prAguktaM asya tu-asyaiva adhikRtaM sampannAdhikAraM-ityAhuH AcAryA-yogAcAryAH // 14 // zuddhe vivikta-deze, samyak saMyamita-kAya-yogasya / kAyotsargeNa dRDhaM, yadvA paryaGkabandhena // 15 // vivaraNam : kathaM punastad dhyAnaM dezAdyapekSayA bhavatItyAha - zuddha ityaadi| zuddha-zucau viviktadeze-janAkIrNAdirahite samyaga-avaiparItyena saMyamitakAyayogasya-niyamitasarvakAya-ceSTasya kAyotsargeNa-UrdhvasthAnarUpeNa dRDhaMatyarthaM, yadvA paryaDUbandhena AsanavizeSarUpeNa // 15 // : yogadIpikA : kathaM punastad dhyAnaM dezAdyapekSayA bhavatItyAha-zuddha ityAdi / zuddha-zucau vivikte-janAnAkIrNe deze samyag-avaiparItyenasaMyamitakAyayogasya niyamitasarvakAyaceSTasya kAyotsargeNa UrdhvasthAnarUpeNa dRDhaM-atyarthaM, yadvA paryaGkabandhenaAsanavizeSarUpeNa // 15 // sAdhvAgamAnusArAcceto vinyasya bhagavati vizuddham / sparzAvedhAttatsiddha - yogi - saMsmaraNa - yogena // 16 // vivaraNam : sAdhvityAdi / sAdhu yathA bhavatyevam - AgamAnusArAt-siddhAntAnusAreNa cetaHcittaM vinyasya-nikSipya bhagavati-jinevizuddhaM-vizuddhimatsparza:-tattvajJAnaM tasyAvedhAtsaMskArAt tasmin dhyAne siddhA:- pratiSThitA labdhAtmalAbhA ye yoginasteSAM saMsmaraNa-yogaH smaraNavyApArastena / yo hi yatra karmaNi siddhastadanusmaraNaM tatreSTaphalasiddhaye bhavati // 16 // ityAcAryazrImadyazobhadrasUrikRtaSoDazAdhikAravivaraNe caturdazo'dhikAraH // prazna: dezAdinI apekSAe A dhyAna kaI rIte thAya? uttara : lokonI avarajavarathI rahita ekAMta ane pavitra jagyAe dhyAna thavuM joIe. sArI rIte kAyayoganA saMyamapUrvaka kAyotsargamudrAe athavA padmAsane besI dhyAna thAya. sArI rIte AgamanA anusAre cittane jinezvarabhagavaMtamAM sthApita karI sparzAvedhathI eTale ke tattvajJAnanA saMskArathI dhyAnasiddha yogIonuM smaraNa karavApUrvaka dhyAna kare; e dhyAna sammadhyAna Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) SoDazaka praNa - 14 : yogadIpikA : sAdhvityAdi / sAdhu yathA bhavatyevamAgamAnusArAt-siddhAntaM puraskRtya, cetazcittam vinyasya-saMsthApya bhagavati-jine vizuddhaM-nirdoSaM sparzasya-tattvajJAnasya AvedhAtdRDhatara-saMskArAt, tasmin dhyAne siddhAH- labdhAtmalAbhA ye yoginasteSAM saMsmaraNayogenasAmastyena smaraNa-vyApAreNa taddhyAnamiSTaphaladaM bhvti| yo hi yatra karmaNi siddhastadanusmaraNasya tatreSTaphaladatvAt // 16 // ___ iti nyAyavizAradamahopAdhyAyazrImadyazovijayagaNipraNIta 'yogadIpikA' vyAkhyAyAM caturdazo'dhikAraH // // iti sAlambanayogAdhikAraH // bane. dhyAnasiddha yogIonuM smaraNa ISTaphaLane ApanAruM bane che. kAraNa ke vyakti, je kAryamAM siddha thaI hoya temanuM smaraNa tenI siddhimATe thAya che. 15-16. yauha SoDaza samApta.... Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath paJcadazo dhyeyasvarUpAdhikAraH // sarvajagaddhitamanupamamatizayasandohamRddhisaMyuktam / dhyeyaM jinendra-rUpaM sadasi gadattatparaM caiva // 1 // :vivaraNam : kiM punastatra dhyAne dhyeyamityAha-sarvetyAdi / sarvajagat prANiloko'bhidhIyate tasmai hitaM, hitakAritvaM ca sadupadezanAd, na vidyate upamA zarIrasannivezasaundaryAdibhirguNairyasya tadanupamaM atizayAn sandogdhi-prapUrayati yattadatizayasandohaM, yadvA atizayasamUhasampannamiti yAvad RddhisaMyuktaM-Rddhayo nAnAprakArA AmarpoSadhyAdayo labdhayastAbhiH saMyuktaM-samanvitaM dhyeyaM-dhyAtavyaM jinendrarUpaM-jinendrasvarUpaM sadasi-sabhAyAM samavasaraNe gadad-vyAkurvANaM sarvasattvasvabhASApariNAminyA bhASayA, tatparaM caivatasmAduktalakSaNAjjinendrarUpAt paraM-muktisthaM dharmakAyAvasthAntarabhAvisvatattvakAyAvasthAbhAvaM caiva dhyeyaM bhavati // 1 // : yogadIpikA : kiM punastatra dhyAne dhyeyamityAha-sarvetyAdi / sarvasmai jagate-prANilokAya hitaM-hitakAri sadupadezanAd nAstyupamA saundaryAdiguNairyasya tattathA'tizayAn sandugdhe-prapUrayati yattadatizayasandohamatizayasandohavadvA, RdvayonAnAvidhA AmarpoSadhyAdilabdhayastAbhiH saMyuktaM jinendrarUpaM dhyeyaM sadasi-sabhAyAM gadat sarvasattvasvabhASApariNAminyA bhASayA vyAkurvANam / tasmAduktalakSaNAjjinendrarUpAtparaM muktisthaM dharmakAyAvasthAnantarabhAvi tattvakAyAvasthAsvabhAvaM caiva dhyeyaM bhavati // 1 // 15 - dhyeyasvarUpAdhaSAra SoDazaka . A paMdaramA SoDazakamAM zAstrakArabhagavaMta sAlaMbana - nirAlaMbanadhyAnamAM theyatattva zuM che; tenuM varNana kare che. praznaH sAlaMbanadhyAnamAM temaja nirAlaMbana dhyAnamAM dhyeyatattva zuM che? uttara : (1) sAlaMbanadhyAnamAM dhyeyatattva - sadupadeza ApavA dvArA jagatanA prANImAtrane hitakara, zarIranuM saMsthAna (AkRti) temaja rUpa, sauMdarya vagere guNothI anupama, adbhuta atizayonA samudAyathI temaja AmarSoSadhi vagere labdhiothI yukta, ane samavasaraNamAM birAjamAna thaI, sarvajIvo pota-potAnI bhASAmAM samajI zake evI bhASAmAM dharmadezanA ApatuM zrI jinezvaraparamAtmAnuM svarUpa (ciMtavavuM te) sAlaMbanadhyAnanuM dhyeya che. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 SoDazaka prakaraNa - 15 siMhAsanopaviSTa, chatra-traya-kalpa-pAdapasyAdhaH / sattvArtha-sampravRttaM, dezanayA kAntamatyantam // 2 // :vivaraNam : tatrAdyaM jinendrarUpamadhikRtya kIdRzaM tad dhyeyamityAha-siMhAsanetyAdi / siMhopalakSitamAsanaM siMhAsanaM devanirmitaM tatropaviSTam, siMhasya-mRgAdhipaterAsanaMavasthAnavizeSarUpamUjitaM anAkulaM ca tenopaviSTamiti vA, AtapaM chAdayatIti chatraM teSAM trayaM uparyupariSTAt, kalpapAdapaH-kalpadrumaH, chatratrayaM ca kalpapAdapazca tasyAdhaH adhastAt sattvAH -prANinasteSAM arthaH-upakArastasmin samyak pravRttaM-svagataparizrama-parihAreNa dezanayA-dharmakathayA kAntaM-kamanIyaM manojJaM atyantam-atizayena dhyeyamiti sambandhaH // 2 // : yogadIpikA: tatra jinendrarUpamIdRzaM dhyeymityaah-siNhaasnetyaadi| siMhAsane-devanirmitasiMhopalakSitAsane chatratrayasahitakalpapAdapasyAdho'dhastAnniSaNNaM sattvAnAM prANinAMartha upakArastasmin samyakpravRttaM dezanayA-dharmakathayAkAntaM-kamanIyaM atyantaM atizayena // 2 // AdhInAM paramauSadhamavyAhatamakhilasampadAM bIjam / cakrAdi-lakSaNa-yutaM sarvottama-puNya-nirmANam // 3 // :vivaraNam : punarapi kIdRk tadrUpamityAha-AdhInAmityAdi / (2) nirAlaMbanadhyAnamAM dhyeyatattva - upara kahelA jinezvaradevanA svarUpathI bIjuM judA prakAranuM, dharmakAya avasthA (tIrthakarapaNAnI avasthA) pachI prApta thanArI tattvakAya avasthA(mokSAvasthA)vALA siddhaparamAtmAnuM ciMtana karavuM te nirAlaMbanadhyAnanuM dhyeya che - dhyAnano viSaya che. 1. have sAlaMbanadhyAnanA dhyeyarUpa zrI jinezvaraparamAtmAnuM svarUpa batAve che. devoe banAvelA siMhanA cihnavALA siMhAsana upara svasthatApUrvaka birAjamAna, traNa chatra ane azokavRkSanI nIce birAjamAna, potAne paDatA parizramane gaNakAryA vagara, aglAnapaNe dharmadazanA ApavA dvArA prANIonA upakAramAM pravRtta, atyaMta manohara ! mAnasika pIDAonuM paramaauSadha ! sarvasaMpattionuM avaMdhyabIja ! cakra, svastika, kamaLa, kuliza vagere 1008 lakSaNothI yukta!sarvazreSTha puNyathI kheMcAIne AvelA paramANuothI nirmita dehavALA!pRthvItaLa upara bhavyaAtmAone nirvANapada pAmavAnuM sAdhana ! sakala bhavyajIvomAM zreSTha ! atula Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 15. AdhInAM-zArIramAnasAnAM pIDAvizeSANAM paramauSadhaM-pradhAnauSadhakalpaM tadapanetRttvena, avyAhataM-anupahataM akhilasampadAM-sarvasampattInAM bIjaM-kAraNam / cakrAdIni yAni lakSaNAni-cakrasvastikakamalakulizAdIni tairyutaM-samanvitaM sarvottamaM ca tatpuNyaM ca, nirmIyate aneneti nirmANaM sarvottamaM puNyanirmANaM yasyeti, sarvottamapuNyanirmitamityarthaH // 3 // : yogadIpikA : aadhiinaamityaadi| AdhInAM mAnasInAM pIDAnAM paramauSadhaM tadapanetRtvena / avyAhataM anupahataM akhilasampadAM-sarvasampattInAM bIjaM-kAraNaM, cakrAdIni yAni lakSaNAni cakrasvastika kamalakulizAdIni tairyutaM-sahitaM nirmIyate'neneti nirmANaM sarvottamaM puNyanirmANaM yasya tat tathA sarvAtizayitAdRSTAkRSTaparamANunimitamityarthaH // 3 // nirvANa-sAdhanaM bhuvi, bhvyaanaamgrymtul-maahaatmym| sura-siddhayogavandyaM, vareNya-zabdAbhidheyaM ca // 4 // vivaraNam : tadeva vishinsstti-nirvaannetyaadi| nirvANasAdhanaM-paramapadaprApakaM sukhasAdhanaM vA, bhuvi-pRthivyAM bhavyAnAM-yogyAnAM agryaM-pradhAnaM atulamAhAtmyaM-asAdhAraNaprabhAvaM surAH-devAH siddhAH vidyAmantrasiddhAdayo yogino-yogabalasampannAstairvandhaM-vandanIyaM stutyaM vareNyazabdenAbhidheyaM-vAcyaM, vareNyazabdAbhidheyaM ca jinendrarUpaM dhyeyamityabhisambadhyate // 4 // yogadIpikA : nirvaannetyaadi| nirvANasAdhanaM-paramapadaprApakaM bhuvi-pRthivyAM bhavyAnAM-yogyAnAM agryaM-pradhAnam, atulamAhAtmyaM-asAdhAraNaprabhAvaM, surA-devAH siddhA-vidyAmantrasiddhAdayo yoginoyogabalasampannAstairvandhaM-vandanIyaM, vareNyazabdaiH arhacchambhu-buddha-paramezvarAdibhirabhidheyaM prabhAvazALI ! devo, vidyA, maMtrasiddha puSo temaja yogabaLa saMpanna yogIothI vaMdanIya ! maI, zaMbhu, zuddha, 52bhezvara vagere 52 .(zreTha) zothI saMbodhavA dAyas.... neizvara paramAtmAnuM svarUpa che. sAlaMbana dhyAnamA bhavyajIvoe enuM svasthatApUrvaka dhyAna karavAnuM che. mAne 35sthadhyAna 55 cha. 2, 3, 4. - zrIjinezvaraparamAtmAnA dhyAnano prabhAva adbhuta che. A dhyAna jo pariNata thAya, AtmasAt thAya paripakava thAya to jIva kSINaprAyaH pApavAno nirvANapadanI najIka, nirmaLa zukala zuddha - jJAnanA upayogavALo ane moharahita bane che. tyArabAda jIvane yogAvaMcaka ane Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 SoDazaka prakaraNa - 15 vAcyaM ca, jinendrarUpaM dhyeyamiti mahAvAkyasambandhaH // 4 // pariNata etasmin sati, saddhyAne kSINa-kilbiSo jIvaH / nirvANa-padAsannaH, zuklAbhogo vigata-mohaH // 5 // :vivaraNam : evamAdyaM sAlambanadhyAnamabhidhAya tatphalamabhidhitsurAha-pariNata ityAdi / pariNate-sAtmIbhUte etasminsati-prastutesaddhayAne-zobhanadhyAne kSINakilbiSaHkSINapApojIva-AtmA, nirvANapadasyAsannaH-pratyAsattimAnzuklAbhogaH-zuddhajJAnopayogo vigatamohaH-apagatamohanIyaH // 5 // : yogidIpikA : evamAdyaM sAlambanadhyAnamabhidhAya tatphalamabhidhitsurAha-pariNata ityAdi / pariNate prApta-prakarSe etasmin-prastute saddhyAne-zobhanadhyAne sati, kSINakilbiSa:-kSINapApo jIva-AtmA nirvANapadasyAsanno-nikaTavartI zuklAbhoga:zuklajJAnopayogaH vigatamoho'pagatamohanIyaH // 5 // caramAvaJcaka-yogAt, praatibh-snyjaat-tttv-sNdRssttiH| idamaparaM tattvaM tadyadvazatastvastyato'pyanyat // 6 // vivaraNam : crmetyaadi| caramAvaJcakayogAt-phalAvaJcakayogAt prAguktAt pratibhA-matistatra bhavaM prAtibhaM, pratibhaiva vA prAtibhaM tena saJjAtA tatvasaMdRSTiH tattvasaMdarzanaM yasya saprAtibhasaJjAtatattvasadRSTiH, pariNata etasmin bhavatItyavaseyam, idamiti pratyakSIkRtaM sAlambana-dhyAnadvAreNa jinendrarUpaM kriyAvaMcaka pachIno phalAvaMcaka yoga prApta thAya che. arthAt prAtijajJAnathI-viziSTa matijJAnathI tattvadRSTivALo bane che. (1) apara eTale samavasaraNamAM virAjamAna zrI jinendra paramAtmAnuM svarUpa. (2) para eTale muktimAM birAjamAna siddhaparamAtmAnuM svarUpa, prAtijajJAnathI tattvadRSTivALo banelo jIva pahelA sAlaMbanadhyAna prabaLa banatAM kramazaH nirAlaMbana dhyAnathI paratattvanuM - siddhaparamAtmAnuM darzana kare che. sArAMza e che ke - saghaLA dhyAnayogIone aparatattvanA dhyAna dvArA paratatpanazana thAya che. 5-6 prazna : 52tattvanI mATI prazaMsA zAthI rI cho? uttara : arUpI siddhaparamAtmAnuM darzana thAya eTale jagatanI bIjI sarvavastuonuM darzana thayuM gaNAya. kAraNa ke jIvAdi amUrta vastuono bodha bIjI sarvavastuonA bodhanuM kAraNa bane Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakraNa - 15 (20) aparaM-arvAgbhAgavarti parasmAdanyat tattvaM-paramArtharUpaM dhyeyaM tadvartate, yadvazatastu-yadvazAdeva yatsAmarthyAdaparatattvasAmarthyAdityarthaH, asti-bhavati-ato'pi-aparatattvAd anyatparatattvaM-muktistham / idamuktaM bhavati-sarvasyApi dhyAnaparasya yogino'paratattvavazAtparaM tattvamAvirbhavatIti // 6 // : yogidIpikA : tathA - carametyAdi / caramAvaJcakayogAt-phalAvaJcakayogAtprAguktAt, pratibhaivaprAtibhaM-dRSTArthaviSayo matijJAnavizeSastena saJjAtA tattvadRSTiryasya sa tathA, bhavatIti sarvavizeSaNasaGgatA kriyAdhyAhAryA, idaM-anupadoktaphalaM sAlambanadhyAnadvArA pratyakSIkRtaM jinendra-rUpaM aparaM parasmAdanyadarvAgbhAgavarti, tattvaM-paramArtharUpaM dhyeyaM tadvartate yadvazatastuyadaparatattvasAmarthyAd asti-jAyate ato'pi-aparatattvAdapi anyatparatattvaM muktistham / idamuktaM bhavati - sarvasyApi dhyAnaparasya yogino'paratattvavazAtpara-tattvamAvirbhavati // 6 // tasmin dRSTe dRSTam, tad bhUtaM tat paraM mataM brahma / tadyogAdasyApi, hyeSA trailokya-sundaratA // 7 // : vivaraNam : kasmAtpunaH paraM tattvamevaM saMstUyata ityAha - tasminnityAdi / tasmin-paratattve siddhasvarUpe dRSTe-samupalabdhe dRSTaM sarvameva vastu bhavati, jIvAdyamUrtavastvAlambanasya bodhasya sarvaviSayattvAt, tad bhUtaM-tadeva siddhasvarUpaM bhUtaMsatyaM saMsArijIvasvarUpasya jJAnAvaraNAdikarmAvRtasya sadbhUtatattvaviyogAt, karmamala-malinasya hyAtmano na bhUtaM rUpamapalakSyate, tadvikArairupadrUyamANatvAt, siddhastharUpasya tu nirupadravattvAdbhUtameva svarUpaM sarvadA samupalabhyate, netarat / tadeva-paramAtmasvarUpaM paraMprakRSTaM mataM-abhipretaM brahma-mahat, bRhattamaM na tato'nyadasti, tadyogAt-para-tattvaMyogAd, asyApi hi-paratattvaviSayadhyAnavizeSasyAnAlambanayogasya,eSA-loke lokottareca prasiddhA che. e siddhaparamAtmAnuM svarUpa ja satya che, tAttvika che. saMsArIjIvanuM svarUpa to jJAnAvaraNIyAdi karmothI AvarAyeluM hovAthI saddabhUta nathI, satya ke zuddha nathI. tethI siddha paramAtmAnuM svarUpa ja utkRSTa brahma che, arthAt mahAna che. temanAthI caDhiyAtuM svarUpa jagatamAM bIjuM koI ja nathI ane nirAlaMbanadhyAnano viSaya paratattva hovAthI loka-lokottara zAsanamAM jANItI nirAlaMbana dhyAnanI e suMdaratA traNa lokamAM prasiddha che. 7. prazna: nirAjana yoga meTa | mane meTo Ahoya cha ? uttaraH nirAlaMbanadhyAna, kSapakazreNinA apUrvakaraNamAM (dvitIya) prApta thatA sAmarthyayogamAM hoya che. paraMtu tyAM paratattvane jovAnI IcchA tathA asaMga sakti hovI joIe. asaMga eTale Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 SoDazaka prakaraNa - 15 trailokya-sundaratA trailokye-sarvasminnapi jagati vizeSavastubhyaH sundaratA-zobhanatA // 7 // : yogadIpikA : kutaH punaH paratattvamevaM prazasyata ityata aah-tsminnityaadi| tasmin paratattve siddhasvarUpe dRSTe dRSTaM sarvameva vastu bhavatIti zeSaH / jIvAdyamUrtavastvAlambanasya bodhasya sarvaviSayatvAt tadbhUtaM-tadeva siddhasvarUpaM bhUtaM-satyam, saMsArijIvasvarUpasya jJAnAvaraNAdikarmavikAropadrutasya sadbhUtatvaviyogAt, tat-tadeva paramAtmasvarUpaM paraM-prakRSTaM brahma mataM, tato'nyasya bRhattamasyAyogAt, tadyogAtparatattvaviSayakatvasambandhAd asyApi-anAlambanayogasyApi eSA lokalokottaraprasiddhA trailokye-sarvasminnapi jagati sundaratA-zeSavastubhyaH zobhanatA // 7 // sAmarthyayogato yA, tatra didRkSetyasaGga-saktayADhyA / sA'nAlambana-yogaH, proktastadarzanaM yAvat // 8 // . : vivaraNam : kaH punaranAlambanayogaH ? kiyantaM kAlaM bhavatItyAha - sAmarthyetyAdi / sAmarthyayogataH-zAstroktAt (zAstroktayatikAntaviSayAt) kSapaka zreNIdvitIyApUrvakaraNabhAvinaH sakAzAt / sAmarthya-yogasvarUpaM cedaM - zAstrasandarzitopAyastadatikrAntagocaraH / zaktayudekAdvizeSeNa, sAmarthyAkhyo'yamuttamaH ||(yogdRssttismuccyH 5) yA tatra-paratattve draSTumicchA didRkSA iti-evaMsvarUpA'GgA cAsau saktizcanirabhiSvaGgA'navaratapravRttistayA''DhyA-paripUrNA didRkSA, sA-paramAtmaviSayadarzanecchA anAlambanayogaH proktastadvedibhiH tasya-paratattvasya darzanaM uplmbhstdyaavt| paramAtmasvarUpadarzane tu kevalajJAnena anAlambanayogo na bhavati, tasya tadAlambanatvAt / / 8 / / AsaMga doSa na hovo joIe. AsaMgadoSa eTale Asakti-rAga e na hovo joIe ane zakti eTale nirAlaMbana dhyAnanI satata pravRtti e hovI joIe. enAthI paripUrNa paratattvanA darzananI IcchA; asaMgabhAva ane sakti A bethI paripUrNa hovI joIe. AsaMga doSa jIvane mokSamArgamAM AgaLa vadhavA deto nathI, nIcenI dharmaArAdhanAnA yogamAM ja aTakAvI rAkhe che. AsaktirahitapaNe ane satata cAlatI nirAlaMbanadhyAnanI pravRttithI kevaLajJAnanI prApti thAya che, ane e kevaLajJAnamAM paratattvanuM darzana thAya che. A rIte kevaLajJAnanI prAptithI paratattvanuM darzana thayA pachI nirAlaMbanadhyAnayoga na hoya kAraNa ke kevaLajJAnathI joyeluM paratattva AlaMbana rUpa banyuM. 8. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) SoDazaka prakaraNa - 15 : yogadIpikA : kaH punaranAlambanayogaH, kiyantaM ca kAlaM bhavatItyAha-sAmarthyetyAdi / sAmarthyayogataH zAstrasandarzitopAyastadatikrAntagocaraH / zaktayudekAdvizeSeNa, sAmarthyAkhyo'yamuttamaH // ityevamuktalakSaNAt kSapakazreNIdvitIyApUrvakaraNabhAvinaH sakAzAt yA tatra paratattve didRkSA-draSTumicchA, iti-evaMsvarUpA'saGgA nirabhiSvaGgA saktiranavaratapravRttistayAkhyAparipUrNA sA paramAtmaviSayadarzanecchA anAlambanayogaH proktaH tadvedibhiH, tasya paratattvasyAdarzanamanupalambhastad yAvat, paramAtmasvarUpadarzane tu kevalajJAne'nAlambanayogo na bhavati, dRSTasya tasya tadAlambanIbhAvAt // 8 // tatrApratiSThitA'yaM, yataH pravRttazca tattvatastatra / sarvottamAnujaH khalu, tenAnAlambano gItaH // 9 // : vivaraNam : kathaM punaranAlambano'yamityAha-tatretyAdi / tatra-paratattveapratiSThitaH-alabdhapratiSThitaH ayaM-anAlambanoyato-yasmAt pravRttazca dhyAnarUpeNa tattvato-vastutastatra paratattve sarvottamAnujaH khalu sarvottamasya yogasyAnujaHprAganantaravartI tena-kAraNena anAlambano gItaH kathitaH // 9 // : yogadIpikA : paratattvadidRkSAyA anAlambanayogattve upapattimAha-tatretyAdi / tatra-paratattveapratiSThito-alabdhapratiSTho'yaM paramAtmadidRkSAkhyo yogo, yato-yasmAt pravRttazca dhyAnarUpeNa tattvato-vastutastatra-paratattve tadAbhimukhyApracyavAt sarvottamasya prazna : paratattvanA darzananI IcchAvALuM A dhyAna, nirAlaMbanadhyAna kaI rIte? uttara : A dhyAna nirAlaMbanadhyAna eTalA mATe che ke - paratattvanA darzananI IcchAthI A dhyAna zarU karyuM che paNa hajuM paratattvanuM darzana thayuM nathI. A dhyAnanA baLe kevaLajJAna thayA pachI ja paratattvanuM sAkSAta darzana thavAnuM che. e na thAya tyAM sudhI A dhyAnamAM koI AlaMbana nahotuM mATe nirAlaMbana dhyAna kahevAya. prazna: to pachI aparatattvanA darzananA uddezathI zarU kareluM dhyAna paNa jyAM sudhI aparatattvanuM darzana na thAya tyAM sudhI ene nirAlaMbanadhyAna kahevuM joIe ane jo aparatattvanuM darzana thayuM che, ema kaho to dhyAna karavAnuM zuM prayojana? uttara : e aparatattvanA dhyAnamAM pratimA vagerenuM ke samavasaraNamAM rahelA jinendranA Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 904 pozaka praNa - 15. yoganirodhAkhyanikhilAtizAyiyogasyA'nujaH prAganantaravartI khalu, tena kAraNena anAlambano-anAlambanayogo gItaH kathitaH purA vidvadbhiH / syAdetat, paratattvadidRkSAyAH paratattvadarzanaM yAvadanAlambanatve aparatattvadidRkSAyA apyaparatattvadarzanaM yAvadanAlambanatvApattiraparatattvasya dRSTatvAbhyupagame ca dhyAnAnupapattiriti, maivam, aparatattve pratimAdyAlambanadvArA sAmAnyato dRSTo'pi vizeSadarzanAya dhyAnopapatteH paramparayA''lambanavattvena ca sAlambanattvavyapadezAdaparatattve tu ke nApi dvAreNa darzanAbhAvAdanAlambanatvopapatteH // 9 // dAgasmAttaddarzanamiSupAtajJAtamAtrato jJeyam / etacca kevalaM tajjJAnaM yattatparaM jyotiH // 10 // :vivaraNam : kiMpunaranAlambanAdbhavatItyAha-drAgityAdi / drAk-zIghraM asmAt-prastutAd anAlambanAt tadarzanaM paratattvadarzanaM iSoH pAtastadviSayaM jJAtaM-udAharaNaM tanmAtrAd iSupAtajJAtamAtrato jJeyaM, tadarzanaM / etaccaparatattvadarzanaM kevalaM-sampUrNaM tat prasiddhaM jJAnaM, kevalajJAnamityarthaH, yat-tat-kevalajJAnaM paraM-prakRSTaM jyotiH- prakAzarUpam / iSupAtodAharaNaM ca yathA-kenaciddhanurdharaNa lakSyAbhimukhe bANe tadavisaMvAdini prakalpite yAvattasya bANasya na vimocanaM tAvattatpraguNatAmAtreNa tadavisaMvAdittvena ca samAno'nAlambano yogo, yadA. tu tasya bANasya vimocanaM lakSyAvisaMvAdipatanamAtrAdeva lakSyavedhakaM tadA anAlambanottarakAlabhAvI tatpAtakalpaH sAlambanaH kevalajJAnaprakAza ityanayoH sAdharmyamaGgIkRtya nidarzanam // 10 // rUpanuM AlaMbana che paNa e sAmAnyathI daSTa che. vizeSathI daSTa nathI. vizeSathI sArI rIte jovA mATe dhyAnanI pravRtti che mATe sAlaMbanadhyAna che. nirAlaMbanadhyAnamAM te paratattvanuM sAkSAt to zuM?-paraMparAe paNa daSTa - AlaMbana banatuM nathI. mATe paratattvanI dikSAnuM nirAlaMbana dhyAna have nirAlaMbana dhyAnathI zuM prApta thAya che, te batAve che. A nirAlaMbana dhyAnayogathI ISapAtanA daSTAMta mujaba paratattvanuM darzana thAya che. ISa eTale bANa. e bANanA patanathI, pheMkavAthI lakSyavedhanI jema nirAlaMbana dhyAnathI utkRSTa jayoti svarUpa kevaLajJAnanI sAthe pUrNa paratattvanuM darzana thAya che. jema cokkasa lakSyavedhI dhanurdhArI lakSya tarapha bANa tAke che paNa hajI jyAM sudhI bANa choDyuM nathI, tyAM sudhI lakSyavedhavAnI pUrNa taiyArI che. barAbara AnA jevuM ja nirAlaMbana dhyAna che. tyAM jema bANa chUTatAM ja lakSyavedha thAya che tema, nirAlaMbana dhyAna pUrNa thatAM ja paratattvanA vedha jevo kevaLajJAnano prakAza prApta thAya che. 10. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakraNa - 15 (205) : yogadIpikA: kiM punaranAlambanAd bhvtiityaah-draagityaadi| dAk-zIghaM asmAd-anAlambanayogAt, darzanaM-paratattvadarzanam iSupAtasyabANapatanasya jJAtaM-udAharaNaM tanmAtrato jnyeym| etacca paratattvadarzanaM kevalaM-sampUrNa tat-prasiddhaM jJAnaM yatkevalajJAnaM paraM-prakRSTaM jyotiH-prakAzarUpam / iSupAtodAharaNaM caitad - yathA kenacid dhanurdhareNa lakSyAbhimukhyena tadavisaMvAditayA ca bANo vyApArito yAvattasya bANasya na vimocanaM tAvat tatpraguNatAmAtreNa tadavisaMvAditvena ca samo'nAlambanayogaH / yadA tu tasya bANasya mocanaM lakSyA'visaMvAdi-patanamAtrAdeva sa tadA lakSyavedhaH, evaM yadA'nAlAmbanadhyAnamocanaM dhyAnAntarikAkhyaM tadaiva paratattvavedhakalpaH kevalaprakAza iti // 10 // AtmasthaM trailokyaprakAzakaM niSkriyaM parAnandam / tItAdiparicchedakamalaM, dhruvaM ceti samayajJAH // 11 // vivaraNam : kIdRzaM punastatkevalajJAnamityAha - AtmasthamityAdi / Atmani tiSThati - AtmasthaM-jIvasthaM sat trailokyasya-trilokIvyavasthitasya jJeyasya jIvAjIvarUpasya prakAzakaM-avabodhakamAtmanaH pareSAM ca padArthAnAM svarUpajJApakaM vA, niSkriyaM-gamanAdikriyArahitaM, para Anando'sminniti parAnandaM, pAThAntaraM vA parAnandyaMparairAnandyaM-abhinandanIyaM tatprApyarthibhiH zlAghanIyaM rocanIyamitiyAvat, tItAdiparicchedakam-atItazabdasyArthe tItazabdo varttate, siddhivinizcayAdigrantheSu darzanAd, ItAdiparicchedakaM vA, ItaM- gatamatikrAntaM tataH ItAdInAm-atIta-vartamAnAnAgatAnAM kAlatrayaviSayANAM padArthAnAM paricchedakaM-paricchetR-jJAtRsvabhAvaM alaM-samarthaM dhruvaM cetizAzvataM ceti samayajJAH-AgamajJAH itthamabhidadhati / kathaM punaratItAdiparicchedakatvaM kevalajJAnasya? yaavtaa'tiitaanaagtyovicaarymaannyokevaLajJAnanuM svarUpa: (1) AtmAmAM raheluM (2) AtmAmAM rahIne ja traNa lokanA samasta jIvAjIvAdi sarva zeya padArthonA svarUpanuM prakAzaka athavA potAnA ane pArakAnA padArthonuM prakAzaka (3) niSkriya eTale gamanAgamanAdi kriyA rahita (4) parama AnaMdavALuM,parAnaMdya pAThanA AdhAre anyodvArA abhinaMdanIya, prazaMsanIya, prArthanIya (5) atIta, anAgata ane vartamAnakALa- ema traNe kALanI sarvavastunuM yathArtha bodhaka (6) samartha (7) zAzvatakALa rahenAruM, zAstrakAra bhagavaMto kevaLajJAnane AvA suMdara svarUpavALuM batAve che. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 SoDazaka prakraNa - 15 vastutvameva na ghayaM prAJcati, vinaSTAnutpannatvenAsattvAd, asatazca jJAnaviSayatvavirodhAditi, atrocyate, na vartamAnakAlaviSayaikaparyAyapratibaddhasvabhAvaM vastu, tasya vartamAnakAlasya kSaNamAtravRttitvAd, vastunastu sakalAtItAnAgatAnAdyananta-paryAyarAzisamanugataikAkArarUpatvAt, tatra ca vartamAnaparyAyavatsvalakSaNabhAvinAmatItAnAgataparyAyANAmapi pramANenopalabdhervastusattvAd, anyathA smRtyAdijJAna-viSayatvamatItAdiparyAyANAM na bhaved, dRzyate ca, tasmAtte'pi vastusantaH, taivinA vastuna evAkhaNDarUpasyAsambhavAt, tasmAtteSAM sadrUpatvAttadviSayaM jJAnaM paricchetRtvena sambhavatIti niravadyam // 11 // : yogadIpikA : kIdRzaM punastatkevalajJAnamityAha-AtmasthamityAdi / AtmasthaM-jIvasthaM sat trailokyasya-trilokI- vyavasthitasya jJeyasya prakAzakaM niSkriyaM gamanAdikriyArahitaM para Anando'smAd asminveti parAnandam / (parAnandyamiti pAThAntaraM, tatra parairutkRSTairAnandyaM praarthniiymityrthH)| atItArthe tItazabda: siddhivinizcayAdigrantheSu dRSyate, tataH tItAdInAM- atItavartamAnAnAgatakAlatrayavartipadArthAnAM paricchedakaM yathAvadjJAtRsvabhAvam alaM-samarthaM dhruvaM-zAzvataM ceti samayajJA- AgamajJA abhidadhati // 11 // etadyogaphalaM tatparAparaM dRzyate paramanena / tattattvaM yad dRSTvA, nivartate darzanAkAGkSA // 12 // :vivaraNam : evaM kevalajJAnasvarUpabhidhAya paratattvayojanAyAha-etadityAdi / etat-prastutaM kevalajJAnaM tadyogaphalaM parAparaM-parayogasyAparayogasya ca phalabhUtaM, nAnyad, dRzyate-samupalabhyate sAkSAt paramanena kevalajJAnena tattattvaM-paramAtmasvarUpaM yadRSTvA-yatsiddhasvarUpamupalabhya nivartate-vyAvartatedarzanAkAGkSA-darzanavAJchA, sarvasya vastuno dRSTatvAt // 12 // prazna: bhUtakALanI ke bhaviSyakALanI koI ja vastu vidyamAna nathI to e kevaLajJAnano viSaya kaI rIte bane ? uttaraH traNa jagatanI ke traNa kALanI koI paNa vastu mAtra vartamAnanA eka paryAya sAthe saMbaddha - saMkaLAyelA svarUpavALI nathI. vastu jo kSaNamAtra ja rahenArI hoya, kSaNa pachI naSTa thanArI hoya to bIjI kSaNe e vastunuM kazuM ja bAkI na rahe. paraMtu vastunuM svarUpa vAstavamAM AvuM nathI. vartamAnamAM vidyamAna vastu amuka svarUpe pUrve bhUtakALamAM) paNa hatI ja ane bhaviSyamAM paNa rahevAnI. mATe mAnavuM paDe ke- dareka vastunI atIta anAgata samasta avasthAo, vartamAnakALanI vastunA paryAyarUpa che. vastunA paryAyo vastunuM svarUpa che. e badhA paryAyone laIne ja vastu akhaMDa Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 15 : yogadIpikA : evaM kevalajJAnasvarUpamabhidhAya tatra prtttvyojnaamaah-etdityaadi| tadetat-prastutaM kevalajJAnaM parAparaM-yogaphalaM parayogasyAparayogasya ca phalabhUtaM nAnyasvatantravyApArabhUtam anena-kevalajJAnena tat-paraM tattvaM paramAtmasvarUpaM dRzyate, tatki ? yad dRSTvA darzanAkAGkSA darzanecchA nivartate siddhasvarUpadarzane sarvasya vastuno dRSTatvAt // 12 // tanukaraNAdivirahitaM taccAcintya-guNasamudayaM sUkSmam / trailokyamastakasthaM nivRttajanmAdi-saGklezam // 13 // jyotiH paraM parastAttamaso yadgIyate mhaamunibhiH| AdityavarNamamalaM, brahmAdyairakSaraM brahma // 14 // nityaM prakRtiviyuktaM, lokAlokAvalokanAbhogam / stimitataraGgodadhi-samamavarNamasparzamagurulaghu // 15 // sarvAbAdhArahitaM, paramAnanta-sukhasaGgatamasaGgam / niHzeSakalAtItaM, sadAzivAdyAdipadavAcyam // 16 // : vivaraNam : adhunA paratattvameva svarUpeNa nirUpayannidamAha kArikAcatuSTayena-tanvityAdi / tanuH-zarIraM karaNaM dvidhA- anta:karaNaM bahiSkaraNaM ca, anta:karaNaM-mano bahiSkaraNaMpaJcendriyANi, AdizabdAd yogAdhyavasAya-sthAnaparigrahastairvirahitaM-viyuktaM, tacca-paraM tattvamacintyo guNasamudayo-jJAnAdisamudayo yasya tad acintyaguNasamudayaM sUkSma-sUkSmasvabhAvamadRzyattvAt, ke valaviraheNa / trailokyasya mastakaM - sarvoparivartI ane saMpUrNa svarUpavALI bane. vartamAna paryAyonI jema atIta - anAgata badhA ja paryAyo vastu -svarUpanI aMtargata gaNAya. tethI je jJAna, vastunuM akhaMDa svarUpa jANe te jJAne atIta - anAgata paryAyo paNa jANyA ja kahevAya. atIta svarUpa jo naSTa ja thatuM hoya to enuM smaraNa ke pratyabhijJAna na thavuM joIe, paNa e thAya to che ja, mATe atIta vastu paNa sat che. ene jANanAruM kevaLajJAna, sAlaMbana - nirAlaMbana dhyAnayoganuM phaLa che. e kevaLajJAna thayA pachI paratattvanA darzananI IcchA nivRtta thAya che. kevaLajJAna dvArA sarvavastu joyA pachI koIpaNa vastunA zananI sian 23tI nathI. 11-12. e paratattvanuM svarUpa kevuM che? (1) zarIra, 525 mAthI rahita - bheTale 3 zarIra, mana, dhandriyo, yoga, adhyavasAyasthAnathI rahita. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 SoDazaka prakaraNa - 15 . siddhikSetravibhAgastasmistiSThatIti trailokya-mastakasthaM, nivRttA janmAdayaH saGklezA yasmAttannivRttajanmAdisaGklezam // 13 // ____ jyotirityAdi / jyotiH-prakAzasvabhAvaM paraM-pradhAnaM parastAttamasodravyabhAvarUpAdandhakArAt yadgIyate-yatsaMzabdayate mahAmunibhiH jJAnasampannaiH AdityavarNamamalaM-nidarzanamAtrAGgIkaraNena bhAsvararUpaM, na punaH paramArthatastasya pudgalAtmakaH pariNAmo'sti / brahmAdyairitivizeSyapadaM (vizeSaNapadaM) mahAmunibhirityanenAbhisambadhyate, na kSaratIti akSaraM-svabhAvAtkadAcinna pracyavata itikRtvA'kSaraM paraM tattvaM, tathA brahma-mahad, "bRhattvAd bRMhakatvAcca, brahmeti parikIrtitam" ityabhidhAnAda, athavA'kSaraM brahma tat paraM tattvam / / 14 // nitymityaadi| nityaM-dhruvaMprakRtiviyuktaM sva-tantraparibhASayA sakalajJAnAvaraNIyAdimUlottarabheda - prakRtiviyuktaM, paratantra-paribhASayA - "sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRtiH" ityanayA viyuktaM, sAMsArikasarvaprakArairvA, lokAlokayo:- samayaprasiddhayoravalokane Abhoga-upayogo'syeti lokAlokAvalokanAbhogaM, stimita-taraGgazcAsAvudadhizca tena samaM nistaraGga-mahodadhi-kalpaM, na vidyate varNaH - paJcavidhaH sitAdirasyeti-avarNaM, na vidyate sparzo'STaprakAro mRdu-karkazAdirasyeti asparza, na vidyate gurulaghUni yasmistattathA'gurulaghupariNAmopetam // 15 // sarvetyAdi / sarvAbAdhArahitaM-zArIra-mAnasAbAdhA-viyuktaM / parama Anando yasmin sukhe tena saGgataM-yuktam, anena para-parikalpita-niHsukha-duHkha-mokSa-vyavacchedamAha, na vidyate saGgo yasminniti asaGgam - asaGgatA - yuktaM, tallakSaNaM cedam - bhaye ca harSe ca materavikriyA, sukhe'pi duHkhe'pi ca nirvikAratA / (2) ayintyahi gunA samudAyavAj. (3) kevaLajJAna vinA dekhAya evuM na hovAthI sUkSma svarUpavALuM. (4) traNa lokanA mastaka sthAne raheluM hovAthI sarvopari. (5) mA saMzati . (6) zreSTha yoti sva35. (7) dravya - bhAva 2thI 52. (2) sUrya jevA nirmala guNavALuM - A daSTAMta mAtra che, bAkI sUryanA paudgalika bhAsvararUpa jevuM siddhonuM svarUpa paudgalika nathI. (8) rAga-dveSAhi me 2hita - amala.. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 15 stutau ca nindAsu tulyazIlatA, vadanti tAM tatvavido hyasaGgatAm // 1 // niHzeSA yAH kalAstAbhyo'tItaM, tathAbhavyatvAdyAtmasvabhAvabhUtAMzAtikrAntaM bhavyatvAsiddhatva-yoga-sahavarti-kSAyika-cAritrAdyabhAvAt, sadA zivamasyeti sadAzivaM, na hi paratattvamazivaM kdaacidbhvti| Adau bhavamAdhaM-pradhAnaM santatyA anAdi-kAlamAzrityAdibhAvenAvasthitaM vA, Adi zabdAnniraJjanAdigrahaH, sadAzivAdyAdibhiH padairvAcyam-abhidheyaM, paraM tattvaM sarvatrAbhisambandhanIyam // 16 // ityAcAryazrImadyazobhadrasUrikRta - SoDazAdhikAravivaraNe paJcadazo'dhikAraH // : yogadIpikA : paratattvasvarUpameva kArikAcatuSTayenAha - tanukaraNetyAdi / tanuH zarIraM karaNamantarbahi-rbhedAd-dvidhA tatrAntaHkaraNaM-mano bahiSkaraNaM ca paJcendriyANi, AdizabdAdyogAdhyavasAyasthAna-parigrahaH taivirahitaM-viyuktaMtacca para-tatvamacintyaguNAnAM jJAnAdInAM samudayo yasya tattathA, sUkSmaM kevalaviraheNAdRzyatvAt sUkSmasvabhAvaM, trailokyamastakaM sarvoparivartI siddhi-kSetra-vibhAgastasmiMstiSThati yattattathA, nivRttA janmAdayaH saDUklezA yasmAttattathA // 13 // jyotirityAdi / paraM prakRSTaM jyotiH tamaso-bhAva-dravya-rUpAdandhakArAt parastAt para-bhAga-vati ata eva AdityavarNam sUryasadRzam amalaM-rAgAdi-mala-rahitaM na kSaratina pracyavate svabhAvAtkadAciditi akSaraM, brahma-bRhatvAd bRMhakatvAcca yad brahmAdyairmahAmunibhirgIyate // 14 // nityamityAdi / nityaM-dhruvaM prakRtibhUrmalottara-bheda-bhinna-karma-svabhAva (10) jJAnasaMpanna mahAmunio paratattvanA svarUpanI brahma vagere zreSTha zabdothI stuti karatAM kahe che ke - e svarUpa - akSara che eTale ke svabhAvathI calita thAya tevuM nathI. (11) brahI bheTale bhoTaM - mahAna che. (12) nitya che bheTale dhruva cha, zazvata cha. (13) saghaLAya jJAnAvaraNAdi mUla-uttarabhedavALI karmaprakRtithI rahita che. athavA ItaradharmomAM kahelI sattva - rajastama Adi prakRtithI rahita che. (14) escsnA sva35ne enAeMche. (15) bhovarana zAMta samudra che. (16) pAMya prAranA thI hita - savacha. (17) mUha, Iza vagaire 18 mAranA sparzathI 2hita - asparza che. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 15 rUpAbhirviyuktaM svatantra-paribhASayA, para-tantra-paribhASayA ca - sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRtistayA viyuktaM, lokAlokayorAlokane Abhoga vistAro'nantakAlopayogAvicchedarUpo yasya tattathA stimitataraGgo nizcalomirya udadhistatsama anuovRttipUrNakalaza - svabhAvatvAd, avarNaM varNarahitam, asparza sparzarahitam, agurulaghu amUrtadravyatvAdagurulaghupariNAmopetam // 15 // __sarvetyAdi / sarvAbhirAbAdhAbhiH pIDAbhI rahitaM paramAnandasukhena mokSasukhena sarvasAMsArikasukhAtizAyisukhenetyarthaH saGgataM yuktaM, asaGkha- saGgarahitaM niHzeSA yAH kalAstathAbhavyatvAsiddhatvayogasahavarti-kSAyikacAritrAdyAtmasvabhAva-bhUtAMzalakSaNAstAbhyo'tItaM siddhisamaye tannivRttyabhidhAnAt, sadA zivamati sadAzivaM Adau bhavaM AdyaM pradhAnapravAhApekSayAdi bhAvenAvasthitaM vA etadAdipadavAcyam, AdinA niraJjanAdigrahaH, paratattvamiti sarvatra sambandhanIyam // 16 // __iti nyAyavizAradamahopAdhyAyazrImadyazovijayagaNipraNIta 'yogadIpikA' vyAkhyAyAM paJcadazo'dhikAraH // // iti dhyeysvruupaadhikaarH|| (18) maguruladhu parimANucha. (19) zarIranI ane mananI badhI pIDAothI rahita che. (20) 52ma mAnadhyA yukta suSavANucha. (21) koI paNa prakAranA saMga vagaranuM, bhayamAM ke harSamAM buddhinA vikAra rahita, sukhamAM ke duHkhamAM vikAra rahita, niMdAmAM ke stutimAM samAna svabhAvavALA Ama kahevAthI mokSamAM sukha-duHkha vagere nathI ema kahevAvALAnuM khaMDana thayuM. samabhAva akhaMDa rahe ene asaMgapaNuM kahevAya. (22) bhavyatva, asiddhatva, yogasahavartI sAyika cAritra vagereno abhAva hovAthI sAmothI 2rita. (23) saha -paratatva yAre 55 ziva - upadrava 135 na hoya. (24) Adya eTale ke pradhAna athavA anAdikAlane AzrayIne pravAhanI apekSAe Adi che. AdizabdathI niraMjana vagere zabdothI vAcya-bolI zakAya evuM mahAna 52tatpa che. 13, 14, 15, 16. paM42, SoDaza samApta...... Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath SoDazaH samarasApattyadhikAraH // etad dRSTvA tattvaM paramamanenaiva smrsaapttiH| saJjAyate'sya paramA, paramAnanda iti yAmAhuH // 1 // :vivaraNam : evaM paratattvamabhidhAya taddarzanAnantaraM yadbhavati tadAha - etdityaadi| etat prastutaM dRSTvA-avalokyatattvaM paramaM paratattvamityarthaH,anena-evamuktasvarUpeNa samarasApattiH-samatApattiH saJjAyate-sambhavati asya- draSTaH kevalinaH paramA-pradhAnA, paramAnanda iti yAmAhuH-yAM samarasApattiM paramAnanda ityanena zabdena bruvate vedAntavAdinaH, sA saJjAyata iti // 1 // : yogadIpikA : evaM paratattvamabhidhAya tadarzanAntaraM yadbhavati tdaah-etdityaadi| etat-prastutaM paramatattvaM dRSTvA'nenaiva-paratattvena samarasApattirekatA saJjAyate asya-draSTuH ke valinaH paramA-pradhAnA paramAnanda iti yAM samarasApattiM AhurvedAntavAdinaH // 1 // saiSA'vidyArahitA'vasthA paramAtmazabdavAcyeti / eSaiva ca vijJeyA, rAgAdi-vivarjitA tathatA // 2 // :vivaraNam : paratattvasyaiva zabdAntarAbhidheyatAmAha-saiSetyAdi / 16 - samarasapatti SoDAi paMdaramA SoDazakamAM paratattvanuM bhavyasvarUpa kahyuM. have A soLamA SoDazakamAM e paratattvanAM darzana pachI zuM thAya che, te kahe che. - nirAlaMbanadhyAna pUrNa thatAM kevaLajJAnanI prAptinI sAthe ja paratattvane sAkSAt joyA pachI paratattva sAthe samarasApatti-samatApatti prApta thAya che. arthAtu paratattva eTale ke siddhabhagavaMtanA zuddha svarUpa jevuM ja potAnA AtmAnuM zuddhasvarUpa dekhAya che. vedAMta darzanavALA A samarasApattine paramAnaMda kahe che, paramAnaMda evuM nAma rAkhe che. 1. paratattvarUpa A avasthAno bIjA bIjA darzanakAro je nAmothI ullekha kare che, have te nAmono nirdeza karavAmAM Ave che. (1) avidyArahita avasthAH ApaNe bane paratattva avasthA kahIe chIe ane anyadharmanAM vedAMta zAstromAM avidyArahita avasthA kahevAya che ane e avasthAnuM paramAtmazabdathI saMbodhana thAya che.(avidhAmazAna) Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 16 212) saiSA'vidyArahitA'vasthA-avidyayA paratantraprasiddhayA rahitA-vikalA'vasthA avasthitirvastusatI yA, sA eSA paratattvarUpAparamAtmazabdena vAcyA-abhidheyA, itizabda: svarUpaM darzayati, eva cAvasthA vijJeyA-vijJAtavyA rAgAdivivarjitA-rAgAdirahitA, (tathatA) tathyaM-satyaM rUpamAtmanastadbhAvastattA (tathatA pra0) // 2 // : yogadIpikA : paratattvasyaiva zabdAntarAbhidheyatAmAha-setyAdi / avidyayA paratantraprasiddhAjJAnarUpayA rahitA'vasthA sA eSA yA paratattvarUpA paramAtmazabdena vAcyA, itizabda: svarUpadarzane eSaiva cA'vasthA vijJeyA rAgAdibhirvivarjitA, (tathatA) tathyaM-satyaM rUpamAtmanastattA // 2 // vaizeSika guNarahitaH, puruSo'syAmeva bhavati tattvena / vidhyAta-dIpakalpasya, hanta jAtyantarAprApteH // 3 // vivaraNam : asyAmevAvasthAyAmanyadapi tantrAntaroktaM saMvAdayannAha - vizeSe bhavA vaizeSikAste ca te guNAzca-buddhi-sukha-duHkhecchA-dveSa-prayatnAH vaizeSikaguNAstai rahito-viprayuktaH, puruSo'syAmeva-avasthAyAM bhavati-jAyate tattvenaparamArthena / asyAmevetyavadhAraNaphalamAha-vidhyAtadIpena kalpastuccharUpastantrAntaprasiddhyAtasya, hanta ityavadhAraNe jAtyantarasya-doSavataH sato'doSavattvasyAprApteH-alAbhAt, na hi tuccharUpatAmApanno'vidyArahitAvasthAM vastusatI bhajata iti jAtyantarAprAptiH // 3 // : yogadIpikA : asyAmevAvasthAyAM tantrAntaroktamanyadapi saMvAdayannAha - vaishessiketyaadi| vizeSe bhavA vaizeSikAste ca te guNAzca buddhi-sukha-duHkhecchA-dveSa-prayalA stai rahitaH (2) tathatAH rAgAdithI rahita A ja avasthAne AtmAnuM satyasvarUpa kahI ene tathatA (satyatA) nAma bhAvAmana bhAve . 2. (3) buddhi, su5, 6:5, 27, dveSa, prayatna ko3 vaizeSi guNothI hita puruSanI (AtmAnI) kalpanA karavAmAM AvI che te paNa vAstavika rIte A ja avasthAmAM ghaTe che. e mAnyatA pramANe akhaMDa, zuddha, jJAna, sukhAdimAM anvayI - sAMkaLarUpa, mALAmAM dorA jevA AtmadravyarUpa ane azuddha jJAnAdinA abhAvarUpa mukti ghaTe paraMtu bauddho, bujhAI gayelA dIvA jevI mukti mAne che evI mukti koI saMjogomAM ghaTI zakatI nathI. kema ke, emAM to AtmA sarvathA naSTa thaI jAya che. mukti to jAtyaMtara prAptirUpa che. jAtyaMtara prApti eTale pahelAM AtmA sadoSa hoya ane pachI nirdoSatA prApta thAya. AvuM jAtyaMtarapaNuM (vilakSaNatA) bujhAI gayelA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakraNa - 16 21) puruSa asyAmeva avasthAyAM bhavati tattvena-paramArthena / tenAkhaNDazuddhajJAnasukhAdyanvayyAtmadravyarUpA api azuddhajJAnAdyabhAvarUpA muktiH siddhA, na tu sarvathA'bhAvarUpA bauddhAbhimatA, vidhyAtadIpena kalpasya sarvathAtuccharUpasyAtmano, hanteti pratyavadhAraNe jAtyantarasya-doSavataH sto'dossvttvsyaapraapteH| na hi kharaviSANAdivattuccharUpatAmApanno vidyArahitAvasthAM vastusatI bhajata iti jAtyantarAprAptiH / na ca svA'bhAvArthaM kasyacitpravRttiH sambhavatIti puruSArthattvAdanvayyAtmadravyasyoktAvasthaiva muktirghttte| etena sarvathA santAnoccheda ityekeSAM bauddhAnAM, zuddhakSaNotpAda ityanyeSAM ca mataM nirastaM bhavati, ananvitazuddhakSaNAnAM muktittve'nyAnyamukti cittazuddhakSaNasAGkaryaprasaGgAt / vaizeSikaguNarahita iti vAgbhaGyA kathaJcinnirguNamuktipakSa AdRtaH, sarvathA nirguNamuktipakSastu vedAntyAdInAmapAstaH // 3 // evaM pazutva-vigamo, duHkhAnto bhUtavigama ityaadi| anyadapi tantrasiddhaM, sarvamavasthAntare'traiva // 4 // :vivaraNam : evaM bauddhamatanirAsaM pratipAdya vastu-satyAmavasthAyAM tantrAntaroktaM sambhavitvena dIvA jevI mukti mAnavAmAM ghaTI na zake. gadheDAnAM ziMgaDAMnI jema ke AkAzapuSpanI jema AtmA tuccharUpatAne pAmyA pachI e vAstavika avidyArahita avasthA na kahevAya ane kAlpanika avidyArUpa avasthA mAnavAno koI artha nathI. potAnuM astitva miTAvI devA koI pravRtti thatI nathI. keTalAka bauddho sarvathA saMtAna ucchedarUpa ane bIjA keTalAMka bauddho zuddhakSaNotpattirUpa mukti mAne che. e be prakAranI mukti paNa ghaTI zakatI nathI. pahelA prakAranI mAnyatAmAM AtmAno sarvathA nAza mAnavAmAM Ave che. to prazna e thAya che ke potAnA nAza mATe koNa prayatna kare? ane bIjA prakAranI mAnyatAmAM mALAmAM dorA jevA anvayI Atmadravya vinAnI zuddha kSaNa rUpa mukti mAnavAmAM ekabIjAnI muktino zaMbhu meLo thAya che. jemaNe buddhi, sukha, duHkha, IcchA, dveSa, prayatna vagere vaizeSika guNarahita avasthAne mokSa kahyo emAM paNa kathaMcit nirguNamuktinA pakSano svIkAra thaI zake paNa vedAMtIoe mAnelI sarvathA nirguNa muktino pakSa UDI jAya che. 3. (4) pazutvavigama: pazutva eTale ajJAnapaNuM. pharIthI ajJAnapaNuM na Ave e rIte eno nAza me pazutpavirAma. (zaikzana) Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 11 914) nidrshynnaah-evmityaadi| evaM-uktanItyApazutvaM-ajJatvaM tasyavigamaH-apagamaH sarvathA nivRttiH, duHkhAnAmanto duHkhAnto bhUtAnAM-pRthivyAdInAM vigama-Atyantiko viyoga ityAdi-evaM prabhRti, anyadapi tantrasiddhaM-pUrvoktaM sarva-niravazeSa avasthAntare'vidyArahitAvasthAvizeSeatraiva, paratattvarUpe yujyate, nAnyatreti // 4 // : yogadIpikA : asyAM vastusatyAmavasthAyAM tantrAtaroktaM sambhavitvena darzayannAha-evamityAdi / evamuktanItyA pazutvaM ajJatvaM tasya vigamo'punarbhAvena nAzaH / duHkhAnAmantaH / bhUtAnAM-pRthivyAdInAM vigama Atyantiko viyoga ityAdi, anyadapi uktAvaziSTamapi tantrasiddhaM tattatsamayaprasiddhasarvaM niravazeSa avasthAntare-doSarahitazuddhaguNAvasthArUpeatraiva paratattvasvarUpe yujyate, nAnyatra // 4 // pariNAminyAtmani sati tattad-dhvanivAcyametadakhilaM syAt / arthAntare ca tattve'vidyAdau vastusatyeva // 5 // : vivaraNam : etacca sarvamapi tantrAntarasiddhaM yathAvidhe vastutattve sati yujyate tathAvidhamupadarzayitumAha - prinnaaminiityaadi| (5) dupAta : humono aMta meTale du:mono sarvathA nAza. (6) bhUtavigamaH pRthvI Adi pAMca bhUtono paNa saMpUrNa viyoga, ene bhUtanigama kahevAya ItaradarzanakAroe mAnelAM A nAmo uparAMta doSarahita ane zuddha guNanI avasthArUpa bIjuM paNa mAneluM saghaLuMya A paratattvanI avasthAmAM ja ghaTe che, bIjI avasthAmAM na ghaTe. 4. avidyArahita avasthA, tathatA, vaizeSika guNarahita puruSa, pazutvavigama, duHkhAtta, bhUtanigama, A badhuM je kAMI anya dharmonA zAstragraMthomAM mokSAvasthA tarIke varNavyuM che, e badhuM AtmA vagere tattvone kevAM svarUpavALAM mAnavAthI ghaTe te have batAve che. (1) A vizvamAM jeTalA muktivAdI eTale ke mokSane mAnanArA dharmo che te badhA AtmAne to mATe ja che. AtmAnI mAnyatAmAM - svIkAramAM koIne kAMI ja matabheda nathI. caitanyasvarUpa ane mRtyu pachI paralokamAM janArA AtmAne badhA ja darzanakAro mAne che. paraMtu keTalAka AtmAne ekAMte nitya mAne che, to keTalAka ekAMte anitya mAne che. A rIte matabheda AtmAnA svarUpanI mAnyatAmAM ja che. ___ vAta, manuSyAti... pApaj, yuvAnI, vRddhapa vagaire anya anya avasthAmAna pAmavA chatAM e dareka avasthAmAM AtmA anvayI che eTale ke mALAmAM parovAyelA dorAnI jema Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 16 (215) ___anyathA cAnyathA ca bhavato'pyanvayitvaM pariNAmaH, sa vidyate yasya sa pariNAmI tasmin pariNAmini Atmani-jIve sati-vidyamAne / muktivAdinAmAtmasattAyAM na vipratipattirasti, caitanyasvarUpasya paralokAnvayinaH puruSasya sarvairapyabhimatatvAt, nityatvakSaNikatvAdiviSayaiva vipratipattiriti tannirAsadvAreNa pariNAminItyuktam / taistairdhvanibhiHzabdai:-pUrvoktairvAcyam-abhidheyaM etat-prAguktamavidyArahitAvasthAvaizeSikaguNarahitapuruSapazutvavigamAdi / sarvairvA dhvanibhiryadvAcyaM samyagdarzana-jJAnasadanuSThAnAdiprakaraNoktaM akhilaM syAd - bhavetsambhavet, arthAntareca-vastvantare ca bhinnetattve-padArthe avidyAdauavidyA dRSTa-saMskArAdau vastusatyeva-paramArthasatyeva, na saMvRtti sati, tasya paramArthataH kalpitarUpatvenAsattvAt // 5 // : yogadIpikA : etacca sarvamapi tantrAntarasiddhaM yathAvidhavastutattvAbhyugame yujyate tAdRzaM vastu priikssynnaah-prinnaaminiityaadi| kenacidrUpeNAnvayitve sati kenacidrUpeNa vyatirekitvaM pariNAmaH, sa vidyate yasya sa pariNAmI tasminnAtmani jIve sati-abhyupagamyamAne sati muktivAdinAmAtmasattAyAmavipratipattestasminnityatvakSaNikatvAdAveva vipratipattestannirAsAyedaM vizeSaNam / taistairdhvanibhiH zabdairvAcyamabhidheyam, etat-prAguktaM-avidyArahitA'vasthAvaizeSikaguNarahitapuruSapazutvavigamAdi / athavA taistairdhvanibhirvAcyaM samyagdarzanajJAnasadanuSThAnAdiprakaraNoktaM, saMbaddha che. tethI AtmAne pariNAmI nitya mAnavAmAM Ave arthAtu nityAnitya mAnavAmAM Ave tI ja dareka dharmoe judA zabdomAM mAnelI mokSAvasthA ghaTI zake, paraMtu AtmAne ekAMte nitya ke ekAMte anitya mAnavAmAM ghaTI zake nahIM. (2) AtmAne pariNAmI nitya mAnyA pachI paNa vizvanA vividha dharmoe mAnelI mokSAvasthA ghaTI zakatI nathI. AtmAne pariNAmI nitya mAnavAnI sAthe sAthe avidyA, adaSTa, saMskAra vagere AtmAnA baMdhanarUpa tattvone kalpita nahIM paNa vAstavika mAnavAM joIe ane ene AtmAthI bhinna mAnavAM joIe, judA padArtha tarIke mAnavAM joIe to ja jagatanA bIjA dharmoe judA judA nAmathI mAnelI mokSAvasthA ghaTI zake. 5. praznaH zuM AtmAne pariNAmI nitya ane avidyA, aSTa, saMskAra ke karma vagerene vAstavika ane AtmAthI bhinna mAnyA pachI kAma patI jAya che ke jIvanI muktAvasthA (mokSAvasthA) ane amuktAvasthA (amokSAvasthA)no bheda batAvanAra haju paNa koI kAraNabhUta tattva mAnavAnI jarUra che? uttaraH e avidyA, adaSTa, saMskAra ke karma vagere vastuno AtmA sAthe saMbaMdha thavAnI vividha prakAranI vicitra prakAranI yogyatA paNa mAnavI joIe. mokSAvasthA ane amokSAvasthA Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 - SoDazaka praNa - 16 etadakhilaM syAt-sambhavet / arthAntare-cAtmabhinne ca tattve padArthe avidyAdau avidyAdRSTasaMskArAdipadavAcye vastusatyeva-paramArthato vidyamAna eva, na tu sAMvRtasattvenAbhyupagamyamAne, tasya kalpitarUpattvena tattvato'sattvAt // 5 // tadyogayogyatAyAM citrAyAM caiva nAnyathA niyamAt / paribhAvanIyametadvidvadbhistattvadRSTayoccaiH // 6 // vivaraNam : kimAtmani pariNAminyavidyAdau ca vastusati sarvamidaM syAd Ahosvidanyadapi hetvantaraM muktAmuktAvasthayorbhedakaM kAraNabhUtamastItyAzaGkAyAmidamAha-tadyogetyAdi / tenArthAntarabhUtena tattvenAvidyAdInAM yogaH-sambandhaH, AtmanaH karmabandha ityarthaH, tasmin yogyatA-jIvasya karmapudgala-grAhakasvabhAvatvaM anAdi pAriNAmikabhavyabhAvalakSaNaM sahajamalarUpaM muktyavasthAyAM nivarti yogyatAzabdenocyate, tasyAM tadyogayogyatAyAM satyAM citrAyAM caiva-nAnAprakArAyAM caiva, sakalajIvApekSayA kAlAdibhedenAtmanAM bIjasiddhibhAvAt, nAnyathA, ekasvabhAvAyAM yogyatAyAM phalabhedAsiddhaH, dRzyate ca dravya-kSetra-kAla-bhAvaprakrameNa tIrthakarAtIrthakarapratyekabuddha-svayaMbuddhAdirUpaH phalabhedaH, tasmAccitrarUpAyAmeva yogyatAyAM sa yujyate, niyamAd-niyamena, paribhAvanIyaM-sarvaprakAraizcintanIyaM etat trayaM-jIvakarma-tathAbhavyatvarUpaM vidvadbhiH- sUribhiH tattvadRSTyA-paramArthaviSayayA buddhyA''gamApanItaviparyaya-malayA prajJayA uccaiH-atyartham // 6 // (saMsArI avasthA)no bheda samajavA mATe AtmA sAthe karmasaMbaMdhanI yogyatA e mahattvanuM kAraNabhUta tattva che. jainadarzanamAM mokSAvasthAmAM nivRtta thanAra, jIvano karmapudagalo grahaNa karavAno svabhAva - yogyatA anAdi pAriNAmika bhavyabhAva che. te sahajamaLa svarUpa che. AvI koI yogyatA mAnavI joIe. sarvajIvonI apekSAe e yogyatA, eka sarakhI nahIM paNa vividha prakAranI mAnavI joIe. sarvajIvonI apekSAe e yogyatA vividha prakAranI na mAnIe to judA judA dravya-kSetra-kALa-bhAvamAM jIvone, samyagdarzanarUpa bIjanI prApti thAya che tema ja koI tIrthakara siddha, koI atIrthaMkara siddha, koI pratyeka buddhasiddha, koI svayaMbuddhasiddha thAya che, te bhinnatA ghaTI zanA. jIva, karma ane karmabaMdhanI yogyatA; A traNa vAtono vicAra vidvAna AcAryabhagavaMtoe sarvaprakAre karavo ja joIe. e vicAra paNa nirmaLabuddhithI karavo joIe. eTale ke AgamanA adhyayanathI, viparyAsano mela jemAMthI dUra thayo che, evI buddhipUrvaka karavo joIe. 6. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (317 SoDazaka prakaraNa - 10. : yogadIpikA : tathA tdyogetyaadi| tenArthAntarabhUtena tattvenAvidyAdinA yogaH-sambandha AtmanaH karmabandha ityarthaH tasmin yogyatA-jIvasya karmapudgala-grAhakasvabhAvatvamanAdipArimANika-bhavyabhAvalakSaNaM sahajamalarUpaM muktisamaye vinivRttimat tasyAM citrAyAM caiva-nAnAprakArAyAmeva satyAM nAnyathA, ekasvabhAvAyAM yogyatAyAM phalabhedAsiddheH / dRzyate ca dravya-kSetra-kAlabhAvaprakrameNa tIrthakarAtIrthakara-pratyekabuddha-svayaMbaddhAdirUpaH phalabhedastasmAttanniyAmakaM yogyatAvaicitryamavazyamAzrayaNIyamiti / niyamAt-niyamena paribhAvanIyaM sarvaprakAraizcintanIyametat trayaM-jIva-karma-tathAbhavyatvarUpaM vidvadbhiH - sUribhistattvadRSTayAAgamApanIta-viparyayamalayA prajJayA, uccaiH-atyartham / nanu tIrthakarasiddhatvAdikaM nIlaghaTatvAdivadarthasamAjasiddhamiti tatprayojakatayA yogyatAbhedo na siddhyediti ced, na, kArye tAvaddharmakatvasya yogyatAvizeSaprayojyatvAt, tatra tathAvidhasAmagrIsamAjasya prayojakatve tatrApi tathAvidhaprayojakAntarAzrayaNe'navasthAnAt / yadi ceyamanavasthA prAmANikAnAM na doSAya, tadAyaM niyatadharmakakAryanayAmakastathAvidhasAmagrIsamAja eva kathaJcidekatvena bhAsamAnaH pariNAmibhavyatvarUpa: svIkriyatAmitthamapi syAdvAda-prakriyayA doSAbhAvAdityadhikamasmatkRta-syAdvAdakalpalatAyAm // 6 // puruSAdvaitaM tu yadA bhavati, viziSTamatha ca bodhamAtraM vA / bhava-bhavavigamavibhedastadA kathaM yujyate mukhyaH ? // 7 // :: vivaraNam : etat trayAnAzrayaNe saMsAramokSayoranupacaritarUpayorabhAvapradarzanAyAha - puruSetyAdi / jIva, karma ane anAdi pAriNAmika bhavyabhAva svarUpa arthAt sahajamaLa svarUpa karmabaMdhanI yogyatAno vAstavika svarUpe arthAta akAlpanika tarIke svIkAra karavAmAM na Ave to vAstavika saMsAraavasthA ke mokSaavasthA ghaTI zake nahIM. have e hakIkatane spaSTa karatAM kahe che ke - vedAMtIo puruSAdvaita mAne che. arthAtu vizvamAM je kAMI che te puruSa ja che ! vizvamAM ekamAtra zuddha brahmasvarUpa AtmA ja che. e vAtane siddha karavA keTalAka vedAMtIo vedavAkya batAve che ke - A vizvamAM je kAMI dekhAya che e puruSa ja che. puruSa eTale AtmA, sarvatra e ja mukhya che. A mAnyatAthI; karma, pradhAna vagere tattvone mAnanArA matono niSedha thayo. eTale AtmA sivAya karma vagere koI vastu nathI. je bhUtakALamAM hatuM ane bhaviSyakALamAM thaze e badhuM AtmA ja che. saMsAra e AtmAno bhUtakAlIna paryAya che ane mukti e AtmAno bhaviSyakAlIna paryAya Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ghosas seen-17 dvayorbhAvo dvitA tasyAM bhavaM saiva vA dvaitaM na dvaitamadvaitaM puruSasyAdvaitaM-ekatvaM tu yadA bhavati aGgIkaraNena vAdino viziSTaM-kevalaM rAgAdivAsanArahitamavabodhamAtraM vA-bodhasvalakSaNaM vaa| vedAntavAdinaH puruSAdvaitaM manyante, yathAhureke - "puruSa evedaM gni sarvaM yad bhUtaM yacca bhaavym| utAmRtatvasyezAno, yadannenAtirohati // (Rgveda 1.90) tadejati tannejati tad dUre tadu antike| tadantarasya sarvasya tadu sarvasyAsya bAhyataH ||"(iishaavaasyo05) tathA vidyAvinayasampanne, brAhmaNe gavi hastini / zuni caiva zvapAke ca, paNDitAH samadarzinaH ||(giitaa 5-18) iti shrutismRtiprsiddhH| vijJAnavAdinastu zeSa-nIlAdivikalpazUnyaM pAramArthikarAgAdivAsanAdivizeSarahitaM ca bodhasvalakSaNamAtrameva pratijAnate, yathoktaM "cittameva hi saMsAro, rAgAdiklezavAsitam / tadeva tairvinirmuktaM, bhavAnta iti kathyate // 1 // " bhavazca bhavavigamazca-tau saMsAramokSau tayovibhedo bhavabhavavigamavibhedastadA kathaM yujyate mukhyaH?, saMsAramokSayormukhyo bhedo na yujyate, arthAntare hyavidyAdau tattve bhedake sati tayovizeSo yujyata iti bhAvaH // 7 // che. saMsAra ane mokSa paNa AtmA ja che. AtmA ja amRtattva amaraNabhAva - mokSano mAlika che. vaLI je annathI vRddhi pAme che. je pazu vagere cAle che. je parvatAdi sthira che; je meru vagere padArtho dUra che ane vRkSAdi padArtho je najIka che. A badhuM puruSa ja che, AtmA che. TUMkamAM dUra ke najIka, sthAvara ke jaMgama je kAMI A duniyAmAM che, te puruSatattva ja che. cetana-acetana tarIke jagatamAM prasiddha che. tenI aMdara ke bahAra je kAMI che te e badhuM puruSatattva ja che. temaja smRtimAM - gItAmAM paNa kahyuM che ke - paMDita puruSo; vidyA ane vinayathI saMpanna brAhmaNamAM, hAthImAM, gAyamAM, kUtarAmAM, caMDAlamAM samadaSTivALA hoya che. arthAt badhAmAM ekamAtra AtmAne ja jue che. A rIte vedAMtIo ekamAtra AtmAnI ja mAnyatAvALA che. vijJAnavAdI-bauddho rAgAdivAsanA saMskArathI rahita bodha mAtrane japaratattva tarIke svIkAre che. enA samarthanamAM teo kahe che ke - rAgAdi kulezathI vAsita citta ja saMsAra che. rAgAdi phalezathI rahita citta ja mokSa che. vedAMtI ke bauddhonI A mAnyatAmAM bhava ane bhavavigama arthAt saMsAra ane mokSano bheda mukhya rIte ghaTI zakato nathI. saMsAra ane mokSano bheda siddha karanAra AtmA uparAMta avidyA Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 17. : yogadIpikA : etat trayAnAzrayaNe saMsAramokSayoranupacaritayorabhAvamApAdayannAha - puruSetyAdi / dvayorbhAvo dvitA tasyAM bhavaM saiva vA dvaitaM na dvaitamadvaitaM puruSasyAdvaitam / tattu yadA bhavati paratattvamabhyupagataM vedAntavAdibhiH athavA viziSTaM rAgAdivAsanArahitaM bodhamAtraMbodhasvalakSaNam paratattvamabhyupagataM bhavati bauddhaiH tadA bhavabhavavigamayoH saMsAramokSayovibhedo mukhyo nirupacaritaH kathaM yujyate ? arthAntare hyavidyAvAsanAdau tattve bhedake sati tadbhedaH syAt, tadasattve tu na kathaJcidityarthaH // 7 // agni-jala-bhUmayo, yatparitApakarA bhve'nubhvsiddhaaH| . rAgAdayazca raudrA, asatpravRttyAspadaM loke // 8 // vivaraNam : kasmAtpunaH puruSAdvaitaM bodhamAtraM vA viziSTaM na bhavatItyAha - agnItyAdi / agnizca jalaM ca bhUmizca agnijalabhUmayo yad-yasmAt paritApakarA:-paramArthato duHkhAnubhakarAH, vaiSayikasukhasya bhAvato duHkharUpattvAt, bhave-saMsAre anubhavasiddhAHpratyakSasiddhAH / kiM punarbahistrayANAmAnAmupAdAnaM, vAyorapi paThitattvAlloka-siddhattvAcca, ucyate, vAyupadArthe dravyaguNarUpatAyAM vipratipadyante vAdino, nAgnijalabhUmiSu, teSAM dravyarUpeNa pratIteH, ato na vAyugrahaNaM, sarvendriyAnupalambhAcca / yadvA agnisahacaritattvenaiva vAyorgrahaNaM, ."yatra tejastatra vAyu" iti vacanAt / rAgAdayazca-rAgadveSamohAzca raudrAdAruNAstIvrasaGklezarUpeNa, asatpravRttyAspadam' asatpravRttInAM-asundarapravRttInAmAspadaMpratiSThA loke-sarvatraivAnubhavasiddhA yato varttate / vagere jevuM bIjuM kAMI tattva mAnavAmAM Ave to ja saMsAraavasthA ane mokSaavasthAno bheda siddha thAya. 7. prazna: vedAMtIoe mAneluM ekamAtra Atmatattva ke bauddhoe mAneluM viziSTa bodhamAtra tRttva zAthI siddha thatuM nathI? uttara : AtmA ke viziSTa bodha uparAMta A saMsAramAM saMtApa pamADanArAM duHkhano anubhava karAvanArA agni, pANI, pRthvI vagere padArtho najare dekhAya che. temaja bhayaMkara koTinA tIvra saMkleza karAvanArAM ane asatravRtti karAvanArAM rAga-dveSa, moha vagere tattvo paNa lokone anubhavasiddha che. A rIte puruSAdvaita ke jJAnaatane mAnavAmAM pratyakSabAdha Ave che. athavA to e vAdIoe bAhyapadArthone puruSa ke jJAna evuM bIjuM nAma ja ApyuM che, ema kahI zakAya. vedAMtIoe mAnela puruSa (AtmA) sivAya ane bauddhoe mAnela ekamAtra viziSTabodha (vijJAna) sivAya bIjA badhA bAhya ke atyaMtara padArtho, jo tamArA mate kalpita ke asatu. mAnavAmAM Ave che, te padArtho vAstavika nathI, to tamArA mate bhava ane bhavavigama arthAt Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22) ___oseNS ISRe - 17 yadi puruSAdvaitameva bhavet, pratyakSasiddhA bAhyA jvalanAdayaH padArthA na syuH, teSAM caitanyasvarUpapuruSavyatirekeNa rUpAntaropalabdheH, teSAM tu bahirvatinAM jvalanAdInAM puruSatvAGgIkaraNe sarvapadArthAnAM nAmamAtrameva kRtaM syAtpuruSa iti na tatra vipratipattiH / vijJAnAdvaitamapi yadi bhaved, na rAgAdayo'nubhavasiddhAH prati prANino bhaveyuH, tathA ca sakalaparIkSakalokavirodhasteSAM sarvairabhyupagamAdanubhavasya cAnyathA kartumazakyatvAditi // 8 // : yogadIpikA : puruSAdvaite viziSTabodhamAtre vA tattve pratyakSabAdhApItyAha-agnItyAdi / agni-jala-bhUmayo vaiSayikasukhasyApi duHkharUpatvAtparitApakarAstattvato duHkhadA bhave-saMsAre yad-yasmAd anubhavasiddhAH- pratyakSapratItAH rAgAdayo rAga-dveSa-mohAzca raudA dAruNA asatpravRttInAM-asundaraceSTAnAM- AspadaM mUlaM-pratiSThA loke-sarvatraiva / anubhavasiddhAstataH puruSAdvaite jJAnAdvaite vA pratyakSabAdha ityarthaH / ayaM cAyukta iti / bAhyArthAnAM puruSa iti jJAnamiti ca nAmAntarameva kRtaM syAd vAdibhiriti bhAvaH // 8 // parikalpitA yadi tato, na santi tattvena kathamamI syuriti ? / tanmAtra eva tattve, bhavabhavavigamau kathaM yuktau ? // 9 // : vivaraNam : atha sarve'pyete bAhyA AntarAzca parikalpitarUpA evetyAzaGkAyAmidamAha-parikalpitA ityaadi| ___parikalpitA-avastu-santaH kalpanAmAtranirmitazarIrA bAhyA AntarAzca yadi bhavatA'bhyupagamyante tataH-parikalpitatvAdeva na santi-na vidyante, tattvena-paramArthena kathamamI-padArthAH syuH-bhaveyuH, na kathaJcidbhaveyubhavatApyanabhyupagamAd, ityevaM tanmAtra eva-puruSamAtra eva bodhamAtra eva ca tattve- paramArthe bhavabhavavigamau-saMsAramokSau kthNsaMsAra ane mokSa kaI rIte saMgata thaI zakaze? arthAt tamArI mAnyatA mujaba saMsAraavasthA ke mokSaavasthA bhinnarUpe ghaTI zakatI nathI. 8. bAhya ke atyaMtara padArtho parikalpita che, e vAstavika nathI; ema zAthI kaho cho? kAraNa ke vastunI zUnyatAnA nirNayavALI bAhya atyaMtara padArthonI kalpanA ja saMbhavI zakatI nathI. kAraNa ke e parikalpanA mATe bIjarUpa jagatamAM koI padArtho ja nathI. to e parikalpanA konA AdhAre thAya ? nirbeja kalpanA karavI e doSarUpa che. evI parikalpanA mAnavAmAM e parikalpanAno kadI paNa abhAva nahIM thAya, abhAva nahIM ghaTI zake. jo nirbIja evI paNa parikalpanAne mAnazo to saMsAramAM jema e parikalpanA che, tema mokSamAM paNa parikalpanAnI vidyamAnatA mAnavI paDaze ane ema mAnavAmAM saMsAraavasthA ane mokSAvasthAmAM bheda nahIM ghaTI za. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 21) SoDazaka prakaraNa - 16 kenaprakAreNa yuktau-saGgatau ?, na kathaJcidityarthaH // 9 // : yogadIpikA: atha sarve'pyete bAhyA AntarAzca bhAvAH parikalpitarUpA evetyaashngkaayaamidmaahpriityaadi| parikalpitA avastusantaH kalpanAmAtranirmitazarIrA bAhyA AntarAzca yadi bhavatA'bhyupagamyante tataH parikalpitatvAdeva na santi-na vidyante tattvena-paramArthena / tathA ca kathamamI padArthAH syurbhaveyurna kathaJcid, bhavatApyanabhyupagamAd, iti-ityevaM tanmAtra eva puruSamAtra eva tattve paramArthe'bhyupagamyamAne bhavabhavavigamau-saMsAramokSau kathaM-kena prakAreNa yuktau ? na kathaJcidityarthaH // 9 // parikalpanA[kalpitA ]pi caiSAM hanta vikalpAtmikA na sambhavati / tanmAtra eva tattve yadi vA'bhAvo na jAtvasyAH // 10 // vivaraNam : kasmAtpunaH parikalpitA ete na santIti, ucyate, parikalpanAyA evAbhAvAdityAha parikalpanetyAdi / parikalpanApi caiSAM-bAhyAntarANAmarthAnAM hanta vikalpAtmikAvastuzUnyanizcayAtmikA na sambhavati-na yujyate nirbIjatvAd, yuktimAha-tanmAtra evapuruSamAtra eva jJAnamAtra eva ca tattve tadatirekeNetarapadArthAbhAvAt / abhyupagamya parikalpanAM dUSaNAntaramAha-yadi vA abhAvaH- asambhavo na -naiva jAtu-kadAcidapi asyAHparikalpanAyAH yadi nirbIjA'pIyaM bAhyAntarapadArthaparikalpanA iSyate tataH saMsAravanmuktAvapi bhavediyamiti bhAvaH, tatazca saMsAramokSabhedAnupapattiH, parikalpanA- bIjasadbhAvAbhyupagame tu puruSabodhasvalakSaNa-vyatirikta-vastvantarApattyA prastutAdvaitapakSadvayahAniH // 10 // parikalpanAnuM bIja che, ema mAnavAmAM Ave to ekamAtra puruSa mAnavArUpa advaitapakSa ane ekamAtra viziSTa bodha (vijJAna) mAnavArUpa advaitapakSanI hAni thAya che, e mAnyatA UDI jAya che. kAraNa ke, puruSa ke viziSTa bodha sivAya parikalpanAnA bIjarUpa jagatamAM bIjA padArthonI 55 sattA mAnI. 8-10. graMthakAra mahAtmA A rIte advaitavAdarUpa parapakSanuM khaMDana karIne have jIva, karma ane karmabaMdhanI yogyatA A traNa vastunuM samarthana kare che. advaitavAda mAnavAmAM uparokta rIte aneka doSo hovAthI zAMtacittavALA buddhizALI puruSo saMsAra sane mokSana ||25trii: (1) 04 (2) dharma bhane (3) bhanI yogyatA (tathAbhavyatva) A traNa kAraNo vicAravAM joIe, mAnavAM joIe. 11. prazna : je loko AgamanA prAmAyane svIkAre che, te loko puruSAdvaita ke jJAnAdvaitane mAne to emAM zuM doSa? Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | SoDazaka prakaraNa - 16 : yogadIpikA : parikalpanAyA asambhavAdapi parikalpitA'sambhava ityaah-priityaadi| parikalpitA parikalpanetyarthaH / sApi caiSAM bAhyAntarANAmarthAnAMhanta vikalpAtmikAvastuzUnyanizcayAtmikA na sambhavati-na yujyate, tanmAtra eva-puruSamAtra eva jJAnamAtra eva ca, tattve'bhyupagamyamAne tadatirekeNetaraparikalpanAbIjapadArthAbhAvAdityarthaH / abhyupagamya parikalpitAM dUSaNAntaramAha - yadivetyAdi yadi vA abhAvo'sambhavo na-naiva jAtukadAcidapiasyAH- parikalpanAyAH syaat| yadi nirbIjApIyaM bAhyAntarapadArthaparikalpaneSyate tadA saMsAradazAyAmiva muktAvapIyaM bhavediti bhAvaH, tatazca saMsAramokSabhedAnupaMpattiH, paMrikalpanAbIjasadbhAvAbhyupagame tu puruSabodhasvalakSaNa-vyatiriktavastvantarasiddhyA prastutA'dvaitapakSadvayahAniH // 10 // tasmAdyathoktametat tritayaM niyamena dhIdhanaiH puMbhiH / bhavabhavavigamanibandhanamAlocyaM zAntacetobhiH // 11 // . : vivaraNam : evaM parapakSaM nirasya trysmrthnaayaah-tsmaadityaadi| tasmAd-yathoktametat tritayaM-jIva-karma-tathAbhavyatvarUpaM niyamena-niyogena dhIdhanaiH buddhidhanaiHpuMbhiH puruSairbhava-bhavavigamanibandhanaM-saMsAramokSakAraNaM AlocyaMAlocanIyaM zAntacetobhiH zAntacittaiH // 11 // : yogadIpikA : evaM parapakSaM nirasya svokta-trayasamarthanAyAha-tasmAdityAdi / uttara : je AgamamAM prastuta artha - padArthanI saMgatinuM tAtparya jaLavAI rahe, e ja Agama parizuddha kahevAya. arthAt AgamamAM kahelI vAtonI saMgati karatAM karatAM aidaMparya - tAtparya sudhI pahoMcAya to ja ene pramANabhUta - mULAgama kahevAya. je AgamamAM aidaMparyasudhInI zuddhi na hoya to ene mULAgama na kahI zakAya paNa mULa Agamano eka aMza kahevAya. kAraNa ke- mULAgamanA koIka vacananI sAthe ekavAkyatA na jALavanAra, e vAkyAMtarathI nizcita thayuM hovAnA kAraNe mULAgamanA viSayanuM viparIta nirUpaNa karanAra hoya che. tethI ja bIjAonAM Agamo upara dveSa na dharAvatA ane samabhAvane dhAraNa karatA anyatIrthiko paNa jyAM sudhI, anya AgamomAM saMgati dharAvanArAM vAkyo maLe tyAM sudhI eno svIkAra kare che paraMtu Agama tarIke prasiddha che mATe e zAstramAM je kahyuM e svIkArI levuM, evA mithyA ekAMtathI nahIM. jaina Agamo ane anya AgamomAM taphAvata e che ke jaina Agamo potAnA aidaMparyArtha sudhI zuddha che. aidaMparyArthano virodha kare evAM vacano emAM kyAMya maLatAM nathI jyAre anya tIrthikonAM AgamonA brahmAdvaita ke jJAnAdvaita vagere je mULabhUta siddhAMto svIkArAyA hoya che enA virodhI Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 16 . tasmAdyathoktametat tritayaM jIva-karma-tathAbhavyatvarUpaM niyamena-niyogena dhIdhanaibuddhidhanaiH puMbhiH-puruSaiH bhavabhavavigamanibandhanaM-saMsAramokSakAraNam AlocyaMsamyagbhAvanIyaM zAntacetobhiH-araktadviSTacittaiH // 11 // aidamparya zuddhyati, yatrAsAvAgamaH suparizuddhaH / tadabhAve taddezaH, kazcitsyAdanyathAgrahaNAt // 12 // : vivaramaH nanu cAgamaprAmANyamavalambamAnaiH puruSAdvaitaM jJAnAdvaitaM ca yadeSyate tadA ko doSa ityaahaidmprymityaadi| aidamparyaM-tAtparya pUrvoktaM zuddhayati-sphuTIbhavati yatra-Agame asau AgamaH suparizuddhaH-pramANabhUtaH, tadabhAve-aidamparya-zuddhyabhAve taddeza:- parizuddhAgamaikadezaH kazcidanya AgamaH syAt, na tu mUlAgama eva, anyathAgrahaNAd, mUlAgamaikadezasya sato viSayasyAnyathApratipatteryataH samatAmavalambamAnAste'pi tathecchanti // 12 // : yolipi : nanu cAgamaprAmANyamavalambamAnaiH puruSAdvaitaM jJAnAdvaitaM vA yadeSyate tadA ko doSa AgamAnusAreNaiva yuktipravartanasya nyAyyatvAdata aah-aidmprymityaadi| saMsAra, mokSa vagerenAM pratipAdaka vacano paNa maLe che. tethI emanAM Agamo mULa-Agama nathI. pramANabhUta zuddha Agama nathI. tethI e AgamanA AdhAre puruSAdvaita ke jJAnAdvaita jevI mAnyatAo nirdoSa nahIM paNa doSarUpa che. 12. mULAgamanA (jainAgamanA) eka aMzarUpa, tAtparyazuddhi vagaranA ane tattvane anyathA svarUpe grahaNa karanArAM anya dharmanAM zAstro upara dveSa na karavo paraMtu prayatnapUrvaka enA abhidheyanI, zeyaviSayanI gaveSaNA karavI, tapAsa karavI. guNagrahaNa - rasika AtmAo para vacananI asaMgati dUra karavAmAM tatpara hoya che. tethI ItarazAstronA arthanI asaMgati dUra karavAno prayAsa karavo joIe. mULa AgamanI sAthe anyazAstronAM vacananI ekavAkyatA maLe to meLavavA prayatna karavo joIe. tema karavAthI samyagdaSTie grahaNa kareluM e mithyAzruta paNa samyakata banI jAya che. anyazAstromAM, jainazAstronAM tattvathI viparIta tattva mAnavAmAM AvyuM hoya to tene pramANabhUta ke sattattva mAnavAnuM nathI, paNa temAM je mULAgamane anusaratuM tattva hoya tene ja pramANabhUta ane sat mAnavAnuM che. 13. A mULa jainAgamonA eka aMzarUpa anya dharmanAM zAstro upara dveSa na karavAnuM kahyuM enuM kAraNa e che ke, jijJAsuoe tattvamAM pravRtti karavAnAM ATha aMgo che arthAt ATha prakAra che. temAMno pahelo prakAra adveSa che. adveSapUrvaka tattvanI pravRtti karAya to ja tattva jANI zakAya. tattvapravRttinAM ATha aMga A pramANe che : (1) aSaH tattva uparanI aprItino tyAga. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22) SoDazaka prakaraNa - 10 aidamparya-prakRtArthopapatti-tAtparya yatrAgame zuddhayati-nirvahati asAvAgamaH suparizuddhaH-pramANabhUtaH ?, tAtparyArthaparyantaM pramANazabda-vyApArAt, tadabhAve aidamparyazuddhyabhAve taddezaH parizuddhAgamaikadezArthagarbhaH kazcidanya AgamaH syAd, na tu mUlAgama eva, anyathAgrahaNAnmUlAgamaikavAkyasya-kasyacidvacanasya tadekavAkyatAnA -panna-vAkyAntaramizritattvena vaiparItyena grahaNAd / ata eva aidamparyAnveiSiNaH samatAmavalambamAnA anyatIrthikA api tadarthaviruddhavAkyArthAnanupravezena yAvadupannamicchanti, na tu mithyaikAntena // 12 // tatrApi ca na dveSaH, kAryoM viSayastu yatnato mRgyH| tasyApi na sadvacanaM, sarvaM yatpravacanAdanyat // 13 // vivaraNam : mUlAgamavyatirikte tadekadezabhUta Agame'nyathA parigRhIte dveSo vidheya na veti tdbhaavprtipaadnaayaah-ttraapiityaadi| tatrApi ca-tadekadezabhUta AgamAntare na dveSaH kAryoM-na dveSo vidheyo, viSayastuabhidheyajJeyarUpo yatnato-yatnena mRgyaH-anveSaNIyaH / yadyevaM sarvameva tadvacanaM kiM na pramANIkriyata ityAha-tasyApi-AgamAntarasya na sat-zobhanaM vacanaM sarvaM-akhilaM yatpravacanAd-mUlAgamAd anyad, yattu tadanupAti tatsadeveti // 13 // : yogadIpikA : nanvevamanyathApratipannamUlAgamaikadezagarbhaparatantre dveSaH kAryo na vetyaashngkaayaamaahttraapiityaadi| (2) UAL : tatva pAnI 27t. (3) zuzrUSA : tattva AimaNavAnI 27.. (4) zravaNa : tatpa Airub. (5) bodha : tatva Ig, sama4. (E) bhImAMsA : popa thy| pachI 42vAma mAvatI tatpanI sviyaa25||. (7) pratipatiH mImAMsA karyA pachI sarva rIte bhAvathI parizuddha, A Ama ja che evo tattvano dRDhanirNaya. (8) pravRtti : ten tatpane samayamA bhUsj, mAyaramA utArapuM. A rIte tattvanI pravRtti ATha aMgavALI hovAthI ane tenuM paheluM aMga adveSa hovAthI mULa AgamanA eka aMzarUpa anya Agamo upara dveSa na karavo. enA upara dveSa karyA vagara emAM raheluM, mULa Agamane anusaratuM sattattva jANavuM, samajavuM ane svIkAravuM. 14. A rIte saddharma parIkSaka Adi bhAvonuM pratipAdana karIne saMpUrNa SoDazaka graMthanA upasaMhAra dvArA sadupadeza ApatAM kahe che - bhavyajIvoe sUkSmabuddhithI A graMthamAM kahelA bhAvono sArI Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 16 tatrApi-tadekadezabhUtAgamAntare'pi na dveSaH kAryaH, tu-punaviSayo yatnato mRgyastadarthAnupapattiparihAro yatnataH karttavyaH, guNagraharasikAnAM prvcnaanuppttiprihaarprvnnsvbhaavtvaat| nanu vastuta upapannArthavacanasyAnupapattizaGkA parihAryA na tu sarvathAnupapannasyeti nirviSayo'yamupadeza ityata Aha-tasyApi-AgamAntarasya sadvacanaM-zobhanaM vacanaM sarvayad-yasmAtpravacanAn-mUlAgamAd anyad na, kintu tadanupAtyeva / tathA ca tasya mUlAgamenaikavAkyatAmApAdyopapattireva kartavyA / itthameva samyag-dRSTiparigRhItasya mithyAzrutasyApi samyakzrutatva-siddheH tadarucistu tattvato dRSTivAdAruciparyavasAyinIti suprasiddhamupadezapadAdau // 13 // adveSo jijJAsA zuzrUSA zravaNabodhamImAMsAH / parizuddhA pratipattiH, pravRttiSTAGgikI tattve // 14 // vivaraNam : kasmAtpunastatrAdveSaH kriyata ityAha-adveSa ityAdi / adveSa:- aprItiparihArastattvaviSayaH, tatpUrvikA jnyaatumicchaa| jijJAsA-tattvaviSayA jJAnecchA tattvajijJAsA, sA pUrvikA bodhAmbha:- zrotasa: sirAkalpA zrotumicchA zuzrUSA tattvaviSayaiva, tattvazuzrUSAnibandhanaM zravaNaM-AkarNanaM tattvaviSayameva / bodha:-avagamaH paricchedo vivakSitArthasya zravaNanibandhanastattvaviSaya ev| mImAMsA sadvicArarUpA bodhAnantarabhAvinI tattvaviSayaiva / zravaNaM ca bodhazca mImAMsA ca shrvnnbodhmiimaaNsaaH| parizuddhAsarvato bhAvavizuddhA pratipattiH-mImAMsottarakAlabhAvinI nizcayAkAraparicchittiH 'idamitthameva' iti tattva-viSayaiva / pravartanaM pravRttiH- anuSThAnarUpA parizuddha-pratipattyantarabhAvinI tttvvissyaiv| pravRttizabdo dvirAvartyate, tenAyamartho bhavati, tattve pravRttiraSTAbhiraGgainirvattAaSTAGgikI, ebhiraddheSAdibhiraSTAbhiraGgaistattva-pravRttiH sampadyate, tenAgamAntare mUlAgamaikadezabhUte na dveSaH kArya iti // 14 // rIte vicAra karI, puNyanA kAraNabhUta sadanuSThAnamAM pravRtti karavI joIe. kAraNa ke- satpuruSono e ja nyAyamArga che, sadAno zAzvatamArga che. prazna : A graMthamAM kahelA bhAvo konA AdhAre ane zA mATe kahyA che? uttara : A graMthamAM kahelA prastuta saghaLA bhAvo, dvAdazAMgIrUpa pravacananA AdhAre kahyA che. arthAt dvAdazAMgImAMthI uddhata karI, maMdabuddhi AtmAonA hitane mATe A graMtharUpe judA judA goThavyA che. mArA potAnA AtmAne enuM smaraNa, ciMtana thAya e mATe paNa uddhata karyA che. A sarvabhAvo bhavaviraha eTale mokSaprAptinA phaLavALA che. eTale ke - A bhAvonuM phaLa mokSaprAti cha. 15. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 16. : yogadIpikA: uktAdveSasyaiva tattvajJAnAnukUlatAmabhidhAtumAha-adveSa ityAdi / adveSaH-pakSapAtakRtAprItiparihArastattvaviSayaH / jijJAsA tatpUrvikA tttvjnyaanecchaa| zuzrUSA bodha-zrotaHsirAkalpA tattvajijJAsApUrvikA / zravaNaM-tattvazuzrUSAnibandhanatattvavacanAkarNanam / bodhaH zravaNa-nibandhana-tattva-paricchedaH / mImAMsA bodhAnantara-bhAvatattva vicArarUpA / tataH zravaNAdipadAnAM dvandvaH / parizuddhA sarvato bhAvavizuddhA pratipattiH mImAMsottarakAlabhAvinI 'idamitthamevaM' iti nizcayAkAraparicchittiH tattvaviSayaiva / pravRttiH parizuddha-pratipattyanantarabhAvinI tattva-viSayA kriyA / pravRttizabdo dvirAvaya'te, tenAyamarthaH tattve pravRttiSTAGgikI- aSTAbhiraddheSAdibhiraGgainirvRttA / tena mUlAgamaikadezAgame na dveSaH kArya iti // 14 // garbhArthaM khalveSAM, bhAvAnAM yatnataH samAlocya / puMsA pravartitavyaM, kuzale nyAyaH satAmeSaH // 15 // :vivaraNam : evaM saddharmaparIkSakAdIn bhAvAn pratipAdya samastaprakaraNArthopasaMhAradvAreNa sdupdeshdaanaayaah-grbhaarthmityaadi| garbhArtha-hRdayagatArtha bhAvArthamiti yAvat, khaluzabdo'vadhAraNe, eSAM-prAkprakrAntAnAM bhAvAnAM-padArthAnAM yatnataH-prayatnAt samAlocya-sUkSmayA prajJayA samyagAlocya garbhArthamevottAnabhUtamartham / puMsA-puruSeNa pravartitavyaM-pravRttividheyA, kuzale puNye kuzalahetutvAt sadanuSThAne, nyAyaH avicalitarUpo mArgaH satAM-satpuruSANAM eSa vartate, nAnyaH // 15 // : yogadIpikA : evaM saddharmaparIkSakAdibhAvAn pratipAdya tatphalopadezamAha-garbhArthamityAdi / garbhArtha-hRdayagatArthaM, khalu-zabdo'vadhAraNe, eSAM prAk-prakrAntAnAM bhAvAnAM yatnataHprayatnAt samAlocya-sUkSmaprajJayA vicArya, puMsA-puruSArthapravRttena, kuzale-sadanuSThAne, pravartitavyaM nyAyo'vicalitamArgaH satAM - satpuruSANAmeSa vartate, nAnyaH // 15 // durgatimAM paDatA AtmAne bacAve te zrutacAritrarUpa dharmanuM, AtmAnuM hita IcchatA uttama puruSoe bahuzrutapuruSo pAse satata zravaNa karavuM joIe. athavA AgamarUpa vacano nizcita manohara che kalyANane karanArAM che. tethI e vacanomAM garbhitarUpe rahelAM dharmanuM zravaNa bahuzrutagItArtho pAse ja karavuM joIe. abahuzruta pAse zravaNa karavAthI nukazAna thavAno saMbhava che. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thoDAka prakaraNa - 16 ete pravacanataH khalu, samuddhRtA mandamatihitArthaM tu / AtmAnusmaraNAya ca bhAvA bhavavirahasiddhiphalAH // 16 // :vivaraNam : kutaH punarete bhAvA bhavatA'bhihitAH? kimarthaM vetyAha-eta ityAdi / ete-prastutAH pravacanataH-prazastaM pragatamavagADhaM vA vacanaM pravacanaM prakRSTaM vacanaM zeSAgamApekSayA, pravacanaM sUtrato'rthatazca dvAdazAGgaM tasmAt / khalu zabdo vAkyAlaGkAre, ekIbhAvenAvipratipattyA uddhRtAH- pRthag vyavasthApitA mandamatInAM-mandadhiyAM hitArthaM tuhitaprayojanameva Atmano'nusmaraNAyaca-svayamevAnusmRtinimittaM ca bhAvAH-padArthAH, Adita Arabhya bhavaviraha:-saMsAraviraho mokSastasya siddhi:-niSpattiH saiva phalaM yeSAM bhAvAnAM te bhavavirahasiddhiphalAH // 16 // ||iti samarasApattyadhikAraH // : yogadIpikA : athaite bhAvA kuto'bhihitAH kimarthaM vetyAha-eta ityAdi / ete-prastutA bhAvAH pravacanato-dvAdazAGgAt, khaluzabdo vAkyAlaGkAre samuddhatA ekavAkyatayA pRthak sthApitAH, mandamatInAM vistRtAvagAhanA'kSamadhiyAM hitArthaM tu-hitAyaiva ca-punaH Atmano'nusmaraNAya / kIdRzA bhAvAH ? Adita Arabhya bhavaviraho mokSastasya siddhiniSpattiH phalaM yeSAM te tathA // 16 // dharmazravaNe yatnaH, satataM kAryo bhushrutsmiipe| hitakAkSibhirnRsiMhairvacanaM nanu hAribhadramidam // 17 // vivaraNam : idAnIM granthakAro garbhArthaparijJAnAya bahuzrutabhaktimupadarzayan svvcnpraarthnaamaahdhrmetyaadi| durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharma:-zruta-cAritrarUpastasya zravaNamAkarNanamarthatastasmin dharmazravaNe, yatnaH-prayatnaH AdaraH satataM-anavarataMkArya:-kartavyo bahuzrutasamIpe-bahuzrutasannidhAne, hitakAkSibhiH-hitAbhilASibhiH nRsiMhai:- puruSasiMhai: puruSottamairiti yAvad, vacanaM-prArthanArUpaM nanviti-vitarke, evaM vitarkayata yUyaM, haribhadrasyedaM hAribhadramidam evaMvidhaM yaduta-'bahuzrutasamIpe dharmazravaNe yatno vidheyH'| athavA zrIharibhadrasUri mahArAjA viracita A prakaraNamAM guMthAyelA dharmanuM svarUpa samajAvatAM vacano bahuzruta pAse ja sAMbhaLavAno prayatna karavo joIe. abahuzruta pAse sAMbhaLavAthI zrI haribhadrasUri mahArAjAnAM vacanonuM rahasya pAmI zakAya nahIM. A rItanI A chellI gAthAmAM koI vidvAne zrI haribhadrasUri mahArAjAnAM vacanonI stuti karI hoya evuM lAge che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazaka prakaraNa - 10 athavA vacanamAgamarUpaM nanu-nizcitaM hAri manohAri bhadramidaM, yato varttate ato vacanagatadharmazravaNe bahuzrutasamIpe eva yatnaH zreyAn, abahuzrutebhyo dharmazravaNe'pi viparItArthopapatteH pratyavAya-sambhavAd / __ athavA haribhadrasUreH stuti kurvANo'para eva kazcididamAha-vacanaM nanu hAribhadramidaM haribhadrasUreridaM dharmagataM vacanaM-prakaraNAzrayaM, tasmAddharmazravaNe bahuzrutasamIpe eva yatno vidheyaH, abahuzrutebhyo haribhadrAcAryavacanAnupalambhAd, evaM vacanamAhAtmyadvAreNa saMstauti // 17 // kRtvA vivaraNametatpuNyaM yadavApi tena bhavyajanaH / adhyAstAM SoDazakala zazimaNDalabhAsvaraM sthAnam // 1 // ityAcAryazrImadyazobhadrasUrikRta-SoDazAdhikAravivaraNe SoDazo'dhikAraH samAptaM cedaM SoDazAdhikAravivaraNam // : yogadIpikA : atha granthakRdgarbhArthaparijJAnAya bahuzrutabhaktimupadizannAha-dharmetyAdi / dharmasya-zruta-cAritrarUpasya zravaNe yatna AdaraH satataM-anavarataM kAryobahuzrutasamIpe hitakAkSibhi- hitArthibhiH-nRsiMhaiH-puruSottamaiH vacanaM prArthanArUpaM, nanviti vitarke, hAribhadraM hribhdrsmbndhiidm| __yadvA nanu-nizcitaM hAri manojJaM bhadramidaM vaco yad 'bahuzrutebhya eva dharmaH zrotavya' iti, abahuzrutebhyo dharmazravaNe pratyavAya-sambhavAt / ziSyakartRkA iyamAryetyanye // 17 // iti mahopAdhyAyazrIkalyANavijayagaNi ziSyamukhyapaNDitazrIlAbhavijayagaNi ziSyapaNDitazrIjItavijayagaNi satIrthyapaNDitazrInayavijayagaNicaraNa-kamalacaJcarIka-paNDita-zrIpadma-vijaya-gaNi-sahodaropAdhyAyazrIyazovijaya-gaNipraNItA 'yogadIpikA'-nAmnI SoDazakavRttiH sampUrNA // eSA SoDazakavyAkhyA saGkSiptArthAvagAhinI / siddhA'kSayatRtIyAyAM bhUyAdakSayasiddhaye // 1 // ||iti SoDazAdhikAraprakaraNam // SoDazaka graMthanuM vivecana lakhI mArA vaDe je puNya prApta karAyuM hoya tenAthI bhavyajIvo soLe kaLAthI khIlelA candra maMDaLa jevA tejasvI sthAna - mokSane prApta kare ! 16-17 soga SoDaza samApta.... Page #242 -------------------------------------------------------------------------- _