________________
ષોડશક પ્રકરણ - ૧૦.
विवरणम् : तुर्यस्वरूपमाह - यदित्यादि।
यत्पुनरभ्यासातिशयाद्-अभ्यास-प्रकर्षाद् भूयो-भूयस्तदासेवनेनसात्मीभूतमिवआत्मसाद्भूतमिव चन्दन-गन्ध-न्यायेन चेष्ट्यते क्रियते सद्भिः-सत्पुरुषैजिनकल्पिकादिभिः, तद्-एवंविधमसङ्गानुष्ठानं, भवति त्वेतत् जायते पुन एतत् तदावेधाद्वचनावेधादागमसंस्कारात् ॥७॥
: योगदीपिका : तुर्यस्वरूपमाह- यत्त्वित्यादि।
यत्तु यत्पुनः, अभ्यासातिशयाद्-भूयो भूयस्तदासेवनेन संस्कार-विशेषात् सात्मीभूतमिव चन्दन-गन्ध-न्यायेनाऽऽत्मसाद्भूतमिव, चेष्ट्यते-क्रियते, सद्भिःसत्पुरुषैजिनकल्पिकादिभिस्तदेवविधमसङ्गानुष्ठानम् । भवति त्वेतद् जायते पुनरेतत् तदावेधात् प्राथमिक-वचन-संस्कारात् ॥७॥
चक्रभ्रमणं दण्डात्, तदभावे चैव यत् परं भवति । वचनासङ्गानुष्ठानयोस्तु तज्ज्ञापकं ज्ञेयम् ॥८॥
विवरणम् : वचनासङ्गानुष्ठानयोविशेषमाह - चक्रेत्यादि ।
चक्रभ्रमणं-कुम्भकार-चक्र-परावर्त्तनं दण्डाद्-दण्ड-संयोगात् तदभावे चैव यत्परम्-अन्यद् भवति, वचनासङ्गानुष्ठानयोस्तु-प्रस्तुतयोस्तु ज्ञापकम्-उदाहरणं ज्ञेयम्। यथा चक्र-भ्रमणमेकं दण्डसंयोगाज्जायते प्रयत्नपूर्वकं, एवं वचनानुष्ठानमप्यागम-संयोगात् प्रवर्त्तते, यथा चान्यच्चक्रभ्रमणं दण्डसंयोगाभावे केवलादेव संस्काराऽपरिक्षयात् सम्भवति, एवमागम-संस्कार-मात्रेण वस्तुतो वचन-निरपेक्षमेव स्वाभाविकत्त्वेन यत्प्रवर्तते तदसङ्गानुष्ठान-मितीयान् भेद इति भावः ॥८॥
હવે શાસ્ત્રકાર, કુંભારના ચક્રભ્રમણના દષ્ટાંતથી વચન અનુષ્ઠાન અને અસંગ અનુષ્ઠાનનો તફાવત બતાવે છે.
શરૂઆતમાં કુંભારના ચક્રનું ભ્રમણ દંડના પ્રયોગથી-સંયોગથી થાય છે. ત્યારબાદ દંડના પ્રયોગ વિના જ ચક્ર ફરતું રહે છે. વચન અનુષ્ઠાન અને અસંગ અનુષ્ઠાનના તફાવતને સમજવા આદત ખૂબ જ બંધબેસતું છે. જેમ શરૂઆતમાં દંડના સંયોગથી પ્રયત્નપૂર્વક કુંભારના ચક્રનું ભ્રમણ થાય છે તેમ, વચન અનુષ્ઠાન પણ આગમવચનના આધારે થાય છે, તે પછી દંડના પ્રયોગવિના પણ પૂર્વે આપેલ વેગ સમાપ્ત થયો ન હોવાથી ચક્રનું ભ્રમણ થતું રહે છે તેમ, વચન અનુષ્ઠાનમાં પડેલા આગમવચનના સંસ્કારથી, આગમવચનની અપેક્ષા વગર જ સ્વાભાવિક રીતે
