Book Title: Pragnapanasutram Part 04
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009341/1
JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLavAnuM ThekANuM : zrI a. bhA. sve, sthAnakavAsI jainazAddhiAra samiti, hai. chIpAyA, amadAvAda-1, Published by: Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Ghh papole, AHMEDABAD-1 ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn prati naipa ytnH| utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlohyayaM niravadhivipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH pharate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase paaygaa| hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUyaH 3. 30-00 prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvata 2504 vikrama saMvata 2074 sivIsan 1978 :mudra : maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghIkAMTA roDa, amadAvAda.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva. dInezabhAI rasIkalAla koThArI-nI AcherI jIvana-jhalaka, sva. zrI dInezabhAI bALapaNathI ja mahatvAkAMkSI hatA. teone janma pAlanapuranA labdha pratiSThita koThArI kuTuMbamAM tA. 1-4-1lsaranA roja mAtuzrI matIbahenanI kukSIe thaye hate. mAtuzrInA dhArmika saMskAra ane pitAzrInA mahatvAkAMkSI svabhAvanA teo Abehuba pratika hatA. teone bIjA traNe bhAIo zrI jayaMtIbhAI, DekaTara zazIkAntabhAI tathA zrI ramezabhAI temaja be bahene zrImatI maMjubahena ramaNIkalAla mahetA ane zrImatI sarojablena kRSNalAla mahetA, teo badhA zrI dInezabhAI samAjamAM kItI ane nAmanA meLavI AgaLa vadhe te mATe pretsAhana ApI, temane dareka kAryamAM madadagAra banI, rAhabura banI kadamathI kadama milAvI sAthe rahI utsAhI banAvatAM. I. sa. 19paramAM B. E. Mechenaical. eng. pAsa karI. 1955mAM gelDana Tobeke kuMDamAM joDAI jIvana kArakIrdInI zubha zarUAta karI. phakta beja varSamAM kaMpanInA DAyarekaTarethI mAMDI adanA kArIgara sudhInI apAra cAhanA meLavI, manamAM maDArAIne paDelI AgaLa vadhavAnI mahatvAkAMkSA piSavA 1957mAM badhAnA AzIvAda meLavI gadagadIta haiye chuTA thaI, mIDake prA. lImITeDamAM joDAyA. AI. ena. pI sI (InDIana nezanala proDekaTIvITI kAunsIla) mAM eka hajAra membaremAMthI teo ekalAeja kenca garvamenTa skolarazIpa meLavI. anubhava meLavI niSNAta banavA perIsa (krAnsa) gayA. phakta cha mAsamAM ja nipuNutA meLavI bhArata pAchA pharyA AvA tejasvI niSNAta skalara Upara "bhArata kanTeInarI" vALAnI najara hatI ja, teoe dInezabhAIne ophara karI, te svIkArI uparokta kaMpanImAM 16-9-1964 nA divase pada grahaNa karI. bhAre haiye mIDake prA. lI. choDyuM. I. sa. 1957mAM khyAtanAma jhaverI zrI dalapatabhAInA saMskArI dIkarI padamAvyena sAthe prabhutAmAM pagalAM mAMDayAM. dInezabhAInI kArakIdImAM padamAbahena preraNAsutI banI sadAya prakAza pAtharatA rahyAM. Aje dInezabhAIne akALa nidhanathI teo kharekhara dIna banI gayAM che. - I. sa. 197nA jAnyuyArImAM teozrIe "iDIyana sTAra' evA meLavyA hatA. AgaLa-ne AgaLa vadhavAnI temanI adamya mahecchAne keI sImA naDatI na hatI, vaNakayA utsAha saha koInuM paNa kAma karI chuTavAnI umadA bhAvanA, zAMta saraLa,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahanazIla mIlanasAra svabhAvathI teo kuTumbamAM ane sAM keInA hRdayamAM anerU sthAna meLavI cukayA hatA. dIna dukhIyAnA e sAcA belI hatA. tejasvItA-umadA saddaguNe kekavAra dene paNa IrSALuM banAve che. kALa devazI A tejasvItA nA jevAI-nA jIravAIne e kALa devane kUra paMjho dinezabhAIne acAnaka emanA AvAsamAMthI upADI svargamAM laI gayA-tA. 19-1-1978 ne gojhAro divasa. 1 sagA-snehi sa badhInA kALaje kAramo ghA karI, ame badhAne vilApa karatAM cheDI : dInezabhAI tamane amArAthI kAyama mATe vikhuTA pADI-kALaju kaMpAvI gaye.. zAsana devane rUchyuM . enA ja zaraNe AdhIna thavuM rahyuM mAnavamAtra lAcAra che e lAcArI na chuTake paNa have te sahana karavI ja rahI- maraNe vAgoLatA nayane unDAM azruo daDadaDe che-"dineza". ! e daDadaDatI AkhaDIe prabhune prAthae chIe ke "paramAtmana e hAle dinezane AtmA sadA parama zAMtImAM rahe amArA maraNa paTamAM sadAya e hasate ramate rahe. viramavuM jarAya gamatuM nathI chatAMya ahIM viramavuM paDe che. bhagnahue paNa viramavuM ja rahyuM "dAna puNya lakSmIne tane, upayoga karatAM AvaDayuM? sevaka banI utsAhathI jana zreya karatAM AvaDeyu" "hada bharI nikhAlasatA ane dharma saMskAro bharyA rahI sAbadA satkAryo, sevAkArya te zIkhavADIyuM !
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva.dinezakumAra rasIkalAla koThArI (muMbaI)
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pannAlAlajI gamalajI pArekha nagarapAlIkA adhyakSa amalanera zrImAnuM bhIkamacaMdajI ela. catura bI. e. e. ela bI. mu. vAsa . ahamadanagara
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ AghamurabbIzrIo .; SS karI - na, zeTha zrI zAMtilAla maMgaLadAsabhAI (3) zeThazrI zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANI-rAjakeTa amadAvAda taka 16 maLI che. A - ------ Y (4) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra-amadAvAda, zeTha zrI pipaTalAla mAvajIbhAI mahetA jAmajodhapura che pa ma nA 4, ana nAma nA * * * * * yacne beThelA-lAlAjI kizanacaMdajI sA. jauharI zeThazrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI me-juputra ji. mahetAvavI tA. vIrANuM-rAjakeTa, nAnA-anilakumAra jaina doyattA dilhI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5547 # AdhamurabbIzrIe (sva.) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAri bhANavaDa. (1) zeThazrI dinezabhAi kAMtilAla zAha amadAvAda. mAnavatA Adha murkhkhI zeTha zrI mANekalAlabhAI amulakhAI mahetA ghATakopara-su khaI (sva.) roTha ra'gajIbhAI mAhanalAla rAAhuM amadAvAda. zeThazrI jesiMgabhAI pAcAlAlabhAI stra. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda amadAvAda
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmucI o bo L zrImAna zeTha dhanarAjajI pannAlAlajI zrImAn zeTha kAnugA dhiMgaDamalajI - amadAvAda jAMgaDA, mu. jAlanA mahArASTra ) zeTha zrI mizrIlAlajI lAlacadajI sA. luNiyA zeTha aluhAsalAI bhUtalAI hozI tathA zeThI jevaMtarAjajI - amadAvAda rAjakoTa jhaverI rasIkalAla maNIlAla mahetA madrAsa sva. zrImAn zeThazrI mukanacaMdajI sA0 vAliyA - pAlI mAravADa
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdyamuravvIzrIo - ke. ~ - * - - - , , : - zrImAnuM zeTha maNIlAla popaTalAla vorA zrImAn zeTha lAlAjI kapUracandajI nAhaTA, mu. dehalI amadAvAda, = * * 2 * * 5 + kat * = che = * - : * che ' ' * - kahe kiDa - zrI vrajalAla durlabhajIbhAI pArekha rAjakoTa, koThArI hAvida jecaMdabhAI . rAjakoTa - ke te - e TAKE s *' 3. : :- a +l: EiIla ke zeThazrI maNIlAla jeThubhAI pAlanapuravALA zrImAn lAlAjI pannAlAlajI nAhaTA saparivAra-dillI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyamurabbIzrIo - A . . * * che * - - - - - - - - - (sva) zeThazrI dhArazIbhAI jIvaNalAla bArasI ha. zeThazrI jIvarAjabhAI mUlacaMdabhAI dhrAMgadhrA amAna- * * - 1 A * ...' * zeThazrI lakSmIcaMdabhAI jazakaraNabhAi pAlaNapura nivAsI zrI vinodakumAra virANI rAjakoTa . 'kathA " --- ? namaka che ke mane --- zeThazrI devacaMdabhAI phojIlAlabhAI valANuM-surata sva. sudhIrabhAI jayaMtIlAla jhaverI muMbaI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdyamurabbIzrIe sva, zeThazrA harilAla anepacaMda zAha sva. zeTha zrI tArAcaMdajI sAheba gelaDA madrAsa. lAta zeThadhI cImanalAlajI RSabhacaMdajI ajItavAle saparivAra. zeTha zrI kIzanalAlajI phulacadajo luNiyA veMgaloravAle 1: pance baiThelA-moTAbhAi zrImAn mUlacaMdajI javAharalAlajI varaDiyA bAjunA baiThelA-bhAI mizrIlAlajI varaDiyA umerA bhAI pUnamacaMdajI varaDiyA zrImAn zeThazrI khIMvarAjajI sA. coraDiyA mu0 madrAsa
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmurabbIzrI, ' ' , , ? * * * * . - - * *' ", R. * . . . . . . paTela DosAbhAI gepAladAsa mu.sANaMda (jI. amadAvAda) 1 amIcaMdabhAI tathA 2 gIradharabhAI bATaviyA mu. beMgalo * 1 - che - - " ke , ' ', " ' + ; ; madrAsavAlA svargastha nyAyamati ratIlAlabhAI bhAyacaMdabhAI mahetA zAhajI zrI moDIlAla jI galunDiyA muH udayapura * * ane 8 * ! amalanera pArakha chogamalajI salanAnamalajI zeTha raghunAthamalajI, zeTha vAvulAlajI ---= panIrAzI, zeTa sva. zeTha mANekacaMda nemacaMdabhAI mu. mArela
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvamurabbIzrIe ma ( pAlanapuravAlA zezrI kacarUlAlajI bhAnubhAI kezavalAla bhaNasAlI kAhArI amulakhacaMdra malukacaMdarA-mu, cicAlA pAlanapura-mubaI zrImAna lAlAjI hajAro lAlajI javerI-dehalI zeDa jagajIvanabhAI ratanasIbhAI zeSa bhAgIlAla chaganalAla bhAvasAra gaDiyA dAmanagara sarasapura-amadAvAda J zeTha zrI merudAnajo agaracaMdajI zeThiyA bIkAnera
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ood movur 8 sala25 zrI prajJApanAsUtra bhA. 4 kA viSayAnukramaNikAM anukramAGka viSaya sattarahavAM lezyApada prathamauddezaka uddezArtha saMgraha kA kathana 1-4 nairayikoM ke samAnakarmAdi kA nirUpaNa 5-22 nairayikoM ke samAna kriyAdi kA nirUpaNa 22-29 bhavanapatidevoM ke samAnAhArAdi kA nirUpaNam 29-38 pRthvIkAyikAdi ke samavedanAdi kA nirUpaNa 38-46 manuSyoM ke samAnAhArAdi kA nirUpaNa 46-55 vAnavyantaradevoM ke samAnAhArAdi kA nirUpaNa 55-58 sale zyajIvoM ke AhArAdi kA nirUpaNa 59-73 uddezaka dUsarA lezyA vizeSa kA kathana 74-18 nairayikAdisalezya ke alpabahutva kA nirUpaNa 11 manuSyAdi ke saLezya alpavahutva kA kathana 117-143 jIvAdi ke salezya alpavahutva kA nirUpaNa 143-152 uddezaka tIsarA narayikoM ke utpatyAdi kA nirUpaNa 153-185 nairayikoM ke avadhi aura darzanAdijJeya kSetraparimANa kA nirUpaNa 185-199 lezyAzraya jJAna kA nirUpaNa 200-204 cauthA uddezaka uddezArtha saMgraha 205lezyApariNamana kA nirUpaNam 205-219 lezyA ke varNakA nirUpaNa 220-244 lezyA ke rasapariNAma nirUpaNa 244-261 lezyA ke gaMdhapariNAma kA nirUpaNa 261-267
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 267-272 272-294 295-309 310-325 326-329 329-343 lezyA ke pariNAmadvAra kA kathana 22 lezyA ke sthAna kA nirUpaNa pAMcavA uddezaka lezyA ke pariNamana kA nirUpaNa chaTThA uddezaka 24 manuSyAdikoM meM lezyAsaMkhyA kA nirUpaNa ___ aThArahavAM kAyasthitipada adhikAra saMgraha kA kathana jIvAdi kAyasthiti kA nirUpaNa jIvoM ke sendriyapane kA nirUpaNa kAyadvAra kA nirUpaNa sUkSaprakAyasthiti kA nirUpaNa yogadvAra kA nirUpaNa vedadvAra kA nirUpaNa kapAyahAra kA nirUpaNa lezyAvAle jIvoM ke lezyAkAla kA nirUpaNa 34 ' samyaktvavAle jIvoM ke samyaktA kA nirUpaNa jJAnadvAra vA nirUpaNa darzanadvAra kA nirUpaNa saMgatadvAra kA kathana AvAradvAra kA nirUpaNa 39 bhApAhAra kA nirUpaNa unnIsA pada samyaktvapada kA nirUpaNa aMtakriyA pada kA nirUpaNa eka samaya meM antakriyA karane kA nirUpaNa nairapikoM ke nairayikAdikoM meM udvartana kA nirUpaNa 356-365 365-383 384-388 389-401 409-418 418-424 424-434 435-439 440-446 446-455 455-476 476-483 484-494 494-502 402-519
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 asurakumAroM ke udvartana kA nirUpaNa pRthvI kAyika Adi kI udvartanA kA nirUpaNa doindriyajIvoM ke utpAda kA nirUpaNa tIrthaMkaroM evaM cakravartiyoM ke utpAda kA nirUpaNa utpAta vizeSa kA nirUpaNa asaMjJI jIvoM kI AyuSya kA tathA zarIrabhedoM kA nirUpaNa audArikazarIra saMsthAna evaM avagAhanA kA nirUpaNa vaikriyazarIrabheda kA nirUpaNa vaizarIra saMsthAna kA nirUpaNa AhArakazarIra kA nirUpaNa tejaH sazarIra kA nirUpaNa vaijaH sazarIra kI avagAhanA kA nirUpaNa pudgala ke cayana kA nirUpaNa audArikazarIrIyoM ke alpabahutvadvAra kA nirUpaNa samApta 519-525 525-536 536-546 546-570 570-579 479-614 614-657 657-690 691-741 742-761 761-772 772-800 80-814 814-828
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vItarAgAya namaH zrIjainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla mahArAja viracitayA prameyavodhinyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam // zrI-prajJApanAsUtram // (caturtho bhAgaH) saptadazaM lezyApadaM prArabhyate mUlamU-'AhArasamasarIrA ussAse kammavannalesAsu / samaveyaNa samakiriyA samAuyA ceva boddhavvA / 1 // chAchA-AhAraH 1, samazarIrAH 2, ucchvAsaH 3, karma 4 varNa 5 lezyAH 6 / samavedanAH 7 samakriyAH 8 samAyuSkAzcaitra 9 boddhavyA // 1 // TIkA-poDa ze pade prayogapariNAmasyoktatvena pariNAmasAdRzyAllezyApariNAmaM prarUpa. yituM saptadaze pade padezakA vakSyante tatra sarvaprathamaM prathamoddezakArthasaMgrahagAthA mAha-AhArasamasarIrA ussAse kammavannalesAnu / samaveyaNasamakiriyA samAuyA ceva boddhavyA // 1 // sattarahavAM lezyApada prAraMbha zabdArtha-saMgrahaNI gAthA kA zabdArtha-(1) (AhAra) AhAra (2) (samasarIrA) samazarIra (3) (ustAle) ucchAla (4-6) (kammavanalesAsu) karma, varNa, lezyA (7) (samaveyaNa) samavedanA (8) (samakiriyA) samakriyA (9) (samAuyA) samAyuSka (ceva) tathA (bovyA ) jAnanA caahie| ____TIkArtha-solahaveM pada meM prayoga pariNAma kI prarUpaNA gaI hai aura lezyA bhI eka prakAra kA pariNAma hai, ataH pariNAma kI sahazatA ke kAraNa sattarahaveM isa pada meM lezyA kI parUpaNA karane ke lie chaha uddezaka kahate haiN| sarvaprathama pahale uddezaka ke artho kA saMgraha karanevAlI gAthA kahI jAtI hai sattaramuM lezyA para Ava4-16 yaane| Attha-(1 AhAra) maah|2 (2 samasarIrA) samazarIra (3 ussAse) nAsa (4-6 kammavannalesAsu) bha, va sezyA (7 samaveyaNa) samavedanA (8 samakiriyA) samaya ( samAuyA) sabhAyu 4 (ceva) tathA (boddhavvA) at naye TIkArtha-soLamA padamAM pracAga pariNAmanI prarUpaNa karAI che ane vezyA paNa eka prakAranuM pariNAma che, ataH pariNAmanI sadazatAnA kAraNe sattaramAM A padamAM lezyAnI prarUpaNa karavAne mATe cha uddezaka kahe che. sarva prathama pahelA uddezakanA arthone saMgraha karanArI gAthA kahevAya che prala 1
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre 1 , iti, atrottarArddha pratyekapadaM samazabdasya sAkSAdevoccAritayA pUrvArddha'pi ekasyApi samazabdasya pratyekapadaM sambandho'vaseyastathA ca prathamo'dhikAra : - ' sarve samAhArAH sarve samazarIrAH sarve samocchvAsAH' iti prazna trayopalakSito yodhyaH, dvitIyo'dhikArastu - 'sarve samAnakarmANaH iti praznopalakSitaH tRtIyastu sarve samAnavarNAH' ityevaM rUpaH, caturthaH punaH - 'sarve samalezyAkAH' ityevaM rUpaH, paJcamastu - 'sarve samavedanAkAH' ityevaM rUpaH, SaSThaH punaH 'sarve samakriyA:' ityevaM rUpaH, saptamastu - 'sarve samAyuSkAH' ityevaM praznopalakSito'vaseyaH / nanu lezyApariNAmavizeSapraratAve samAhArAdi padArthAnAmupanyAso nocita iti vedatrocyate - poDaze prayoge paJcavidhAnAM prayogagati-tata gati-bandhanacchedanagati prakRtagAdhA ke uttarArdha meM pratyeka pada ke sAtha 'sama' zabda kA prayoga kiyA gayA hai, ataeva pUrvArdha meM eka hI vAra sama zabda kA prayoga karane para bhI pratyeka pada ke sAtha usakA sambaMdha joDa lenA cAhie / isa prakAra AhAra kI jagaha samAhAra, ucchrAsa kI jagaha samocchAsa karma ke sthAna para samakarmA, ityAdi prakAra se sabakathana samajhanA cAhie / prathama adhikAra meM tIna prazna haiM, yathA-kyA sabhI samAna AhAra vAle haiM ? kyA sabhI samAna zarIra vAle haiM ? saba samAna ucchvAsa vAle haiM ? dUsare adhikAra meM kyA saba samAna karma vAle haiM, yaha prazna kiyA gayA hai| tIsare adhikAra meM kyA saba samAna varNavAle haiM, yaha prazna hai / cauthe meM samAna leiyA ke saMbaMdha meM, pAMcaveM meM samAna vedanA ke saMbaMdha meM, chaThe meM samAna kriyA ke saMbaMdha meM aura sAtave meM samAna AyuSka ke viSaya prazna kiyA gayA hai / yahAM prazna kiyA jA sakatA hai ki legA ke prakaraNa meM samAhAra Adi viSayaka carcA ucita kaise ho sakatI hai ? isakA samAdhAna isa prakAra hai-sola prakRta gAthAnA uttarArdhamA pratyeka padanI sAthe 'sama' zabdane prayAga karela che, para tu prayAga pUrvA mAM eka ja vAra sama zabdanA karavA chatAM paNa pratyeka padanI sAthe tenA sambandha joDI levA joIe. e prakAre AhAranI jagyAe samAhAra ucchvAsanI jgyAe same vAsa, kanA sthAna upara samakarmA ItyAdi samajavu joI e. prathama adhikAramAM traNa prazna che jemake, zu khavA samAna AhAravALAM che? zuM badhA samAna zarIravALAM che ? badhAM samAna ucchvavAsavALAM che? khIjA adhikAramAM zuM khadhA samAna kavALAM che ? e prazna karAyele che. trIjA adhikAramAM zuM badhA samAna va vALA che? e prazna che. ceAthAmAM samAna lezyAnA samprandhamAM, pAMcamAmAM samAna vedanAnA sambandhamAM, chadrAmAM samAna kriyAnA samprandhamAM ane sAtamAMmAM samAna AyuSyanA viSayamAM prazna karAyelA che. ahIM prazna karI zakAya che ke. lezyAnA prakaraNamAM samAhAra Adi viSaka racarcA ucita kevI rIte khane ? tenu' samAdhAna ! mAre che-seALamA prayAga padamAM pAMca prakAranI gati
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 17 uddezArtha saGgrahaNam -upapAtagati-vihAyogatirUpANAM prarUpitatvena tatra ca kSetropapAtagati-bhavopapAtagatino bhavopapAtagati bhedena trividhAnAmupapAtagatInAM madhye nairayikatiryaG manuSyadevabhavopapAtagatipu caturvidhAsu nairayikatvAdibhavatvenotpannAnAM jIvAlAmutpAdasamayamArabhya AhArAdyarthasyAvazyaM bhAvitayA lezyApariNAmaprastAve'pi tepAzupanyAso nAnucita. iti bhAvaH / atha kastAvalle zyApadArthaH ? iti cedanocyate-lizyate-zlipyatesambadhyate karmaNAsahAtmA anayeti lezyAvyutpattyA kRSNAdi dravyasAnnidhyAdAtmanaH pariNAmavizepo lezyApadena vyapadizyate tathA cottam 'kRSNAdi dravyasAcicyAt pariNAmI ya AtmanaH / sphaTikarayeva tatrAyaM lezyAzabdaH pravartate // 1 / / iti, atha kAni tAvat kRSNAdi haveM prayoga pada meM pAMca prakAra kI gati-prayogagati, tatagati, bandhanaccheda nagati, upapAtagati aura vihAyogati kI prarUpaNA kI gaI hai| inameM upapAtagati ke tIna bheda kahe haiM-kSetropapAtagati, bhavoSapAtati, aura nobhavopapAtagati / inameM se nairayika, tithaMca, manuSya aura devabhayopapAtagatiyoM meM nairathikabhava __ Adi ke rUpameM utpanna hue jIvoM kA utpatti ke samaya se AhAra Adi avazya hI honA caahie| isa kAraNa lezyA ke prakaraNa meM bhI unakA kathana anucita nahIM hai| ___ aba prazna yaha hai ki lezyA kA artha kyA hai ? uttara yoM hai-jisake dvArA AtmA karmo ke sAtha zleSa ko prApta hotA hai, vaha lezyA hai| kRSNa Adi dravyoM ke sAnnidhya se honevAlA AtmA kA pariNAma lezyA kahalAtA hai| kahA bhI hai jaise sphaTika maNi ke sAmane jisa varNa kI vastu rakha dI jAtI hai, sphaTika usI varNa vAlI pratIta hone lagatI hai, usI prakAra kRSNa Adi dravyoM ke saMrsaga se AtmA meM bhI usI taraha kA pariNAma utpanna hotA hai / vahI pariNAma lezyA kahalAtA hai // 1 // pragagati, tatagati, bandhana kedanagati, upapatagata vihAgatinI prarUpaNa karAI che. temAM upapAta gatinA traNa bheda kahyA che, kSetre papAtagati, bhapAtagati ane ne bhapapAtagati temAMthI nairayika, tiryaca, manuSya ane devabhapAtagatimAM nirayika bhava AdinA rUpamAM utpanna thayela chanA utpattinA samayathI AhAra Adi avazya ja he joIe. e kAraNe lezyAnA prakaraNamAM paNa temanuM kathana anucita nathI. have prazna e che ke vezyAne artha zuM che? uttara Ama che-jenA dvArA AtmA karmonI sAthe leSane prApta thAya che te vezyA che. kRSNa Adi dravyanA sAnnidhyathI thanArA AtmAnuM pariNAma lezyA kahevAya che. kahyuM paNa che--jema sphaTika maNinA sAme je varNanI vastu rAkhavAmAM Ave che, sphaTika e ja varNane pratIta thAya che, eja prakAre paNa Adi dravyonA saMsargathI AtmAmAM paNa e ja prakAranuM pariNAma utpanna thAya che. teja pariNAma lethA kahevAya che ke 1 ,
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre dravyANi ? atrocyate - yoge sati lezyAyAH sadbhAvaH, yogAbhAve ca lezyAyA asadbhAvaH tasmAllezyAyA yogena sahAnvayavyatirekadarzanAt tasya cAnvayavyatirekadarzanasya kAryakAraNabharaftaraar yoganimitta lezyA bhavatIti nizrayo jAyate, yoganimittA api lezyA yogAntargatadravyarUpaiva no yoganimitta karmadravyarUpA saMbhavati, tasyAH yoganimittakarmadravyarUpatve tadantagati dhAtikarma dravyarUpalAghAtikarmadravyarUpatya vikalpAsahakhAt tathAhi na tAvat sA lezyA vAtikarmadravyarUpA saMbhavati sayogikevalini ghAtikarmadravyANAmabhAve'pi lezyAyAH sadbhAvAt, nApi aghAtikarmadravyarUpA saMbhavati ayogikevalini teSAM karmaNAM sadbhAve'pi lezyAyA abhAvAt tasmAt parizeSAt yogAntargatadravyarUpaiva sA avaseyA, tAni ca yogAntargatAni dravyANi yAvatkapAyAstAvat tepAmapi udayopavR haNakANi bhavanti yogAntargatadravyANAM ' kapAyodayopabRMhaNasAmarthyadarzanAt / kRSNa Adi dravya kyA haiM? isakA uttara yaha hai ki yoga ke sadbhAva meM lezyA kA sadbhAva hotA hai aura yoga kA abhAva hone para lezyA kA bhI abhAva ho jAtA hai / isa prakAra yoga ke sAtha lezyA kA anvaya aura vyatireka dekhA jAtA hai | anvaya vyatireka unake kAryakAraNabhAva kA nizcAyaka hai, ataeva nizcaya hotA hai ki leiyA yoganimittaka hai / lezyA yoganimittaka hone para bhI yoga ke antargata dravya hI hai, yoganimittaka karmadravya nahIM hai / agara lekA ko karmadravya mAnA jAya to yaha prazna utpanna hogA ki vaha ghAtikarmadravya hai athavA ghAta karmadravya hai ? lezyA ghAtikarmadravya to ho nahIM sakatI, kyoMki yogI kevalI meM ghAtika karmo kA abhAva hone para bhI lezyA kA sadbhAva hotA hai / vaha aghAti karmadravya bhI nahIM kahI jA sakatA, kyoMki ayogI kevalI meM aghAtiyA karmo kA sadbhAva hone para bhI leiyA kA abhAva hotA hai / ataeva pArizeSya nyAya se lezyA ko yoga ke antargata kraya hI mAnanA ucita hai / ve yogAntargata dravya, jaba taka kaSAyoM kI vidyamAnatA hai taba taka unake kRSNa Adi draSya zu che ? tenA uttara e che ke ceAganA sadUbhAvamAM lezyAnA sadbhAva thAya che ane ceganA abhAva thatAM lephsAne paNa abhAva thai jAya che. e prakAre ce ganI sAthe lezyAnA avya ane vyatireka dekhAya che. anvaya vyatireka temanA kArya kAraNa bhAvanA nizcAyaka che, tethI ja nizcaya thAya che ke lezyAyeAga nimittaka che, lezyA cega nimittaka manavA chatA paNa caiAganuM antagata dravya ja che, caiAganimittaka karma dravya mAnavAmAM Ave te A prazna utpanna thaze ke te ghAti ka dravya che, athavA aghAti karmo dravya che ? lezyA ghAti karma drazya teA thaI ja na zake, kemake sayeAgI kevalI ghAtika karmInA abhAva thatAM pazu lezyAne sadbhAva hoya che. te aghAti krama dravya paNa nathI kahevAtu, kemake acegI kevalImAM aghAtiyA karmanA sadbhAva thatAM paNa laizyAnA abhAva hAya che, ataeva parizeSya nyAyathI paNa lezyAne cAganA antata dravya ja mAnavu' ucita che, te ceAgAnta`ta
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyayodhinI TIkA pada 17 sU0 1 nairayikANAM samAnakarmAdinirUpaNam 5 // samAhArAdi vaktavyatA // ___ mUlam-'neraiyA NaM bhaMte ! savve samAhArA, savve samasarIrA, savvesamustAsanirulAsA ? goSamA ! No iNaTe samaTe, se kegaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaya-- neraiyA no savve samAhArA jAva No lambe samussAsanislAlA ? goyamA ! NeraDyA duvihA paNNatA, taM jahA-mahAsarIrAya appasarIrA ya, tattha NaM je te mahAsarIrA te NaM bahutarAe poggale AhAreMti, bahutarAe poggale pariNAli, bahutarAe poggale uslalaMti, bahutarAe poggale nIsasaMti, asikhaNaM AhAreMti, abhikakhaNaM pariNAmeti, abhikkhaNaM usasaMti, abhikkhaNaM nIlasaMti, tattha NaM jete appasarIrA teNaM appatazae poggale AhAreti, apatarAe poggale pariNAmeMti, appatarAe poggale UlasaMti, appatarAe pogale nItasaMti, Ahacca AhAreti, Ahacca pariNAti. Ahacca UsasaMti, Ahacca nIsasaMti, sa eeNaTeMga goyamA ! evaM buccai neraiyA no savne samAhArA no savve samasarIrA, No savve sasustAsanistAlA // sU0 1 // chAyA-nairayikAH khalu bhadanta ! sarve samAhArAH ? sarve samazarIrAH ? sarve samocchavAsa niHzvAsAH ? gautama ! nairayikAH dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-mahAzarIrAzca, alpazarIrAzca, udaya ko bhaDakAne vAle hote haiM, kyoMki gega ke antargata dravyoM meM kaSAya ke udya ko bhar3akAne kA sAmarthya dekhA jatA hai / samAnAhAra Adi kI vaktavyatA zabdArtha-(neracyA NaM aMte ! sane sasAhArA ?) he bhagavan ! kyA nAraka sabhI samAna AhAra vAle haiM ? (lavre samalarIrA) saba samAna zarIra vAle haiM ?) (savve samusmAsanissAsA ?) kyA lava lamAna zvAsa-nizvAsa vAle hote haiM ?) dravya, jyAM sudhI kaSAyanI vidyamAnatA che, tyA sudhI temanA udayane bhaDAvanAra thAya che. kemake caganA antargata dravyomAM kaSAyanA udayane bhaDakAvavAnuM sAmarthya jovAmAM Ave che, samAnAkAra AdinI vaktavyatA hAtha-(nera jhyANaM bhaMte samve samAhArA ?) 3 bhagavan ! zu nA24 mA samAna mahArANA cha 1 (savve samasarIrA) mA samAna. zarIra cha ? (savve samussAsa nissAsA ?) zuM mA samAna vAsanizvAsa DAya cha ?
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAro tatra khalu ye te mahAzarIrAste khalu bahutarAn pudgalAn AhArayanti, bahutarAna pudgalAn pariNAmayanti, bahutarAn pudgalAn ucchvAsayanti, bahutarAna pudAlAn nivAsayanti, abhIkSaNam AhArayanti, abhIkSNaM pariNAmayanti abhIkSAm ucchavasanti, abhIkSNaM niHzvasanti tatra khalu ye te alpazarIrAste khalu alpatarAn pudgalAn AhArayanti, alpatarAn (goyamA ! No iNa) he gautama ! yaha artha samartha nahIM (le kegaDeNaM) kisa hetu se (aMte) he bhagavan ! (evaM buccai) aisA kahA jAtA hai (nerajhyA no sabve samAhArA) nAraka saba samAna AhAra vAle nahI (jAda No so samussAsanissAsA) yAvatU saba samAna ucchvAsa-nizvAla vAle nahIM (goyanA ! NeraDyA duvihA paNNattA) he gautama! nAraka do prakAra ke haiM (taM jahA) ve isa prakAra (mahA. sarIrA ya appasarIrA ya) mahA zarIra vAle aura jalpa arthAt choTe zarIra vAle (tattha NaM je te mahAmarIrA) unameM jo bar3e zarIra vAle haiM (te NaM pahutarAe poggale AhAreMti) ve bahuna adhika pragaloM kA AhAra karate haiM (bahutarAe poggale pariNAmeMti) bahuta pugaloM ko pariNata karate haiM (nahunarAe poggale ussalaMti) bahuta pudgaloM kA ucchvasana karate haiM (bahutarAe poggale nIsasaMti) bahuta pudgaloM kA ni:zvalana karate haiM (abhikkhaNaM AhAre li) bAra-bAra AhAra karate haiM (abhikkhaNaM pariNAmeti) bAra pAra pariNala karate hai (abhinava NaM ulsasaMti) bAra-bAra ucchsana karate haiM (abhivaNaM nIsati) bAra-bAra niHzvasana karate haiM (tatya NaM je te appasarIrA) unameM jo choTe zarIra vAle haiM (te NaM apatarAe poggale AhAreMti) ve thoDe pudgaloM kA AdAra karate haiM (appataroe poggale (goyamA ! No iNadve samajhe) he gautama ! 1 ma samaya nathA (se daNadeNaM) dhyA tuthI (bhaMte) : san ! (evaM vucaI) me sevAya cha (neraiyA no savve samAhArA) nA24 4aa samAna 2maadd|24| nayA (jAva No savve samussAsanistAsA) yAt 55 samAna ucchavAsa nivAsavALA nathI (goyamA ! NeraiyA duvihA paNNattA) gautama ! 14 me 12 // cha (taM jahA) te mA prAre (mahAsarIrA ya appasa rorA ca) mazI2 vA yane 5 arthAt nAnA zarIra pA (tatthaNaM je se mahAsarIrA) tamAma 2 moTA shrii25|| che (te NaM bahutarAe poggale AhAre ti) te gharI adhi4 pugatAnA mAhAra 42 cha (bahutarAe poggale pariNAse ti) ghara purAne prinn| 42 che (bahutarAe poggale utsasaMti) ghA pugatAnA vAsa 42 cha (abhikkhagaM AhAre ti) pAra pA2 mA 2 42 cha (abhivakhaNaM pariNAmeti) pA2 pAra pAra ta 42 che (abhikkhaNaM urasasaMti) pAra pA2 2yasana 42 che (abhikkhagaM nIsasaMti) vArapAra (sana re che (tatyaNaM je te apasarI) mA nAnA zarIravANA cha (teNaM appatarAra pogAle AhAre ti) te thaa| hamamAna 2 43 cha (appatarAe poggale pari
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 1 nairayikANAM samAnakarmAdinirUpaNam pudgalAn pariNAmayanti, alpatarAn pudgalAn ucchvAsayanti, alpatarAna pudagalAn niHzvAsayanti, Ahatya AhArayanti, Ahatya pariNAmayanti, Ahatya ucchvAsayanti, Ahatya niHzvAsayanti, tat etenArthena gautama ! eva mucyate-nairayikAH no sarve samAhArAH, no sarve samazarIrAH, no sarve smocchvaasniHshvaasaaH|| TIkA-athAhAraprakramAt prathamamAhAraM prarUpayitumAha-'neraiyA NaM bhaMte ! savve samAhArA, sampamasarIrA, samve samussAsanissAsA ? gautamaH pRcchati-he bhadanta ! nairayikAH khalu kiM sarve samAhArAH-samastulya AhAro yeSAM te samAhArA bhavanti ? evaM kiM sarvaM nairayikA pariNAmati) thoDe pudgalA kA pariNatana karate haiM (appatarAe poggale UsasaMti) thoDe putaloM kA ucchamana karate haiM (appatarAe poggale nIsasaMti) thoDe pudagaloM kA niHzvalana karate haiM (Ahacca) kadAcitU (AhAreti) AhAra karate haiM (Ahacca pariNAti) kadAcit pariNata karate haiM (Ahacca UsasaMti) kadAcitU ucchasana karate haiM (Ahacca nIlasaMti) kadAcitU niHzvasana lete haiM (se ee NadveNaM goyalA) isa hetu se he gautama ! (evaM vuccaha) aisA kahA jAtA hai (neraiyA no savve samAhArA) nAraka saba samAna AhAra vAle nahIM hai (no savve samasa. rIrA) evaM samAna zarIra vAle nahIM he (No samussAsanistAsA) saba samAna ucchvAsa ni:zvAsa vAle nahIM haiN| TIkArtha-AhAra kA prasaMga hone se pahale AhAra kI prarUpaNA kI jAtI hai gautamasvAmI-prazna karate haiM-he bhagavan ! kyA sabhI nAraka samAna AhAra vAle hote haiM ? isI prakAra kyA sabhI nArakoM kA zarIra samAna hai ? kyA saba nAraka samAna ucchAsa ni:zvAsa vAle haiM ? NAmeti) thaa| purAnu parimana 42 cha (appatArAe pAgale UsasaMti) the|31 pugatAna 2.zvasana 4re che (appatarAe poggale nImasaMti) the / yu nu nizvasana 42 cha (Ahacca) 4Ayit (AhAre ti) gADA2 42 che (Ahacca pariNAmeMti) 4Ayit parimana 42 cha (Ahacca UsasaMti) 4yita 27sana 42 che (Ahacca nIsasaMti) 4Ayit nizvasana cha (se eeNaTeNaM goyamA !) me tuthI OM gautama / (evaM vuccai) me 43pAya cha (neraiyA no savve samAhArA) nA24 mA samAna mA 21 nathI (No savve samussAsanissAsA) badhA samAna uDDavAsa nidhAsavALA nathI TIkAtha-AhArane prasaMga hovAthI pahelA AhAranI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI prazna kare che-he bhagavan ! zuM badhA nAraka samAna AhAravALA che? eja prakAre zuM badhA nArakenA zarIra samAna AhAravALA hoya che? eja prakAre chASA nArAnA zarIra samAna che? zuM badhA nArada samAna ucakAsa-nizvAsavALA che? -
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApanA samazarIrA:-samaM sadRzaM zarIraM yeSAM te samazarIrA bhavanti ? kiM vA sarve nairayikAH samocchvAsaniHzvAsA-samo ucchvAsaniHzvAsau yeSAM te samocchAsaniHzvAnA bhavanti ? bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'No iNaDhe sama?' nAyamarthaH samarthaH yuktyopapannaH, tatra gautamaH pRcchati-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-neraiyA no savve samAhArA, jAva No sacce sAssAsanissAsA ?' he bhadanta ! tat-atha denArthena kathaM tAvad evam-uktarItyA ucyate yat-nairayikAH no sarve samAhArAH-samAnAhAravantaH, yAvat-no sarve nairayikAH samazarIrAH, no vA sarve nairayikAH samocchvAsa niHzvAsA bhavanti, iti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'NeraiyA duvihA paNNattA' nairayikA dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA-mahAmarIrA ya appasarIrA ya' tadyathA-mahAzarIrAzca alpazarIrAzca, tatra mahat-vizAlaM zarIraM yeSAM te mahAzarIrAH, evam alpaM-laghu zarIraM yeSAM te alpazarIrAH, tatra jaghanyenAlpatvam aGgulAsaMkhyeyabhAgapramANatvam, utkRSTena mahattvantu paJcadhanuH zatapramANatvam avaseyam etadapi bhavadhAraNIyazarIramapekSya bhagavAna-he gautama ! aisI bAta nahIM haiN| gautamasvAmI-he bhagavAn ! kisa hetule aisA kahA jAtA hai ki sabhI nAraka samAna AhAra vAle nahIM hai ? yAvat saba nAraka samAna zarIra ucchravAsa aura ni:zvAsa vAle nahIM haiM ? ___ bhagavAn-he gautama ! nAraka jIva do prakAra ke hote haiM mahAzarIra aura alpazarIra / jinakA zarIra vizAla hotA hai ve mahAzArIra aura jinakA zarIra alpa arthAt laghu hotA hai ve alpazarIra / jaghanya alNtva aMzula ke asaMkhyAtaveM bhAga hai aura sarvotkRSTa mahatva pAMca sau dhanuSya kA hai| tAtparya yaha hai ki nAraka jIva kA zarIra choTe se choTA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hotA hai aura baDe se baDA zarIra pAMcasau dhanuSa kA yaha pramANa bhavadhAraNIya zarIra kI zrI bhagavAna-he gautama ! evI vAta nathI. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zA hetu e evu kahevAya che ke badhA nAraka samAna AharavALA nathI hotA? yAvat badhA nAraka samAna zarIra, uchuvAsa ane nizvAsa vALA nathI ? zrI bhagavAna -he gautama! nAraka jIva be prakAranA hoya che-mahAzarIravALA, ane alpa zarIravALA. jeonA zarIra vizALa hoya che teo mahAzarIra ane jemanA zarIra a95 arthAt laghu hoya che, teo aha5 zarIra. jaghanya a5tva agulane asaMkhyAtame bhAga che ane sarvotkRSTa mahatva pAMcase dhanuSanuM che. tAtparya e che ke nAraka jIvanA zarIra nAnAmAM nAnA AMgalanA asa khyAtamAM bhAga pramANa hoya che, ane moTAmAM moTA zarIra pAse dhanuSanA. A pramANa bhavadhAraNeya zarIranI apekSAthI che. uttarakiyanI apekSAe jaghanya pramANa AMgalane saMkhyAmAM bhAga
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 1 nairayikANAM samAnAhArAdinirUpaNam vodhyam uttaravaikriyApekSayAtu jaghanyenAlpatvam aGgulasaMkhyAtabhAgamAtratvam, utkRSTena maha. tvaM punadhanuH sahasramAnatvamiti bhAvaH, atha zarIraviSayaka praznasya dvitIyasthAnoktatayA prathamameva taduttaradAna kamaviruddha miti cedatrocyate-zarIrANAM vaipamyAbhidhAne satyeca AhAroachavAsAdInAM vaipamyaM prarUpitaM bhavatItyabhisandhAyaira dvitIyasthAnoktasyApi zarIrapraznasya prathamaM samAdhAna kRtamiti na prakramavirodhaH sambhavatIti bodhyam, athAhArocchvAsAdInAM vaiSamyaM pratipAdayitumAha-'tattha NaM je te mahAsarIrA teNaM bahutarAe poggale AhAreti' tatra khalu-sahAzarIrAlpazarIramAye ye tAvannairayikAH yadapekSayA mahAzarIrA bhavanti te skhalu tadapekSayA bahutarAna pudalAn AhArayanti, teSAM mahAzarIratvAt prasiddhagetalloke mahAkAyAnAM hara yAdInAM laghusAyazazakAdyapekSayA bahumojitvAt bAhulyApekSayA cedamuktam tena kasya apekSA se haiN| uttara vaikriya kI apekSA jaghanya pramANa aMgula kA saMkhyAtavAM bhAga aura utkRSTa baDA pramANa eka hajAra dhanupa kA hotA hai| zaMkA-zarIra saMbaMdhI prazna dRsarA hai, kintu usakA uttara saba se pahale diyA gayA hai| yaha krama se viruddha kathana hai| samAdhAna-zArIroM kI viSamatA batalA dene para hI AhAra, ucchavAsa Adi kI viSamatA zIghra samajha meM A jAtI hai, isa abhiprAya se dUsare sthAna meM kathina zarIra saMbaMdhI prazna kA samAdhAna pahale kara diyA gayA hai| isa kAraNa kamavirodha nahIM samajhanA caahie| __ aba AhAra tathA unchavAsa Adi kI viSamatA kA pratipAdana kiyA jAtA hai__ una mahAzarIra aura alpazarIra nArakoM meM se jo nAraka mahAzarIra hote haiM, ve apane se alpazarIra vAle nArakoM kI apekSA bahuta pudgaloM kA AhAra karate haiM, kyoMki unakA zarIra baDA hotA hai| loka meM yaha prasiddha hI hai ki baDe zarIvAle hAthI Adi apane se choTe zarIravAle zazaka Adi se adhika ane utkRSTa meTuM pramANa eka hajAra dhanuSanuM hoya che. zaMkA-zarIra sa badhI prazna bIje che, paraMtu tene uttara badhAthI pahelo apAya che e kamathI virUddha kathana che. samAdhAna-zarIronI viSamatA batA devAthI ja AhAra uvAsa AdinI viSamatA zIdhra samAjamAM AvI jAya che. e abhiprA thI bIjA sthAnamAM kathita zarIra saMbaMdhI praznanuM samAdhAna pahelA karI devAyeluM che e kAraNe te kama virUddha nathI ema samajavuM. have AhAra tathA ucchavAsa AdinuM pratipAdana karAya che e mahAzarIra ane alpa zarIra nArakamAthI je nAraka mahAzarIra hoya che, teo pitAthI alpa zarIravALA nArakanI apekSAe ghaNuM judu meleno AhAra kare che, kemake temanA zarIra mATe hoya che. lekamAM e prasiddha ja che ke moTA zarIravALA hAthI
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 prahApanAstre cinmahAzarIratve alpabhojitve'pi kasyacidalpazarIratve mahAbhojiAve'pi na dopaH, katipayAnAM tathAsattve'pi vahUnAM yathoktaniyamasAt nairayikAH punaryathaikAntena mahAzarIrAH paramaduHkhitA utkaTAhArAbhilASavantazca bhavanti tathA niyamato bahutarAn pudgalAna AhAra-' yanti evam-'bahutarAe poggale pariNAgati' bahutarAn pudgalAn pariNAmayanti, pariNAmasyAhArapudgalAnusAritvAt tasyApRSTatve'pi AhArakAryatvAduktiH, evam-'bahutarAe poggale ussasaMti' bahutarAn pudgalAn ucchvAsayanti-ucchvAsatayA upAdadate, 'bahutarAe poggale nIsasaMti' bahurAn pudgalAn nizvAsayanti niHzvAsatayA parityajanti teSAM mahAzarIratvAt, bRhaccharIrANAM tajjAtIyetarApekSayA bahUcchvAsanizvAsadarzanAta, athAhArasyaiva kAlakRtaM tAratamyaM 'vaiSamyaM' pratipAdayati-'abhizkhaNaM AhAreMti' abhIkSNa-zazvat paunaH AhAra karate haiM / kintu yaha kathana bahulatA kI apekSA se samajhanA caahie| ataH koI baDe zarIravAlA hokara bhI alpabhogI ho aura koI laghu zarIravAlA hokara bhI-bahubhogI ho to isameM koI doSa nahIM hai| thoDoM meM apavAda ho sakatA hai magara adhikAMza prANiyoM meM ukta niyama lAgU hotA hai| nAraka jIva jyoM-jyoM mahAzarIravAle, parama duHkhI aura tIvra AhAra kI abhilASA vAle hote haiM, tyoM-tyo ve bahutara pudgagaloM kA AhAra karate haiM, aura bahutara pudgaloM ko pariNata karate haiM / pariNAma AhAra kiye hue pudgalo ke anusAra hotA hai, ataeva pariNamana ke viSaya meM prazna na hone para bhI-usakA ullekha kara diyA gayA hai, kyoM ki vaha AhAra kA kArya hai| isI prakAra ve nAraka bahutara pudgaloM kA ucchvAsa lete haiM aura bahutara pudgaloM ko ni:zvAsa ke rUpameM tyAgate haiM, kyoMki ve mahAzarora vAle hote haiM / jo baDe zarIravAle hote haiM ve apanI jAti ke alpa zarIra vAloM kI apekSA bahuta ucchvAsa-ni:zvAsa vAle dekhe jAte haiN| vagere pitAnAthI nAnA zarIravALA zazalAM vagerethI adhika AhAra kare che. paNa e kathana bahulatAnI apekSAe samajavuM joIe. tethI keImeTA zarIravALA hovA chatAM paNa alpa bheja hoya che ane koI laghu zarIravALA hoya te paNa bahu bheja hoya temAM kaI devA nathI. thoDo apavAda hoI zake che, paNa adhikAMza prANiyamAM ukta niyamaja lAgU thAya che nAraka jIva jema jema mahAzarIravALA para duHkhI ane tIvra AhAranI abhilASAvALA hoya che. pariNAma AhAra karelA pudgalonA anusAra hoya che, tethI ja parimaNamananA viSayamAM prazna na thavA chatAM paNa teno ullekha karI devAyelo che, kemake AhAranuM kArya che e ja pramANe nAraka ghaNA pudgalene uvAsa le che ane ghaNu badhA pudgalene niHzvAsanA rUpamAM tyAga kare che, kemake teo mahAzarIravALA hoya che. je mATe zarIravALA hoya che, teo potAnI jAtinA alpazarIravALAonI apekSAe ghaNuM ucchavAsa nizvAsavALA jovAmAM Ave che
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 khU0 1 nairayikANAM samAnAhArAdinirUpaNam punye netyarthaH AhArayanti ye tAvad yadapekSayA mahAzarIrA bhavanti te tadapekSayA zIghra zIghratarAhAragrahaNazAlino darIdRzyante ityarthaH, 'abhivakhaNaM pariNAmati' abhIkSNaM-zazvat pariNAmayanti, 'abhikSaNaM UsasaMti' abhIkSNaM-zazvad ucchvasanti-ucchvAsaM gRhNanti, 'abhikkhaNaM nIsasaMti' abhIkSNaM-zazcat nizvasanti zvAsaM suzcantItyarthaH, te khalu nairayikA mahAzarIratayA duHkhitataratvAt satavamucchvAsAdikaM kurvanti / 'tatthaNaM je te appasarIrA teNa appatarAe poggale AhAreMti' tatra khalu mahAzarIrAlpazarIranairayikANAM madhye ye tAvat nairayikA yadapekSayA alpazarIrA bhavanti te khalu tadapekSayA alpatarAn pudgalAn AhArayanti teSAM laghukAyakhAt 'appatarAe poggale UsasaMti' alpatarAn pudgalAn ucchvAsayanti-ucchvAsatayA gRhNanti 'appatarAe poggale nIsasaMti' alpatarAn pudgalAn niHzvAsayanti-nizcasatayA suzcanti, adhaca 'Ahaca AhAreti' Ahatya-kadAcideva AhArayanti na zAzvata, kadAcit nAhArayantya___ AhAra kI kAlakRta viSamatA kA pratipAdana kiyA jAtA hai-apekSAkRta mahAzarIra vAle apanI apekSA choTe zarIravAloM se zIgha aura zIghatara AhAra ko grahaNa karate dekhe jAte haiM / isa niyama ke anusAra jo nAraka jisakI apekSA mahAzarIra vAle haiM, ve apane le alpa zarIra vAle nArako kI apekSA jaldIjaldI AhAra karate haiN| jaba AhAra bAra-bAra karate haiM to usakA pariNamana bhI vAra-vAra karate haiN| ve vAra-vAra ucchvAsa aura niHzvAsa lete haiN| mahA kAya nAraka jIva duHkhI hone ke kAraNa satata sAMseM lete rahate haiN| unameM jo nAraka apekSAkRta choTe zarIra vAle hote haiM, ve mahAkAya nArako kI apekSA alpa pudgalo kA AhAra karate haiM aura alpa pudgaloM ko hI pariNata karate haiN| alpatara pudgaloM ko ucchvAsa ke rUpa meM grahaNa karate haiM aura alpatara pudgalo kA hI niHzvAsa rUpa meM parityAga karate haiN| ve kadAcit AhAra karate haiM, sadaiva AhAranI kAlakRta viSamatAnuM pratipAdana karAya che apekSA kAlakRta mahAzarIravALA pitAnI apekSAe nAnA zarIravALAethI zIvra zIghatara AhArane grahaNa karatA jovAmAM Ave che. e niyamanA anusAra je nAraka jenI apekSAe mahAzarIravALA che teo pitAnAthI alpa zarIravALA nArakenI apekSAe jaladI- jaldI AhAra kare che. jyAre Ahara vAraMvAra kare che te temanuM pariNamana paNa vAraMvAra kare che. teo vAra vAra uzvAsa ane niHzvAsa le che. mahAkAya nAraka jIva duHkhI hovAnA kAraNe satata zvAsa letA rahe che. teomAM je nAraka apekSAkRta nAnA zarIravALA hoya che, teo mahAkAya nArakanI apekSAe apapudgalene bahAra kare che ane alpa pudgalene ja pariNata kare che. alapatara pudgalene ucchavAsanA rUpamAM grahaNa kare che ane alpatara pulane ja niHzvasananA rUpamAM tyaje che. ane teo kadAcit AhAra kare che, sadaiva nahIM arthAt kaI vAra AhAra nathI paNa karatA,
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ mApanAsUne piityarthaH, mahAzarIrAhAragrahaNabhya vyavadhAnakAlApekSayA bahutaravyavadhAnakAlena AhAraM kurvantIti bhAvaH, evam 'Ahacca pariNAmeti' Ahatya-kadAcideva AhAritapudgalAn pariNAmayanti na tu zazvat, teSAmalpAhAratvAt, evam 'AhAca UsataMti thAhatya-kadAcideva ucchvasantiucchAsaM gRhNanti, evameva 'A6cca nIsasaMti' Ahatya-kadAcideva nivasanti-ni:zvAsa muJcanti natu zazvat, teSAmalpazarIratayA mahAzarIrApekSayA alpataraduHkhastrAt sAntarameva ucchvAsaniHzvAsAdi kurvanti natu nirantaramitibhAzaH, sadupasaMharanAha-'se eeNaTeNaM goyamA ! evaM buccai-nerajhyA no savve samAhArA no sande samasarIrA jo samve sasussAsa nissAsA' he gautama ! tat-atha etenArgana evam-uttarItyA ucyate yat nairayikAH no sarve samAhArA:- samAnAhAravantaH, no sarve samazarIrA:-samAnakApAH, no sarve samocchvAsa. niHzvAsA-samAnocchvAsaniHzvAsA bhavanti // 0 1 // ||smaan krmaadivktvytaa|| mUlam-neraiyA NaM bhaMte ! sadhve samakammA ? goyamA ! No iNaTre samaTe, se keNa?NaM bhaMte evaM buccai-neraDyA no sambe lamakammA? goyamA! neraiyA duvihA paNNattA, taM jahA-puvvokvannagAya pacchovanagA ya, tattha nahIM arthAt kabhI AhAra nahIM bhI karate haiN| tAtparya yaha hai ki mahAkAya nArakoM ke AhAra kA jitanA vyavadhAnakAla hai, usakI apekSA laghu kAya nArakoM ke AhAra kA vyavadhAnakAla adhika hai / kadAcita AhAra karane se isakA pariNamana bhI kadAcit hI karate hai -sadA nahIM, kyoMki ve alpAhArI hote haiN| isI prakAra ke kadAcita ucchvAsa lete haiM aura kadAcita hI niHzvAla lete haiM, kyoki laghukAya nAraka mahAkAya nArakoM kI apekSA alpa duHkha vAle hote haiM, ataeva nirantara ucchvAsa-niHzvAsa nahIM lete baran boca meM antara DAlakara lete haiN| upasaMhAra karate hue kahate haiM-isa hetule aisA kahAjAtA hai ki sabhI nAraka samAna AhAra vAle, mamAna zarIra vAle nahIM haiN| tAtparya e che ke mahAkAya nArakanA AhArano jeTale vyavadhAnakALa che, tenI apekSAe laghukAya nArakanA AhArane vyavadhAnakAla adhika che. kadAcit AhAra karavAthI tenuM pariNamana paNa kadAcita ja kare che-sadA nahIM, kemake teo alpAhArI hoya che. eja prakAre teo kadAcit ucchavAsa le che ane kadAcita niHzvAsa le che kemake laghukAya nArake mahAkAya nArakanI apekSAe alpa dukhavALA hoya che, tethI ja nirantara uvA panizvAsa nathI letA paNa vacamAM antara rAkhIne le che. upahAra karatA kahe che-e hetuthI evuM kahevAya che ke badhA naraka samAna jhAhAra vALA, sagAna zarIravALA temaja samAna uvAsavALA tathA ni:zvAsavALA nathI ke tA.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyayodhinI TIkA pada 17 sU0 2 nairayikSANAM samAnAhArAdinirUpaNam NaM je te puThacovavannagA teNaM aparakammatarAgA, tattha NaM je te pacchovavannagA te NaM mahAkasmatarAmA, se legaTeNaM goyamA ! evaM vuccai-neraiyA No savve samakasmA. neraiyANaM saMte! savve samavannA ? goyamA [ No iNa? samajhe, se keNa bhaMte / nerajhyA lo savve samavaNNA? goyamA ! nera-- iyA buvihA paNNattA, haM jahA-pubbojavanagA ya pacchovabannagA gha, tattha NaM je te puDhabokvannagA leNaM visuddhapannatarAgA, tattha NaM je te pacchovavannagA teNaM avisuddhavaSNatarAgA, se eeNaNaM goyamA evaM vui-neraiyA no samne samavannA, evaM jaheba banneNa saNiyA taheba lesAsu visuddhalesatarAgA, avisujalelatarAmAya bhANiyavvA, neraiyA NaM bhaMte ! savvesamaveSaNA ? goyamA ! jo iNaTre sAde, se keNaTaNaM evaM buccai-neraizA go sambe samaveyaNA ? goyamA ! neraiyA duvihA paNNattA, taM jahA -sannibhUyA ya asaniyA ya, tattha jaM je te sannibhUyA teNaM mahAveyaNatarAgA, tattha gaMje se asannibhUyA, teNaM apavegaNatarAgA, se te NaTeNaM goyalA! evaM vuccai-neraiyA no samve samavetraNA' // sU0 2 // ___chAyA-nairapikAH khalu bhadanta ! sarve samakarmANaH ? gautama ! nAramarthaH samarthaH, tat kenArthena bhadanta ! evamucyate-nairayizAHno so samarmANaH ? gautama ! nAyikA dvividhAH samAla karma Adi kI patapatA zabdArtha-(zyA NaM bhaMte ! sabve samakAnA ?) he bhagavan ! nAraka kyA sabhI-salAna karmacAle hote hai ? (goyamA ! jo iNa samaDhe) he gautama! yaha artha samartha nahIM hai (se keNagaM bhate / evaM vuThacaha) kisa hetu se bhagavan ! aisA kahA jAtA hai ? (neraiyA savye no manakammA ?) nAraka sabhI lamAna karmavAle nahIM haiM ? (goyalA ! neraiyA duvidA paNNatA) he gautama ! nAraka do prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (puyodhavanagA ya pacchoravanagA ya) pUrvotpanna-pahale utpanna samAna karma AdinI vaktavyatA zA-(ne iyANaM bhaMte / savve samakammA) 12 pApan / nA24 zu yA samAna 4mA ya cha 1 (goyamA / No iNadve sama?) he gItama / me ma samartha nayI (se keNadveNaM bhaMte ! evaM buccai) 4 // hetuthI san ! ye upAya cha ? (neraiyA savve no samakammA ?) nA25 5samAna 4aa nathI ? (gopamA / nerajhyA duvihA paNNattA) 3 gautama ! nA23
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ premApanAstre prajJaptAH, tadyathA-pUrvopapatrakAca pazcAdupapannakAzca, tatra khalu ye te pUrvopapanna kAste khalu alpakarmatarakAH, tatra khalu ye te pazcAdupapannakAste khalu mahAkarmatarakAH, tat tenArthena gautama ! evamucyate nairayikAH no sarve samakarmANaH, nairayikAH khalu bhadanta ! sarve samavarNAH ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, tat kenArthena bhadanta ! nairayikAH no sarve samavarNAH ? gautama ? nairayikA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-pUrvopapanakAzca pazcAdupapannakAca, tatra khalu ye te pUrvopapannakAste khalu vizuddhavarNatarakAH, tatra khalu ye te pazcAdupapannakAste khalu avizuddha varNahue aura pazcAt upapanna-bAda meM utpanna hue (tattha NaM je te pucovavannagA) unameM jo pUrvotpanna haiM (te NaM appakammalaragA) ve apekSAkRta alpa karmavAle haiM (lattha NaM je te pacchovavanagA) unameM jo pazcAt utpanna hue haiM (te NaM mahAkammataragA) ve bahuta karmavAle haiM (se teNaTeNaM goyamA) he gautama ! isa hetu se (evaM cuccai) aisA kahA jAtA hai (nerahayA No samve samakammA) nAraka saba samAna karmavAle nahIM haiN| (neraiyA NaM saMte ! savve samavannA?) he bhagavan ! nAraka kyA sabhI samAna varNavAle haiM ? (goyamA ! No iNaDhe sama?) he gautama ! yaha artha samartha nahIM (se keNaTeNaM bhaMte !) he bhagavan kisa kAraNa se (neracyA no samavanA ?) nAraka samAna varNavAle nahIM haiM ? (goyamA! neracyA duvihA paNNatA) he gautama ! nAraka do prakAra ke kahe haiM (naM jahA) ve isa prakAra (puyovavanagA ya pacchovavanagA ya) pUrvotpanna aura pazcAt utpanna (tattha NaM je te pu-bo vavanagA teNaM visuddhavanatarAgA) unameM jo pUrvotpanna haiM, ve adhika vizuddha varNavAle hote haiM (nattha NaM je te paccho. me 2 // 4 cha (taM jahA) te mA prAre (puyoravannagA ya pacchovapannagA ya pUrNatpannamana pazcAt 5-1-49141 Gtpanna yesA (tatthaNaM je te puvyovavannagA) temA 2 pUrvAtpanna cha (tegaM ammataratA) tye| apekSAkRta 16 mA che (tayaNaM je te pacchovavannaga!) temAmA 2 pazcAt utpanna yA che (te Na mahAkammatarAgA) to ghaya 4ii che (se teNaTeNaM goyamA) OM gautama ! me tuthI (evaM buccai) me 43vAra cha (neraiyA No savce samakammA) nAraka badhA samAna kALA nathI detA. (neraiyANaM bhaMte ! savve samavannA) he bhagavan ! zu mathA nA24 samAna vANA cha ? (goyamA / No iNaTe samaThe) gautama ! A1 2Atha samaya nathI. (se keNaNaM bhaMte) 8 mAn / sh| 42YthI (naraiyA no savve samavannA ?) 124 samAna pANA nathI ? (goyamA neraiyA duvihA pannanA) 8 gautama! nA24 me prAranA hyA cha (taM jahA~) tme| mA 54.2 (pucovavannagA ya pacchovavantagA ya) pUpita mane pazcAt utpanna (tatthaga je te puThayovavannagA te NaM viddhavannatarAgA) tamAmA 2 pUpina cha, tethe| madhi vizuddha 1 vANA DAya cha (tatyaga je te pacchoravannagA te NaM avisuddhavaNNatarAgA) tamAmA re 5zvAt apanAya 2 tegA vizuddha pAvaNA sAya che (se eeNadvegaM goyamA ! evaM vuccai)
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 2 nairayikANAM samAnAhArAdinirUpaNam tarakAH, tat etenArthena gautama ! evamucyate-nairarikAH no sarve samavarNAH, evaM yathaiva varNena bhaNitAstathaiva lezyAsu vizuddha lezyAtarakAH, avizuddhalezyAtarakAzca bhaNitavyAH, nairayikA khalu bhadanta ! sarve samavedanAH ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, tat kenArthena eva mucyate-nairayikA no sarve samavedanAH ? gautama ! nairayikAH dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-saMjJiyUtAzca asaMjJibhUtAca, tatra khalu ye te sajJibhUtArate khalu mahAvedanatarakAH, tatra khalu ye te asaMjJibhUtAste khala alpavedanatarakAH, tat tenArthena gautama! evamucyate-nairayikA: no sarve samavedanAH // 902 // vavanagA te NaM avisuddhavarNatarAgA) unameM jo pazcAt utpanna hue haiM ve avizuddha varNavAle hote haiM (se eeNaTeNaM goyamA! evaM vuccai) isa hetu se he gautama! aisA kahA jAtA hai (neraiyA no savve samavannA) saba nAraka samAna varNavAle nahIM haiM (evaM) isa prakAra (jaheva banneNa bhaNiyA) jaise varNa se kahe (taheva) usI prakAra (lesAlu visuddhale satarAgA) lezyAoM meM adhika vizuddha lezyAvAle (avisuddha lesatarAgA ya) aura avizuddha lezyAvAle (bhANiyavyA) kahane cAhie (neraiyA NaM bhaMte ! sace samaveyaNA ?) he bhagavan ! saba nAraka samAna vedanAvAle haiM ? (goyamA! no iNaDhe lamahe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai (se keNaTeNaM evaM buccaha) kisa hetu se kahA jAtA hai (neraiyA No sabve samaveyaNA?) nAraka saba samAna vedanAvAle nahIM haiM ? (goyamA ! neraiyA duvihA paNNattA) he gautama ! nAraka do prakAra ke kahe haiM (naM jahA) ve isa prakAra (sannibhUyA ya asanibhUyA ya) saMjJibhUta aura asaMjibhUta (tattha NaM je sannibhUyA te NaM mahAveyaNatarAgA) unameM jo saMjJitUta haiM ve mahAvedanAvAle hote haiM (tattha NaM je te asanibhUyA te NaM appaveyaNatarAgA) unameM jo asaMjJibhUta haiM, ve alpa vedanAvAle haiM (se teNaDheNaM goyamA ! evaM vuccaI) isa hetu se he gautama ! aisA kahA jAtA ye tuthI OM gautama / me 4vAya cha (neraiyA no savve samavannA) yA nA24 samAna vA nathI (eva) se prAre (jaheva banneNa bhaNiyA) 25 varSa thI 4aa (taheva) merI 4Are (lesAsu visuddhalesatarAgA) vezyAyAmA madhi vizuddha vazyA (avisuddha lesatarAgA ya) mane mavizuddha vezyAvANA (bhANiyabA) 4 . niraDayA bhaMte savye samaveyaNA) bhagavana ! yA nA24 samAna vahana.vANA cha ? (goyamA | no iNaTe samade) : gautama | mA matha samaya nathI (se keNadveNaM evaM vuccai) // tuthI vAya cha (neraiyA No savve samaveyaNA) nA24 mA samAna vahanAvANA nathI ? (goyamA / neraiyA duvihA paNNattA) gautama / nA24 me. prA2nA che (taM jahA) tes| mA 4Are (sannibhUyA ya asannibhUyA ya) sazIbhUta ma masajJibhUta (tatthaNaM je sannibhUyA teNaM mahA veyaNatarAgA) tyAmA sajJibhUta cha, t| mahAvahanAvANA hAya cha (tatthaNaM je te asannibhUyA teNaM appaveraNatarAgA) tamAmA 2 asajibhUta cha t| maha5vahanAvANA cha (se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai) me ututhI gautama | me 4 cha (nerajhyA no
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 pradhApanAne , TIkA-atha nairayikANAM samAnakamatva madhikRtya prarUpayitumAha-'neraiyANaM bhaMte ! samve samakammA ?' he bhadanta ! nairayikAH khalu sarve kiM samajharbhAgaH-samAnarmANo bhavanti ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'No iNahe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH-no tAvaduparyuktArthoM yatyopapannaH, tatra gautamaH pRcchati-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-neraiyA no savve samakammA?' he bhadanta ! tat-atha kenArthena-kathaM tAvad evam-uktarItyA ucyate yat-nairayikA no sarve samarmANo bhavantIti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'neraDyA duvihA paNNattA' nairayikA dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA-puyovavanagA ya paJchovayanamA ya tadyathA-pUrvopapannAkAzca pazcAdupapannakAzca, tatra pUrva prathamam upapannA:-utpannAH pUrvopapannAH ta evaM pUrvopapannakAH, svArthe kpratyayaH, evaM pazcAdupapannAH-pazcAdupapanakAH, 'tatva NaM je te pubbocavannagA te NaM appakammatarAgA' tatra khalu-pUrvopapannapazcAdutpannAnAM madhye ye te pUrvopapanakA narayikAH hai (neraiyA no sabve samayaNA) nAraka saba samavedanAdhAle nahIM haiN| TIkArtha-nAraka kyA samAna karmacAle haiM, ityAdi viSayoM kA nirUpaNa yahAM kiyA jAtA hai gautamasvAmI-prazna karate haiM-he bhagavan ! kyA sabhI nAraka samAna karmavAle hote haiM ? bhagAvAna-uttara dete haiM-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai arthAt yaha cAta yukti saMgata nahIM hai| ___ gautamasvAmI-he sagavan ! kisa kAraNa aisA kahA gayA hai ki lava nAraka samAna karmavAle nahIM haiM ? , bhagavAn-he gautama ! nAraka jIva do prakAra ke haiM-pUrvotpanna aura pazcAt utpanna jo pahale utpanna ho cuke hoM, ve pUrvotpanna aura jo bAda meM utpanna hue haiM, ve pazcAt utpanna inameM se jo pahale utpanna ho cuke haiM, ve alpa karmacAle savve samaveyaNA) 55 nA24 samavahanAvAjA nathI hAtA TIkAtha-nAraka zu samAna karmavALA che, ItyAdi viSanuM nirUpaNa ahIM karAya che zrI gautamasvAmI prazna kare che-he bhagavana ! zuM badhA nArake samAna karmavALA hoya che? zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama ! A artha sama nathI, arthAt A vAta yukti saMgata nathI. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! kayA kAraNathI evu kahevu che ke badhA nAraka samAna karmavALA nathI hotA? zrI bhagavAhe gautama ! nAraka jIva be prakAranA che- pe je pahelA utpana thayelA che. teo pUrvotpana ane je pachIthI utpanna thayelA che teo pazcAt utpana teo mathI je pahelA utpana thaI cUkyA che, te a5 karmavALA hoya che, kemake jene
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 17 20 2 nairayikANAM samAnAhArAvinirUpaNam bhavanti, te khalu alpakarmatarakAH bhavanti pUrvotpanna nairayikANAM narakAyuSyanarakagatyasAtavedanIyAdikaM pracuraM nirNam alpamevAvaziSyate, ata eva pUrvopapanakA alpakarmatarakA vyapadizyante kintu 'tatya NaM je te pacchovavanagA teNaM mahAkammatarAgA' tatra khalu-pUrvotpannapazcAdutpanna nairayikANAM madhye ye te pazcAdutpannakAH nairayikAH santi te khalu mahAkarmatarakA bhavanti, teSAM pazcAdutpannanairayikANAM naramAyuSyanarakagatyasAtavedanIyAdikamalpameva nirjIrNa bahutaramavaziSyate eveti te pahAkarmatarA bhavantIti bhAvaH, etaca samAnasthitika nairayikANAmapekSayA prarUpitam, anyathAtu ratnaprabhAyAm u kRSTasthite nairapikasya bahuni Ayupi kSayaM prApte palyopamAvazepeca vartate tasyAmeva ratnaprabhAyAM dazavarSa sahastrasthitikastadanyaH kazcidutpanno nairayikaH pUrvotpannapalyopamAvazeSAyuSka nairayikApekSayA mahAkarmA ityApattirApagheta, prakRtamupasaMhanAhahote haiM, kyoMki jinheM utpanna hue apekSAkRta adhika samaya vyatIta ho cukA hai, ve narakAyu, naragati tathA alAtAvedanIya Adi kI bahuta nirjarA kara cuke haiM, unake ve karma thoDe hI zeSa rahe haiN| isa kAraNa pUrvotpanna nAraka alpa karmavAle kahe gae haiM / kintu jo nAraka zada meM utpanna hue haiM, ve mahAkarmavAle hote haiM, kyoMki unakI narakAyu, narakagati tathA asAlAvedanIya Adi karma thoDe hI nirjIrNa hue haiM, balata-se zeSa haiN| isa kAraNa ve apekSAkRta mahA karmavAle haiN| yaha kathana samAna sthitivAle nArakoM kI apekSA se samajhanA caahie| anyathA ratnaprabhA pRthvI meM kisI utkRSTa AyuvAle nAraka kI Ayu kA bahutasA bhAga nirjIrNa ho cukA ho aura eka palyopara hI zeSa raha gayA ho aura usa samaya koI jaghanya dasa hajAra kI sthitivAlA dUsarA nAraka utpanna ho to isa pazcAt utpanna nAraka kI apekSA vaha pUrvotpanna nAraka bhI mahAn karmavAlA hI hotA hai| utpanna thaye apekSAkRta adhika samaya vyatIta thaI cUkela che, teo narakAyu, narakagati tathA asAtA vedanIya AdinI ghaNI nirjarA karI cUkayA che, temanA te karma thoDA ja zeSa rahyAM che e kAraNe pUrvotpana nAraka a85 karmavALA kahela che, paraMtu je nAraka bAdamAM utpanna thayA che teo mahAkarmavALA hoya che, kemake temanuM narakAyu, narakagati tathA asAtA vedanIya Adi karma ceDAM ja nirNa thayAM che, ghaNA badhAM bAkI che, e kAraNe teo apekSAkRta mahakarmavALA che e kathana samAna sthitivALA nArakanI apekSAe ja samajavuM joIe. ane thA ratanaprabhA pRthvImAM koI utkRSTa AyuvALA nArakanA AyuSyane ghaNe bhAga nirjIrNa thaI gaela heAya ane eka palyopama ja zeSa rahI gayela hoya ane te samaye kaI jaghanya daza hajAranI sthitivALA bIjA nAraka utpanna thAya te A pazcAt utpanna nArakanI apekSAe te pUrvotpanna nAraka paNa mahAna karmavALA ja hoya che,
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtra 'se teNaTeNaM goyamA ! evaM buccai-neraiyA No savve samakammA' he gautama ! tat-atha tenA thena evam-uktarItyA ucyate yat-nairayikAH no sarve samakANaH-samAnakarmANo bhavantIti bhAvaH, gautamaHpRcchati-'neraiyANaM bhaMte ! savve samavaNNA' he bhadanta ! narayikAH khal kiM sarve samavarNAH-samAnavarNA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jo iNane samadre nAyamarthaH samarthaH-nopayuktArthoMyuktyopapannaH, tatra gautamaH pRcchati-'se keNaTeNaM bhaMte ! neDaraya no savve samavaNNA ?' tat-atha kenArthena-kathaM tAvad evamucyate-nairayikA no sarve samAnavaNa bhavantIti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'NeraiyA duvihA paNNattA' nairayikA dvividhA prajJaptAH, 'taM jahA-puvyovavanagAya pacchovavannagAya tadyathA-pUrvopapannakAzca, pazcAdupapatrakAra 'tattha NaM je te puvyovavanagA te NaM viSThaddharaNataragA' tatra khalu-pUrvopapanapazcAdupapannakAna madhye ye te pUrvopapannakA nairayikA bhavanti te khalu vizuddhavarNatarakA:-vizuddhavaravarNAH bhavantI tyarthaH, nairayikANAmaprazasta varNanAmakarmaNo'zubha utkaTo'nubhAgodayo bhavApekSo bhavati, sara __ aba prakRta kA upasaMhAra karane haiM-isa hetu le, he gautama ! aisA kahA jAta hai ki sabhI nAraka samAna karma vAle nahIM hote haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA sabhI nAraka samAna varNavAle haiM? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! kisa kAraNa aisA kahA hai ki saba nAraka samAna varNavAle nahIM haiM ? bhagavAlU-he gautama! nAraka do prakAra ke haiM-pUrvotpanna aura pazcAt-utpanna unameM jo nAraka pUrvotpanna haiM, arthAt jisako utpanna hae apekSAkRta adhiva samaya vyatIta ho cukA hai, ve vizuddhatara varNavAle hote haiN| nAraka jIvoM meM aprazasta varNanAma karma ke utkaTa azubha anubhAga kA udaya hotA hai| pUrvo tpanna nArakoM ke usa azubha anubhAga kA bahuta sA bhAga nirjIrNa ho cukata " have prakRtine upasaMhAra kare che-e hetuthI he gautama ! evuM kahevAya che ke badhA nAraka samAna karmavALA nathI hotA zrI gautatasvAmI-he bhagavana ' zuM badhA nAraka samAna varNavALA che ? zrI bhagavA-he gautama! A artha samartha nathI zrI gautamasvAmI-zA kAraNathI evuM kahyuM che ke badhA nAraka samAna varNavALA nathI ? zrI bhagavAna he gautama ! nAraka jIva be prakAranA che-putpanna ane pazcAt utpanna temAMthI je nAraka pUrvotpanna che, arthAta jemane utpanna thaye apekSAkRta adhika samaya vyatIta thaI gayela che, teo vizuddhatara varNavALA hoya che nAraka chamAM aprazasta varNa nAma karmanA utkRSTa azubha anubhAgane udaya hoya che. pUrvotpanna nArakanA e azubha anubhAgane page lAga nirjI thaI jAya che ane va5 zeSa rahe che. varNa nAma "
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 2 nairayikANAM samAnAhArAdinirUpaNam pUrvotpannanairayikANAM prabhUto nirjIrNaH alpaevAvaziSyate pudgalavipAki ca varNanAma bhavati ata eva pUrvotpannAH nairayikA vizuddhataravarNA bhavanti kintu 'tattha NaM je te pacchovavanagA te NaM avisuddhapannatarAgA' tatra khalu-pUrvotpanna pazcAdutpannalairayikANAM madhye ye te pazcAdutpannakA nairayikAH santi te khalu avizuddhavarNatarakA:-avizuddhataravarNA bhavanti, pazcAdutpannAnAM nairayikANAmaprazastavarNanAmakarmaNo'zubhastIvo'nubhAgodayo bhavApekSaH prabhUto nirjIrNo na bhavati apitu alpa eva nirjIrNo bhavati prabhUto'vaziSyate ataste avizuddhataravarNA bhavantItibhAvaH, etadapi samAnasthiti nairayikANAmapekSayaivAvase yas anyathA pUrvoktApattiH samApayeta, prakRtamupasaMharanAha-'se eeNaDeNaM goyamA ! evaM vuccai-meraiyA no savve samavaNNA' he gautama ! tat-atha etenArthena evam-uktarItyA ucyate yat nairayikAH sarve no samavarNAH-samAnavarNAH, bhavantIti, 'evaM jaheva vanneNa bhaNiyA taheva lesAsu visuddhalesatarAgA, aviluddhalesatarAgA ya hai aura svalpa zeSa rahatA hai / varNanAma karma pudgala vipAkI prakRti hai / ataeva pUrvotpanna nAraka vizuddhatara karmavAle hote haiN| nArakoM meM jo pazcAt-utpanna nAraka haiM ve avizuddhatara varNavAle hote haiM, kyoMki unako azubha nAma karma kA azubha tIna anubhAga, jo ki bhava ke kAraNa hotA hai, usakA bahutasA bhAga nirjIrNa nahIM hotA, balki thoDe-ze bhAga kI hI nirjarA ho pAtI hai, isa kAraNa bAda meM utpanna nAraka avizuddhatara varNavAle hote haiM / yaha kathana bhI samAna sthiti vAle nArakoM kI apekSA se hI samajhanA cAhie, anyathA pUrvokta Apatti yahAM bhI aaegii| aba prakRti kA upasaMhAra karate haiM-he gautama ! isa hetu se aisA kahA jAtA hai ki saba nAraka samAna varNavAle nahIM hote haiN| jaise varNa kI apekSA nArakoM ko vizuddhatara aura avizuddhatara kahAM hai, vaise hI lezyA kI apekSA se bhI kahalenA cAhie / isakA abhilApa isa prakAra hogA-'agavan ! kyA sabhI-nAraka sabAna lezyAvAle hote haiM ? pudgala vipAkanI prakRti che, tethI ja putpanna nAraka vizuddhatara varNavALA hoya che. nArakamAM je pazcAt -utpanna nAraka che. teo avizuddhatara varNavALA hoya che. kemake temanA azubha nAma karmanA azubha tIvra anubhAga ke je bhavanukAraNa hoya che. tene ghaNe bhAga nirNa nathI hote, paNa thoDA bhAganI ja nirjarA thaI hoya che. e kAraNe pachIthI utpanna nAraka avizuddhatara varNavALA hoya che. A kathana ja samAna sthitivALA nArakanI apekSAthI ja samajavuM joIe. nahIM te pUrvokta Apatti ahIM paNa Avaze have prakRtine upasaMhAra kare che-he gautama ! A hetuthI ema kahevAya che ke badhA nArake samAna varNavALA nathI hotA. jema varNanI apekSAe nArakane vizuddhatara ane avizuddhatara kahyAM che. temaja lezyAnI apekSAe paNa kahI levuM joIe. tene abhizApa A rIte thaze-bhagavad zuM badhA nAraka samAna leyAvALA hoya che?
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre bhANiyavyA' evam-uktarItyA yathaiva varNena varNavipaye nairayikAH bhaNitAstathaiva lezyAsvapi bhaNitavyA, tadabhilApastu-'neraiyANaM bhaMte ! savve samalessA ? goyamA ! No iNaDhe samajhe ityAdirUpo vodhyaH, vizeSastu pUrvopapannA nairayikAH vizuddhataralezyAkAH bhavanti, yataH pUrvotpannai nairathikaiH prabhUnAni apazastalezyAdravyANi paunA-punyenAnubhUya kSayaM prApitAni santi ataste vizuddhataralezyA bhavanti, pazcAdunpanA nairayikAstu avizuddhataralezyAkA bhavanti yatastaiH pazcAdutpannatayA alpAnyeva aprazastalezyAdravyANi anubhUya kSayaM prApitAni prabhUtAni tu aprazastale zyAdravyANi avaziSTAnyeva ataste avizuddhataralezyAbhavantIti bhAvaH, gautamaH pRcchati-'neraiyANaM bhaMte ! savve samaveyaNA?' he bhadanta ! nairayikAH khalu satraM kiM samavedanAH-samAnapIDA bhavanti ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'No iNadve samaThe' nAyamarthaH samarthaH-yuktyopapannaH, tatra gautamaH pRcchati-se ke gaDhe NaM maMte ! evaM buccai-neraiyA No samve samaveyaNA ?' he bhadanta ! dat-aya kenArthena-kathaM tAvad, evam-uktarItyA ucyate yat-naira yikAH no sarve samavedanA bhavantIti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'nerajhyA duvihA * bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| isakA kAraNa yaha hai ki pUrvotpanna nAraka vizuddhatara lezyAbAle hote haiM, kyoMki ve aprazasta lezyAdravyoM ke bahuta bhAga ko punaH punaH anubhava karake nirjIrNa kara cukate haiN| isa kAraNa ve vizuddhatara lezyAvAle hote haiN| jo nAraka pazcAta-utpanna hai| arthAt bAda meM utpanna hue haiM, ve avizuddhatara lezyAvAle hote haiM, kyoMki unake aprazasta lezyAvyoM kI alpamAtrA meM hI nirjarA ho pAtI hai / unake bahuta-aprazasta leNyAdravya zeSa bane rahate haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA sabhI nAraka samAna vedanAAle hote haiM ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! kisa hetu se aisA kahA jAtA hai ki saba mAraka samAna vedanAvAle nahIM haiM ? | | zrI bhagavAna-he gautama! A artha samartha nathI tenuM kAraNa e che ke pUrvotpanna nAraka vizuddhatara lezyAvALA hoya che. kemake teo prazasta lezyA dravyonA ghaNA bhAgane punaH puna anubhava karIne nirNa karI de che. e kAraNe teo vizuddhatara lezyAvALA hoya che, kemake temanA aprazasta lezyA dravyonI alabhya mAtrAmAM nirjarA naI jAya che. temanA ghaNA badhA aprazasta lezyA dravya zepa rahI jAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! zuM badhA nAraka samAna vedanAvALA hoya che ? zrI bhagavAna-he gautama A artha samartha nathI. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! zA hetuthI ema kahevAya che ke badhA nAraka samAna vedanAvALa nathI hatA?
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabovinI TIkA pada 17 0 2 nairayikANAM samAnAhArAdinirUpaNam paNNattA' nairayikA dvividhAH prajJatA 'taM jahA--sabhibhUyA ya asanighUyA ya' tadyathA-saMjJibhUtAzca asaMjJibhRtAzca, tatra saMjJina:--saMjJipaJcandriyAH santo bhUtA:-nairayikatvaM prAptAH saMjJibhUtA vyapadizyo , taviparItA asaMjJibhUtA ucyante, 'tatyaNaM je te sannibhRyA te NaM mahAveyaNatarAgA' tatra khalu-saMjJitAsaMjJibhUta nairayikANAM madhye ye te saMjJibhUtAH-nairayikAH santi te khalu pahAvedanatarakA bhavanti, tepAM saMjJibhUtAH utkaTA zubhAdhyavasAyenAzubhatarakarmavandhanena mahAnarakeSu saputpAdAta, 'tattha NaM je te asabhibhUyA te NaM appaveyaNataragA' tatra khalu-saMjJiyUtAsaMjJibhUtanairapikANAM madhye ye te asaMjJibhUtA nairayikAH santi te khalu alpavedanatarakSA bhavanti yataH asazinAM carAsRSvapi nairayikatiryak manuSya devagatiSu tadyogyAyurvandhasaMbhaveda sayutpamAnatayA asaMjJitaH santo narakeSu utpadyamAnAite atitIvAzubhAdhyavasAyAbhAvAd ratnaprabhAyAvanatitIvedaneghu narake ghu utpadyante alpakAlasthitikAzca bhavanti bhagavAn-he gautala ! nAraka do prakAra ke kahe gae haiM-saMjJibhUta aura asaM. jibhUta / jo jIva pahale saMjJI paMcendriya the aura phira naraka meM utpanna hue haiM, ve saMjibhUta nAraka kahalAte haiM aura unale vipIna ho, ve asaMjJibhUta kahalAte haiN| ina donoM prakAra ke nArakoM meM jo nAraka saMjJibhUta hote haiM, ve apekSAkRta mahAna vedanAvAle hote haiM, kyoMki jo saMjJI the, unhoM ne utkaTa azubha adhyavasAya ke dvArA utpanna azubha karmoM kA bandha kiyA hai aura ve mahAnaraka meM utpanna hue haiN| isake viparIta jo mAraka asaMjibhUla haiM, ve alpatara vedanAzAle hote haiM / asaMjJo jIva nAraka tiryaca, manuSya aura devagati meM se kisI bhI gati kA baMdha kara sakate haiM, ataeva ve narakAyu kA bandha karake naraka meM bhI utpanna hote haiM, kintu ati tIvra adhyavasAya na hone ke kAraNa ratnaprabhA pRthvI meM ati tIvra vedanA jinameM la ho aise narakoM meM hI utpanna hote haiM / unako sthiti bhI alpa zrI bhagavAna he gautama ! nAraka be prakAranA kahelAM che-saMjJibhUta ane asaMjJibhUta je jIva pahelAM saMjJI paMcendriya hatA ane pharIne nakamAM utpana thayela che. teo saMkSibhUta nAraka kahevAya che ane je temanAthI viparIta hoya teo asa jJibhUta kahevAya che. A baMne prakAranA nArakamAM je nAraka saNibhUta hoya che, teo apekSA kRta mahAna vedanAvALA hoya che. kemake je saMjJI hatA, teoe utkRSTa azubha adhyavasAyanA dvArA atyanta azubha karmone anya daryo che ane teo mahAna narakamAM utpanna thayela che. tenAthI viparIta je nArada asa zibhUta che, teo 295tara vedanAvALA hoya che. asaMsI jIva nAraka, tiya ca, manuSya, ane devagatimAMthI koIpaNa gatinuM bandhana karI zake che, tethI ja teo narakAyuno bandha karIne narakamAM pa utpanna thAya che, paraMtu atitIvra adhyavasAya na rahevAnA kAraNe ratnaprabhApRthvImAM, atitIvravedanA jemAM na hoya evA narakamAM ja utpanna thAya che. temanI sthiti paNa alpa hoya che. e kAraNe teo
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre ataste alpavedanA avaseyAH, tadupasaMharannAha - 'se teNadveNaM goyamA ! evaM buccara - neraiyA no sabve samaveyaNA' he gautama / tat tenArthena evam uktarItyA ucyate yat-nairayikA no sarve samavedanA bhavanti iti bhAvaH // sU. 2 // samAnakriyA divaktavyatA 3 mUlam-'neraiyA NaM aMte ! savve samakiriyA ? goyamA ! No iNaTTe samaTTe se keNaTTeNaM aMte ! evaM bucca-neraiyA jo savve samakiriyA ? goyamA ! neraiyA tivihA paNNattA, taM jahA sammaddiTTI, micchaddiTTI, sammamicchaddiTTI, tattha NaM je te sammaddiTTI tesi NaM cattAri kiriyAo kajjaMti, taM jahA- AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvatiyA, apaccakkhANakiriyA, tattha NaM je te micchaddiTThI je sammAmicchadiTTI tesi NaM niyamAo paMcakariyAo kajjati, jahA- AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvatiyA, apaccakakhANakiriyA, micchAdaMsaNavaniyA, se teNaTTenaM goyamA ! evaM buccai - neraiyA no savvesamakiriyA, neraiyA NaM bhaMte ! sacce samA uA ? govamA | jo iNaTTe samaTTe, se keNaTuNaM saMte ! evaM buccaineraiyA no savve samAuA ? goyamA ! neraiyA cauvviA paNNattA, taM jahA - atthegaiyA samAunA, samovanagA, atthegaiyA samAuA vimocannagA, atthe gaiyA visamAuA samovavannA, atyegaiyA vi samAuA visapanA, se teNDeNaM goyamA ! evaM buccaI - neraiyA no savve samAuA, no savve sajovannanA' // sU0 3 // chAyA - nairayikAH khalu bhadanta ! sarve pakriyAH ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, tat hotI hai, isI kAraNa ve alpa vedanAvAle hote / upasaMhAra karate hue kahate haiM-he gautama ! isa hetu se aisA kahA gayA hai ki sabhI nAraka samAna vedanAvAle nahIM hote haiM // . 1 // " samAna kriyAdi kI vaktavyatA zabdArtha - (neraiNA NaM bhaMte ! savve samakiriyA ?) bhagavan ! kyA sabhI nAraka alpa vedanAvALA hoya che upasa hAra karatA kahe che-he gautama ! e hetuthI evu kahevu che hai aghAnAra samAna vehanAvANA hotA nathI. // sU. 1 // samAna kriyAdinI vaktavyatA zabdArtha - (neraiyANaM bhaMte / sabve samakiriyA 1) De lagavana ! zuM gadhA nAra4 samAna
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyagodhinI TIkA pada 17 10 3 nairayikANAM samAnAkriyAdinirUpaNam kenArthena bhadanta ! evamucyate-nairayikA no sarve samakriyAH ? gautama ! nairayikA trividhAH prajJaptAH, tadyathA-samyag dRSTayaH, mithyAdRSTayaH, samyag mithyAdRSTayaH, tatra khalu ye te samyag dRSTayasteSAM catasaH kriyAH kriyante, tadyathA-ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAnakriyA, vatra khalu ye te mithyAdRSTayo ye samyag mithyAdRSTayasteSAM khalu niyatAH paJcakriyAH kriyante, tadyathA-ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAna kriyA, mithyAdarzanapratyayA, tat tenArthena khalu gautama ! evamucyate nairayikAH no sarve samakriyAH, samAna kriyAvAle haiM ? (goyamA ! No iNaDhe samadde) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai (se keNaSTeNaM bhaMte ! evaM buccai) he bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki (neraiyA No sabve samakiriyA ?) nAraka saba sammAna kriyAvAle nahIM haiM (noyamA ! neraDyA tivitA paNNattA) he gautama ! nAraka tIna prakAra ke haiM (taM jahA) ke isa prakAra (samaddiTTI, picchaviTThI, sammamicchaddiTTI) samagdRSTi, mithyASTi aura samyAmiyAdRSTi (tattha gaM je te sampadiTTI) unase jo samya. gdRSTi haiM (teli NaM) unako (cattAri kiriyAo kajjati) cAra kriyAeM hotI haiM (taM jahA) ve isa prakAra (AraMsiyA) AraMbhikI (pariggahiyA) pArigrAhikI (mAyAvattiyA) mAyApratyayA (apaccaravANakiriyA) apratyAkhyAna kriyA (tattha NaM je te micchaTTiI) unameM jo mithyASTi haiM (je sammAmicchaddiTTI) jo samyamiyAdRSTi haiM (teli NaM niyatAo paMca kiriyAo kajjati) unako nizcaya se pAMca kriyAeM hotI haiM (taM jahA-AraMjiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaccakkhANakiriyA, micchAdasaNavattiyA) ve isa prakAra-AraMbhikI pArigrahikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAnakriyA, mithyAdarzanapratyayA (se teNaSTreNaM goyamA ! evaM ThiyAvAmA cha ? (goyamA ! No iNaTe samaDhe) 3 gautama ! 2 mitha samaya nathI (sekeNa TreNaM bhaMte ! evaM vuccai) OM bhagavan / 2 // 424thI me ukhu cha hai (neraiyo No savve samakiriyA ?) nA24 mA samAna yA nathI (goyamA ! neraiyA tivihA paNNattA) gautama ! nA24 e] 42nA che. (taM jahA) te 20 4Are (sammaTThiI, micchadditi, sammamicchadi TThi) sabhyaTa, mithyATa mane sabhyabhicyATa (tatthaNaM je te sammaddiTri) tamAmA 2 sabhyaSTi cha (tasiMNaM) temAne (cattAri phiriyAo kajjati) yA2 ThayAyI tha ya cha (taM jahA) te 20 mAre (AraMbhiyA) mAlinI (pariggahiyA) riyAliI (mAyAvatiyA) bhAyA pratyayA (apaccakkhANakiriyA) mapratyAbhyAnayA (tatthaNaM je te micchAdidI) tamAma 2 mithyATa che (je sammAmicchAdiTThI) re sabhyamithyA STi cha (tasiNaM niyatAo paMca kiriyAo kaja ti) temanI nizcayathI pAyaThiyAyI thAya che (ta jahA-AraMbhiyA pariggAhiMyA-mAyAvattiyA-apaccakkhANa kiriyA, micchAdasaNavattiyA) te 20 mAre--mA milI, PARIHAR, bhAyApratyayA, AAIhiyA, 94162 pratyayA (se taNadveNa goyamA /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApanAstra nairayikAH khalu bhadanta ! sarve samAyuSkAH? gautama ! nAyamarthaH samarthaH tat kenArthena bhadanta ! evamucyate-nairapikA no sarve samAyuSyA ? gautama ! nairayikAzcaturvidhAH prajJatAH, tadyathA-santye ke samAyukAH samopapannakAH, santyeke samAyuSkA vipamoepamakA, santyeke viSamAyuSkAH samopapanakAH, santyeke vipAmAyuSkA viSamopapanakA, tat tenArthena gautama ! eva mucyatenairayikAH no sarve samAyuSkAH, no sarve samopapanakAH // sU. 3 // cuccai) he gautama ! isa hetu se aisA kahA jAtA hai (nerajhyAo no savve samakiriyA) nAraka saba samAna kiyAvAle nahIM haiN| (nerajhyAo bhaMte labne samAuA savve samovavaNNagA) he bhagavan ! nAraka sava samAna AyuvAle haiM ! aura kyA saba samAna utpanna honevAlA haiM / (goyamA ! No iNaDhe saga?) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai ( keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai neracyA No lamve samAuA ?) kisa kAraNa se khagavan ! aisA kahA jAtA hai ki saba nAraka samAna AyukAle nahIM haiM (bhoyamA ! beraDyA cauvihA paNNattA) he gautama ! nAraka cAra prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (atthegaiyA samAuA) koI-koI samAna AyuvAle (movavanagA) samAna utpattivAle (atthegaiyA samAuAviyovavallamA) koI-koI lalAna AyudhAle aura viSaya utpattipAle (althegA cilamAu AlamocavannagA) koI-koI vipatha AyavAle aura samAna utpattivAle (asthegaiyA villabhAuA visamovavannagA) koI-koI viSaya AyubAle aura virAma utpattikAle (le teNaSTuM gaM goyamA ! evaM uccai negyA no sanyo samAuA, ko lambe samovabannagA) isa evaM vuccai) gautama ! ye ratuthI ma ya cha (neraiyAo no savve samakiriyAo) nAraka badhA samAna kriyAvALA nathI hotA (neraiyAo bhaMte / savve samAuA savve samoSavaSNagA) mApana 1 0 nA24 samAna mAyuvANA cha bhane zumA samAna 4-1 yAvA che 1 (goymaa| No iNaDhe samaDhe) u gautama ! 2t Atha samatha nayI (se kegaTeNaM bhaMte / evaM puccai neraiyA No savve samAu A) zA kAraNathI he bhagavan! ema kahevAya che ke badhA nAraka samAna AyuvALA nathI (goyamA / neraiyA cauvhiA paNNatA) OM gautama / nA24 yA2 prA2nA cha (taM jahA) te 241 54Are (atthegaiyA samAuA) - samAna Ayu (samovavannagA) samAna utpattivA (atthegaiga samAuA visamovavannagA) hI samAna mAyuvANA mane viSabha pattivA (atthegaiyA visamAuA samozcannagA) 15-35 viSama mAyuvANA bhane samAna utpattivANA (atthegaiyA visamAuA visamovavannagA) 5-35 viSama mAyuvANA bhane viSama G5ttivA (se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai neraiyA no savve samAuA, no sacce samovabannagA) se 41227 gItama! 41 cha , L HRS AmAna
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 3 nairayikANAM samAnAkriyAdinirUpaNam ___TIkA-atha nairayikANAM samAnakriyAdikramadhikRtya prarUpayitumAha-'NeraiyA NaM maMte ! samve samakiriyA ?' he bhadanta ! nairayikAH khalu sarve kiM samakriyAH-samAH-samAnAH tulyA: kriyA:-karmakAraNI bhUtA vakSyamANArambhikyAdikA yepo te samakriyA stathA bhUtA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'No iNaDhe samaTe' nAyamarthaH samarthaH-nairayikANAM sarveSAM samakriyArUpArtho no yuktayopapannaH, tatra gautamaH pRcchati-'se keNaTe NaM bhaMte ! evaM vuccaineraiyA No savve samakiriyA ?' he bhadanta ! tat-atha kenArthena-kathaM tAvada evam-uktarItyA ucyate yata-nairayikAH nau sarve samakriyA bhavantIti ? bhagavAnAha-'goyamA ! he gautama ! 'neraiyA tivihA paNNattA' nairayikAstrividhAH prajJaptAH 'taM jahA-sammadiTTI, miccha. viTThI, sammamicchaTTiI' tadyathA-samyagdRSTayaH, mithyA dRSTayaH, samyagamithyAdRSTayazca, 'tattha NaM je te samsadiTTI tesiNaM cattAri kiriyAo kajjati' tatra khalu-samyagdRSTi mizradRSTikAraNa he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki saba nAraka samAna AyuvAle aura samAna utpattivAle nahIM haiN| TIkArtha-aba nairathikoMthoM kI samAna kriyA Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai gautamasvAmIprazna karate haiM-he bhagavan : kyA sabhI nAraka samAna kriyAvAle hote haiM ? __ bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, arthAt sabhI nAraka samAna kriyAvAle ho, aisI bAta nahIM hai| ____ gautamasvAmI-he bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai| ki sabhI nAraka samAna kriyAvAle nahIM haiM ? bhagavAn-he gautama ! nAraka jIva tIna prakAra ke hote haiM-(1) samyagdRSTi (2) mithyAdRSTi aura samyamithyAdRSTi / ina tIna prakAra ke nArakoM meM jo samyagdRSTi nAraka haiM, unako cAra kriyAeM hotI haiM / ve cAra kriyAeM isa prakAra AyuvALA ane samAna utpattivALA nathI detA TIkArya--have naiyikenI samAna kiyA AdinI prarUpaNa karAya nezrI gautamasvAmI prazna kare che-he bhagavan ! zu badhAM nArake samAna kiyAvALA hoya che? zrI vAgavAna -A artha samartha nathI, arthAt badhA nAraka samAna kiyAvALA heya evI vAta nathI. | zrI gautamasvAmI-he bhagavAn ! zA kAraNe ema kahevAya che ke badhA naraka samAna kriyAvALA nathI ? zrI bhagavAna-he gautama ! nAraka jIva traNa prakAranA kahyA hoya che (1) samyagdaSTi (2) mithyASTi ane (3) samyamithyAdaSTi A traNa prakAranA nArakamAM je samyagdaSTi nAka che temane cAra kriyAo thAya che, te sArakiyA A rIte che-(1) AraMbhika
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ mApanAsUtra nairayikANAM madhye ye te samyagdRSTayo nairayikAH santi teSAM catasraH kriyAH kriyante-bhavantItyarthaH, kriyante iti karma kartari prayogAt, 'taM jahA-AraMmiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaccakkhANakiriyA' tadyathA-ArambhikI, pArigrAhikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAnakriyA ca, tatra ArambhaH-prANyupamardanaM prayojanaM yasyAH sA ArambhikI kriyA vyapadizyate, evaM parigrahaH-dharmasAdhanabhinna vastusvIkaraNaM dharmopakaraNa mUchetyarthaH prayojanaM yasyAH sA pArigrahikI kriyA ucyate, evaM mAyA-kapaTakrodhAdiH pratyayaH-kAraNaM yasyAH sA mAyA pratyayA kriyA vyapadizyate, evam-apratyAkhyAnela anivRttyA anAsaktyabhAvena AsaktayetyarthaH, kriyamANA kriyA karmavandhakAraNabhUnA apratyAkhyAnakriyeti vyapadizyate, 'tattha NaM jete miccha daTThI je sammAmicchaTTiI tesiNaM niyatAo paMcakiriyAo kajjati' tatra khalu - samyagdRSTi mithyAdRSTiInAM madhye ye te mithyAdRSTayo nairayikAH, ye ca samyagmithyAdRSTayo nairayikAH santi teSAM khalu niyatA:-naiyatyena avazyamityarthaH, paJcakriyAH kriyante bhavanti, samyagdRSTInAM puna naitAH paJcaniyatAH apikhaniyatAH saMyatAdipvabhAvAt, 'taM jahA -AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaccarakhANakiriyA, micchAdasaNavattiyA' tadyathA haiM-(1) AraMbhikI, pArigrahikI, nAyApratyayA aura apratyAkhyAna kriyA / jIvahiMsAkArI vyApAra AraMbha kahalAtA hai, AraMbha se honevAlI kriyA AraMbhikI kriyA kahalAtI hai / dharma ke sAdhanoM se bhinna padArthoM ko svIkAra karanA evaM dharma ke sAdhanoM meM mUchauM rakhanA parigraha hai, usake nimitta se honevAlI kriyA hai vaha parigrAhikI kriyA hai / sAyA arthAt kapaTa Adi ke kAraNa honevAlI kriyA mAyApratyayA kriyA hai| isI prakAra apratyAkhyAna se arthAt avirati-Asakti yA anAsakti ke abhAva se kI jAnevAlI kriyA apratyAkhyAna kriyA hai| pUrvokta tIna prakAra ke nArakoM meM se jo nAraka mithyAdRSTi haiM, tathA jo mizradRSTi (samyagUmithyASTi) haiM, unheM nizcita rUpa se pAMca kriyAeM hotI hai / ve pAMca kriyAeM ye haiM-AraMbhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAna kriyA (2) pArivADiyA (3) bhAyApratyayA mana (4) apratyAbhyAnayA sArI vyApAra, AraMbha kahevAya che. AraMbhathI thanArI kiyA te AraMbhikI kriyA kahevAya che. dharmanA sAdhanAthI bhinna padArthone svIkAravA ane dharmenA sAdhanomAM maccha rAkhavI te parigraha che. tenA nimitte thanArI parigrahika kriyA che mAyA arthAta kapaTa AdinA kAraNe thanArI kriyA mAyApratyaya kriyA che. e ja prakAre apratyAkhyAnathI arthAt avirati-Asaktiagara anAsaktinA abhAvathI karAtI kiyA apratyAkhyAna kriyA che. pUrvokta traNa prakAranA nArakamAMthI je nAraka mithyAdaSTi che tathA je mizraSTi (samyamithyA daSTi) che temane nizcita rUpathI pAMca kriyAo thAya che. te pAca kriyAo A che-(1) AraMbhikI (2) pArizrahita (3) mAyApratyayA (4) apratyAbhyAnaliyA mane (5) mithyAzana pratyayA.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 3 nairayikANAM samAnAhArAdinirUpaNam --ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA apratyAkhyAnakriyA, mithyAdarzanapratyayA tatra mithyAdarzanaM pratyayaH-kAraNaM yasyAH sA mithyAdarzanapratyayA kriyA vyapadizyate, zepantUkameva, atra mithyAtvAviratijhapAyayogAnAM karmavandhahetutvasya prasiddhatve'pi prakRte ArambhaparigrahapadAbhyAM yogasya parigRhItatvena yogAnAJca tadrUpatvAnna ko'pi doSaH, ityavadheyam, prakRtamupasaMharamnAha-'se teNaDhe NaM goyamA ! evaM vuccai-neraiyA no savve samakiriyA' he gautama ! tata-atha tenArthena, evam-uktarItyA ucyate-nairathikAH no sarve samakriyA:-tulya kriyAvanto bhavantIti, gautamaH pRcchati-'neraiyA NaM bhane / savve samAuA ?' he bhadanta ! nairayikAH khalu kiM sarve samAyuSkAH-sama-tulyam AyuryeSAM te samAyuSkA-samAnAyuSyavanto bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'No iNaTe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH-nairayikANAM sarvepAM samAnAyuppArtho na yuktyoSapannaH, tatra gautamaH pRcchati-'se keNa? NaM bhaMte ! evaM vuccai-neraiyA no savve samAubhA ?' he bhadanta ! tat-atha kenArthena-kathaM tAvad evam aura mithyaadiinprtyyaa| inameM se cAra kriyAoM kA artha pahale kahA jA cukA hai| mithyAdarzanarUra pratyaya arthAt kAraNa le hone vAlI kiyA mithyAdarzanapratyayA kahalAtI hai / yadyapi mithyAtva, avirati, kaSAya aura yoga karmabandha ke kAraNa haiM, yaha prasiddha hai, tathApi yahAM AraMbha aura parigraha padoM se yoga ko grahaNa kiyA gayA hai aura yoga AraMbha-parigraha rUpa hotA hai, ataeva koI doSa nahIM samajhanA caahie| aba upasaMhAra karate haiM-he gautama ! isa hetu se aisA kahA gayA hai ki sabhI nAraka samAla kriyAvAle nahIM hote haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA sabhI nAraka samAna AyuvAle haiM ? : bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki saba nAraka samAna AyuvAle nahIM haiM ? temAthI cAra kriyAonA artha pahelA kahI didhela che. mithyAdarzana rUpa pratyaya arthAta kAraNathI thanArI kriyA miAdarzana pratyayA kahevAya che. yadyapi mithyAtva, avirati, kaSAya ane ega karmabandhananA kAraNa che, e prasiddha ja che, te paNa ahIM AraMbha ane parigraha pothI yeganuM grahaNa karAyuM che ane roga AraMbha parigraharUpa hoya che, tethI kaMI deSa nathI samajavAne have upasaMhAra kare che-he gautama ! e hetuthI evuM kahevuM che ke badhA nAraka samAna kiyAvALA nathI hotA. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! zuM badhA nAraka samAna AyuvALA che? zrI bhagavAna-he gautama ! A artha samartha nathI. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zA kAraNathI evuM kahevAya che ke badhA nAraka samAna AyuvALA nathI?
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 38 pradhApanAma uktarItyA ucyate yad-nairayikA no sarve samAyuSkA bhavantIti ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'neraiyA cauvvihA paNNattA' nairayikAzcanurvidhAH prajJaptAH 'taM jahA-atthegalyA samAuyA samovavannagA' tadyathA-santyeke kecana narayikAH samAyupkA:-samAnAyuSyavantaH samopapanakAzca 'atthegaiyA samAuyA visamovapannagA' santyeke kecana nairayikAH samA-yuSkAH-viSamopapannakAzca 'atthegaiyA visamAuyA samovavanagA' santye ke kecaka nairayikAH vipamAyuSkAH samopapannakAzca, 'atthegaiyA visamAuyA visamovayanamA' santyeke kecana nairayikA viSamAyuSkA vipamopapannakAzca, tatra kecaka nairayikA nibaddhadaza sahasravarSa pramANAyuSyAH yugapadeva cotpannA iti prathamo bhagaH, teSveva dazasahasravarpasthitikeSu narakeSu kecana nairayikAH pUrvamutpannAH kecana pazcAdutpannA iti-dvitIyobhaGgaH, dazasastravarpasthitikeSu narakepu kaizcinnairayikairAyu nivaddham kaizcicca nairayikaiH paJcadazasahasravarpasthitikeSu narakeSu ___ bhagavAn-he gautama ! nAraka jIva cAra prakAra ke kahe haiM, yathA-(1) koI'koI nAraka samAna AyuvAle aura sAtha-sAtha samAna utpattivAle hote haiM (2) koI samAna AyuvAle aura viSama arthAt Age-pIche utpattivAle hote haiM (3) koI-koI viSama AyuvAle aura sama utpattivAle hote haiM aura (4) koI-koI samAna AyuvAle aura vipama arthAt Age-pIche utpattivAle hote haiN| jina nArakoM kI Ayu barAbara ho, jaise dasa-dasa hajAra varSa kI ho aura jo eka hI sAtha utpanna hue hoM, ve samAyuSka aura samotpanna kahalAte haiM / yaha prathama bhaMga hai| jinakI Ayu to barAbara ho kintu jo eka sAtha na utpanna hokara Age-pIche utpanna hue hoM, samAyuSka aura viSamotpanna kahalAte haiM / yaha dUsarA bhaMga hai| jina nArakoM kI Ayu to samAna na ho, jaise kisI kI dasa hajAra varSa kI aura kisI kI pandraha hajAra varSa kI ho, magara jo eka sAtha utpanna hoM ve viSa- zrI bhagavAna- he gautama! nAraka jIva cAra prakAranA kahyA che-jemake (1) IkeI nAraka samAna ayuvALA ane sAthe-sAthe utpattivALA hoya che (2) koI samAna ayuvALA ane viSama arthAta pAchaLathI utpattivALA hoya che (3) keI-keI viSama AyuvALA ane samautpattivALA hoya che ane (4) kaI kaI viSama AyuvALA ane viSama arthAt AgaLa pAchaLa utpattivALA hoya che. je nArakenA Ayu barAbara hoya, jemake daza daza hajAranuM hoya ane je eka ja sAthe utpanna thayA hoya, teo samAyuSka ane satpanna kahevAya che. A prathama bhaMga thaya. jemanuM Ayu te barAbara hoya paraMtu je eka sAthe utpanna na thaIne AgaLa pAchaLa utpanna thayela hoya, teo samAyuSka viSamotpanna kahevAya che. A bIjo bhAga thaye. je nArakenuM Ayu samAna na hoya, jemake keInuM daza hajAra varSa ane keInuM paMdara hajAra varSanuM hoya, paraMtu je eka sAthe utpanna thAya te viSamAyuSka ane samAna -
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramayabodhinI TIkA pada 17 lU0 4 bhavanapatilamAnAhArAdinirUpaNam AyurnibaddhamityevaM viSamamAyu nibaddham utpattistu teSAM yugapadeveti tRtIyobhaGgaH, kecana nairayikAHsAgaropamasthitikSAH kecana punardazasahastra upasthitikA ityevaM vipamAyuSka ayugapadeva cotpannA iti caturthoM bhaGgo'naseyaH, prakRtappasaMharabAha-'se teNaDhe NaM goyamA ! evaM vuccai neraiyA no savve samAuyA no savve samovavanagA' he gautama ! tat-atha tenArthena evam-uktarItyA ucyate yat-nairayikAH no sarve samAyuSkAH, no sarve samoSapannakAzca bhavantIti bhAvaH ||suu03|| bhavanapatisamAnAhArAdi vaktavyatA - mUlam-'asurakumArANaM saMte ! savve samAhArA evaM lakhne vi pucchA ? goyamA ! no igaTe samaTe, se keNaDhaNaM aMte ! evaM vuccai0 ? jahA neraiyA, asurakusArA NaM bhaMte ! samve samakAmA ? goyamA ! jo iNaTre samaTe, se kega?NaM ate ! evaM vuccai0 ? asurakumArA duvihA paNattA, taM jahA-putvokvanagA ya pacchopavanagA tha, tastha NaM jete pubovAnnagA te NaM mahAkAmA, tattha NaM je te pacchokvannagA teNaM appakammA, se teNaTe gaM godhamA ! evaM uccai-asurakumAra ko savva samakammA, evaM vannalessAe pucchA,tatya NaM je te puvovavannagA teNaM avisuddhavannatarAgA, tattha NaM je te pacchovavannagA teNaM visuddhavanna tarAgA, se tegaTeNaM goyamA! evaM vuccai-asurakumArANaM sane No samavannA, evaM lessAe vi, veyaNAe jahA neraiyA, avasesaM jahAnerayANaM, evaM jAna thpiykumaaraa|| sU0 4 // chAyA-asurakumArAH khalu bhadanta ! sarve samAhArAH, evaM sarve'pi pRcchA, gautama ! nAyamarthaH samarthaH, tat kenArthena bhadanta ! evamucyate-asurakumArAH no sarve samAhArA ? mAyuSka aura salotpanna kahalAte haiM / yaha tIsarA aMga hai / jinakI Aya bhI gharAvara na ho aura jo Age-pIche utpanna hue hoM ve viSalAyuSka aura viSamotpanna haiM / yaha cauthA bhaMga hai / aba upasaMhAra karate haiM-he gautama isa kAraNa aisA kahA jAtA hai ki saba nAraka samAna AyuvAle nahIM hote aura samAna utpattivAle bhI nahIM hote| tpana kahevAya che A trIjo bhaMga che. jemanuM Ayu paNa barAbara na hoya ane je AgaLa pAchaLa utpanna thayela hoya teo viSamAyuSya ane viSamaMtpanna che. A cothe bhaMga che. - have upasaMhAra kare che-gautama ! e kAraNe ema kahevAya che ke badhA nAraka samAna AyuvALA nathI hotAM ane samAna utpattivALA paNa nathI hotAM
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prApanAsa yathA nairayikAH, amarakumArAH khalu bhadanta ! sabai samakarmANaH ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, tat kenArthena evamucyate-asurakumArA no sarve samakarmANaH ? gautama ! amarakumArAH dvividhAH prajJaptAH tadyathA-pUrvopapazakAzca pazcAdupapannakAca, tatra khalu ye te pUrvopapanna kAste khalu mahAkarmANaH, tatra khalu ye te pazcAdupapanna kAste khalu alpakarmANaH, tat tenArthana gautama ! eva mucyate-asurakumArAH no sarve samakarmANaH, evaM varNalezyayoH pRcchA, tA salu ye te pUrvo bhavanapati ke AhArAdi kI vaktavyatA zabdArtha-(asurakumAra NaM bhaMte ! sabve samAhArA ?) he bhagavan ! sabhI asurakumAra samAna AhAravAle hote haiM (evaM) isa prakAra (satve vi) sabhI (pucchA) prazna (goyamA ! no iNaDhe samaDhe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai (se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai) he bhagavan ! kisa kAraNa aisA kahA jAtA hai (jahA neraiyA) nArakoM ke smaan| (asturakumArA NaM bhaMte ! sacce sagakamyA?) he bhagavan ! sabhI asurakumAra samAna karmavAle haiM ? (goyamA ! jo iNa mahe) he gautama ! yaha artha samajhe nahIM haiM ? (le keNaDheNaM bhaMte ! evaM buccai . ?) he bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA haiM (goyamA ! asurakumArA duvihA paNNattA) he gautama ! asurakRmAra do prakAra ke kahe gae haiM (taM jahA) ve isa prakAra (puvovayanamA ya pacchoyavanagA ya) pUrvotpanna aura pazcAt-utpanna (tattha NaM je te pucovavannagA) ulane jo pUrvotpanna haiM (te NaM mahAkammA) ve mahAkarmaghAle haiM (tastha NaM je te pacchoracanagA) unameM jo yAdo utpanna hue haiM (te NaM appakaramA) ce alpakarmacAle haiM (le teNaTeNaM goyamA! bhavanapatinA AhAradinI vaktavyatA -(asurakumArANaM bhaMte / savve samAhArA ?) 3 pan / yA asu2bhAra samAna 22vA thAya cha 1 (eva) se mAre (savve vi) 55 (punchA) prazna (goyamA! No iNadvai samaDhe) gItama! ! 25 samaya nathI (se kegavaNaM bhaMte / evaM vuccai) 3 sAvan / // 424thI mema 4Aya che (jahA nerajhyA) nAzonA samAna (asurakumAraNaM bhaMte / savve samajhammA ) 3 - ! mayA masubhA2 samAna 4 41 che' (goyamA / No iNadve samaDhe) he gautama | 241 2A samaya nayI (se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai ?) 3 lagavan ! // 424thI mema 49vAya cha ? (goyamA / asurakumArA duvihA paNNattA) 3 gautama! masu24mA2 me 42 4aa cha ? (taM jahA) te mA 4Are (pucova vannagA ya pacchovavaNNagA ya) pUrvAtpanna mana pazcAtU 5nna (tatthaNaM je te pubyovavannagA) temA re pUrvAtpanna cha (teNaM mahAkammA) teso mahA bhavANA cha (tatyaNaM je te pacchovavannagA) temAmA re pachIthI 4-1 thaye cha (taNaM Apa kammA) tasA ga35 mA che (se teNaTreNaM goyamA ! evaM buccai) me 42Ne gIta | me 42vAyu cha (asurakumAro No savve samakammA) masu2
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 4 bhavanapatisamAnAhArAdinirUpaNam papannakAste khalu avizuddhavarNatarakAH, tatra khalu ye te pazcAdupapannakAste khalu vizuddhavarNatarakAH tat tenArthena gautama ! evamucyate-asurakumArAH khalu sarve no samavarNAH, evaM lezyAmapi, vedanAyAM yathA nairayikAH, avazeSa yathA nairayikANAm, evaM yAvat stanitakumArAH / suu04|| TIkA-atha asurakumArAdidaza bhavanapatInAM samAhArAdinavapadAnyadhikRtya prarUpayitumAha-'asurakumArANaM bhaMte ! savve samAhArA evaM satve vi pucchA ? he bhadanta ! amurakumArAH kiM sarve samAhArA:-tulyAhArA bhavanti ? evam - uktarItyA sarve'pi ki samAnazarIrAH samAH evaM vuccai) isa kAraNa he gautama ! aisA kahA gayA hai (asurakumArA No sabve samakammA) asurakumAra saba samAna karmavAle nahIM haiM (evaM vannalessAe pucchA) isI prakAra varNa aura lezyA kI pRcchA (tattha NaM je te puvyovavanagA) unameM jo pUrvotpanna haiM (te NaM avisuddhavannatarA) ve azuddhatara varNavAle hote haiM (tattha NaM je te pacchovacanagA) unameM jo bAda meM utpanna hue haiM (te NaM visuddha vaNNatarAgA) ve vizuddhatara varNavAle hote haiM (se teNaTeNaM goyamA ! evaM buccai) he gautama ! isa kAraNa aisA kahA jAtA hai ki (assurakumArA NaM savve No samavannA) saba asurakumAra samAna varNavAle nahIM hote haiM (evaM lessAe vi) isI prakAra legyA se bhI (veyaNAe jahA neraiyA) vedanA se nArakoM ke samAna (avasesa) zeSa kathana (jahA neraiyANaM) jaisA nArakoM kA (evaM jAva thaNiyakumArA) isI prakAra yAvata stanitakumAra / ___TIkArtha-aba asurakumAra Adi dasa bhavanapatiyoM kI samAnAhAra Adi nau padoM ko lekara prarUpaNA kI jAtI hai gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA sabhI asurakumAra samAna AhAravAle hote haiM ? isI prakAra kyA sabhI samAna zarIra vAle aura samAna zvAsocchavAsa bhA2 madhA samAna 4bhADAta nathI (evaM vanna lessAe pucchA) merI prahAra vAmana vezyAnI 2ch| (tatthaNaM je te puvvokvannagA) tabhA ra pUrvAtpanna cha (teNaM avisaddha vannatarA) ty| bhavizuddha vANA hAya cha (tatthaNaM je te pacchovavannagA) teyAmA pAsa yA utpanna yeta cha (teNaM visuddhavaNNataragA) to vizuddhata2 varSapaNA DAya cha (se teNaTheNa goyamA / evaM vuccai) 3 gautama ! se 24thI me upAya che , (asurakumArANaM savve No samavannA) maghA masumA2 samAna varNavANA nathI DAtA (evaM lessAe vi) se Are sezyA vize pazu (veyaNAe jahA neraiyA) vahanAthI nAnI samAna (avasesa) zeSa thana (jahA neraiyANaM) revA nAnA (evaM jAva thaNiyakumorA) se Are yAvat stanitabhAra TIkArya--have asurakumAra Adi daza bhavanapatinI samAnAhAra Adi nava padane laIne prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zuM badhA asurakumAra samAna AhAravALA hoya che ? e prakAre zuM badhA samAna zarIravALA ane samAna zvAsocchuvAsavALA hoya che.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 pramApanAstra nocchvAsaniHzvAsA asurakumArA bhavantIti pRcchA, bhagAnAi-goyamA !' he gautama ! 'NoiNaDhe samajhe nAyamarthaH samarthaH-saveM asurakumArA no samAhArAH, no vA samazarIrAH, na vA samocchvAsaniHzvAsA bhavanti, gautamastatra kAraNaM pRcchati-'se kepaTeNaM maMte ! evaM buccaiasurakumArA no samve samAhArA ?' he bhadanta ! tat-atha ke nArthena-kathaM tAvada evam-uktarItyA ucyate-asurakumArAH no sarve samazarIrAH, no sarve samocchyAsaniHzvAsA bhavantIti ? bhagavAnAha-'jahA neraiyA'yathA nairayikA pUrva pratipAditAstathaiva asurakumArA api pratipattavyAH, tathAca yathA kecana nairayikA mahAzarIrAH, kecana alpazarIrAH, tatra mahAzarIgaH bahuvarAn pudgalAn AhArayanti, ucchavAsatayA gRhanti niHzvAsatayA zuzcanti, alpazarIrAzca alpatarAn pudgalAn AhArayanti ucchavAsatayA gRhanti nivAsatapA muzcanti ata eva na te samAhArAH, vAle hote haiM ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, arthAt yaha vAta yukti saMgata nahIM hai| saba asurakumAra samAna AhAravAle, samAna zarIra vAle aura samAna ucchvAsa-niHzvAsa vAle nahIM hote haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki saya asurakumAra samAna AhAra vAle nahIM hote, samAna zarIra vAle nahIM hote tathA samAna ucchavAsa-nizvAsa vAle nahIM hote| ___ bhagavAna-jaise pahale nArakoM ke viSaya meM prarUmaga kiyA hai, usI prakAra asurakumAroM ke viSaya meM bhI prarUpaNa karanA cAhie, arthAt jaise koI nAraka mahAzarIra aura koI alpazarIra hote haiM, mahAzarIra nAraka paddhatara pudgaloM kA AhAra karate haiM, ucchvAsa ke rUpameM grahaNa karate haiM aura ni:zvAsa ke rUpameM tyAgate haiM tathA laghukAya nAraka alpatara pudgaloM kA AhAra karate haiM, alpatara zrI bhagavA--he gautama' A arthe samartha nathI, arthAta A vAta yuti saMgata nathI. badhA asurakumAra sAna AhAravALA, samAna zarIravALA ane samAna uvAsaniHzvAsavALA nathI hotA, zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! zA kAraNathI ema kahevAya che ke badhA asurakumAra samAna AhAravALA nathI detA, samAna zarIravALA nathI hotA, tathA samAna uDDavAsaniHzvAsavALA nathI detA? zrI bhagavana-jema pahelAM nArakanA viSayamAM prarUpaNa karI che, e prakAre asurakumAranA viSayamAM paNa prarUpaNA karavI joIe, arthAt jema keI nAraka mahAzarIra ane kaI a9pa zarIra hoya che, mahAzarIra nAraka ghaNu pudgalene ahAra kare che, ucchavAsanA rUpamAM grahaNa kare che ane nizvAsanA rUpamAM tyAge che tathA laghukAya nAraka a5tara pudgalene AhAra kare che, alpatara pudgalene uchavAsa rUpamAM grahaNa kare che ane jAtara -
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 4 bhavanapatisamAnAhArAdinirUpaNam no samazarIrAH, no vA samocchavAsa niHzvAsA bhavanti tathA kecana asurakumArA mahAzarIrAH, kecana alpazarIrA bhavanti tatra mahAzarIrA bahutarAn pudgalAn AhArayanti, ucchavAsatayA gRhNanti niHzvAsatayA muzcanti, alpazarIrA 'asurakumArA alpatarAn pudgalAn AhArayanti ucchavAsatayA muJcanti, niHzvAsatayA muzcanti ataeva na te'pi samAhArAH no vA samocchavAsa niHzvAsA bhavantIti bhAvaH, atredaM bodhyam-asurakumArANAmutkarSeNa mahAzarIratvaM saptahastapramANasvAtmakaM bhavadhAraNIyazarIrApekSayA bodhyam jaghanyenAlpazarIratvamagulAsaMkhyeyabhAgapramANatvAtmakamabaseyam, uttara vaikriyApekSayA punarutkarpaNa mahAzarIratvaM yojanalakSapramANatvam jaghanyenAlpazarIratvamaGgulAsaMkhyeyabhAgapramANatvamavaseyam, tatraite asurakumArA mahAzarIrA pudaloM ko ucchavAsa rUpa meM grahaNa karate haiM aura alpatara pudgaloM ko ni:zvAsa rUpa meM tyAgate haiM, ataeva ve samAna AhAravAle, samAna zarIra vAle aura samAna ucchavAsa-ni:zvAsa vAle nahIM hote, usI prakAra koI-koI asurakumAra mahAkAya hote haiM, koI-koI laghukAya hote haiM / jo mahAkAya haiM ve bahutara pudgaloM kA AhAra karate haiM, bahutara pudgaloM ko ucchvAsa ke rUpa meM grahaNa karate haiM, aura niHzvAsa ke rUpameM tyAga karate haiM / jo asurakumAra laghukAya hote haiM, ve alpatara pudgaloM kA AhAra karate haiM, alpatara pudgaloM ko ucchvAsa rUpa meM grahaNa karate haiM aura alpatara pudgaloM ko ni:zvAsa rUpameM tyAgate haiM / ataeva ve bhI samAna AhAra vAle nahIM haiM, samAna ucchavAsa-nizvAsa vAle bhI nahIM hai| yahAM yaha samajhalenA cAhie ki asurakumAroM kA adhika se adhika baDA zarIra sAta hAtha kA hotA hai, bhavadhAraNIya zarIra kI apekSA se yaha pramANa hai| jaghanya pramANa aMzula ke asaMkhyAtaveM bhAga kA jAnanA cAhie / uttaravaiphiya kI galene ni:zvAsarUpamAM tyAge che, tethI ja teo samAna AhAravALA, samAna zarIravALA ane samAna ucchavAsa niHzvAsavALA nathI hotA. eja prakAre kaI kaI asurakumAra mahAkAya hAya che, keI ke laghukAya hoya che. je mahAkAya che teo ghaNA pagale AhAra kare che, ane ghaNuM pudgalene ucchavAsa rUpamAM grahaNa kare che, ane niHzvAsanA rUpamAM tyAge che. tathA je asurakumAra laghukAya che teo alapatara pudgalene AhAra kare che, alpatara pu ne ucchavAsa rUpamAM grahaNa kare che, alapatara pudgalene niHzvAsarUpamAM tyAge che. tethI ja teo paNa samAna AhAravALA nathI hotA. samAna uzvAsavALA-niHzvAsavALA paNa nathI hotA. ahIM e samajI levuM joie ke asurakumAronuM adhikathI adhika moTuM zarIra sAta hAthanuM hoya che bhavadhAraNIya zarIranI apekSAe A pramANa che. jaghanya pramANa AMgaLane asaMkhyAtame bhAga jANa joIe uttara vaikiyanI apekSAe utkRSTa eka lAkha jana ane jaghanya AgaLanA asaMkhyAmA bhAganuM temanA zarIranuM pramANa hoya che. e ma05
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAstre bahutarAn pudgalAn AhArayantItyAdirItyA UhanIyam, gautamaH pRcchati-'amurakumArA NaM bhaMte ! savve samakAmA ?' he bhadanta ! amukumArAH khalu sarve ki samakarmANo bhavanti ? bhagavAnAha-'goyaSA !' he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samartha:-sarve asurakumArAH samAnakarmANaH ityevamarthoM no yuktyopapannaH, tatra gautamaH pRcchati-'se keNaDhe NaM bhaMte ! evaM dhuccai-asurakumArA no sabve samajhammA ?' he bhadanta ! tat-atha ke nArthena-kathaM tAvad evam - uktarItyA ucyate-asurakumArAH no sarve samAnakarmANa iti ? bhagavAnAha-'goyamA!' he gautama ! amurakumArA duvihA paNattA' asurakumArA dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA-punyovavanagAya pacchovavanagAya' tayathA-pUrvopapannakAzca pazcAdupapannakAca, tatra nairayikApekSayA viparIta pratipAdayati-tattha NaM je te pubdhovavannagA te NaM mahAkammA tatra khalu pUrvoyapanna pazcAdupapannAnurakumArANAM madhye ye te pUrvopapannakA amurakumArAH santi te khalu mahAkarmANo bhavanti 'tastha NaM je te pacchovavannagaH teNaM appakammA' tatra khalu-pUrvotpanna pazcAdutpannA apekSA utkRSTa eka lAkha yojala aura jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kA unake zarIra kA pramANa hotA hai| isa prakAra jo asurakumAra jitane baDe zarIra hote haiM ve utane hI adhika pudagaloM ko AhAra ke rUpa meM grahaNa karate haiM aura jo jitane laghu zarIra vAle haiM ve utane hI kama pudagaloM ko grahaNa karate haiM, ityAdi samajhalenA caahie| gautamasvAmI-kyA sabhI asurakumAra samAna karmavAle hote haiM ? / / bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM, arthAt yaha vAta yuktisaMgata nahIM hai| gautamasvAmI he lagavan ! kisa kAraNa aisA kahA jAtA hai ki saba asura kumAra samAna karma vAle nahIM hote| bhagavAn-he gautama ! asurakumAra do prakAra ke hote haiM-pUrvotpanna arthAt pahale paidA hone vAle aura pazcAdatpanna arthAt bAda meM utpanna hone vaale| inake viSaya meM nArakoM kI apekSA viparIta pratipAdana kiyA jAtA hai-ukta donoM prakAre je asurakumAra jeTalA moTA zarIravALA hoya che teo teTalA adhika pudgalene AhAranA rUpamAM grahaNa kare che ane je jeTalA laghu zarIravALA che, teo teTalAja ochA pudgalene grahaNa kare che, ItyAdi samajI levuM joIe zrI gautamasvAmI-he bhagavan! zuM badhA asurakumAra samAna karmavALA hoya che? zrI bhagavAna-he gautama ! A artha samartha nathI, arthAt A vAta yukti saMgata nathI. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! zA kAraNe ema kahevAya che ke badhA asurakumAra samAna karmavALA nathI hotA? zrI bhagavAna-he gautama! asurakumAra be prakAranA hoya che-pUrvotpana arthAta pahelA peidA thanArA ane pazcAduna arthAta pachIthI utpanna thanArA. temanA viSayamAM nArakenI apekSAe viparIta pratipAdana karAya che-helA ane prakAranA asurakumAromAM je paN
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 4 bhavanapatisamAnAhArAdinirUpaNam 35 surakumArANAM madhye ye te pazcAdutpannakA asurakumArAH santi te alpakarmANo bhavanti, ___ atha pUrvotpannA nairayikA alpakarmANaH,pazcAdutpannAstu mahAka rmANaH pratipAditAH, asurakumArAH punaH pUrvotpannAH mahAkarmANaH,pazcAdunnAstu alpakarmANa iti vaiSamye kiM vIjamiticedabocyate-apTharakumArAstAvat svabhavAduvRttAH santastiryagyonikeSu manuSyeSu cotpadyante, tatra tiryagyonikaSu utpadyamAnAH kecana pRthivyavvanaspatirUpaikendriyelu utpadyante, kecana paJcandriyeSu tiryagyonipu manuSyeSvapi cotpadyamAnAH karmabhUmigarbhavyutkrAntikamanuSyeSu utpadyante no akarmabhUmikasaMmUchimamanuSyeSu, tatrApi paNmAsAvazepAyukAzca santaH pArabhavikamAyurvaprakAra ke asurakumAroM meM jo pUrvotpanna haiM, ve mahA karma vAle hote haiM aura jo pazcAtU-utpanna haiM arthAta bAda meM paidA hue haiM, ve alpakarma vAle hote haiN| zaMkA-nArakoM ke viSaya meM kahA gayA thA ki jo nAraka pUrvotpanna hote haiM ve alpakarmA hote haiM aura jo pazcAt-utpanna haiM, ve mahA karmA hote haiM, kintu asurakulAra jo pUrvotpanna hote haiM unheM mahAkarmA kahA gayA hai aura jo pazcAdutpanna haiM unheM alpakarmA kahA hai, isa viSamatA kA kyA kAraNa hai ? . samAdhAna-asurakumAra apane bhava kA tyAga karake yA to tiyacayoni meM utpanna hote haiM athavA manuSyayoni meM / tirthacayoni meM utpanna hone vAloM meM se koI-koI pRthvIkAya, apkAya yA vanaspatikAya meM bhI utpanna hote haiM, koI paMcendriya tiyacoM meM bhI utpanna hote haiM tathA jo manuSyoM meM utpanna hote haiM ve karmabhUmi ke garbhaja manuSyoM meM utpanna hote haiM, akarmabhUmija aura saMmRcchima manuSyoM meM utpanna nahIM hote| vahAM chaha mahInA Ayu zeSa rahane para parabhava saMbaMdhI Ayu kA bandha karate haiN| parabhava saMbaMdhI Ayu ke bandha ke samaya ekAnta che, teo mahAkarmavALA hoya che ane je pazcAdupanna che arthAta pAchaLathI pedA thayela che, teo alpakarmavALA hoya che zakA-nArakenA viSayamAM kahyu hatu ke je nAraka pUrvotpanna hoya che teo apakarmo hoya che ane je pazcAta utpanna che teo mahAkamAM hoya che, paraMtu asurakumAra jetpanna hoya che, teone mahAkarmA kahela che ane je pazcAdunyana che teone alpaka kahela che, A viSamatAnuM zuM kAraNa che? tenuM samAdhAna-asurakumAra pitAnA bhavane tyAga karIne agarate tiryacanimAM utpanna thAya che athavA manuSya nimAM, tirya ca nimAM utpanna thanArAomAMthI kaI ke pRthvIkAya, aSkAya, agara vanaspatikAyamAM paNa utpanna thAya che, keI paMcendriya tiya emAM paNa utpanna thAya che ane je manuSyamAM utpanna thAya che, teo karmabhUminA garbhaja manuSyamAM utpanna thAya che, akarma bhUmimAM ane saMmUrNima manuSyamAM utpanna nathI thatAM. tyAM AgaLa cha mahInAnuM Ayu zeSa rahe tyAre parabhava saMbaMdhI AyunuM bandhana
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAsUtra dhnanti, pArabhavikAyurvandhakAle ca ekAntatiryagyogyA ekAntamanuSyayogyA vA prakRtIrUpacinvanti ata eva pUrvotpannakA asurakumArAH mahAkarmatarA bhavanti, ezcAdutpamakAH punaramarakumArA nAdhatve'pi pArabhavikAyurvaghnanti no vA tiryagyonika manuSyayogyAH prakRtI rupacivanti, tasmAtte alpakarmatarA bhavanti, iti bhAvaH, pratakamupasaMharabAha-'se teNaDhe NaM goyamA ! evaM buccai- amurakumArA No savve samajhammA' he gautama ! tat-atha tenArthena evam-uktarItyA ucyate-asurakumArA no sarve saba karmANo bhavantIti, 'evaM vanalessAe pucchA' evam-samakarmavadeva varNalezyayorapi pRcchA, tathAca asurakRmArAH kiM sarve samavarNA bhavanti ? nAyamarthaH samarthaH, tat kenArthena evamucyate-asurakumArAH sarve no samavarNA iti ? amurakumArA dvividhAH prajJaptA:-pUrvotpannakAca, pazcAdutpanna kAca, 'tattha NaM je te puvyovavannagA teNaM avisuddhavannatarAgA' tatra khalu-pUrvotpanna pazcAdutpannAsurakumArANAM madhye ye te pUrvopapannakA surakumArAste tiryaMcayogya athavA ekAnta manuSya yogya pravRttiyoM kA upacaya karate haiM / isa kAraNa pUrvotpanna asurakumAra mahAkarma vAle hote haiN| kintu jo asurakumAra bAda meM utpanna hue haiM unhoMne abhI taka parabhava kI Ayu nahIM bAMdhI hai aura na tiryaMca yA manuSya ke yogya prakRtiyoM kA upacaya kiyA hotA hai, isa kAraNa ve alpatara karmavAle hote haiM / ava prakRta kA upasaMhAra karate haiM-gautama ! isa kAraNa aisA kahA jAtA hai ki sabhI asurakumAra samAna karma vAle nahIM hote / jaise samAna karma meM ke viSaya prazna kiyA gayA hai, usI prakAra varNa aura lezyA ke saMbaMdha meM bhI prazna samajha lenA cAhie, jaise-kyA sabhI asurakumAra samAna varNa, vAle hote haiM ? uttara-'gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / gautama"kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki saba asurakumAra samAna varNa vAle nahIM hote ?' bhagavAn-'asurakumAra do prakAra ke hote haiM-pUrvotpanna aura pshcaatkare che. parabhava saMbadhI apyunA bandhanA samaye ekAnta tiya ca ce5 athavA ekAnta manuSya gya prakRtine upacaya kare che. e kAraNe pUrvotpanna asurakumAra mahAkarmavALA hoya che. paraMtu je asurakumAra pachIthI utpanna thAya che, teone haju sudhI parabhavanuM Ayu nathI hatuM ane tiryaMca ke manuSyane yogya prakRtine upacaya karyo hato nathI. e kAraNe teo alapatara karmavALA hoya che have prakRtine upasaMhAra kare che he gItamae kAraNe evuM kahevAya che ke badhA asurakamAra samAna karmavALA nathI hotA. je samAna karmane viSayamAM prazna karAyela che, eja prakAre varNa ane vezyAnA sambandhamAM paNa prazna samajI levuM joIe, jemake-zuM badhA asurakumAra samAna varNavALA hoya che? uttara-gautama ! A artha samartha nathI. gautamasvAmI zA kAraNathI ema kahevAya che ke badhA asurakumAra samAna varNavALA nathI hatA? zrI bhagavAna- "asurakumAra be prakAranA hoya che-pUrvotpanna ane pazcapa je
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 17 0 4 bhavanapatisamAnAhArAdinirUpaNam 37 khalu avizuddhavarNatarakAH- vizudrataravarNA bhavanti, 'tattha NaM je te pacchovavanagA te NaM visu'ddhavamnnatarAgA' tatra khalu - pUrvotpannapazcAdutpannAsurakumArANAM madhye ye te pazcAdutpannakA asurakumArAste khalu vizuddhavarNatarA bhavanti, pUrvoktanairayikApekSayA vaiSamye vIjantu amarakumArANAM prazastavarNanAmno bhavApekSaH zubha utkaTAnubhAgodayo bhavati saca pUrvotnAsurakumArANAM puSkalaH kSayaM prAptaH, taha pUrvotpAkA avizuddha taravarNA vyapadizyante, pacAdutpannakAnAntu nAdyatve'pi prabhUtAvAsAyodaya nirjIrNa iti te vizuddhataravarNA vyapadizyante, tadupasaMharannAha'se teNadveNaM goyamA ! evaM buccara - asurakumArANaM sacce No samavannA' he gautama! tatatha tenArthena evam-u - uktarItyA ucyate- -yat-asurakumArAH khalu sarve ko samavarNA bhavanti, 'evaM lessAe vi' evam-varNavadeva lezyA'pi asurakumArANAM vaktavyA, tathAca pUrvotpannA asurakumArAH avizuddhataralezyA bhavanti, paJcAdutpannAstu vizuddhataralezyA bhavanti, tatra kAraNantu utpanna jo pUrvotpanna haiM ve avizuddhatara varNa vAle hote haiM / jo pazcAt utpanna haiM ve vizuddhatara varNa vAle hote haiM / pUrvoka nArakoM se asurakumAroM meM yaha jo fareer hai isakA kAraNa yaha hai - asurakumAroM meM, bhava ke kAraNa prazasta varNa nAma karma ke tIvra zubha anubhAga kA udaya hotA hai / pUrvAtpanna asurakumAroM kA vaha zubha anubhAga bahuta-sA kSaya ho cukatA hai, isa kAraNa pUrvotpanna asura kumAra avizuddhatara varNa vAle hote haiM, kintu jo asurakumAra bAda meM utpanna hue haiM, unakA varNa nAma karma ke zubha anubhAga kA bahubhAga kSINa nahIM hotAusakA adhikAMza vidyamAna hotA hai, ata eka ve vizuddhatara varNa vAle hote haiM / isa kAraNa he gautama! aisA kahA jAtA hai ki sabhI asurakumAra samAna varNa vAle nahIM hote haiM / varNa ke samAna asurakumAroM kI bezyA bhI lamajhanI cAhie / isa prakAra pUrvotpanna asurakumAra avizuddhatara vezyA vAle hote haiM aura pazcAt utpanna pUrve tpanna che te azuiddhatara varNavALA hoya che, je pazcAt utpanna che tee vizuddhatara varNavALA hAya che. pUrvokta nAkAthI asurakumAromAM A je viSamatA che, tenuM kAraNu e je-asurakumAromAM, bhavanA kAraNe prazasta varNa nAma karmAMnA tIvra zubha anubhAganA udaya thAya che. pUrvAMtpanna asurakumAzenA te zubha anubhAga chelRA kho kSaya thaI gaelA che. e kAraNe pUrvAMtpanna asurakumAra aviSNuddatara varNavALA hAya che, parantu je asurakumAro pachIthI utpanna thayela che, temanA vaNuM nAma DhanA zubhra anubhAganA bahubhAga kSINa nathI thayeA hAtA tenA adhikAza vidyamAna hAya che tethI ja tee vizuddhatara varNavALA hAya che. e kAraNe ke gautama ! evu kahevAya che ke badhA asurakumAra samAna vartuvALA nathI hotA. vanA samAna asurakumAronI lezyA paNa samajavI joIe. e prakAre pUrvI panna asurakumAra avizuddhatara vaizyAvALA DAya che ane pazcAt-utpanna thayela asurakumAre
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAstra pUrvotpannairasarakumAraiH puSkalAni tIvrAnubhAgAni lezyAdravyANi utpAdasamayAdArabhyaiva anu. bhUyAnubhUya kSayaM prApitAni alpAni ca mandAnubhAgAni lezyAdravyANi avaziSyante tasmAtpUrvotpanna kA avizuddhalezyAH, pazcAdutpannakAH punastaviparyayAd vizuddhalezyA bhavantIti bodhyam 'veyaNAe jahA neraiyA' vedanAyAM tAvadasurakumArA yathA nairayikA uktAstathA vaktavyAH, 'avasesaM jahA neraiyA NaM' avazepara-amurakumArANAM kriyAsvarUpamAyuH svarUpaJca yathA nairayikANAM pratipAditaM tathaiva pratipAdanIyam, 'evaM jAva thaNiyakumArA' evam-amurakumArAiva yAvat-nAgakumArAH, suparNakumArAH, agnikumArAH, vidyutkumArAH, udadhikumArAH, dvIpakumArAH, dikkumArAH, pavanakumArAH, stanitakumArAzca vaktavyAH // sU0 4 // pRthivIkAyikAdi samAhArAdivattAvyatA / mUlam-puDhavIkAiyA AhArakamsavaNNalessAhiM jahA neraiyA, puDha. vikAiyA lavve samaveyaNA ? haMtA, goyalA! savve vasaveraNA, se keNahae asura kumAra vizuddhatara lezyA vAle hote haiN| isakA kAraNa yaha hai ki-jo asurakumAra pahale utpanna hue haiM, unhoMne apanI utpatti ke lamaya se hI tIvra anubhAga vAle lezyAdravyoM ko bhoga-bhoga kara unakA bahuta bhAga kSaya kara diyA hai| aba unake manda anubhAga vAle alpa lezyA drama hI zeSa rahe haiN| ila kAraNa pUrvotpanna asurakumAra abhizuddha legabAle hote haiM aura pazcAta utpanna unase viparIta hone ke kAraNa vizuddhalara lezyA pAle hote haiN| vedanA ke viSaya meM asumakumAroM ko karAcyA nArakoM ke samAna samajhanI cAhie / zeSa arthAt kriyA aura Ayu kA svarUpa bhI nArakoM ke sadRza hI kahanA cAhie / aura jaisI prarUpaNA asurakumAroM kI kI gaI hai vaisI hI nAga. kumAroM kI, suvargakumAro kI, agnikumAroM kI, vidyutmAro kI, bIpakumAro kI, dikkumAroM kI, pavanakumAro kI tathA stanitakumAroM kI karanI caahie| vizuddhatara lezyAvALA hoya che. enuM kAraNa e che ke je asurakumAra pahelA utpanna thayela che, teoe pitAnI utpattinA samayathI ja tIvra anubhAgavALA lezyA dravyone bhogavI bhogavIne temane ghaNe bhAga kSaya karI nAkhela hoya che. have temanA sanda anubhAgavALA alpa lezyA dravya ja zeSa rahe che. e kAraNe pUrvotpanna asurakumAra avizuddha vezyAvALA hoya che ane pazca ta utpanna temanAthI viparIta hovAne kAraNe vizuddhatara zyAvALA hoya che. | vedanAnA viSayamAM paNa asurakumAronI vaktacaMtA nArakanA samAna samajavI joIe. zeSa arthAt phiyA ane AyunuM svarUpa paNa nArAnA sadaza ja kahevuM joIe. ane jevI prarUpaNa asurakumAronI karelI che, tevI ja nAgakumAronI, suvarNakumAronI, agnikumAronI vighakumAronI, udadhikumAronI, dIpakumAronI, diphakamAronI pavanakumAronI tathA svanitakamAronI karavI joIe.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAimicchAdiTI yA AyAvAmA! evaM rakha pramai yodhinI TIkA pada 17 sU0 5 pRthvIkAyikAdInAM samavedanAdinirUpaNam 39 TreNaM bhaMte ! evaM vucai-puDhavikAiyA savve samaveyaNA ? goyamA ! puDhavikAiyA savve asannI asannIbhUyaM aNiyayaM veyaNaM veyaMti, se teNaTreNaM goyamA ! puDhavikAiyA savve samaveyaNA, puDhavikAiyANaM bhaMte ! savve samakiriyA ? haMtA, goyamA ! puDhavikAiyA savve samakiriyA, se keNaTreNaM bhaMte! evaM vuccai puDhavikAiyA lavve samakiriyA ? goyamA! puDhavikAiyA lavye mAimicchAdiTTI teliM NizyAo paMcakiriyAo kajjaMti, taM jahA-AraMsiyA, pariggahiyA, lAyAvattiyA, appaccakkhANa kiriyA, micchAdasaNavattiyA ya, se legaTeNaM goyamA ! evaM vuccaipuDhavikAiyA savve samakiriyA, jAva cauridiyA, paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA, gavaraM kiriyAhiM sammadiTTI micchadiTThI sammAmicchaTTiI' tatthaNaM je te sammadivI te duvihA paNNattA, taM jahA-asaMjayA ya, saMjayAsaMjayA ya, tattha Na je te saMjayAsaMjayA tesiM NaM tinnikirIyAo kati, taM jahA-AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, tattha NaM je asaMjayA tesi NaM cattAri kiriyA kajjati, taM jahAAraMbhiyA, pariNahiyA, mAyAvattiyA, apaJcakkhANa kiriyA, tattha NaM je te micchAdiTThI je ya lamsAmicchAdiTTI teli NaM NiyaiyAo paMcakiriyAo kajjati, taM jahA-AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaccakavANakiriyA, micchAdasaNavattiyA, sesaM ta ceva ||suu05|| chAyA-pRthivIkAyikAH AhArakarmavarNa lezyAbhiryathA nairayikAH, pRthivIkAyikAH sarve samavedanAH ? hanta, gautama ! sarve samavedanAH, tat kenArthena eva mucyate -pRthivIkAyikAH pRthvI kAyAdi kI vaktavyatA zabdArtha-(puDhadhikAiyA AhArakammavaNNalelsAhiM jahA neraiyA) pRthvIkAyika AhAra, karma, varNa aura lezyA se nArakoM ke samAna (puDhavikAiyA savve samaveSaNA ?) kyA saba pRthvIkAyika samAna vedanA vAle haiM ? (haMtA, goyamA ! pRthvIkAyAdinI vaktayatA zahAtha-(puDhavikAiyA AhAra kammavaNNalessAhiM jahA neraiyA) pRthvI4i mA 2 4ma, varSa bhane zyAthI nA23 samAna (puDhavikAiyA savve samaveyaNA') zu mayA pRthvIya samAna nA cha 1 (haMtA goyamA ! savve samaveyaNA) hai| gautama ! mayA
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathApanAsUtre sarve samavedanAH 1 gautama ! pRthivIkAyikAH sarve asaMjJinaH asaMjJibhUtAm aniyatAM vedanA vedayanti, tat tenArthena gautama ! pRthivIkAyikAH sarve samavedanAH, pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! sarve samakriyAH ? hanta, gautama ! pRthivIkAyikAH sarve samakriyAH, tat kenArthena eva mucyate-pRthivIkAyikAH sarve samakriyAH ? gautama ! pRthivIsAyikAH sarve mAthimithyA dRSTaya steSAM niyatAH paJca kriyAH kriyanne, tadyathA-ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, savve samaveyagA) hAM, gautama ! saba samAna vedanA bAle haiM (le keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-puDhavikAiyA savve samaveyaNA) he bhagavan ! kisa kAraNa aisA kahA jAtA hai ki saba pRthvIkAdhika samAna vedanA vAle haiM ? (goyamA ! puDhaSikAiyA savve asannI) he gautama ! saba pRthvIkAyika asaMjJI haiM (asannibhUyaM aNiyayaM veyaNaM veyaMti) asaMjJibhUta aniyata vedanA vedate haiM (se tegaDeNaM goyamA ! puDhapikAcyA savve samaveSaNA) isa kAraNa se gautama ! saba pRthvIkAyika samavedanA vAle hote haiN| ___ (puDhavikAjhyA NaM te ! labdhe samasiriyA ?) he agavan ! saba pRthivIkAyika kyA samAna phrithA vAle hote haiM ? (haMtA moyamA ! puDhavikAiyA savve samakiriyA) hAM gautama ! saba pRthvIkAthika samAna kriyA kAle hote haiM (se kegaTeNaM bhaMte ! evaM vRccai-puDhavikAiyA savve samakiriyA) he agavana ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki saba pRthvIkAyika samAna kriyA vAle haiM ? (goyamA! puvikAyA sabve) sabhI pRthvIkAdhika (bAimicchAdiTThI) mAthI-mithyAdRSTi haiM (tesiMNiyajhyAo paMcakiriyAo kajjati) unako nizcaya se pAMca kriyAeM hotI hai (taM jahA-AraMbhiyA, parigariyA, mAmAvattiyA, apaccakhANakiriyA, micchA dasaNavattiyA ya) de isa prakAra-AraMbhikI, pArivAnikI, yApratyayA, apratyA samAna vanAvaza che (sekeNaTeNaM bhaMte / evaM buccai-puDhavikAiyA savve samavevaNA ?) 3 bhagavan ! // 420 mema 495 cha , yA vIyi samAna vanA cha (goyamA ! puDhavikAiyA savve asannI) he gautama | // pRthvI thi4 25sI (asannibhUyaM, aNiyayaM veyaNaM veyaMti) msjnyibhuu| maniyata / sAga cha (se teNadeNaM goyamA ! puDhavikAiyA savve samaveyaNA) ye 42Ne he gautama | dhA pRthvIya samavedanAvANA thAya cha / (puDhavikAiyANaM bhaMte ! savve samakiriyA?) 8 sAvan / AdhA pRthvI yi zu sabhAna ThiyAvANA uya che ? (haMtA goyamA! puDhavikAiyA savve samakiriyA) / gautama | mayA 4144 samAna ThiyAvA DAya che (se keNadeNaM bhaMte ! evaM buccai-puDhavikAIyA savve sama kiriyA) 3 sapana thA 424thI mema hevAya cha hai mA pRthvI samAna yAvA cha ? (goyamA! puDhavikAIyA savve) he gautama | wdhA pRthvIya (mAi micchAdiTTho) bhAyI bhiyATa cha (tesi NiyaiyAo paMcakiriyAo kaja ti) tabhane nizcayathI pAya yaaye| thAya che (taM jahA AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAbattiyA, apaccakanANakiriyA, micchA
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 prameyavAdhinI TIkA pada 17 sU0 5 pRthvIkAyikAdInAM samavedanAdinirUpaNam apratyAkhyana kriyA, mithyAdarzanapratyayA ca, vat tenarthe na gautama ! eva mucyate-pRthivIkAyikAH sarve samakriyAH, yAvat caturindriyAH, paJcendriyatiyagyonikA yathA nairayikAH, navaraM kriyAbhiH sara egdRSTayo mithyAdRSTayaH, samyagmithyAdRSTayaH, tatra khalu ye te samyagdRSTayaste dvividhAH prajJaptAH, taghathA-asaMyatAzca saMyatAsaMyatAca, tatra khalu ye te saMyatAsaMyatA stepAM khala tisraH kriyAH kriyante dadyadhA-ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, tatra khalu ye asaMyatA stepAM khalu catasaH kriyAH kriyante, tadyathA-ArambhikI pArigrahikhyAnakriyA aura mithyAdarzana pratyayA (se leNaTeNaM goyamA ! evaM buccA isa kAraNa le he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki (udavikAiyA tanne samakiriyA) pRthvIkAyika saba samAna kriyA vAle haiM (jAba cauridiyA ) cauindriya paryanta / __(paMciMdiyatirikkhajoNiyA) paMcendriya liyaMcayoni bAle (jahA neraiyA) nArakoM ke samAna (navara) vizeSa (kiriyAhi) kriyAoM se (samaviThThI) samyagdRSTi (micchaddiThThI) mithyAdRSTi (sammAbhicchaddihI) sampamithyAdRSTi mizradRSTi (tatya NaM je te lamsadihI) unameM jo samyagdRSTi haiM (te duvihA paNNattA) ve do prakAra ke kahe haiM (taM jahA asaMjatA ya saMjayAsaMjayA ya) asaMyata aura saMyatAsaMyata (tattha NaM je saMjayAsaMjayA ya) unameM jo saMyatAsaMyata arthAt dezasaMyamI haiM (tesi NaM tinni kiriyAo kajjati) unako tIna kriyAeM hotI haiM (taM jahA AraMbhiyA, pariggadiyA, mAyAvattiyA) ve isa prakAra-AraMbhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA (tattha NaM je asaMjatA) unameM jo asaMyata haiM (tesiM NaM cattAri kiriyA kajjati) unako cAra kriyAeM hotI haiM (laM jahA~-AraMbhiyA, dasaNavattiyA ya) to mA 542-2 mizrI, pAriyaliTI, mAyApratyayA, pratyAbhyAna yA mane mithyAzana pratyayA (se teNaTeNaM godamA ! evaM vuccai) ye 41294thI gautama ! me 43pAya cha 3 (puDhavikAiyA sabbe samakiriyA) 2vIya4 mA samAna yAvA che (jAva cauri diyA) yAvat yaturindriya paryanta (paMci diya nirikkhajoNiyA) 5yendriya tiyaya yonimA (jahA neraiyA) nAnI samAna (navara) vizeSa (kiriyAhi ) miAthI (sammadiDhI) sabhyaSTi (micchaTThiI) bhithyA dRSTi (sammA micchaTThiI) sabhyabhiyA2-bhicie (tatyaNaM je te sammaTThiI) tamAma ra sabhyaSTi cha (te duvihA paNNattA) tasA meM prA2nA 4 (taM jahA-asaMjatAya saMjayAsaMjayAya) sa yata bhane sa yatAsayata (tatthaNaM je te saMjatAsaMjatA) tayAmAM re sayatA sayata ..t 4 sayabhI che (tasiNaM tinni kiriyAo kaja ti) temAne trA jiyaaye| thAya cha (taM jahA-AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA) te 2 -mAra mizrI, pAriyAlisa, bhAyApratyayA (tatthaNaM je asaMyatA) tesomA 2 AA yata che (tesiNaM cattAri kiriyA kanjaMti) temana yAra kiyA thAya che (taM jahA-AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAva na0 6
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara mahApAtre kI, mAyApratyayA, apratyAkhyAnakriyA, tatra khalu yete mithyAdRyo ye ca samyagmithyAdRSTayasteSAM khalu niyatAH paJca kriyAH kriyante tadyathA - ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAnakriyA. mithyAdarzanapratyayA, zeSaM taccaiH // sU0 5 // TIkA - atha pRthivIkAyikAdInAM samAhArAdikamadhikRtya prarUpayitumAha - 'puDhavikAiyA AhArakammavanna lessAhiM jahA neraDyA' pRthivIkAyikAH AhArakarmavarNalezyAbhiryathA nairayikA: pratipAditAstathA vaktavyAH tathA ca pRthivIkAyikAnAmAhArAdicatuSTaya viSayakA abhilApAH nairayikANAmiva abhidheyAH, gautamaH pRcchati - ' puDha vikAiyA sacce samaveyaNA ?' parigahiyA, mAyAvatiyA, apaccakakhANakiriyA ) ve isa prakAra - AraMbhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAnakriyA (tattha NaM je te micchAdiDDI) unameM jo mipAdRSTi haiM (je ya sammAmicchaddiDI) aura jo mizradRSTi haiM ( tesi NaM piiyAo) unako nizcaya se (paMcakariyAo kajaMti) pAMca kriyAeM hotI hai (taM jahA ) ve isa prakAra (AraMbhiyA) AraMbhikI (pariggahiyA) pArigrahikI ( mAyAvattiyA) mAyApratyayA (apaccakkhANa kiriyA ) apratyAkhyAnakriyA (micchA saNavattiyA) mithyAdarzanapratyayA (setaM taM veva) zeSa vahI / TIkArtha - aba pRthvIkAyika Adi jocoM ke samAna AhAra Adi kI prarUpaNA kI jAtI haiM AhAra, karma, varNa aura lezyA kI apekSA jisa prakAra nArakoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai, usI prakAra pRthvIkAyikoM kI prarUpaNA samajhalenI cAhie / anaeva nArakoM ke AhAra Adi cAroM ke saMbaMdha meM jaisA kathana hai, vaisA hI pRthvIkAyikoM kA kathana karanA cAhie / gautamasvAmI - he bhagavan ! kyA sabhI pRthvIkAyika samAna vedanAvAle haiM ? ttiyAM-apaccakkhaNakiriyA) te yA are - bhAraliDI, pArithiAhiDI, bhAyApratyayA, apratyAdhyAnaDiyA (tatthaNaM je te micchAdiTThI) teyAmAM ne mithyAdRSTi hai (je ya sammAmicchA diTThI) gate re mizra dRSTi che (tesiNaM NiyaiyAo) temane nizcayathI (paMca kiriyAo kajjaMti) pAntha DiyAgo thAya che (taM jahA) te yA aThAre (AraMbhiyA) Ara liDI (parigga hiyA) pArizrAddhiDI ( mAyAvattiyA) bhAyA pratyayA (apaccakkhANa kiriyA) apratyAkhyAna DiyA (micchAdasaNavattiyA) bhithyA darzana pratyayA (sesaM taM ceva) zeSa tebha TIkA -uve pRthvIkAki Adi jIvanI samAna ahAra AdinI prarUpaNA karAya che AhAra, ka, va ane lezyAnI apekSAe je prakAre nArakenuM nirUpaNa karyuM che, teja prakAre pRthvIkAyikAnI prarUpaNA samajI levI joI e tethI ja nAradanA AhAra Adi cArenA sambandhamAM jevu kathana che, tevu ja pRthvIMkAyikAnuM kathana karavu joie. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zu khadhA pRthvIkAyika samavedanAvALA che ?
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 5 pRthvIkAyikAdInAM samavedanAdinirUpaNam pRthivI kAyikAH kiM sarve samavedanA bhavanti ? bhagavAnAha-'haMtA, goyamA ! savdhe samaveyaNA' he gautama ! inta-satyam pRthivIkAyikAH sarve samavedanA bhavanti, gautamaH pRcchati'se keNaTe NaM bhaMte ! evaM vuccai-puDhavikAIyA savve samaveyaNA ? he bhadanta ! tat-atha kenAthena-kathaM tAvad evam-uktarItyA ucyate-pRthivIkAyikAH sarve samavedanA bhavanti ? bhagAnA ha-'goyamA !' he gautama ! 'puDhavikAiyA savve asannI asabhibhUyaM aNiyayaM veyagaM veyaMti' pRthivIkAyikAH sarve asaMjJino mithyAdRSTayo'manaskA vA bhavanti, asaMjJi bhUnAm aniyatAM vedanAM vedayanti; vedanA manubhavanto'pi na pUrvopAttAzubhakarmapariNatiriyamityAgacchanti, teSAM mithyA dRSTibAda amanaskatvAdveti bhAvaH / prakRtamupasaMharanAha-'se teNa: TeNaM goyamA ! puDhavikAiyA save samaveyaNA' he gautama ! tat-atha tenArthena pRthivIkAyikAH sarve samavedanA bhavanti, gautamaH pRcchati-'puDhadikAiyA NaM bhaMte ! savve samakiriyA !" he bhadanta ! pRthivIkAyikAH khalu sarve kiM samakriyAH- samAnakriyA bhavanti ? bhagavAnAha'haMtA, goyamA ! he gautama! hanta-satyam 'puDhavikAiyA savve samakiriyA' pRthivIkAyikAH sarve samakriyAH bhavanti, gautamastatra pRcchati 'se kegaTeNaM evaM vuccai-puDha vikAiyA sanve bhagavAn-he gautama ! hAM, sabhI pRthvIkAyika samAna vedanAvAle hote haiN| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA gayA hai ki saba pRthvIkAyika samAna vedanAvAle haiM ? bhagavAn-he gautama ! sabhI pRthvIkAyika asaMjJI arthAt miyAdRSTi athavA amanaska hote haiN| ve asaMjJibhUta aura aniyata vedanA kA vedana karate haiN| tAtparya yaha hai ki vedanA kA anubhava karate hue bhI ve nahIM samajha pAte ki yaha mere pUrvopArjita azubha karmakA pariNAma hai, kyoMki ve asaMjJI aura mithyA. dRSTi hote haiN| ___gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA sabhI pRthvIkAyika samAna kriyAvAle hote haiM ? zrI bhagavAna - gautama! hA, badhA pRthavIkAyika samavedanAvALA hoya che zrI gautamasvAmI-he bhagavan! zA kAraNe ema kahyuM ke badhA pRthvIkAyika samavedanA pAmA cha? zrI bhagavAhe gItama! badhA pRthvIkAyika asaMjJI arthAt mithyAdaSTi athavA amanaska hoya che. teo asaMjJIbhUta ane aniyata vedanAne anubhava kare che. tAtparya e che ke vedanAne anubhava karavA chatAM paNa teo nathI samajI zakatA ke A mArA pUrve pArjita azubhakarmonuM pariNAma che, kemake teo asaMjJI ane mithyAdiSTa hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zuM badhA pRthvIkArika samAna kiyAvALA heya che? zrI bhagavAna-hI, gautama! badhA pRthvIkAyika samAna kiyAovALA hoya che,
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyanAstra samakiriyA ?' tat-atha kenArthena-kathaM tAvat evamucyate-pRthivIkAyikAH sarva samakriyA bhavantIti ? bhagayAnAha-'goyamA!' he gautama ! 'puDha vikAiyA savve mAimicchAdiTThI' pRthivIkAyikAH sarve mAyimithyAdRSTayo bhavanti, 'tesi NiyaiyAyo paMcakiriyAno kajjati' tepAM-mAyi mithyAdRSTIno niyatA:-yatyena avazyamityarthaH pazcakriyAH kriyante-gavanti, 'taM jahA-AraMbhiyA, pariggahiyA mAyApattiyA, apacarakhANakiriyA micchAdasaNavattiyA ya' tadyathA-ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, apratyakhyAnakriyA, mithyAdarzanapratyayA ca 'se teNaDhe NaM goyamA ! evaM buccai-puDha vikAiyA savve samakiriyA' he gautama ! tat-atha tenArthena evam-uktarItyA ucyate yat-pRthivIkAyikAH sarve samakriyA bhavanti, 'jAva cauridiyA' pRthivokAyikA iva yAvat-prakAyikAH, tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, vanaspatikAyikAH, dvIndriyAH, trIndriyAzcaturindriyAH, samavedanAH, samakriyAdayo vaktavyAH, __'paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA' paJcendrigatiryagyonikA yathA nairayikA uktAstathA bhagavAn-hAM, gautama ! sabhI pRthvIkAyika samAna kriyAoM vAle hote haiM ! gautamasvAmI-he bhagavan ! kisa kAraNa aisA kahA jAtA hai ki sabhI nAraka samAna kriyAoM vAle hote haiM ? bhagavAn-he gautama ! sabhI pRthvIkAyika mAyimithyAdRSTi hote haiN| unako nizcita rUpa se pAMcoM kriyAeM hotI haiM, ve isa prakAra haiM-AraMbhikI, pArigrAhikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAnakriyA aura mithyaadrshnprtyyaa| isa kAraNa he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki sabhI pRthvIkAyika samAna kriyAoM vAle haiN| ___ pRthvIkAyikoM ke samAna hI apakAyikoM, tejaskAyikoM, vAyukAyikoM, 'dhanaspatikAyikoM, DIndriyoM, trIndriyoM aura caturindriyoM meM samAna vedanA aura samAna kriyA Adi kahanA caahie| paMcendriya tiryaMcoM kA kathana nArakoM ke samAna samajhalenA cAhie, parantu kriyAoM meM samAnatA nahIM hai / koI-koI paMcendriya tiryaMca samyagdRSTi hote haiM, zrI gautamasvAmI-zA kAraNe ema kahevAya che ke badhA nAraka samAna kiyAvALA hoya che? zrI bhagavAna-he gautama ! badhA prakAyika mAyi mithyAdaSTi hoya che, temane nizcita rUpe pAMce kriyAo thAya che, teo A prakAre che-AraMbhikI, pArigrAhiDI, mAyApratyathA, apratyAkhyAna kriyA ane mithyAdarzana pratyayA, e kAraNe he gInama ! ema kahevAya che ke badhA pRthvIkAyika samAna kriyAovALA che pRthvIkAcikenA samAna ja akAyika, tejaskAyika, vAyukAyiko, vanara pratikAyika, dvindriye trIndriya ane caturindrimAM samAna vedanA ane samAnakriyA Adi kahevuM joIe pacendriya tiryacenuM kathana nArakenA samAna samajavuM joIe. paraMtu kriyAomAM samAnatA nathI. keI--koI paMcendriya tiryaMca samyagdaSTi hoya che, keI mithyATi hoya che
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodhinI TIkA pada 17 sU0 5 pRthvIkAyikAdInAM samavedanAdinirU ma vaktavyAH, kintu 'navaraM kiriyAhiM sammaddiTThI micchaddiI sammAmicchadiTThI' navaraM - nairathikA pekSayA vizeSastu kriyAbhiH kecana paJcendriyatiryagyonikA : samyagdRSTayo avanti, kecana mithyAdRSTayaH kecana punaH samyagmithyAdRSTayo bhavanti, 'tattha NaM je te sammadiTTI te dubihA paNNattA' tatra khalu samyagdRSTi-mithyAdRSTi-sizradRSTi paJcendriyatiravAM madhye yete yo bhavanti te dvividhAH prajJaptAH 'taM jahA - asaMjayA ya saMjayA saMjayA ya' tadyathA asaMyatAca saMyatAsaMyatAtha, 'tattha NaM je te saMjayA saMjayA tesiM NaM tini kiriyAo kajjaMti' tatra khalu - asaMyata saMyatAsaMyata paJcendriya tiryagyonikA bhavanti teSAM khalu tisraH kriyAH kriyante bhavanti taM jahA- AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA' ArambhikI, pAri grahikI, mAyApratyayA ca, 'tattha NaM je te asaMyatA tesi NaM cattAri kiriyA kajjaMti' tatra khalu - asaMyata saMyatAsaMyata paJcendriya tiryagyonikAnAM madhye ye asaMyatAH paJcendriya tiryagyonikA bhavanti teSAM khalu catasraH kriyAH kriyate bhavanti 'taM jahA- AraMbhiyA, parigahiyA, mAyAvattiyA, apaccakkhANakiriyA' tadyathA - ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, apra tyAkhyAnakriyA ca 'tattha NaM je te micchAdiTThI, tesiNaM NivaiyAo paMca kiriyA kajjaMti' tatra khalu samyagdRSTi-mithyAdRSTa- mizradRSTi - paJcendriyatiryagyonikAnAM madhye ye te mithyAdRSTayaH paJcendriya tiryagyonikAH, ye ca samyagmithyAdRSTayazca santi teSAM khalu naiyatikya:niyatAH niyatarUpeNetyarthaH paJcakriyAH kriyante bhavanti, 'taM jahA- AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaccadakhANakiriyA, micchAdaMsaNavattiyA' tadyathA - ArambhikI, pArigrahikI koI mithyAdRSTi hote haiM aura koI-koI samyagamithyAdRSTi hote hai / unameM jo samyagdRSTi haiM, ve bhI do taraha ke haiM - asaMyatasamyagdRSTi aura saMyatAsaMyata sampadRSTi | ina donoM meM jo saMyatAsaMyata arthAt dezasaMgata hote haiM, unako tIna kriyAeM hotI haiM, yathA AraMbhikI, pArigrahikI aura nAyApratyayA / unameM jo asaMyata samyagdRSTi paMcendriya tiryaca hai, unako cAra kriyAeM hotI hai, yathAAraMbhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA aura apratyAkhyAna kriyA / samyagdRSTi, mithyAdRSTi aura mizradRSTi paMcendriya tiryacoM meM se jo paMcendriya tiryaca mithyAdRSTi haiM aura jo samyagvidhAdRSTi haiM, unameM niyata rUpa se pAMco kiyAeM ane keAI samyagamithyAdaSTi haiAya che. teesA je samyagadyaSTi haiAya che te paNa me latanA cheasayata samyagdaSTi ane sayatA sayata samyagdaSTi. e bannemA je sayatA saMyaMta arthAt deza saMyata hAya che, temanI traNa kriyAe hAya che, jemake ArabhikI, pArigrAhikI ane mayApratyayA. temAM je asayata samyagdaSTi pacendriya tiya ca che, temanI cAra kriyAo hoya che, prema-Ara mizrI pArizraDiThI, bhAyA pratyayA bhane apratyAbhyAna DiyA. sabhya. RRSTi, mithyATaSTi ane mizraSTi paoNMcendriya tiya ceAmAthI je pacendriya ti ca mithyAdRSTi che ane je sabhyagmizcAdyaSTi che, temAM niyata rUpathI pAMca kriyAe hAya che.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ huM prazApAsU mAyApratyayA, apratyAsthAnakriyA, mithyAdarzanapratyayA ca 'sesaM taM ceva' zeSam-varNalezyA vedanAdikaM paJcendriyatiryagyonikAnAM tacaiva pUrvokava devAvaseyam // 05 // manuSyamAnAhArAdi vaktavyatA Ruang mUlam -'manussA NaM bhaMte! sacce samAhArA ? goyamA ! jo iTTe samaTTe, sekeTTeNaM evaM buccai - maNussA No savve samAhArA ? goyamA ! massA dubihA paNNattA, taM jahA - mahAsarIrA ya, appasarIrA ya, tattha NaM je te mahAsarIrA teNaM bahutarAe poggale AhAreti jAva bahutarAe poggale bIsasaMti, Ahaca AhAdeti, Ahacca nIsasaMti, tatthaNaM je te appasarIrA tenaM appatarAe pogale AhAraiti jAva appatarAe poggale nIsasaMti, abhikkhaNaM AhAreti jAva abhikkhaNaM nIsasaMti, se teNaTuNaM goyamA ! evaM buccai maNussA savveM No samAhArA, sesaM jahA neraiyANaM navaraM kiriyAhiM sastA tidihA paNNatA, taM jahA sammaddiTThI, micchadiTTI, samsAmicchaddiTTI, tattha NaM je te sampraddiTTI te tivihA paNNattA, taM jahAsaMjatA, asaMjatA, saMjatAsaMjatA, tattha NaM je te saMjatA, te duvihA paNNattA, saM jahA sarAgasaMjatA, vIyarAgasaMjatA ya, tattha NaM je te vIyarAgasaMjatA teNaM akiriyA, tattha NaM je te sarAgasaMjatA te duvihA paNatA, taM jahA - pramattasaMjatAya, apamattasaMjatA ya, tatthaNaM je te apamattasaMjayA tersiegA sAyAvattiyA kiriyA kajai, tatthaNaM je te pamattasaMjayA tesiM do kiriyAo kajjati - AraMbhiyA, mAyAvattiyA ya, tatthaNaM je te saMjayA saMjayA, tesiM tini kiriyAo kajaMti, taM jahA- AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyArattiyA, tatthaNaM jete asaMjayA tesiM catAri kiriyAo kajjaMti, taM jahA AraMsiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaJcakkhANahotI haiM / ve pAMca kriyAeM isa prakAra haiM- AraMbhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAnakriyA aura mithyAdarzanapratyayA / zeSa arthAt varNa, lezyA, vedanA Adi saba pUrvavat jAnanA cAhie / te pAce kriyAe A prakAre che-mAra'likI, pArigaDhikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAna kriyA ane micchAdana pratyayA zeSa arthAt va lezyA-vedanA Adi badhuM pUrvavat jANavu joie.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 6 manuSyasamAnAhArAdinirUpaNam kiriyA, tatthaNaM jete micchadiTThI je sammAmicchadiTTI tesiM niyaiyAo paMcakariyao kajjati taM jahAM AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvariyA, apaccakkhANakiriyA, micchAdaMsaNavattiyA, sesaM jahA neraiyA naM // 86 // chAyA - manuSyAH khalu bhainta ! sarve sama hArAH gautama ! nAyamarthaH samarthaH, tat kenArthena evamucyate - manuSyAH no sarve samAhArAH ? gautama ! manuSyAH dvividhAH prajJaptAH, tadyathA - mahAzarIrAca, alpazarIrAca, tatra khalu ye te mahAzarIrAste khalu bahutarAn pudgalAn niHzvasanti, Ahatya AhArayanti, Ahatya nizvasanti, tatra khalu ye te alpazarIrAste khalu alpatarAn pudgalAn AhArayanti, yAvad alpatarAna pugalAn niHzvasanti, abhIkSNam AhArayanti yAvad manuSya ke lanAnAhArAdi kI vaktavyatA 47 zabdArtha - (manussA NaM saMte ! sabai samAhArA ?) he bhagavan ! dhanuSya sabhIsamAna AhAravAle haiM ? (goyamA ! jo iNaTTe samahe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai (leTTe evaM vuccai) kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai (manussA No sacce samAhArA ?) manuSya saba samAna AhAravAle nahIM haiM ? (goyamA ! massA duvihA paNNattA) he gaunama ! manuSya do prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (mahAsarIrA ya appasarIrA ya) mahAn zarIravAle aura alpa arthAt choTe zarIra vAle (tattha NaM je te mahAsarIrA) unameM jo mahAzarIra vAle haiM (te NaM bahutarAe poggale) ve bahutara puloM kA ( AhAre ti) AhAra karate haiM (jAva bahutarAe zerale nIti) yAvat bahutara pudgagalo kA ni:zvAsa lete haiM (Ahacca) kadAcit (AhAraiti) AhAra karate haiM (jAva) yAvat (Ahacca nIsasaMti) kadAcit niHzvAsa lete haiM (tattha NaM je te appasarIrA) unameM jo alpazarIra vAle haiM (te NaM appatarAe poggale AhAreti) ve alpatara pugalo kA manuSyanA samAnAhArAdinI vaktavyatA zabdArtha (masANaM maMte / sabve samAhArA 1) he bhagavan ! bhanuSya gadhA samAna AhAra vAjA che ? (goyamA ! No iNaTTe samaTTe) he gautama! yA artha samartha nathI ( se keNeNaM evaM vuccai) zA dharA me zaya che (manussA No savve samAhArA 1) adhA bhanuSya samAna AhAravANA nathI ? (goyamA / maNussA dubihA paNNattA) he gautama / bhanuSya me aAranA 4 che (taM jahA tethe yA are (mahA sarIrAya apasarIrAya ) bhaDAn zarIravANA bhane nAnA zarIravANA che ( tattha NaM je te mahAsarIga) teyAmAM ne mahAzarIravANA che. ( teNaM bahutarAe poggale ) te dhaNA madhA yudgono (AhA re ti) DAra hare che (jAva bahutarAe poggale nIsasaMti) yAvat ghathA yugaseo neo niHzvAsa se che (Ahacca) 4hAnthit ( AhA re ti) AhAra 42 che. (jAva) yAvat (Aicca nIsasaMti) hAthit niHzvAsa se che (tatha NaM je te 2
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 prahApanAstre abhIkSNaM niHzvasanti, tat tenArthena gautama ! evamucyate-manuSyAH sarve no samAhAHo yathA nairayikANAm, navaraM kriyAbhirmanuSyAstrividhAH prajJaptAH, tadyathA-samyagradRSTayaH, mithyAdRSTayaH, samyagamithyApTayaH, tatra khalu ye te samyagdRSTayaste trividhAH prajJaptAH, dadyathAsaMyatAH, asaMyatAH, saMyatAsaMyatAH, tatra khalu ye te saMyatAste dvividhAH prajJaptAH, tadyathAsarAgasaMyatAH, vItarAgasaMyatAzca, tatra khalu ye te vItarAgasaMyatAste khalu akriyAH tatra khalu ye AhAra karate haiM (jAva appatarAe poggale nIsasaMti) yAvat alpatara pudgagaloM kA nizvAsa lete haiM (abhikkhaNaM AhAre ti) bAra-zAra AhAra karate haiM (jAva abhivaNaM nIsasaMti) yAvat bAra-bAra ni:zvAsa lete haiM (se teNaTeNaM goymaa| evaM buccai) isa kAraNa se he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki (maNussA savve No samAhAra) satra manuSya samAna AhAravAle nahIM haiM (sesaM jahA neraiyANaM) zeSa jaise nArako kA kathana (nadharaM kiriyAhiM malA tivihA paNNattA) vizeSa yaha hai ki kriyAoM kI apekSA manuSya tIna prakAra ke hote haiM (taM jahA) ve isa prakAra (samaddiTThI) samagdRSTi (micchAdihI) niyAdRSTi (sammAmicchaddiTho) smpmithyaadRsstti| (tattha NaM jete sammaThThiI) unameM jo samyagdRSTi haiM (te tivihA paNNattA) ve tIna prakAra ke haiM (taM jahA) ve isa prakAra (saMyatA, asaMyatA, saMyatAsaMyatA) saMyamI, asaMyamI aura saMyamAsaMyamI (tattha NaM je te saMyatA) unameM jo saMyamI haiM (te davihA paNNattA) ve do prakAra ke haiM (taM jahA) ve isa prakAra (sarAgasaMjatA) sarAgasaMyamI (bIyarAgasaMjatA ya) aura vItarAgasaMyamI (tattha NaM je te vItarAgaappasarIrA) tamAmA re 285 zarIravA che (teNaM apatarAe poggale AhAre ti) tme| 1852 pugatAnA mA.2 42 che (jAva appatarAe poggale nIsasaMti) yAvat 2565tara pusasonA nivAsa se che (abhikkhaNaM AhAre ti) pAra pA2 mAhA2 42 che (jAva abhikkhaNaM nIsamaMti) yAvat pA2 vA2 nizvAsa se che (se teNadveNaM goyamA ! evaM vuccai) me 42thI u gautama / mevu upAya cha / (maNusmA savve No samAhArA) yA manuSya samAna sA2 an nayI (sesaM jahA neraiyANaM) zeSa re nAnA 43na pramANe (navaraM kiriyAhiM maNUsA tivihA paNNattA) vizeSa ke cha hai yiAyanI apekSAoM manuSya traya prazAranA hAya che (taM jahA) tegA AnAre (sammapiTThI) sabhyaTamicchAdiTTI) bhiyA (sammAmicchA diTTI) sabhyabhiSTa (tatthaNaM je te sammadidI) teyAma sabhyaGiTa che (te tivihA paNNattA) teyo ! 2 // cha (taM jahAM) teso mA 42 (saMyatA, asaMyatA, saMyatAsaMyatA) sabhI, masa'yasI gane sayabhAsa yamI (tatthaNaM je te saMyatA) tagAmA 2 sayabhI cha (te duvihA) tasA meM prAranA cha (ta jahA) te 21 prahAre (sarAga saMyatA) sara sayabhI (vIyarAgasaMyatA ya) bhane paat|| sayabhI. (tatthaNaM je te vItarAgasaMyatA) tamAmA re vAtAsaya cha (taNa
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ gratuit TokA pada 17 0 6 manuSyasaMmAnAhArAdinirUpaNam 41 sarAgasaMyatAste dvividhAH prajJaptAH, tadyathA - pramattasaMyatAzca, apramattasaMyatAzca tatra khalu ye te apramattasaMyatAsteSAm ekA mAyApratyayA kriyA kriyate tatra khalu ye te pramattasaMyatA steSAM dve kriye kriyete ArambhikI, mAyApratyayA ca tatra khala ye te saMyatAsaMyatAsteSAM tisraH kriyA kriyante, tadyathA - ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayAca, tatra khalu ye te asaMyatAsteSAM catasraH kriyAH kriyanne, tadyathA - ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAnakriyA ca tatra khalu ye te mithyAdRSTayo ye samyagmithyAdRSTayasteSAM naiyatikAH paJcakriyAH kriyante, tadyathA - ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAnakriyA, mithyAdarzanapratyayA ca zeSaM yathA nairayikANAm // sU0 6 // saMjatA) unameM jo vItarAga saMyamI haiM (te NaM akiriyA) ve kriyArahita haiM (tastha NaM je te sarAgasaMjatA) unameM jo sarAgasaMyamI haiM (te dubihA paNNattA) ve do prakAra ke kahe haiM (taM jahA - pamatta saMjatA gha apamattasaMjatA ya) ve isa prakArapramattasaMyata aura apramattasaMyata (tattha NaM je te apamatta saMjayA tesiM egA mAyAvattiyA kiriyA kajjai) unameM jo apramatta saMgata haiM unako eka mAyApratyayA kriyA hotI hai (tattha NaM je te pamattasaMjayA tesiM do kiriyAo kajjati) unameM jo pramattasaMgata haiM unako do kriyAeM hotI haiM (AraMbhiyA mAyAvattiyA ya) AraMfrat aura mAyApratyayA (tattha NaM je te saMjaya saMjayA tesiM tinni kiriyAo kajjaMti) unameM jo saMyatAsaMyata haiM unako tIna kriyAeM hotI haiM (taM jahA- AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA) AraMbhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA (tattha NaM je te asaMjayA) unameM jo asaMyamI haiM ( tesiM cattAri kiriyAo kajjati) unako cAra kriyAeM hotI haiM (taM jahA- AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaccakkhANakiriyA ) ve isa prakAra - AraMbhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA aura apratyAkhyAnakriyA / akiriyA) tethe yA rahita che (tatthaNaM je te sarAgasaMyatA) te mAM ne sarAga saMyabhI che (te duvidhA paNNattA) tethe me abharanA che ( taM jahA pamattasaMjatA ya apabhattasaMjatA ya) temAmA prAre-pramatta saMyaMta mane apramatta saMyaMta (tatthaNaM je se apamatta saMjayA tesi egA mAyAvattiyA kiriyA kajjai) teyAbhAM apramatta sayata che, temanI eka mAyA atyayA diyA thAya che (tatthaNaM je te pamatta saMjayA tisi do kiriyAo kajjaMti) tetheAbhAM pramattasayata che, temanI meM DiyAgo thAya che (AraMbhiyA mAyAvattiyA ya) mAraliDI ane bhAyApratyayA (tatthaNaM je te saMjayAsaMjayA besi tinni kiriyAo kajjaMti) teyAmAM ne saMyatA saMyaMta che tebhanI shudiyaa| thAya che (taM jahA- AraMbhiyA, pariggahiyA mAyAvattiyA) mAramiThI pArizraDiDI bhAyA pratyayA (tatthaNaM je te asaMjayA) tAmAM saMyamI che (tesiM cattAri kiriyAo kajjaMti) tebhanI yAra yA thAya che (taM jahA- AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaccakkhANakiriyA ) te yA prAre sAraM lihI, pArigrahikI, mAyApratyayA, ane apratyAkhyAna kriyA 407
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ raterres TIkA-atha manuSyANAM samAhArAdikamadhikRtya prarUpayitumAha- 'maNussANaM bhaMte! savve samAhArA ? ' he bhadanta ! manuSyAH khalu sarve kiM samAhArAH - samAnAhArA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'No iNaTThe samaTThe' nAyamarthaH samarthaH - manuSyAH sarve samAnAdvArA ityevamartho no yuktyopapannaH, gautamaH pRcchati - 'se keNadveNaM bhaMte ! evaM bucar3a-maNussA savve no rAmAhArA ?' tat - atha kenArthena kathaM tAvat evam uktarItyA ucyate- - manuSyAH sarve no samAhArA bhavantIti ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'maNussA duvihA paNNattA' manuSyA dvividhAH prajJaptA, 'taM jahA - mahAsarIrAya, appasarIrAya' tadyathA - mahAzarIrAya, alpazarIrAva, 'tattha NaM je te mahAsarIrA te NaM bahutarAe pogAle AhAraiti jAva bahutarAe poragale nIsasaMti' tatra 50 3 (tattha NaM je te micchaddiTThI je sammAmicchaddddiTThI) unameM jo midhyAdRSTi hai aura jo samyagamidhyAdRSTi haiM ( teli niyaiyAo paMca kiriyAo kajjaMti) unako niyata rUpa se pAMca kriyAeM hotI haiM (taM jahA- AraMbhiyA pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaccakravANa kiriyA, micchAmaNavattiyA) ve isa prakAra - AraM bhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAnakriyA, mithyAdarzanapratyayA (sesaM jahA nerayANaM) zeSa nArakoM ke samAna / TIkArtha- aba manuSyoM ke samAhAra Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai - gautama svAmI prazna karate haiM - he bhagavAn ! kyA sabhI manuSya samAna AhAravAle haiM ? bhagavAn he gautama! yaha artha samartha nahIM hai, arthAt aisI bAta nahIM hai| gautamasvAmI - he bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki sabhI manuSya samAna AhAravAle nahIM haiM ? bhagavAn he gautama ! manuSya do prakAra ke kahe haiM, yathA - mahAzarIra aura (tatthaNa je te micchAdiTThi je sammAmicchaddiTThI) teyomA ne mithyAdRSTi che yAne ne sabhya mithyAdRSTi che (tesi niyaiyAo paMca kiriyAo kajjati) tebhanAsAM niyata 35thI pAMca DiyAgo thAya che (taM jahA- AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaccakkhANa kiriyA, micchAdaMsaNavattiyA) tethe kA prAre-Ara line, pArizrAhiDI, bhAyApratyayA, gapratyANyAna DiyA, mithyAdRrzana pratyayA (sesaM jahA neraiyANaM) zeSa nAranI samAna TIkA have manuSyanA samAhAra AdinI prarUpaNA karAya che zrI gautamasvAmI prazna kare che-De bhagavana! zuM badhA manuSya samAna AhAravALA che ? zrI bhagavAn--hai gautama ! A a sana nathI, arthAta evI vAta che nahIM. zrI gautama-he bhagavAn zA kAraNathI ema kahevAya che ke badhA manuSya samAna AhAravALA nathI ? zrI bhagavAna-he gautama! manuSya e prakAranA kahyA che, jemake mahAzarIrI ane apa zarIra Rtu vizALa kAyAvALA ane nAnI mAyAjALA, mA bannemAMthI je mANasa
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyodhinI TIkA 15 17 sU0 6 manuSyasamAnAhArAdinirUpaNam khalu-mahAzarIrAlpazarIramanuSyANAM madhye ye te mahAzarIrAH manuSyA bhavanti te khalu bahutarAn pudgalAn AhArayanti yAvad-vahutarAn pudgalAn pariNAmayanti, bahutarAn pudgalAn ucchvasanti bahutarAva pudgalAn niHzvasanti, kintu 'Ahaca AhArati Ahacca nosasaMti' Ahatya-kadAcideva te devakuryAdimithunakA ucchvasanti niHzvasanti ca, teSAM manuSyAntarApekSayA atyantasukhitvAt kadAcideva ucchvAsaniHzvAsau saMbhavataH, 'tatya NaM je te appasarIrA te NaM appatarAe poggale AhAraiti jAva appatarAe poggale nIsasaMti' tatra khalu-mahAzarIrAlpazarIramanuSyANAM madhye ye te alpazarIrA manupyA bhavanti te khalu alpatarAn pudgalAn AhArayanti yAvat-alpatarAn pudgalAn pariNAmayanti, alpatarAn pudgalAn ucchvasanti niHzvasanti ca kintu 'abhikkhaNaM AhAreMti jAva abhikkhaNaM nIsasaMti' abhIkSNaM-zazvat AhArayanti alpazarIra arthAt vizAla zarIra vAle aura choTe zarIra vaale| ina donoM meM se jo manuSya mahAzarIra hote haiM, ve bahutara pugaloM kA AhAra karate haiM, bahutara pugagaloM ko pariNata karate haiM, bahutara pudgaloM ko ucchvAsa ke rUpa meM grahaNa karate haiM aura bahutara pugaloM ko niHzvAsa ke rUpa meM tyAgate haiM / kintu devakuru Adi meM yugalika mahAzarIra manuSya kadAcit kabalAhAra karate haiM, kahA bhI hai ki'unakA AhAra aSTamabhakta se hotA hai, arthAtU bIca-bIca meM tIna-tIla dina choDa kara ve AhAra karate haiN| ve kabhI-kabhI hI ucchvAsa aura niHzvAsa lete haiM, kyoMki ve dUsare manuSyoM kI apekSA atyanta sukhI hote haiM, isa kAraNa kabhI-kabhI unakA ucchvAsa niHzvAsa honA saMbhava hai| ___ una mahAzarIra aura alpazarIra manuSyoM meM jo alpazarIra manuSya haiM, ve alpalara pudgaloM kA AhAra karate haiM, yAvat-alpatara pudgaloM ko pariNata karate haiM, alpatara pudgaloM kA ucchvAsa-ni:zvAsa lete haiM aura sadA AhAra karate haiM, yAvatU sadaiva use pariNata karate rahate haiM, sadaiva ucchvAsa lete haiM mahA zarIra hoya che, teo ghaNA badhA pudgalene AhAra kare che, ghaNA badhA pudgalene pari. Nata kare che, ghaNu badhA pudu pudgalene upavAsanA rUpamAM grahaNa kare che ane ghaNA badhA pulene niHzvAsanA rUpamAM tyAge che. paraMtu deva kurU AdimAM yugalika mahA zarIra manuSya kadAcit kavalAhAra kare che. kahyuM paNa che ke, temane AhAra aSTamabhaktathI thAya che, arthAt vacamAM-vacamAM traNa traNa divasa choDIne teo AhAra kare che. teo kyAreka kayAreka ja ucchavAsa ane ni zvAsa le che, kemake teo bIjA mANasanI apekSAe atyA sukhI hoya che, e kAraNe kyAreka kayAreka ja temane uvAsa niHzvAsa the saMbhavita che. te mahAzarIra ane a5 zarIra mANasomAM je a5 zarIra mANasa che teo alpatara pudgalene AhAra kare che, yAvat alpatara pudgalene pariNuta kare che, alapatara pudgalene uvAsa-niHzvAsa le che ane sadA AhAra kare che yAvat sadaiva temane pariNata
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAsUtra yAvat-abhIkSNaM pariNAmayanti abhIkSNaM-zazvadeva ucchvasanti niHzvasanti ca, tathAca zizUnAM tAvad alpazarIratvAt zazvadeva alpAhAradarzanAt, alpazarIrANAM saMmUcchimamanuSyANAM saMtatamAhArasaMbhavAcca, ucchravAsaniHzvAsAvapi alpazarIrANAM satatadarzanAt saMbhavataH, prAyasteSAM duHkhabahutvAt, tadupasaMharanAha- se teNaTeNaM goyamA ! evaM bucai-2NussA samve No samAhArA' he gautama ! tat-atha tenArthena evam uktarItyA ucyate yat-manuSyAH sarve no samAhArAH, bhavanti 'sesaM jahA neraiyANaM' zepam-karmavarNAdikaM yathA rayikANAmukta tathaiva manuSyANAmapi vaktavyam, kintu-'gavaraM kiriyAhi maNussA tivihA paNNattA' navaramvizeSastu kriyAbhirmanuSyA strividhAH prajJaptAH 'taM jahA-sammadiTTI, micchAdiTTI, sammAmiccha. TThiI' tadyathA-samyagdRSTayaH, mithyAdRSTayaH, samyagamithyA dRSTayazca, 'tattha NaM je te sAmaTTiI te tivihA paNNattA' tatra khalu-samyagdRSTi-mithyApTi-mizrapTimanuSyANAM madhye ye te samyagdRSTayo manuSyAste trividhAH prajJaptAH, 'taM jahA-jatA-prasaMjatA-saMjatAsaMjatA' aura sadaiva nizvAsa choDate rahate haiM kyoMki zizu alpazarIra vAle hote haiM to ve vAra-vAra thoDA-thoDA AhAra lete rahate dekhe jAte haiM, ataH alpazarIra saMmUchimeM manuSyoM meM satata AhAra honA saMbhava hai| ucchvAsa-nizvAsa bhI alpazarIroM meM nirantara dekhA jAtA hai, ataeva vaha bhI saMbhava hai, kyoMki unameM prAyaH duHkhakI bahulatA hotI hai / ava upasaMhAra karate hue kahate haiM he gautama ! isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki saba manuSya samAna AhAravAle nahIM haiN| zeSa karma, varNa Adi kA kathana usI prakAra samajhalenA cAhie jaisA nArakoM ke viSaya meM kiyA gayA hai| parantu, nArakoM kI apekSA kriyAoM meM kiMcita vizeSatA hai| vaha isa prakAra hai-manuSya tIna prakAra ke hote haiM, yathAsamyagdRSTi, mithyAdRSTi aura samyagUmithyAdRSTi arthAt mizraSTi / ina tInoM prakAra ke manuSyoM meM jo manuSya samyagdRSTi haiM, ve tIna prakAra ke kahe gae haiM, karatA rahe che. sadaiva ucchavAsa le che, ane sadaiva niHzvAsa tyAgatA rahe che. kemake zizu a5 zarIravALA hoya che te teo vAraMvAra thaDe cheDe AhAra letA rahetA jevAmAM Ave che tethI alpa zarIra saMmUrNima manuSyamAM satata AhAra le sabhavita che. ucchavAsa niHzvAsa paNa a5 zarIramAM niraMtara jovAmAM Ave che, ane te paNa susaMbhavita che, kemake teomAM prAyaH duHkhanI vizeSatA heya che. have upasaMhAra karatA kahe che-he gautama! e kAraNathI ema kahevAya che ke badhA manuSya samAna AhAravALA nathI. zeSa, karma, vaNe AdinuM kathana eja prakAre samajI levuM joIe, jevuM nArakAnA viSayamAM karAyeluM che, parantu nArakanI apekSAe kriyAomAM kicita vizeSatA che. ' A prakAre che-manuSya traNa prakAranA hoya che, jemake samyaphaTakiTa mithyAdaSTi ane ** mithyA daSTi arthAt mizradaSTi, A traNe prakAranA manamAM je manuSya samyagdaSTi che,
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 17 sU0 6 manuSyasamAnAhArAdinirUpaNam tadyathA-saMyatAH, asaMyatAH, saMyatAsaMyatAzca, 'tattha NaM je te saMjatA te duvihA paNNattA' tatraM khalu-saMyatAsaMyata mizrasaMyata manuSyANAM madhye ye te saMyatAsne dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahAsarAgasaMjatA ya vIyarAyagasaMjatA ya tadyathA-sarAgasaMyatAzva, vIra rAgasaMyatAzca, tatra akSINAnuzAntakapAyA manuSyAH sarAgasaMyatapadena vyapadizante, upazAntakaSAyAH kSINakapAyAzca manuSyA cItarAgasaMyatapadena vyapadizyante 'tattha NaM je te vIyarAgasaMjatA te NaM akiriyA' tatra khalu-sarAgasaMyata-cItarAgasaMyata manuSyANAM madhye ye te vItarAgasaMyatA manuSyA bhavanti tekha lu akriyA:-kriyArahitAH prajJaptAH teSAM vItarAgatayA ArambhAdInAM kriyANAmasadbhAvAt 'tattha NaM je te sarAgasaMjatA te duvihA paNNattA' tatra khalu-sarAgasaMyatavItarAgasaMyata madhye ye te sarAgasaMyatA manuSyAste dvividhA prajJaptAH 'taM jahA-pamattasaMjatAya apamattasaMjatAya' tadyathA-pramattasaMyatAzca, apramattasaMyatAzca, 'tattha NaM je te apamattasaMjayA tesiM egA mAyAvattiyA kiriyA kanjaI' tatra khalu-pramatta saMyatApramattasaMyatamadhye ye te aprapattasaMyatA manuSyoM bhavanti, teSAmeva mAyApratyayA kriyA kriyate-bhavati kadAci duDDAharakSaNapravRttAnAm akSINakapAyattAt, 'tattha NaM je te pamattamaMjayA tesiM do kiriyAo kajjati' tatra khalu-pramatta. yathA-saMyamI, asaMyamI aura sNymaasNymii| inameM saMyamI manuSya do prakAra ke haiM-sarAgasaMyamI aura viitraagsNymii| jinake kaSAyoM kA kSaya athavA upazama nahIM huA hai, kintu jo saMyamI hai, ve sarAgasaMyamI kahalAte haiM / jinake kaSAyoM kA pUrI taraha upazama athavA kSaya ho cukA hai, ve vItarAga saMyamI kahe jAte haiN| inameM vItarAgasaMyamI manuSya akriya hote haiM arthAt unameM koI kriyA nahIM hotI, kyoMki vItarAga hone ke kAraNa ve AraMbha tathA parigraha Adi se rahita hote haiN| unameM jo sarAgasaMyamI hote haiM ve do prakAra ke kahe gae haiM-pramattasaM. cata aura apramatta saMyata / inameM se apramattasaMyatoM meM eka mAyA pratyayA kriyA hI hotI hai, kyoMki ve kadAcitU pravacana kI nindA ko dUra karane ke lie pravRtti karate haiN| kyoMki unakA kapAya pUrI taraha kSINa nahIM huA hai / magara teo traNa prakAranA kahelA che, jemake, saMyamI, asaMyamI ane saMvamAsamI. temAM saMyamI manuSya be prakAranA che-sarAga saMyamI ane vItarAga saMyamI. jemanA kaSAne kSaya athavA upazama nathI thayelo paraMtu je saMyamI che, te sarAga saMyamI kahevAya che. jemanA kaSAye pUrNa rIte upazama athavA kSaya thaI gaela che, teo vItarAga saMyamI kahevAya che, temAMthI vItarAga saMyamI manuSya akriya deya che arthAta temanAmAM kaI kriyA thatI nathI kemake vItarAga hovAnA kAraNe teo AraMbha tathA aparigraha AdithI rahita hoya che. temAM je sarAga saMyamI hoya che teo be prakAranA kahelA che-pramA saMyata ane apramatta saMyata, temanAmAMthI apramatta saMyomAM eka mAyA tyayA kiyA ja thAya che, kemake teo kadAcit pravacananI nindAne dUra karavAne mATe pravRtti kare che,
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ va prajJAvanAsUtre saMyatApramattasaMyatamadhye ye te pramattasaMyatA manuSyA bhavanti teSAM dve kriye kriyete - bhavataH, 'AraMbhiyA mAyAvattiyAya' ArambhikI, mAyApratyayA ca pramattasaMyatAnAM sarvastAvat pramattayoga Arambha bhavatIti ArambhikI kriyA saMbhavati, akSINaka pAyatvAcca mAyApratyayA kriyA bhavati 'tattha NaM je te saMjayA saMjayA te siM timni kiriyAo kajjaMti' tatra khalu - saMyatAditritaya madhye ye te saMyatAsaMyatA manuSyA bhavanti tepAM khalu tisraH kriyAH kriyante - bhavanti 'taM jahA- AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA' ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA ca, 'tattha NaM je te asaMjayA tesiM cattAri kiriyAo kajjati' tatra khalu saMyatAditritayamadhye ye asaMyatA manuSyA bhavanti teSAM catasraH kriyAH kriyante - bhavanti, 'taM jahA- AraMbhiyA, parigahiyA, mAyAvattiyA, apaccakkhANa kiriyA' tadyathA - ArambhikI, pArigraddikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAna kriyA ca, 'tattha NaM je te micchAdiTThI je sammA micchaddiTThI tersi niyaiyAo paMtrakiriyAo kajjaMti' tatra khalu samyagdRSTitritayamadhye ye te mithyAdRSTayo ye ca samyagmithyAdRSTayo manuSyA bhavanti teyAM naiyatikyo niyatAH paJca kriyAH kriyantebhavanti 'taM jahA- AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvatiyA, apacakkhANakiriyA, micchAdaMsaNavattiyA' tadyathA - ArambhikI, mAyAprat yA, apratyAkhyAna kriyA, mithyAdarzana pratyayA ca, unakA pramattasaMyata aura apramattasaMgata meM se jo pramattasaMyata haiM, unameM do kriyAeM pAI jAtI haiM - AraMbhika aura mAyApratyayA / pramattasaMyata pramAdayoga meM AraMbhapravRtta hote haiM, ataeva unameM AraMbhikI kriyA kA saMbhava hai aura kSINaka" pAya na hone ke kAraNa mAyApratyayA kriyA bhI unameM pAI jAtI hai / jo manuSya saMyatAsaMyata haiM, ve tIna kriyAeM karate haiM, yathA- AraMbhikI, pArigrahikI aura mAyApratyayA / asaMgata manuSyoM meM cAra kriyAeM hotI haiM, ve isa prakAra haiM- AraMbhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA aura apratyAkhyAna kiyA / kintu jo manuSya mithyAdRSTi haiM athavA samamithyAdRSTi haiM, unameM nizcaya rUpa se paMcoM kriyAeM hotI haiM, yathA- AraMbhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, apratyAkhyAna kriyA aura kemake temanA kaSa ya purI rIte kSINa nathI thayelA. zu te pramatta sayata ane apramatta sacatAmAMthI je pramatta sayata che, temAM be kriyAe maLI Ave che. Ara bhi] ane mAyApratyayA, pramatta saMyuta pramAda cAganA AraMbhamAM pravRtta haiAya che. tethI ja teomAM AraMbhikI kriyA saMbhavrita che ane kSINu kaSAya na hovAnA kAraNe mAyA pratyayA kriyA paNa teemA maLI Ave che. je manuSya sayatAsayata che, te traNa kriyAo kare che, jemake Ara bhikI, pAritrAhikI ane mAyApratyayA asa yatamanuSyamAM cAra kriyAe thAya che, te yA prahAre che, yAra miTTI, pAriyADiDI, bhAyApratyayA bhane apratyAcyAna kiyA. parantu je manuSya miAdaSTi che athavA samaSmithyAdraSTi che, temAM nizcaya rUpe pAMca kriya{A thAya che, jemake, bhAra'lmikI, pAritrAhikI mAyApratyayA, apratyAkhyAna kriyA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ shrafant TIkA pada 17 sU0 7 vAnabhyantarasamAnAhArAdinirUpaNam 'sesaM jahA neraiyANaM' zeSam - AyurviSayo yathA nairayikANAM pratipAditastathA manuSyANAmapi pratipAdanIya iti bhAvaH // sU0 6 // vAnavyatara samAnAhArAdivaktavyatA 55 mUlam - vANamaMtarANaM jahA asurakumArANaM, evaM joisiya vaimANiyA vi, navaraM te veyaNAe duvihA paNNattA, taM jahA - mAimicchaddiTTI vanagA ya amAisammadiTTI uvavannagA ya, tattha NaM je te mAimiccha hiTTI upavannagA te NaM apaveyaNatarAgA, tattha NaM je te amAisammadiTTI uvavannagA te NaM mahAvedhaNatarAgA, se teNaTuNaM goyamA ! evaM buccaijoisiyavemANiyA no savve samaveyaNA, sesaM tahe ||suu0 7 // chAyA - vAnavyantarANAM yathA asurakumArANAm, evaM jyotiSyavaimAnikAnAmapi, navaraM se vedanAyAM dvividhAH prajJaptAH, tadyathA - mAyimithyAdRSTacupapannakAtha, amAyisamyagdRSTayupapanakAzca, tatra khalu yete mAyimithyAdRSTayupapannakAste khalu alpavedanatarakAH, tatra khalu yete mithyAdarzanapratyayA / zeSa Ayu kA kathana usI prakAra samajhalenA cAhie jaisA nArakoM kA kiyA gayA hai / vAnavyantara- samAhAra Adi kI vaktavyatA zabdArtha- (vANamaMtarANaM jahA asurakumArANaM) vAnavyantaroM kA kathana jaise asurakumAroM kA (evaM joisiya vaimANiyANa vi) isI prakAra jyotiSka- vaimAnikoM kA bhI (navaraM le beyaNAe te dubihA paNNattA) vizeSa yaha ki vedanA kI apekSA vedo prakAra ke kahe haiM (taM jahA - mAimicchaddiTThI uvacannagA ya asAda samma diTThI vanagA ya) mAyI - mithyAdRSTi-utpanna aura amAyIsamyagdRSTi - utpanna (tattha NaM je te mAimicchaddiDI ubavannagA) unameM jo mAyI - mithyAdRSTi utpanna haiM (te NaM apavedhaNatarAgA ) ve alpatara vedanAvAle haiM (tatya NaM je te amAI ane mithyAdanapratyayA. zeSa Ayunu` kathana eja prakAre samajI levu joIe ke jevuM nArakAnuM karAyelu che. vAnabhyantara samAhAra AdinI vaktavyatA zuNDArtha (vANamaMtarANaM jahA asurakumArANaM) vAna vyantanuM thana devu surabhAnu ( evaM joisiya vemANiyANaM vi) mena akSare jyotiSTha bhane vaibhAninu bhae] (navaraM te veyaNAe duvihA paNNattA) vizeSatA che ! vehanAnI apekSA tethe me prAranA hai che (taM jahA mAimicchAdiTTI uvavannagA ya amAisammadiTThI uvavannagA ya) bhAyI sithyAdRSTi upapanna Ale sabhAyI abhyuSTi-yatna (tatthaNa je te mAramicchA viTTI uvannagA) moma
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAstre 56 zramaH simpaTyupapacakAste khalu mahAvedanatarakAH, tat tenArthena gautama / evamucyatejyotiSkavaimAnikA no sarve samavedanAH, zeSaM tathaiva / // sU0 7 // TIkA - atha vAnavyantarAdInAM samAnAhArAdikamasurakumAravad atidizannAha - ' vANamatazaNaM jahA - asurakupArANaM' vAnavyantarANAM samAnAhArAdivaktavyatA yathA asurakumArANAmuktA tathaiva vaktavyA, tathA ca yathA asurakumArAH saMjJibhUtAca asaMjJibhUtAca, tatra khalu ye te sahibhUtAste mahAvedanAH, ye asaMjJibhUtAste alpavedanAH' ityevaMrItyA pratipAditA vAnavyantarA api tathaiva pratipAdanIyAH, yato'surakumArAdiSu vAnavyantarAnteSu deveSu asaMjJinAmupAdAt tathA coktam - vyAkhyAprajJaptau prathama zatake dvitIyodeza ke 'asanINaM jahaNeNaM bhavaNavAsIsR sammadiTThI uvavannagA te NaM mahAvedhaNatarAgA) unameM jo amAyIsamyagdRSTi haiM ve mahAvedanAvAle haiM (se teNadvegaM goyamA ! evaM bucca-vemANiyA no savve samaveNA ) isa kAraNa se he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki vaimAnika saba samAna vedanAvAle nahIM haiM (sesaM taheva ) zeSa usI prakAra / TIkArtha-a -aba yaha nirUpaNa karate haiM ki vAnavyantara Adi ke samAhAra Adi kA kathana asurakumAroM ke samAna samajhalenA cAhie vAnavyantaroM ke samAna AhAra Adi kI vaktavyatA usI prakAra kahalenI cAhie jaisI asurakumAroM kI kahI hai ! arthAt jaise asurakumAra do prakAra ke haiM saMz2ibhUta aura asaMjJinta, aura unameM jo saMjJibhUta haiM ve mahAvedanAvAle tathA asaMjJibhUta haiM ve alpavedanAvAle hote haiM, ityAdi kathana kiyA gayA hai, usI prakAra vAnavyantaroM ke viSaya meM bhI jAnanA caahie| kyoMki asurakumAroM meM asaMjJI jIvoM kI utpatti hotI hai / vyAkhyA prajJapti meM bhI kahA haibhAyI mithyAdRSTi upapanna the ( teNaM appaveyaNAtarAgA ) tethe| mahatara behanAvAlA che (tatthaNaM je te amAIsamma diTThI uvavannagA teNaM mahAveyaNatarAgA) temAM ne sabhAyI sabhyadRSTi che tetheo bhahAveDanAvAjA che. (se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai-vemANiyA no savve samaveyaNA) me 4|rnne he gautama! ma aDevAya chevaimAni adhA samAna vehanA vANA nathI (sesa taddeva) zeSa yUrvokta rIte sabhavu. TIkA"-have te nirUpaNa kare che ke vAnavyantara deva AdinA samAhAra AdinuM kathana asurakumAreAnA samAna samajI levu' joI evAnandvantarAnI samAna AhAra AdinI vakta vyatA eja prakAre kahevI joI e jevI asurakumArAnI kahI che. arthAta jevA asurakumArAnA be prakAra kahyA che--sannibhUta ane asajJibhUta, ane temAM je sannibhUta che tee mahAvedanAvALA tathA jee asajJibhUta che tee apavedanAvALA hAya che, ItyAdi kathana karAyeluM che. eja prakAre vAnabhyantaranA viSayamAM pazu jANavuM joIe. kemake aNurakumArAmAM tathA vAnavyantAmAM asa'nA jIvenI utpatti thAya che. vyAkhyA prakRtimAM
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TokA pada 17 sU0 7 vAnavyantarasamAnAhArAdinirUpaNam ukoseNaM vANamaMtaresu" iti, asaMjJinA khalu jaghanyena bhavanavAsiSu utkRSTena vAnavyantarepu' iti, te cAmurakumAraprakaraNoktayuktyA alpavedanA bhavanti, ityava seyam, 'evaM joisiya mANiyANavi' evam-asurakumAroktaprakAreNa jyotiSkavaimAnikAnAmapi samAnAhArAdivaktavyatA avasevA, kintu-'NavaraM te veyaNAe duvihA paNNattA' navaram-asurakumArApekSayA vizepastu-jyotiSkavaimAnikAH vedanAyAM dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA-mAimicchadiTThI uvavanagAya, amAisammadiTTI upavanagAya' tadyathA-mAyimithyAdRSTayupapannakAzca, amAyisamyagdRSTayupapanna kAzca tathA cAsurakumAreSu yathA kecana asaMjJi bhUtAzca kecana saMjJibhUtAcoktAstathA jyotiSka vaimAnikeSu tatsthAne kecana mAyimithyAdRSTayupapannakAzca kecana amAyisamyagdRSTapayupanakAzca bhavantIti bodhyam, jyotiSkavaimAnikeSu asaMjJinAmanutpAdAta, asaMzyAyupa utkRSTena palyo. pamAsaMkhyeyabhAgasthitisattvena jyotiSkANAM jaghanyenApi palyopamasaMkhyeyabhAgasthiti sattvAta, asaMjJI jIvoM kI utpatti devagati meM ho to jaghanya bhavanavAsiyoM meM aura utkRSTa vAnavyantaroM meM hotI hai| isa kAraNa asurakumAroM ke viSaya meM jo yukti kahI hai vahI yahAM bhI jAna lenI caahie| asurakumAroM ke prakaraNa meM jo kathana kiyA gayA hai vahI jyotiSka aura vaimAnikoM ke samAna AhAra Adi ke viSaya meM kahalenA cAhie / kintu asu. rakumAroM se jyotiSka aura vaimAnikoM kI vedanA meM kucha antara hai| jyotiSka aura vaimAnikadeva do prakAra ke haiM, yathA-mAyI-mithyAdRSTi-utpanna aura amAyI-samyagdRSTi-utpanna / jaise asurakumAroM meM koI asaMjJIbhUta aura koI saMjJIbhUta kahe haiM, vaise unakI jagaha jyotiSkoM aura vaimAnikoM meM mAyI-mithyAdRSTi-utpanna aura amAyI-samyagdRSTi utpanna kahalenA cAhie, kyoMki jyotiSkanikAya aura vaimAnikanikAya meM asaMjJI jIva utpanna nahIM hote / asaMjiyoM kI Ayu utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hotI hai jaba ki paNa kahyuM che asaMsi jIvonI utpatti devagatimAM thAya te jaghanya bhavanapatimA ane utkRSTa vAnavyaMtaramAM thAya che. e kAraNe asurakumAranA viSayamAM je yukti kahI che te ja ahIM paNa jANI levI joIe. - asurakumAra nA prakaraNamAM je kathana karAyuM che te ja tiSkade ane vaimAnikonA samAna AhAra AdinA viSayamAM kahI levuM joIe. paraMtu asurakumAthI tiSka ane vimAnikonI vedanAmAM thoDuM attara che, tiSka ane vaimAnika deva be prakAranA che, jemake, mArI micchAdaSTi utpanna ane amArI samyagdaSTi utpanna, jema asurakumAremAM keI asaMjJImUna ane koI saMjJIbhUta kahela che, temaja temanI jagyAe tiSka ane vaimAnikamAM mAyI midaSTi utpanna ane amAyI samyagdaSTi utpanna kahI devA joIe. kemake tiSka nikAya ane vaimAnika nikAyamAM asaMjJI jIva utpanna nathI thatA. asaM. jJIyenI Ayu utkRSTa palyopamanAM asaMkhyAtamA bhAganI hoya che, jyAre tiSkanI pra08
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ age t paTa earnar vaimAnikAnAzca palyopamasthiti satvAt teSu asaMjJinAmasaMbhavAt 'tattha NaM je te mAimiccha feat uvavanA te NaM apaveyaNatarAgA' tatra khala- mAyimithyAdRSTacupa na kamAvisamyagdRSTayupapannakamadhye ye te mAyimithyAdRSTayupapannakA jyotiSkavaimAnikA bhavanti te khalu zubhavedanApekSayA alpavedanatarakAH prajJaptAH, 'tattha NaM je te amAisammadiTThI upavannAgA teNaM mahAveyaNatarAgA' tatra khalu - mAyimithyAdRSTayamA yisamyagvaSTi dvayamadhye ye te amAyi samyagdRSTayupannA bhavanti te khalu zubhavedanApekSayA mahAvedanatarakA bhavanti tepAM zubhavedanAvazcAt, pUrvepAJcAzubhavedanAvakhAcceti bhAvaH prakRtamupasaMharannAha - 'se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccajoisiya vemANiyA no savve samaveyaNA' he gautama ! tat-atha tenArthena ekyU-uktarItyA ucyate- jyotiSkavaimAnikAH to sarve samavedanA bhavantIti, 'sesaM tadeva' zeSam - AhAravarNakarmAdikaM tathaiva-asurakumAra vAnavyantaravadeva avaseyamiti bhAvaH // 07 // salezyAhArA divaktavyatA mUlam -salehasANaM bhaMte! neraiyA save samAhArA samasarIrA samussAsanissAsa savve vi pucchA, goyamA ! evaM jahA ohiMgalao tahA salejyotiSkoM kI patyopasa ke saMkhyAtaveM bhAga kI jaghanya sthiti hotI hai aura vaimAnikoM kI palyopana kI / ataeva unameM asaMjJiyoM kA honA saMbhava nahIM hai| mAyI midhyAdRSTi utpanna aura amAyI - samyagdRSTi utpanna meM se jo jyoniSka aura vaimAnika sAyI - midhyAdRSTi utpanna haiM, ve zubhavedanA kI apekSA se alpatara vedanAvAle hote haiM aura jo amAyIsamyagdRSTi-utpanna hote haiM, ve zubhavedanA kI apekSA mahAna vedanAvAle hote haiM / aba upasaMhAra karate hue kahate haiM - he gautama! isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki saba jyotiSka aura vaimAnika samAna vedanAvAle nahIM hote haiM / zeSa AhAra, varNa, karma Adi asurakumAroM aura vAnavyantaroM ke samAna hI samajha lenA cAhie | palyApamanA saMkhyAtamA bhAganI jaghanya sthiti hAya che ane vaimAnikAnI palyeApamanI. tethIja teomAM sannIenu hAvu sa'bhavita nathI mAyI--mithyA daSTi--utpanna ane amAyI sabhyaSTi utpannamAthI je jyAtiSTha ane vaimAnika mAyI--mithyAdaSTi utpanna che, tee zubha vedanAnI apekSAthI alapatara vedanAvALA hAya che. ane je amAyI samyagdaSTi utpanna thAya che, te zubha vedanAnI apekSAe mahAt vedanAvALA hAya che. have upasahAra karatA thakA kahe chenDe gautama ! e kAraNathI evuM kahevAya che ke adhA jyAtiSTha ane vaimAnika samAna vedanAvALA hAtA nathI zeSa AhAra, varNa, karmAM mAdi asurakumAra ane vyAnanyantarAnI samAna ja samajI levuM joIe.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 8 salezyAhArAdinirUpaNam ssAgamao vinirabalo bhANiyaThayo jAna denANiyA, kaNhalessA NaM bhaMte ! neraiyA savne samAhArA pucchA, goyalA jahA-ohiyA, navaraM neraiyA veraNAe sAimicchAdiTTI uvavanagA ra, amAisammadiTThI uva. vanagA ya sANiyA, selaM taheva jahA mohiyANaM, asurakumArA jAva vANamaMtarA, ee jahA ohiyA, navaraM sagussANaM kiriyAhiM viseso jAva tattha NaM je te samsaTThiI te livihI ejjattA, taM jahA-saMjayA, asaMjayA, saMjayAlaMjayA ya, jahA ohiyANaM, jo siyavemANiyA Ai. lliyAsu tisu lessAsu Na pucchinnati, evaM jahA kiNhalestA vicAriyA tahA nIlaleslA vicAreyA, kAuleslA neraiehito Arambha jAva vANasaMtarA, navaraM kAulestA neraiyA vepaNAe jahA ohiyA, teuleslANaM bhaMte ! asurakumAraNaM tAo cetra pucchAo, gocamA ! jaheva ohiyA taheva navaraM veyavAe jahA joisiyA, puDhavi AuvaNassaipaMciMdiyatirikramaNussA jahA ohiyA taheva bhAgiyaThavA, navaraM maNUsA kiriyAhiM je saMjayA te pamattA ca apamattA ya mANiyavyA sarAgavIyarAgA natthi, vANamaMtarA teuleslAe jahA asurakumArA evaM joisiya vemANiyA vi, sesaM taM cena, evaM pahalelA vi bhANiyavvA, navaraM jesiM asthi, sukalesmA vi taheba jesiM asthi, sahavaM taheva jahA ohiyANaM gamao, navaraM pamhalesa sukalelAo paMjidiyatirikkhajoNiyamaNUsa. vemANiyANaM ceva, na sesA saMti, paNNavaNAe bhagavaIe lessAe paDhamo uddesao samatto / sU0 8 // chAyA-salezyAH khalu bhadanta ! nairapikAH sarve samAhArAH samazarIrAH samocchvAsaniH salekSya-AhAra Adi kI vaktavyatA zabdArtha-(salessA NaM bhaMte neraDyA) he bhagavan ! lezyAvAle nAraka (savve samAhArA) saba samAna AhAravAle (labasarIrA) samAna zarIra vAle (sabhussAsa salezyA-AhAra AdinI vaktavyatA mahA-(salessANaM bhaMte ! neraiyA) mAvan ! vezyAvANa nA24 (savve samAhArI) 5 smaanaa|24| (samasarIrA) samAna zarIya (samussAsanissAsA) samAna pAsa
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAstra zvAsAH sarve'pi pRcchA, gautama ! evaM yathA audhigamakastathA salezyAgamako'pi niravazeSo bhaNitavyo yAvad vaimAnikAH, kRSNalezyAH khalu bhadanta ! nairayikAH sarve samAhArAH pRcchA, gautama ! yathA audhikAH, navaraM nairayikA vedanAyAM mAyimithyAdRSTayupapannakAzca amAyisamyagdRSTayupapanna kAzca bhaNitavyAH zepaM tathaiva yathA audhikAnAm, amurakumArA yAvad-vAnavyantarAH, ete yathA audhikAH, navaraM manuSyANAM kriyAbhirvizepo yAvat tatra khalu ye te samyagdRSTaya ste trividhAH prajJaptAH, tadyathA-saMyatAH, asaMyatAH, saMyatAsaMyatAzca yathA nissAsA) samAna ucchvAsa nivAsavAle (savve vi) sabhI (pucchA) prazna (goyamA) he gautama ! (evN| isa prakAra (jahA) jaise (ohigamao) sAmAnya kA gama kahA hai (tahA) vaise hI (salessAgamao vi salezya kA gama bhI (bhANiyavvo) kahanA cAhie (jAva vemANiyA) yAvat vaimAnikoM taka / (kaNhalessA NaM aMte ! neraiyA) he bhagavan ! kRSNalezyAvAle nAraka (sabve samAhArA) saba samAna AhAravAle hote haiM ? (pucchaa| prazna (goyamA ! jahA ohiyA) he gautama ! jaise audhika-sAmAnya (navaraM) vizeSa (neraiyA) nAraka (veyaNAe) vedanA kI apekSA se (mAimicchAdiTThI uvavanagA ya) mAyI-mithyAdRSTi-utpanna (amAisammadiTThI uvavannagA ya) aura amAyI samyagdRSTi utpanna (bhANiyavvA) kahanA cAhie (sesaM taheva) zeSa usI prakAra (jahA ohiyANaM) jaise odhikoM kaa| (asurakumArA jAva vANamaMtarA) asurakumAra yAvat vAnavyantara (ete jahA ohiyA) ye audhikoM ke samAna (navaraM margussANaM kiriyAhiM viseso) manuSyoM meM kriyA kI apekSA vizeSatA hai (jAva) yAvata (tattha NaM je te sammadiTThI) ni:zvAsavANA (savve vi) madhAnA samayamA (pucchA) prazna (goyamA) gautama ! (evaM) se hAre (jahA) 21 // (ohigamao) samAnya nAgama (tahA) te (salessAgamao vi) sozyAnA mapa (bhANiyavvo) 4aa naye (jAva vemANiyA) vaimAni sudhii| __(kaNhalessANaM bhaMte ! neraiyA) OM bhagavan ! zyApa nA (savve samAhArA) mA samAna mADavA cha (pucchA) prazna (goyamA ! jahA ohiyA) gautama l maughi sAmAnya (navaraM) vizeSa (neraiyA) nA24 (veyaNAe, hanAnI apekSAthI (mAgImicchA diTThI ubavannagAya) mAthI-mithyATi 5-na (amAi sammadidI uvavannagAya) ane abhAyA sabhyaSTi G4-1 (bhANiyanyA) 4vA na (sesaM taheva) zeSa me 4Are (jahA ohiyANaM) 250 mIdhinA 4aa che. (asurakumArA jAva vANamaMtarA) asumAra yAvat vanavyanta2 (ete jahA AhiyA, dullunA samAna (navaraM maNussANaM kiriyAhiM viseso) bhanudhyAmA chiyAnI bhapakSAta
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradodhinI TIkA pada 17 0 8 salezyAhArAdinirUpaNam audhikAnAm, jyotiSkavaimAnika AdyAsu tisRSu lezyA na pRcchayante, evaM yathA kRSNa vicAridAstathA nIlalezyA vicArayitavyAH, kApoThalezyA nairayikebhya Arabhya yAvad vAnavyantarAH, navaraM kApotalezyA nairayikA vedanAyAM yathA audhikAH, tejolezyA khalu bhaddanta ! amrurakumArANAM tAcaiva pRcchAH, gautama ! yathaiva bhavikAstathaiva, navaraM vedanAyAM yathA jyotiSkAH, pRthivyavvanaspatipaJcendriyatiryagyoni manuSyAH yathA audhikAstathaiva unameM se jo samyagdRSTi haiM (le tivihA paNNattA) ve tIna prakAra ke kahe haiM (taM jahA - saMjayA, asaMjayA, saMjayA saMjayA) ve isa prakAra - saMyamI, asaMyamI aura saMyama saMyamI ( jahA ohiyANaM) jaise aughikoM kA ( joisiya vaimANiyA) jyotiSka aura vaimAnika ( AillAsu) Adi kI (tisu lessAsu) tIna lezyAoM meM (Na pucchijjaMti) nahIM pUche jAne cAhie ( evaM ) isa prakAra ( jahA ) jaise (kivhA lessA) kRSNalezyA (vicAriyA) vicArI ( tahA nIlalessA vicAreroat) isI prakAra nIlalezyA bhI vicAranI cAhie / (kAulessA) kApotaleiyA (nerairahito ) nArakoM se (Arambha) AraMbha karake (jAva vANamaMtarA) yAvat vAnavyantaroM taka (navaraM ) vizeSa kAulessA neraiyA) kApotaleiyAvAle nAraka (veyaNAe) vedanA kI apekSA (jahA ohiyA) jaise audhika (teulessA NaM bhaMte ! asurakumArANaM tAo caiva pucchAo) tejolezyAvAle asurakumAroM kA ityAdi vahI pUrvavat prazna (goyamA ! jaheba ohiyA taheva ) jaise sAmAnya kahe usI prakAra (navaraM veSaNAe jahA joisiyA) vizeSa - vedanA se jyotiSkoM ke samAna (puDhavi - Au - vaNassaha-paMcidiyatirikkha maNussA) pRthvI, apU, vana vizeSatA che (jAva) yAvat (tatthagaM je te sammahi / ) temanAmAthI ? samyagdRSTi che (te tivihA paNNattA) te trayu prahAranA udyA hai (taM jahA, saMjayA, asaMjayA, saMjayA saMjayA) te mA prahAre- sAyamI, asaMyamI ne saMyamAsa yabhI (jahA ohiyANa) nevA savinA (joisiyA vemANiyA) jyotiSTha bhane vaimAni (AillAsu) paDesAnI (tisu lessAsu) tra zyAmAM (Na pucchijjati) na kucha leha se (eva) se aThAre (jahA) va ( kiNhA lessA) sRRSTyulezyA (vicArIyA ) diyArI ( tahA nIlalessA vicAreyavvA) meM prAre nIsasezyA yayu viyaravI leI me (kAulessA) potasezyA (neraiehi to ) nArathI (Arambha ) mArala 4rIne (jAva vANamaMtarA) yAvat vAnavyantaro sudhI (navaraM ) vizeSa (kAulessA neraiyA) bhayota dozyAvANA nA24 ( veyaNAe ) vehanAnI apekSAthI ( jahA ohiyA) devA maudhi4 (deulessANaM bhaMte! asurakumArANaM tAo caitra pucchAo) teleozyAvAjA asurakumAro sudhI pUrvavat prazna (goyamA ! jaheba ohiyA taddeva) nevA sAmAnya hyA te 55re (navaraM veyaNAe jahA joisiyA) vizeSa vehanAthI jyotiSThAnI sabhA ( puDhavi - Au vaNassai-paMci diyatirikkhamaNussA) pRthvI, mayU, vanaspati, yathendriya tiryaya, manuSya
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtra bhaNitavyAH, navaras manuSyAH kriyAmirye saMyatAste prasattAzcA'pramatAzca bhaNitavyAH, sarAgavItarAgAH na santi, vAnavyantarAstejolezyAyAM yathA asurakumArA evaM jyotiSkavaimAnikA api, zeSa taccaiva, evaM padamalezyA api bhaNitavyA, navaraM yepAmasti, zuklalelyA api tathaiva yeSAmasti, sarva tathaiva yaza audhikAnAM gamakaH, navaraM padmalezyAzubalalezye paJcendriyatiryagyonikamanuSyavaimAnikAnAJcaiva, na zeSANAmiti / prajJApanAyAM bhagavatyAM lezyAyAM prathama uddezakaH samAptaH / / sU0 8 // spati, paMcendriya tiryaca, manuSya (jahA ohiyA) samuccaya ke samAna (lahA bhANiyanyA) usI prakAra kahanA cAhie (navaraM) vizeSa (maNUsA) manuSya (kiriyAhi) kriyAoM se (je saMjatA te pamattA ya apamatA ya mANiyavyA) jo saMyamI haiM unheM pramatta aura apramatta kahanA cAhie (sarAgavIyarAnA natthi) sarAga aura vItarAga nahIM haiN| __ (vANamaMtarA teulessAe jahA asurakutArA) dAnavyantara tejolezyA meM asu. rakumAroM ke samAna (evaM joisitra mANiyAvi) isI prakAra jyotiSka-vaimA. nika bhI (sesaM taM cetra) zeSa vahI (evaM pamhalestA vi bhANiyavyA) isI prakAra padmalezyA bhI kahanI cAhie (lavaraM) jesi asthi) vizeSatA yaha ki jinake vaha hotI hai (lukkalessA vi taheva jesiM atthi) zuklalezyA bhI usI prakAra jinake hai (savvaM taheva) saba usI prakAra (jahA ohiyANaM gamao) jaisA audhikoM kA gama (navaraM) vizeSa pamhalessA sukkalessAo) pahAlezyA aura zuklalezyA (paMciMdiyatirikakhajoNiyamaNUsavemANiyANa ceca) paMcendriyatirthacoM, manuSyoM aura vaimAnikoM ko hI hotI hai (na sesA saMti) zeSa ko nahIM haiN| (jahA ohiyoM) samudhyayanAsamAna (tahA mANiyavA) me re 9 me (navara) vizeSa (maNUsA) manuSya (kiriyAhi) yAmAthI (je saMjatA te pamattAya apamattAya bhANi yatvA) sayabhI che tebhane pramatta bhane apramatta vA naye (sarAgavIyarAgA natthi) sarAga ane vItarAga nathI (vANamaMtarA teulerasAe jahA asurakumArA) pAna0ya-ta2 tanazyAmA subhAnI samAna (evaM joisiyavemANiyA vi) se prAre jyoti mAni: 55 (sesaM taM ceva) zeSa te (eva panhalestA vi bhANiyavvA) 1 412 pamavezyA 54 43vI me (navara jesi atyi) vizeSatA te cha hai bhana ta yAya che (subAlessA vi taheva jesi atthi) zu48 sazyA 595 me 42 mata cha (savvaM taheva) .dhu me // 2 (jahA ohiyANaM gamao) 23 // sodhin| ma (navara) vizeSa (pamhalessA sukalessAo) pahabhasezyA bhane zuzyA (paMciM diya tirikkhajoNiya magUsa vemANivANaM ceva) payandriyatiya yA bhanupyo bhane vaimAnina saya cha (na sesA saMti) zeSane nahI
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyodhinI TIkA- pada 17 0 8 salaizyAhArAdinirUpaNam TIkA - atha salesyapadavizeSaNaviziSTAnAM caturviMzatidaNDarUpadavAcyAnAmAhArAdikaM prarUpayitumAha- 'salessA NaM bhaMte! neraiyA savve samAhArA, samasarIrA, samutsAsanissAsA, savve vipucchA' he bhadanta ! sakezyA: - lezyAviziSTAH khalu nairayikAH sarve kiM samAhArAHsamAnAdAravantaH ? kiM samazarIrA:- tulpazarIravantaH ? kiM samocchvAsaniHzvAsAH bhavanti ? ityAdirItyA sarve'pi kiM samakarmANaH, samavarNAH, samavedanAH, samAyuSkAzca bhavanti ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! ' evaM jahA ohigamabha tahA salessAgamao vi niravaseso bhANiyanvo jAva vemANiyA' evam pUrvoktarItyA yathA audhikaH - jIva samuccaya:sAmAnyato vizeSaNarahita ityarthaH, gamaka:-a - abhilApaH pratipAditastathA salezyAgama ko'pi - lezyApadaviziSTAbhilApo'pi niravazepa:- akhilo bhaNitavyaH, yAvad-asurakumArAdibhavana( paNavaNAe bhagavaIe lessAe paDhasI uddesao samanto) prajJApanA bhagavatI meM lezyA adhyayana kA prathama uddezaka samApta / TIkArtha- aba 'salezya' vizeSaNa se viziSTa cauvIsoM daNDakoM ke jIvoM ke AhAra Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai gautamasvAmI - heM bhagavan ! kyA sabhI salezya arthAt lezyAvAle nAraka samAna AhAravAle, samAna zarIravAle aura samAna ucchvAsa niHzvAsavAle hote haiM ? isI prakAra kyA sabhI samAna karmavAle, samAna varNavAle, samAna vedanAvAle aura samAna AyuSyavAle hote haiM ? bhagavAn - he gautama! jaise sAmAnya-samuccaya nAraka jIvoM kA gama kahA hai, usI prakAra saba sadezya nArakoM kA kathana bhI samajhalenA cAhie / isI prakAra salezya asurakumAra Adi bhavanavAsiyoM, pRthvIkAdhika Adi ekendriyoM, vikalendriyoM, paMcendriya tiryacoM, manuSyoM, vAnavyantaroM, jyotiSkoM aura vaimA ( paNNavaNAe bhagavaIe lesAe paDhamo uddesao sammatto) prajJApanA bhagavatImAM leA adhyayananA prathama uddezaka samApta TIkA have 'salezyA' vizeSaNI viziSTa cAvIsa daDakAnA AhAra AdinI prarUpaNA karAya che--zrI gautamasvAmI-hai bhagavan| zuM salezya arthAt lezyAvALa nAraka samAna AhAravALA, samAna zarIravALA, ane samAna ucchvAsa-nizvasavALA hAya che? eja prakAre zuM badhA samAna karUMvALA, samAna vaNu vALA, samAna vedanAvALA ane samAna AyuSyavALA hAya che ? 63 zrI bhagavAna--he gautama 1 jevA sAmanya samuccaya nAraka jIvAne! gama kahyo che, eja prakAre badhI sahezyAtrALA nAraketu kathana paNa samajI levuM joie. eja prakAre savezya surakumAra Adi bhavana vAsiyA, pRthvIkAyika Adi ekendriyA, vikalendriyA, paMcendriya tiya cA, manuSya, vAnabhyantare, jyAtiSkA ane vaimAniketu' kathana paNu samajI levu'
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathApanA patayaH pRthivIkAyikAyekendriyA vikalendriyAH paJcendriyatiryagyonikAH manuSyAH vAnadhyantarAH jyotiSkAH vaimAnikAzca salezyA vaktavyAstathA ca yathA lezyAdivizepaNa rahitA nairayikAdayo no samAnAhAradayaH prAguktA stathaiva lezyAvizeSaNasaritA api nairayikAdayo no samAnAhArAdayo bhavantIti vaktavyA ityarthaH, atha kRSNAdipaDlezyA viziSTAn paidaNDaphAn AhArAdipadaiH prarUpayitumAha-'kaNhasThesA NaM aMte ! neraiyA savve samAhArA pucchA' he bhadanta ! kRSNalezyAH khalu nairayikAH sarve kiM samAnAhAravanto bhavanti ? kiM samazarIrAH ? kiM samocchavAsaniHzvAsAH ? kiM samakarmANaH ? kiM samavedanAH ? kiM samAyuSkAH ? iti pracchA, bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'jahA ohiyA' yathA audhikA:-samuccayAH, sAmAnyA:-vizeSaNarahitA ityarthaH, nairayikAH AhArazarIrocchavAsakarmavarNa lezyAvedanA kriyopapAtAbhidhaiH navabhiH padaiH pratipAditAstathaiva kRSNalezyA nairayikA api vaktavyAH kintu nikoM kA kathana bhI lasajhalenA cAhie / tAtparya yaha hai ki jaise lezyAdi vizeSaNa se rahita arthAt sAmAnya nAraka Adi samAna AhAravAle nahIM haiM, yaha pahale kahA gayA hai, usI prakAra lezyA vizeSaNa se viziSTa arthAt salezya nAraka Adi bhI samAna AhAra Adi vAle nahIM hote| / aba kRSNa Adi chaha lezyAoM le viziSTa chaha daMDakoM kI AhAra Adi padoM ke sAtha prarUpaNA kI jAtI hai gautamasvAmI-he bhagavat ! kyA kRSNalezyAvAle sabhI nAraka samAna AhAra vAle hote haiM ? kyA samAna zarIra vAle hote haiM ? sammAna ucchvAsa-nizvAsa vAle hote haiM ? samAna karmavAle, samAna vedanAvAle aura samAna AyuvAle hote haiM ? bhagavAn-he gautama ! jaise audhika arthAt sAmAnya nArakoM kA AhAra, zarIra, ucchvAsa-vizvAsa, karma, varNa, lezyA, vedanA, kiyA aura upapAta, ina nau padoM dvArA pratipAdana kiyA gayA hai, usI prakAra kRSNalezyA vAle nArakoM joIe. tAtparya e che ke jevAM kezyAdi vizeSaNathI rahita arthAta sAmAnya nAraka Adi samAna AhAravALA nathI, e pahelAM kaheluM che, eja prakAre lezyA vizeSaNathI viziSTa arthAtu salezya nAraka Adi paNa samAna AhAra AdivALA nathI detA. have kRSNa Adi che vezyAothI viziSTa cha daMDakanA AhAra Adi padenI sAthe prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! zuM kRSNalezyAvALA badhA nAraka samAna AhAravALA hoya che? samAna zarIravALA hoya che? samAna ucchavAsa nizvAsavALA hoya che ? samAna karmavALA, samAna vedanAvALA ane samAna AyuvALA heya che? zrI bhagavAn he gItama! jema auvika arthAt sAmAnya nArakanA AhAra, zarIra, ucchavAsa niHzvAsa, karma, varNa, vezyA, vedanA, kriyA ane u5pAta, A nava pado dvArA
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 8 salezyAhArAdinirUpaNam 'NAraM neraiyA veyaNAe mAimicchAdihI upanagAya amAisammadihI uvavanagAya bhANiyavyA' navaram-samuccaya nairayikApekSayA vizepastu kRSNalezyAviziSTA nairayikA vedanAyAM-vedanaviSaye mAyimithyAdRSTayupapannakAzca amAyisamyagadRSTayupapannakAzca bhaNitavyAH, natu samuccaya nairayikeSvitra asaMjJibhUtAzca' iti vaktavyAH, asaMjJinAM prathama pRthivyAmevotpAdAt 'asannI khallu paDhama' iti vacanAt 'asaMjJinaH khalu prathamAm / iti, prathamAyAJca pRthivyAM na kRSNalezyA bhavanti, yatra ca paJcamyAdiSu pRthivISu kRSNalezyA bhavanti na tatra asaMjJino jAyante, tatra mAyino mithyAdRSTayazca kRSNalezyAnairayikAH mahAvedanA bhavanti, yataH prakarSa paryantavartinI mazubhAM sthiti te niSpAdayanti, prakRSTAyAzcAzubhAyAM sthityAM mahatI vedanA bhavati amAyi. samyagdRSTayupapannakeSu ca kRSNalezyeSu nairayikeSu alpavedanA bhavatIti bhAvaH, 'sesaM taheva kA kathana bhI samajhalenA caahie| hAM, sAmAnya nArakoM se vizeSatA itanI hai ki kRSNalezyAvAle nairayika vedanA ke viSaya meM do prakAra ke kahane cAhiemArimithyAdRSTi upapanna aura amAyi samyagdRSTi-upapanna, sAmAnya nArakoM kI bhAMti amaMjJibhUta aura saMjJibhUta nahIM kahanA caahie| kyoMki asaMjJI jIva pahalI pRthvI meM hI utpanna hote haiM, kahA bhI hai-'asannI khalu paDhama' arthAt asaMjJI jIva prathama pRthvI meM hI utpanna hote haiM aura prathama pRthvI meM kRSNalezyA vAle nAraka nahIM hote / pAMcavIM Adi jisa pRthvI meM kRSNalezyA pAI jAtI hai, usameM ajJI jIva utpanna nahIM hote, ataeca kRSNalezyAbAle nArakoM meM saMjJibhUta aura asaMjJibhUta bheda nahIM hote haiM / inameM mAyimithyAdRSTi kRSNalezyA vAle nAraka mahAvedanA vAle hote haiM, kyoMki ve utkRSTa azubha sthiti kA upAjaina karate haiM aura utkRSTa azubha sthiti meM pahalI vedanA hotI hai| jo nAraka amAyisamyagdRSTi upapanna kRSNalezyA vAle hote haiM, ve nAraka alpa vedanAvAle pratipAdana karela che, e ja prakAre kRSNa lAvALA nArakenuM kathana paNa samajI levuM joIe. ThIka, sAmAnya nArakAthI vizeSatA eTalI che ke kRSNa lezyAvALA narayika vedanA viSayamAM be prakAranA kahevA joIe, mAyImithyAdaSTi utpanna ane amAyI samyagdaSTi utpanna, samAnya nArakanI jema asaMbhUta ane saMjJIbhUta na kahevA joIe kemake masI 71 padI pRthvImA 65nna thAya che. 4yu 54 cha-'asannI khalu paDhama' arthAt asa zI jIva prathama pRthvImAM ja utpanna thAya che ane prathama pRthvImAM kRSNa lezyAvALA nAraka nathI hotA. pAcamI Adi je pRthvImAM kRoNa lezyA maLI Ave che, temAM asa jJo jIva utpanna nathI thatA, tethI ja kRSNalezyAvALA nArakamAM saMbhUta ane asaMjJIbhUta evA bheda nathI hotA. temAM mAyI mithyATi kRNalezyAvALA nAraka mahAvedanAvALA hoya che, kemake teo utkRSTa azubha sthitinuM upArjana kare che, ane utkRSTa azubha sthitimAM mahatI vedanA hoya che, je nAraka amArI samyagdaSTi upapana kRSNa
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ , prajJApanA jahA ohiyANaM' zeSam-AhArazarIrocchavAsa kriyAdikaM tathaiva-pUrvottarItyeva vaktavyaM yathA audhikAnAM-samuccayanairayikANAM pratipAditam 'asurakumArA jAya vANamaMtarA' asurakumArA yAvada-nAgakumArAH, suvarNakumArAH, agnikumArAH, vidyutkumArAH, udadhikumArAH, dvIpaku kumArAH, dikkumArAH, pavanakumArAH, stanitakumArAH, pRthivIkAyikAyekendriyAH vikale. ndriyAH paJcendriyatiryagyonikAH manuSyAH vAnapatarAzca-'ee jahA ohiyA' ete-pUrvoktA asurakumArAdi vAnavyantarAntA devA yathA audhikAH-samucayAH pratipAditA stathA pratipAdanIyAH, kintu 'Navara maNussANaM kiriyAhiM viseso' navaram-audhikApekSayA manuSyANAM kriyAbhirvizeSo'vaseyaH, tameva vizepaM darzayitumAha-'jAva tattha NaM je te sammadiTTI te tivihA paNattA' yAvat-samyagdRSTayaH, mithyAdRSTayaH, samyamithazAdRSTayazca kRSNalezyA manuSyA bhavanti, tatra lu-samyagdRSTi mithyAdRSTi mizradRSTi manuSyeSu madhye ye te samyagdRSTayo manuSyAste trividhAH prajJazAH, 'taM jahA-saMjayA asaMjayA saMjayAsaMjayA ya tadyathAhote haiN| zeSa AhAra, zarIra, ucchavAsa, kriyA Adi pUrvokta samuccaya nArakoM ko jaisA kahA hai, uslI prakAra samajhalenA caahie| ____ asurakumAra, nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vidyutkumAra, uddhikumAra, dIpakumAra, dikkumAra, pavanakumAra, stanitarAra, pRthvIkAyika Adi ekendriya, vikalendriya, paMcendriya, tithaMca, manuSya aura vAnavyantara kA pratiprAdala usI prakAra karanA cAhie jaise saccapa asurakumAra Adi kA kiyA gayA hai| hAM, manuSyoM meM saccya se kriyAoM meM kucha vizeSatA hai / vaha vizeSatA isa prazAra hai kRSNalezyA vAle manuSya tIna prakAra ke hote haiM-sabhyagdRSTi, siyAdRSTi aura sampamithyAdRSTi / inameM se jo manuSya lamyagdRSTi hote haiM, ve tIna prakArake haiM-saMyamI, asaMyamI, aura saMghamAsaMyamI / jaile samuccaya bhanujyo kA lezyAvALA hoya che, tevA nAraka a5 vedanAvALA hoya che, zeSa AhAra, zarIra, ucchavAsa kiyA Adi pUrvokta samuccaya nArakenA jevA kahela che, teja prakAranA samajI levA joIe. asurakumAra, nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vikumAra, udadhikumAra, dvIpa kumAra, dikumAra, pavanakumAra, anitakumAra, pRthvIkAyika Adi ekendriya, vikasendriya, paMcendriya tiryaMca, manuSya ane vanavyantaranuM pratipAdana eja prakAre karavuM joIe jevuM samuccaya asurakumAra AdinuM kareluM che. hA, manuSyamAM samucyathI kriyAomAM kAIka vizeSatA che. te vizeSatA Ama che kRSNalezyAvALA manuSya traNa prakAranA hoya che-samyagdaSTi, mithyASTi. ane samyamithyAdraSTi arthAta mizraSTi temanAmAthI je manuSya sAyagdaSTi hoya che, temAM traNa
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyavAdhinI TIkA pada 17 10 8 salaizyAhArAdinirUpaNam saMyatAzca, asaMyattAzca saMyatAsaMyatAzca 'jahA ohiyANaM' yathA aughikAnA-samuccaya manuSyANAMkRSNale zyAdi vizeSaNarahitAnAmityarthaH pratipAditA stathA kRSNalezyAsahitamanuSyANAmapi vaktavyAH, tathA ca saMyatA dvividhA:-sarAgasaMpatAzca vItarAgasaMyatAzca, tatra sarAgasaMyatA:anupazAntakapAyAH, akSINakapAyAzca, vItarAgayatAzca upazAntakapAyAH kSINakapAyAzca, tatra vItarAgasaMyatA:-akriyA bhavanti, teSAM vItarAgatvenArambhAdInAM kriyANAmabhAvAta, evaM pramattasaMyatAzca, kRSNalezyAhi pramattasaMyatAnA savati nAnamattasaMgatAnAM kRSNa chezyA bhavati pramatta saMgatAnAntu sarva eva pramattayoga Arambho gIti bhArambhiko kriyA, akSINakapAya. tvAcca mAyApratyayA kriyA ca bhAti, iti bhAvaH, saMyatAsaMyatAnAmArambhikI pArigrahikI mAyAnatyapA ca tisraH kriyA bhavanti, asaMyatAnAM punarArambhiko, pArivAhikI, mAyApra yayA, apratyAkhyAnakriyAceti catasraH kriyA bhavanti, 'joisiyavemANiyA AilliyAsu arthAt kRSNalezyA vAle Adi vizeSaNoM se rahita lanuSyoM kA pratipAdana kiyA gayA hai, usI prakAra kRSNalezyA vAle manuSyoM kA nirUpaNa bhI samajha lenA cAhie / saMghasI manuSya do prakAra ke hote haiM-sarAgasaMyamI aura viitraagsNymii| jinake kapAyoM kA upazama kSaya nahIM huA ve sarAgasaMyamI kahalAte haiM / jinake kaSAyoM kA upazAma athavA kSaya ho cukA hai, ve vItarAgasaMyamI hote haiM, vItarAga hone ke kAraNa unaseM koI kriyA nahIM hotI, kRSNalezyA pramatta saMyata manuSyoM meM pAI jAtI hai, apramattasaMyata manuSyoM meM nahIM pAI jAtI / sabhI prakAra ke AraMbha pramAdyoga meM hI hote haiM, ataH pramattasaMyato meM AraMbhikI kriyA hotI hai aura kSINakapAya na hone se unameM sAyApratyayA kriyA bhI pAI jAtI hai| __ saMyatAsaMyana manuSyoM meM AraMbhikI, pArigrahikI aura mAyApratyayA, ye tIna prakAranA che-saMyamI, asaMyamI ane sa mAsamI, jevuM samuccaya manuSyonuM arthAta kRSNalezyAvALA Adi vizeSaNa rahita manuSyanuM pratipAdana karAyeluM che eja prakAre kRSNalezyAvALA manuSyanuM nirUpaNa paNa samajI levuM joIe. sayamI manuSya be prakAranA hoya che- sarogasaMyamI ane vItarAga saMvamI. jemanA kaSAne upazama athavA kSaya nathI thaye teo sarAga saMyamI kahevAya che. jemanA kaSAyane upazama athavA kSaya thaI gaele che, teo vItarAga saMyamI heya che. temanAmAMthI vItarAga saMyamI kriyA rahita hoya che, vItarAga hovAnA kAraNe teomAM kaI kiyA nathI thatI. kRSNalezyA pramattasaMcata, manuSyamAM maLI Ave che, apramatta saMya manuSyamAM nathI maLI AvatI, badhA prakAranA Ara bha pramAda vegamAM nathI thatA. tethI sa yatamAM Ara bhikI kriyA thAya che ane kSINa kaSAya na hovAthI temAM mAyA pratyayA kriyA paNa maLe che. saMtAsaMyata, manuSyamAM AraMbhikI, pArigrahikI ne mAyApatyayA e traNa
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazAMpanAsUtra timu lesAsu Na pucchijjaMti' jyotipkavaimAnikA AdyAsu tispu lezyAsu-kRSNanIla. kApotAsu na pRcchayante jyotiSphavaimAnikeSu kRSNAditisaNAM lezyAnAmabhAyAt, 'evaM jahA kaNhalessA vicAriyA tahA nIlalessA vicAreyavyA' evam-uktarItyA yathA kRSNalezyA vicA. ritA-prarUpitA tathA nIlalezyApi vicArayitavyA-prarUpaNIyA, tayA cobhayoH samAnatvAda yathA kRSNalezyAdaNDakauktastathA nIlalezyAdaNDako'pi vaktavyaH kevalaM kRSNalezyA padasthAne nIlalezyApadAccAraNIyamiti vizeSo'vaseyaH, 'kAulespA neraie hito Arama jAva vANa___ maMtarA' kApotalezyA nIlachezyA vata nairayikebhya Arabhya yAvada-asurakumArAdidaza bhavana pati pRthivIkAyikAyekendriya vikalendriya tiryagrayonika paJcandriya manuSya vAnavyantaraparyakriyAeM hotI haiN| asaMyata manuSyo meM cAra kriyAeM hotI haiM-AraMbhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA aura aprtyaakhyaankriyaa| __prAraMbha kI tIna lezyAoM meM arthAt kRSNa, nIla aura kApotalezyAoM ko lekara jyotiSka aura vaimAnikoM ke viSaya meM prazna nahIM karanA cAhie, kyoki inameM ye tIna lezyAeM hotI hI nahIM haiN| ___isa prakAra jaise kRSNalezyAvAlo kA vicAra kiyA gayA hai, usI prakAra nIlalezyAvAloM kA bhI vicAra karalenA cAhie, kyoMki ye donoM samAna haiM, arthAt jaise kRSNalezyA kA daNDaka kahA vaisA hI nIlalezyA kA bhI daNDaka kahanA cAhie, kevala 'kRSNalezyA' pad kI jagaha 'nIlalezyA' pada kA uccAraNa karalenA caahie| kApotalezthA nIlalezyA ke samAna nArakoM se AraMbha karake asurakumAra Adi dasa bhavanapatiyoM meM, pRthvIkAyika Adi ekendriyoM meM, vikalendriyo meM, kriyAo thAya che. asaMyata manuSyamAM cAra kriyAo thAya che. arabhikI, parigrahitI, mAyA pratyAyA ane apratyAkhyAna kriyA. prArabhanI traNa lezyAomAM arthAt kRSNa, nIla ane kApata lezyAone laIne tiSka ane vimAnikanA viSayamAM prazna na kara joI e, kemake temanAmAM A traNe lezyAo hatI ja nathI. e prakAre jema kRSNalezyAvALAone vicAra karAyela che. eja prakAre nIlalezyA vALAne paNa vicAra karI levuM joIe, kemake e bane samAna che, arthAt jevA kRSNa lezyAnA daMDaka kahyA tevA ja nala lesthAnA paNa daMDaka kahevA joIe. kevaLa "kRSNalezyA padanI jagyAe nIlalezyA padanuM uccAraNa karI levuM joIe. kApita lezyA nIlezyAnA samAna nArakethI AraMbhIne asurakumAra Adi daza bhavanapatimA, pRthvIkAyika Adi ekendrimAM, vikandriomAM, tiryaMca parimA manuSyamAM tathA vAnavyantamAM kahevI joIe. paraMtu nIlezyAnI apekSAe kApita zyAmAM vimA
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 8 salezyAhArAdinirUpaNam ntam vaktavyA, kintu-'NavaraM kAulessA neraiyA veyaNAe jahA ohiyA' navaras-nIlale zyApekSayA vizepastu kApotalezyAyAM nairayikA vedanAyAM-vedanAvipaye yathA audhikAH pratipAditAstathA vaktavyAH-yathA 'nairayikAH kApotalezyAH dvividhAH prajJaptA:-saMjJibhUtAzca, asaMjJibhUtAzca, ityevaM rItyA bodhyAH, asaMjJinAmapi prathasapRthivyAmutpAdAt tatra ca kApotalezyA sadbhAvAt, atha tejolezyAM prarUpayitumAha-'teulessA NaM saMte ! asunakumArA tAo ceva pucchAo' he bhadanta ! tejole zyAH khalu asurakugArAH sarve ki samAhArA bhavanti ? kiM samazarIrA bhavanti ? kiM samocchvAsaniHzvAsA bhavanti ? ityAdirotyA tAzcaiva-pUrvoktA ghAra 1 zarIro2 cchvAsa 3 karma 4 varNa 5 lezyA 6 vedanA 7 kriyo 8 papAta 9 nava viSayakAH pRcchAH abaseyAH, atredaM vodhyam-nairayika tejovAyu vikalendriyANAM tejolezyA na bhavati ataH prathamata evAsurakumAraviSaya : praznaH kRtaH, etena tejovAyu vikalendriyaviSayaH tiryaca paMcendriyo meM, manuSyoM meM, tathA vAnavyantaro meM kahanI caahie| kintu nIlalezyA kI apekSA kANelalezyA meM vizeSatA yaha hai ki kApotalezyA vAle nArakoM kA kathana lamuccaya nArako ke samAna samajhanA cAhie / arthAt kApotalezyA vAle nAraka do prakAra ke kahe haiM-saMjJibhUta aura asaMjJibhUta, ityAdi prakAra se samajha lenA cAhie / asaMjJI jIva bhI prathama pRthivI meM utpanna hote haiM aura vahAM kAtalezyA kA sadbhAva hai / __ aba tejolezyA kI prarUpaNA karane ke lie kahate haiM gautamasvAmI-he bhagavana ! tejolezyAvAle asurakumAra kyA samAna AhAra, samAna zarIra, samAna ucchvAsa-nizvAsaghAle hote haiM ? isI prakAra kyA samAna karma, samAna varNa, samAna lezyA, samAna vedanA, samAna kriyA aura samAna upapAtavAle hote haiM ? isa prakAra yaha nau prazna karane caahie| yahAM yaha samajhalenA cAhie ki nAraka, lejaskAyika, vAyukAyika tathA SatA e che ke kApita lezyAvALA nArakenuM kathana samuccaya nArakenA samAna samajI levuM joIe. arthAt kApita lezyAvALA nAraka be prakAranA kahyA che-saMjJIbhUta ane asa sI. bhUta ItyAdi prakAre samajI levA joIe. asaMsI jIva paNa prathama pRthvImAM utpanana thAya che ane tyAM kApI lezyAne sadbhAva che. have tene lazyAnI prarUpaNa kare che- zrI gautamasvAmI-he bhagavad ! tejalezyAvALA asurakumAra zuM samAna AhAra, samAna zarIra, samAna ucakavAsa-ni zvAsavALA hoya che ? e prakAre zuM samAnakarmasamAna varNa, samAna vezyA, samAna vedanA, samAna kriyA ane samAna upapAtavALA haoNya che. "A nava prazna karavA joIe.' ahIM e samajI levuM joIe ke naraka, tejaskAyika, vAyukAyika tathA vikSendriya
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 propanAso prazno na vaktavya iti phalitam, asurakumArA api yathA pUrvam audhikA uttAstathA vaktavyA ityabhiprAyeNAha-goyamA ! jaheva ohiyA taheva' he gautama ! yathaiva audhikA:-lezyAdi vizeSaNarahitAH sAcca yA amurakumArAH pratipAditA stathaiva tejolelyA viziSTA api agura kumArA vaktavyAH kintu 'NavaraM veyaNAe jahA joimiyA' navaram-samuccayAmurakumArApekSayA vizeSastu vedanAyAM-vedanAviSaye yathA jyotiSkAH prarUpitA stA vaktavyA stathA-'saMjJibhUtAsaMjJibhUtasthAne gAyimithyAdRSTayuepanakAzca amAyisamyagdRSTayaprapAlAzca' iti vaktavyAH, asaMjJinAM tejoleshyaavtmtpaadaabhaavaat| 'puDhavibhAuvaNassa:paMceMdiyatirikkhajoNiya maNussA jahA ohiyA taheva bhANiyavyA' pRthivyavanampati paJcendriyatiryagyonikamanuSyA yathA pUrvamaudhikA:-samuccayAH pratipAditA stathaiva bhaNitavyAH-pratipAdanIyAH, kintu 'NavaraM vikalendriya jIvo meM tejolezyA nahIM hotI, isa kAraNa pahalepahala ho asurakumAroM viSayaka prazna kiyA gayA hai / ilale yaha phalita huA ki tejaskAyika, vAyukAyika aura vikalendriyoM saMbaMdhI prazna nahIM karanA caahie| ____asurakumAroM kA kadhana samuccaya asurakumAroM ke kathana ke lamAna samajhanA cAhie, isa abhiprAya se kahate haiM-he gautana ! jaise audhika arthAt lezyAdi vizeSaNoM se rahita lamuccaya asurakhumAroM kA kathana kiyA hai, usI prakAra tejolezyAvAle asturakunAro kI vaktavyatA no lAzalenI caahie| samucca asura kumAro kI apekSA vedanA ke viSaya meM vizeSatA hai / vedanA ke viSaya meM jyotiSkoM ke samAna vaktavyamA kahanA cAhie tathA saMjJisUta aura asaMjJibhUta kI jagaha mAthilithyAdRSTi upacAnaka aura anAyisamyagdRSTi upapanaka kahanA cAhie, kyoMki asaMjJI jIva lejolezyAvAloM meM utpanna nahIM hote| pRthtrIkAdhika, aprakAyika, vanaspatikArika, paMcendriya tirthaca aura manuSya kI jemAM te lezyA nathI hotI. e kAraNe pahelA ja asurakumAra viSayaka prazna karAye che. tethI e phalita thayuM ke tejaskRdhika ane vikendriya sa ba dhI praznana kare joIe asurakumAranuM kathana samuccaya surakumAronA kathananA samAna samajavuM joIe, eapriya thI kahe che- he gautama! jema ghika arthAta lezyAdi vizeSaNathI rahita samuccaya asurakumAronuM kathana karyuM che, teja prakAre te jo lezyAvALA asurakumAranI prarUpaNA-vaktavyatA paNa samajI levI joIe. samuccaya asurakumAronI apekSAe vedanAnA viSayamAM vizeSatA che. vedanAnA viSayamAM tiththonA samAna vakatavyatA kahevI joIe tathA saMjJIbhUta ane asa sIbhUtanI jagyAe mAyI mithyASTi upapanaka ane mAyI samyadaSTi upapanaka kahevA joIe. kemake avaMzI jIva telezyAvALAomAM utpanna nathI thatA. pRthvIkAyika, aSkAyika, vanaspatikAyika, paMcendriya tiryaMca ane manuSyanI prarUpaNa samuccayanI samAna ja samajavI joIe, paraMtu kriyAone laIne manuSyonA viSayamAM
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafaat TIkA pada 17 sU0 8 salaizyAhArAdinirUpaNam maNUsA kiriyAhiM je saMjayA te pahatAya apamattAya bhANiyavvA' navaram - samuccayApekSayA vizeSatu manuSyAH kriyAbhi ye saMyatA bhavanti te pramattAtha apramattAzca bhaNitavyAH - vaktavyAH pramattApramattAnA mubhayepAmapi manuSyANAM tejolezyAyAH sadbhAvAt kintu 'sarAgavIyarAgA natthi' sarAgasaMyatAH, vItarAgasaMyatAtha tejolezyA manuSyA na santi vItarAgANAM tejolezyAyA asaMbhavena tasyAH sarAgatvAvyabhicAreNa ca atra vItarAga sarAgapadopanyAsasyAyuktatvAt, 'vANamaMtarA teulesAe jahA asurakumArA' vAnavyantarA snejolezyAcAM yathA asurakumArA uktAstathA vaktavyAH tathA ca tejolezyAyAM viSaye vAnavyantarA api mAyi mithyAprarUpaNA samucca ke sadRza hI samajhanA cAhie, kintu kriyAoM ko lekara manuSyoM ke viSaya meM aisA kahanA cAhie- jo manuSya saMyata haiM ve do prakAra ke haiM-pramattaaura apramanta / kyoMki prayatta aura apramatta, donoM prakAra ke manuSyoM meM tejolezyA pAI jAtI hai / nagara tejolezyAvAle manuSyoM meM sarAgasaMyata aura vItarAgasaMyata, ye do bheda nahIM ho sakate, kyoMki tejolezyA vItarAgasaMyatoM meM saMbhava nahIM hai / vaha sarAgasaMyatoM meM hI pAI jAtI hai, aisI sthiti meM tejolezyA meM vAnavyantaroM kA kathana asurakumAroM ke samAna samajhalenA cAhie | ataeva tejolezyA ke viSaya meM vAnavyantaroM ke mAyimithyAdRSTi upapanna aura amAvi samyagyaSTi upapannaka meM do bheda kahane cAhie, saMjJibhUta aura asaMjJibhUta bheda nahIM kahane cAhie, kyoMki tejolezyAvAle vAnavyantaroM meM bhI asaMz2I jIvoM kA utpAda nahIM hotA hai / 71 isI prakAra jyotiSka aura vaimAnika bhI tejolezyA ke viSaya meM mAthimithyAdRSTi - upapannaka aura amAthisamyagdRSTi upapannaka ke bheda se do prakAra ke kahevu' joI e, je manuSya sayata che, te be prakAranA je pramatta ane apramatta kemake pramatta ane apramatta banne prakAranA manuSyAmAM teolezyA maLI Ave che, paNa tejo lezyAvALA mANasAmAM parAga sayata ane vatarAga sata e be bheda nathI thaI zakatA, kemake tejalezyAnA vItarAga sayatAmAM sa'bhava nathI hotA. te sarAga sayatAmAM ja maLI Ave che, evI sthitimAM teolezyAvALAnA be bheda karavA anucita che. tejAlezyAmAM vAnabhyantaranuM kathana asurakumAreAnI samAna samajI levu' joIe tethIja tejalezyAnA viSayamAM vAna vyantAnA mAyI mithyAdraSTi upapatnaka ane ama yI sabhyaRRSTi upapannaka A be bheda rAkhavA bleka e. kemake te lezmAvALA vAnavyantarAmAM paNa asa'nI jIvAnA utpAda nathI thate. 44 e prakAre ceAtiSThA ane vaimAnika paNa teolezyAnA viSayamAM mAyI mithyAdRSTi upapannaka ane amAyI sabhyaSTi upapannakanA bhedathI e prakAranA hAya che,
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 mahApanA dRpyuTapapannakAzca amAyisamyagdRSTayupapannakAzcetyevaM vaktavyA na tu saMjJibhUtAzcA saMjJibhUtAtheti vAnavyantareSu api te bolezyAvat madhye asaMjJinAmutpAdAbhAvAt, 'evaM joisiyavemANiyA vi' evam-uktarItyaiva jyotipka vaimAnikA api tejolezyA vipape mAyimithyAdRSTayupapanakAzca amAyisamyagdRSTayupapanakAzcetyecaM vaktavyA na tu saMjJibhUtA asaMjJibhUnA ityapi, prAguktayukteH, 'sesaM taM ceva' zeSam-AhArazarIrocchAsakarmavedanopapAtAdikaM navavidhaM taccaivapUrvoktAsura kumArAdivadeva bodhyam, 'evaM pamhalesA vi bhANiyanvA' evam-uktatejolezyA rItyaiva padmalezyA Api bhaNitavyAH, kintu-'NavaraM jesi atthi' navaram-pUrvIpekSayA vizeSastu yeSAM padmalezyA asti teSveva sA vaktavyetyarthaH, netareSu tathA ca paJcendriyatiryagyonikepu manuSye pu vaimAnikeSu caitra padmalezyAyAH sadbhAvena teSveva sA vaktavyA iti phalitam, tathA cAgre vakSyate 'mukkalessA vi taheva jesiM atthi' zuklalezyApi tathaira-padmalezyA vadeva yepAmasti teSveva vaktavyA 'savvaM taheva jahA ohiyANaM gamao' sarva tathaiva vaktavyaM yathA auSikAnAM gamaH-abhilApauktaH kintu pUrvoktamevAha-varaM pamdalessasukkahote haiM, unake saMjJibhUta aura asaMjJibhUta bheda nahIM hote / isa saMbaMdha meM yukti pUrvavat samajhalenI caahie| zeSa AhAra, zarIra, ucchavAsa, karma, dedanA evaM upapAna Adi pUrvokta asurakumAroM ke samAna hI smjhnaa| isI prakAra padmalezyA bhI kahanI caahie| vizeSatA yaha hai ki jina jIvoM meM pacalezyA hotI hai, unhI meM usakA kathana karanA cAhie, atya meM nahIM / isa prakAra paMcendriya liyacoM meM, manuSyoM meM aura vaimAnika devoM meM hI emalezyA hotI hai, ataeva unhIM meM kahanI caahie| zuklazyA bhI padmalezyA ke samAna hI hai, magara unhIM jIvoM meM kahanI cAhie jinameM usakA sadbhAva hai anya meM nhiiN| isa prakAra jaise audhika gama temanA saMsIbhUta ane asaMjJIbhUta bheda nathI paDatA. e sAmA yukti pUrvavata samajI levI joIe. zeSa AhAra-zarIra, uchuvAsa, karma, vedanA temaja upapAta Adi pUrvokta asura kumAranA ja samAna samajavA. e prakAre palezyA paNa kahevI joIe vizeSatA e che ke je jemAM pAlezyA hoya che, temAM temanuM kathana karavuM joIe, anyamAM nahIM. e prakAre paMcendriya tiryacomAM, manuSyamAM ane vaimAnika devAmAM ja palezyA hoya che, tethI ja temanAmAM kahevI joIe. gulalezyA paNa palezyAnI samAna ja che paNa te jemAM kahevI joIe, jemAM tene sadUbhAva che, anyamAM nahIM. e prakAre je audhika gama kahyo che, te ja ahIM
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 17 sU0 8 salezyAhArAdinirUpaNam 73 lessAo paMcidiya tirikkha joNiya maNUsa vaimANiyANaM ceva, na sesANaMti' navaram - pUrvApekSayA vizeSastu padmalezyA zuklalezye paJcendriyatiryagyonika manuSya vaimAnikAnAJcaiva vaktavye na zeSANAM - tadanyepAmiti bhAvaH, 'paNNavaNAe bhagavaIe lessAe paDhamo udesao samato' itiprajJApanAyAM bhagavatyAM lezyAca prathamaH uddezakaH samAptaH || 8 || itizrI vizvavikhyAta - jagavallabha- prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalita - lalitakalApAlApakapravizuddhagadyapadyAnaikagrantha nirmApaka - vAdimAnamardaka- zrI - zAhU chatrapatikolhApurarAjapradatta - 'jainazAstrAcArya' - padavibhUSita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacArI jainAcArya jainadharmadivAkara - pUjyazrI - ghAsIlAla - vrativiracitAyAM zrI prajJApanAsUtrasya prameyavodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM saptadaze lezyApade prathama udezakaH samAptaH // 1 // kahA hai vaisA hI yahAM kahanA caahie| pUrvokta ko hI spaSTa karate hue kahate haiM- padmalezyA aura zuklalezyA paMcendriya tiryacoM meM, manuSyoM meM aura vaimAnikoM kahanA cAhie, inase bhinna anya jIvoM meM nahIM / meM zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracita prajJApanA sUtra kI prameyabodhinI vyAkhyA meM zyApada kA prathama uddezaka samApta ||1|| kahevA joIe. pUrvaktine ja spaSTa karatA kahe che-padmalezyA ane zukalalezyA pacendriya tiya ceAmAM ane vaimAnikamAM ja kahevI joI e, temanArthI bhinna anya jIvAmAM nahIM zrI jainAcAya jainadharmAdivAkara pUjaya zrI ghAsIlAla tiviracita prajJApanA sUtranI prameyAdhinI vyAkhyAnA lezyApadanA prathama uddezaka samApta 115 pra0 10 Wan
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 prajJApanAsa pAvizepavaktavyatA- uddeza 2. mUlam - ka NaM bhaMte! lessAo paNNattAo ? goyamA ! challessAo paNNattAo, taM jahA - kaNhalestA, nolalessA, kAulessA teulessA, pamhaleslA, sukkalessA, neraiyANaM bhaMte ! kailessAo paNNattAo ? goyamA ! tinni lessAo paNNattAo, taM jahA- kaNhalessA, nIlalessA, kAulessA, tirikakhajoNiyANaM bhaMte / kailessAo paNNattAo ? goyamA ! challessAo paNNattAo, taM jahA- kaNhalestA jAva sukalessA, egiMdiyA NaM bhaMte! kailessAo ? goyathA / catArillAoM paNNattAo, taM jahAkaNhalessA, jAva teulestA, puDhavikAiyA NaM bhaMte! kailessAo paNNatAo ? goyasA ! evaM ceva, AuvaNassaikAiyANa vi evaM ceva, teuvAubeiMdiya teiMdiyacauriMdiyANaM jahA neraiyANaM, paMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! challessA, kaNhalessA jAna sukkalessA, saMmucchimapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA ! jahA neraiyANaM gavdhabakkaMtiya paMcidiyati rikkhajoNiyANaM pucchA, goyalA ! challessA - kaNhalessA-jAba sukalessA, tikkhi joNiNINaM pucchA, goyamA / challesA eyAoceva, maNUsANaM pucchA, goyamA ! challessA eyAo ceva, saMmucchi mamaNussANaM pucchA, goyamA / jahA neraiyANaM, gavbhavatiyanagussANaM pucchA, goyamA ! challesAo paNNattAo, taM jahA kaNhaleslA jAna sukkale ssA, maNussINaM pucchA. goyamA ! evaM ceva, devANaM pucchA, cha eyAo caitra, devINaM gucchA, goyamA ! cattAri kaNhaleslA jAva teulessA, evaM bhavaNavAsiNINa vi, vANamaMtara devANaM pucchA, goyamA ! evaM cetra, vANamaMtarINa vi, joisiyANaM pucchA, goyamA ! egA teDalessA, evaM joisiNINa vi, vemANiyANaM pucchA, goyamA ! tinni paNNasAo, taM jahA - teulessA, pamhalessA, sukkalessA, vemANiNINaM pucchA, goyatA / egA teulessA, C
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 9 lezyAvizepanirUpaNam eesi paM bhaMte ! jIvANaM saleslANaM kaNhalelANaM jAza sukalestANaM alekhlANa ya kayare kayarehito appA bA, bahuyA kA, tullA vA; visesAhiyA vA ? goyamA ! sanatthovA jIvA sukkAlessA, pamhalessA saMkhejjaguNA, teuleslA saMkhejaguNA, aleslA aNaMtaguNA, kAuleslA aNaMtaguNA, nIlalessA visesAhiyA, kaNhaleslA visesAhiyA salessA viselAhiyA ||suu0 9 // ___ chAyA-Rti khalu bhadanta ! lezyAH prajJaptAH ? gautama ! paDlezyAH prajJaptAH, tadyathAkRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA, zuklalezyA, nairayikANAM bhadanta ! katilezyAH prajJaptAH ? gautama ! tisro lezyAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApocale zyA, tiryagyonikAnAM bhadanta ! katilezyAH prajJaptA: ? gautama ! paDUle zyAH lezyApada-dvitIya uddezaka lezyA vizeSa vaktavyatA zabdArtha-(kai saMte ! leslAo paNattAo?) he bhagavan ! lezyAeM kitanI kahI haiM ? (goyamA ! challessAo paNNatAo) he gautama ! chaha lezyAeM kahI haiM (taM jahA-kaNhaleslA, nIlalessA, kAulessA, teuleslA, pamhalessA, sukkaleslA) ve isa prakAra-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA (nehayAgaM bhaMte kaha leslAo paNNattAo?) he bhagavan ! nArakoM meM kitanI lezyAeM hotI haiM (goyalA ! tinni lessAo paNNattAo) he gautama ! tIna lezyAeM kahI haiM (taM jahA-kiNhalessA, nIlalessA kAulessA) kRSNalezyA, nIlalezyA aura kaapotleshyaa| lezyA padane dvitIya uddezaka lezyA vizeSa vaktavyatA zA-(kaiNaM bhaMte ! lessAo paNNattAo?) san ! zyAma sI xsii cha ? (goyamA! cha lessAo paNNattAo) , gautama / 7 veshyaam| 4DI che (taM jahA-kaNhalesA, nIlalessA, kAulesA, teulessA, pamhalessA, sukkalessA) tegA mA 42-474ozyA, nilalezyA, kApatalezyA, tejalezyA, pAlezyA, ane zukalezyA. (neraiyANaM bhaMte ! kailessAo paNNattAo?) bhagavana! nAma TahI dezyAme. DAya che ? (goyamA ( tinni lessAo paNNattAo) 3 gautama ! ya zyAma hI che (taM jaTA-kiNhalessA nIlalessA, kAulessA) vezyA, nAsozyA bhane pAtozyA (tirikkhajoNiyANaM bhaMte ! kA lerasAo paNNatAo ?) 8 lagavan ! tiya ya yoni
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAstra prajJaptA, tadyathA-kRSNalezyA yAvat zuklalezyA, ekendriyANAM bhadanta ! katilezyAH prajJaptAH? gautama ! catasro lezyAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNalezyA yAvat tejolezyA, pRthivIkAyikAnAM bhadanta ! katilezyAH prajJaptAH ? gautama ! evaJcava, avyanaspatikAyikAnAmapi evaJcaiva, tejo. vAyudvIndviyatrIndriya caturindriyANAM yathA nairayikANAm, paJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, gautama ! paDUlezyA:-kRSNalezyA yAvat zuklalezyA, sammUcchimapaJcendriyatiyagyonikAnAM pRcchA, gautama ! yathA nairayikANAm, garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikAnAM pRcchA, (tirikkhajoNiyANaM bhaMte ! kai lessAo paNNattAo?) he bhagavan ! tiryaMcayonikoM meM kitanI lezyAeM hotI haiM ? (goyamA challeslAo paNNattAo) he gautama ! chaha lezyAeM hotI haiM (taM jahA-kaNhalessA jAva sukkalessA) ve isa prakAra kRSNalezyA yAvat zuklalezyA (egidiyANaM bhaMte ! kailessAo paNNatAo?) he bhagavan ! ekendriyoM meM kitanI lezyAeM kahI haiM ? (goyamA ! cattAri lessAo paNNattAo) he gautama ! cAra lezyAeM hotI haiM (taM jahA-kaNhalessA jAva teulessA) kRSNalezyA yAvat tejolezyA / ___ (puDhavikAiyANaM bhaMte ! kai lessAo paNNattAo?) he bhagavan ! pRthvIkA. yikoM meM kitanI lezyAeM kahI haiM ? (goyamA ! evaM ceva) he gautama ! isI prakAra (AuvaNassaikAiyANavi evaM ceva) apkAyikoM aura vanarapatikAyikoM meM bhI isI prakAra (teucAuveidiya tehaMdiya cauridiyANaM jahA neraiyANaM) tejaskAyikoM, vAyukAyikoM, dvIndriyo, trIndriyoM aura caturindriyoM meM nArakoM ke samAna (paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA ?) paMcendriya tiryaMco ke viSaya yomA 4sI vezyAma rAya cha ? (goyamA / cha lessAo paNNattAo) he gautama ! 7 dozyAma 5 cha (taM jahA-kaNhalessA jAva sukkalessA) te // 4||2-4veshyaa thAvat zukalezyA (egidiyANaM bhaMte ! kailessAo paNNattAo) le lagavan ! bhendriyAmA sI veshyaame| hI che. (goyamA / cattAri lessAo paNNatAo) gautama ! yAra vezyAyoDAya cha. (taM jahA-kaNhalessA jAva teulessA) sazyA yAvat telasezyA. (puDhavikAiyANaM bhaMte / kailessAbho paNNattAo ?) 8 saganan / pRthvImA kSI vezyAmA 4hI cha ? (goyamA / evaM ceva) 3 gautama / merA mAre (AuvaNassaikAiyANa vi evaM ceva) a54AyihI mane vanaspatizAyihImA 5 me 42 (teu vAu veidiya teiMdiya caridiyANaM jahA neraiyANaM) 481, vAyuyI , dIndriyo, trIndriyo mana yatu2. ndrimAM nArakenI samAna. (paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA 1) 5'yandriya tiya yo viSayamA 1271-72 ? (goyamA ! chalessA-kaNhalessA jJAva sukalessA) OM gautama ! 7vezyAgI, lezyA yAvat
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ '. pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 9 lezyAvizepanirUpaNa gautama ! paDlezyAH, kRSNalezyA yAvat zuddha uLezyA, tiryagyoni.nAM pRcchA, gautama ! paDlezyoH etAzcaitra, manuSyANAM pRcchA, golA ! paDlezyA etAzcaiva, sAmUcchimamanuSyANAM pRcchA, gautana! yathA nairayikANAm, garbhakAntika manuSyANAM pRcchA, gautama ! paDlezyAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNalelyA yAyacchuklalezyA, mAnupINAM pRcchA, gautama ! eyazcaiva, devAnAM meM prazna ? (goyamA! challe sA-kahalelA jAva lukkalessA) he gautama ! chaha lezyAeM, kRSNalezyA yAvat zuklalezyA (samucchiApaMciditirikkhajoNiyANaM pucchA ?) saMmRrchina paMcendriya tithaMca chonikoM ke viSaya meM prazna (godhamA ! jahA neraiyANa) he gautala ! jaise nArako meM (galavaskatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA ?) abhivyutkrAntika paMcendriya ticoM ke viSaya meM prazna ? (goyamA ! challelA kaNhalessA jAva sukkaleslA) he gautama ! chaha lezyAeM kRSNalezthA yAvat zuklalezyA (nirikkhajoNiNINaM pucchA ?) tivamonikaliyoM ke viSaya meM pRcchA ? (goyamA ! challeslA eyAo ceca) he gautama chaha lezAeM yehI / (maNUssANaM pucchA ?) manuSyoM ke viSaya meM prathama ? (godhamA ! challeksA ecAo ceva) he gautama ! chaha lezyAeM, ye hI (saMcchira raNuzahANaM pucchA ?) saMmRchima manuSyoM ke saMbaMdha meM prazna ? (goyamA ! jahA nehayA) he gautama jaise nArakoM meM (gambhavakkaMtiyamaNussANaM pucchA ?) garbhaja manuSyoM ke viSaya meM prauna ? (goyamA challeslAo SaNNatAo) he gautama ! chaha lezyAeM kI hai ( jahA kaNhalestA jAvakalessA) ne isa prakAra kRSNalezyA yAvat zuklalezyA / (maNustINaM pucchA ? manuSyastriyoM saMbaMdhI ina ? (goyamA ! evaM beva) he zu46 vezyA (samucchima paciMdiyatirikkhajANiyANa pucchA ?) sa bhUmi pathendriya tiyayayonina viSayamA prazna (goyamA / jahA neraiyANa) 3 gautama ! 25 nAmAM (gambha vatiya paciMdiyatirikkha joNiyANaM pucchA ?) samavyutpati: 5 yendriya tiya yAnA viSayamA prazna ? (goyamA ! challessA-kaNhalessA jAva sukkalessA) 3 gautama ! chalezyAma zyA thAvat zukalezyA. (tirikkhajoNiNI pucchA 1) tiyoni liyona viSayamA 271 (goyamA / challessA evAo ceva) 3 gautama / 7vezyAmI mA. (maNUsANaM pucchA ) manuSyAnA viSayamA prazna ? (goyamA / challessA eyAo ceva) De gautama / 73zyAma mA (samucchima maNussANaM pucchA ?) se bhUchibha manuSyonA sapa bhI prazna ? (goyamA / jahA neraiyANa) 3 gautama / rebha nAmAM (gabharphatiya maNussANaM pucchA ?) garI manuSyo viSayamA prazna ? (goyamA ! challessAo paNNattAo) he gautama! vezyAmA 4ii che (taM jahA-kaNhalessA jAva sukAlessA) te 2 // // vezyA yAvat zusozyA,
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 prathApanAne pRcchA, gautama ! paDU etAzcaiva, denInAM pRcchA, gautama ! catasro lezyAH prajJaptAH, kRSNalezyA yAvada-tejolezyA, bhavanavAsinAM bhadanta ! devAnAM pRcchA, gautama ! evaJcava, evaM bhavanavAsinInAmapi, vAnavyantara devAnI pRcchA, gautama ! evaJceva, vAnavyantarINAmapi, jyotikANAM pRcchA, gautama ! ekA tejolezyA, evaM jyotiSkINAmapi, vaimAnikAnAM pRcchA, gautama ! tisraH prajJaptAH tadyathA-tejolezyA, padmalezyA, zuklalezyA, vaimAnikAnAM pRcchA, gautama ! isI prkaar| (devANaM pucchA?) devoM ke viSaya meM prazna ? (he goyamA ! cha eyAo ceva) he gautama yahI chaha leshyaaeN| (devINaM pucchA ?) deviyoM ke viSaya meM prazna ? (goyamA ? cattAri-kaNNalessA jAva teulekhlA) he gautama cAra, kRSNalezyA yAvata tejolezyA / (bhavaNavAsINaM devANaM pucchA ?) avanavAsI devoM ke viSaya meM prazna ? (goyamA ! evaM ceba) he gautama ! isI prakAra (enaM lavaNavAsiNINavi) isI prakAra bhavanavAsinI deviyoM meM bhii| _ (vANamaMtaradevANaM pucchA ?) vAnavyanta devoM ke viSaya meM prazna ? (goyamA ! evaM ceca) he gautama ! isI prakAra (evaM vANamaMtarINa vi) vAnavyantari deviyoM meM bhI isa prakAra (joiliyANaM pucchA ?) jyotiSka devoM saMbaMdhI prazna ? (goyamA! egA teulessA) he gautama ! eka tejolezyA (evaM joihiNINa vi) isI prakAra jyotiSka deviyoM meM bhI (mANiyANa pucchA?) vaimAniko saMbaMdhI pRcchA? (goyamA! timi paNNatAo) he gautama ! tIna lezyAeM kahI haiM (taM jahA-teu (maNussINaM pucchA ?) 'nuSya liyA 1o prazna 1 (goyamA ! evaM ceva) ke gautama ! eja prakAra. (devANa pucchA :) heyona viSayamA 27 ? (goyamA ! challessA eyAo ceva) 3 gautama ! eja chalezyAo. __(devINaM pucchA ?) hevIya samadhI prazna che. (goyamA ! cattAri kaNhalessA jAva teulessA) gautama ! yA2 vezyA yAvat tasezyA. (bhavanavAsINaM devANaM pucchA ?) sAvAnavAsI vinA vibhA prazna (goyamA ! evaceva) ke gautama ! me4 prAya (evaM bhavaNavAsiNINa vi) me 42 vanavAsinI hevI mAmA 5. ___ (bANamaMtaradevANaM pucchA ?) vAnavya-12 heve viSayai ? (goyamA ! evaMceva) gautama ! mekara zate (evaM vANamaMtarINa vi) dAnavyantarI heviyamA 5 me zata. (joisiyANaM pucchA ?) jyoti devAnA samadhI prazna ? (goyamA egA teulessA) gautama | me tazyA (evaM joisiNINa vi) 204 mAre jyoti04 heviyAmA 5. (vemANiyANe pucchA ?) vaimAni sandhI 127 ? (goyamA ! tinni paNNattAo)
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapodhinI TIkA pada 17 sU0 9 lezyAvizeSanirUpaNam gautama ! ekA tejolezyA, eteSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM salezyAnAM kRSNalezyAnAM yAvatzuklalezyAnAm alezNAnAJca katare katarebhyo'lpA vA tulyA vA vizeSAdhikA ga? gautama ! sarvastokA jIvAH zuklezyAH, padmalezyAH saMkhyeyaguNAH, tejoTezyAH saMkhyeyaguNAH, alezyA anantaguNAH, kApotalezyA anantaguNAH, nIlale zyA vizepAdhikAH, kRSNalezyA vizepAdhikAH, salelyA vizeSAdhikAH ||suu0 9 // _____TIkA-atha lezyAM prarUpayituM dvitIyodezaM prArabhate-'kaNaM bhaMte ! lessAgo paNNatAo?' lessA, parahaleslA, sukkalessA) ve isa prakAra-tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA (vemANiNINaM pucchA ?) vaimAnika deviNa saMbaMdhI pRcchA ? (goyamA! egA teulessA) he gautama ! eka tejolezyA / (etesiNaM saMte !jIvANaM salesANaM kaNhalessANaM jAva sukkalessANaM alessANa ya) he bhagavan ! ina salezya, kRSNalezyAvAle yAvat zuklalezyAvAle aura alezya jIvoM meM (kayare kayarehiMto) kauna kisase (appA vA, vahayA vA. tullA vA, vilesAhiyA bA ?) alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyamA ! savvatthovA jIvA sukkalessA) he gautama ! sabase kama jIva zaklalejhyAvAle haiM (pamhalessA saMkhejjaguNA) padmalezyAvAle saMkhyAtaguNA (teulessA saMkhejjaguNA) tejolezyAvAle khyAtaguNA (alessA apaMtaguNA) alezya anantaguNA (kAulessAaNaMtaguNA) kApotalezyAvAle anantaguNA (nIlaleslA bisesAhiyA) nalalezyAvAle vizeSAdhika (kaNhalessA visesAhiyA) kRSNalezyAvAle vizeSAdhika (salessA vikhesAhiyA) salezya vishessaadhik| TIkArtha-aba lezyA kI prarUpaNA karane ke lie dvitIe uddezaka AraMbha kiyA gautama / sazyAmA 4ii cha (taM jahA-teulessA, pamhalessA, sukkalessA) te|| zata tozyA, 540 tezyA ma2 zusozya(vemANiNINaM pucchA paimAni kyio samandhI 12ch| (goyamA ! egA teulemsA) 3 gautama ! gelI tanazyA. (eesiNaM bhaMte! jIvANaM salessANaM kaNhalessANaM jAva sukalessANaM alessANaya) he bhagavad ! A salezya, kRSNalezyAvALA yAvat zukalezyAvALA ane alezya mAM (kayare kayare hito) nAthI (appAvA, bahuyAvA, tullAvA, visesAhiyA vA 1) 565, tujhya athavA vizeSAdhi4 cha ? (goyamA! savva-thovA jIvA sukalessA) gautama / mdhaathiimaach| 21 zu48 vezyAvANA (pamhalessA saMkhejjaguNA) 5 mavezyAvANI sadhyAta (teulessA saMkhejjaguNA) tanavezyA sadhyAdig (alessA aNaMtaguNA) asezya anantagAya (kA ulessA aNaMtaguNA) pAtalezyA manantagara (nIlalessA visesAhiyA) nAsavezyA vizeSAdhi (kaNhalessA visesAhiyA) dozyAvA vizeSAdhi (salessA visesAhiyA) sozya vizeSAdhi.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre gautamaH pRcchati - he bhadanta ! kati khalu lezyAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama! 'challessAo paNNattAo' paDlezyAH prajJaptAH, 'taM jahA - kaNhalessA nIlalessA kAulessA teulessA pahalessA sukalessA' tadyathA-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApota legyA, tejolezyA, zuklalezyA, tatra kRSNadravyasvarUpA kRSNadravyajanitA vA lezyA kRSNalezyA vyapadizyate, evaM nIlezyAdikarmApa avaseyam, gautamaH pRcchati - 'neraiyANaM bhaMte! kailessAo paNNatAo ?' he danta ! rayikANAM kati legyAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'gothamA !' he gautama! ''timni lessAo paNNattAo' tisrastAvad nairacikANAM lezyAH prajJaptAH, 'taM jahA - kiNhalessA, mIlalessA, kAulessA' tayathA kRSNalezyA, nIlaleNyA, kApotalekayA, gautamaH pRcchati'tirikkhajoNiyANaM saMte ! iilessAo paNNattAo ?' he bhahanta ! tiryagyonikAnAM kati : lezyAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'challessAo paNNattAo' tiryagyonikAnAM Sar3alezyAH prajJaptAH 'ta jahA - kaNhalessA jAva sukalessA' tadyathA - kRSNalegyA yAvatjAtA hai 80 gautamasvAmI - prazna karate haiM - he bhagavan ! lezyAeM kitanI kahI haiM ? bhagavAn - he gautama ! chaha lezyAeM kahI haiM, ve isa prakAra haiM - kRSNalezyA, nIlazyA, kApotazyA. tejolezyA padmalelyA aura zuklaleiyA / kRSNadravyarUpa athavA kRSNadravyoM dvArA janitalezyA kRSNalezyA kahalAtI hai / isa prakAra nIlacyA Adi bhI samajhalenA cAhie / gautamasvAmI - he bhagavan ! nAraka jIvoM meM kitanI lezyAeM pAI jAtI haiM ? bhagavAn - he gautama! nArakoM meM tIna lezyAeM hotI haiM, yathA - kRSNalezyA, nIlezyA aura kApota lezyA / gautamasvAmI - he bhagavan ! tiryacoM meM kitanI lezyAeM hotI haiM ? bhagavAna - he gautama ! tiryacoM meM chaha lezyAeM hotI haiM, ve isa prakAra haiM TIkA-have lezmAnI prarUpaNA karavAne mATe dvitIya uddezaka prAra'bha karAya che. zrI gautamasvAmI prazna kare che--he bhagavan ! lezyAo keTalI kahI che ? zrI bhagavAn-De gautama ! cha beshyaao| Thor3I che, te yA rIte che-pR'SNusezyA, nIsasezyA, kApAtalezyA, tejolezyA, pamalezyA, ane zuklalezyA, kRSNadravya rUpa athavA kRSNadrabyAthI janitalezyA kRSNalezyA kahevAya che. eja prakAre nIlalezyA Adi paNa samajI levI joI e zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! nArAjIveAmAM keTalI lezyAe maLe che ? zrI bhagavAn / hai gautama / nArakomAM traNa lezyAe hAya che, jemake kRSNalezyA, nausasezyA, mane apotavezyA. zrI gautamasvAmI haiM bhagavan ! tiya cAmAM keTalI lezyAe hAya che? zrI bhagavAna ke gautama ! tiya cAmAM laizyAo hAya che te A rIte-kU vezyA,
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabAdhinI TIkA pada 17 sU09 lezyAvizeSanirUpaNam nIlalezyA, kApotalezyA, te bolezyA, padmalezyA, zukkalezyA, gautamaH pRcchati-'egidiyANaM bhaMte ! kailessAo paNNattAo ?' he bhadanta ! ekendriyANAM katilezyAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'cattArilesmAo paNNattAo' ekendriyANAM catasro lezyAH prajJatAH, taM jahA-kAilesA jAva te ulessA' tadyathA-kRSNalezyA yAvada nIlalezyA, kApotalezyA, tenolezyA, gautamaH pRcchati-'puDha vikAiyANaM bhaMte ! kailessAo paNNattAo ?' he bhadanta ! pRthivIkAyikAnAM katilezyAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'evaM cena' epaJcA-ekendriya samucca pAnAmiva pRthivIkAyikAnAmapi ekendriyavizeSANAM cataso lezyAH prajJatA:, tazca kRSNAdi tejolezyAntA grAhyAH, 'AuvaNassaikAiyANa vi evaM ceva' a vanaspati kAyikAnAmapi, ekaJcaiva-ekendriya samuccayAnAmivaiva catasro lezyAH prAguktarUpAH prajJatAH, 'teuvAuyeiMdiya teiMdiya cauridiyANaM jahA neraiyANaM' tenaskAyika vAyukAyika dvondriyatrIndriyacaturindriyANAM yathA nairayikANAM tisro lezyA uktAstathA vaktavyAH 'paMcidiyatirikkhanoNiyANaM pucchA' pancendriyatiryagyonikAnAM katilezyAH kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA shuklleshyaa| gautamasvAmI-he bhagavan ! ekendriya jIvoM meM kitanI lezyAeM pAI jAtI haiM ? bhagavAn-he gautama ! ekendriyoM meM cAra lezyAeM hotI haiM, yathA-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA aura tejoleshyaa| gautamasvAmI-hai bhagavan ! pRthvIkAyikoM meM kitanI lezyAeM hotI haiM ? bhagavAna-he gautama ! isI prakAra, arthAt jaise ekendriyoM meM kRSNa yAvat tejolezyA-ye cAra kahI haiM, vahI pRthvIkAya meM bhI hotI haiN| apakAyiko aura vanaspatikAyikoM meM bhI samuccaya ekendriyoM kI bhAMti cAra hI lezyAeM pAI jAtI haiN| tejaskAya, vAyukAya, dvIndriya, trIndriya aura caturindriya ke jIvoM meM samAna arthAt prAraMbha kI tIna lezyAeM hotI haiN| nIlezyA, kApalezyA, talezyA palezyA ane zubhecchA. zrI gautamasvAmI-he bhagavAna ! ekendriya mAM keTalI vezyAo hoya che? zrI bhagavAna-he gautama ! ekendrimAM cAra vezyAo hoya che jemake-kRSNalezyA, nIlezyA, kApatalezyA ane tejalezyA zrI gautamasvAmI-he bhagavan! pRthvIkASikemAM keTalI lekSAo hoya che? | zrI bhagavAna gautama ! eja prakAre arthAta jevI ekendrimAM kRSNa yAvat te jelezyA-A cAra kahI che, eja pRthvIkAyamAM paNa hoya che, apUkAya ane vanaspatikAyikemAM paNa samuccaya ekendranI jema cAra ja vezyAo maLI Ave che, tejaskAya, vAyukAya, dvAdriya, trIndriya ane caturindriya jIvomAM paNa nArakena samAna arthAta, prAraMbhanI traNa lezyAo hoya che. 0 11
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ vApanAsatre prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'challekhamA' emcendriyatiyagyonikAnAM paDlezyAH prajJaptAH, taM jahA-haleszA jAva sukalesA' tadhanA-kRSNalezyA yAvatnIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA, zukla kyA ca gautamaH pRcchati'samucchimapaMbiMdiyatirikva joNiyANaM puccha!' sampUchipaJcendriyatiyagyonikAnAM katilezyAH prajJaptA ? iti pRcchA, bhagavAjAha-'goSaNA !' 'nahA rahayANa' yathA nairayikANAmAdyAstisro lezyA uktAstathaivAdhAstibAlezyAH saMmRmipaJcendriyatidhAmapi vaktavyAH, gautamaH pRcchati-gavbhapakaMtiya paMceMdiyatiriksajoNiyANa pulA' garbhavyu grAntika paJcendriya tiryagyonikAnAM katilezyAH prajamA ? iti pRcchA, bhagavAnAra-goyA!' he gautama! 'challesA-kaNhalessA jAva sukalessA' paDlezyAH garbhanyutkrAntikapaJcendriyatijyonikAnAM prajJatAH, tadyathA-kRSNalezyA yAvat-nIlalezyA, kApotale zyA, tejolezyA, padmalezyA, gautamasvAmI-he bhagavan ! paMcendriya niyaMcoM meM kitanI lezyAeM pAI jAtI hai ? bhagavAna-he gautama! chahoM lezyAeM paMcendriya tirthaca jIvoM meM pAI jAtI haiM, yathA-kRSNalezyA yAvat zuklalezyA arthAt kRSNalezyA, nIlaTezyA, kApota lezyA, tejolezyA padmalezyA aura shuklleshyaa| ___ gautamasvAmI-he bhagavAna ! samRcchina paMcendriya niyaMcayonikoM meM kitanI lekhyAeM hotI haiM ? bhagavAn - he gautama ! jaise nArakoM meM Adi kI tIna lezyAeM kahIM haiM, usI prakAra lasUrchima paMcendriya tiryacoM meM bhI tIna lezyAe karanI caahie| gautamasvAmI-he bhagavan ! dharmaja paMcendriya ticoM meM kitanI lezyAeM hotI haiM? bhagavAna-he gautama ! chaha lezyAeM hotI haiM, ve isa prakAra kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalelyA aura shuklleshnn| zrI gautamasvAmI-The gavana | pacendriya tirya comA keTalI bhecchAo maLe che ? zrI bhagavAna ! he gautama | chae lezvAra pacendriya ti ca ma maLI Ave jemake kRNalezyA thAvat zukalezyA athata kRSNavezyA, nIlezyA, kApatA tejalezyA palezyA ane zukalale. zrI gautamasvAmI-he bhagavana | samUchima 5 endriyagenikamAM keTalI vezyA hoya che. zrI bhagavA-he gItama ! jema nArakamAM AdinI traNa lezA kahI che. roja rIte samUchama pacendriya tiryamAM paNa traNa leno kahevI joIe. zrI gautamasvAmI-he bhagavana garbha ja pacendriya tiryamAM keTalI vezyAo hoya che ? zrI bhagavAna che gautama ! cha legyAo hoya che, te A rIte-kRSNalezyA, nIla katale, telezyA padmazyA ane zuklalezyA.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyasodhinI nItA pada 17 10 9 lezyAvizeSanirUpaNam zuklalezyA, gautamaH pRcchati-tizkilajoNiNINaM pucchA' tiryagyonikInAM katilezyAH prajJaptAH ? iti pRcchA, 'goyamA !' he gautama ! 'ullelA eyAo ceva' paDUlezyAH etAzcaivapUrvoktAstiyaronikInAM prajJaptAH, gautamaH pRcchati-'maNUsANaM pucchA' manuSyANAM katilezyAH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAlAha-'goyamA !' he gautama ! 'challe ssA eyAo ceva' paDlezyAH etAzcaiva-pUrvoktAH kRSNAdizuklAntAH prajJaptAH, gautamaH pRcchati-samucchimamaNussANaM pucch|' saMmUchimamanuSyANAM katilezyAH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha'goyamA !' he gautama : 'jahA neraiyANaM' yathA nairavikAnAM tisrolezyA uktA stathA saMmUcchima manuSyANAmapi vaktavyA, gautamaH pRcchati-'gabhavatiya maNura sANaM pucchA' garbhavyutkrAntikamanuSyANAM katilelyAH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagatAnAha-'goyamA ! he gautama ! 'challesAno paNNatAo' eDle zyAH garbhavyutkrAntikamanuSyANAM prajJaptAH, 'taM jahA-kahassA jAva mukkalessA' udyathA-kRSNalezyA yAvat-nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padamalezyA, zuklalezyA, 'maNussINaM pucchA' mAnuSINAM katilezyAH prajJaptAH ? iti pRcchA, gautamasvAmI-he bhagavA ! tirSamayonika striyoM meM kitanI lezyAeM hotI haiM ? bhagavAna-he gautama ! yahI pUrvokta chaha lezyAeM hotI haiN| gautamatvAnI-manuSyoM meM kitanI lezyAeM kahI haiM ? bhagavAn-he gautama ! yahI chaha lezyAeM-kRSNa se lekara zuklalecyA paryanta / gautamaravAnI-he bhagavan ! saMchima manuSyoM meM kitanI lezyAeM kahI haiM ? bhagavara-he gautama ! jaile nArakoM meM prAraMbha kI tIna lezyAeM kahI haiM, vaise hI saMsUrchila manudhyo meM bhii| gautamasvAmI-he bhagavan ! garbhaja manuSyoM meM kitanI lezyAeM kahI gaI haiM? bhagavAna-he gautama ! chaha lezyAeM kahI haiM, yathA-kRSNalezyA yAvat zuklalezyA / zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! tirthanika strimAM keTalI vezyAo hoya che ? zrI bhagavA--he gautama ! eja pUrvokta cha e vezyAo hoya che, zrI gautamasvAmI-he bhagavan! mANasomAM keTalI vezyAo hoya che ? zrI bhagavana-he gautama! eja cha lezyAe kRSNathI laIne zukalezyA paryanta hoya che? zrI gautamasvAmI-he bhagavAna ! saMbhUmi manuSyamAM keTalI lezvAo maLI Ave che? zrI bhagavAna-he gautama ! jema nAra prAraMbhanI traNa lekSAo kahI che, e ja saMmUrNima manuSyamA. paNa samajavI. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! garbhaja manuSyamAM keTalI vezyAo kahI che? zrI bhagavAna-he gautama ! cha vezyAo kahI che, jemake, kRSNalekzA yAvat zukalezyA. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! mAnuSimAM arthAt manuSya strimAM keTalI vezyA che?
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 mnggl bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'evaM ceva' evaJcava-manupyAmiva mAnupINAmapi paDalelyAH prajaptAH, 'devANaM pucchA' devAnAM katilezyAH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha'goyamA! he gautama ! 'cha eyAo ceva' paDlezmAH etazcaiva--pUrvoktAH kRSNAdi zuklAntAH devAnAM prajJaptAH, gautamaH pRcchati-'devINaM punch|' devInAM katilezyAH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'cattAri lessAgo paNNatAo' catasro lezyAH devInAM prajJaptAH 'taM jahA-kaNhalessA jAva teulessA' tadyathAkRSNalezyA yAvat-nIlale zyA, kApotalezyA, tejolezyA ca, gautamaH pRcchati-'bhavaNavAsINaM bhaMte ! devANaM pucch|' he bhadanta ! bhavanavAsinI devAnAM katilezyAH prajJaptAH ? bhaga vAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'evaM ceva' evaJcava-samuccaya devInAmiva bhavanavAsinAM catasro. lezyAH kRSNAdi tejolezyAntAH prajJaptAH, 'evaM bhavaNavAsiNINabi' evam-bhavanavAsinAmiva bhavanavAsinInAmapi catasrolezyAH AdyA evaM prajJaptAH, gautamaH pRcchati-'cANamaMtaradevANaM pucch|' vAnavyantara devAnAM katilezyAH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha-goyamA !' . gautamasvAmI-he bhagavan ! mAnuSiyoM arthAt manuSyAstriyo meM kitanI lezyAeM hotI haiM ? __bhagavAn-he gautama ! isI prakAra arthAt jaise manuSyoM meM chaha lezyAeM hotI haiM usI prakAra manuSyaniyoM meM bhii| gautamasvAmI-he bhagavAna ! devoM meM kitanI lezyAeM hotI haiM ? bhagavan-he gautama ! yahI kRSNalezyA se lekara zuklalezyA taka chaha lezyAeM hotI haiM ? gautamasvAmI-he bhagavan ! deviyoM meM kitanI lezyAe hotI haiM ? bhagavAn-he gautama ! deviyoM meM cAra lezyAeM hotI haiM, ve isa prakAra-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA aura tejolezyA, bhavanavAsI devoM ke samAna bhavanavAsinI deviyoM meM bhI yahI cAra lezyAeM hotI haiN| zrI bhagavAna-he gautama ! eja prakAre arthAta jema manuSyamAM chavAo hoya che, e ja rIte manuSya strimAM paNa hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! jemAM keTalI lezyAo hoya che? zrI bhagavAna-he gautama ! eja kRSNalezyathI Ara bhIne zukalezyA sudhInI che lezyAo hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! vicAmAM keTalI vezyAo hoya che? zrI bhagavAn he gautama ! devIomAM cAra lehyA hoya che, te A rIte kRSNalaizyA, bhAlalezya, kAtilezyA ane tele bhavanavAsI devAnI jema bhavanavAsInI devIomAM paNa Aja cAra lezyAo hoya che.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 17 sU0 9 lezyAvizeSanirUpaNam 85 he gautama ! ' evaM ceva' evaJcaitra - bhavanavAsinAsiva vAnavyantarANAmapi prAguktAzcatasro lezyAH prajJaptAH, 'vANamaMtarINavi' vAnavyantarINAmapi catasraH prAguktAlezyAH prajJaptAH, 'joisiyANaM pucchA' jyotiSkANAM katilezyAH prajJatAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama ! 'egA teulessA' ekA tejoleza jyotiSkANAM prajJaptA ' evaM joisiNINa vi' evam - jyotiSkANAmitra jyotiSkINAmapi ekA tejolezyA prajJaptA, gautamaH pRcchati - 'vemANiyANaM pucchA' vaimAnikAnAM katilezyAH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'gomA !" he gautama ! 'timni lessAo paNNattAo' tisro lezyAH vaimAnikAnAM prajJaptAH, 'taM jahA - teulessA pahalessA sukkalessA' tadyathA-tejolezyA, padmalezyA, zuklezyA, gautamaH pRcchati - vemANaNaNaM pucchA' vaimAnikInAM katilezyA: prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama! 'egA teulessA' ekA tejolezyA vaimAnikInAM prajJatA, vaimAnikyA devyAH gautamasvAmI - he bhagavan ! cAnavyantara devoM meM kitanI leiyAeM hotI haiM ? bhagavAn - he gautama! bhavanavAsiyoM ke samAna vAnavyantaroM meM bhI prAraMbha : kI cAra lezyAeM hotI haiM / vAnavyantarI deviyoM meM bhI yahI cAra lezyAe pAI jAtI haiM / gautamI - he bhagavan ! jyotiSka devoM meM aura deviyo me kitanI zyAeM hotI hai ? bhagavAn he gautama! jyotiSka deva evaM devI meM eka tejolezyA hI hotI hai| gautamasvAmI - he bhagavan ! vaimAnika devoM meM kitanI bezyAeM hotI hai ? bhagavana - he gautama! tIna lezyAe hotI haiM, ve isa prakAra haiM- tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA / gautamasvAmI- vaimAnika deviyoM meM kitanI lezyAeM hotI hai ? bhagavAn - he gautama! eka tejolezyA hI hotI hai / vaimAnika deviyAM zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! vAnanyantara devemAM keTalI lezyAe hAya che ? zrI bhagavAn hai gautama / bhavanavAsIenI samAna vAnanyantarAmAM paNa prAra'bhanI cAra lezmAe hAya che, vAnabhyantarI devIemAM pazu Aja cAra lezyAe maLI Ave che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! caiAtika devAma' ane devIomAM keTalI lezyAe hAya che? A zrI bhagavAna-De gautama ! jyAtiSTha devAmAM-devIomAM eka teolezyA ja hAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! vaimAnika devAmAM keTalI lezyAe hAya che ? zrI bhagavat-De gautama ! tra sezyAoM hoya che, te yA are che-teneozyA, yhuubhlaizyA ane zukalalezyA, zrI gautamasvAmI-vaimAnika daivIemAM keTalI vaizyAo che ? zrI bhagavAna- he gautama ! eka teolezyA ja DAya che, vaimAnika daivI saudhama
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - ebsaa saudharmezAnayoreva satvena tatra kevakAyA stejole vAyA eva sadbhAvAt, tAthAcAtra saMgraha gAthA:-'kiNhAnIlA kAulessAya bhavaNavaMtariyA / joisasohammIsANa teulessA muNeyamA // 1 // kApesaNaMkumAre mAhide cena baMsaloe ya / eesa eshalessA teNa paM. subAle saau||2|| puDhavI Au raNasai vAyara patteyalesa cattAri / gamayatiriya nareguM challelatA tinni sesANaM // 3 // kRSNAnIlA kApotI tainasI ca lezyA bhavanavyantarANAm / jyotiSvAsoogAnArate. jolezyA jJAtavyA // 1 // kalpe sanatkumAre mAhendre caiva brahmaloke ca / eteSu padmalezyA tataH paraM zuklalezyaitra // 2 // pRthivyA vanaspani bAdarapratyekAnAM catasro legAH / garbhajatiyaganarepu paDlezyAH zepANAM tistraH // 3 // iti, aba lezyAdInAmazAnAnalpagatva vaktavyatAmAha-eesiNaM bhaMte ! jIvANaM salelkhANaM kaNThalehasANa jAva subAlessANaM alessANaya kayare kayarehino appA cA bAyA vA tullA vA visalAhiyA vA?' de bhadanta ! etepAM khalu catuvizati daNDakapadavAcyAnAM jIvAnAM salezyAnAM-samuccayalezyAvatAM kRSNAlapyAnAM yAvat nolalezyAnAM kApotalezyAnAM tejolezzanAM padmaleizAnAM zuklalelyAnAm alezyAnAzca saudhana aura aizAna devaloka me hI hotI hai aura vahAM lejolezyA hI pAI jAtI hai / saMgrahagAthA meM kahA hai-'vanavAsiyoM aura vyantaroM meM kRSNa, nIla kApota aura tejolezyA hotI hai aura jyotiSkoM meM tathA saudharma aura aizAna deva loka lejolezyA hI pAI jAtI haiM // 1 // 'sanatkumAra, mAhendra aura brahmaloka kalpoM meM pAlezyA hai aura usase zuklalezyA hI hotI hai // 2 // garbhaja paMcendriya tiryacoM meM tathA garbhaja manupyoM meM chahoM lezyAeM hotI haiM aura zeSa jIvoM meM tIna // 3 // aba lezyAvAle jIvoM kA alpabahutva dikhalAte haiMgautamastAnI prazna karate haiM-he bhagavan ! ina caubIsa daMDakoM ke jIvoM meM ane IzAna devalekamAM ja hoya che ane tyA te jalezyA ja maLI Ave che, saMgraha gAthAmAM kahyuM che ke-bhavanavAsiye ane vanavyantaramAM kRSNa, nIla, kApata ane tejelezyA hoya che ane tiSkamAM tathA saudharma ane ezAna devalokamAM tejalezyA ja levAmAM Ave che. te sanaskumAra, mahendra ane brahmaka kapamAM padmazyA che. ane tenAthI AgaLa zukalezyA ja hoya che." rA gara pacendriya tiya emAM tathA garbhaja manuSyamAM chae lezyAo hoya che ane zeSa jImAM traNa. 3 have vezyAvALA ivenu a9pabahu dekhADe chezrI gautamasvAmI prazna kare che- bhavana ! A vIsa dakonA jImAM salezyA
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 10 9 lezyAvizeSanirUpaNam madhye katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhizA yA bhavanni ? bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'savyastho kA jIyA sukAlesA' sarvaratokA jIyAH zukralezyA bhavanti tadapekSayA 'pamlestA saMkhemuNA' padmalezyAH saMkhyeyaguNA bhavanti, dadapekSayA 'teulesamA saMkheja guNA' tejolezyAH saMkhyeyaguNA bhavanti, nadapekSyA 'alessA arNana guNA' alemA anantaguNA bhavanti, nada pe harA-kAule sA aNaMtaguNA' kApolezyA anantaguNA bhavanti, tadapekSayA 'nIlalessA bisesAhiyA' nIlalezyA vizeSAdhikA bhavanti, tadapekSayA 'kaNDale sA nisesAhiyA' kRSNalezyA vizeSAdhijJA bhavanti, tadapezayA kalesA bisesAhiyA' saleyA vizeSAdhikA gavanti, tatra katiegeSu paJcandriyatiryagyonikeSu ganupyeSu ca lAntakAdideveSu caitra zukla lezapAyAH sadbhAvAt sastokatva bodhyam, tadapekSayA saMkhyeyaguNeSu pazzendriyatiryagyoniSu anuppu lagAkumAra mAhendra brahmalokakalpastheSu deveSu ca para lezyAyAH salezana (sAmAnya jalezamA pa) kRSNalelyAvAle, nIlalelyAvAle, kApota lezyAvAle te bolezyAvAle, panavagavAle aura zuklalezyAzale tathA ale zya jIvoM meM se komA kisale alpa, bAhuna, tulya athavA dizeSAdhita haiM ? bhagavAn-gautama ! ava se kama zuklalezyAvAle jIva haiM, padmalezyA vAle unase saMkhyAmaguNA haiM, lejolezyA bAle unase bhI saMkhyAtaguNA adhika hai, alezyajIca unase anantaguNA hai, kApota lezyA vAle unase bhI anantaguNA hai| nIlalezyAyAle unase vizezadhika haiM aura kRSNalezyAvAle unase bhI vizeSa dhika haiM, salezya joba unase bhI vizeSAdhika hai| yahAM zuklalelyAvAle jIva laba se kama kahe gae haiM, isakA kAraNa yaha hai ki vaha katipaya paMcendriya tirthacoM meM, manuSyoM meM aura lAntaka Adi kalpoM ke devoM meM hI pAI jAtI hai| unakI apekSA saMkhyAttaguNA adhika paMcendriya tiryacoM (sAmAnya rUpathI lezyAvALA) kRSNaleza vALA, nIlakezyAvALA, kAtilezyAvALA, tejalezvA vALA, padmavezyAvALA, zukalatezyAvALA tathA alezya che mAMthI keNukenAthI alpa, ghaNA, tulya athavA vizeSAdhika che? zrI bhagavAna he gautama ! badhAthI ochA zukalezyAvALA jIva che, pahelALA temanAthI saMkhyAtagaNa che, tejezyAvALA temanAthI paNa saMkhyAlagaNa adhika che, alezya chava temanAthI rAnantamaNA che, kAtilezyAvALA temanAthI paNa anantaga, nIleza pAvALA temanAthI vizeSAdhika ane kRSNalezyAvALA temanAthI paNa vizeSAdhika che. sale jIva temanAthI paNa vizeSa dhika che. AI zukalalezyAvALA jIva badhAthI chA kahevAya che, tenuM kAraNa e che ke te katiya paMcendriya tiya cemAM, manuSyamAM ane lAntaka Adi kaponA devAmAM ja maLI Ave che. temanI apekSAe saMkhyAta gaNuM adhika pacendriya tiya mAM, manuSyamAM tathA
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 prazApanAsUtre sadbhAvAt saMkhyaguNatyam, vAdara pRthivyap pratyeka vanaspatikAyikepu saMlage yaguNeSu paJcendriyatiyAyonikamanuSyeSu bhavanapativAnacyantarajyotiSkasaudharmazAnadeveSu ca tejolezyAyAH sadbhAvAt tasyAH padmale zyApekSayApi saMkhyeguNatvamavaseyam, siddhAnAra, lezyAnAM prAktanA pekSayA'nantagugatvAd alezyAnAbhanantaguNavaM bodhyam, siddhebhyo'pi vanaspatikAyikAnAM kApotalezyAvatA manantaguNatvAt kApotale zyAyA anantatuNatyamuktam, kliSTa kliSTatarAdhyavasAyAnAM prabhUtatarANAM sadAzat kApotalezyApekSayApi nIlakRSNalezyAnAM vizeSAdhika ca. muktam, sale yAmadhye ca nIlale zyAdInAmapi samAvezAra kRSNalezyApekSayApi saLezyAnAM vizeSAdhistvamuktamiti bhAnaH // sU0 9 // meM, manuSyoM meM tathA sanatkumAra, mAhendra aura brahmaloka nAmaka kalpa padama meM lelyA kA sadbhAva hone se lezyA vAle jIva saMkhyAtaguNA adhika kahe haiM / tejolezyA bAdara pRthvIkAyikoM, akAyikoM, pratyekavanampatimAyikoM meM saMkhyA taguNA paMcendriya tiyacoM meM, manuSyoM meM, bhavanapati, vAnapasara, jyotiSka, saudharmadeva, aura IzAnadenoM meM pAI jAtI hai, ataeva padamalezyA vAle jIvoM ko apekSA tejolezyA vAle jIva saMrUpAlagunA adhika haiM / lezyArahita siddha jova pUrvokta tejolezyA vAloM kI apekSA anantaguNita adhika hai, isa kAraNa alezya jIva anantaguNA adhika kahe gae haiN| siddhoM kI apekSA kApotalezyA vAle vanaspatikAyika jIva anantaguNita hote haiM, isa kAraNa kApota lezyA vAle jIva anantaguNA haiM / kliSTa aura kliSTatara adhyavasAyavAle jIva apekSA kRta adhika hote haiM, isa kAraNa kApotalezyAvAloM kI apekSA nIlalezyA vAle aura nIlalezyA vAloM kI apekSA kRSNalezyA bAle jIva vizeSAdhika hote haiN| sanakumAra, mahendra ane brahAleka nAmaka kapamAM palekSAne sadabhAva hovAthI padmazyAvALA chava saMkhyAlagaNa adhika kahyA che tejalezyA bAdara pRthvI kAcike, apUkAyika, pratyeka vanaspatikAcikemAM, saMkhyAtagaNu paMcendriya tiryaMcamA, manuSyamAM bhavanapati, vAgyantara, ti, saudharmadeva ane IzAna devamAM maLI Ave che, tethI ja padma lezyAvALA jInI apekSA tejalezyAvALA jIva saMdhyAtagaNuM adhika che, legyA vinAnA siddhajIva pUrvokta te lezyAvALAonI apekSAe anantagaNa adhika che, e kAraNe alezya jIva anantagaNa adhika kahelA che siddhonI apekSA kAjetalezyAvALA vanaspatikavika jIva ananaguNuM hoya che, e kAraNe kApelezyAvALA jIva anantagaNu che. kalISTa ane kilaSTatara adhyavasAyavALA jIva apekSAkRta adhika hoya che, e kAraNe kApatalezyAnI apekSAe nIlalezyAvALA ane nIlalezyAvALAonI apekSAe kRSNalezyAvALA jIva
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ prarodhinI TIkA pada 17 sU0 10 nairayikAdi salezyAlpabahutva nirUpaNam nairayikAdi salezyAlpabahutvavaktavyatA mUlam - eesi NaM bhaMte ! neraiyANaM kaNhalessANaM nIlalessANaM, kAulessANa ya kayare kayarehiMto appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA neraiyA kaNhalessA, nIlalessA asaMkhejaguNA, kAulessA asaMkhejaguNA, eesi NaM bhaMte! tirikkhajoNiyANaM kaNhalessANaM jAva sukkalessANa ya kayare kayarehiMto appA vA, bahuyA vA, tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! saccatthotrA tirikkhajoNiyA sukalessA, evaM jahA ohiyA, navaraM alessavajjA, eesiM egiMdiyANaM kaNhalessA, nIlalessA, kAulessA, teulessANa ya kayare kayarehiMto appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthotrA egiMdiyA teulestA, kAulessA anaMtaguNA, nIlalessA visesAhiyA, kaNhalessA visesAhiyA, eesi NaM bhaMte! puDhavikAiyANaM kaNhalestANaM jAva teulessANa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA, tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! jahA ohiyA egiMdiyA, navaraM kAulessA asaMkhejaguNA, evaM Au kAiyANa vi, eesi NaM bhaMte ! teukAiyANaM kaNhalessANaM nIlalessANaM kAulessAraNa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA teukAiyA kAulessA, nIlalessAsiyA, kaNhalessA visesAhiyA, evaM vAukAiyANa vi, eesi NaM bhaMte ! vaNassaikAiyANaM kaNhalessANaM jAva teulessANa ya jahA egiMdiyANaM ohiyANaM, beiMdiyANaM teiMdiyANaM cauriMdiyANaM jahA te kAiyANaM, eesi NaM bhaMte! paMceMdiyati rikkha joNiyANaM kaNhalessANaM salezya meM nIla leiyA Adi vAle jIvoM kA bhI samAveza ho jAtA hai, ataeva kRSNAvAloM kI apekSA bhI salezyA jIva vizeSAdhika kahe haiM / 89 vizeSAdhika DAya che. salezyAmAM nIlalezyA AdivALA jIvAnA paNa samAveza thaI jAya che, tethI ja kRSNaGezyAgALAnI apekSAe paNa salezya jIva vizeSAdhika kahyA che. DA0 12
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkliAsa evaM jAva sukaleslANa ya kayare kayarehilo appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA ! jahA ohiyANaM tirivakhajoNiyANaM navaraM kAuleslA asaMkhejaguNA, saMmucchimapaMceMdiyatirikkhajoNiyANaM jahA teukAiyANaM, manmavatiyapaMciMdiyatiriksajoNiyANaM jahA ohiyANaM tirikkhajoNiyANaM, navaraM kAulessA saMkhejaguNA, evaM tirikhajoNiNINa vi, eeliNaM bhaMte ! saMmucchimapaMcediyalirikkhajoNiyANaM ganbhavatiyapaMceMdiyatirikakha joNiyANa ya kAhalessANaM jAva suka leslANa ya kayare kayarehito appA vA, bahuyA vA, tullA vA, vite. sAhiyA vA ? goyamA ! sarasthovA gAvakakatiyapaMcediyatirikkha. joNiyA sukalelA, pamhalelA saMkhejaguNA, teulelA saMkhejaguNA, kAulestA saMkucchimapaMcediyatirikkhajogiyA asaMkhejaguNA, nIlalessA visesAhiyA kaNhaleslA visesAhiyA, eesi NaM bhaMte ! saMmucchimapaMceMdiyatirikakhajoNiyANaM tirikkhajogiNI ya kaNhalesptANaM jAva suka leslANa ya kayare kayarehito appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA / jaheva paMcamaM tahA imaM cha, bhANiyadhvaM, eesi NaM aMte ! gambhavatiyapaMceMdiyatirikkha joNiyANaM tirikkhajoNiNIga ya kaNhaleslANaM jAva sukaleslANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA gabbhavakkaMtiya paMceMdiyatirikkhajoNiyA sukkalestA, sukalessAo tirikkhajoNiNIo saMkhejjaguNAo, pamhalessA gabbhavatiyapaMciMdiyatirikkha joNiyA saMkhejjaguNA, pamhaleslAotirikkhajoNiNIo saMkhejjaguNAo, teulestA tirikkhajoNiyA saMkhejjaguNA, teulessA tirikkhajogiNIo saMkhejaguNA, kAulessA saMkhejaguNA, lIlalessA visesAhiyA, kAulessA visesAhiyA, kAulessAo saMkhejjaguNAo, nIlalessAo visesAhiyAo kaNhalessAo visesAhiyAo, eesi NaM bhate ! samucchima
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradhinI ThIkA pada 17 0 10 nairayikAdi salezyAlpabahutva nirUpaNam paMceMdiyatirikkha joNiyANaM gajavakkatiyapaMceMdiyatirikkhajoNiNINa ya kaNhalessANaM jAva sukalessANa va kathare kaparehiMto appA vA bahuyA vAtullA vA visesAhiyA vA / goyamA ! savvatthovA gavvakaMtiya paMceMdiyatirikakhajoNiyA sukalessA suileslAo tirikkhajogiNIo saMkhejaguNAo, pamhalessAo ganbhavakkatiyapaMceMdriyatirikkhajoNiyA saMkhejjaguNA, pahale tirikhakhajojiNIo saMkhejaguNAo, teulessA ganbhavatiya paMcediya tirinakhajoNiyA saMkhejaguNA, teulessAo tirikkhajogiNIo saMkhejaguNAo, kAulessAdho saMkhejaguNAo, nIlalestA visesAhiyA, kaNhaleslA viselAhiyA, kAulessA saMkhejaguNA, kaNhalestA samucchimapaMceMdiyatirikakhajogiyA alaMkhejjaguNA, nIlalessA bisesAhiyA kaNhalessA visesAhiyA, eesi NaM bhaMte! paMceMdriyatirivakhajoNiyANaM tikhikhajoNiNIya kaNhalestANaM jAva sukkalessANaM kare karehiMto appA vA, bahuyA vA, tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthotrA paMcidiyatirivakhajoNiyA sukalessA, sukka lessAo saMkhijjaguNAo, panhalassA saMkhejjaguNA, pahale slAoM saMkhejjaguNAo, teuleslA saMkhejjagulA, teulestAo saMkhijjaguNAo, kAuleslAo saMkhejjaguNAo nIlale slAo vise sAhiyAo, kaNhalessAo, sAhiyAo. kAulessA asaMkhejjaguNA, nIlaleslA viselAhiyA, kaNhalessA visesAhiyA, esi NaM bhaMte! tikhikhajoNiyANaM tirikkhajogINa ya kaNhalessANaM jAva sukalessANaM kayare kayarehiMto appA vA, bahuyA vA, tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! jaheva navamaM asa bahugaM tahA isa pi, navaraM kAulessA tirikkhajoNiyA anaMtaguNA, evaM ee isa appA bahugA tikhikhajoNIyANaM // sU0 10 // chAyA - eteSAM khalu bhadanta ! nairayikANAM hRSNalezyAnAM nIlalezyAnAM kApotalezyAnAJca katare katarebhyo'lpAvA, vahukA vA, tulyA vA, vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvasvokA naira
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakApanAyatra yikAH kRSNalezyAH, nIlalezyA asaMkhyeyaguNAH, kApotalezyA asaMga yeyaguNAH, eteSAM khalu bhadanta ! tiryagyonikAnAM kRSNalezyAnAM yAvat zuklalezyAnAJca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizepAdhikA vA ? gautama! sarvarato kAstiryagyonikAH zuklaLezyAH, evaM yathA audhikAH, navaram-alezyavarjAH, etepA mekendriyANAM kRSNaleza nAM nIlalegyAnAM lezyAoM kI apekSA nArakAdi kA alpa baTutva zabdArtha-(eesi NaM saMte ! nerajhyANaM kaNhalessANaM nIlalessANaM kAulessANa ya) bhagavan ! ina kRSNalezyA, nIlalelyA aura kApotalelyA vAle nArakoM meM (kayare kayarehito appA cA, batyA cA, tullA vA vilesAhiyA vA ? ) kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyamA ! savvatthovA neraiyA ) gautama ! saba se kama nAraka (kaNhalessA) kRSNalezyAvAle haiM (nIla. lessA asaMkhejaguNA) nIlalezyA vAle asaMkhyAtaguNA haiM (kAulessA asaMkhejaguNA) kApotalezyA vAle asaMkhyAtaguNA haiN| (eesi NaM bhale! tirikkhajoNiyANaM kaNhaleralANaM jAya sukalehasANaM ya) bhagavan ! ina kRSNalezyAvAle yAvat zuklalezyA vAle liyaMgyonikoM meM (kayare kayarehito) kauna kisase (appA vA bahuyA vA tullA vA visenAhiyA vA) alpa, bahuta, tulya athavA vizepAdhika hai ? (goyamA ! sambatyocA nirikkha. joNiyA sukkalessA) gautama ! saba se kama zuklalezyA bAle tiryaMca haiM (evaM jahA ohiyA) isa prakAra jaisA samuccayajIva (navaraM alessavajA) vizeSa yaha ki alezyoM ko choDa kr| lezyAonI apekSA che nArakAdinuM a5 bahutva Avail:-eesi NaM bhaMte ! neraiyANaM kaNhalesANaM nIlalessANaM kAulessANa ya) manan / An bozyA, nIlezyA, mana potadezyAvANA na.2.mA (kayare kayarehiMto appAvA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA ?) yI 165, , tujhya, yA vizeSa.5 cha ? (goyamA / savvatthovA neraiyA) gautama / yI sch| nA24 (kaNhalessA) YugozyA (nIlalessA asaMkhejjaguNa) nIlezyAvA asabhyAtA cha (kAulessA asaMkhenaguNA) pAtavezyAvA asabhyAta che. __(eesi NaM bhaMte ! tirikkha joNiyANaM kaNhalesANaM jAva sukalessANa ya) 3 mApana | 241 vezyAvA yArat zu45vezyAvA tiya yonimA (kayare kayarehiMto) choera nAthI (apyA vA, bahuyA vA, tullA vA visesAhiyA vA) 165, ghI, tu45 24241 vizeSAdhi cha ? (goyamA! savvatthovA tirikkhajoNiyA sukalessA) gautama | mAthA mAchA zuTavala pAtiya che. (evaM jahA ohiyA) 0 Ara 21 // sabhuravyaya (navaraM alessavajjA) vizeSa e ke ale sivAya.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapodhinI TIkA pada 17 0 10 nairayikAdi khalezyAlpabahutvanirUpaNam 93 kApotalezyAnAM tejolezyAnAJca katare katarebhyo'lpA kA, bahukA tAlyA vA, vizeSAdhimA cA? gautama! kastokAH ekendriyA ite goLezyAH, kApotalezyA anantaguNAH, nIlalezza vizeSAdhikAH, kRSNa degA zigalikAH, eteSAM khalu bhadanta ! pRthivIkAyikAnAM kRSNalezyAnAM yAnt tejolezyAnAM ca katare nanarebhyo'lpA bA, bahukA bA, tulyA vA, vizeSAdhikA bA ? gautama ! thA auSikA ekandriyAH, navam-kApotale zyAH asaMkhyeyaguNAH, evam anAvikAnAmapi, eteSAM khalu bhadanta ! tejasa pikAnAM kRSNalezyAnAM nIlalezyAnAM (egi egidiyANaM kapahaleralA pIlatA kAulessA teulesANa ya kayare kayarahito appA bA, bahuyA vA, tullA bA, cikhelAhiyA kA ?) ina kRSNalezyA nIlalezyA, kApolalezyA aura tejolezyA vAle ekendriyoM meM kona kisase alpa, vahula, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyamA! savvatthoSA eniMdiyA teulessA) he gautama! sabase kama ekendriya tejolecyA vAle (kAraleslA aNaMtaguNA) kApolaledhA pAle anantaguNA (nIlaleslA vilasAhiyA) nIlalezyA vAle vizeSAdhika (kaNhaleramA dilAsAhiyA) vagalezyA vAle vishessaadhik| (eesiyamale ! puDhadhikAiyAgaM vApahalelA jAba teulessANa ya kayare kayarehito apanA bA bayA bA tullA yA vivAhiyA vA ?) he bhagavan ! ina kRSNalezyA vAle yAvat tejolezyA vAle pRthivIkAyikoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyamA ! jahA ohiyA egidiyA) he gautana ! jaile samucya ekendriya (navaraM) vizeSa (kAulessA akhejazuNA) kApotalezyA vAle asaMkhyAtaguNA haiM (evaM AukAiyANa vi) isI prakAra apUkAyikoM kA bhii| (eesiM egidiyANaM kaNhalesA nIlalessA kAulessA teulessANa ya kacare kayarehito appA vA bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA) 20 454225aa, nIrasezyA, jApa sezyA, tejalezyAvALA ekendrimAM keNa kenAthI alapa, ghaNA, dudha athavA vizeSAdhika che ? (gogamA | savvatthovA pagidiyA teulessA) he gautama / mAthI maach| sandriya tana azyA (kAulessA aNaMtaguNA) pe tayANA panantA che (nIlalessA, visesAhiyA) nIsavezyA vizeSa4 (kaNhalessA visesAhiyA) se25111| vizeSAdhi. (eesi NaM bhaMte | puDhavikAiyANaM kaNhale sANaM jAva teulessANa va kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA vise sAhiyA vA ?) bhavan ! 29 25||3||nnaa yAvata tejalezyAvALA pRthvI kAcikemAM keNa konAthI a9pa, ghaNA, tulya athavA vizeSAdhika che? (goramA jahA ohiyA egidiyA) 3 gautama ! 24 sabhuzyaya mendriya (navaraM) vizeSa (kAulessA asa khejaguNA) apAtalezyA masaNyAtamA cha (evaM AukAiyANa vi e prakAre apUThAvikanA paNuM.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ echaalaa kApotalezyAnAJca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA stejaskAyikAH kApotalezyAH, nIlalezyA vizepAdhikAH, kRSNale zyA vizepAdhikAH, evaM vAyukA yikAnAmapi, eteSAM khalu bhadanta ! vanaspatikA yikAnAM kRSNalezyAnAM yAvat tejolezyAnAzca yathA ekendriyANAm gaudhikAnAm, dvIndriyANAM trIndriyANAM caturindriyANAM yathA tejaskAyikAnAm, eteSAM khalu bhadanta ! paJcendriyatiryagyonikAnAM kRSNalezyAnAm evaM yAvat zuklalezyAnAJca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA (eesiNaM bhaMte ! teukAjhyANaM kaNhalesANaM nolalessANaM kAulessANa ya) he bhagavan ! ina kRSNalezyAvAle, nIlalezyA vAle aura kApotalezyA vAle tejaskAyikoM meM (kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tulA vA visesAhiyA vA ?) kauna kisale alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? (goyamA ! samva. tthovA te ukAiyA kAulessA) he gautama ! sabase kama tejaskAyika kApotalezyA vAle haiM (nIlalelA vise sAhiyA) nIlalezyA vAle vizeSAdhika haiM (kaNhalessA vilesAhiyA) kRSNalezyA vAle vizeSAdhika haiM (evaM vAukAjhyANa vi) isI prakAra vAyukAyikoM kA bhii| (eeti NaM bhaMte ! caNastaikAiyANaM kaNhaleslANaM jAna teulessANa ya) he bhagavan ! ina kRSNalezyA vAle yAvat tejolezyA cAle vanarapAlikAyikoM meM (jahA egidiyANaM ohiyANaM) jaile lamuccaya ekendriyoM kA (beiMdiyANaM teiMdi. yANaM cauridiyANaM jahA teukAiyANaM) dvIndriyoM kA, trIndriyoM kA, caturindriyoM kA jase tejaskAyikoM kaa| ___ (eeliNaM bhaMte! paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM kaNhalesasANaM evaM jAva sukkalessANa ya) he bhagavan ! ita kRSNalezyAvAle paMcendriyatiyacoM meM yAvat (eesi NaM saMte / teukAiyANa kaNhalessANaM nIlalessANaM kAulessANa ya) bhagavan ! yA 105vezyANA, nAsavezyAvAne potasevANa 12yamA (phayare kayarehi to appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA') anAyI 25, gha, tu85 bharatA vizeSAdhiche 1 (goyamA / savvatthovA teukAiyA kAulessA) gItama! mAthI thaa| tabha. 24.yi pAtozyArA cha (nIlalessA visesAhiyaH) nIrasezyA vizeSa che. (kaNhalessA visesAhiyA) 44vezyA vizeSAdhi: che (evaM vAujhAiyAvi) se prahAre vaayukavinA paNa __ (eesiNaM bhaMte | vaNassA kAiyANaM kaNhalesANaM jAva teulessaNa ya) 7 sAvan ! PAL 10 vezyA yAvat rozyApAra vanaspatiyomA (jahA egidiyANaM ohiyANa) revA sabhuzyaya sandriyAnA (beidiyANaM teiMdiyANaM cariMdiyANaM jahA teuphAiyAga) bAndrayAnA, bIjiyenA, caturindriyenA, jema tejarakAcikenA. (eesi NaM bhaMte ! paMcediyatirikkhajoNiyANaM kaNhalessANaM evaM jAva sukalerasANa ya)
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 17 khU0 10 nairayikAdi salaizyAlpabahutvanirUpaNam 95 vA ? gautama ! yathA audhikAnAM tiryagyonikAnAM navaraM kApotalezyA asaMkhyeguNAH, saMmUcchima paJcendriya tiryagyonikAnAM yathA tejaskAyikAnAm, garbhavyutkrAntika eJcendriyatiryagyonikAnAM yathA audhikAnAM tiryagyonikAnAm, navaraM kApotalezyAH saMkhyeyaguNAH, evaM tiryagyonikInAmapi, eteSAM sala bhahanta ! saMmUcchimapaJcendriyatiryagyonikAnAM garbhavyutkrAntika paJcendriyatiryagyonikAnAJca kRSNalezyAnA yAvacchuklalezyAnAJca katare katarebhyo'lpA vA zuklalezyA vAle paMcendriyatiryaMcoM meM (kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?) kauna kisase alpa, bahuta, tulya, yA vizeSAdhika haiM ? (goyamA ! jahA ohiyANaM tirikkha joNiyANaM) he gautama ! jaise audhika tiryaMcoM kA (navaraM kAuleslA asaM jaguNA) vizeSa yaha ki kApotalezyA vAle asaMkhyAtaguNA haiN| ___(saMmucchima paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM) saMmUrchimapaMcendriyatithaMcoM kA (jahA teukAiyANaM) jaise tejaskAyikoM kA (ganbhavatiya paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM jahA ohiyANaM tirikkhajoNiyANaM) garbhajapaMcendriyatiryaMcoM kA jaise samucca tiyacoM kA (navara) vizeSa (kAuleslA saMkhenaguNA) kApotalezyAvAle saMkhyAtaguNA haiM (evaM tirikvajoNiNINa vi) isI prakAra tiryaMcastriyoM kA bhii| (eesi NaM bhaMte ! samucchima paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM) he bhagavan ! ina saMmUchimapaMcendriyatiryagayonikoM meM (ganbhavatiya paMciMdiyatirikkhajoNiyANa ya) aura garbhajapaMcendriyatithacoM meM (kaNhalessANa ya jAva sukkalessANa ya) kRSNalezyA yAvat zuklalezyA vAloM meM (kayare kayarehito appA vA bahuthA vA tullA bhagavad ! A kRSNalezyAvALA pacendriya tiryaMcamAM yAvatu zukalezyAvALA pa cedriyatiy yAMmA (kayare kayarehito appAvA, bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?) / honAthI bha65, gha, tulya mA vizeSAdhi cha ? (goamA | jahA ohiyANaM tirikkhajoNiyANa) OM gautama / 21maughi4 tiya yAnA (navaraM kAulessA asaMkhejjaguNA) vizeSa e ke kApatalezyAvALA asaMkhyAtagaNu che. - (samucchima paMcediyatirikkhajoNiyANaM) sa bhUchi payandriya tiyAnA (jahA teukAiyANa) u dauliBlu (gambhavakaMtiya paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM jahA ohiyANaM tirikkhajoNiyANa) 4 5ndriya tiya yAnA 21 // samuvyaya tiyAnA (navara) vizeSa (kAulessA saMkhejjaguNA) 4ApAtasezyApAra sadhyAtamA cha (eva tirikkha joNiNINaM vi) eja prakAre tiryaMcastrinA paNa _ (eesi NaM bhaMte ! samucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM) he bhagavan / yA sa bhUchima pathandriya tiyonimA (gambhavakaMtiya paMciMdiyatirikkhajoNiyANa ya) mane - 5'. ndriya tiya yAmA (kaNhalessANa ya jAva sukkalessANa ya) vezyA yAvat zusozyavANAmAM
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 - snggaapaadhu bahujhA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokAH garbhavyutkrAntika paJcendriyatiryagyonikAH zuklalezyAH, pasalezyAH saMkhyeya guNAH, tejolezyAH saMkhyeyaguNAH, kApotalezyAH saMkhyeya guNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNa lezyA vizeSAdhikAH, kApotalezyAH saMmRcchimapaJcandriyatiryasponikA asaMkhyeyaguNAH, nolale zyA vizeSAdhikAH, kRSNaTezyA vizeSAdhikAH, eteSAM khalu bhadanta ! saMmUcchiyapaJcendriyatiryajyonikAnA tiryagyonikInAJca kRSNalezyA yAvat zuklalegAnAJca katare katarebhyo'lpA vA, bahukA vA, tulyA vA, vA viselAhiyA vA ?) kauna kimase alpa, bahuta, tulya, yA vizeSAdhika haiM ? (goyamA ! samvatthocA gabhavaliyapaMciMdiyatirikkhajoNiyA slukkalessA) saya se kala garbhajapacendriyatithaMca zuklalezyA vAle haiM (pamhalessA saMkhejjaguNA) padma lezyA vAle unase saMkhyAtaguNA adhika haiM (teulessA saMkhejjaguNA) tejolezyA vAle saMkhyAtaguNA haiM (kAulessA saMkhejjaguNA) kApotalezyA bAle saMkhyAtaguNA hai| (nIlalessA visesAhiyA) nIlalezyA gale vizeSAdhika haiM (kaNhalessA vilesAhiyA) kRSNalecyA vAle vizeSAdhika haiN| (kAuleslA saMmucchima paMceMdiyalirivakhajoNiyA asaMkhejaguNA) kApotalezyA vAle saMmUrchima paMcendriyatiryaMca asaMkhyAtaguNA adhika haiM (nIlalessA viselAhiyA) nIlalezyA vAle vizeSAdhika haiM (kaNhalessA rilesAhiyA) kRSNalezyA vAle vizeSAdhika haiN| ___ (eesi NaM bhaMte ! saMmucchima paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM tirikkhajoNiNINa ya) he bhagavan ! ina saMmUrchina paMcendriyaliyacoM meM aura tiryacaniyoM meM (kaNhalessANaM jAva sukaleslANa ya) kRSNalezyA vAloM yA pada zuklalezyA vAloM (kayare kayarehino appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?) nAthI 585, ghaNA, tulya athavA vizeSAdhika che? (goyamA ! savvatthovA gambhavakkatiya pace diyatirikkhajoNiyA suklessA) 4 thI ch| / 52ndriya tiryaya zusa 2011mA cha (pamhalesA saMkhejjaguNA) padamaravA sabhya traa| madhira cha (teulessA saMkhejjaguNA ) vezyAvA. sdhyaatge| cha kAulessA saMkhenaguNA) pe tozyAcA sadhyAtarA cha (nalalessA visesAhiyA) nAlAqA vizeSAdhi cha (kaNhalessA visesAhiyA) zvezyA vizeSAdhi4 cha (kAulessA saMmucchimapaMce diyatirikkhajogiyA akhejjaguNA) pAtozyAvANA mabhUmi 5 yendriya yi 5 asAra 25dhi 2 (nIlalessA visesAhiyA) nAsozyA vizeSa (48 che (kaNhalessA visesAhiyA) sazyA vizeSa dhi4 cha. (eesi NaM bhaMte ! samucchimapaMce diyatirikkhajoNiyANaM tirikkhajoNiNINaM ya) 3 sAvan ! 20 sa bhUmi 5yandriya tiya yomA bhane tiya yAnayobhA (kaNhalessANaM jAva sukalessANa ya) vezyA. yAvat zusavezyAmA (kayare kayare hito apA vA baddayA
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyayodhinI TIkA pada 17 sU0 10 nairayikAdi salezyAlpavahutvanirUpaNam 97 vizeSAdhikA vA ? gautama ! yathaiva pazcamaM tathA idaM paSThamapi bhaNitavyam, eteSAM khalu bhadanta ! garbhavyutkrAnti paJcendriyatiryagyonikAnAM tiryagyonikInAJca kRSNalezyAnAM yAvacchuklalezyAnAzca katare katarebhyo'lpA vA, bahu kA vA, tulyA vA, vizepAdhikA vA ? gautama ! sarvastokAH garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikAH zuklalezyAH zuklalezyAstiryagyonikyaH saMkhyeyaguNAH, padmalekhyA garbhavyutkrAnikapaJcendriyatiryagyonikAH saMkhyeyaguNAH, padamalezyA stiryagyonikAH saMkhyeguNAH, tejolezyAstiryagyonikAH saMkhyeyaguNAH, tejolezyAmeM (kapare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?) kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika hai ? (goyamA ! jaheva paMcamaM tahA imaM chaTuM bhANiyantra) he gautama ! jaisA paMcama daisA yaha chaThA kahanA cAhie / ___ (eesiNaM bhaMte ! gambhavakkaMtiya paMcediya tirikkhajoNiyANaM tirikkhajogiNI ya) he bhagavan ! ina garbhaja paMcendriya tiryaMcoM aura tiryacaniyA~ meM (kaNhalessANaM jAva sukalessANa ya) kRSNalezyA vAloM yAvat zuklalelyA vAlA meM (kayare katharehito appA vA bahayA vA tullA vA vilesAhiyA vA ?) kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyanA ! samvatthovA gambhavakkaitiya paMce diyatirikkhajoNiyA sukkaleslA) he gautama ! saba se kama garbhaja tiryaMca paMcendriya zuklalelyAvAle haiM (sukkalessAo tirikkhajoNiNIo) zuklalezyAvAle tiyaMcanI (saMkhejaguNAo) saMkhyAtaguNI haiM (pamhalessA gambhavattiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyA saMkhejaguNA) padmalezyAvAle garbhaja tiryaca paMcendriya saMkhyAtaguNA haiM (pamhalessAo tirikkhajoNiNIo vA tulArA visesAhiyA vA) ho nAthA 265, ghA, tukSya mA vizeSAdhi cha ? (goyamA / aheva paMcamaM tahA imaM chaTuM bhANiyavva) 3 gautama ! re pAyama te 1 mA (si Na bhaMte / gambhavatiya paMcediyatirikkhajoNiyANaM tirikkhajoNiNI ya) bhagavan / mA 1 52ndriya tiya yo mana tiyanIyamA (kaNhalesANaM jAva sukAressANa ya) pRzyAta yAvat zusavezyAvANAmA (kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?) nAthI 165, gha, tujhya. 25vizeSAdhi4 cha 1 (goramA | savyatthovA gambhavakaMtiyapaMcediya tirikkhajoNiyA sukkalessA) 0 gautama ! mAthI maach| tiya 4 payandriya zusozyArI cha (sukkalessAo tirikkhajoNiNIo) zu4ozyAvI tiyanI (sa khejjaguNAo) sadhyAtarI cha (pamhalessA gambhavakkaMtiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyA saMkhejjaguNA) padamavAvA ma tiya"ya yendriya sadhyAtamA cha (pamhalessAo tirikkha joNiNIo sakhejaguNAo) padama. vezyAvANI tiya yanI sajyAtI che (ulessA tirikkhajoNiyA saMkhejjaguNA) tana pa0 13
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ ............................ aur.rn -..................... .............. stiyagyonikAH gaMgayeya gaNAH, TIT) yA goraguNAH. nIbadrazyA siMdhiH , kRSNalezyA niropAdhikAH, pagAMgATa ma ! gari monitanAM garmavyutkrAntikAndriya niyaMgyonimA nimoniyAnAJca katare katarebhyo'lpA rA yAkA vA naSNa nAliyA? gauraga ! manakA garbhavyunkrAntikAMcandriyaniganiyA: zAleyAH, nagarapA: gaMgANA, pakSya. saMkhenaguNAo) pAyAvAlI niyanI maMguNI jilA nignivajoNigA rojANA) tejolemAmAle nigamAyA mirivizvajoNiNIo makhana guNA) mAlegAvAtI nirganI bhI / (kAulestA saMkhenaguNA) kApokaledayAmAne mAnaguNA (nIlamA nira. sATiyA) nIlalegAvAle vizeSAzikA ! nimAdigA) prn. lezyAvAle vizerAdhika (zAranAmo maMga ) mAlegAvAdI niyaMcaliyAM maMgyAnagaNI (nIralemAjI vidyAzro jIvanI vizeSAdhika (kapAlemAovibhavAnIpAnIvijapAbhitra (papasiNaM ate ! muntimapaMniviriparalomi nimaya diyatirikvajoNiNIya pahanAvamalensamA Tam. lejhyAvAle grAbata zukralemAcA gaMbha niyamino evaM paM. ndriya tivaicoM meM aura niyaca viyo ( topA kApAvA tallA yA vilesAhiyA vA ?) kirana, rayA viDopArika haiM ? (goyamA! savyatyobA gamavaranigA nipaniyoNiyAnu galAmA he gautama ! saba se kama garmaja paMcendriya nimAlipAlalevAvAle (lugA azyA ti 5 25 RITIri (nemA nimonijI ) sezyAjI tiya yI madhyAdit (kAlAmA gana) PRIV401yA cha (nIlatesmA visamAdiyA) nI nimAhiyA 4ozyApAra vi4i cha (kAulemAo majaguNo) is " frani sadhyAtarI cha. (nIlalesmAo vimAhiyAo) nItI (Nai (mAle rasAo visesAhiyAo) yApA (esi Na bho ! samunchimapaMnidhiyaniriAyogitANaM gambhayapaniyapazyitiniya joNiNI ya kaNhalessANaM jAya mugalelANa) 2 mA ! 312 mA 113sa. lezyAvALA saIima paMcendriya tiya ga ma paridraya ti mAM -- (tarya miyAbhA (kayare kayarehiMto appA vA vAyA yA tullA yA seimAhiyA vA) nAyA alpa, ghaNA, tulya ramagara vizeSAdhika che ? (goyamA ! savvatthovA gambhavatiya paMce viticinajoNiyA supagasA) ukl
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyazodhilI TIkA pada 17 sU0 10 nairayikAdi salaizyAlpabahutvanirUpaNam lejhyA garmavyu-krAntika paJcandriya tiryayoni kA saMkhyeya gAH, padmazyA stiryagyonikyaH saMkhyeyaguNAH, tejolezyA garbhavyutkrAntikapaJcendriyatibagyonikAH saMkhyeyaguNAH, tejolezyAstiryagyonikAH saMkhyeyaguNAH, bhApotale zyAH saMkhyeyaguNAH, nIlaDezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyAH samUcchimapaJcendriyatiryagyonikAH saMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNa ke zyA vizeSAdhikAH, eteSAM khalu bhadanta ! paJce. lessAo tirikkhajoNiNIo saMkhejaguNAo) zuklalezyAvAlI tirthacanI saMkhyAtaguNI haiM (pamhalessA gambhavatiyapaMce diyatirikkhajINiyA) padmalezyA bAle garbhajapaMcendriya tithaMca (saMkhejjANA) saMkhyAlaguNA haiM (pamhalessAo tirikkhajogiNIo saMkhejjaguNAo) pAlezyAkAlI tiryacastriyAM saMkhyAtaguNI haiM (teulessA gambhakarakaMtivapaMcediyatirikkhajoNiyA) tejolezyAvAle garbhajapaMcendriyatithaMca (saMkhejjaNA) saMkhyAlaguNA haiM (teulessAotirikkhajoNiNIo saMkhejjaguNAo) tejolezyAvAlI tirthacinI saMkhyAtazuNI haiM (kAuleslA saMkheja guNA) kApotalezyAvAlI saMkhyAtaguNA haiM (nIlalessA visekAhiyA) nIlalezyAvAle vizeSAdhika haiN| (kaNhalesA vilesAhiyA) kRSNalezyAvAle vizeSAdhika haiM (kAuleslAo saMkhejjanagAo) kApotaleNyAdAlI saMkhyAtaguNI haiM (nIla. lessAo vilelAhiyAo) nIlalezyA bAlI vizeSAdhika haiM (kaNhalessAo vise sAhiyAo) kRSNalezyAvAlI vizeSAdhika haiN| (kaNhalessA samucchimapaMcediyatirikkhajoNiyA asaMkhejjaguNA) kRSNalezyAvAle saMsUmipaMceMndriyatiryaMca asaMkhyAtaguNe haiM (nIlalelyA vilelAhiyA) lIlalezyA vAle vizeSAdhika haiM sAcha ma pandraya tiyayAnizusavezyAvA ya che (sukkalessAo tirikkha. joNiNIbho saMkhejjaguNAo) zu4sase1yApANI tiya"yanI sacyAta cha (pamhalessA gambhavati paMcidiyatirikkhajoNiyA) 5mavAvA ma 5yendriya taya"ya (sa khejjaguNA) saNyAtamA cha (pamhalessAo nivikhajoNiNIo saMkhejjaguNAo) pAvezyApANI tiyaya liyo sadhyAtarI che (teulessA gambhavakkatiyapaMce diyatirikkhajoNiyA) tanne vezyAvANA pandriya tiya ya (sa khejjaguNA) AdhyAtanA che (teulessAo tirekkha joNiNIo sa khejjaguNAo) taseja! tiya"yanI sa cyAtI che. (kAutsA sa khejjaguNA) patilezyA Aving cha (nIlalesso visesAhiyAo) nIlezyA vizeSAdhi che (kaNhalessA visesAhiyA) vezyA vizeSAdhiH cha (kAulessAo sa khejjaguNA) pAtozyAvANI saultanya che (nIlalessAo visesAhiyA) nAsavezyAvANI vizeSAdhina cha (kaNhalesAo visesAhiyAo) vezyAvANI vizeSa che (kaNhalessA samucchimapaMce diyatirikkhajoNiyA asa khejaguNA) vezyAva se bhUmi pazyandriya tiya 2 masabhyAtAche (nIlalessA vise sAhiyA, nAserayANA vizeSAdhi4 che (kaNha
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradhApanAstra ndriyatiryagyonikAnAM tiryagyonikInAzca kRSNalezyAnAM yAvacchupalalezyAnAM katare katare bhyo'lpA vA, bahukA vA, tulyA vA, vizepAdhikA vA ? gautama ! sarvastrokAH paJcendriya tiryagrayonikAH zuklalezyA', zuklalezyAH saMkhyeyaguNAH, padmalezyAH saMkhyeyaguNAH, tejolezyAH saMkhyeyaguNAH, kApotalezyAH saMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNa(kaNhalessA viseptAhiyA) kRSNalezyA vAle vizeSAdhika hai| (eeliNaM bhaMte ! paMcediyatirikkhajoNiyANaM tirikkhajoNiNINa ya kaNhalessANaM jAva sukSaleslANaM) he bhagavan ! hana paMcendriya tirthacoM aura tiryaMca niyoM meM kRSNalezyA, yAvat zuklalezyA vAloM meM (kayare kayarehito) kauna kisase (appA vA bahuzA vA tullA vA visesAhiyA vA ?) alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyanA ! samvatyovA paMciMdiyatirikkhajoNiyA sukalessA) he gautama ! saba se kama paMcendriyaniyaMca zuklalezyA vAle haiM (sukkalessAo saMkhijjaguNAo) zuklalezyA vAlI tiryacinI saMkhyAtagunI haiN| (padasalessA saMkhejjaguNA) pAlezyA vAle saMkhyAtaguNA haiM (pamlessAo saMkhejjaguNAo) padamalezyAvAlI saMkhyAtaguNI haiN| (teulessA saMkhejja guNA) tejolezyAvAle saMkhyAtaguNA haiM (teulessAo saMkhijjaguNAo) tejo lezyAvAlI saMkhyAtaguNI haiM (kAulessAo saMkhejjaguNAo) kApotalezyAvAlI saMkhyAtaguNI haiM (nIlalessAo vilelAhiyAo) nIlalezyA vAlI vizepAdhika haiM (kaNhaleslAo viselAhiyAo) kRSNalezyAcAlI cizepAdhika hai| (kAulessA asaMkhejjaguNA) kApotalezyAyAle asaMkhyAtaguNA haiM / (nIlalessA lessA visesAhiyA) 10vezyAvA vizeSAdhiH che. (eesi Na bhaMte | paMce diyatirikkhajoNiyANa tirikkhajoNiNINaM kaNhalesmANa jAva sukalessANa) 3 lagavan / mA 5yendriya tiya the| mana tiyayanAsAmA sazyA yAvat zusavezyAvANAyAma (kayare kayarehito) jonAthI (appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ?) 185, ghA, tujhya, yA vizeSAdhi4 che. (goyamA savvatthovA paMciMdiyatirikkhajoNiyA sukkalessA) gautama ghAya mech| 5zyandriya tiyaya zusezyAvANA cha (sukkalessAo sa khijjaguNAo) zusAsazyAvA pvALI tiya yanI sacyAta cha (pamhaletsA saMkhejja guNA) padamazyA sabhyAta cha (pamhalesAo sa khejjaguNAo) paharo251jI sadhyAtagaNI cha (teulessA sa khejjaguNA) tazyAvara sadhyAtamA cha (teulemsAo sa khijjaguNAo) tazyAvANI sacyAta AekI che (kAulessAo sakhejjaguNAo) pAtozyAvANI sabhyAta che (nIlalassAmA visesAhiyAo) nAsozyAmA vizeSAdhi cha (kaNhalessAo visesAhiyAo) 4Azya pAtAmA vizeSAdhi: cha (kAuletsA asa sejjagaNA) apAtozyAmasa yAta (nIlalessA visesAvhiyA) nAsozyAcA vizeSAmadhi cha (kaNhalesA visesAhiyA /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 10 nairayikAdi salezyAlpavahutvanirUpaNam 101 lezyA vizeSAdhikA, kApotalezyA asaMkhyeya :, nIlalezyA viparikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, eteSAM khalu bhadanta ! tiyaramonikAnAM tiryagnolikInAzca kRpalezyAnAM yAvata zuklalezyAnAM katare katarebhyo'lyA nA bahu kA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! yathaiva navaram alamabahunvaM tathA isamapi, navaram kApotalezyA stiyaMgyonikA ana ntaguNAH, evam etAni daza alpa bahutyAni tiryagyonizAnAm // sU0 10 // TIkA-atha nairavitAdInAM lenA'lpabahutvaM prarUpayitumAha-"eesiNaM bhaMte ! neraiyANaM kaNleslANaM nIlaleslANaM gAulehasANa ya kayare kayarehito appA vA, vahuyA bA, tullA vA, vilelAhiyA) lIlalezyA bAle vizeSAdhika hai (kaNhalesAo pilezAhiyA) kRSNalezyAvAle vizeSAdhika hai| ___ (eeliNaM bhaMte ! tirivarakhajareNiyANaM tirikkhajoNiNINa va kaNha lessANaM jAva sucaleslANaM) he bhagavan ! kRSNalelyA yAvat zuklalezyAvAle ina liyaMgyonikoM aura tiryacaliyoM meM (kabare kayarahito) kauna kilale (appA vA bahuyA vA tullA vA vilelAhiyA vA?) alpa, pahula, tulya yA vizeSAdhika hai ? (goyanA ! jaheba navA appAbahugaM tahA iyaMpi) he gautama! jaisA lauvAM alpabahutva kahA, baizA yaha bhI (navara) vizeSa (kAuleslA tirikcajoNizA aNaMta. guNA) kApotalezyAAle tiryaca anantaguNA hai (evaM) isa prakAra (ee) ye (dasa appA bahudhA) dala alpa pazutva (lacikhajoNiyANa) tiyacathonikoM ke haiN| TIkArtha-aba lezyAvAle nAraka Adi jIvoM kA alpabahatva pradarzita kiyA jAtA hai| ___ gautamasvAmI prazna karate haiM-he bhagavAn ! kRSNalezyA, nIlalezyA aura kRSNalezyAvALA vizeSAdhika che. (eesiNaM bhaMte ! tirikkhajoNiyANaM tirikkha goNiNINa ya kaNhalesANaM jAva sukka lessANaM) san ! Fuo25 // yAvat zuyA. maataani| matiya ya. nAgAbhA (kayare kayare to) nAthA (appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA) apa, ghaNa, tulya athavA vizenadhi che? (goyamA / jaheva navamaM apAbahugaM tahA imaM vi) OM gautama / ma nabhu 165 matva 4hyu cha, te 5Y (navaraM) viSa (kAulessA tirikkhajoNiyA aNaMtaguNA) 4.paato25||1| ti 5 212-11 cha (evaM) me re (esa) mA (dasa appA bahugA) dRza ma65 arava (tirikkhajoNiyANaM) ti ya yoniyAnA che. TIkA-have vezyAvALA nAraka Adi jenu alpa bahuva pradarzita karAya che| zrI gautamasvAmI prazna kare che-he lAgavat kuNDezyA, nIlalezyA, ane kAtilezyAvALa nAmAthI keNu ThenAthI, a5, ghaNuM, tulya athavA vizeSAdhika che?
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 % 3E prayApanAstre visesAhiyA vA?' he bhadanta ! etepAM khalu nairayikANAM kRSNalezyAnAM nIlalezyAnAMkApotalezyAnAJca nadhye katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA bhavanti ? atredaM bodhyaM nairayikANAM tissa eva lezyA bhavanti, kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA ca, tathA coktam-'kAuyadochu taIyAe mIsiyA nIliyA cautthIe / paMcamiyAe missA kaNhAtato parama kaNhA" // 1 // kApotI dvayosvatIyasyAM mizrA nIlA caturthyAm / paJcamyAM mizrA kRSNA tataH parama kRSNA // 1 // iti, ata eva lezyAtrayavatAmeva nairayikANAmalpavahutvapraznaH, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'savvatthovA neraiyA kaNhalessA' sarvastokA nairayikAH kRSNalezyA bhavanti, katipayapazcamapRthivyAM paSThayAM saptamyAJca lairayikANAM kRSNalezyAsadbhAvAta, tadapekSayA-'nIlaleslA asaMkhejjaguNA' nIlalezyA nairayikA asaMkhyeyaguNA bhavanti, katipayatRtIyapRthivyAM caturthI ca saMpUrNAyAM pRthivyAM katipayapaJcamapRthivyAJca nairayikANAM prAgutebhyo'saMkhyeyaguNAnAM nIlalezyAH sadbhAvAt, tapekSayApi-'kAulessA asaMkhejjaguNA' kApota lezyA vAle nArakoM meM se kauna kisakI apekSA alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? yahAM yaha bAta dhyAna meM rakhanI cAhie ki nAraka jIvoM meM tIna hI lezyAeM pAI jAtI haiM-kRSNa nIla aura kApota / kahA bhI hai-do pRthidiyoM meM kApota, tIsarI meM mizra, cauthI meM nIla, pAMcavIM meM mizra, usake bAda chaTThI aura sAtavIM meM kRSNa tathA mahA kRSNa // 1 // isI kAraNa yahAM tIna lezyAvAloM kA alpa bahutva pUchA gayA hai| _bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! kRSNalezyAvAle nAraka sabase kama haiM, kyoM ki pAMcamI pRthvI ke katipayanArakoM meM tathA hI aura sAtavIM pRthvI ke nArakoM meM hI vaha pAI jAtI hai| kRSNalezyAbAle nArakoM kI apekSA nIlalezyAvAle nAraka asaMkhyAnaguNA hote haiM / katipaya tRtIya pRthvI ke, cauthI pRthvI ke aura katipaya pAMcavIM pRthvI ke lArakoM meM nIlalezyA pAI jAtI hai aura ye pUrvokta AhI AgaLa A vAta dhyAnamAM rAkhavI joIe ke nAraka jemAM traNa ja lezyAo maLI Ave che-kRSNa, nIla ane kApata karyuM paNa che e pRthivimAM kApita rajImAM mizra, cethImAM nIla, pAMcamImAM mizra, tyAra bAda chaTrI ane sAtamImAM kRSNa tathA mahAkRSNa e kAraNathI AThI traNa vezyAvALAnu ala meM bahutva pUchelu che. zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama! kRSNalezyAvALA nAraka badhAthI ochA che, kemake 5 camI pRthvInA katiya nArakamAM tathA chaThThI tathA sAtamI pRthvInA nAraThamAM ja te maLI Ave che. kRSNalezyAvALA nAranI apekSAe nIlalezyAvALA nAraka asaMkhyAtapaNa heya che. katiSaya tRtIya pRtha mAMnA evI pRca pInA ane keTalAka pAMcamI pRthvInA nArakemAM nIlaleDyA maLI Ave che ane te pUrvokta nArakethI asaMkhyAtagaNa adhika che,
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 17 sU0 10 nairayikAdi salekyAlpabahutvanirUpaNam 103 kApotalezyA nairayikA asaMkhyeyaguNA bhavanti, prathamadvitIyapRthivyoH katipaya tRtIya pRthivInarakAyAseSu ca nairayikANAM prAguktebhyo'saMkhyeyaguNAnAM kApotale zyAH sadbhAvAt, atha tiryagyonikAnAmalpabahutvamAha-'ee siNaM maMte ! tirikkhajoNiyANaM kaNha lessANaM jAva mukkalessANa ya kayare kayarehito appA vA bahukA vA tullA vA visesAhiyA vA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu tiryagyonikAnAM kRSNalezyAnAM yAvat nIlale zyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnAM padamalezyAnAM zuklalezyAnAJca madhye katare katarebhyo'lpA vA, bahukkA vA, tulyA vA, vizeSAdhikA vA avanti ? bhagavAnAha-'yoyamA / ' he gautama ! 'savvatthovA tirikkhajoNiyA sukale hasA' sarvastokA stiryagyonikAH zukla lezyA bhavanti, 'evaM jahA ohiyA, navaraM alerasabajjA' evam-pUrvopadarzitarItyA yathA prAg audhikAH-samuccayA stiryagyonikAH pratipAditAstathA pratipAdanIyAH, kintu navaram-samuccayApekSayA dizepastu-alezyavarjAH nArakoM se asaMkhyAtaguNA adhika haiM / nIlalezyA vAle kI apekSA kApota lezyAvAle nAraka asaMkhyAtaguNA, haiM, kyoM ki kApota lecyA prathama aura dvitIya pRthvI ke tathA tIsarI pRthvI ke katipaya narakAvAsoM meM pAI jAtI hai aura ve nAraka pUrvokta nArakoM se asaMkhghAtaguNA adhika hote haiN| aba lekhyA ke AdhAra para tiryacoM kA alpa bahutva prarUpita karate haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalelyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejo lezyA, pajhalezyA aura zuklalelyAvAle liyacoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? ___bhagavAn-he gautama ! saba se kama tiryaMca zuklalezyA vAle haiM, isa prakAra pahale jaise samuccaya kA pratipAdana kiyA hai, usI prakAra yahAM bhI samajha lenA cAhie, kintu samuccaya kI apekSA vizeSatA yaha hai ki tiryacoM meM alezya nahIM kahanA cAhie, kyoM ki unameM alezya honA saMbhava nahIM hai| isa prakAra nilalezyAonI apekSAe kApatalezyAvALA nAraka asa khyAtagaNuM che, kemake kApatalezyAvALA prathama ane bIjInA, tathA trIjInA keTalAka nArakAvAsamAM maLI Ave che ane te nArake pUrvokta nArakethI asaMkhyAtagaNa adhika hoya che. have lazyAnA AdhAre tiryAnuM apa bahu prarUpita kare che-- zrI gautamasvAbhI-3 mAvan ! 1, nAzyA , pAtozyA, 56 vezyA bhane zukalezyAvALA tiryaMcamAM keNa tenAthI apa, ghaNA tulya agara vizeSAdhika che ? zrI bhagavAna che gautama ! badhAthI ochA tirthaM ca zukalezyAvALA che e prakAre pahelAM jevuM sasuccanuM pratipAdana karyuM che, eja prakAre ahIM paNa samajI levuM joIe, paNa samucanI apekSAe vizeSatA e che ke, tiryaMcAmAM alezya na kahevA joIe kemake temanAmAM alezya havAne saMbhava nathI. e pramANe jaghanyathI paNa asaMkhyAta tiryaca
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre paJcendriyatiryagyonikA vaktavyA stepAsalezyAyA asaMbhavAt, tathA ca jaghanyenApi asaMkhyeyA stiryagyonikAH sarvastokAH zuklalezyA bhavanti, tebhyaH saMkhyaguNAH padmalezyA, tebhyopi saMkhyeyaguNAstejolezyAH, tebhyo'nantaguNAH kApotalezyAH, tebhyo'pi vizeSAdhikA nIlayA rigyionikA bhavanti, tebhyo'pi vizeSAdhikAH kRSNalezyA bhavanti, tebhyo'pi vizepAdhikAH sazyA stiryagyoni bhavanti, arthakendriyeSu alpabahutvaM prarUpayati - 'eesa egiMdiyANaM kaNhalehasANaM nIlalessANaM kAulessANaM teulestANa ya kayare karehito appA vA bahuyA vA tulA vA visesAhiyA vA ?' eteSAM khalu ekendriyANAM kRSNalezyAnAM nIlalezyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnAJca madhye katare katarebhyo'lpA vA cahukA vA tulyA yA vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'savvatyovA pagidiyA teulessA' sarvasvokA ekendriyA hamejolezyA bhavanti, tejolezyAyAH jaghanya se bhI asaMkhyAta titheca sabase kama zuklaleyAbAle : hote haiM / padma lezyA vAle unase saMkhyAtaguNA adhika haiM. unase bhI tejolezyAvAle saMkhyAtaguNA adhika haiM, tejolezyA vAloM kI apekSA kApotalezyA vAle anantaguNA haiM, kApotA bAloM kI apekSA nIla leiyAvAle tiryaca vizeSAdhika haiM aura nIla leiyAvAloM kI apekSA kRSNalezyA vAle vizeSAdhika haiM / kRSNalezyA vAloM kI apekSA bhI salezya tiryagyonika vizeSAdhika haiM / ekendriya jIvoM kA yA ke AdhAra para alpatva prarUpita kiyA jAtA hai gaunamasvAmI - he bhagavan ! kRSNaleoyA, nIlalezyA, kAmanaiyA aura tejokA vAle ekendriya jIvoM meM kauna kisa se alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? 104 bhagavAna - heM gautama saba se kama ekendriya tejolezyA vAle haiM, kyoM ki tejolezyA katipaya bAdara pRthvIkAyika, akAyika aura vanaspatikAyika jIvoM khadhathI echI zukalezyAvALA hAya padmalezyAvALA temanAthI sakhyAtagaNuA adhika che, temanAthI paNa tevezyAvALA sakhyAtagaNuA adhika che, teolezyAvALAnI apekSAe kApAtalezya vaLA ananA de. kApAtalezyAvALAnI RRpekSAe nIlalezyAvALA tiryAM ca vizeSAdhika che, ane nIlakezvAvALAnI apekSAe kRSNavezyAvALA vizeSAdhika che. kRSNalezvAvALAenI apekSAe pazu satreya niyagyeAnika vizeSAdhika che. ekendriya venu' le..nA khAdhAra para hapa kharDutva pratipAdita karAya che zrI gautamasvAbhI se lagavan ! sezyA, nIsasezyA, ayotalezyA gane telekheshyaavALA ekendriya jIveAmAM keNu kAnAthI alpa, ghaDDA, tulya agara vizeSAdhika che ? zrI bhagavAn-Dhe gautama / badhAthI ochA ekendriya teolezyAvALA che, kemake tejelezyA kRtiya Adara pRthvikASTi, plAyika, ane vanaspatikAyika jIvamAM paryAptaka
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 10 nairayikAdi salezyAlpa bahutvanirUpaNam 105 katipaya bAdarapRthivyavanaspatikAyikeSu aparyAptAvasthAyAM sadbhAvAt, tebhyaH-'kAulessA aNataguNA' kApotalezyAH anantaguNA bhavanti, kApotalezyAyA ananteSu sUkSmavAdaranigodajIveSu sadbhAvAt, tadapekSayA 'nIlalessA visesAhiyA' nIlalezyA ekendriyA vizeSAdhikA bhavanti, tadapekSayApi 'kaNhalessA visesAhiyA' kRSNalezyA vizeSAdhikA bhavanti, prAguktayuktaH, atha pRthivI kAyikAdInAmalpabahutvamAha-'eesi NaM bhaMte ! puDhavikAiyANaM kaNhalessA NaM jAva teule tANa ya kayare kayarehito appA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?' eteSAM khala bhadanta ! pRthivIkAyikAnAM kRSNalezyAnAM yAvat nIlale zyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnAM ca madhye katare katarebhyo'lpA vA, bahukA vA, tulyA vA, vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahA ohiyA egeMdiyA' yathA audhikA:-samuccayA ekendriyAH pratipAditAstathaiva pRthivI kAyikA api pratipAdanIyAH, 'navaraM kAulessA asaMmeM aparyApta avasthA meM hI pAI jAtI hai| tejolezyA vAle ekendriyoM kI apekSA kApotalezyA vAle anantaguNA adhika haiM, kyoMki kApotalezyA ananta sUkSma evaM cAdara nigodiyA jIvoM meM pAI jAtI hai / kApotalezyA vAloM kI apekSA nIla lezyAvAle ekendriya vizeSAdhika haiM, nIlalezyA vAloM kI apekSA kRSNa lezyA vAle ekendriya vizeSAdhika haiM / yukti pUrvavat samajha lenI caahie| aba pRthvIkAyikoM kA alpabahutva kahate haiM gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalezyA vAle yAvat tejolezyA vAle arthAt kRSNa, nIla, kApota aura tejolezyA vAle pRthvIkAthikoM meM kauna kisase alpa, bahuta tulya athavA vizeSAdhika haiM ? .. bhagavAn he gautama ! jaisA samuccaya ekendriyoM kA kathana kiyA haiM usI prakAra pRthivIkAdhikoM kA bhI kathana samajhalenA cAhie / samuccaya . ekendriyoM avasthAmAM ja maLe che. tejalezyAvALA ekendriyanI apekSAe kAtilezyAvALA anatagaNa adhika che, kemake kApitahezyA ananta sUkSama temaja bAdara nigodiyA mAM maLI Ave che. kAtilezyAvALAnI apekSAe nIlalezyAvALA ekendriya vizeSAdhika che. nIlalezyAvALAonI apekSAe kRSNalezyAvALA ekendriya vizeSAdhika che, yuktipUrvavat samajI levI joIe. have pRthvIkAcikenuM alpabadutva kahe che zrI gautamasvAmI-he bhagavan! kRSNalezyAvALA yAvat tejalezyAvALA arthAt kRSNa, nIla, kApata ane tejalezyAvALA pRthvIkAcikemAM keNa kenAthI alpa, adhika, tulya athavA vizeSAdhika che? zrI bhagavAna-he gautama ! jevuM samuccaya ekendriyanuM kathana karyuM che, eja prakAre pRthvIkAyikenuM paNa kayana samajI levuM joIe. samuccaya ekendriyanI apekSAe vizeSatA pra. 14
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayApanArase khejaguNA' navaraM-samuccaya-kendriyApekSayA vizeSastu kApokhalezyAH pRthivIkAyikA asaMkhye'yaguNA bhAnti 'evaM AukAiyANa vi' evam-pRthivIkAyikAnAmiva apkAyikAnAmapi kRSNalezyAdInAmalpavahutvaM vaktavyam, gautamaH pRcchani-'eesi NaM bhaMte ! teukAiyANaM phaNhalessANaM nIlalessANaM kAulesptANa ya kayare kayareditA appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu tejaskAyikAnAM kRSNale zyAnAM nIlalezyAnAM phApotalezyAnAJca madhye katare katarebhyo'lpA vA, bahu kA vA, tulyA va', vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'sampatthovA teukAiyA kAulessA' sarvestokA stejaskAyikAH kApotalezyA bhavanti, tadapekSayA-'nIlalessA vitesAhiyA' nIlalezyA satejaskAyikA vizeSAdhikA bhavanti, tebhyo'pi 'kaNhalessA visesAhiyA' kRSNAlezyA vizeSAdhikA bhavanti 'evaM vAukAiyANa vi' evam-tejaskAyikAnAmiva zAyuzAyikAnAmapi kRSNAdilezyAnAmalpavahutvaM vaktavyam, gautamaH pRcchati-'eesiNaM yaMte ! vaNassaikAiyANaM kaNhalessANaM jAva teulesANa ya' hai mahanta ! eteSAM khalu vanaspatikAyikAnAM kRSNalezyAnAM yAvat-nIlalezyAnAM kArotalezyAnAzca madhye katare katarebhyo'lpA vA, vahakA vA, kI apekSA vizeSatA itanI hI hai ki kApotalezyA vAle pRthvIkAdhika asaMkhyAtaguNe hote haiM / apkAyikoM kA alpa cahatva bhI pRthvI kAyikoM ke samAna hI samajhanA caahie| . * gautamasvAmI-bhagavan ! kRSNalezyA, nIlalelyA aura kApotalezyA vAle / tejaskAyikoM meM kauna kisase alpa, bakhata tulya adhara vizeSAdhika hai ? .. bhagavAlU-he gautama ! kApotalezyA vAle tejaskAyika saba se kama haiM, unakI 'apekSA nIlalelyA, vAle tejaskAyika vizepAdhika haiM aura unase bhI kRSNa lezyA vAle tejaskAyika vizeSAdhika haiN| isI prakAra kRSNalezthA Adi vAle vAyukAyikoM kA bhI alpa bahutva kahalenA caahie| ___ gautamasvAmI he bhagavan ! kRSNalezyA vAle nIlalelyA bAle, kApotalezyA eTalI ja che ke kApita zyAvALA pRthvIkAyika asa khyAtagaNa hoya che. akAyikanuM alpaadhika paNa pRthvIkAyikanA samAna ja samajavuM joIe. zrI gItamasvAmI-he bhagavan! kRNUlezyAvALa, nIlalezyAvALA ane kAtilezyAvALI terakAyikema keNa konAthI alpa-adhika, tuSa athavA vizeSAdhika che ? - zrI bhagavAhe gautama ! kApatalezyAvALA, tejaskAyika badhAthI ochA che, temanA apekSAe nIlalezyAvALA tejaskAyika vizeSAdhika che ane temanAthI paNa kRSNalezyAkALa * tejaskAyika vizeSAdhika che, e ja prakAre kRSNA AdivALA vAyukAyikanuM paNa ae - pipa 4 naye. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! kRSNalezyAvALA, nIlezyAvALA, kApatalezyAvALa,
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 17 sU0 10 nairayikAdi salezyAlpabahutvanirUpaNam . 107 tulyA vA, vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'jahA egidiyANaM ohiyANaM' yethAekendriyANAmadhikAnAm - samuccayAnA malpabahulamuktam tathaiva vanaspatikAyikAnAmapi ekendriyavizeSANAmalpabahutvamava seyam, tathA ca pRthivyavvanaspatikAyikAM catasro lezyAH, tejovAyukAyikAnAM tisro lezyA bhavanti / 'ceiMdiyANaM teiMdiyANaM cauriMdiyANaM jahA teukAiNaNaM' dvIndriyANAM trIndriyANAM caturindriyANAJca kRSNalezyAdInAmalpabahutvaM yathA tejaskAyikAnAmuktaM tathA vaktavyam, gautamaH pRcchati - 'eesi NaM bhaMte ! paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM kaNTlessANaM evaM jAva sukkalessANa ya kare karehiMto appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? he bhadanta ! eteSAM khalu paJcendriyatiryagyonikAnAM kRSNale zyAnAm evaM yAvat-nIlalezyAnAM . kApota lezyAnAM tejolezyAnAM padamalezyAnAM zuklalezyAnAJca madhye katare katarebhyo'lpA vA vahukA vA tulyA vA vizepAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama ! 'jahA vAle aura tejolezyA vAle vanaspatikAyikoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? 1 bhagavAna - he gautama ! jaise samuccaya ekendriyoM kA alpa bahutva kahAM hai / vaisA hI vanaspatikAyikoM kA bhI alpa hutva samajha lenA cAhie pRthvIkA - yikoM, akAyikoM aura vanaspatikAyikoM meM cAra lezyAeM pAI jAtI haiM aura tejaskAya tathA vAyukAya ke jIvoM meM tIna lezyAeM hI hotI haiM / kRSNalezyA Adi vAle hIndriya, trIndriya aura caturindriya jIvoM kA alpa bahusya tejaskAyikoM ke samAna hai / gautamasvAmI - he bhagavan ! kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejoleiyA, padmaiyA aura zuklalezyA vAle paMcendriya tiryaco meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika hai ? ane tejalezyAvALA vanaspatikAyikAmAM keNu kAnAthI alpa, adhika, tulya athavA vizeSAdhika hAya che ? zrI bhagavAn he gautama ! jevu' samuccaya ekendriAnu' alpa, bahutva kahyuM che, tevu ja vanaspatikAnuM paNa alpa bahutva samajI levu joI e pRthvIkAyikA, aprakAyikA ane vanaspatikAyikAmAM cAra lezyAo maLI Ave che ane tejaskrAya tathA vAyukAyanA jIvAmAM traNa lezyAe ja hAya che. kRSNalezyA AdivALA dvIndriya, trIndriya ane caturindriya jIvAtuM apamahutva tejaskAyikAnA samAna che. zrI gautabhasvAbhI-De bhagavan / pR'SNulezyA, nIlezyA, ayotozyA, telelezyA chuubhlezyA ane zukalaleAvALA pa'cendriya tiya cAmAM kANu kAnAthI alpa-adhika-tulya athavA vizeSAdhika che ?
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJAmAtre 108 ohiyANaM tirikkhajoNiyANa' yathA audhikAnAm - samuccayajIvAnAM kRSNalezyAdInAmalpabahutvamuktaM tathaiva paJcendriya tiryagyonika vizeSaNAmapi alpabahutvaM vaktavyam, 'navaraM kAulessA asaMkhejjaguNA' navaram - samuccayApekSayA vizeSastu kApotalezyAH paJcendriyatiryagyonikA asaMkhyeyaguNA bhavantIti bodhyam, paJcendriyatiryagyonikAnAM sarvasaMkhyayApi asaMkhyAtatvAt kApotalezyAnAma saMkhyAtaguNatvameva natu anantaguNatvamiti, 'saMmucchima paMceMdiya tirikkhajoNiyANaM jahA ukAiyANaM' saMmUrcchimapaJcendriyatiryagyonikAnAM kRSNa lezyAdInAmalpabahutvaM yathA tejaskAyikAnAmuktaM tathA vaktavyam, tathA ca tejaskAyikAnAmitra saMmUcchima paJcendriyatirazvAmapyAdya lezyAtraya mevAca seyam 'ganbhayakaMjiyapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM jahA ohiyANaM tirikkha joNiyANaM' garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikAnAM kRSNale zyAdInAmalpabahutvaM yathA audhikAnAM samuccayAnAM tiryagyonikAnAmuktaM tathaivA vaseyam, 'navaraM kAulessA saMkhejjaguNA' navaraM - pUrvoktaudhikApekSA vizeSastu tejolezyA bhagavAn - he gautama! jaise kRSNAdi lezyA vAle samuccaya tiryaco kA alpa bahutva kahA hai, usI prakAra paMcendriya tirthacoM kA bhI alpabahutva samajhanA hie | vizeSatA itanI hai ki kApota lezyA vAle paMcendriya tiryaca asaMkhyAtaguNa haiM tAtparya yaha hai ki sabhI paMcendriya tiryaca mila kara bhI asaMkhyAta hI haiM, ataeva kApotalezyA vAle bhI adhika se adhika asaMkhyAta hI ho sakate haiM, ananta nahIM ho sakate / saMmUrchimapaMcendriyaniyaicoM kA kRSNalezyA Adi ke AdhAra para alpabahutva tejaskAyikoM ke alpabahutva ke samAna samajhanA caahie| isa prakAra saMmUrchimapaMcendri yatiyaicoM meM bhI tejaskAyikoM ke samAna tIna lezyAoM kA astitva hotA hai garbhaja paMcendriyatiryacoM kA alpavatva samuccaya paMcendriya tiyecoM ke samAna jAna lenA cAhie / samuccaya paMcendriya tiryaMcoM kI apekSA garbhaja paMce zrI bhagavAn-he gautama ! jevu' kRSNa Adi lezyAvALA samuccaya tiya cenuM alpamahutva kahyu che, eja prakAre pAMcendriya tiya cAtu pazu alpamarhu samajavu' joI e. vizeSatA eTalI che ke kApeAtalezyAvALA pacendriya tiyaMca asakhyAtagaNA che, tApa e che ke badhA pAMcendriya tiyaca maLIne paNu asakhyAta ja che, tethI ja kApe.talezyAvALA pazu adhikathI adhika asakhyAta ja hoI zake che, ananta nathI thaI zakatA. samUmi 5 cendriya tiya cAnu kRSNalezyA AdinA Adhara para alpa--adhikatva tejaskAyikAnA alpa-mahutvanI samAna ja samajavuM joIe. eja prakAre samUIisa paMcendriya tiya cAmAM paNa tejaSThAyikAnI samAna traNa levAnu' ja astitva hAya che. ga'ja pAMcendriya tiryaMcAnuM alpa-mahuva samuccaya pacendriya tiya cAnA samAna samajI levuM samuccaya tiryaMconI mapekSAe gaja pacendriya niyonA apa -
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 10 nairayikAdi salezyAlpavahutvanirUpaNam 109 pekSayA kApotalezyA garbhavyukAntikapaJcendriyatiryagyonikAH saMkhyeyagugA bhavantItyavaseyaH, tAvatAmeva kApotalezyAvatAM teSAM kevalavedasolabhyamAnatvAt, 'evaM tirikkhajoNiNINavi' evam-tiryagyonikAnAM kRSNale jyAdInAmiH tiryagyonikInAmapi tAsAmalpabahutvamavaseyam, gautamaH pRcchati-"eesiNaM bhaMte ! gamAkatiyapaMcediyatirikkhajoNiyANaM saMmucchima paMceMdiyatirikkhajoNiyANaya kaNhalessANaM jAva mukkalessANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu garbhavyutkrAtikapaJcendriya'tiryagyonikAnAM saMmUcchimapaJcendriyatiryagyonikAnAzca kRSNalezyAnAM yAvat-nIlalezyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnAM padmalezyAnAM zuklale yAnAzca madhye katare katarebhyo'lpA vA vahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAi-goyamA ! he gautama ! 'savatthovA gamavakaM tiyapaMceMdiyatirikkhajoNiyA sukkalessA' sarvastokAH garbhavyutkrA. ntikapaJcendriyatiryagyonikAH zuklalezyA bhavanti, tadapekSayA-'pamhalessA saMkhejjaguNA' padmalezyAH saMkhyeyaguNA bhavanti tadapekSayA-'teralessA saMkhejjaguNA' tejolezyAH saMkhyendriya tiryacoM ke alpabahutva meM itanI vizeSatA hai ki yahAM kApotalelyA vAle saMkhyAtaguNe hote haiM, kyoMki kevalajJAniyoM ne apane jJAna meM saMkhyAtaguNA jIva hI kApotalezyA vAle dekhe haiN| ___ kRSNalezyA Adi vAle tiryacoM ke samAna tiryaMcaniyoM kA bhI alpacahatva samajhanA caahie| gautamasvArI-he bhagavan ! kRSNalezyA vAle nIlalezyA vAle, kApotalezyA vAle, tejolezyA vAle, padmalezyA vAle aura zuklalezyA vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM aura saMmRrchima paMcendriya tiryacoM meM kauna kisase alpa, bahata. talya athavA vizeSAdhika haiM ? bhagavAn-he gautama ! zuklalezyA vAle garbhaja paMcendriya tirya ca sabase kama haiM / unakI apekSA pAlezyA vAle saMkhyAtaguNA haiM, pAlezyA vAloM kI apekSA adhikatvamAM eTalI vizeSatA che ke kapilezyAvALA saMkhyAtagaNuM hoya che, kemake kevalajJAnIoe pitAnA jJAnamAM saMkhyAtagaNa jIva ja kApalezyAvALA joyA che. kayulezyA AdivALA tiyacenI samAna tiryaMcaniyAnuM paNa alpabahatva samajavuM joIe. zrI gautamasvAbhI-3 lAvan ! vezyAvANA, nIlezyA, pAtazyApA, tejalezvAvALa, padmazyAvALA ane zukalezyAvALA, garbhaja paMcendriya tiryamAM ane samRmi pacendriya tiryamAM keNa tenAthI alapa-adhika-tulya athavA vizeSAdhika che? zrI bhagavAna ke gautama ! zukalezyAvALA garbhaja paMcendriya tiryaMca badhAthI ochA che. temanI apekSAe palezyAvALA saMkhyAtagaNI che, pamalezyAvALAonI
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 prApanA yaguNA bhavanti, tadapekSayA - 'kAulessA saMkhejjaguNA' kapotalezyA: saMkhyeyaguNA bhavanti, tebhyopi 'nIlale 'sA visesAhiyA' nIlalezyA vizepAdhikA bhavanti, tebhyo'pi - 'kaNDalessA visesAhiyA' kRSNalezyA vizeSAdhikA bhavanti, tadapekSayA - 'kAulessA saMmucchimapaMcidiyatirikkhajoNiyA asaMkhejjaguNA' kApotalezyAH saMmRcchimapaJcendriya tiryagyonikA asaMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA - nIlalessA visesAhiyA' nIlalezyAH saMmRcchimapace ndriyatiryagyonikAH vizepAdhikA bhavanti tadapekSayA - 'kanTlessA visesAhiyA' kRSNalepAH saMmUcchimapaJcendriyatiryagyonika tat strIviSayaMca kRSNAdigyAdyalpabahutvaM pratipAdayitumAha- 'eesi NaM saMte ! saMmucchimapaMcidiyatirikkha joNiyANaM virikkhajoNiNINa ya kaNDalessANaM jAtra sukalessANaya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA cA tulkA vA visesA diyA vA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu saMmUcchimapaJcendriyatiryagyonikAnAM tiryagyonikInAJca kRSNalezyAnAM yAvat-nolalezNanAM kApodalezyAnAM tejolezyAnAM tejolezyA vAle saMkhyAtaguNA haiM, unase kApotalezyA vAle saMkhyAtaguNA haiM, unakI apekSA nIlalelyA vAle vizeSAdhika haiM aura nIlaleyA vAloM kI apekSA kRSNalezyA vAle vizeSAdhika haiM / unakI apekSA kA otaleyA vAle saMmUrchima paMcendriya tirya' ca asaMkhyAtaguNA haiM, unakI apekSA nIlalezyA vAle saMmUrchima paMcendriya tiryaca vizeSAdhika haiM aura nIlalezyA vAloM kI apekSA kRSNalezyA vAle saMsUrchima paMcendriya tirya ca vizeSAdhika haiM / * aba saMmUmi paMcendriya tiryagyonikoM aura tiryazca striyoM kA vezyAviSayaka alpabahutva dikhalAte haiM tarai - he bhagavan ! ina saMmUrchima paMcendriya tiryacoM aura tiryacaniyoM meM kRSNalezyA yAvat zuklalezyA kI apekSA kauna kisase alpa, bahuta, tulya apekSAe tejolezmAvALA sakhyAtagaNA che temanAthI kApeAtaGerAvALA sAtagaNA che, temanI apekSAe nIlakaizyAvALA vizeSAdhika che ane nIlalezyAvALAonI apekSAe kRSNalayAvALA vizeSAdhika che. temanI apekSAe kApAtalezyAvALA samUmi paMcendriya tiya`ca-khasa khyAtagaNA che temanI apekSAe nIlavezyAvALA samUmi paMcendriya tiya ca vizeSAdhika che ane nIlakezyAvaLAnI apekSAe kRSNulezyAvALA samUmi pacendriya tiya ca vizeSAdhika hAya che. have sa'mUrttima pacendriya tiya cainike ane tiya ca srircA viSayaka alpamahatva heNADe che zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! A samRIima pa Mcendriya tiya cA ane tiryaMcaniyAmakRSNavezyA cAt zukalezyAnI apekSAe kANu kAnAthI alpa, adhika, tukSma athavA vizeSAdhiSTha che?
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 10 nairayikAdi salezyAlpabahutvanirUpaNam 111 padmalezyAnAM zuklalezyAnAM madhye katare katarebhyo'lpA vA bahumA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jaheva paMcamaM tahA imaM cha8 bhANiyavaM' yathaiva paJcamaM tiryagyonikasambandhita kRSNalezyAdInAmalpabahutvamuktaM tathA idaM paSThamapi tiryagyonika-tata strI sambandhi kRSNale zyAdInAmalpavahutvaM vaktavyam, ___atha garbhavyutkrAntika paJcandriyatiryagyonika tat strI sambandhi kRzNalezyaddInAmalpabahurUmAha-eesi NaM bhaMte ! gamavakaMtiya paMceMdiyatirikkhanoNiyANaM tirikkhajoNiNI. Na ya kaNhalessANaM jAva sukkalessANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?' he bhadanta ? eteSAM khalu garbhavyutkrAntikapaJcandriyatiryagyonikAnAM tiryagyonikInAJca kRSNalezyAnAM yAvat-nIla lezyAnAM kApotalelyAlA tejolezyAnAM pada. malezyAnAM zuklalezyAnAJca madhye katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSA-dhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'savvatthopA gabsavakaMtiyapa,diyatirikkhayogiyA sukkalessA' sarvastokA garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikAH zuklalezyA bhavanti, tadapekSayA-'sukkalessAo tirikkhajoNiNIo saMkhejjaguNAo' zukla"athavA vizeSAdhika haiM ? bhagavAn-he gautama ! jaisA paMcama tiryagyogika saMbaMdhI kRSNalezyA Adi kA alpavAhatva kahA hai, vaisA hI yaha chaThA tithecoM aura tiyaMcaliyoM kA kRSNalezyA ' Adi viSayaka alpavahutva kahalenA caahie| naja paMcendriya tiryacoM aura tirthacaniyoM saMbaMdho kRSNalezyA Adi kA alpavahatva kahate haiM___ gautamasvAmI-he bhagavara ! kRSNalezyA, nIlalelyA, dApotalekzA, tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA bAle garbhaja paMcendriya liyacoM aura niryaca. niyoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM? bhagavAna-he gautama ! garbhaja paMcendriya tiryaca zuklalezyA vAle savale kama zrI bhagavAna gautama ! jevuM paMcama tiyanika saMbaMdhI kRtezyA Adina a5-mahatva kahyuM che tevuM ja A chaThThA tiryaMca ane tiryacaniyanuM kRNalezyA Adi viSayaka alpa-bahatva kahevuM joIe. have garbhaja paMcendriya tiryaMce ane tiyacaniye sa baMdhI kRSNalezyA Adina a5bahu kahe che zrI gautamasvAmI-3 mAvan ! vezyA, nAsozyA, pAtave25, tanavezyA, padmazyA ane zukalezyAvALA garbhaja paMcendriya tiya ane tiryaMceniyAmAM keNa kenAthI alpa, adhika, tulya athavA vizeSAdhika che? zrI bhagavAna ! gautama, garbhaja paMcendriya tiryaMca zukalezyAvALA badhAthI ochA che,
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ n 112 Ana asar stiryagyoniphA: saMkhyeyaguNA bhavanti tadapekSayA 'pahassA ganbhavatiyapaMthidiyatirikkhajoNiyA saMkhejjaguNA' padmalezyA garbha nyutkAntikapaJcendriya tiryagyonikAH saMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA - 'pamlessAo tirikkhajogiNI o saMkhejjaguNAo' padamalezyA stiryagyoniH saMruyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA - 'neulessA paMcidiyatiriktajoNiyA saMkhejjaguNA' tejolezyAH garbhavyukAnta paJcendriya tiryagyonikA saMkhyepaguNA bhavanti, tadapekSayApi 'teulessA tirikkhajoNiNIo saMkhejnaguNAo' tejolezyA stiryagyonikAH saMkhye yaguNA bhavanti, tadapekSayA - 'kAulessA saMkhejaguNA' kApotalezyA stirya. yoniH saMkhye guNA bhavanti, tadapekSayA- 'nIlalessA visesAdiyA' nIlaleyA vizeSAdhikA bhavanti, tadapekSayA- 'kaNDalessA visesAhiyA' kRSNalezyA vizeSAdhikA bhavanti, tadapekSayA - 'kAulessAo saMkhejjaguNAbhI' kApotayA garmavyutkrAntikapacendriya tiryagyo nikA: saMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA- 'nIlalessAo vittetAhiyAbho' nIlalezyA vizeSAdhikA bhavanti, tadapekSayA- 'kaNhalessAo visesAhiyAo' kRSNalezyA vizeSAdhikA bhavanti / haiM, unakI apekSA zuklalelyA vAlI tiyaMcanI saMkhyAtaguNI adhika haiN| unakI apekSA padmazyA vAle garbhaja paMcendriya tirvaca saMkhyAtaguNA haiM, unakI apekSA padmagyAvAlI tiryacanI saMkhyAtaguNI adhika haiM, unakI apekSA tejolezyA vAle paMcendriyatiryaca saMkhyAtaguNA haiM, unakI apekSA tejoyA vAlI tiryacanI saMkhyAtaguNI adhika hai, unakI apekSA kApotalelyA vAle tiyaMca paMcendriya saMkhyAtaguNA | unase bITaleyA nAle tiryeca paMcendriya vizeSAdhika | unase kRSNalezyA vAle tiryaca paMcendriya vishessaadhik| unase kAponalelyA vAlI tiryacaniyAM saMkhyAtaguNA adhika haiM, unakI apekSA bIlalezyA vAlI garbhaja 'ticI vizeSAdhika haiM aura unakI apekSA kRSNalezyA vAlI garbhaja tiryacaniyAM vizeSAdhika haiM / aba saMsRti tathA garbhaja paMcendriya tiryacoM kA tathA tiryacaniyoM kA kRSNa temanI apekSAe zukalaAzyAALI ti canI saMkhyAtagaNI avika che. temanI apekSAe padma lezyAvALA gaja pacendriya tiyaMca sakhyAtagaNA che, temanI apekSAe patramalezyAvALI tiryaMcanI saMkhyAtagaNI adhika che. temanI apekSAe tejole AvALA pacendriya tiya sa saMkhyAtagaNA che, temanI apekSAe teneGezyAvALI tiyacanI saMkhyAtagaNI adhika che. temanI apekSAe kApAtakSezyAvALA tiyaca pacendriya sakhyAtagaNuA tenAthI nIlallezyAvALA tiya ca pacendriya vizeSAdhika temanAthI kRSNulesthAvALA tiyaca paMcendriya vizeSAdhika temanAthI kApetalezmAvALI tiya caniye sakhyAtagaNI adhika che temanI apekSAe nIlalezyAvALI garbhaja tiya canI vizeSAdhika che ane temanI apekSAe kRSNulezyAvALI gaja tiya canice vizeSAdhika che,
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI kA pada 17 90 10 nairayikAdi salaizyAlpayatutvanirUpaNam 196 atha saMmUcchima garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyolika evaM ca tat strINAM kRSNAdilegAnAmalpavahutvamAha-'eesi NaM bhaMte ! saMmucchimapaMceMdiyatirikkhajoNiNINa ya gambhavakaMtiya paMciMdiya tirikkhajoNiNINaya kaNhalessANaM jAva sukkalessANaya kyare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu saMmUcchimapazcendriya tiryanyonikAnAJca garbhavyutkrAntika-paJcendriyatiryagyonikInAzca kRSNalezyAnAM yAvat-nIlalezyAnAM kApotalezyAnAM te nolezyAnAM padmalezyAnAzca madhye katare katarebhyo'lpA vA, bahukA vA, tulyA vA, vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'savvatthovA gambhavakkatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyA sukalestA' sarvastokA garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryasyonikAH zuklalezA bhavanti, tadapekSayA-'sukkalessAo saMkhejjaguNAyo' zuklalezyA stiyagyonikAH saMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA 'pamhalessA gambhavakaMtiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyA saMkhejaguNA' padmalezyAH garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikAH saMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA-'pamilessAo tirikkhajogiNIo Adi lezyAoM kI apekSAse alpabahutva pradarzita kiyA jAtA hai gautamasvAsI-he bhagavan ina saMmUrchina paMcendriya tiryaca aura garbhaja paMcendriya tiryaMcoM meM tathA garbhaja paMcendriya tiyaMcaliyoM meM kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA kI apekSA kauna kisase alpa, bahula tulya yA vizeSAdhika hai ? __ bhagavAna-he gautama ! sabase kama zuklalezyA vAle garbhaja paMcendriya tiryaMca haiM, unakI apekSA zuklalezyA vAlI tiryacaniyAM saMkhyAtaguNI adhika haiM, unakI apekSA padasalecyA bAle garbhaja paMcendriya tiryaca saMkhyAtaguNA adhika haiM, unakI apekSA padmalezyA vAlI tiryaMcanI saMkhyAtaguNI haiM, unakI apekSA tejolezyA vAle garbhaja paMcendriya tithaMca saMkhyAtaguNA adhika haiM, unakI apekSA tejolezyA have saMmUchima tathA garbhaja pacendriya tiyAnuM tathA tiyacaninuM kRNa Adi leonI apekSAthI a95bahatva pradarzita karAya che- zrI gautamasvAmI-he bhagavan! A saMmUchima paMcendriya tiya ca ane garbhaja paMcendriyatiyAmAM tathA garbhaja pondriyatiryacaniyomAM kuSNulezyA nIlezyA,kApatalezyA, tejalezyA, paddamalezyA ane zuklalezyAnI apekSAe ke nAthI a5, ghaNA, tulyavA vizeSAdhika che? zrI bhagavAna gautama ! badhAthI ochA zukalezyAvALA garbhaja pacendriya tiryaMca hoya che, temanI apekSAe zuklalezyAvALI tiryacaniye saMkhyAlagaNa adhika che, temanI apekSAge pAlezyAvALA garbhaja paMcendriya tiryaMca saMkhyAlagaNA adhika che, temanI apekSAe padUbhalezyAvALI tiryaMcanI saMkhyAgaNI che, temanI apekSAe tejalezyAvALA
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhejjaguNAo' padmalezyAstiryagyonikAH saMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA-'teulessA gambhavakatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyA saMkhejjaguNA' tejolezyA garbhavyutkrAntikapane ndriyatiryagyonikAH saMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA-'teulessAo tirikkhajoNiNImo saMkhenaguNAo, tejolezyAstiryagyonikAH saMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA-'kAulessAo saMkhejjaguNAo' kApotalezyAstiryagyonikAH saMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA-'nIlaTessA pisesAhiyA' nIlalegyAstiryagyonikA vizeSAdhikA bhavanti, tadapekSayA-'kaNha lessA visesAhiyA' kRSNale zyAstiryagyonikA vizepAdhikA bhavanti, tadapekSayA-'kAulessA saMkhejjaguNA' kApotalezyAstiryagyonikA saMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA-'nIlalessA visesAhiyA' nIlalezyAstiryagyonikA vizepAdhikA bhavanti, tadapekSayA-'kaNDa lessAo visesAhiyAo' kRSNalezyAstiryagyonikA vizeSAdhikAH bhavanti, tadapekSayA-'kaNDalessA saMmRcchimapaMcidiyatirikkhajoNiyA saMkhemjaguNA' kRSNalezyAH saMmUcchimapaJcendriyatiryagyonikAH saMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA-'nIlalessA visesAhiyA' nIlalezyAH saMmRcchimapaJcendriyatiryagyonikA vizepAdhikA bhavanti, tebhyo'pi-kaNhalessA visesAdiyA' kRSNalezyAH saMmacchimapaJcendriyatiryagyonikA vizeSAdhikA bhavanti, gautamaH pRcchati-'eesi NaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkha. thAlI tiryaMcanI saMkhyAtaguNI adhika haiN| unakI apekSA kApotalezyA vAle garbhaja tiryaMca saMkhyAtaguNA haiM, unakI apekSA nIlalezyAvAle garbhaja tiryaca vizeSAdhika haiM, unakI apekSA kRSNalezyA vAle garbhaja tiyeca vizeSAdhika hai, unakI apekSA kApotalelyA vAlI tiryacaniyAM saMkhyAtaguNI haiM, unakI apekSA nIlalezyA vAlI tiryaMcaniyAM vizeSAdhika haiM aura unakI apekSA bhI kRSNalezyA vAlI tiryacaniyAM vizeSAdhika haiN| unakI apekSA kApotalezyA vAle saMmUrchima paMcendriya tiryaMca asaMkhyAtaguNA hai, unakI apekSA nIlalezyA vAle saMmRrchima paMcendriya tiyeca vizeSAdhika haiM aura unakI apekSA kRSNalezyA vAle saMchima paMcendriya tiryaca vizeSAdhika haiN| garbhaja paMcendriya tiryaMca saMkhyAtagaNa adhika che, temanI apekSAthI tejalezyAvALI tiryaMcanI saMkhyAtagaNI adhika che. ' - temanI apekSAe kApatalezyAvALA garbhaja tiryaMca saMkhyAtagaNuM che temanI , apekSAe nIlezyAvALA garbhaja tiryaMca vizeSAdhika che, temanI apekSAe kRSNalezyAvALA gaMja tirthaM ca vizeSAdhika che, temanI apekSAe kAtilezyAvALI tiryacaniya saMkhyAta - gaNuM che, temanI apekSAe nolalezyAvALI tiryacani vizeSAdhika che ane temanI apekSAe kRSNalezyAvALI tiyacaniye vizeSAdhika che. temanI apekSAe kAtilezyAvALA . saMmUchima paMcendriya tiryaMca asaMkhyAtagaNuM che. temanI apekSAe nIlalezyAvALI saMmaIima paMcendriya tiryaMca vizeSAdhika che ane temanI apekSAthI kRSNalezyAvALI saMmaIima paMcendriya tiryaMca vizeSAdhika che
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 10 nairayikAdi salaizyAlpavahutvanirUpaNam 15 joNiyANaM tirikkhajoNiNINa ya kaNhalessANaM jAva mukkalessANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu paJcendriyatiryagyonikAnAM tiryagyonikInAzca kRSNalezyAnAM yAvat nIlale zyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnAM padmalezyAnAM zuklalezyAnAzca madhye katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizepAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! he gautama ! 'savvatyovA paMciMdiyatirikkhajoNiyA mukkalessA' sarvastokAH paJcendriyatiryagyonikAH zuklalezyA bhavanti, tadapekSayA'sukkale ssAo saMkhijjaguNAo' zuklalezyAH paJcendriyatiryagyonikAH saMkhyeyaguNA bhavanti, tAbhyaH 'pamhalessA saMkhejjaguNA' padamalezyAH paJcendriyatiryagyonikAH saMkhyeyaguNA bhavanti, tebhyo'pi-'pamhalessAo saMkhejjaguNAo' padamalezyAstiryagyonikAH saMkhyeyaguNA bhavanti, dAbhyo'pi-'teulessA saMkhejjaguNA' tejolezyAstiryagyonikAH saMkhyeyaguNA bhavanti, tebhyo'pi-'teulessAo saMkhijjaguNAgo' tejolezyAstiryagyonikAH saMkhyeyaguNA bhaMvanti, tadapekSayA-'kAulessA saMkhejjaguNA' kApotalezyA stiryagyonikAH saMkhyeyaguNAM, tebhyo'pi-'nIlalessAo visesAhiyAo' nIlalezyAstiyaMgyonikyo vizeSAdhikA bhava gautamasvAmI-he bhagavan ! ina kRSNalezyA vAle yAvat zuklalezyA pAle paMcendriya tiryaMcoM aura tiryacaniyoM meM se kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? . bhagavAn-he gautama ! saba se kama zuklalezyA vAle paMcendriya tiryagyonika hai, unakI apekSA zuklalezyA vAlI paMcendriya tiryaMcanI saMkhyAtaguNI adhika haiN| unakI apekSA padamalezyA vAle paMcendriya tithaMca saMkhyAtaguNA adhika haiM, unakI apekSA paralezyA vAlI tiryacanI saMkhyAtaguNI adhika haiM, unakI apekSA tejolezyA vAle tiryaca saMkhyAtaguNA adhika haiM, unakI apekSA tejolezyA vAlI tiryacanI saMkhyAtaguNI adhika haiM, unakI apekSA kApotalezyA vAlI tirthavaniyAM saMkhyAtaguNA haiM, unakI apekSA nIlezyA gautamasvAmI-he bhagavana ! A kRSNalezyAvALA yAvata zukalezyAvALA pathendriya tiya ane tiryacaniyAmAM ke jenAthI alapa, ghaNa, tulya athavA vizeSAdhika che? zrI bhagavAna he gautama ! badhAthI ochA zukalezyAvALA paMcendriya tinika che, temanI apekSAe zalalezyAvALI pacendriyatiyacanI saMkhyAtagaNI adhika che. temanI apekSAe pahmalezyAvALA paMcendriya tiryaMca saMkhyAlagaNa adhika che, temanI apekSAe padmalezyAvALI tiya"canI saMkhyAtagaNa adhika che, temanI apekSAe tejalezyAvALA tirthaM ca saMkhyAtagaNa adhika che, temanI apekSAthI te jalezyAvALI tiryaMcanI saMkhyAtagaNI adhika che, temanI apekSAe kAtilezyAvALI tiyacaniye saMkhyAtagaNI che, temanI apekSAthI nIlalezyAvALI tiryaMcanI vizeSAdhika che, temanI apekSAe kRSNalezyAvALI
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApanA nti, tAbhyo'pi-'kaNhalessA visesAhiyA' kRSNalezyA vizeSAdhikA bhavanti, tebhyo'pi'kAulessA asaMkhejjaguNA' kApotalezyA asaMkhyeyaguNA bhavanti, tebhyo'pi-'nIlalessA visesAhiyA' nIlalezyA vizeSAdhikA bhavanti, tebhyo'pi-'kaNhalessAso visesAhiyAo' kRSNalezyAstiryagyonikyo vizeSAdhikA bhavanti, gautamaH pRcchati-'eesiNaM bhaMte ! tirikkhajoNiyANaM tirikkhajoNiNINa ya kaNDalessANaM jAva mukkalessANa ya kayare kayarehito appA vA vahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?' he bhadanta ! eteSAM khalu tiryagyonikAnAM tiryagyonikInAJca kRSNalezyAnAM yAvat-nIlalezyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnAM padamalezyAnAM zuklalezyAnAJca madhye katare katarebhyo'lpA vA bahu kA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jaheca navamaM appA bahuyaM tahA imaM pi' yathaiva navamam tiryagyonikasambandhi kRNAdi lezyAviSayamalpavahutva muktaM tathA idamapi dazamaM tiyegyonisambandhi lezyA vipayakamalpavahutvaM vaktavyam , kintu'NavaraM kAulessA tirikkhajoNiyA aNaMtaguNA' navaraM-vizepastu-kApotalezyA stiryagyonikA anantaguNA abaseyAH, tathA ca sarvAsvapi lezyA striyaH prabhUtA bhavanti, sarvasaMkhyayA'pi ca tiryagyonikapuruSebhyastiryagyonijhastriyastriguNA bhavanti, tathAcoktamvAlI tiryaMcanI vizeSAdhika haiM, unakI apekSA kRSNalezyA cAlI tiryacaniyAM vizeSAdhika haiM, unakI apekSA kApotalezyA vAle tiyeca asaMkhyAtaguNA adhika haiM, unakI apekSA kRSNalezyA vAle tiyaca vizeSAdhika hai| . gautamasvAmI-he bhagavan ! tiryacayonikoM aura tiryaMcaniyoM meM se kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA kI apekSA se kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? ___bhagavAn-he gautama ! jaise nauvAM tiryagyonika saMbaMdhI alpavahutva kRSNAdi 'lezyA kI apekSA se kahA hai, vaisA hI yaha dasavAM bhI samajhalenA cAhie ! kintu isa alpabahutva meM vizeSatA yaha hai ki kApotalezyA vAle tiryaca ananta guNe hote haiM, aisA kahanA cAhie ! tiryaMcana vizeSAdhika che, temanI apekSAe kApatalezyAvALA tiryaMca asaMkhyAtagaNa adhika che, temanI apekSAe nIlezyAvALA tiryaMca vizeSAdhika che, temanI apekSAe kRNalezyAvALA tiryaMca vizeSAdhika che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! tiya canika ane tiryacanimAMthI kuNalezyA, nIlezyA, kapilezyA, pamalezyA ane zukalezyAnI apekSAe keNa kenAthI alpa, adhika, tulya athavA vizeSAdhika che? zrI bhagavana -he gautama! jema navamA tiryanika sa baMdhI a5bahuvakRSNAdi lesthAnI apekSAe karyuM che, tevuM ja A dazamuM paNa samajI levuM joIe. paraMtu A apa-mahemA vizeSatA e che ke, kApatalezyAvALA tiryaMca anantagaNuM hoya che, ema kahevuM che :
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA paha 17 stU0 10 nairayikAdi salezyAlpavahutvanirUpaNam 'tiguNA tirUvAhiyA tiriyANaM itthiyA jhuNeyavyA' iti, trimunA jhirUpAdhikAstirazcAM striyo jJAtavyAH, iti, tasmAt saMkhyAtaguNAritarthagyonikastriyaH saptamAlpabahutvavatavyatAyAM patipAditAH tataH saMmyUchimazcendriyatiryayonikagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikapuruSastrIviSayASTamAlpavahutvavaktavyatoktA, tadanantaraM sAmAnyena paJcendriyatiryagyonikapuruSastrIviSayanavamAlpabahutvamuktam , tadanantaraM sAmAnyena tiryagyonikapuruSadhisambandhi dazamamalpabahutvaM pratipAditaM tadupasaMharanAha-'evaM ee darA appA bahugA tirikkhajoNiyANaM' evam-uparyuktarItyA, etAni-pUrvoktAni daza alpava hutvAni tiryagyonikAnAmavaseyAni, iti phalitam // 10 // manuSyAdi salezyAlpabahutvavaktavyatA mUlam-evaM maNussANa vi appA bahugA bhANiyacyA, navaraM pacchiAgaM appA bahugaMnasthi, eeliNaM saMte devANaM kAhaleslA jAva sukkalessANa ___ isa prakAra sabhI lelyAoM meM triyoM kI saMkhyA adhika pAI jAtI hai, yoM bhI saba tiryaMca purupoM kI apekSA tiryaMcaliyAM tigunI aura tIna adhika hotI haiN| kahA bhI hai-tiryaMcagati meM puruSoM kI apekSA striyA~ tigunI aura tIna adhika hotI haiM, aisA jAnanA caahie| isa kAraNa sAtaveM alpabahuttra kI vaktavyatA meM tiryaca striyAM saMkhyAtaguNI adhika kahI gaI haiM, tatpazcAt saMpyUrchima paMcandriya tirthacayo nika aura garbhaja paMcendriya tirthayonika puruSa viSayaka ATha alpabahutva kI vaktavyatA kahI hai| tadanantara sAmAnya rUpa se paMcendriya tiryaca aura tirthacaNI viSayaka nauveM alpabahutva kI vaktavyatA kahI hai aura phira sAmAnya rUpa se tiryaMca aura tirthaca liyoM saMbaMdhI dazama alpabahutva pratipAdita kiyA gayA hai| upasaMhAra-isa prakAra ye pUrvokta daza alpabahutva tiyecoM saMbaMdhI kahe gaye haiN||10|| A prakAre badhI vezyAomA striyanI sa khyA adhika maLI Ave che. Ama paNa badhA tiryaMca purUSonI apekSAe tithI stri traNa gaNI ane traNa adhika hoya che. kahyuM paNa che. tiya gatimAM purUSonI apekSAe stri traNa gaNI ne traNa adhika hoya che , ema jANavuM joIe. e kAraNe sAtamA alapabahuvanI vaktavyatAmAM tiryaMca stri saMkhyAtagaNI adhika kahevAelI che. pazcAt saMbhUmi pacendriya tiryaMcanika ane gaja paMcendriya tirthagenika purUSa viSayaka AThamAM alpabaddhatvanI vaktavyatA kahI che tadanantara sAmAnya rUpathI paMcendriya tiryaMca ane tiryA canI viSayaka navamA aAbahatvanI vaktavyatA kahI che ane pachI sAmAnya rUpathI tiryaMca ane tiryaMca stri sabandhI dazama a5mahatva pratipAdana karAyela che. upasaMhAraA prakAre A pUrvokta deza alpabadutva tiya saMbaMdhI kahela chesUtra 11
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramApanAsI ya kayare kayarehito appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA! sacvatthotrA devA sukaleslA, pamhalessAasaMkhejjaguNA,kAulessA asaMkhejaguNA, nIlaleslA vise sAhiyA, kaNhalessA visesAhiyA, teuleslA saMkhejaguNA, eeliNaM bhaMte ! devINaM kaNhaleslANa ya jAva teu. leslANa ya kayare kayarehito appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA / sabathoSA devauo kAulessAo, nIlalessAo visesAhiyAo, kaNhalessAo visesAhiyAo, teulessAo saMkhejaguNAo evaM, eeliNaM bhaMte ! devANaM devINa ya kaNhalessANa ya jAva sukkaleslANa ya kayare kayarehito appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA ! savvasthovA devA sukkaleslA, pamhalessA asaMkhejaguNA, kAulessA asaMkhejjaguNA, nIlaleslA visesAhiyA, kaNhalessA visesAhiyA kAulessA devIo saMkhejaguNAo, nIlalessA o visesAhiyAo, kaNhalessAo visesAhiyAo, teulessA devA saMkhejjaguNA, teuleslAo devIo saMkhejjaguNAo, eesi NaM bhaMte! bhavaNavAsINaM devANaM jAva kaNhalessANaM jAva teulessANa ya kayare kayarehito apyAvA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA! savvatthovA avaNavAsI devA teulekhlA, kAulessA asaMkhejjaguNA, nIlalellA visesAhiyA, kaNhalessA visesAhiyA, eesi NaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM devINaM kaNhaleslANaM jAva teuleslANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA, viselAhiyA vA ? goyamA! evaM ceva, eesi NaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM devANaM devINa ya kaNhalessANaM jAva teuleslANa ya kayare kayarehito apyA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA bhavaNavAsI devA teulessA bhavaNa. vAsiNIo teuleslAo saMkhejjaguNAo,kAulessAo bhavaNavAsiNIA asaMkhejaguNAo, nIlalessA visesAhiyA, kaNhalessA visesAhiyA,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 0 11 manuSyAdi salezyAlpabahutvanirUpaNam 119 kAulessA bhavaNavAsiNIo devIo saMkhejaguNAo. nIlalessAo visesAhiyAo, kaNhaleslAo visesAhiyAo, evaM vANamaMtarANaM tinneva appA bahuyA jaheva bhavaNavAliNaM taheba bhANiyavvA, eesi gaM bhaMte ! joisiyANaM devANaM devINa ya teulessA Na ya kayare kayarehito appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA! savvatthovA joisiyA devA teulessA, joisiNIo devIo teulessAo saMkhejAo, eesi NaM bhaMte ! venANiyANaM devANaM teulessANaM pamhalessANaM sukkalessANa ya kayare kayarehito asA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA vevANiyA devA sukkalessA, pamha. lessA asaMkhejjaguNA, teulessA asaMkhejaguNA, eesiNaM aMte ! vemA NiyANaM devANaM devINa ya teuleslANa ya emahasukaleslANa ya kayare kayarehito appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goyamA! savvatthovA vemANiyA devA sukkalessA, pamhalessA asaMkhejjaguNA, teulestA asaMkhejaguNA, teulessAo vegANiNIo devIo asaMkhejaguNAo, eesiNaM bhaMte ! bhavaNavAsI devANaM vANamaMtarANaM joiliyANaM vemANiyANa ya devANa ya kaNhalessANaM jAva sukkalessANaM kayare kayarehiMto appA vA, bahuyA vA, tullA vA, viselAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA vemANiyA devA sukkalessA, pamhalessA asaMkhejjaguNA, teulessA asaMkhejaguNA, teulessA bhavaNavAsI devA asaMkhejjaguNA, kAu. lessA asaMkhejaguNA, nIlaleslA viselAhiyA, kaNhalessA visesAhiyA, teulessA vANamaMtarA devA asaMkhejaguNA, kAulessA asaMkhejjaguNA, nIlalessA visesAhiyA, kaNhalessA visesAhiyA, teulessA joi. siyA devA saMkhejjaguNA, eesi NaM bhaMte ! bhavaNavAsiNINaM vANamaMtarINaM joisijINaM vemANiNINa ya kaNhalessANaM jAya teuleslANa tha kayare kayarehito appA vA, vahayA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goymaa| savvatthovAo devIo vemANiNIo teulessAo bhavaNavAsiNIo
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ mApanAne teDalesAnAo asaMkhejAo, kAuleslAo asaMkhejaguNAo, nIlalessAo dikhasAhiyAo, kaNhaleslAno visalAhiyAo, teulessAovANamaMtarIo devIo asaMkhejjaguNAo, kAuleslAmo asaMkhejjaguNAo, nIlaleslAo visesAhiyAo, kaNhalessAo visesAhiyAo, teu. leslAo joiliNIo devIo saMkhejjaguNAo, eesiNaM bhaMte! bhava. NavAlINaM jAva vemANiyANaM devANa ya devINa ya kaNhaleslANaM jAva sukkaleslANa ya kayare kayarehito appA vA, bahuthA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ? goyalA ! savvatthotrA vemANiyA devA sukalessA, pamhalelA asaMkhejjaguNA, teulelA asaMkhejjaguNA, teulessAo vemAgiya devIko saMkhejjagruNAo, te ulessA bhadaNavAsI devA asaMkhejjaguNA, teulemAo bhaNavAlipI devIo saMkhejjaguNAo, kAu. lessA apaNavAsI ajaguNA, nIlalessA visesAhiyA, kaNhalessA visesAhiyA, kAulemAo bhavaNavAliNIo saMkhejjaguNAo, nIlaleslAo viselAhiyAo kaNhalessAo visesAhiyAo, teulessA vANamaMtarA saMjAgA, teuleslAo vANasIo saMkhejjaguNAo, kAu leslA bANamaMtarA asaMkhejjaguNA, nIlaleslA visesAhiyA, kaNhale ssA visesAriyA, kAuleslAyo gaNamaMtarAo saMkhejaguNAo, nIlahessAo visetAhiyAo, kaNhaleltAo visesAhiyAo, teulessA joisiyA saMkhejaguNA, teulessAo joisiNIo sNkhejgunnaao||suu0 11 // ___ chAyA-evaM manuSyANAmapi alpabahutvAni bhaNitavyAdi, navaraM pazcimamalpabahutvaM nAsti, eteSAM rAlu madanta ! devAnAM kRSNalelyAnAM yAvata zuklalezyAnAJca katare katarebhyo'lpA salezya manuSyAdi kI vaktavyatA zabdArtha-(evaM maNustANa vi) isI prakAra manuSyoM kA bhI (appAbahugA bhANiyavA) alpayAhutva kahanA cAhie (navaraM) vizeSa (pacchimagaM appAbahuga salezya manuSyAdinI vaktavyatA sahAya-(evaM maNussANa vi) me. manuSyAnu' 55 (appA yahugA bhANiyannA)
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 11 manuSyAdi salezyAlpabahutvanirUpaNam 121 vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA devAH zuklalezyAH, padmaThezyA asaMkhyeyaguNAH, kApotalezyAH asaMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, tejolezyAH saMkhyeyaguNAH, etAsAM khalu bhadanta ! devInAM kRSNa: lezyAnAM yAvat tejolezyAnAJca katarAH katarAbhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? he gautama ! sarvastokA devyaH kApotalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAnasthi) pichalA alpavahutva nhiiN| (eesi NaM bhaMte ! devANaM kaNhalessANaM jAva sukkalessANa ya) he bhagavan ! ina kRSNalezyA yAvat zuklalezyA vAle devoM meM (kayare kayarehito) kauna kisase (appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?) alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyamA ! savvatthovA devA sukkalessA) he gautama! zuklalezyA vAle deva saba se kama haiM / (pamhalessA asaMkhejaguNA) padmalezyA vAle asaMkhyAtaguNA haiM (kAulessA asaMkhejaguNA) kApotalezyA vAle asaM. khyAtaguNA haiM (nIlalessA visesAhiyA) nIlalezyA vAle vizeSAdhika haiM (kaNhalessA visesAhiyA) kaNhalezyA vAle vizeSAdhika haiM (teulessA saMkhejaguNA) tejolezyA vAle saMkhyAtaguNA haiM / ...(eesi NaM bhaMte ! devINaM kaNhalessANaM ya jAva teulessANa ya kayare kayarehiMto appA vA, bahuyA vA, tullA vA visesAhiyA vA ?) he bhagavan ! ina kRSNalezyA vAlI yAvat tejolezyA vAlI deviyoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyamA ! savvatthovA devIo kAulessAo) he gautama! 2065matva 4 nase (navaraM) vizeSa (pacchimagaM appA bahugaM natthi) pacyu 65 bahupa nahI (eesi Na bhaMte ! devANaM kaNhalessANaM jAva sukkalessANa ya) samapan ! mAsezyA yAvat zusavezyAvA hevAmA (kayare kayarehito) Y nAthA (appA vA bahuyA vA'tullA vA visesAhiyA vA ?) 265, padhAre, tulya athavA vizeSAdhi cha ? (goyamA | savvatthovA devA sukkalessA) 3 gautama ! zusavezyAvA va yAthI ch| cha pamhalessA asaMkhejjaguNA) 5vezyAvA asabhyAta cha (kAulessA asaMkhejjaguNA) 4pAtozyApaNA asabhyAta cha (nIlalessA visesAhiyA) nAsavezyA vizeSAdhita che (kaNhalessA visesAhiyA) kRSNavezyAmA vizeSAdhi4 cha (teulessA saMkhejjaguNA) tnlezyAvALA saMkhyAtagaNuM che. (eesi NaM bhaMte ! devINaM kaNhalessANaM ya jAva teulessANa ya kayare kayarehito appA vA, bahuyA vA, tullA vA visesAhiyA vA ) 3 mAvan ! mA 14vezyAvANI yAvat tanna. lekSAvALI vijemAM koNa tenAthI alpa, adhika, tulya athavA vizeSAdhika che? -
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAca cikAH, tejolezyAH saMkhyeyaguNAH, evam eteSAM khalu bhadanta ! devAnAM devInAJca kRSNazyAnAM yAvat zuklalezyAnAM katare katarebhyo'lpA vA vahukkA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA 1 gautama ! sarvasvokA devAH zuklalezyAH, padmalezyA asaMkhyeyaguNAH, kAMpota chezyA asaMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, kApotalezyA devyaH saMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, tejolezyA devA! saba se kama deviyAM kApota lezyA vAlI haiM (nIlaleslAo visesAhiyAo) nIlalezyA cAlI vizeSAdhika haiM (kaNhalessAo visesAhiyAo) kRSNalezyA vAlI vizeSAdhika haiM ( telessAo saMkhejaguNAo) tejolezyAvAlI saMkhyAtaguNA haiM ( evaM ) isa prakAra (eesi NaM bhaMte / devANaM devINa ya kaNhalessANaM ya jAva sukka lessANa ya) he bhagavan ! ina kRSNalezyA vAle yAvat zuklalezyA vAle devoM meM aura deviyoM meM (kare kamarehito) kauna kisase (appA vA, bahudhA vA tullA vA visesAhiyAvA ?) alpa, bahuta, tulya, yA vizeSAdhika haiM ? (goyamA ! savvatthovA devA sukkalessA) he gautama! saba se kama deva zuklalezyA vAle haiM (pamha lessA asaMkhejjaguNA) padmazyA vAle asaMkhyAtaguNA haiM (kAulessA asaMkhejjaguNA) kApotalezyA vAle asaMkhyAtaguNA hai (nIlalessA visesAhiyA) nIlalezyA vAle vizeSAdhika haiM ( kaNhalestA visesAhiyA ) kRSNalezyA vAle vizeSAdhika haiM (hiresAo devIo saMkhejaguNAo) kApota lezyA vAlI deviyAM saMkhyAtaguNA haiM (nIlalessAo visesAhiyAo) nIlalezyA vAlI vizeSAdhika haiM ( kaNha 'lessAo visesAhiyAo) kRNNalezyA vAlI vizeSAdhika haiM (teulessA devA " (goyamA ! savvatthovA devIo kAulessAo) he gautama / madhAthI sochI deviyo bhayotasezyAvANI che (nIlalessAo visesAhiyAo) nIzyAvANI vizeSAdhiH che (kaNha lessAo visesAhiyAo) kRSNulezyAvANI vizeSAdhiSTha che (teulessAo saMkhejjaguNAo) televezyAvANI sabhyAtANI che ( evaM ) me rAte. (eesi NaM bhaMte ! devANaM devINa ya kaNhalessANaM yaM jAva sukkalessANa ya) De lagavan ! zyA vaiSNusezyAvANA yAvat zubhsasezyAvANA devAmAM ne heviyAmAM (kayare kayare hiMto) azu anAthI (appA vA, bahuyA vA, tullA vA visesAhiyA vA ?) mahapa, ghaNA tujhya vA vizeSAdhi4 hai ? (goyamA ! savtratthovA devA sukkalessA) he gautama! madhAthI zraddhA zu4sezyAMtrANA deva che(pamhalessA asaMkhejjaguNA) padmadvezyAvANA asaNyAtagA che (kAulessA asaMkhejjaguNA) bhAyAtalezyAvANA asaNyAtagA che (nIlalessA visesAhiyA) nIlezyAvANA vizeSAdhi che (kaNhaletsA visesAhiyA) sezyAtrAmA vizeSAdhiH che (kAulessAo devIo saMkhejja - guNAo) aghAtasezyAvANI hevIo sabhyAgaNI che (nIlalessAo visesAhiyAo) nIlavezyAvANI vizeSAdhiTha che (kaNhalessAo visesAhiyAo) iT lezyAvANI vizeSAdhika
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 11 manuSyAdi salezyAlpavahutvanirUpaNam 123 saMkhyeyaguNAH, tejolezyA devyaH saMkhyeyaguNAH, eteSAM bhadanta ! bhavanavAsinAM devAnI kRSNalezyAnAM yAvat tejolezyAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vo tulyA vA vizepAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA bhavanavAsino devA stejolezyAH, kApotalezyA asaMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizepAdhikAH, kRSNazyA vizepAdhikAH, etAsAM khalu bhadanta ! bhavanavAsinInAM kRSNalezyAnAM yAvat tejole iyAnAM katarAH katarAbhyo'lpAM vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! evaJcaiva, etepAM khalu bhadanta ! bhavanavAsinAM devAnAM saMkhejaguNA) tejolezyA vAle deva saMkhyAtaguNA haiM (teulessAo devIo saMkhejaguNAo) tejolezyA vAlI deviyAM saMkhyAlaguNI haiN| (eesiNaM bhaMte ! bhavaNavAlINaM devANaM kaNhalessANaM jAva teulessANa ya) he bhagavan ! ina kRSNalezyAnAle thAvat tejolezyA vAle bhavanavAsI devoM meM (kayare kararehito appA bA, bahuyA vA, tullA vA vilelAhiyA vA ?) kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM (goyamA ! savvatthovA bhavaNacAsI devA teulessA) he gautama! sabase kama bhavanavAsI deva tejolezyA vAle haiM (kAulessA asaMkhejaguNA) kApotalezyA vAle asaMkhyAtaguNA haiM (nIlalessA viselAhiyA) nIlalezyAvAle vizeSAdhika haiM (kaNhalessA visesAhiyA) kRSNalezyA vAle vizeSAdhika haiN| ____ (eesi NaM bhaMte ! bhavaNavAsiNINaM devINaM kaNhaleslANaM jAva teulessANaM) he bhagavan ! ina kRSNalelyA yAvat tejolezyAvAlI bhavanavAsinI deviyoM meM (kayare kayarehito) kauna kisase (appA vA, bahuyA vA, tulla bA, visesAhiyA vA ?) alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyamA ! evaM ceva) he (ulessA devA sa khejjaguNA) tanavezyAvA he sadhyAtamA cha (teulessAo devIo se khejjaguNAo) telavezyAvANI heviyo sadhyAe cha. . (eesi NaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM devANaM kaNhalessANa jAva teulessANa ya) 3 agavan ! ma vezyAvA yAvat tesozyAvANA navanavAsI havAmA (kayare kayare hito) honAthI (appA vA, bahuyA vA, tullA vA; visesAhiyA vA ) bha65, 4i, tulya mA vizeSAdhita cha ? 1. (goyamA | savvatthovA bhavaNavAsI devA teulessA) he gautama ! mAthI mAchA lavanapAsI heva tenavezyAmA cha (kAulessA asaMkhejjaguNA) pArasezyAvA asabhyAtA cha (nIlalessA visesAhiyA) novezyA vizeSAdhi cha (kaNhalessA visesAhiyA) goshyaavALA vizeSAdhika che? ' (eesi NaM bhaMte ! bhavaNavAsiNINaM devINaM kaNhalessANaM jAva teulessANaM) mApan ! mA dozyA yAvat tozyAvajI manAsinI deviyomA (kayare kayarehito) ey nayI (appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?) 2565, madhi tulya athavA
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ devInAzca kRSNalezyAnAM yAvat tejolezyAnAJca katarAH katarAbhyo'lpA vA bahakA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA bhavanavAsino devAstejolezyAH, bhavanavAsinyastejolezyAH saMkhyeyaguNAH, kApotalezyA bhavanavAsino'saMkhyeyara NAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, kApotalezyA bhavanavAsinyo devyaH saMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, evaM vAnavyantarANAM trINyeva gautama ! isI prakAra / / (eesiNaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM devANaM devINa ya kaNhalessANaM jAva teulessANaM ya) he bhagavan ! ina kRSNalezyA vAle yAvat tejolezyA vAle bhavanavAsI 'devoM aura deviyoM meM (kayare kayarehito appA vA, vahuyA thA, tullA vA visesAhiyA vA ?) kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyamA ! sarvatthovA bhavaNavAsI devA teulessA) he gautama ! saba se kama bhavanavAsI deva tejolezyA vAle haiM (bhavanavAsiNIo teulessAo saMkhejaguNAo) tejolezyA vAlI bhavanavAsinI deviyAM saMkhyAlaguNI haiM (kAulessA bhavaNavAsi devA asaMkhejaguNA) kApotalezyA vAle bhavanavAsI deva asaMkhyAtaguNA haiM (nIlalessA visesAhiyA) nIlalezyA vAle vizeSAdhika haiM (kAulessAo bhavaNavAsiNIo devIo saMkhejaguNAo) kApotalezyA vAlI bhavanavAsinI deviyAM saMkhyAtaguNI haiM (nIlalessAo visesAhiyAo) nIlalezyA vAlI bhavanavA. 'sinI deviyAM vizeSAdhika haiM (kaNhalessAo visesAhiyAo) kRSNalezyA vAlI bhavanavAsinI deviyAM vizeSAdhika haiM (evaM vANamaMtarANaM tinneva appAbahuyA) vizeSAdhita cha ? (goyamA ! evaM ceya) 8 gautama ! merI prahAre, / / (eesi NaM bhaMte ! bhavaNavAsINa devANaM devINa ya kaNhalessANaM jAva teulessANa ya) / bhagavAna ! A kRSNalezyAvALA yAvat tejalezyAvALA bhavanavAsI deva ane devicAmAM '(phayare kayarehito appA vA, bahuyA vA, tullA vA visesAhiyA vA ?) ayu DonAthI 2585, adhika, tulya athavA vizeSAdhika che ? (goyamA ! savvatthovA bhavaNavAsI devA teulessA) gautama ! mAthI cha! sapana. pAsI Theva tanozyAmA cha (bhavaNavAsINIo teulessAo sakhejjaguNAo) tazyAvANA manavAsinI haavy| sa cyAtI che (kAulessA bhavaNavAsI devA asa khejjaguNA) 4ApAta. sezyAvAnavanavAsI he asanyAnA cha (nIlalessA visesA hiyA) nArAyANA vizeSAdhita cha (kaNhalessA visesAhiyA) vezyA vizeSAdhi cha (kAulessAo bhavaNa vAsiNIo devIo sa khejjaguNAo) pAtozyApAjI bhavanavAsinI vImA sabhyAtA 2. (nIlalessAo visesAhiyAo) nAsavezyAvANI navanavAsinI kyA vizeSA54 0 (kaNhalessAmo visesAhiyAo) purezyavANI sapanavAsinI TeviyA vizeSAdhi4 cha (pa
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 11 manuSyAdi salezyAlpavahutvanirUpaNam alpabahutvAni yathaiva bhavanavAsinAM tathaiva bhaNitavyAni, eteSAM khala bhadanta ! jyotiSkANAM devAnAM devInAJca tejolezyAnAM katarAH katarAbhyo'lpA bA bahukA vA tulyA vA vize. pAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA jyotiSmA devA stejolezyAH, jyotiSkyo devya stejolezyAH saMkhyeyAH, eteSAM khalu padanta ! vaimAlikAnAM devAnAM tejolezyAnAM panalezyAnAM zuklalezyAnAJca katare katarebhyo'lpAvA, vahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA vaimAnikA devAH zuklalezyAH, padmalezyA asaMkhyeyaguNAH, eteSAM khalu bhadanta ! vaimAniisI prakAra vAnavyantaroM ke tInoM alpamahatva (jaheva vaNavAsiNaM) jaise bhavanavAsiyoM ke (laheva) usI prakAra (ANi yayA) kahane caahie| -- (eesiNaM te! joiliyANaM devANa devINa ya teulerasANaM) he bhagavan ! ina tejolezyA vAle jyotiSka devoM aura deviyoM meM (kayare kayarehito appA vA, 'bahayA vA, tullA dA, visAhiyA vA ?) kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? (goyamA / savvatthovA joisiyA devA teulessA) he gautama ! tejolezyAvAle jyotiSka deva saba se kama haiM (joisiNIo devIoteulessAo saMkhejjAo) tejolezyAvAlI jyotiSaka deviyAM saMkhyAtaguNI haiN| (eesiNaM bhaMte ! bemANiyANaM devANaM teuleslANaM pamhalessANaM sukkalessANa ya) he bhagavan ! ina tejolezyA, pamalezyA aura zuklalezyA vAle vaimAnika devoM meM (kayare kayarehiMto) kauna kisase (appA vA bahuyA vA tullA vA vise'sAhiyA vA?) alpa, bahuta tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyanA ! savvA tthovA vaimANiyA devA sukkalessA) he gautama ! saba se kama zuklalezyA vAle / vANamaMtarANaM tinnevA appA bahuyA) me0 prAre pAnavyantaravAnA mamatva (jaheva bhavaNavAsiNaM) 2 savanavAsiyAnA (taheva) me 42 (bhANiyavyA) 42 na . , (eesi NaM bhaMte ! joisiyANaM devANaM devINa ya teulessANaM) agara ! sAtozyAquaryoti04 he| mana heviyomA (kayare kayare hito appA vA, bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?) nAthI 2565, ghA, tu85 504 vizeSa cha ? (goyamA ! savvatyovA joisiyA devA teulessA) 3 gItama ! sAthI ch| tamozyApAyeti heva (joisiNIo devIo teulessAo saMkhejjAo) tasezyAvANI jyotiH4 devIo saMkhyAtagaNI che. (eesi NaM bhaMte ! vemANiyANaM devANaM teulessANaM pamhalemsANa sukkalesANa ya) mAna! mA tarasezyA, padamavezyA, bhane zusavezyA vaimAni hevAbhA (kayare kayare hiMto) Doga * honAthI (appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?) 2565, , tulya athavA vizeSAdhika che ? (goyamA ! savvatyovA vaimANiyA devA sukkalessA) 3 gautama ! yI mch| zudaka
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazrIpanAra kAnAM devInAM devInAJca tejolezyAnAM padmale zyAnAM zuklalezyAnAJca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA? gautama ! sarvastokA vaimAnikA devAH zuklalezyAH, padmalezyAH, asaMkhyeyaguNAH, tejolezyA asaMkhyeyaguNAH, tejolezyA vaimAnikakyo devyaH saMkhyeyaguNAH, eteSAM khalu bhadanta ! bhavanavAsi devAnAM vAnavyantarANAM jyotiSkANAM vaimAnikAnAJca devAnAJca kRSNalezyAnAM yAvat-zuklezyAnAM katare kayarebhyo'lpA vA bahukA vA vaimAnika deva haiM (pamhalesA asakhijjaguNA) pajhalezyA vAle asaMkhyAtaguNA haiM (teulessA asaMkhejjaguNA) tejolezyA vAle asaMkhyAtazuNA haiN| (eesiNaM bhaMte ! vemANiyANaM devANaM devINa ya teulessANa ya pamhasukkalesANa ya) he bhagavan ! ina tejolezyA vAle tathA pana aura zuklalezyA vAle vaimAnika devoM aura deviyAM (kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?) kauna kisale alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika hai ? (goyamA ! savvayovA vemANiyA devA sukkalessA) he gautama ! saba se kama vaimAnika deva zuklalezyA vAle haiM (pamhalestA asaMkhejjaguNA) paddhalezyA vAle asaMkhyAtaguNA haiM (teulestA asaMkhejjaguNA) tejolezyA vAle asaMkhyAtaguNA haiM (teulessAo vaimANiNIo devIo saMkhejjaguNAo) tejolezyA vAlI vaimAnika deviyAM saMkhyAtazuNI haiN| - (eesiNaM bhaMte ! bhavaNavAsIdevANaM) he bhagavan ! ina bhavanavAsI devoM meM (vANamaMtarANaM) vAmayantaroM meM (joiliyANa) jyotiSakoM meM (vemANiyANa ya) aura dhaimAnika devoM meM (kaNhalesANaM jAca sukkalesANaM) kRSNalezyA yAvat vezyAvA vaimAni cha (pamhalessA asakhijaguNA) panavezyAvA asaNyAta cha (teulestA asa khejaguNA) tezyAvara asaNyAta che. ' (eesi NaM bhaMte / vemANiyANaM devANaM devINa ya rouleslANa ya pamhasukkalessANa ya) 3 bhagavAna ! A tejalezyAvALA tathA padma ane zukalezyAvALA vaimAnika de ane haviyomA (kavare kayarehito appA vA, bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?) anu kenAthI apa, ghaNa, tulya athavA vizeSAdhika che? 1 (goyamA ! savbatyovA vemA NiyA devA sukkalerasA) gautama | mAthI mech| vabhAni he tasezyAvA che (pamhalessA asa khejjaguNA) pAsezyAvANA masabhyAtA! (teulessA asa khejjaguNa) tezyAvANA masadhyAga cha (teulessAo vemANiNIo devoo sakhejjaguNAo) tozyANI vaimAnita kyiA sadhyAtarI cha.. (eesi Na bhaMte / bhavanavAsI devANaM) sagavan ! sA sapanavAsI devAmA (vANamaMtarANa) pAna0ya-zamA (joisiyANa) jyotimai (vemANiyANa ya) ana vaimAni vAmai (kaNhalessANaM jAva sukkalessANaM) rezyA yA zutozyANAsAmA (kayare kayarehito
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 trafant arer pada 17 sU0 11 manuSyAdi salaizyAlpabahutvanirUpaNam tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvasvokA vaimAnikA devAH zuklalezyAH, padmalezyA asaMkhyeyaguNAH, tejolezyA asaMkhyeyaguNAH, tejolezyA bhavanavAsi devA asaMkhyeyaguMNAH, kApotalezyA asaMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, tejolezyA vAnavyantarA devA asaMkhyeyaguNAH, kApotalezyA asaMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizepAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, tejolezyA jyotiSkA devAH saMkhyeyaguNAH, eteSAM khalu bhadanta ! bhavanavAsinInAM vAnavyantarINAM jyotiSkINAM vaimAnikInAJca kRSNalezyAnAM zuklezyA vAloM meM (yare kayarerhito appA vA bahuyA tullA vA visesAhiyA vA ?) kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyamA ! savvatthovA vaimANiyA devA sukalessA) he gautama ! saba se kama vaimAnikadeva zuklalezyAvAle (pamhassA asaMkhejjaguNA) padma zyAvAle asaMkhyAtaguNA haiM (teulessA asaMkhejjaguNA) tejolezyAvAle asaMkhyAtaguNA haiM / (tejlessA bhavaNavAsIdevA asaMkhejjaguNA) tejo leyAbAle bhavanavAsIdeva asaMkhyAtaguNA haiM, (kAulessA asaMkhejjaguNA) kApotaleiyA vAle asaMkhyAtaguNA hai (nIlalessA visesAhiyA) nIla lezyAvAle vizeSAdhika haiM ( kaNhalessA visesAhiyA) kRSNa- leSNazyAvAle vizeSAdhika haiM (teulessA vANasaMtarA devA asaMkhejjaguNA ) tejolezyAvAle vAnavyantara deva asaMkhyAtaguNA (kAulessA asaMkhejjaguNA ) kApota lezyAvAle asaMkhyAtaguNA (nIlalessA bisesAhiyA) nIlalezyA vAle vizeSAdhika (kaNhalessA visesAhiyA ) kRSNalezyA vAle vizeSAdhika (teulessA joisiyA devA saMkhejjAguNA) tejolezyAvAle jyotiSkadeva saMkhyAtaguNA appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA) Ae anAthI sahaya, ghANA, tumya athavA vizeSAdhika che 1) (goyamA ! savvatthotrA vemANiyA devA sukkalessA) he gautama! madhAthI theochA vaibhAniSTha deva zurusalezyAvANA (pamhalessA asaMkhejjaguNA ) padmadvezyAvANA asabhyAtA che (teulessA asarakhejjaguNA) teneyezyAvANA asaMkhyAta che (teulessA bhatraNavAsI devA asa khejjaguNA) telesezyAvANA bhavanavAsI deva asabhyAnA che (kAulessA asaMkhejjaguNA ) apotasezyAva.jA asaNyAtagAyA che. (nIlale sA vise sAhiyA) nIsasezyAvANA vizeSAdhi4 che (kaNhalessA visesAhiyA) SNusezyAvANA vizeSAdhi ( teulessA vANamaMtarA devA asaMkhejjaguNA) teneozyAtrAmA vAnavyAMtara deva asaMkhyAta gAyA che. (kAulessA asa - khejjaguNA) chApeolezyAvANA asaMkhyAtagaNA (nIlalessA visesAhiyA) nIsasezyAvANA vizeSAdhi4 che. (kaNilessA visesAhiyA dRSNulethyAvANA vizeSAdhi4 che. (teulessA joisiyA devA sauMkhejjaguNA) telelezyAdANA jyotiSTha dveva sabhyAtagaNA che. (eekhiNaM bhaMte ! bhavaNavAsiNINaM vANamaMtarINaM joisiNINaM ya kaNhalessArNa jAva
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAvat-tejolezyAnAJca katarAH katarAbhyo'lpA vA bahukA vA tulyA yA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA devyo vaimAnikya stejolezyA:, bhavanavAsinyaste golezyA asaMkhyeya. guNAH, kApotalezyAH asaMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH; tejolezyA vAnavyantayoM devyo'saMkhyeyaguNAH, kApotalezyA asaMkhyeyaguNAH, nIlaThezyA ___ (eeliNaM bhaMte ! bhavaNavAliNINaM vANamaMtamarINaM johasiNINaM vemANiNI ya kaNhalessANaM jAva teuleslANa ya) he bhagavat ! ina kRSNalezyAvAlI-yAvat tejo lezyAvAlI bhavanagalinI, vAnavyantarI, jyotiSkA aura vaimAnikI deviyoM meM (kayare kayarehito appA vA bahu yA vA tullA vA vizlesAhiyA vA ?) kauna kisase alpa, bahata, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyamA! savyasthovAo devIo demANiNIo leuleslAo) he gautama ! saba le kama vaimAnikadeviyAM tejolezyAvAlI haiM (bhavaNavAsiNIo teulessAo asaMkhejAo) bhavanavAsinI tejolezyAvAlI asaMkhyAtaguNI haiM (kAulessAo asaMkhenaguNAo) kApota lezyAvAlI asaMkhyAtaguNI haiM (nIlaleslAo vilelAhiyAo) nIlalezyA vAlI-vizeSAdhika haiM (kahilesAmo vise lAhiyAo) kRSNalezyAvAlI vizeSAdhika haiM (teuleslAo vANamaMtarIo devIo asaMkhejjaguNAo) tejoMlezyAvAlI vAnavyantarI deviyAM asaMkhyAtaguNI haiM (kAulessAo asaMkhenaguNAo) kApotalezyAcAlI asaMkhyAtaguNI haiM (NIlaleslAo pisesAhiyAo) nIlalezyAvAlI vizeSAdhika haiM (kaNhalessAo vilelAhiyAo) kRSNalezyA. vAlI vizeSAdhika haiM (teulessAo joisiNIo devIo saMkhejjaguNAo) tejolezyAvAlI jyotiSkadeviyAM saMkhyAtaguNI haiN| teulessANa ya) 3 lAn / mA vezyAvANI yAvat tanazyAvANI sanasanI, pAnacyantarI, jyoti ma2 vaimAnikI vAsabhA (kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA) honAthI 2565, madhi, tusya mA vizeSAdhina cha ? (goyamA ! savvatthovAo devIo vemANiNIo teulessAo) gautama | mAthI mAchI vaimAni heriyo tarasezyAvI cha (bhavaNavAsiNIo teulessAo asakhejjAo) sanapasinI tezyAvANI asabhyAtA cha (kAulessAo asa khejjaguNAo) pAtazyAvAjI masabhyAta che (nIlale sAo visesAhiyAo) narAzyavANI vizeSAdhi4 cha (kaNhalessAo visemAhio zyAmA vizeSAdhi4 cha (teulessAo vANamaMtarIo devIo asakhejjaguNAo) tennethezyAvAjI pAna0ya-tarI deviyo asabhyAta cha (kAulessAo asa khelnaguNAo) pAtozyAvajI ma.sadhyAtarI cha (nIlalessAo visesAhiyAo) nAla zyAvAjA vizeSAdhiH che (kaNhalessAo visesAhiyAo) pazulezyAvANI vizaSadha0 (teulessAo joisiNIo devIo saMkhejaguNAo) tarasezyAvANI nyAti haviyA 'sadhyAtagaNI che.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 11 manuSyAdi salezyAlpabahutvanirUpaNam 199 vizeSAdhikAH, kRSNa Te yA vizeSAdhikAH, tejolezyA jyotiSkyo devyaH saMkhye yaguNAH, eteSAM khala bhadanta ! bhavanavAsinAM yAvad vaimAnikAnAM devAnAJca devInAJca kRSNalezyAnAM yAvatzuklalezyAnAJca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA vaimAnikA devAH zuklalezyAH, padamalezyA asaMkhyeyaguNAH, tejolezyA asaM. syeyaguNAH, tejolezyA vaimAnikadevyaH saMkhyeSaguNAH, tejolezyA bhavanavAsidevA asaMkhyeyaguNAH, tejolezyA bhavanavAsidevyaH saMkhyeyaguNAH, kApotalezyA bhavanavAsino'saMkhyeyaguNAH, nIlalelyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, kApotalezyA bhavanavAsinya: (eeliNaM bhaMte ! bharaNAsINaM jAva vemANiyANa devANaya devINa ya kaNha. lessANaM jAva sukaleslANa) he bhagavan ! ina kRSNalezyAvAle yAvat zuklalezyA vAle bhavanavAsI yAvat vaimAnika devoM aura deviyoM meM (kayare kayarehito) kauna kisase appA vA bahayA vA tullA vA visesAhiyA vA ?) alpa, vahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? (goyamA ! savvatthovA vemANiyA devA sukkalessA) zuklalezyAdhAle vaimAnika deva saba se kama haiM (pamhalessA asaMkhejjaguNA) padmalezyA vAle asaMkhyAtaguNA haiM (teulessA asaMkhejjaguNA) tejolezyAvAle asaMkhyAta. guNA haiM (teuleksAo bemANiyadevIo saMkhejjaguNAo) tejolezyAvAlI vaimAnikadeviyAM saMkhyAtaguNI haiM (teulessA bhavaNavAsIdevA asaMkhejjaguNA) tejolezyAvAle bhavanavAsI deva asaMkhyAtaguNA haiM (teulessAo bhavaNavAsIdevIo saMkhejjaguNAo) tejolezyAvAlI bhavanavAsinI deviyAM saMkhyAtaguNA haiM (kAu. lessA bhavaNavAsI asaMkhenaguNA) kApotalezyAvAle bhavanavAsI asaMkhyAtaguNA haiM (nIlalessA vilesAhiyA) nIlalezyA vAle vizeSAdhika haiM (kaNhalessA (eesiNaM bhaMte / bhavaNavAsINaM jAva vemANiyANaM devANa ya devINa ya kaNhalessANaM jAva sukkalessANaM) meM bhagavan / sazyA yAvat zusIyA sanavAsI yAt pemAni: / bhane viyomA (kayare kayarehiMto) nAthI (appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA 1) 565, , tukSya athavA vizeSASi4 cha ? ' (goyamA ! savvatthovA vemANiyA devA sukkalessA) zuzyAmA vaimAni4 heva mAthI mAchA cha (pamhalessA asakhejjaguNA) padamavezyAvA AAyAta che (teulessA asa khejjaguNA) tezyAvA. masabhyAta cha (teulessAo vemANiyadevIo saMkhejjaguNAo) tezyAvANI mAni kyio sadhyAtarI che (veulessA bhavaNavAsI devA asa khejjaguNA) tezyAvA manavAsI he asabhyAta cha (teulessAo bhavaNavAsI devIo sakhejjaguNAo) tozyAvANI navanavAsInI viyo sanyAta cha (kAulessA bhavanavAsI asaMkhejjaguNA) pAtozyAvA anavAsI sasa'cyAta! che (nIlalessA visesAhiyA) nAsavezyA vizeSAdhi che (kaNhalessA visesAhiyA) pyulezyA pra0 17
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kApotalezyA bhavanavAsinyaH saMkhyeyaguNAH nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, teje lezyA vAnavyantarAH saMkhyeyaguNAH, tejolezyA vAnavyantaryo devyaH saMkhyeyaguNAH, kApotalezyA vAnavyantarA asaMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, kApotalezyA vAnavyantarAH saMkhyeyaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, tejolezyA jyotiSkAra saMkhyeyaguNAH, tejolezyA jyotiSkyaH saMkhyeyaguNAH // sU0 11 // visesAhiyA) kRSNalezyAvAle vizeSAdhika haiM (kAulessAo bhavaNavAsiNIo lakhejjaguNAo) kApotalezyAvAlI bhavanavAsinI deviyAM saMkhyAtaguNI haiM (nIla. lessAo visesaahiyaao| nIlalezyAvAlI vizeSAdhika haiM (kaNhalessao visesAhiyAo) kRSNalezyA vAlI vizeSAdhika haiM (teulessA vANamaMtarA asaMkhe. jjaguNA) tejolezyAvAle vAnavyantara asaMkhyAtaguNA haiM (teulessAo pANamaMtarIo saMkhajjaguNAo) tejolezyAvAlI vAnavyantarI deviyAM saMkhyAtaguNI haiM (kAulessA vANamaMtarA asaMkhajjaguNA) kApotalezyAvAle vAnavyantara asaMkhyAtaguNA haiM (nIlalessA visesAhiyA) nIlalezyA vAle vizeSAdhika hai| (kaNhalessA vilesAhiyA) kRSNalezyA vAle vizeSAdhika haiM (kAulessAo vANamaMtarIo saMkhejjazuNAo): kApotalezyA vAlI vAnavyantarI deviyAM saMkhyAtaguNI haiM (nIlaleslAo disesAhiyAo) nIlalezyA vAlI vizeSAdhika haiM (kaNhalessAo visesAhiyAo) kRSNalezyAvAlI vizeSAdhika haiM (teu. lessA joisiyA saMkhejjaguNA) tejolezyAvAle jyotiSka saMkhyAtaguNA haiM (teulessAo joisiNIo saMkhejjaguNAo) tejo lezyAvAlI jyotiSkadeviyAM saMkhyataguNI haiN| vizeSAdhi cha (kAulessAo bhavaNavAsiNIbho saMkhejjaguNAo) polasevANI navanavAsanA hakyiA sadhyAta cha (nIlalessAo visesAhiyAo) naasoshyaapaajii| vizeSAdhi (kaNhalessAo visesA hiyAo) 25vI vizeSAdhi2 (teulessA vANamaMtarA asaMkheujaguNA) telazyA pAna0ya-tara- AA yAtAya! che (teulessAo vANamaMtarIo saMkhejjaguNAo) vezyAvANI pAnarataza diyo sAtA cha (kADalessA vANamaMtarA asaMkhejjaguNA) ApAtazyAvANA vAnavyanta2 asa dhyAtamA cha (nIlalessA visesAhiyA) nIrA3zya vizeSAdhi cha (kaNhalessA. visesAhiyA) galezyAvANA viSA: 0 (kAulessAo vANamaMtarIo saMkhejjaguNAo) pAtavezyAvANI pAna0yanta hAvayAsamA cha (nIlalessAo visesAhiyAo) nIsoyANI vizeSAdhi4 cha (kaNhalessAA visesAhio) sayAjI vizeSAdhi4 cha (teulessA joisiyA saMkhejjaguNA) Amavar vAyoti04 sadhyAtagaeche (teulessAo joisiNIo sakhejjaguNAo) ane vALI tyatiSka devi saMkhyAtagaNuM che.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 11 manuSyAdi salaizyAlpavahutvanirUpaNam .133 ___TIkA-atha manuSyAdInAM salezyAnAmalpavahutvaM pratipAdayitumAha-'evaM maNussANa vi - appAbahugA bhANiyabyA' evam--pUrvoktarItyA paJcendriyatirazcAmiva manuSyANAmapi alpabahutvAni bhaNitavyAni kintu 'navaraM pacchimagaM appAbahugaM natthi' navaram-paJcendriyatiryagyonikApekSayA vizeSastu pazcimam-dazamamalpavahuvaM manuSyANAM nAsti-na saMbhavati se pAmanantatvAbhAvAta, tathA ca manuSyANAmanantatvAbhAve 'kApotalezyA stepAsanantagaNAH' iti bhaGgAsaMbhavo yodhyH| atha devAnAmalpaba hutvaM pratipAdayati-'eesi NaM bhaMte ! devANaM kaNha lessANa ya.z2Ava bukasvAna va kavare kayarehilo appA vA vahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu devAnAM kRSNalezyAnAM ca yAvat-nIlalezyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnAM padmalezyAnAM zuklalezyAnAzca madhye katare katarebhyo'lpA vA, bahukA vA, tulyA vA, vize'pAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'savvatthovA devA mukkalessA' sarvastokA devAH zuklalezyA bhavanti lAntakAdidevalokeSveva zuklezyAnAM sadbhAvAt, . TIkArtha-aba salezya manuSya AdikoM ke alpa bahutva kA pratipAdana kiyA jAtA hai paMcendriya tirthacoM ke samAna manuSyoM kA bhI alpa bahutva kahanA cAhie, kintu paMcendriya tiryacoM ke alpa bahutva se manuSyoM saMbaMdhI alpa bahutva meM vizeSatA yaha hai ki manuSyoM meM pichalA arthAtU dasavAM alpa bahutva nahIM hotA hai, kyoMki manuSyoM meM ananta saMkhyA saMbhava nahIM hai| manuSyoM meM anantasaMkhyA na hone ke kAraNa 'kApotalezyA vAle anantaguNA haiM yaha bhaMgasaMbhava nahIM hai| __ lezyA kI apekSA devoM kA alpabahutva pradarzita kiyA jAtA hai gautamasvAmI-bhagavan ! kRSNalezyA vAle yAvat zuklalezyA vAle devoM meM kona kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? / bhagavAn-he gautama ! saMgha se kama deva zuklalezyAvAle haiM, kyoM ki lAntaka Adi devalokoM meM hI zuklalezyA pAI jAtI hai| zuklalezyAvAloM kI apekSA 1 TakAtha-have salezya manuSya vigerenuM a5bahatva pratipAdana karAya che-paMcendriya tiyanA samAna mANasonuM paNa a5hatva kahevuM joIe. hindu paMcendriya tiryaMcanA alpabahuvathI manuSya sambandhI a5bahuvamAM vizeSatA e che ke manuSyamAM pAchaLanuM dazamuM ala5bahutva nathI thatuM, kemake manuSya mAM anaMtasaMkhyAne saMbhava nathI. manuSyamAM ananta na hovAne kAraNe kAtilezyAvALA anantagaNu che, A bhaMga asaMbhavita che. lezyAnI apekSAe TenuM a5hatva pradarzita karAya che* zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! kRSNalevAvALA yAvat zukalezyAvALA demAM ke nAthI 565, madhi4, tulya athavA vizeSAdhi4 cha 1 . zrI bhagavAna badhAthI ochA deva zukalezyAvALA che, kemake lAntaka Adi devalokamAM
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ premApanAsana tadapekSayA-'pamhalessA asaMkhejaguNA' padmaLezyA devA asaMkhyeyaguNA bhavanti, sanatkumAramAhendrabrahmalokakalpeSu padmalezyAnAM sadbhAvena tepAzca lAntakAdidevA'pekSayA'saMkhyeyaguNasvAta, tebhyo'pi-'kAulessA asaMkhejjaguNA' kApotalezyA devA asaMkhyeyaguNA bhavanti, bhavanavAsi vAnavyantaradeveghu sanatkumArAdi devebhyo'saMkhyAtaguNeSu kApotalezyAnAM saddhA. vaat| tadapekSayApi-'nIlalessA visesAhiyA' nIlalezyA devA vizepAdhikA bhavanti, pracuratarANAM bhavanavAsivAnavyantarrANAM nILalezyAyAH sadbhAyAt, tadapekSayA-'kaMNDalessA bisesAhiyA' kRSNalezyA devA vizeSAdhikA bhavanti, pracuratamAnAM devAnAM bhavanapativAnavyantarANAM kRSNAlezyAsadbhAvAta, tadapekSayApi-'teulessA saMkhejjaguNA' tejolezyAdevAH saMkhyeyaguNA bhavanti, bahUnAM bhavanavAsivAnavyantarANAM sarveSAM jyotiSkasaudharmezAnadevAnAM tejolezyAsadbhAvAt, atha devInAmalapavahutvaM sale zyAnAM prarUpayitumAhe-'eesi NaM bhaMte ! padmalezyAvAle deva asaMkhyAtaguNA adhika haiM, kyoMki sanatkumAra, mAhendra evaM brahmaloka kalpa meM padmalezyA hotI hai aura vahAM ke deva lAntaka Adi ke devoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiN| pAlezyA vAle devoM se kApotalezyA vAle deva asaMkhyAtaguNA adhika haiM, kyoM ki kAponalezyA bhavanavAsI tathA vAnavyantara devoM meM pAI jAtI hai isaliye ve unakI apekSA asaMkhyAtaguNA haiM ? unakI apekSA nIlalezyAvAle deva vizeSAdhika hai,kyoM ki bahuta-se bhavanavAsiyoM aura pAnavyantaroM meM nIlalezyA pAI jAtI hai / nIlalezyA vAle devoM kI apekSA kRSNalezyA vAle deva vizeSAdhika hote haiM, kyoM ki bhavanapati aura vAnavya ntaroM ke bahubhAga meM kRSNalezyA kA sadbhAva hai / inakI apekSA tejolezyAvAle deva saMkhyAtaguNA adhika haiM, kyoM ki bahuta-se bhavanavAsiyoM meM, vAnavyantaroM meM, saba jyotiSkoM meM tathA saudharma aura aizAna devoM meM tejolezyA kA sadbhAva he ja zukalezyA maLe che. zukalezyAvALAonI apekSAe padmazyAvALA deva asa khyAtagaNa adhika che, kemake sanakumAra, mahendra temaja brahmaloka kapamAM padmazyA hoya che ane tyAMnA deva lAnDaka AdinA devanI apekSAe asaMkhyAtagaNa che. padmavezyAvALA dethI kApatavALA deva asaMkhyAtagaNa adhika che. kemake kapilezyA bhavanavAsI tathA vanavyantara devemAM maLI Ave che, tethI teo temanI apekSAe asaMkhyAtagaNuM che temanI apekSAe nIlalezyAvALA deva vizeSAdhika che, kemake ghaNu badhA bhavanavAsiyA ane vAtavyantaramAM nIlalezyA maLI Ave che nI lalezyAvALA devenI apekSAe kuplekSAvALA deva vizeSAdhika che. kemake bhavanapati ane vAvyantanA bahu bhAgamAM kRSNalezyAne sadbhAva che. temanI apekSAe tene vezyAvALA deva saMkhyAtagaNuM adhika che. kemake ghaNu bhavanavAsiyamAM vanavyantaramAM. badhA tiSkAmAM tathA saudharma ene azAma svAmI tatazyAnA sadamA cha /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaMbodhinI TIkA pada 17 chu0 11 manuSyAdi salaizyAlpavahutvanirUpaNebh 133 devINaM kaNDa lessANaM jAva teulessANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyo vA tullA visesAhiyA vA?' hai bhadanta ! etAsAM khalu devInAM kRSNalezyAnAM yAvat 'nolaleM zyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnAJca madhye katarAH katarAbhyo devIbhyaH alpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA saMbhavanti, 'bhagavAnAha-goyamA' ! he gautama ! 'savvatthoMbA devIo kAulessAo' sarvastokA devyaH kApotalezyA bhavanti, katipayAnAM bhavanavAsi vAnavyantaradevInAM kApotalezyAyAH sadbhAvAta tebhyaH nIlalessAo visesAhiyAo' nIlalezyA devyo vizeSAdhikA bhavanti, pracurANAM bhavanavAsi vyantaradevInAM nIlalezyAyAH sadbhAvAta, tAbhyo'pi-'kaNhalessAo visesAhiyAoM' kRNNalezyAdevyo vizeSAdhikA bhavanti, prabhUtAnAM bhavanapati vAnavyantaradevInAM kRSNale zyAyAH saMbhavAta, tAbhyo'pi-'teulessAoM saMkhenaguNAo' tejole zyAdevyaH saMkhyeyaguNA bhavanti. jyotiSkasaudharmezAnadevInAmapi sarvAsAM tejolezyAyAH sadbhAvAt, tathA ca devInAM saudha. aba lezyA ke AdhAra para deviyoM ke alpa bahutva kA prarUpaNa kiyA jAtA hai gautamasvAmI-bhagavan ! kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA aura tejolezyA vAlI deviyoM meM kauna kisakI apekSA alla, bahuta, tulyaM athavA vizeSAdhika haiM? ___ bhagavAn-he gautama kApotalezyAvAlI deviyAM saba se kama haiM, kyoMki katipaya bhavanabAsI evaM vAlavyantara deviyoM meM hI kApotalezyA hotI hai| nIlalezyAvAlI deviyAM unale vizeSAdhika haiM, kyoM ki bahutasI bhavanavAsinI aura vyantarI deviyoM meM nIlalezyA pAI jAtI hai| nIlalelyA vAlI deviyoM kI apekSA kRSNalezyAvAlI deviyAM vizeSAdhika hai, kyoM ki bahuta-sI bhavanapati-vAnavyantara deviyoM meM kRSNalezyA kA sadbhAva hotA hai| kRSNalezyAvAlI deviyoM kI apekSA tejolezyAvAlI deviyAM saMkhyAtagunI jyAdA haiM, kyoM ki tejolezyA vAlI deviyAM saMkhyAtagunI jyAdA hai kiM tejolezyA sabhI jyotiSkideviyoM meM tathA saudharma-aizAnaMkalpa kI deviyoM have vezyAnA AdhAra para devIonA ala5mahatvanuM prarUpaNa karAya che gautama2vAmI-he bhagavana!kRSNalezyA, nIlezyA, kapilevA ane tene lezyAvALI vaivicAmAM ke kenI apekSAe, alpa, adhika, tulya, athavA vizeSAdhika che?, zrI bhagavAna-he gautama! kApatalezyAvALI devi badhAthI ochI che, keTalIka bhavanavAsI temaja vyarnacantara devi temanAthI vizeSAdhika che; kemake ghaNI badhI bhavanavAsinI ane antarI devAmAM nIlalezyA maLI Ave che. nIlalezyAvALI deviyenI apekSAe. kRSNalezyAvALI devi vizeSAdhika che kemake, ghaNuM bhavanapati vAnagrastara devimAM kRSNalezyAno sadUbhAva hoya che kRSNalezyAvALI keviyenI apekSAe tejalezyAvALI jevA saMkhyAta vadhAre che, kemake te jelezyA badhI tiSka vimAM tathA sIdharma, zAna
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM mApanAsa zAnAnteSveva kalpeSu saMbhavena paratastAsAmabhAvAt catasRNAmeva lezyAnAM saMbhavena tejozyAparyantamevAlpatvaM tAsAM pratipAditam atha devAnAM devInAJca lezyA viSayakamalpa bahutvamAha - 'eesi NaM bhaMte ! devANaM devINaya kaNhalessANaM jAva sukkalessANaM kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu - devAnAM devInAJca kRSNazyAnAM yAvat-nIlazyAnAM kApota lezyAnAM tejolezyAnAM padmalezyAnAM zuklalezyAnAM madhye katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'gomA !' he gautama ! 'savvatyovA devA sukkalessA' sarvastokA devAH zukla'lezyA bhavanti, tebhyaH - 'pamlessA asaMkhejjaguNA' padmalezyA devA asaMkhyeyaguNA bhavanti, tebhyo'pi - 'kAulessA asaMkhejjaguNA' kApotalezyA devA asaMkhyeyaguNA bhavanti, tebhyosu 'nIlalessA visesaH hiyA' nIlalezyA devA vizeSAdhikA bhavanti, tebhyo'pi - 'kaNDa lestA visesAhiyA' kRSNalezyAdevA vizeSAdhikA bhavanti, tebhyo'pi - ' kAulessAo meM pAI jAtI hai / deviyAM saudharma aura aizAna kalpoM taka hI utpanna hotI haiM, - Age nahIM, ataeva unameM prAraMbha kI cAra hI lezyAeM saMbhavita haiM / isI kAraNa tejolezyA paryanta hI unakA alpabahutva batalAyA hai / aba devoM aura deviyoM kA leiyAviSayaka alpabahutva batalAyA jAtA hai gautamasvAmI - he bhagavan ! kRSNaleiyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejo 'lezyA, padmalezyA aura zuklalezyAvAle devoM aura deviyoM meM kauna kisakI apekSA alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? hai| bhagavAn he gautama! zuklalezyA vAle deva saca se kama hai, padmalezyAvAle 'deva unakI apekSA asaMkhyAtaguNA haiM, padmalezyA vAloM kI apekSA kApota lezyA vAle deva asakhyAtaguNA haiM, kApota lezyAvAloM kI apekSA nolalezyA vAle deva vizeSAdhika haiM, nIlalezyAvAle devoM kI apekSA kRSNa lezyAvAle deva vishe"kalpanI devacemA maLI Ave che, tevA saudhama ane azana kA sudhI ja utpanna thAya che, mAgaLa nahI, tethI ja teomAM prArabhanI cAra ja lezyAnA sabhava che e kAraNathI tejolezyA pantamAM ja temanu apamahutva khatAvyuM che. - / / 2 have devA ane daiviyetu lezyA viSayaka apamahatva khatAvAya che-- zrI gautabhastrAbhI-De bhagavan ! SyasezyA, nIsasezyA, ativezyA, tejasezyA, padmalezya ane zukalallezyAvALA deveza ane vicAmAM keNu kAnI apekSAe alpa, adhika, tulya athavA vizeSAdhika che ? zrI bhagavAn ! zukalalezyAvALA deva badhAthI echA che, padmalezyAvALA deva temanI apekSAe asa khyAtagaNA che. ' padmalezyAvALAnI apekSAe kApAtalezyAvALA dhruva asakhyAtagaNA che, kApAtalezyAvALAonI apekSAe nIlalezyAvALA deva vizeSAdhika che,
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 10 11 manuSyAdi salezyAlpayatutvanirUpaNam 135 devIo saMkhejjaguNAo' kApotalezyA de-yo hi sakhyeyaguNA bhavanti, bhavanavAsi vAnavyantaranikAyAntargata devInAM kApotalezyAyAH sadbhAvAt tadanyatra debInAM, kApotalezyAyAH asaMbhavAt, tAbhyo'pi-'nalalerasAo visesAhiyAo' nIlalezyA devyo vizeSAdhikA bhavanni, tAbhyo'pi-'kAilessAo visesA hiyAno' kRSNalezyA devyo vizeSAdhikA bhavanni, tAbhyo'pi-'teulessA devA saMkhejjaguNA' tejolezyA devAH saMkhyeyazuNA bhavanti, katipayAnAM bhAnavAsi vAnavyantara NAM sarveSAM jyotiSkasaudharmazAnadevAnAM tejolezyAyA: sadbhAvAta, tebhyo'ti-teulessAmao devIo saMkhejjaguNAo' tejolezyA devyaH, saMkhyeyaguNA bhavanti, tAsAM tadapekSayA dvAtriMzadguNatvAt, atha bhavanapativipayamalpabahatvaM gautamaH pRcchati-'eesi NaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM devANaM kaNhalessANaM jaav| teulessANa ya SAdhika haiM / kRSNalezyAvAle devo kI apekSA kApota lezyAvAlI deviyAM saMkhyAtaguNI haiM, kyo ki bhavanavAsI aura vAnavyantara nikAya ke antargata deviyoM meM kApotalezyA pAI jAtI hai, anyatra deviyoM meM kApotalezyA kA saMbhava nahIM hai| kApotalelyA vAlI deviyoM kI apekSA nIlalezyAvAlI deviyAM vizeSAdhika haiM / nIlalezyAvAlI deviyoM se kRSNalezyAvAlI deviyAM vizeSAdhika haiN| kRSNalezyAvAlI deviyoM kI apekSA tejolezyAvAle deva saMkhyAtaguNA adhika haiM, kyoMki kucha bhavanavAsI tathA dAnavyantara devoM meM, sabhI jyotiSka devoM meM evaM saudharma aura IzAna devoM meM tejolezyA pAI jAtI hai| tejolezyA vAle devoM kI apekSA tejolezyA dAlI deviyAM saMkhyAtaguNI adhika haiM kyoki deviyAM devoM kI apekSA yattIsagunI aura battIsa adhika hotI haiN| bhavanapati viSayaka alpacahatva kA nirUpaNa karate haiM* gautamasvAmI-he bhagavan ! ina kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA aura nIlalezyAvALA devenI apekSAe kRSNalevALA deva vizeSAdhika che. kRSNalezyAvALA devAnI apekSAe kAtilezyAvALI devi saMkhyAta gaNI che, kemake bhavanavAsI ane vAvyantara nikAyanA antargata deviyomAM kapilezvA maLI Ave che, anyatra viyomAM kApatalezyAne saMbhava nathI kApalekSAvALI deviyenI apekSAe nIlezyAvALI reviye vizeSAdhika che. nIlalezyAvALI vicothI kRSNalezAvALI devi vizeSAdhika che. kRSNalezyAvALI deviyenI apekSAe te je pAvALA deva sa . pAtagaNa adhika che, kemake, thoDA bhavanavAsI tathA vanavyantara de mA badhA tika dema temaja saudharma ane IzAna devamAM te jele maLI Ave che. tejalezyAvALA devenI apekSAe te jovezyAvALI devo saMkhyAtagaNa adhika che, kemake devi devenI apekSAe batrIsagaNI ane batrIsa adhika hoya che. bhavanapati viSayaka alpamahatva nirUpaNa kare chezrI gautamasvAmI- he bhagavan ! A kuNuMlezyA, nIlalezyA, kApatalezyA ane tene
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 prabhAvamA kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu bhavanavAsinAM devAnAM kRSNalezyAnAM yAvat-nIlalezyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnAzca madhye katare katarebhyo'lpA vA bahukA kA tulyA vA vizepAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! he gautama ! 'savvatthovA bhavaNavAsI devA teulessA sarvastokA bhavanavAsino devA stejolezyA bhavanti mahInAmeva tejolezyAsaMbhavena tepAJcAlpatvAta, tadapekSayA-'kAulessA asaMkhejaguNA' kApotalezyA bhavanavAsino devA asaMkhyeyaguNA bhavanti, atizayapracugaNAM bhavanavAsinA kApotalezyAyAH saMbhavAt, tebhyo'pi-'nIlalessA visesAhiyA' nIlalezyA bhavanavAsino devA vizeSAdhikA bhavanti, atipracuratarANAM bhavanavAsinAM nIlalezyAyA sadbhAvAt, tebhyo'pi-'kaNhaleslA visesAhiyA' kRSNalezyA bhavanavAsino devA vizeSAdhikA bhavanti, atipracuratamAnAM bhavanavA sinAM kRSNalezyAyAH sadbhAvAn, atha bhavanapati devIviSayamalpabahutvaM prarUpayitumAha-'eesi NaM bhaMte ! bhavaNavAsiNINaM tejolelyA vAle bhavanavAsI devoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? bhagavAn-he gautama ! tejolezyA vAle bhavanavAsi deva saba se kama haiM, kyoMki vaha maharSikoM meM hI pAI jAtI hai aura mahAdhika bhavanavAsI apekSAkRta kama hI hote haiM / tejolezyA vAle bhavanavAsI devoM kI apekSA kApotalezyA vAle bhavanavAsI deva asaMkhyAtaguNe hote haiM, kyoMki kApotalezyA vAle bhavanavAsI deva bahuta adhika hote haiM ! kApotalezyA vAle devoM kI apekSA nIlalezyA vAle deva vizeSAdhika haiM, kyoMki nIlalezyA atipracura bhavanavAsI devoM meM pAI jAtI hai| nIlalezyA vAloM ko apekSA kRSNalezyA vAle bhavanavAsI deva vizeSAdhika hote haiM, kyoMki kRSNalezyA aura bhI adhika bhavanavAsiyoM meM hotI hai| aba bhavanapati deviyoM saMbaMdhI alpabaddhatva kA pratipAdana kiyA jAtA hai...gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalezyA, nolalezyA, kApotalezyA aura lezyAvALA bhavanavAsI devAmAM keNa kenAthI alapa, adhika, tulya athavA vizeSa dhika che? * zrI bhagavAna-he gautama ! tejalezyAvALA bhavanavAsI deva badhAthI ochA che, kemake te mahadhikamAM maLI Ave che ane maharthika bhavanavAsInI apekSAkRta ochA ja che. tejalezyAvALA bhavanavAsI devAnI apekSAe kApatalezyAvALA bhavanavAsI deva asa khyAtagaNuM hoya che. kemake kAtilezyAvALA bhavanavAsI deva ghaNuM avika hoya che. kApatalezyAvALA devanI apekSAe nIlalezvAvALA deva vizeSAdhika che, kemake nIlarlA atipracura bhavanavAsI rema maLI Ave che. nilalezyAvALAonI apekSA kRSNalezyAvALI bhavanapatideva vizeSAdhika hoya che, kemake kRSNale temanAthI adhika bhavanavAsiyAmAM hoya che have bhavanapati devi saMbaMdhI a5-bahatvanuM pratipAdana karAya che
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 11 manuSyAdi salezyAlpavahutvanirUpaNam devINaM kaNhalessANaM jAya teulessANaM kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visasAhiyA vA ?' he bhadanta ! etAsAM khala bhavanavAsinInAM devInAM kRSNalezyAnAM yAvatnIlalezyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnAzca madhye katarAH katarAbhyo'lpA vA bahukA vA mulyA vA vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'evaM ceva' evaJcaivabhavanavAsinAM devAnAmiva tad devInAmapi kRSNAdi tejolezyAntAnAmalpavahutvamavaseyam, ___ atha bhavanavAsi devadevInAmalpavahutvamAha-'eesi NaM bhaMte ! bhavaNavAsiNINaM devANaM devINa ya kAhalessANaM jAva teulessANa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?' he bhadanta ! etepAM khalu bhavanavAsinAM devAnAM devInAJca kRSNalezyAnAM yAvat-nIkalezyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnAJca madhye katare katarebhyo'lpA vA bahu kA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'savvatthovA tejolezyA vAlI bhavanavAsinI devioM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiN| bhagavAn-he gautama ! isI prakAra, arthAt jaise kRSNalezyA se lekara tejolejhyA paryanta bhavanavAsI devoM kA alpabahutva kahA hai, vaisA hI unakI deviyoM kA bhI alpabahutva kahalenA cAhie ! ___ ava bhavanavAsI devoM aura deviyoM kA lezyAviSayaka sammilita alpabahutva kahA jAtA hai___ gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA aura tejolezyA vAle bhavanavAsI devoM aura deviyoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? / bhagavAn-he gautama ! tejolezyA vAle bhavanavAsI deva saba se kama haiN| kyoMki mahAna Rddhi ke dhAraka bhavanavAsI devoM meM hI tejolezyA pAI jAtI hai zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalezyA, nalalezyA, kApatalezyA ane tejalezyAvALI bhavanavAsinI devimAM koNa konAthI alpa, adhika, tulya agara vizeSAdhika che? zrI bhagavAna-he gautama ! e prakAre arthAt jema kRSNalezyAthI laIne tejalezyA paryanta bhavanavAsI devenuM alpa, bahutva kahyuM che, tevuM ja temanI deviyenuM paNa alpabahutva kahI devuM joIe. have bhavanavAsI de ane deviyenuM lezyA viSayaka saMmmilita alpabaddhatva 4Aya cha zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalezyA, nIlalezyA, kApatalezyA ane tejalezyAvALA bhavanavAsI che ane devimAM ke kenAthI alpa, adhika, tulyavA vizeSAdhika che? zrI bhagavAna - gautama! tejalezyAvALA bhavanavAsa deva badhAthI ochA che, kemake pra0 10
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajApanA bhavaNavAsI devA teulessA',sarvastokA bhavanavAsino devA stejolezyA bhavanti, mahInAmena bhavanavAsidevAnAM tejolezyAkatyAt tepAJcAlpatvAt, tebhyaH-'bhavaNavAsiNIo teulessAo seMkhejjaguNAo" bhavanavAsinyastejolezyA devyaH saMkhyeyaguNA bhavanti, devApekSayA devInAM 'sAmAnyena pratinikAya dvAtriMzadguNatvAt saMkhyeyaguNatva bodhyam, tadapekSayA-'kAulessA bhavaNavAsINo asakhejjaguNA' kApotalezyA bhavanavAsino devA asaMkhyeyaguNAH bhavanti, tebhyo'pi-'nIlalesA visesAhiyA' nIlalezyA bhavanavAsino devA vizeSAdhikA bhavanti, tadupekSayA'pi-'kaNhalessA visesAhiyA' kRSNalezyA bhavanavAsino devA vizeSAdhikA bhavanti, tebhyo'pi-'kAulessA bhavaNavAsiNIo devIo saMkhejjaguNAo' kApotalezyA bhavanavAsinyodevyaH saMkhyeyaguNA bhavanti, tAbhyaH-'nIlalessAo visesAhiyAo' nIlalezyA bhavanavAsinyo devyo vizeSAdhikA bhavanti, tAbhyo'pi-'kaNhalessAo visesAhiyAo' kRSNalezyA bhavanavAsinyo devyo vizeSAdhikA bhavanti, 'evaM vANamaMtarANaM tinneva - aura aise mahardika deva kama hI hote haiN| tejolezyA vAle bhavanavAsI devoM kI apekSA tejolezyA vAlI bhavanavAsinI deviyAM saMkhyAtagunI haiM, kyoMki pratyeka ' 'nikAya meM devoM kI apekSA deviyAM battIsagunI aura battIsa adhika hotI haiN| unakI apekSA kApolalezyA vAle bhavanavAsI asaMkhyAtaguNe adhika hote haiN| kApotalezyA vAloM kI apekSA nIlalezyA vAle bhavanavAsI deva vizeSAdhika haiN| nIlalezyA vAloM se kRSNalezyA vAle bhavanavAsI deva vizeSAdhika haiN| kRSNalezyAvAle avanavAsI devoM kI apekSA kApotalezyA vAlI bhavanavAsinI deviyAM saMkhyAtagunI adhika haiN| unakI apekSA nIlalezyA vAlI bhavanavAsinI . deviyAM vizeSAdhika haiN| unakI apekSA kRSNalezyA vAlI bhavanavAsinI deviyA~ 'vizeSAdhika hotI haiN| --- bhavanavAsiyoM ke alpabahutva ke samAna vAnavyantara devoM ke tInoM prakAra mahAnachaddhinA dhAraka bhavanavAsI devemAM ja tejalezyA maLe ane AvA maharthika deva ochA ja hoya che, tejalezyAvALA bhavanavAsI devenI apekSAe te lezyAvALI bhavana vAsinI devi saMkhyAtagaNI che, kemake pratyeka nikAyamAM devanI apekSAe devayA batrIsagaNI ane batrIsa adhika hoya che. temanI apekSAe kAtilezyAvALA bhavanavAsI asaMkhyAtagaNa adhika hoya che. kApatalezyAvALAonI apekSAe nIlalezyAvALA bhavanavAsI deva vizeSAdhika che. nIlezmAvALAthI kRSNalezyAvALA vanavAsI deva vizeSAdhika che. kulezyAvALA bhavanavAsI devAnI apekSAe kAtilezyAvALI bhavanavAsinI dIva saMkhyAtagaNa adhika che. temanI apekSAe nIlalezyAvALI bhavanavAsinI deliyA vizeSAdhika che. emanI apekSAe kRSNalezyAvALI vanavAsinI devi vizeSAdhika che. vAvanapatinA a5mahuvanI samAna vAnabhyA2 devAnA traNa praka8 *
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyavaudhinI TIkA pada 17 sU0 11 manuSyAdi salaizyAlpavahutvanirUpaNam appA bahuyA jaheva bhavaNavAsiNaM taheva bhANiyavvA' evam-bhavanapatyuktarItyA vAnavyantarANAM. devAnAmapi trINyeva-vAnavyantaradeva-taddevI-tadevadevI viSayANi caturlezyA sambandhIni alpabahutvAni yathaiva bhavanavAsinAM bhaNitavyAni tathaiva bhaNitavyAni-vaktavyAni, gautamaH pRcchati-'eesi NaM bhaMte ! joisiyANaM devANaM devINa ya teulessANaM kayare kayarehito appA vA vahuyA vA, tullA vA visesAhiyA vA !' he bhadanta ! eteSAM khalu jyotiSkANAM devAnAM devInAM ca tejolezyAnAM madhye katare katarebhyo'lpAvA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'savvatthovA joisiyA devA teu. lessA' sarvastokA jyotiSkAdevA stejolezyA bhavanti, tebhyo'pi-'joisiNIyo devIo teulessAo saMkhejjaguNAbho' jyotipkyo devya stejolezyAH saMkhyeyaguNA bhavanti, tathA ca jyotiSkadevaviSaye ekameva alpavahutvaM pratipAditaM jyotiSkanikAye tejolezyA vyatirekeNa lezyAntarAsaMbhavAt pRthagdevIviSayamalapabahutvaM noktam, gautamaH pRcchati-'eeNi NaM ke arthAt vAnavyantara devAM kA, unakI deviyAM kA tathA devoM aura deviyoM kA, alpabahutva cAroM lezyAoM ke saMbaMdha meM samajhalene caahie| * zrIgautamasvAlI-he bhagavan ! ina tejolezyA vAle jyotiSka devoM aura deviyoM meM kauna kisase alpa, bahuta, mulya yA vizeSAdhika hai ? / , zrIbhagavAn-he gautama ! tejolezyA bAle jyotiSaka deva saba se kama hai| tejolezyA vAlI jyotiSka deviyAM unase saMkhyAtaguNI haiN| - jyotiSka devoM ke saMbaMdha meM yahAM eka alpabahutva kA hI pratipAdana kiyA gayA hai, kyoMki isa nikAya meM eka mAtra tejolezyA hI hotI hai, koI , anya lezyA nahIM hotI / isI kAraNa deva aura deviyoM kA pRthak-pRthak alpaSatva bhI nahIM kahA hai| zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! tejolelyA, pAlezyA aura zuklalezyA vAle vanavyantara denA, temanI deviyonA tathA de ane deviyenA alpaLahatva cAre lezyAonA sambanyamAM samajI levA joIe. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! A telezyAvALA tiSka deva ane devAmAM keNa kenAthI alpa, adhika, tulya agara vizeSAdhika che? - zrI bhagavAna -he gautama ! te levALA tiSka deva badhAthI ochA che, te lezyAvALI jetiSka keviye temanAthI saMkhyAtagaNI che. tiSka denA sambandhamAM ahIM eka a5mahatvanuM ja pratipAdana karAyeluM che, kemake A nikAyamAM eka mAtra te jetezyA ja hoya che, keI anya lezyA nathI detI. e kAraNathI deva ane deviyenuM pRthapha pRthapha alpaAhutva paNa nathI kahevAyuM. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! telezyA, palezyA ane zukalezyAvALA vimAnika
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradhApanAstra bhaMte ! vemANiyANaM devANaM teulessANaM pamhalessANaM sukkalessANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu caimAnikAnAM tejolezyAnAM padmalezyAnAM zuklalezyAnAJca madhye katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? bhagavAnAi-goyamA !' he gautama ! 'savvatthovA vemANiyA devA sukkalessA, pamhalessA asaMkhejjaguNA' sarvastokA vaimAnikA devAH zuklalezyA bhavanti, lAntakAdi devAnAmeva zuklalezyAsadbhAvAt teSAJcotkarpaNApi zreNyasaMkhyeyabhAgagatapradezarAzimAnatvAt tadapekSayA-'pamhalessA asaMkhejjaguNA' padmalezyA vaimAnikA devA asaM. khyeyaguNA bhavanti, sanatkumAramAhendrabrahmalokakalpavAsinAM sarvepAmapi devAnAM padamalezyA sadbhAvAt, tadapekSayA-'teulessA asaMkhenaguNA' tejolezyA vaimAnikA asaMkhyeyaguNA bhavanti, saudharmezAnadevAnAM tenolezyAsadbhAvena asaMkhyeyaguNatvaM saM mavati, devInAca saudharmezAnakalpayoreva sattvena tatra kevalAyA stejolezyAH saMbhavAt lezyAntarAbhAvena tadviSayaka malpavahutvaM noktam ataeva vaimAnikadevadevIviSayakamalpavahutvamAha-eesi gaM vaimAnika devoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? / - bhagavAn-he gautama ! zuklalezyA vAle vaimAnika deva saba se kama hai, kyoMki lAntaka Adi devoM meM hI zuklalezyA hotI hai aura ve utkRSTa bhI zreNI ke asaMkhyAta veM bhAga meM rahe hue pradezoM kI rAzi ke barAvara hote haiM / unakI apekSA padmalezyA vAle vaimAnika deva asaMkhyAtaguNe hote haiM, kyoki sanatkumAra, mAhendra aura brahmaloka nAlaka kalpoM ke sabhI devoM meM padmalezyA pAI jAtI hai| padmalezyA vAle devoM kI apekSA tejolezyA vAle vaimAnika deva asaMkhyAtaguNe haiM, kyoMki saudharma aura IzAna devaloka ke devoM meM tejolezyA hotI hai aura isa kAraNa ve asaMkhyAtaguNe haiN| vaimAnika deviyAM saudharma aura IzAna kalpa meM hI hotI haiN| unameM eka tejolezyA hI pAI jAtI hai, dUsarI koI lezyA nahIM hotii| ataeva taviSayaka alpabahatva nahIM kahA hai| devamAM koNa konAthI alpa, adhika, tulya athavA vizeSAdhika che? ('' zrI bhagavAna he gautama ! zukalezyAvALA vaimAnikadeva badhAthI ochA che, kemake lAntaka Adi devemAM ja zukalezyA bane che ane te utkRSTa paNa zreNInA asaMkhyAmAM bhAgamAM rahelA pradezanI rAzinA barAbara hoya che. temanI apekSAe pAlezyAvALA vimAnikadeva asaMkhyAtagaNuM hoya che, kemake sanaskumAra mahendra ane brahmaloka nAmaka ka9pAnA badhA devAmAM paDyUlezyA maLI Ave che. palezyAvALA devenI apekSAe tejalezyAvALa! vaimAnikadeva asaMkhyAtagaNu che. kemake saudharma ane IzAna devalokanA devAmAM tejasthA hoya che ane e kAraNe teo asaMkhyAtagaNuM che. vaimAnika devi saudharma ane IzAna kalpamAM ja hoya che, temAM eka tejalezyA ja maLI Ave che, bIjI kaI vaizyA nayA 'hetI. tethI ja taddaviSayaka alpAhatva nathI kahyuM,
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyayodhinI TIkA pada 17 sU0 11 manuSyAdi salaizyAlpavahutvanirUpaNam 46 bhaMte ! vemANiyANaM devANaM devINaya teulessANaM pamhasukkalessANa a kayare kayare hito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu vaimAnikAnAM devAnAM devInAzca tejolezyAnAM padmalezyAnAM zuklalezyAnAM ca madhye kAre katarebhyo'lpA vA' bahukA vA tulyA vA vizepAdhikA vA bhavanti ? agavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'sabathovA vemANiyA devA sukkalessA' sarvastojhA vaimAnikAdevAH zuklalezyA bhavanti, tebhya:-'pamhalessA asaMkhejjaguNA' padayalezyA vaimAnikA asaMkhyeyazuNA bhavanti, tebhyo'pi-'teulessA asaMkhejaguNA' tejolezyA vaimAnikA asaMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA pi-'teulessAo vemANiNIo devIo saMkhejjaguNA bho' tejolezyA vaimAnikyo devyaH saMkhyeyaguNA bhavanti, devApekSayA-devInAM dvAtriMzadguNAdhikatvAt tadapekSayA-'teulessA bhavaNavAsI devA asaMkhejaguNA' tejolezyA avanavAsino devA asaMkhyeyaguNA bhavanti, tebhyaH-'teulessAgo bhavaNavAsI devIo saMkhejjaguNAo' tejolezyA bhavanavAsidevyaH ' aba vaimAnika devoM aura deviyoM kA lezyAoM ke AdhAra se alpa vahutva kahate haiM. gautamasvAmI-he bhagavan ! ina tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA vAle vaimAnika devoM aura deviyoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vize. SAdhika haiN| ___ bhagavAn-hai gautama ! saba se kasa vaimAnika deva zuklalezyA vAle haiM, unase asaMkhyAtaguNA vaimAnikadeva pAlezyA vAle haiM, pajhAlelyA bAloM se asaMkhyAtaguNA vaimAnikadeva tejolezyAvAle haiM, unakI apekSA saMkhyAnaguNI tejo. lezyAvAlI vaimAnikadeviyAM haiM, kyoM ki devoM kI apekSA deviyAM battIsaguNI aura battIsa adhika hotI haiM / tejolezyAvAlI vaimAnika deviyoM kI apekSA tejolezyA vAle bhavanavAsI deva asaMkhyAtaguNA haiN| unakI apekSA tejolezyA vAlI bhavanavAsinI deviyAM saMkhyAtagunI haiM / unakI apekSA kApotalezyAvAle have vimAnika ane vinuM vezyAonA AdhAra para alpamahuvanuM prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! A tejalezyA, pAlezyA ane zukalezyAvALA vaimAnika deva ane devimAM keNa kenAthI a5, adhika, tulya agara vizeSAdhika che? ' zrI bhagavAna-he gautama ! badhAthI ochA vaimAnika deva zukalezyAvALA che, temanAthI asaMkhyAtagaNu vaimAnikadeva palezyAvALA che, palezyAvALAethI asaMkhyAtagaNI mAnideva tejalezyAvALA che, temanI apekSAe saMkhyAtagaNa tejalezyAvALI vaimAnika devi che, kemake devenI apekSAe devi batrIsagaNuM ane batrIsa adhika hoya che. tejalezyAvALI vaimAnika deviyenI apekSAe te jelezyAvALA vanavAsI deva asaMkhyAtagaNA
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 ___prApamAna saMkhyeyaguNA bhavanti, tAbhyo'pi- kAulessA bhavaNavAsI asaMkhejjaguNA' kApotalezyA bhavanavAsino devA asaMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA-'nIlalessA visesAdiyA nIlalezyA bhavanavAsino devA vizepAdhikA bhavanti, tadapekSayA-'kaNhalessA visesAhiyA' kRSNalezyA bhavanavAsino devA vizeSAdhikA bhavanti, tadapekSayA-'kAulessIo bhavaNavAsiNIo saMkhejjaguNAo' kApotalezyA bhavanavAsinyo devyaH saMkhyeyaguNA bhavanti, tAbhyaH-'nIla lessAo visesAhiyAo' nIlalezyA bhavanavAsinyo devyo vizeSAdhikA bhavanti, tAbhyo'pi-'kaNhalehasAo visesAhiyAo' kRSNalezyA bhavanavAsinyo devyo vizepAdhikA bhavanti, tadapekSayA-'teulessA vANamaMjarA saMkhejjaguNA' tejolezyA vAnavyantarAdevAH saMkhyeyaguNA bhavanti, tebhyo'pi -'teulessAo vANamaMtarItho saMkhejjaguNAo' tejolezyA vAnavyantoM devyaH saMkhyeyaguNA bhavanti, ladapekSayA-'kAulessA vANamaMtarA asaMkhejjaguNA' kApotalezyA vAnapantarA devAH asaMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA-'nIlalessA visesAhiyA' nIlalezyA vAnavyantarA devA vizeSAdhikA bhavanti, tadApekSayA-kaNhalessA visesAhiyA' kRSNalezyA sadanavAsIdeva asaMkhyAtaguNe hote haiN| kApotalezyA vAle bhavanapati devoM kI apekSA nIlalezyAvAle bhavanavAsI deva vizeSAdhika hai| nIlalezyAvAle bhavanavAsI devoM kI apekSA kRSNalezyAvAle bhavanavAlI deva vizeSAdhika haiN| unakI apekSA kApotalezyAvAlI bhavanavAsinI deviyAM saMkhyAtazuNI haiM, unase nIlalezyAvAlI bhavanavAsinI deviyAM vizeSAdhika haiN| unakI apekSA kRSNalezyAcAlI bhavanavAsinI deviyAM vizeSAdhika haiM / unale tejolezmA vAle vAnavyantara asaMkhyAlaguNA haiM, unakI apekSA lejolezyAvAlI dhAnavyantariyAM saMkhyAta. guNI haiN| unakI apekSA kApotalelyAyAle vAmanyantara asaMkhyAtaguNA haiM / unase nIlalezyAvAle vAnavyantara deva vizeSAdhika hai, nIlalemAvAle vAnavyantaroM kI apekSA kRSNalezyA vAle dhAnavyantaradeva vizeSAdhika haiN| unakI apekSA kApota: che. temanI apekSAe tejalezyAvALI bhavanavAsinI devI sakhyAtagaNI che. temanI apekSAe kAtilezyAvALA bhavanavAsI deva asaMkhyAtagaNI hoya che. kAtilezyAvALA bhavanavAsI devenI apekSAe nIlezyAvALA bhavanavAsI, deva vizeSAdhika nIlezyAvALA bhavanavAsI devenI apekSAe kRSNalezyAvALA bhavanavAsI deva vizeSAdhika che. temanI apekSAe kAtilezyAvALI bhavanavAsinI devi saMkhyAtagaNI che. temanAthI nIlalezyA vALI bhavanavAsinI devIo vizeSAdhika che. temanI apekSAe kuNalezyAvALI vanavA sinI devi vizeSAdhika che. temanAthI tene vezyAvALA vAnagnantara de saMkhyAtagaNa che, temanI apekSAe te jalezyAvALI vAnavyaktari saMkhyAtagaNI che. temanI apekSAo kApatalezyAvALA vAvyatara asaMkhyAtagaNe che, temanAthI nIlalezyAvALI vAna* deva vizeSAdhika che. nIlalezyAvALA vAtavyantaranI apekSAe kuSNalezyAvALA vanavyakta
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ atesodhinI TIkA pada 17 0 13 jIvAdi salaizyAtpabahutvanirUpaNam 143 mAnavyantarA devAH vizeSAdhikA bhavanti, tadapekSayA - 'kAulessA vANamaMtarA saMkhejjaguNA' kApotalezyA vaanvyntr| devA: saMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA - 'nIlaDessAo visesAhiyAo' nIlalezyA vAnavyantaryo vizeSAdhikA bhavanti, tAbhyo'pi 'kaNhalessA visesAhiyA' kRSNalezyA vAnavyantarA devA vizeSAdhikA bhavanti, tadapekSayA - 'teulessA joisiyA saMkhejjaguNA' tejolezyA jyotiSahAdevA: saMkhyeyaguNA bhavanti, tadapekSayA'pi - 'teulessAo joisiNIo saMkhijjaguNAo' tejolezyA jyotiSyaco devyaH saMkhayaMguNA bhavanti ityarthaH // 11 // // jIvAdi salezyAlpabahusvavaktavyatA // 0 mUlam - eesi NaM bhaMte ! jIvANaM kaNhalessANaM jAva sukkalessANa ya kare karehiMto apaTTiyA vA mahar3iyA vA ? goyamA ! kaNhalesa se hiMto nIlalessA mahar3iyA, nIlalessehiMto kAulessA mahaDiyA, evaM kAulessehiMto teulessA mahiDDiyA, teulessehiMto pahalessA mahaDDIyA, emhalesse hiMto sukkalessA mahaDDiyA, savvaSpaDiyA jIvA kaNhalessA savvamahaDDiyA sukalessA, eesi NaM bhaMte! neraiyANaM kaNhalessANaM nIlalessANaM kAulessANa ya kayare kayarehiMto aDDiyA vA mahaDDiyA vA ? goyamA ! kavhalessehiMto nIlalessA nahaDiyA, nIlalessehiMto kAulessA mahaDDiyA, savva paDDiyA neraiyA kaNhalessA, savvamahiDDiyA 'neraiyA kAulessA, eesi NaM bhaMte! tirikkhavoNiyANaM kaNhalessANaM jAva sukkalessANa ya kayare kayarehiMto appaTTiyA vA, mahaTTiyA vA ? goyamA ! jahA jIvANaM, eesi NaM bhaMte! egidiyatirikkhajoNiyANaM kaNhaleslANa ya jAva teulessANa ya kayare kayarehiMto apar3iyA vA lezyAvAlI vAnavyantara deviyAM saMkhyAtaguNI haiN| unakI apekSA nIlalezyAvAlI vAnavyantaradeviyAM vizeSAdhika haiN| unase kRSNaleipAvAlI vAnavyantara deviyAM vizeSAdhika / unase tejolezyAvAle jyotiSkadeva saMkhyAtaguNA haiM aura unakI apekSA bhI tejolezyA vAlI jyotiSka deviyAM saMkhyAtaguNI hai| deva vizeSAdhika che, temanI apekSAe kApAtalezyAvALI vAnabhyantara daiviye| sa MkhyAtagaNI che. temanI apekSAe nIlalezyAvALI vAnabhyantara daiviye vizeSAdhika che. temanAthI kRSNalezyAvALI vAnabhyantara deviyA vizeSAdhika che. temanAthI teolezyAvALA jyAtiSTha deva sakhyAtagaNA che ane temanI apekSAe paNa teolezyAvALI jayetika daiviye makhyAtagaNI che.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 tare mahAi vA ? goyamA ! kahalessehiMto egidiyatirikkhajoNiyA nIlalessA mahaDDiyA, nIlale sehiMto tirikkhajoNiyA kAulessA mahar3iyA, kAulessehiMto teulessA mahaDiyA, savcatpaDDiyA egiMdiyatirikkhajoNiyA kaNhalessA, savvamahaDiyA teulessA, evaM puDhacikAiyANa vi evaM eeNaM abhilAveNaM jahetra lessAo bhAviyAo taheva neyavvaM - jAva caDariMdiyA, paMcidiyatirikkhajoNiyANaM tirikkhajoNiNINaM saMmucchi mANaM ganbhavatiyANa ya savvesiM bhANiyavvaM jAva appaDDiyA vemA - NiyA devA teulessA, savvamahar3iyA vemANiyA sukkalessA, keI bhati caDavIsaM daMDaNaM iDI bhANiyavvA // sU0 12 // // bIo uddesao samatto // chAyA - eteSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kRSNalezyAnAM yAvat zuklalezyAnAzca katare katarebhyo'lparddhikA vA mahaddhikA vA ? gautama ! kRSNalezyebhyo nIlalezyA maharddhikAH, nIlazyebhyaH kApotalezyA maharddhikAH, evaM kApotalezyebhya stejolezyA maharddhikAH, lezyA aura Rddhi zabdArtha - (eesi NaM bhaMte ! jIvANaM kaNhalessANaM jAva sukkalessANaM ) hai bhagavan ! ina kRSNalezyA vAle yAvat zuklalezyA vAle jIvoM meM (kamare kayarehito) kauna kisase (aDDiyA vA mahaDDiyA vA ?) alpa, Rddhi vAle athavA mahAna Rddhi vAle haiM ? (goyamA ! kaNhalessehito) he gautama ! kRSNalezyAvAloM se (nIlalessA haDDiyA ) nIlalezyA vAle mahArdhika haiM (nIlalessehiMto kA u dear mahar3iyA) nIlalezyAvAloM se kApotalezyA vAle maharSika haiM (evaM kAusehato te lessA mahar3iyA) isI prakAra kApotalezyA vAloM se tejolezyA vAle maharSika haiM ? (tejlessehiMto pamhalessA mahaDDiyA ) tejolezyA vAloM se lezyA ane Rddhi zabdArtha-(eesiNaM bhaMte ! jIvANaM kaNhalessANaM jAva sukkalessANaM) he bhagavan ! A pRRSNusezyAvAjA yAvat zumsalezyAvANA lavobhAM ( kayare kayarehiMto ) Ayu anAthI (appa DhiyA vA mahaiDhiyA vA 1) sahayaRddhivANA athavA mahAnuRddhivANA che ? (goyamA ! kaNhalesse hiMto) he gItabha ! RSNujhezyAvANAthI (nIlalessA mahaDUDhiyA ) nIsasezzavANI bhaDudhi4 che (nIlalessehiMto kAulessA mahaDUDhiyA ) nIsasezyAvANAmAthI apotadvezyAvANI bhaDudhi4 che (evaM kAulessehiMto teulessA mahaddiyA) se amare bhayotazyAvANAo ! 42 ** "
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI kA pada 1750 12 jIvAdi salaizyAlpavahutvanirUpaNam 145 tejolezyebhyaH padmalezyA mahaddhikAH, padmalezyebhyaH zuklalezyA mahaddhikAH, sarvAlparddhikA jIvAH kRSNale zyAH, sarvamaharddhikAH zuklalezyAH, eteSAM khalu bhadanta ! nairayikANAM kRSNachezyAnAM nIlalezyAnAM kApotalezyAnAJca katare katarebhyo'lparddhikA vA mahardikA vA ? gautama ! kRSNalezyebhyo nIlalezyA maharddhikAH, nIlalezyebhyaH kApotalezyA maharddhikAH, sarvAlpardhikA nairayikAH kRSNalezyAH, sarvamahardikA nairayikAH kApotalezyAH, eteSAM khalu bhadanta ! tiryagyonikAno kRpNalezyAnAM yAvat zuklalezyAnAM ca katare katarebhyo'lpaddhikA vA, padmalezyAvAle maharSika haiM (pamhalessahiMto sukkaleslA mahaDiyA) padmalezyA vAloM se zuklalezyA bAle mahardhika haiM (savvappaDiyA jIvA kaNhalessA) saba se kama Rddhi vAle kRSNalezyA vAle jIva haiM (savva mahaDDiyA sukalessA) sabase mahadhika zuklalezyA vAle jIva haiN| ___ (eesi NaM bhaMte ! neraiyANaM kaNhalessANaM nIlalessANaM kAulessANa ya) he bhagavan ! ina kRSNalezyA, nIlalezyA aura kApotalezyA vAle nArako meM (kayare kayarehito) kaula kisase (appaDiyA vA mahaDiyA vA ?) alpa RddhivAle aura mahAn Rddhi vAle haiM ? (goyamA ! kaNhaleslehito nIlalessA mahaDiyA) he gautama ! kRSNalezyA vAloM se nIlalezyA vAle mahAdhika haiM (nIlalesle hito kAulehasA mahaDriyA) nIlalezyA vAloM se kApotalezyA vAle mahardhika hai| ___ (sacappaDiyA neraiyA kaNhalessA) saba se alpa Rddhi vAle nAraka kRSNalezyA vAle (savvamahaDriyA neraithA kAuleslA) saba se mahAn Rddhi vAle nAraka kApotalezyA vAle haiN| __ (eesi NaM bhaMte ! tirikkhajoNiyANaM kaNhalessANaM jAva sukkalessANa ya) tanazyAmA mapi cha (teulessahiMto pamhalessA mahaDDhiyA) :tanazyApaNAsAthI panavezyA madhi4 cha (pamhalesse hiMto sukkalessA mahaDUDhiyA) pAlezyAvANAmAthI shusveshy||4|| madha cha (savvappaDUDhiyA jIvA kaNhalessA).mAthI se ch| RddhiazyA 75 (savvamahaDDhiyA sukkalessA) mAthI bhaDadhi4 zusozyA che. (eesiNaM bhaMte ! neraiyANaM kaNhalessANaM nIlalessANaM kAulessANa ya) he bhagavAn ! mA yulezyA, nIsavezyA mane pAtozyAvA nA2mA (kayare kayarehiMto) ay nAthI (appaDhiyA vA mahaDUDhiyA vA ?) saddhiA mana mahAnaddhiA cha 1 (goyamA ! kaNhalessehiMto nIlalessA mahaDDhiyA) gautama ! lezyAvApAmAthI nAsozyAvA maharSi che (nIlalessehiMto kAulessA mahaDhiyA), naledzyApAthI pAtavezyA bhaghi cha (savvappaDhiyA neraiyA kaNhalessA) mAthI 265*ddhiA nA24 vezyA cha (savvamahaH DDhiyA neraiyA kAulessA) mAthI bhaDAnddhivANA nA24 4pAtozyAvA che. ' (eesiNaM bhave ! tirikkhajoNiyANaM phAhalemsANaM lASa sukkalessANa ya) 3 HIqmA mara 19
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradApanAne mahaddhikA vA ? gautama ! yathA jIvAnAm , eteSAM khalu bhadanta ! ekendriyatiyagyonikAnAM kRSNalezyAnAM yAvat tejolezyAnAzca katare katarebhyo'lpaddhikA vA mahaddhikA vA ? gautama ! kRSNalezyebhya ekendriyatiryagyonikebhyo nIlalezyAstiryagyonikA ekendriyA mahaddhikAH; nIlalezyebhya ekendriyatiryagyonikebhyaH kApotalezyA ekendriya tiryagyonikA mahaddhikAH, phApotalezyebhya ekendriyatiryagyonikebhya stejolezyA maharddhikAH, salpiddhikA ekendriyatiryagyonikAH kRSNalezyAH, sarva vaha ddhikA stejolezyAH, evaM pRthivIkAyikAnAmapi, evam he bhagavan ! ina kRSNalezyA vAle yAvat zuklalezyA vAle tiryagyonikoM meM (kayare kayarehito) kauna kisase (appaDiyA vA mahaDDiyA vA ?) alpa RddhivAle yA mahAn Rddhi vAle haiM ? (goyamA ! jahA jIvANaM) he gautama ! jaise jIvoM kA (eesiNaM bhaMte ! egidiyatirikkhajoNiyANaM kaNha leslANa ya jAva teu. lessANa ya) he bhagavan ! ina kRSNalezyA yAvat tejolezyA vAle ekendriya tithaMca jIvoM meM (kayare kayarehito) kauna kisale (appaDiyA vA mahaDiyA vA?) alpardhika athavA mahardhika haiM ? (goyanA ! kaNhalessahiMto egidiyatirikkha. joNiehito nIlalessA sahaDriyA) he gautama ! kRSNAlezyA vAle ekendriya tiryaMcoM kI apekSA nIlalezyA vAle maharthika haiM (nIlalessehito tirikkha. joNiehito kAulessA mahar3iyA) nIlalezyAvAle tiryaca ekendriyoM se kApotalezyAvAle mahardhika haiM (kAuleslehito teuleslA mahar3iyA) kApotalezyA vAloM se tejolezyA vAle mahAdhika haiM (savvapaDriyA egiMdayA tirikkhajoNiyA kaNhalessA) saba se kama Rddhi vAle ekendriya tirthaca kRSNalezyA vAle haiM (savvamahaDDiH 'mA 4043zyApaNA yAvat zudavezyA tivyamA (kayare kayarehito) | nAthI (appaDUDhiyA vA mahaDhiyA vA) HydrvAja mA mahAdvipa cha (goyamA / jahA jIvANa) gautama ! 24 nA. (eesiNaM bhaMte / egi diyatirikkhajoNiyANaM kaNhalessANa ya jAva teulessANa ya) 8 mAn ! 25vezyA yAvat tesavezyAvANA mendriya tiyaya lAmA (kayare kayarehiM to) hA nAthI (appaDDhiyA vA mahaDDhiyA vA) Aar athavA bhadhi ? (goyamA ! 'kaNhalessehi'to egi diyatirikkhajoNiehiMto nIlalessA mahaDaDhiyA) 3 gautama ! pRSlezyApaNa mendriya tiya yAnI apekSA nIsavezyAvA bhaDapi 4 cha (nIlalesehito tirikkhajoNiehiMto kAulessA mahAeDhiyA) nIsavezyApaNA tiya" sandriyothI pAtazyA bhAdhi4 cha (kAulessehito teulesA mahar3aDhiyA) pAtozyApAjAmAthI talavezyAvA bhadhi cha (savvappaDhiyA egi diyatirikkhajoNiyA kaNhalessA) madhAthI mAchA 'mendriya tiya ya yusezyAmA cha (savva mahaiDhiyA teulessA) madhAyI bhaDAn dvavANA
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 12 jIvAdi salezyAlpavahutvanirUpaNam 147 etena abhilApena yathaiva lezyA bhAvitA stathaiva jJAtavyaM yAvaccaturindriyAH, paJcendriyatiryagyonikAnAM saMmUcchimAnAM garmavyutkrAntikAnAJca sarveSAM bhaNitavyaM yAvad alpaddhikA vaimAnikA kSetrAH, tejolezyAH sarvamahaddhi yA vaipAnikAH zuklalezyAH, kecid bhaNanti-caturvi 'zatidaNDakena Rddhi bhaNitavyA / dvitIya udezakaH samAptaH // sU0 12 / ___TIkA-atha-kRSNAdi lezyAvatAM jIvAdInAmalpakimahardikatvaM prarUpayitumAha-'eesi NaM bhaMte ! jIvAnAM kaNhalesANaM jAva sukkalessANa ya kayare kayarehito apaDiyA vA mahaDDi yA teulessA) saba le mahAn, Rddhi vAle tejolezyA vAle haiM (evaM puDhavikAiyANa vi) isI prakAra pRthvIkAdhikoM meM bhI (evaM eeNa abhilAveNaM) isa prakAra isI abhilApa se (jaheva) jisa prakAra (leslAo) lezyAeM (bhAviyAo) vicArI (laheva) usI prakAra (neya) jAnanA cAhie (jAva cauriMdiyA) cauindriyoM taka (paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM) paMcendriya tiryacoM kA (tirikkhajoNiNINaM) tiryaMca striyoM kA (saMcchimANaM gambhavakkaMtiyANa ya) saMmUcchima aura garbhajoM kA (sabbesi) saba kA (bhANiyadhvaM) kahanA cAhie (jAva) yAvat (appaDiyA vegANiyA devA teulessA) tejolezyA vAle vaimAnika deva sabase alpadhika haiM (sancamahar3iyA vemANiyA suzkalessA) zuklalezyA vAle vaimAnika saba se mahAn Rddhi vAle haiM (keI bhagati) koI kahate haiM (cauvIsaM daMDaeNaM iDnI bhANiyabA) cauvIsoM daMDakoM meM Rddhi kA kathana karanA caahie| dvitIya uddezaka samApta TIkArtha-aba kRSNa Adi lezyA vAle jIvoM meM alpaRddhi vAlA aura mahAn Rddhi kAlA kauna hai, yaha pratipAdana karate haiMtanazyApaNA cha (evaM puDhavikAiyANa vi) me4 54Are pRthvii| yimA paY (evaM eeNa abhilAveNaM) mA 3 mA manisAthI (jaheva) 2 re (lessAo) vezyAma (bhAvita yAo) piyArI (taheva) se prahAne (neyavyaM) se (jAva cauri diyA) yaturadiyoM sudhA (paMci diyatirikkhajoNiyANaM) payandriya tiya yAnA (tirikkhajoNiNINa) tiya yinI striyAnA (saMmucchimANaM gambhavakaMtiyANaya) sa bhUchi ma mane AMAR (savvesiM) pradhAna (bhANiyavyaM) 4 2 me (jAva) yAvat (appaDhiyA vemANiyA devA teulessA) tanavezyAva vaimAni va mAthI 2565dhi4 cha (savvamahaDhiyA vemANiyA sukkalesA) zusavezyAqA vaimAni mAthI mahadhi-bhAnjaddhivA che (keIbhaNaMti) 4 cha (cauvIsaMdaMDaeNaM iDhi bhANiyantrA) yAvAsa mA Rddhinu 4thana 42 me. dvitIya uddezaka samApta TIkA-have kRSNa Adi lezyAvALA jemAM alpaddhivALA ane mahAna dvivALA kANuM che, e pratipAdana kare che
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 prazAyanAso yA vA ?' gautama : pRcchati-he bhadanta ! eteSAM khalu samuccayajIvAnAM kRSNalezyAnAM yAvatnIlalezyAnAM kApotalelyAnAM tejolezyAnAM padamalezyAnAM zuklale zyAnAJca madhye katare katarebhyo'lpaddhikA vA bhavanti katare maharddhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'kaNha chessehito nIlalessA mahaDiyA' kRSNalezyebhyo jIvebhyo nIla lezyA jIvA mahaddhikA avanti, evam-'nIlalessehito kAulessA maharkhiyA' nIlalezyebhyo jovebhyaH kApotalezyA jIvA maharddhikA bhavanti, 'evaM kAu chessehito teuless| mahaDizA' evam uktarItyA kApotalezyebhyo jIvebhya stejolezyA jIvA mahaDikA bhavanti, 'evam-'teulesehito pamhalessA mahaDDiyA tejolezyebhyo jovebhyaH padmalezyA jovA narSita bhavanni, evameva'pamhalesse hito sukkalessA mahaDDiyA' pagalezyebhyo jIvenaH zuklalezyA jIvA mahaddhikA bhavanti, tadupasaMharannAha-savyappaDiyA jovA kaNhalessA' savyamahaDirA sukkalessA' sarvAlpardhikAH sarvApekSayA alparddhikA jIvAH kRSNalezyA bhavanti, atha ca sarvamahardikA:sarvApekSayA mahardikA jIvAH zuklalezyA bhavanti, tathA ca lezyA kramAnusAreNa yathApUrvamalpa___ gautama prazna karate haiM-he bhagavan ! kRSNalezyA vAle, nAlalezyA vAle, kApotalezyA vAle, tejolezyA vAle, padmalezyA vAle aura zuklalezyA jIvoM meM kauna kisakI apekSA alpaRddhi vAlA aura kauna kisase mahAn maddhi vAlA hai ? . bhagavAn-he gautama ! kRSNalezyA vAle jIvoM se nIlalezthA vAle jIva mahAdhika hote haiM / isI prakAra nIlalezyA vAlo se kApotalezyA vAle jIva mahardhika hote haiM, kApotalezyA bAloM se tejolezyA vAle jIva mahardhika hote haiM, tejolezyA vAloM se padmalezyA vAle aura padamalezyA vAloM se zukla lezyA vAle jIva mahadhika hote haiM / isa kathana kA upasaMhAra karate hue kahate haiM-sArAMza yaha hai ki kRSNalezyA vAle jIva saba se kama Rddhi vAle aura zuklalezyA vAle jIva saba se adhika RddhimAna hote haiN| phalitArtha yaha huA ki pahale-pahale kI lezyA vAle alparddhika haiM aura anukrama se uttarottara lezyA / / zrI gautamasvAmI prazna 42 che-De lan / vezyAvA, nAsozyAvA, ApAta. lezyAvALA, tejalezyAvALA, padmavezyAvALA ane zukalezyAvALA jamAM koNa kenI apekSAe karI alpaddhivALA ane koNa kenAthI mahAna RddhivALA che? 5 zrI bhagavAn he gautama! kRSNalezyAvALA thI nIlalezyAvALA jIvamahardhika hoya che. e prakAre nIlalezyAvALAethI kApatalezyAvALAjIva maharSika hoya che. kApatalezyAvALIethI tejalezyAvALA jIva maharSika hoya che, te lezyAvALAothI pamalezyAvALA ane padumalezyAvALAothI zukalezyAvALA jIva mahardhika hoya che. A kathanane upasaMhAra karatAM kahe che ke-sArAMza e che ke, kuSNulezyAvALA jIva badhAthI ochI RddhivALA ane zukalezyAvALA jIva badhAthI adhika addhivALA hoya che, phalitArtha e thayo ke pahelA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 12 jIvAdi salaizyAlpavahutyanirUpaNam 149 dikatvaM yathottaraJca mahardikatvamaseyamiti phalitam , evameva nairacikatiryagyonijhamanuSya devAtmaka caturgaviSvapi yeSAM yAvatyo lezyA bhavanti teSAM tAvatIlezyAH parimAvyAlparddhikamahardikatvamavaseyam ityabhiprAyeNAha-'eesiNaM yaMte ! neraiyANaM kaNhalessANaM nIlalessANaM kAulessANa ya kayare kayarehito appaDiyA vA mahaDigA vA ?' he adanta ! eteSAM khalu nairayikANAM kRSNale zyAnAM nIlalezyAnAM kApotale zyAnAJca madhye katare katarebhyo'lpadikA vA mahaddhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA !" he gautama ! kaNDa lessehito nIlalessA mahaDiyA' kRSNalezyebhyo nairayikebhyo nIlalezyA nairayikA mahaddhikA bhavanti, evam-'nIlalessai hito kAulerasA mahaDiyA' nIlalezyebhyo nairayikebhyaH kApotalezyA nairayikA mahaddhikA bhavanti ! prakRtamupasaMharabAha-'sabappaDiyA neraiyA kaNhalessA' sarvAlpaddhikA naira yikAH kRSNalezyA bhavanti, evam-'savvamahaDiyA neraiyA kAulelA' sarvamaharddhikA:sarva nairayikApekSayA mahardikA nairayikAH kApotalezyA bhavanti, gautamaH pRcchati-'eesi NaM bhaMte ! tirikkhajoNiyANaM kaNhalessANaM jAva jhukkalessANa ya kayare kayarehito appaDiyA vAle mahadrika haiN| isI prakAra nArako, tiryacau, manuSyoM, aura devoM ke viSaya meM jinameM jitanI lezyAeM pAI jAtI haiM, unameM unakA vicAra karake anuvAma se alpaddhikatA aura mahaddhikatA samajhalenI cAhie / isa abhiprAya se Age kahate haiM___gautamasvAmI-he lagavan ! ina kRSNa, nIla aura kApotalezyA vAle nArakoM meM kauna kisakI apekSA alpaddhika athavA maharddhika haiM ? ___bhagavAn-he gautama ! kRSNalezyA vAloM kI apekSA nIlalezyA bAle mahaddhika haiM, nIlalezyA vAloM kI apekSA kApotalezyA vAle nAraka mahardika haiN| isa prakAra saba se alpaddhi vAle nAraka kRSNalezyA vAle haiM aura laya se mahAna RddhivAle nAraka kApolalezyA vAle haiN| pahelAnI lekSAvALA adhika che ane anukrame uttarottara vALA maharthika che. eja prakAre nArako, tiryaMce, manuSya ane hemAM jemAM jeTalI vezyAo hoya che, temAM temane vicAra karIne anukamathI apardhikatA ane maharthikatA samajI levI joIe e abhiprAyathI AgaLa kahe che zrI gautamasvAmI-he bhagavad ! A kRSNa, nIla ane kAtilezyAvALA nArakamAM keNa konI apekSAe apardhika athavA mahardhika che? zrI bhagavAna-gautama !. kRSNalezyAvALAonI apekSAe nIlezyAvALA maharthika che. nIlAvALAonI apekSAe kAtilezyAvALA nAraka mahardhika che. e prakAre badhAthI ochI addhivALA nAraka kRSNalekSAvALA che, ane badhAthI mahad addhivALA nAraka kAlezyAvALA che.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 prasAdhanA vA mADiyA kA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu tiryag yonikAnAM kRSNalezyA yAvat-nIlalezyAnAM kApAtalezyAnAM tejolezyAnAM padmalezyAnAM zuklalezyAnAJca madhye katare katarebhyo'paddhikA vA mahaddhikA vA bhavanti ? bhagavAnAi-'goyamA !' he gautama ! 'jahA jIvANa' yathA samuccayajIvAnAM sAmAnyataH kRSNAdilezyAnAmalpakimahardikatvamuktaM tathaiva tiryagyonikAnAmapi kRSNAdizuklAntale zyAnAmapadikamahaddhikatvamavaseyam, gautamaH pRcchati-'eesi NaM bhaMte ! egidiyatirikkhajoNiyANaM kaNhalerasANaM jAva teulessANa ya kayare kayarehito appaDiyA mahaDiyA vA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu ekendriyatiryagyonikAnAM kRSNalezyAnAM yAvat-nIlalezyAnAM kApotalezyAnAM tejolezyAnAzca madhye katare katarebhyo'spadikA vA maha ddhikA vA bhavanti ? agavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'kaNha lesrohiMto egidiyatirikkhajANiyA nIlalessA mahaDDiyA' kRSNalezyebhya ekendriyatirya yonikebhyo nIlachezyA ekendriyatigyAnikA maharddhikA bhavanti, 'nIlalessehito egidiyatiriksajoNiyA kAulessA mahaDDiyA' naulalezyezya ekendriyatinyonikebhyaH kApotalezyA ekendriyatiryagyo gautalasvAmI-he bhagavan ! ina kRSNalelyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejoleiyA, padmalezyA aura zuklalezyA vAle tiryacayonikoM meM kauna kisase alpa Rddhi vAlA aura kona kilase mahAna Rddhi vAlA haiM ? bhagavAla he gautama ! jaise samuccaya jIvoM kI kRSNa Adi lezyAoM kI apekSA alpaddhikatA aura maharthikatA kahI hai, usI prakAra tiryaMcayonikoM kI bhI lezyAoM ke AdhAra le alpaddhikatA-mahardikanA samanalenI caahie| ___gautamasvAmo-he bhagavan ! ina ekendriya liyaMcayonikoM meM jo kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezthA aura tejolezyA vAle haiM, unameM kauna kisako apekSA alpaRddhi vAlA athavA mahARddhi vAlA hai ? bhagavAn-he gautama ! kRSNalezyA pAle ekendriya tiryacoM kI apekSA nIla. zrI gautabhasvAbhI-3 bhagavan ! 2 sezyA, nasezyA, pAtozyA, tarasezyA, patralezyA ane zukalezyAvALA tirya canikamAM konAthI alapaddhivALA, ane ke tenAthI mahAna RddhivALA che? zrI bhagavAna - gautama jema samuccaya nI kuNa Adi lezyonI apekSAe alpardhitA ane maharthikatA kahI che, eka prakAre tiryacanikenI paNa lesthAonA AdhAre adhikatA-mahadhikatA samajI levI joIe. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! A ekendriya tirya canike mAM je kRSNalezyAvALA, nalalezyAvALA, kApatalezyA ane tejalezyAvALe che, teomAM ke kenI apekSAe apakaddhivALA athavA mahAddhivALA che? zrI bhagavAna-he gautama! kRSNalezyAvALA ekendriya tiryAnI apekSAe nIlalezyA
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhana, TIkA pada 17 0 12 jIvAdi salaizyAlpabahutvanirUpaNam 151 nikA maharddhikA bhavanti, kAulessehiMto teulessA mahar3iyA' kApovalezyebhya ekendriyatiryagyonikebhya stejolezyA ekendriyatiryagyonikA maharddhikA bhavanti, 'prakRtayupasaMharaNAha 'savyapaDiyA egiMdiyatirikkhajoNiyA kaNhalessA' sarvoparddhikAH sarvebhya ekendrigavirya - gyonibhyaH apardikA ekendriyatiryagyonikAH kRSNalezyA bhavanti, eks- 'savvamahaDDiyA 'sA' sarva maharddhiA ekendriya tiryagyonikA stejolezyA bhavanti prAguktayukteH, 'evaM puDhavikAiyANavi' evam - ekendriya samuccayatiryagyonikoktarItyA pRthivIkAyikAnAmapi ekendriyavizeSANAm alparddhikamaharddhikatvaM kRSNalezyAdi tejolezyAntAnArAseyam, 'evaM epa NaM abhilAveNaM jaheva lessAo bhAviyAo taheva neyavvaM jAva cauriMdiyA' evam uktarItyAenenauktakrameNa abhilApena -AlApakaprakAreNa yathaiva lezyAH kRSNadilezyA bhAvitAH prarUpitAH tathaiva jJAtavyAH, yAvat-aSkAyika tejaskAyikavAyukAyika vanaspatikAyika dvIndriyanIndriya caturindrayAH kRSNalezyAH sarvAtpardhikA bhavanti, tejolezyAzca sarvamahaddhikA bhavanti, evam - yA vAle ekendriya mahardika haiM, nIlalezyA vAloM kI apekSA kApotaleiyA bAle ekendriya mahardika haiM aura kApotalezyA vAloM kI apekSA tejolezyA vAle ekendriya tiryaca maharddhika haiM / isa kathana kA upasaMhAra yaha hai ki kRSNalezyA vAle ekendriya tiryaca saba se kama RddhivAle haiM aura tejolezyA vAle ekendriya tiryaca saba se adhika Rddhi vAle haiM / sAmAnya ekendriya tiryacoM kI taraha pRthvIkArkoM kI bhI alpadvikatA - mahardikatA kRSNalezyA se lekara tejolezyA paryanta samajha lenI cAhie / isI prakAra cauindriya jIvoM taka jinameM jitanI lezyAeM haiM, unakI anukrama se pUrvokta AlApaka ke anusAra alpadvikatA aura maharddhikatA kahalenI cAhie, arthAt aprakAyika, tejaskAyika, vAyu, vanaspatikAyika, dIndriya, trIndriya aura caturindriya jIvoM meM jo kRSNalelyA vAle haiM, ve saba se kama Rddhi vAle hote haiM aura tejolezyA vAle saba se mahAna vALA ekendriya mahaeNdhika che, nIlalezyAvALAonI apekSAe kApAtalezyAvALA ekendriya maharSi ka che, ane kApAtalezyAvALAenI apekSAe tejalezyAvALA ekendriya tiya ca maharSi che. A kathananA upasaMhAra e che ke kRSNalezyAvALA ekendriya tiya ca badhAthI ochI RddhivALA che ane tejovezyAvALA ekendriya tiya ca badhAthI vadhAre RddhivALA che. sAmAnya ekendriya tiya cAno jema pRthvIkAyikAnI paNa apakitA mahekatA kRSNalezyAthI laIne teolezyA payanta samajI levI joIe. eja prakAre caturindriya jIvA sudhI jemAM jeTalI lezmAe che temanI anukrame pUrvokta AlApakanA anusAra a5rSitA ane mahukitA kahevI joIe. arthAt aprakAyika tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika, dvIndriya, zrIndriya ane caturindriya jIvAmAM je kRSNulezyAvALA che, te badhAthI echI RddhivALA hoya che ane teolezyAvALA
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAne 'paMcidiyatirivAjoNiyANaM virivakhajogiNINaM saMmucchimANaM gavbhavakaMtiyANa ya samvesi bhANiyanthaM' paJcendriyatiryagyonizAnAM tiryagyonikInAzca saMsUcchimAnAM garbhavyutkrAntikA - nAzca sarveSAM kRSNAdi zuklezyAntAnAm alpa kima harddhikatvaM bhaNitavyam 'jAva appaDiyA vaimANiyA devA seulestA savvamahaDiyA veyANiyA mukalessA' yAvat - manuSyA vAnavyantarA jyotiSAzca vaktavyAH sarvebhyo'lpadikA vaimAnikA devA stejolezyA bhavanti, sarvamafor anfant devA: zuklalezza bhavanti, 'keI maNaMti-caDavIsaM daMDaNaM iDrobhANiyadhvA' kecidU saNanti - caturvizatiddaNDakena RddhirbhaNitaMvyA, 'vIo uddesa samato' / / sU0 12 // itizrI vizva vikhyAta - jagadavallabha - prasiddhavAcakapazcadazabhApAkalita-lalitakalApAlApakapravizuddha gadyapadyAnaikagranthanirmApaka - vAdimAnamardaka- zrI - zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta - 'jainazAstrAcArya' - padavibhUSita - kolhApura rAjaguru - bAlabrahmacArI jainAcArya jainadharmadivAkara - pUjyazrI - ghAsIlAla- prativiracitAyAM zrI prajJApanAsUtrasya prameyavodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM saptadaze lezyApade dvitIya udezakaH samAptaH ||2| 153 Rddhi vAle hote haiM / isI prakAra paMcendriya tiryacoM, tiryacaniyoM, saMmUrchimoM aura garmajo- sabhI meM kRSNalezyA se lekara zuklalezyA paryanta kramazaH alpadvikatA aura mahAdvikatA kahalenI caahie| yAvat vaimAnika devoM meM jo tejolezyA vAle haiM ve sabase alpa Rddhi vAle haiM aura jo zuklalezyAvAle haiM ve saba se mahAna Rddhi vAle haiN| kisI-kisI kA kathana hai ki-cauvIsoM daNDakoM ko lekara Rddhi kA kathana karanA cAhie / zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracita prajJApanA sUtra kI prameyavodhinI vyAkhyA meM lezyApada kA dUsarA uddezaka samApta ||2|| badhAthI mahAmRddhivALA hoya che. e prakAre pacendriya tiya ceA, tiya canI, samUmi ane garbho-khadhAmAM kRSNalezyArthI laI ne zukalezyA panta kramazaH alpadhikatA ane mahekitA kahevI joIe. cAvat vaimAnika devemAM tejolezmAvALA che, te badhA apaRddhivALA che. ane je zukalalezyAvALA che, teo badhA badhAthI mahAnaRddhivALA che keAI kAInuM kahevu' che ke-cAIse daMDakene laIne RddhinuM kathana karavu joIe. zrI jainAcArya jainadhama divAkara pUjya zrI dAsIlAla tiviracita prajJApanA sUtranI prameyamAdhinI vyAkhyAnA sattaramA laizyA pada bhUdane khIje uddeza samAsa prA
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 prameyapodhinI TIkA pada 17 sU0 12 nairayikotpatyAdinirUpaNam // atha tRtIyodezakaH // mUlam-neraieNaM bhaMte ! neraiesu uvavajjai, aneraie neraiesu uvavajjai ? goyamA ! neraie neraiesu uvavajai no aneraie neraiesu uvavajjai, evaM jAva vemANiyANaM, neraieNaM bhaMte ! neraiehiMto uvavaTTai, aneraie neraiehito uvakTTai ? goyamA ! aneraie neraiehito uva: vaTTai, No neraie neraiehito uvavai, evaM jAva vemANie, navaraM joisiyavemANiesu cayaNaMti abhilAvo kAyayo, se nUNaM bhaMte ! kaNhalesse neraie kaNhalessesu neraiesu uvavajjai, kaNhalesse uvavadRi, jallese uvavajai tallesse ukvaTai ? haMtA, goyamA ! kaNhalesse neraie kaNhalessesu neraiesu uvavajjai, kaNhalesse uvavai, jallesse uvavajjai tallesse uvavai, evaM nIlalesse vi, evaM kAulesse vi, evaM asurakumArANa vi jAva thaNiyakumArA, navaraM lessA abbhahiyA, se pUrNa bhaMte ! kaNhalesse puDhavikAie kAhalessesu puDhavikAiesu . uvarajjai, kaNhalesse uvavai, jallesse uvavajjai tallesse uvavaTTai ? haMtA, goyamA ! kaNhalesse puDhavikAie kaNhalessesu puDhavikAiesu uvavajjai, siya kaNhalesse uvavaTTai, siya nIlalesse uvavaTTai, siya kAulesse uvavai, siya jallesse uvavajjai siya tallesse uvavaTTai, evaM nIlakAulessAsu vi, se NUNaM bhaMte ! teulesse puDhavIkAie teulessesu puDhavikAiesu uvavajAi pucchA, haMtA, goyamA ! teu lessesu puDhavikAiesu uvavajjai, siya kaNhalesse uvavai siya nIlalesse ubavaTTai, siya kAulesse ubavaTTai, teulesse uvavajjai, no ceva NaM teulesse uvavaTTai, evaM AukAiyA vaNassaikAiyA vi, teUvAyA evaM ceva, navaraM eesiM teulessA nasthi, bitIya ghauridiyA evaM ceva, tisu lessAsu, paMcediyatirikkhajoNiyA maNussANa ya jahA puDhavikAiyA AdilliyA, tisu lessAsu bhaNiyA pra0 20
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ tahA chasu vi lessAsu bhANiyabvA, navaraM chappi lessAo cAreyavAo, vANamaMtarA jahA asurakumAga se pUNaM bhaMte ! teulesse joisie teu. lessesu joisiesu uvayajai ? jaheba asurakusArae, evaM vemANiyA vi, navaraM doNhaM pi cayaMtIti abhilAyo, se pUrNa bhaMte ! kaNhalesse nIlalesse kAulesse neraie kaNhalestesu nIlale.ssesu kAuleslesu neraiesu ujavajai, kaNhaleslA nolalessA kAulessA ubaTTai, jalesle uvava. dRi talleste uavajAi ? haMtA, goyanA! kAhanIlakAulesse ubarajai, jallesse uvavajai tallesle ukvAi, se gUNaM bhaMte | kaNhalesa jAva teulesle asurakumAre kaNhaleslesu jAva teulesle asurakumAresu upavajai, evaM jaheva neraie tahA asurakumArA vi jAva- thaNiyakumArA vi, se NUNaM bhaMte ! kaNhalesse jAva teulesle puDhavikAie kaNhaleslesu jAva teuleslesu puDhavikAiesu uvajai ? evaM pucchA, jahA-asurakumArANaM, haMtA, goyamA ! kaNhalesse jAve te ulesse puDhavikAie kaNhalestesu jAva teuleslesu puDhavikAielu siya kaNhalesse ubavaTTA liya lIlalesle siya kAulesse ubabaTTai siya jallesle uvavajai tallesse upavaTTai, teulesse uvavaujai no ceva NaM teulesse ukrAi, evaM AukAiyA vaNastaikAiyA vi bhANiyavyA, se NUNaM bhaMte ! kaNhalesse nIlalesse kAulesse teu. kAie kaNhalessesu nIlalessesu kAulessesu teukAiesu uvavajai, kaNhalesse nIlalesse kAulesse uvazTrAi jallesse uvavajjai tallesse uvavAha ? haMtA, goyamA ! kaNhalesse nIlalesse kAulesle teukAie kaNhalessesu nIlalessesu kAulessesu teukAiesu upavajjai siya kaNhalesse uvavai siya nIlalesse uvavaTTai siya kAulesse uvava dRi siya jalleste uvavajjai tallesle ubavaTTai, evaM vAukAiya baI. 'diya teiMdiya cauridiyA vi bhANiyavyA, se NUNaM bhaMte ! kAhalasta
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 12 nairayikotpatyAdinirUpaNam jAva sukkalesse paMciMdiyatirikkha joNiyA kaNhalessesu jAva sukkalessesu paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajjai ? pucchA, haMtA, goyamA ! kalha. lesse jAva sukkalesse paMbiMdiyatirikkhajoNie kaha lessesu jAva sukkalessesu paMciMdiyatirikkhajogiesu ubavajjai siya kaNhalesse ubavaTTai jAva siya sukalesse uvavaTTai siya jallesse uvavajjai tallesse uvava dRi, evaM maNUse vi, vANamaMtarA jahA asurakumArA joiliya vemANiyA vi. __evaM cetra, navaraM jassa jallessA doNha vi cayaNaMti bhANiyavvaM ||suu0 12 // ' ' chAyA-nairayikaH khalu bhadanta ! nairayikeSu upapadyate, anairayiko nairayikepu upapadyate ? gautama ! nairayiko nairayikeSu upapadyate, no anairayiko nairayike Su upapadhate, evaM yAvada vaimAnikAnAma, nairayikaH khalu bhadanta ! nAyikebhya udavartate ? anairayiko nairayikebhya uda- ' tate ? gautama ! anairayiko nairayikebhya udavartate,no nairayiko nairayikebhya udavartate, evaM tRtIya uddezaka zabdArtha-(neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajai) he bhagavan ! nAraka nArakoM meM utpanna hotA hai ? (aneraie neraiesu uvavajjai ?) yA anAraka nArakoM meM utpanna hotA hai ? (goyamA ! neraie neraiesu ucabajai, no aneraie nerahaesu uvavanai) he gautama ! nAraka nArakoM meM utpanna hotA hai, anAraka nArakoM meM utpanna nahIM hotA (evaM jAva vemANiyANaM) isI prakAra vaimAnikoM tk| (neraie NaM bhaMte ! neraihiMto uvavai, aneraie neraiehiMto uvavai ?) he bhagavan ! nAraka nArakoM se udvartana karatA hai yA anAraka nArakoM se udyatana karatA hai ? (goyamA ! aneraie neraiehiMto uvavai, No neraie neraiehito uvavAha) he gautama ! anAraka nArakoM se uddhRtta hotA-nikalatA hai, nAraka / tRtIya deza zahAtha-(neraieNaM bhaMte / neraiesu amajada) 3 4 ! na.24 nAma 4-1 thAya che (aneraie aura esu upayajjaha ?) 112 // 25 na Hi G5. 1 thAya cha 1 (goyamA ! neraie neradaesu upajai, no anerai / nei upaja i) gautama ! nA24 nA2i G5-1 thAya cha, anA24 nAmai Gurt nayI yatA (evaM jAva vemANiyANa) ye zata vaimaani| sudhI (neraieNaM bhaMte ! neraiehiM to uvavaTTai, aneraie neraiehiMto ubavaTTai ?) sa n ! naar| nA23tthI vatana 42 cha 2512 manA24 nArathI hanana 42 cha ? (goyamA / aneraie nerahaehino ubavaTTai, No neraie neraiehiMto ubavaTTai) gautama ! manA24 nArathI vRta thAya che-ni4 cha, nA24 nArathI vRtta nathI thatA (evaM jAva vemANie) se prAre
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralApamAna yAvad vaimAnikaH navaraM jyotiSkavaimAnikeSu cayanamiti abhilApaH kAryaH, tat nanaM bhadanta ! kRSNale zyo nairayikaH kRSNalezyeSu nairayikeSu upapadyate, kRSNalezya udvartate, yallezya upapadyate tallezya udvartate ? hanta, gautama ! kRSNalezyo nairayikaH kRSNalezyeSu nairayikeSu upapadyate kRSNalezya udvartate, yallezya upapadyate tallezya udvartate, evaM nIlalezyo'pi, evaM kApotalezyo'pi, evam asurakumArANAmapi yAvat stanitakumArA, navaraMlezyA abhyaSikA, tat nUnaM bhadanta ! kRSNalezyaH pRthivIkAyikaH kRSNalezyeSu pRthivInArakoM se udvRtta nahIM hotA (evaM jAva vemANie) isI prakAra vaimAnikoM taka (navaraM joisiyavemANiesu cayaMti abhilAvo kAyavyo) vizeSa-jyotiSkoM aura vaimAnikoM meM cyavana karate haiM, aisA kahanA cAhie (se) atha (nUNaM) vitarka (kaNhaletse neraie) kRSNalezyA vAlA nAraka (kaNhalessesu neraiesu) kRSNalezyA vAle nArakoM meM (uvavajai) utpanna hotA hai (kaNhalesse uvavadRi) kRSNalezyA vAloM se udvartana karatA hai (jallesse uvavanai tallesse uvavaTai ?) jisa lezyA vAlA hokara utpanna hotA hai usI lezyA vAlA hokara udvartana karatA hai ? (haMtA) hAM (goyamA) he gautama ! (kaNhalesse neraie kaNhalessepTa neraiesu uvavajai) kRSNalezyA vAlA nAraka kRSNalezyA vAle nArakoM meM utpanna hotA hai (kaNhalesle uvacai) kRSNalezyA dAlA meM uddhRtta hotA hai (jallesse uvaSajara tallesle uvavai) jisa lezyA vAlA hokara utpanna hotA hai, usI lezyA vAlA hokara udvartana karatA hai (evaM nIlalesse vi) isI prakAra nIlalezyA vAlA bhI (evaM kAulesse vi) isI prakAra kApotalezyA vAlA bhI (evaM asurakumArANa vi) isI prakAra aMsurakumAroM kA bhI (jAva thaNiyakumArA) yAvat stanitakumAroM vaimAni sudhI (navaraM joisiyavemANiyaesu cayaMti abhilAvo kAyavvo) vizeSa nyAti ane vaimAnikemAM vana kare che, ema kahevuM joIe. ' (se) Atha (nUnaM) vita (kaNhalesse neraie) vezyAvA nA24 (kaNhalessesu neraiesu) sazyAvA nAma (uvavajjai) utpanna thAya che (kaNhalesse uvavaTTai) vezyAvaNAsAthI pani 42 che (jallesse uvavajjai talese ubavaTTai ?) 2 vezyAvANI panna thAya cha, tezyAvANAmAvata na 42 che 1 (haMtA) / (goyamA !) gautama ! (kaNhalesse neraie kaNhalesessu neraiesu uvavajjai) vezyAvA nA24 vezyA nAmA utpanna thAya che (kaNhalesse uvavai) vezyAvANAmAMthI vRtta thAya cha (jallesse uvavajjai tallata ubavaTTai) re vezyA ne utpanna thAya che, tezyAvANA 25 vatana cha (evaM nIlalesse vi) me 4Are nIle 55 (evaM kAulesse vi) mana AB pAtazyA 55 (evaM asurakumArANa vi) se are asumArAnA saMdhamA pa (jASa thaNiyakumArA) stnitbhaa2| sudhA (navaraM teuletsA anbhahiyA) (vayaSa .
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIko pada 17 sU0 12 nairayikotpatyAdinirUpaNam kAyikeSu upapadyate, kRSNalezya udvartate, yallezya upapadyate tallezya udvartate ? inta, gautama ! kRSNalezyaH pRthivI kAyikaH kRSNale zyeSu pRthivIkAyikeSu upapadyate, syAt kRSNalezya udvartate, syAda nILalezya udvartate, syAt kApotalezya udvartate, syAd yallezya upapadyate syAt tallezya udvartate, evaM nIlakApotale zreSSapi, tat nUnaM bhadanta ! tejolezyaH pRthivIkAyikastejole zyeSu pRthivIkAyikepu upapadyate pRcchA, hanta, gautama ! tejolezyeSu taka (navaraM teuleslA anbhahiyA) vizeSa yaha ki tejolezyA vAle adhika hai| (se gUNaM bhaMte ! kaNhalesse puDhavikAie) kyA bhagavan ! kRSNalezyA vAlA pRthvIkAyika (kaNhalessesu puDhavikAiesu) kRSNalezyAvAle pRthvIkAyikoM meM (uva vajai) utpanna hotA hai (kaNhalesle uvavai) kRNNalezyA vAlA udvartana karatA hai (jallesse uvavajjai tallesse uvavai ?) jisa lezyA vAlA hokara utpanna hotA hai usI lezyAvAlA hokara udvartana karatA hai ?(haMtA goyamA!) hAM gautama! (kaNhalesse puDhavikAie kaNhalessesu puDhavikAiesu uvavajjai) kRSNalezyA vAlA pRthvIkAyika kRSNalezyA vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai (siya kaNhalesle uvavai) syAt kRSNalezyA vAlA meM udvartana karatA hai (siya nIlalesse uvavai) syAt nIlalezyA vAlA meM udvartana karatA hai (siya kAulesse uvavai) syAt kApotalezyA vAlA meM udvartana karatA hai (jallesse uvavajjai tallesse uvavai) jisa lezyA vAlA hokara utpanna hotA hai, usa lezyA vAlA meM udvartana karatA hai (evaM nIlakAulessAplu vi) isI prakAra nIla aura kApotalezyA meM bhii| ' (se NUNaM bhaMte ! teulesle puDhavikAie teulesselu puDhavikAiesu uvvtejalezyAvALA adhika che. (se NUNaM bhaMte ! kaNhalesse puDha vikAie) zu bhagavan ! vezyAvA pRthvI yi (kaNhalessesu puDhavikAiemu) vezyA pRthvImA (uvavajjai) 4-1 thAya cha (kaNhalesse uvapaTTai) zuzyAmA pani 42 che (jallesse uvavajjai tallesse uvavai) 2 zyAma 64- 'yAya che, te vazyAyI vatana 42 cha (haMtA goyamA!) / gautama / (kaNhalesse puDhavikAie kaNhalessesu puDhavikAiesu uvavajjai) sezyAvANA pRthvIyi: 3zyAvA 24sfulli Gurna thAya cha (siya kaNhalesse uvavaTTai) syAt 30dozyAma vatana 42 che (siya nIlalerase uvavaTTai) syAt nAsozyApaNAmai avatana thAya cha (siya kAulesse uvavaTTai) syAt pAtavezyAvaraNAma vana re cha (siya jallesse uvavajai siya talle se uvavaTTai) syAt 2 zyApa na thAya cha syAt ye dezyAvAvatana 42 cha (evaM nIlakAuleksAsu vi) me re nala mane kApalekSAvALA paNa (se NUNaM bhaMte ! teulesse puDhavikAie teullessesu puDhavikAiesu uvavajjai pucchA ?) zuI
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 prApanAstre pRthivIkAyikeSu upapadyate, syAt kRSNalezya udvartane, syAt nIlalezya udvartate, syAt ___ kApotalezya udvartate, tejolezya upapadyate no ceva khalu tejolezya udvartate, evam akA. yikA vanaspatikAyikA api, tejovAtA evaMJcaiva, navaram eteSAM tejolezyA nAsti, dvitricaturindriyA evaJcaiva tisRSu lezyAma, paJcendriyatiryagryo nizaH manuSyAzca yathA pRthivIkAyikA adikAmu timRSu lezyApu, bhaNitAstathA paTsyapi lezyAma manatavyAH, navaraM paDapi. jjai pucchA ?) kyA bhAvan ! lejolezyA pAlA pRthvIkAdhika tejolezyA vAle pRthvokAyikoM meM utpanna hotA hai ? prazna (haMtA goyA ! ) hAM gautama ! (teulessessu puDhavikAiessu uvajaha) tejolezyA vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai (siya kaNhalesse uvavai) syAt kRSNalezyA vAlA udvartana karatA hai __ (siya nIlalesse uvavai) syAt nIlalezyA vAlA udvartana karatA hai (siya kAulesle uvavai) sthAt kApotalezyA vAlA udvartana karatA hai (teulesse uvavajjai) tejolezyA vAlA utpanna hotA hai (no cevaNaM teulesse uvavai) tejolezyA meM udvartana nahIM karatA (evaM AukAiyA vaNasaha kAiyA vi) isI prakAra apkAyika, vanaspati kAyika (teuvAU evaM ceva) tejaskAya aura vAyukAya bhI isI prakAra (navaraM eesiM teulessA natthi) vizeSa yaha ki inake tejolezyA nahIM hotii| - (kiMdiya tidiya cauridiyA evaM ceca) dIndriya, trIndriya caturindriya isI prakAra (tisu lessAsu) tInoM lezyAoM meM (paMcediya tirikkhajoNiyA maNussA ya) paMcendriya tiryaMca aura manuSya (jahA puDhavikAiyA) jaise pRthvIkAyika meM (bhaNiyA) kahe (tahA) isI prakAra (chastu vi lesmAsu) chahoM lezyAoM meM (bhANiyavvA) bhagavad 'tejalezyAvALA pRthvIkAyika telezyAvALA pRthvI nAyikamAM utpanna thAya che? prazna (haMtA goyamA !) hai| gautama / (teulessemu puDhavikAiesu uvavajjai) tannatezyA vA 4648wi G5-- thAya cha (siya kaNhalesse ukhavaTTai) syAt vezyAvANA vatana 42 (siya nIlalesse uvavai) // nArozyAvA tana 42 cha (siya kAulesse uvavaTTai) syAt pAtavezyAvANA pani 42 (teulesse uvavajjai) talAvANa Gru-1 thAya cha (no ceva Na te ulesse uvavaTTai) tarasezyAmA tana na 42tA (evaM AukAiyA vaNassaha kAiyA vi) me prahAre 255454, vanaspatithi: 5 (teuvAka evaMceva) te424Aya mana vAyu 4ya ye 4Are (navaraM eesi teulessA nasthi) vizeSa satabhana tenalezyA nathI hAtA. (vinti cauridiyA evaMceva)Indriya, zrIndriya, turindriya se prAre (tisu lessAsa) praya zyAmAbhA (paMceMdiya tirikkhajoNiyA maNussA ya) payandriya tiya ya bhane manuSya (jahA puDhavikAiyA) 25 pRthvIyi4 (AdilliyA) mAhinI (tisu lessAsu) tra vezyA mAmA (bhaNiyA) 4aa cha (tahA) te prAre (chasu vi lessAsa) cha sezyAsomA (bhANiyanA)
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 17 90 12 nairayikotpatyAdinirUpaNam 159 lezyAzcArayitavyAH, vAnavyantarA yathA asurakumArAH, tat nUnaM bhadanta ! tejolezyA jyotiSkA mtejolezyeSu jyotiSkeSu upapadyate ? yathaiva asukumAraH, evaM vaimAnikA api, navaraM dvayorapi cyavanti, ityabhilApaH tat nUnaM bhadanta ! kRSNalezyo nIlale zyaH kApotalegyo narayikaH kRSNalezyeSu nIlale zyeSu kApotalezye pu nairayikeSu upapadyate kRSNalezyo nIlalezyaH kApotaTezya utei, yallezya upapadyate tallezya udvartate ? hanta, gautama ! kRSNalezya nIlalezya kApotalezya upapadyate, yallezya upapadya te tallezya udvartate, tat nUnaM bhadanta ! kRSNalezyo kahane cAhie (navaraM) vizeSa (chappi leslA) chahoM lezyAeM (u cAreyacAo bolanI caahie| __(bANamaMtarA jahA asurakumArA) vAnavyantara jaise asurakumAra (se guNaM bhaMte ! teulesse josie) he bhagavana : tejolezyA vAlA jyotiSka deva (te. lessesu joimiesu) tejolezyA vAle jyotiSkoM meM (uvavajjai ?) utpanna hotA hai ? (jaheva asurakumArae) jaise asurakumAra (evaM vemANiyA ghi) isI prakAra vaimAnika bhI (navaraM doNhaM pi cayaMtIti abhilAvo) vizeSatA yaha ki donoM ko 'cyavate haiM aisA bolnaa| . (se gUNaM bhaMte ! kaNhalesse nIlalesse kAulesse neraie) he bhagavan ! kRSNalezyA vAlA, nIla lezyA vAlA, kApotalezyA vAlA nAraka (kaNhalessesu nIlalesTesu kAuleslesu neraiesu) kRSNazyA vAle, nIlalezyA vAle, kApotalezyA vAle nArakoM meM (uvavajjai) utpanna hotA hai (kaNhalessA nIlalestA kAulemA uvavai) kRSNa, nIla, kApotalezyA meM udvartana karatA hai (jallesse uvavAha tallesse uvavajjai ?) jisa lezyA meM udvartana karatA hai, usI lezyA meM utpanna hotA hai ? (haMtA goyamA !) hAM gautama ! (kaNha-nIla-kAulesse uvadhajjai) kRSNa, 4Ana (navara) vizeSa (chappilessA) chaye veshyaas| (u cArapavAo) pApIna (vANamaMtarA jadA asurakumAga) pAnavyanta2 240 masu24bhA2. / (se guNaM bhaMte / teulerase joisie) bhagavan / vezyAvA yatimai (uvavajjai ?) panna thAya cha 1 (jaheva asurakumArae) ma suramAra (evaM vemANiyAvi) me0 prAre vaibhAni paY (navaraM doNhaM vi cayanIti abhilAvo) vizeSanAga panne nyave cha sabhA he. (se guNaM bhane / kaNhalesse nIlalesse kAulemse neraie) a mAvan ! vezyAvA, nAsazyAvANA pAtazyA nA24 (kaNhalegsesu nIlalesesu kAulessesu neraiesu) - sevA , nAtavezyAvA pAravezyAvaNAnAmA (uvavajjai) 34-na thAya cha (kaNhalessA, nIlalessA, kAulessA ubabaTTai) or], nala, 4pAtasezyAmA pani 42 cha (jallesse uvavaTTai tallesse uvavajjai ?) 2 vezyAmA pani 42 cha, te4 zyAmai G4-thAya cha (haMtA goyamA !) , gautama ! (kaNha, nIla, kAulesse uvavajjai) ey, nAsa, potozyAmA
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 yAvat tejolezyo''surakumAraH kRSNa he zyepu yAvat tejolezyeSu asurakugAreSu upapadyate ? evaM yathaiva nairayikastathA asurakumArA api, yAvat stanitakumArA api, tat nUnaM bhadanta ! kRSNalezyo yAvat tejolezyaH pRthivIkAyikaH kRSNalezyeSu yAvat tejolezyeSu pRthivI kAyikeSu upapadyate ? evaM pRcchA yathA asurakumArANAm, inta, gautama ! kRSNalezyo yAvat tejolezyaH pRthivIkAyikaH kRSNalezyeSu yAvat tejolezyepu pRthivIkAyikeSu syAt kRSNalezya udvarta te, nIla, kApotalezyA meM utpanna hote hai (jallesse uvavajjaha tallesse uvavara) jisa lekhyAvAlA hokara utpanna hotA hai, usI lezyAvAlA meM udvartana karatA hai| __ (se guNaM bhaMte / kaNhalesse jAva teulesse asura kumAre) he bhagavan ! kRSNalezyA vAlA yAvat tejolezyA vAlA asurakumAra (kaNhalessesu jAva teulessesu asura kumAresu) kRSNalezyA dhAvat tejolezyA vAle asurakumAroM meM (uvavajjai) utpanna hotA hai (evaM jaheva neraie) isa prakAra jaise nAraka (tahA asurakumArA vi) usI prakAra asurakumAra bhI (jAva thapiyakumArA vi) yAvat stanitakumAra bhii| (se NUNaM bhaMte ! kaNhalesse jAva teulesse puDhavikAie) kyA he bhagavan ! kRSNalezyA yAvat tejolezyA vAlA pRthvIkAyika (kaNhalessesu jAva teulessetu puDhavikAieplu) kRSNalezyA vAle yAvatU tejolezyA vAle pRthvIkAyikoM meM (uvavajjA ?) upajatA hai ? (evaM pucchA) aisI pRcchA (jahA asurakumArANaM) jaise asurakumAroM kI (haMtA goyamA !) hAM gautama ! (kaNhalesse jAva teulesse puDhavikAie) kRSNalezyA vAlA yAvat tejolezyA vAlA 'pRthvIkAyika-(kaNhalessesu jAva teuleslesu puDhavikAiestu uvavajjai) kRSNa yAvat tejolezyA 'pana thAya cha (jalle se uvavajjai tallerase upavaTTai) 2 vezyA atyanta thAya cha tezyAvALAmAM udvartana kare che. (se NUNaM bhaMte / kaNhalesse jAva teulesse asurakumAre) he sagavan ! vezyA yaavt| tozyA11 masu2bhA2 (kaNhalemsesu jAva teulessesu asurakumAresu) vezyA yAvat tanavezyAvA masu24mArAma (uvavajjai) 64nna thAya cha (evaM jaheva neraie) me prAre 25 // nA24 (tahA asurakumArA vi) se prAre asu24bhaa| 59 (nAva thaNiyakumArAvi) yAvat stanitabhAra 5 sama vA. (se NUNaM bhaMte ! kaNhalesse jAva teulesse puDhavikAie) zu n / vezyA yAvat tesavezyA pRthiva4Ayi4 (kaNhalessesu teulessesu puDhavikAiesu) zudezyAvANA yAvat tezyA pRthvIjayiSThabhA (uvavajjai) 4-1 thAya che (evaM pucchA) mevA ch| (jahA asurakumArANa) ma asumaare| (haMtA goyamA ) &, gautama ! (kaNhalesa jAva teulesse puDhavikAie) vezyA yAvat tannavezyAvANA vIyi: (kaNhalesesa
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI kA pada 1720 12 nairayikotpatyAdinirUpaNam syAt nIlalezyaH, syAt kApotalezya udvartate, syAt yallezya upapadyate tallezya udvartate, - tejolezya upapadyate no caiva khalu tejolezya udvartateM, evam akAyikA vanaspatikAyikA , api bhaNitavyAH, tat nUnaM bhadanta ! kRSNalezyo nIlalezyaH kApotalezya: tejaskAyika: kRSNalezyeSu nIlalezyeSu kApotalezyeSu tejaskAyikepu upapadyate, kRSNalezyo nIlalezyaH / kApotalezya udvartate, yallezya upapayate tallezya udvartate ? hanta, gautama ! kRSNalezyo.. pAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai / (siya kaNhalesse) syAt kRSNalezyA vAlA (uvavai) udvartana karatA hai (siya nIlalesse) syAt nIlalezyA meM (siya kAulesse) syAva kApotalezyA meM (udavai) udavartana karatA hai (siya) syAta (jallesse uvavajjai tallesse uvavai) jisa lezyA vAlA utpanna hotA hai syAtU usa lezyAvAlA udvartana karatA hai (teulesse uvavajjai no ceva NaM teulesse uvavai) tejolezyA vAle meM utpanna hotA hai parantu tejolezyA vAlA hokara utana nahIM karatA (evaM AukAiyA) isI prakAra apkAyika (vaNassaikAiyAvi) vanaspatikAyika bhI (bhANiyabvA) kahanA caahie| (se NUNaM bhaMte ! kaNhalesse nIlalesse kAulesse teukAie) he bhagavan ! kRSNalezyA vAle, nIlalezyA vAle, kApotalezyA vAle tejaskAyika (kaNhalessesu nIlalessesu kAulessesu teukAiesa) kRSNalezyAvAle,nIlalezyA vAle, kApotalezyA vAle tejaskAyikoM meM (uvavajjai) utpanna hotA hai (kaNhalesse, nIlalesse kAulesse uvavai) kRSNa, nIla, kApotalezyA vAlA udvartana karatA hai (jallesse uvayajjai tallesse uvavai) jisa lezyAvAlA utpanna hotA hai, usa lezyAvAlA uvartana karatA hai ? (haMtA goyamA !) hAM gautama ! (kaNhalesse) jAva teulessesu puDhavikAiesu uvavajjai) 4e yAvat rozyA pRthvIyimA utpanna thAya che (siya kaNhalerase) syAt vezyAvA (uvavaTTai) vatana 42 cha (siya nIlalesse) syAt nIlezyAmA (siya kAulesse) syAt pAtazyA (uvavaTTai) vatana 42 cha siya) syAt (jallesse uvavajjai taulesse uvavaTTai) 2 zyAmA utpanna yAya cha sAta ta va1yA vatana42 cha (teulesse uvavajjai no cevaNaM teulesse uvavaTTai) vezyANAmA G4-1 thAya cha 52ntu tanazyAvANA ne vatana nayI 42tA (evaM AukAiyA) me prAre 25543 (vaNassaikAiyA vi) vanaspatithi: 55 (bhaNiyavvA) 4Ana the. ... (se NUNaM bhaMte ! kaNhalesse nIlalesse kAulesse teukAie) mAvan ! vezyAvANA, nAsozyApA, pAtozyAlA te2424yi (kaNhalessesu nIlalessesu kAulesse teukAi' su) vezyAvANA, nAsozyAvA, pAtozyA 424ImA (uvavajjai) utpanna yAya che (kaNhalesse, nIlalesse, kAulesse uvavaTTaI) , nala, pAtozyA vartana 42 cha (jallesse ubavajjai tallesse uvavai) rezyAvA 4-1 thAya che, te vezyAvA vatana re che ? (haMtA goyamA !) , gautama ! (kaNhalesse, nIlalesse, kAulesse teukAie) , pra021
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIlalezyaH kApotalezya stejaskAyikaH kRSNalezye pu nIlalezyeSu kApotalezyeSu tejaskAra yikeSu upapadyate, syAt kRSNalezya udvartane, syAt nIlalezya udvartate, syAt kAyotalezya udvartate syAd yallezya upapadyate tallezya udvartate, evaM vAyukAyikadvIndriyatrIndriya caturindriyA api bhaNitavyAH, tat nUnaM bhadanta ! kRSNalezyo yAvat zuklalezyaH paJcendriyatiryagyonikaH kRSNalezyeSu yAvat zuklezye pu paJcendriyatiryagyonikeSu upapadyate ? pRcchA, hanta, gautama -! kRSNalezyo yAvat zuklalezyaH paJcendriyatiryagyonikaH kRSNale zyeSu yAvat-zuklanIlalesse kAulese teukAie) kRSNA, nIla, kApotalezyA vAlA tejaskAyika (kaNhalessetu nIlalesselu kAulessesu teukAiesu) kRSNa, nIla, kApotalezyA vAle tejaskAthikoM meM (uvavajjai) upajatA hai (sipa kaNhalesse uvaTai) syAt kRSNalezyA meM uddhartana karatA hai (siya nIlalesle uvavai) syAt nIlalezyA meM udvartana karatA hai (siya kAulesse uvavai) svAt kApotalezyA meM udvartana karatA hai (siya jallesse uvavajjai tallesse uyavahai) jisa lezyAvAlAutpanna hotA hai syAtU usI lezyAvAlA udatana karatA hai (evaM vAukAiya-iMdiyateiMdiya-caMDariMdiyA vi bhANiyavyA) isI prakAra vAyukAyika, dIndriya, zrIndriya, caturindriya bhI kahane caahie| / (se NUgaM bhaMte ! kaNhalesse jAva sukalesse) he bhagavan / kRSNalezyA yAvat zuklalezyA vAle (paMciMdiyatirikkhajoNiyA) paMcendriya tiryaMca (kaNhalessesu jAva sukkalessesu paMcidiyatirikva joNiesu) kRSNalezyA yAvat zuklalezyA vAle paMcendriya tirthacoM meM (uvavajjai) upajatA hai ? (pRcchA) prazna (haMtA goyamA ) jhaM gautama ! (kaNhalesse jAva sukkalesse) kRSNalezyA yAvat zuklalezyAvAlA (paMciMdiyatirikkhajoNie) paMcendriya tiryaca (kaNhalessesu jAva sukkalessesa) nala, pAtozyAvA terestl44 (kaNhalessesu nIlalerasesu kAulegsesu teukAiesu) , nIta, pAtozyApA yImA (uvavajjai) 64-1 thAya cha (siya kaNhalese uvaSaTTaI, syAt vezyAmA patana 42 cha (siya nIlalese uvAi) syAt nAsavezyAmA patana 42 cha (siya kAulesse uvavadAi) syAta pAtozyAmA patana 42 cha (siya jallesse uvava: jjai tallasse uvavaTTai) rasazyApajAmA 64nna thAya cha syAt tezyAvAmA mata che (evaM vAukAiyA veidiya-teiMdiya-cauridiyA vi bhANiyavvA) prAre vAyu dvIndriya, trIndriya, caturindriya paNa kahevA joIe. ' (se zRNaM bhaMte ! kaNhalesse jAva sukkalesse) mAvan ! 4043zyA yAvat zuda. pAya (paMcediyatirikkhajoNiyA) payandriya tiya" (kaNhalessesu paMce diyatirikkhajANa lazyA yAvat zusavezyAvA payandriya tiyayAmA (uvavajjai) 652 cha, (puccha 'prazna (haMtA goyamA / ) DA, gautama ! (kaNhalesle jAva sakkaTerase) pRSlezyA yAvat 70 2yA (paMcediyatirikkhajANie) pathendriya tiyaya, (kaNhalesses jAva puna
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 17 sU0 12 nairayikotpatyAdinirUpaNam lezyeSu paJcandriyatiryagyonikeSu upapadyate, syAt kRSNalezya udvartate, yAvat syAta zuklalezya udvartate, syAd yallezya upapadyate, dallezya udvartate, evaM manuSyo'pi, vAnavyatarA yathA asuna rakumArAH, jyotiSkavaimAnikA api evaJcaiva, navaraM yasya yallezyAH, dvayorapi cyavanamiti bhaNitavyam // sU0 13 // TIkA-dvitIyodezake nairayikAdInAM lezyAparigaNanaM teSAmalpabahutvaM mahardikatvaJca prarUpitama, atha tRtIyoddezake teSAmeva nairayikAdInAM tAstAlezyAH kimupapAtakSetrotpannAnAmeva bhavanti ? kiMvA vigrahe'pi bhavanti ? iti vaktavyatAM prarUpayituM prathamaM nayAntaramadhikRtya nairakRSNa yAMvat zuklalezyA vAle (paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajjai) paMcendriya tiryoM meM utpanna hotA hai (siya kaNhalesale uvavaha) syAt kRSNalezyA vAlA udavartana karatA hai (jAva siya sukkalesse) yAvatU syAt zuklalezyA vAlA (jvAi) udavartana karatA hai (siya jallesse uvadhajjai tallesse udhavai) syAt jisa lezyA vAlA upajatA hai usI lezyAvAlA udvRtta hotA hai (evaM maNUse vi) isI prakAra manuSya bhI (vANamaMtarA jahA asurakumArA) vAnavyantara jaise asurakumAra (joisiya vemANiyA vi evaM ceba) jyotiSka evaM vaimAnika bhI isI prakAra (navaraM jasla jalleslA)vizeSatA yaha ki jisake jitanI lezyAeM haiM (dopaNa vi cayaMti bhANiyadhvaM) donoM arthAt jyotiSkoM aura vaimAnikoM ke lie cyavana karate haiM, aisA kahanA caahie| ___TokArtha-dvitIya uddezaka meM nairayikoM Adi kI lezyAoM kI gaNanA, unake 'alpacahatva aura alpavikatva-mahardikatva kI prarUpaNA kI gaI hai, tRtIya 'uddezaka meM yaha batalAyA jA rahA hai ki nairayikoM Adi kI ve lezyAeM kyA utpattikSetra meM utpanna hone para hI hotI haiM athavA utpattikSetra kI ora jAte 40 yAvat zusa25vA (paciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajjai) 5yendriya tiya yAmA Gurna thAya cha (siya kaNhalesse ubavaTTai) syAt vezyA vatana 42 cha (jAva 'siya sukkalesse) yAvata syAt zusale pA (uvavaTTai) pani 42 cha (siya, jallese uvavajjai tellerase ubabaTTai) syAt Gpanna 5 che tasezyAvANAma vRtta thAya cha (evaM maNUse vi) me re manuSya 5 (vANamaMtarA jahA asurakumArA) pAnavyantara 41 masumAra (joisiyavemANiyA vi evaMceva) nyAti mane mAni: 564 sAre (navaraM jassa jallessA) vizeSatA manI reTI shyaame| (doNha vi cayaMti bhANiya che ane arthAt tiSka ane vaimAnikonA mATe cyavana kare che, evuM kahevuM joIe. TIkA-dvitIya uddezakamAM narayike vigerenI vezyAonI gaNanA temanA alpagrahatva ane a5dhikatva maharSikatvanI prarUpaNa karAI che, tRtIya uddezakamAM e batAvAya che ke narayike AdinI telezyAo zuM utpattikSetramAM utpana-thatAM ja thAya che athavA utpattikSetranI tarapha jatAM samaye vigraha gatimAM paNa hoya che ? prathama nayAntarane Azraya
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... .. . . yikAdivyapadezaM prarUpayati-neraieNaM bhaMte ! neraiema uvavajjai, aneraie neraiesa uvavajaha ?? gautamaH pRcchati-he bhadanta ! nairayikaH khalu kiM nairayikeSu upapadyate ? kiMvA anarayiko lairaikepu upapadyate ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'neraie neraiesu uvavajaha no ane. rahae neraiesu uvavajjaI' nairayiko nairayikeSu upapadyate no anairayiko nairaikeSu upapadyate, tathAhi-AyuSa eva nArakAdi bhavopagrAhakatvAt nairayikAyupi udayaM prApte sati nArakabhavaM chamate, manuSyAyupi udayaM prApte manuSyabhavaM labhate ityAdirItyA nairayikAghAyurvedana-prathamasamaye eva nArakAdivyapadezo bhavati, iti RjusUtranayAnusAreNAvaseyam, tathAcoktam"palALa na dahatyanirbhidyate na ghaTaH kvacit / nA zUnye niSkramo'stIha na ca zUnyaM pravizyate // 1 // nArakavyatiriktazca narake nopapadyate / narakAnmArakazcAsya, na kazcid vipramucyate // 2 // samaya vigrahagati meM bhI hotI haiM ? prathama nayAntara kA Azraya lekara nairayika Adi ke vyapadeza kI prarUpaNA kI jAtI hai gautamasvAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! kyA nAraka jIva nArakoM meM utpanna hotA hai athavA jo nAraka nahIM hai vaha nArakoM meM utpanna hotA hai ? ___bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! nAraka hI nArakoM meM utpanna hotA hai, anAraka nArakoM meM utpanna nahIM hotA / tAtparya yaha hai ki vastutaH Ayu hI bhava kA kAraNa hai, ataeva jaba nArakAyu kA udaya hotA hai, tabhI jIva ko narakabhava kI prApti hotI hai / isI prakAra manuSyAyu kA udaya hone para manuSyabhava prApta hotA hai / isa kAraNa narakAyu Adi ke vedana ke prathama samaya meM hI nAraka Adi saMjJA kA vyavahAra hone lagatA hai| yaha RjusUtranaya kA abhiprAya hai| kahA bhI hai-'na agni palAla ko jalAtI hai, na kahIM ghaTa kA bhedana hotA hai| azUnya meM kisIkA niSkramaNa hotA hai aura na koI zUnya meM praveza karatA hai // 1 // laIne narayika AdinA vyapadezanI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI prazna kare che-he bhagavana! zuM nAraka jIva nArakamAM utpanna thAya che athavA je nAraka nathI te nArakAmAM utpanna thAya che? zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama ! nAraka ja nArakamAM utpanna thAya che, anAraka nArakamAM utpanna nathI thatA tAtparya e che ke vastutaH AyuSya ja bhavanuM kAraNa che, tethI ja jyAre nArakAyune udaya thAya che, tyAre jIvane nArakabhavanA prA! thAya che. e ja prakAre manuSpAyune udaya thatAM manuSyabhava prApta thAya che. e kAraNe narakAyu AdinI vedanAnA prathama samayamAM ja nAraka Adi saMjJAne vyavahAra thavA lA che. A Rju sUtra nayane abhiprAya che. kahyuM paNa cheagni parALane bALatA nathI, * kyAMya ghaTanuM bhedana nathI thatuM. azunyamAMthI koInuM niSkramaNa nathI thatuM ane kI zUnyamA praveza 420 nathI. // 1u . sA
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 12 nairayikotpatyAdinirUpaNam 165 iti, ' evaM jAva vaimANipANaM' evam-nairayikoktarItyA yAvat - asurakumArAdi bhavanapati pRthi bIkAyikA kendriyavikalendriyapaJcendriyatiryagyonikamanuSyavAnavyantarajyotiSkavaimAnikAnAmapi avaseyam, tathA cAsurakumArAdi vaimAnikAnto'pi jIvavizeSaH asurakumArAdi vaimAnikAnteSu svasvabhaveSu upapadyate natu tadabhinno jIva stadbhaveSu upapadyate prAguktayukta. ritibhAvaH, etenAgrimaprazno'pi samAhito'vaseyaH, nArakAdibhavebhyo nAraka vyatirikta eva vipramucyate, natu nArakAdibhavayogyo nArakAdiH svabhavAd vipramucyate ityabhiprAyeNAha - 'nera eNaM bhaMte ! neraiehiMto uvavahaha, aneraie neraie hiMto uvavaTTara ?" he bhadanta ! nairayikaH jo nAraka nahIM hai vaha naraka meM utpanna nahIM hotA aura jo nAraka hai vaha naraka se chuTakArA nahIM pA sakatA ||2|| nArakoM ke hI samAna asurakumAra Adi bhavanapatiyoM, pRthivIkAyika Adi ekendriyoM, vikalendriyoM, tiryaca paMcendriyo, manuSyoM, vAnavyantaroM, jyotiSkoM aura vaimAnikoM ke viSaya meM bhI samajhalenA cAhie / isa prakAra asurakumAra hI asurakumAroM meM utpanna hotA hai yAvat vaimAnikoM meM utpanna hotA hai / jo asurakumAra nahIM vaha asurakumAroM meM utpanna nahIM hotA aura jo vaimAnika nahIM vaha vaimAnikoM meM utpanna nahIM hotA / yukti isa viSaya meM vahI samajhalenI cAhie jo pahale kahI jA cukI hai / isa kathana se Age vAle prazna kA bhI samAdhAna ho jAtA hai / arthAt jIva jaba nAraka nahIM rahatA tabhI vaha narakabhava se mukta hotA hai, jabataka nAraka hai tabataka narakabhava se mukta nahIM hotA / isa abhiprAya se kahA gayA hai gautamasvAmI - he bhagavan ! nAraka jIva narakabhava se uttana karatA arthAt je nAraka nathI te narakamAM utpanna nathI thatA ane je nAraka che te narakathI chUTakArA nathI meLavI zakatA. ArA nArakAnI samAna ja asurakumAra Adi bhavanapatiye, pRthviIkAyika Adi ekendriyA, vizvendriyA, tiyatha yathendriyo bhanuSyo, vAnavyantaro jyotiss| bhane vaibhAni anA viSayamAM paNu samajI levu' joIe. e prakAre asurakumAra ja asurakumArAmAM utpanna thAya che yAvat vaimAnika ja vaimAnikamAM utpanna thAya che. je asurakumAra nathI te kumArAmAM utpanna nathI thatA ane je vaimAnika nathI te vaimAnikAmAM utpanna nathI thatA. asurayukti A viSayamAM teja samajI levI joIe je pahelA kahI didhelI che A kathanathI bhAgaLanA praznanuM paNu samAdhAna thaI jAya che. arthAt jIva jyAre nAraka nathI rahene tyAre te nAraka bhavathI mukta thAya che, jyAM sudhI nAraka che tyAM sudhI narakabhavathI mukta nathI thatA. e abhiprAyathI ema kahyu` che. zrI gautamasvAmI-huM bhagavan ! nArakajIva narakabhavathI udbhavana kare che arthAt nikaLe 1
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 prajJApanA khalu kim nairayikebhyaH- nArakabhavebhya udvartate - nirgacchati ? kiMvA anairiyako nairayikebhya udvartate - nirgacchati ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'aneraie neraiehiMto uvavahara No neraie neiehiMdo ubavaha' anairayiko nairayikebhya udvartate niHsarati, no nairayiko nairayikebhya uddhartate - nirgacchati, nArakabhavAyuSkasyaiva nairathikatayA tasya tebhya udvartanA saMbhavAt prAguktayukte rupAditatvAcca, 'evaM jAva vemANie' evam-nAyikoktarItyA yAvadamuskumArAdi bhavanapati pRthivIkAyikA kendriya vikalendriyapaJcendriya tiryagyo-ikamanuSyamAnavyantarajyotiSkavaimAniko'pi svasvabhavebhyo nodavartate, apitu asurakumArAdi tattad vyatirikta eva jIvossurakumArAdi tattadbhavebhya udavartate prAguktayukteritibhAvaH, kintu - nikalatA hai ? athavA jo anAraka arthAt nAraka se bhinna hai vaha nAraka se urttana karatA hai ? bhagavAn he gautama! anAraka jIva nArakabhava se uddhartana karatA hai, nAraka narakabhatra se nahIM udvRtta hotA / tAtparya yaha hai ki jabataka kisI jIva ke narakAyu kA udaya banA huA hai tabataka nAraka kahalAtA hai aura jaba narakAyu kA udaya nahIM rahatA taba vaha anAraka (nAraka bhinna) kahalAne lagatA hai / jabataka narakAyu kA udaya hai tabataka koI jIva naraka se nikala nahIM sakatA, isa kAraNa yaha kahA gayA hai ki nAraka naraka se nahIM nikalatA, balki vahI jIva naraka se nikalatA hai jo anAraka ho arthAt jisake narakAyu kA udaya na raha gayA ho / yahI kathana asurakumAra Adi bhavanavAsiyoM, pRthvIkAyika Adi ekendriyoM, vikalendriyoM, tithaMca paMcendriyoM, manuSyoM, vAnavyantaroM, jyotiSkoM aura vaimAnikoM ke viSaya meM bhI lAgU hotA hai / arthAt jIva javanaka bhavanavAsI hai arthAt bhavanavAsI devA ke udaya se yukta hai tabataka vaha bhavanavAsI bhava se mukta nahIM ho che athavA je anAraka arthAt nArakathI bhinna che narakathI una kare che? zrI bhagavAna-he gautama ! anArakajIva nArakabhatrathI una kare che, nAraka nArakabhavathI udhRtta nathI thatA tAtparya e che ke jyAM sudhI kAI jIvane narakAyunA udaya thAya che tyAM sudhI te nAraka kahevAya che ane jyAre narakAyune uya nathI rahe tyAre te anAraka (nAraka bhinna) kahevAvA lAge che, jyAM sudhI nakAyunA uya che tyAM sudhI kaI chatra naramAMthI nikaLatA nathI. e kAraNe ema kahevu che ke nAraka narakathI nathI nikaLatA, paNa teja chatra narakathI nikaLe che je anAraka che arthAt jenA narakAyunA uDhaya rahI gaela hAya A ja kathana asurakumAra Adi bhavanavAsiyA, pRthvIkAyika Adi ekendriya, vikalendriyA, tiya ca paMcendriya, manuSya, vAnanyantarA, jyAtiSkA ane vaimAnikeAnA viSayamAM pazu lAgu thAya che. arthAt jIva jyAM sudhI bhavanavAsI che arthAt bhavanavAsI devAyunA uddayathI yukta re tyAM sudhI te bhavanavAsI bhavathI mukta nathI thaI zakatA, jyAre bhavanavAsInA AyuSyanA
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 90 12 nairayikotpatyAdinirUpaNam 'navara joisiyavemANiesa cayaNaMti abhilAvo kAyayo' navaram-pUrvApekSayA vizeSastu jyotiSkavaimAnikepu bhaveSu udvartanApekSayA cyAnamiti abhilApaH kAryaH, tazAca parabhavAyuSi udayaM prApte sati tadbhavAd udvartate, yadbhavAyuzcodayaM prAptaM bhavati tadbhavenaiva vyapadizyate yathA nArakAyupi udayaM prApte sati nArakabhavena 'nArakaH' iti vyapadezaH, tasmAd nairayikebhyo'nairayika evotate no nairayikaH, evam asurakumArAdi bhavebhyo'pi tattadbhavAyogya evota te natu asurakunAgaviriti phalitam, atha kRSNalezyAmadhikRtyotpAdodsakatA, jaba bhavanavAsI kI Ayu kA udya nahIM rahatA taba vaha lavanavAsI bhI nahIM rahatA aura tabhI bhavanavAsI ke bhava se uchatana karatA hai / isI prakAra vaimAnika paryanta sabhI ke viSaya meM kahanA caahie| . isa kathana meM vizeSatA itanI hI hai ki jyotiSka devoM aura vaimAnika devoM ke lie 'udvartana' zabda kA prayoga nahIM kiyA jaataa| unake lie 'cyavana zabda kA prayoga karanA caahie| isa prakAra AgAmI bhava kI Ayu kA udaya hone para jova vartamAna bhava se udvRtta hotA hai aura jisa bhava saMbaMdhI Ayu kA udaya ho, usI nAma se usakA vyavahAra hotA hai, jaise narakAyu kA udaya hone para jIva nAraka kahalAne lagatA hai / isa dRSTi se nArakoM se usI jIva kA udvartana hotA hai jo nAraka na ho arthAt jisake narakAyu kA udaya na raha gayA ho| isI prakAra asurakumAra Adi bhavoM se usI kA udvartana hotA hai jo asurakumAra Adi naraka gayA ho / phalitArtha yaha hai ki jisa AgAmI bhava kI Ayu udya ho gayA ho, jIva usI Ayu ke nAma se vyavahRta hotA hai aura usIkA udvavartana hotA hai| udAharaNArtha koI manuSya narakAyu kA baMdha pahale kara cukA hai aura isa udaya nathI rahetuM, tyAre te bhavanavAsI paNa nathI rahetuM ane tyAre bhavanavAsInA bhavathI udvartana kare che. e ja prakAre vaimAnika paryata badhAne viSayamAM kahevuM joIe. * A kathanamAM vizeSatA eTalI che ke jyotiSka deva ane vaimAnika dene mATe udvartana zabda prega nathI karo, temanA mATe vyavana' zabda prayoga karave joIe. e prakAre AgAmIbhavanA Ayuno udaya thatAM jIva vartamAna bhAvathI udvRtta thAya che ane je bhavasaMbanyo Ayune udaya heya, te ja nAmathI tene vyavahAra thAya che, jema narakAyune udaya thatAM jIva nAraka kahevAvA lAge che e daSTithI nArakothI te jIvanuM udvartana thAya che, je nAraka na hoya arthAt jenA narakAyune udaya na rahI gayo hoya. eja prakAre asurakumAra Adi bhathI temanuM ja udvartana thAya che je asurakumAra Adi na rahI gayA hoya phalitArtha e che ke je AgAmI bhavanA Ayune udaya thaI gaye haya, jIva teja AyunA nAme vyavahuta thAya che ane tenuM ja udvartana thAya che,
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 prayApanAce vartanaM prarUpayitumAha-'se nNaM bhaMte ! kaNhalesse neraie kahale ssesa neraiesa vavajA, kaNhalesse uvavaTTai, jallesse uvavajjai tallesse uvavaTTai ?' he bhadanta ! tat-atha nUnaM kRSNalegyo nairayikaH kiM kRSNalezpeSu nairayikeSu upapadyate aba ca kRSNalezya eva tebhya udavartate-nirgacchati ? kiM kRSNalezyebhyo nairapikebhyaH udvartamAnaH kiM kRSNalezya evodatate ? iti praznAzayaH, tadeva dADharyArtha prakArAntareNAha-kiM yallezyo jIva upapadyate samaya manuSyAyu kA vedana kara rahA hai / jabataka usake manuSyAyu kA udaya hai tabataka usakI mRtyu nahIM hotI aura jaba manuSyAyu samApta hokara narakAya kA udaya ho jAtA hai taba vaha naraka meM jAtA hai / isa prakAra nArakAyu kA udaya hone para vaha nAraka kahalAne lagatA hai aura vahI jIva narakabhava meM utpanna hotA hai| isalie yaha kahA gayA hai ki nAraka hI nArakoM meM utpanna hotA hai / isI prakAra naraka se nikalakara manuSyabhava meM utpanna hone vAle jIva ke vigrahagati meM hI manuSyAyu kA udaya ho jAtA hai ataH yaha kahA jAtA hai ki manuSya hI manudhyabhava meM utpanna hotA hai / yahI bAta udvartana ke saMbaMdha meM samajhalenI caahie| ava kRSNalezyA ko lekara utpAda aura udvartana kI prarUpaNA kI jAtI hai gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA kRSNalezyA vAlA nairayika kRSNalezyA vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai aura kyA kRSNalezyA vAlA hI nairayikoM se udvavRtta hotA hai ? puSTi ke lie prakArAntara se yahI prazna doharAyA gayA hai-kyA jIva jisa lezyAvAlA hokara utpanna hotA hai, usI lezyAvAlA rahatA huA UdAhara-keI manuSya narakAyune baMdha pahelAM karI cUkele che ane A samaye manuSpAyunuM vedana karI rahela che. jyAM sudhI tenA manuSyAyune udaya che tyAM sudhI tenuM mRtyu nathI thatuM ane jyAre manuSyAyu samApta thaIne narakAyune udaya thaI jAya che tyAre te narakamAM jAya che, e prakArathI narakAyune udaya thatAM te nAraka kahevAvA lAge che. ane teja jIva narakabhavamAM utpanna thAya che. e mATe A kaheluM che ke, nAraka ja nArakomAM utpanna thAya che. eja prakAre narakamAMthI nikaLIne manuSyabhavamAM utpanna thanAra jIvanI vigraha gatimAM ja manuSpAyuno udaya thaI jAya che, tethI ema kahevAya che ke manuSya ja manuSyabhavamAM utpanna thAya che. e ja vAta udvartananA saMbandhamAM paNa samajI levI joIe. have kRSNalezyAne laIne utpAda ane udvartananI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! zuM kRNUlezyAvALA nirayika kRSNalezyAvALA narayikamAM utpanna thAya che ane zuM kRSNalezyAvALA ja narayikethI uvRtta thAya che? puSTine mATe prakArAntarathI eja prazna punaH karAyela che-zuM jIva jetezyAvALa utpanna thAya che, eja vezyAvALe rahIne udUvartana kare che?
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 17 0 12 nairathikotpatyAdi nirUpaNam tallezyaevodvartate ? bhagavAnAha-'haMtA, golamA !' he gautama ! hanta-satyam 'kaNhalesse neraie kaNhalessechu neraiemu ubavajjai, kaNhalesse uyavaTTai' kRSNalegyo nairayikaH kRSNaH lezyeSu nairayikeSu upapadyate atha ca kRSNalezya eva udvartate-tato nirgacchati tadeva sphuTayati'jallesse uvavajjai tallesse uvavaTTai' yallezya upapadyate tallezya udvartate nirgacchati, tathA ca kRSNalezyaH san kRSNalejyeSu nairayika pRtpadyate na lezyAntarayuktaH paJcendriyatiryagyoniko manuSyo vA baddhAyuSkatvena narakepRtpattuka'bho yathAkramaM paJcendriyatiryagAyupi ca sAkalyenAkSINe antamuhUrtazeSe yallekhyeSu narakeputpatsyate tadgatalezyayA pariNamati, tadanantaraM tenaivApratipatitena pariNAmena narakAyuH pratisaMvedayate, tasmAt kRSNalezyaH kRSNalezyeSu nairayikeSu utpadyate na lezyAntaropetaH, evaM tataH kRSNalezyA eva satataH udvartate no lezyAntarayukto uddhavartana karatA hai? bhagavAn-he gautama ! hAM, satya hai / kRSNalezyA vAlA mAraka kRSNalezyA vAle nArakoM meM utpanna hotA hai aura kRSNalezyA vAlA hI vahAM se uvRtta hotA arthAt nikalatA hai / isI kathana kA spaSTIkaraNa kiyA jAtA hai-jima lezyAvAlA hokara utpanna hotA hai, usI lezyAvAlA hotA huA udvartana karatA hai / isa prakAra kRSNalezyA vAlA hotA huA kRSNalezyA vAle nArakoM meM utpanna hotA hai| kisI anya lezyA se yukta ho karake nahIM / jo paMcendriya tiryaca athavA manuSya narakAyu kA baMdha kara cukA hai aura naraka meM utpanna honevAlA hai, vaha kama se paMcendriya tiyacAya athavA malupyAyu kA pUrI taraha se kSaya hone se anta harta pahale usI lezyA se yukta ho jAtA hai jisa lezyAvAle naraka meM utpanna honevAlA ho ! vahI lekhyA se pariNata hotA hai / tatpazcAt usI apratipatti pariNAma se narakAyu kA vedana karatA hai / ataeva kRSNalezyA vAlA nAraka kRSNalelyA vAle lArakoMmeM utpanna hotA hai, anya leNyAdAlA kRSNalecyA zrI bhagavAna-he gautama ! hA, satya che. kRSNalezyAvALA nAraka kRSNalezyAvALA nAramAM utpanna thAya che ane kRSNavezyAvALA ja tyAthI uduvRtta thAya che arthAt nikaLe che eja kathananuM spaSTIkaraNa karAya che-jezyAvALA thaIne utpanna thAya che, tejalezyAvALA banIne udvartana kare che. e prakAre kuNalezyAvALA thaIne kRNalezyAvALA nArakamAM utpanna thAya che, keI bIjI lezyAthI yukta thaIne nahIM je paMcendriya tiryaMca athavA manuSya narakAyune badha karI cUkelA che ane narakamAM utpanna thanArA che, te krame karIne paMcendriya tiryaMcAyu athavA manuSpAyune purI rIte kSaya thayethI antarmuhUrta pahelAM te lezyAthI yukta thaI jAya che. jetezyAvALA narakamAM utpanna thanAra che. eja lezyAthI pariNata thAya che, tatpazcAt eja apratipatita pariNAmathI naraka yunuM vedanakare che tethI ja kRSNalezyAvALA naraka kRSNalezyAvALA nArakamAM utpanna thAya che. anya vezyAvALA kRSNalezyAvALA nArakamAM pra0 22
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 entert deva nairayikANAM lezyApariNAmasya bhavakSayaparyantasthAyitvAt, 'evaM nIlalesse vi, evaM kAu lesse vi' evam - kRSNalezyoktarItyA nIlalezyo'pi nairayiko nIlalezyeSu nairayikeSu upapadyate no lezyAntaropetaH, evam uktarItyA kApotalezyo'pi nairayikaH kApotale zyeSu nairayikeSu upapadyate no lezyAntaropetaH, evaM nIlalezya eva nairathiko nIlaleiyebhyo nairayikebhya udvartate, evaM kApotalezya eva sa kApotalezyebhyo nairayikebhya - udvartate ityavaseyam, ' evaM asurakumArANa vi, jAva thapiyakumArA' evam - nairathikoktarItyA asurakumArA api yAvat - nAgakumArA, suvarNakumArAH, agnikumArAH, vidyukumArAH, udadhikumArAH, dvIpakumArA, dikkumArAH pavanakumArAH, svanitakumArA api kRSNalezyAvantaH santaH kRSNAdi vAle nArakoM meM utpanna nahIM hotA / tatpazcAt vaha vahAM kRSNalezyA vAlA hI banA rahatA hai, usakI leiyA badalatI nahIM hai, kyoMki devoM aura nArakoM kI lezyA bhava kA kSaya hone taka eka-sI banI rahatI hai / isI prakAra nIlalezyA aura kApotalezyA vAle nArakoM ke saMbaMdha meM bhI samajhanA cAhie / arthAt nIlalezyA vAlA nAraka nIlalezyA vAle nArakoM meM utpanna hotA hai, anya lezyAvAloM meM nahIM aura na anya lezyAvAlA nIlayA vAloM meM utpanna hotA hai / isI prakAra kApotalezyA vAlA nAraka kApotayAvAle nArakoM meM utpanna hotA hai, anya leiyAvAlA nIlalezyA vAle nArakoM meM utpanna nahIM hotA / utanA ke viSaya meM yaha niyama hai ki nIlalezyA vAlA hI nAraka nIlayA vAle nArakoM se uvRtta hotA hai / isI prakAra kApotalezyA vAlA hI nAraka kApotaleiyA vAle nArakoM se udavRtta hotA hai / isI prakAra asurakumAra, nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vidyutku mAra, udadhikumAra, dvIpakumAra, dikkumAra, pavanakumAra aura stanitakumAra bhI utpanna nathI thatA. tyAra bAda te tyAM kRSNulezyAvALA ja banyA rahe che, tenI lezyA khadalAtI nathI. kema ke devA ane nArakanI lezyA bhavakSaya thatA sudhI eka sarakhI ja anI rahe che. eja prakAre nIlalezyA ane kApAtalezyAvALA nArakAnA sambandhamAM paNa samajI levu joI e. arthAt nIlalezyAvALA nAraka nIlalezyAvALA nArakAmAM utpanna thAya che, anya vezyAvALAemAM nahI' ane anya lezyAvALA nIlalezyAvALAomAM nathI utpanna thatA. e prakAre kApAtalezyAvALA nAraka kApAtalezyAvALA nArakAmAM utpanna thAya che, anya lezyAvALA nIlezyAvALA nArakeAmAM utpanna nathI thatA, unAnA viSayamAM evA niyama che ke nIlezyAvALA ja nAraka nIlezyAvALA nArakAthI uvRtta thAya che. eja prakAre kApAtalezyAvALA ja nAka kApAtalezyAvALA nArakAthI uvrutta thAya che zona prabhAre asuranubhAra, nAgaGkubhAra, suvartha kumAra, agnikumAra, vidyutkumAra, badhikubhAra
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 12 nairayikotpatyAdi nirUpaNam lezyAvatsu amurakumArabhavAdiSu utpadyante no lezyAntaropetAH kintu-'NavaraM lessA abbhahiyA' navaram-pUrvApekSayA vizeSastu-lezyA abhyadhikA avaseyA, tathA cAtra tejolezyA viSayakamapi vaktavyatvamabhidheyam, asurakumArAdi bhavanapatInAM tejolezyAyA api sadbhAvAt, ____ atha pRthivIkA vikeSu kRSNalezyAdikamadhikRtya prarUpayitumAha-'se nUNaM bhaMte ! kaNhalesse puDha vikAie kaNhalessesu puDhavikAinu uvavajjai kaNhalesse ubavaTTai, jallesse uvavajjai tallesse uvavaTTai ?' he bhadanta ! tat-atha nUnaM kRSNalezyaH pRthivI kAyikaH kiM kRSNalezpeSu pRthivIkAyikeSu upapadyate ? evaM kRSNazya etra kiM tata udvartate ? tadeva prakArAntareNa pratipAdayatikim-yallezyo jIva upapadyate tallezya eva udvartate-tato nirgacchati ? bhagavAnAha-'haMtA, goyamA !' he gautama ! hanta-satyam, 'kaNhalesse puDhavikAie kaNhalesse su puDhavikAiesu uvakRSNAdi lezyA se yukta hokara kRSNalezyAdi vAle asurakumArAdi meM utpanna hote haiM, anya lezyA se yukta hokara nahIM / ____ pahale kI apekSA vizeSatA yaha hai ki yahAM eka tejolezyA adhika kahanI 'cAhie, aura usakI vaktavyatA bhI adhika samajhanI cAhie, kyoMki asurakumAra Adi bhavanapatiyoM meM tejolezyA bhI pAI jAtI hai| __ aba pRthvIkAya meM kRSNalezyA Adi ko lekara prarUpaNA kI jAtI hai gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalezyA vAlA pRthvIkAyika kRSNalezyA vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai aura kyA kRSNalezyA vAlA hotA huA hI udvartana karatA hai ? kyA jisa lezyA vAlA utpanna hotA hai, usI lezyA vAlA udattana karatA hai ? arthAtU kyA kRSNalezyA bAlA kRSNalezyAvAloM meM utpanna hotA hai ? aura kyA kRSNalezyA vAlA hI pRthvIkAyika kRSNalezyA bhava se nikalatA hai ? ___ bhagavAn-he gautama ! hAM, kRSNalezyA vAlA pRthivIkAyika kRSNalezyA dviIpakumAra, dikumAra, pavanakumAra ane svanitakumAra paNa kRSNAdi vezyAthI yukta thaIne kRSNa lezyAdivALA asurakumArAdimAM utpanna thAya che, bIjI vezyAthI yukta thaIne nahIM. pahelAnI apekSAe vizeSatA e che ke, ahI eka tejalezyA adhika kahevI joIe. ane tenI vatavyatA paNa adhika samajavI joIe. kemake asurakumAra Adi bhavanapatiomAM tejalezyA paNa maLI Ave che. have pRthvIkAyamAM kRSNalezyA Adine laIne prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavad ! kRSNalezyAvALA pRthvIkAvika kRSNalezyAvALA pRthvIkAcikemAM utpanna thAya che ane zuM kRSNalezyAvALA thayelA ja udvartana kare che? zuM je lezyAvALA utpanna thAya che, tejalezyAvALA udvartana kare che? arthAt zuM kRSNalezyAvALA kRSNalezyAvALAmAM utpanna thAya che? ane zuM kRSNalezyAvALA ja pRthvIkArika bhavathI nikaLe che? zrI bhagavAna -hA, gautama ! kRSNalezyAvALA pRthvIkAyika kRSNalezyAvALA pRthvIkAcikemAM
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ zahera prazApAsU vaMjjai' kRSNalezyaH pRthivIkAyikaH kRSNalerayeSu pRthivIkAyikeSu upapadyate kintu - ( siya'kaeNlesse uvacaTTai' syAt - kadAcit kRSNayezyaH san tat udvartane, 'siya nIlalesse ubara' syAt kadAcit nIlalezyaH san pRthivIkAyika ratata udvartate, 'siya kAulesse ubavaha ' syAt kadAcit kApota lezyaH san pRthivIkAyika svata udvartate, 'siya jara ujar3a siya talle se vaha syAt - kadAcit yallezya upapadyate syAt kAcit tallebhya uddhartate, tathA ca tiryagyonikAnAM manuSyANAJca lezyApariNAmasya antarmuhUrtamAna pramANatayA kadAcida yallezya upapadyate tallezya uddhartate, kadA cillezyAntarapariNato'pi uddhartate, ayaM khalu niyamo yI yallezye utpate sa niyamena dallezya evotpadyate iti pakSe'vaseyaH, 'evaM nIlakAulessAsu vi' evaM - kRSNalezya pRthivIkA vikoktarItyA nIlakApotalethyorapi vaktavyam, tathA aft pRthvI kAyikoM meM utpanna hotA hai, kintu usake bartana ke viSaya meM yaha niyama nahIM ki kRSNa lezyA meM hI usakA uchalena ho / vaha kadAcit kRSNalezyA meM una kare kadAcit nIlalezyA meM aura kadAcida kApotalezyA meM uddharttana karatA hai / vaha kadAcit jisa lezyA meM utpanna hotA hai, usI lezyA meM uttana karatA hai kAraNa yaha hai ki tiryacoM aura manuSyoM kA lezyApariNAma antarmuhUrta mAtra kAyama rahatA hai, usake pazcAt badala jAtA hai, ataeMva jo pRthvIkAyika jise lezyA se yukta hokara utpanna hotA hai, vaha kadAcit usI lezyA se yukta hokara uttana karatA hai aura kadAcit anya lezyA se yukta hokara bhI uddharttana karatA hai, jo jisa lezyA se yukta hokara utpanna hotA hai vaha usI lezyA se yukta hokara uddharttana karatA hai, yaha niyama yahAM aikA ntika nahIM balki vaikalpika hai / jo bAta kRSNaleDyA vAle pRthvIkAyika ke saMbaMdha meM kahI gaI hai, vahI nIladant aura kAlezyA vAle pRthvIkAyika ke viSaya meM bhI samajhanI cAhie / utpanna thAya chaeN, kintu tenA udbhavata nanA viSayamAM Aniyama nathI ke kRSNalezyAmA ja tenuM urdUna thAya, te kaI vAra kRSNalezyAmAM uddavartana kare, keAI vAra nIlalezyAmAM ane kAI vakhata kApAtalezyAmAM urtana kare che te kaMI vAra je lezyAmAM utpanna thAya che, tejalezyAmAM udbhavana kare che, kAraNu e che ke ticA ane manuSyanA lezyA pariNAma antarmuhUta mAtra kAyama rahe che, tenA pachI badalAI jAya che, tethI ja je pRthvIkAyika je lezmAthI yukta khanIne utpanna thAya che, te koI vAra tejalezyAthI yukta thaI ne una kare che ane kaI vAra anya lezyAthI yukta thaIne paNa udbhavana kare che. je lezyAthI yukta thaIne una kare che, te te lezyAthI yukta thaIne udbana kare che. A niyama ahI' ekAntika nathI paNa vaikalpika che. je vAta kUSkulezyAvALA pRthvIkAyikanA sambandhamAM kaDhI che teja nIlalezyAvALA
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyavaudhinI TokA pada 17 sU0 12 nairayikotpatyAdi nirUpaNam ca nIlalezyaH pRthivIkAyikaH kadAcita nIlalezya udvartate kadAcit jhApotalezya udvartate, evam-kApotalezyaH pRthivIkAyikA padAcit kApotalezya udvartate kadAcit kRSNalezya udvartate kadAcit nIlalezya udvartate, itibhaavH| gautamaH pRcchati-se nUrNa bhaMte ! teulesse puDhavIkAie teulessesu puDhavikAiemu uvavajjai pucchA' he bhadanta ! tat-atha nUnamtejolezyaH pRthivIkAyikaH kiM tejolezyeSu pRthivIkAyikepu upapadyate ? atha ca tejolezyaH san tata udvartate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'haMsA, goyamA !' he gautama ! intasatyam 'teucheslesu puDhavikAiepsu uvavajjai' tejolezyaH pRthivIkAyika stejolezyeSu pRthivIkAyikepu upapadyate kintu-'siya kaNhalesse uvabaTTai' syAt-kadAcit kRSNalezyaH sana pRzcikAyika svata udvartate 'siya nIlalesse uvavajjai' syAt kadAcit nIlalezyaH san pRthivIkAyika stata udvartate 'siya kAulesse uvavaI' syAt-kadAcit kApotalezyaH sana pRthivImAyika stata udvartate, parantu-'teulesse uvavajaI no ceva NaM teulesse su uvavaTTai' tejolezyaH san pRthivIkAyika upapadyate kintu no caiva khalu tejolezyaH san tata udvartate, 'arthAtU nIlalezyA vAlA pRthvIkAyika kadAcit nIlalezyA vAlA hokara uddhatana karatA hai, kadAcitU kRSNa yA kApotalezyA vAlA hokara udvartana karatA hai| isI prakAra kApotalezyA meM utpanna pRthavIkAyika kadAcit kApotalezyA meM udvartana hotA hai, kadAcitU kRSNalezyA meM, kadAcit nIlalezyA meN| ___gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA tejolelyA bAlA pRthvIkAyika kyA tejolezyA vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai ? aura kyA tejolezthA se yukta hokara hI pRthvokAyikoM se uvRtta hotA hai ? ___ bhagavAn-he gautama ! hAM, tejolesthA vAlA pRthvIkAyika tejolezyA thAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai, kintu kadAcita kRSNalezyA se yukta hokara udvartana karatA hai, kadAcitU nIlalezyA se yukta hokara udvartana karatA haiane kAtilezyAvALA pRthvIkAyikanA viSayamAM paNa samajavI joIe. arthAt nIlalezyAvALA pRthvIkAyika keIvAra nIlezyAvALA thaIne udvartana kare che, keIvAra kRSNalezyA, athavA kApetale"AvALA thaIne udvartana kare che. e ja prakAre kApatalezyAmAM utpanna thayela pRthvIkAvika kaI vAra kAtilezyAmAM udvartana kare che, keIvAra kRSNalezyAmAM keIvAra nIlezyAmAM. zrI gautamasvAmI-he bhagavad ! zuM tejalezyAvALA pRthvIkAyika tejalezyAvALA pRthvIkAcikemAM utpanna thAya che ? ane zuM te jetezyAvALAthI yukta thaIne pRthvIkAyikAthI uddavRtta thAya? zrI bhagavAna he gautama ! hA, tejalezyAvALA pRthvIkAyika telezyAvALA pRthvI. kayikomAM utpanna thAya che, paraMtu koIvAra kRSNalezyAthI yukta banIne udvartana kare che, ke IvAra nIlalezyAthI yukta thaIne udvartana kare che ane IvAra kAtilezyAthI yukta banIne
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ {74 prajJApanA tathA ca- 'aMtamuhuttammi gae aMtamuddattammi sesae AuMceva / lessAhiM pariNayAhiM jIvA vaccaMti paraloyaM // 1 // ' antarmuhUrte gate'ntarmuhUrte zeSe Ayupi caiva / lezyApariNAme jIvA vrajanti paralokam iti - vacanaprAmANyAt kRSNalezyaH pRthivIkAyikaH kRSNalezyeSu pRthivIkAyike upapadyate kintu - syAt - kadAcit kRSNalezyaH san tata udvartate, syAt kadAcit nIlazyaH san udvartate, syAt - kadAcit kApotalezyaH san udvartate kintu yadA bhavanavAsi vAnavyantara jyotiSka saudharmezAna devA stejolezyAH santaH svabhavAccyutvA pRthivI kAyikeSu upapadyante tadA katipayakAlamaparyAptAvasthAyAM teSu tejolezyA'pi upalabhyate tadanantaraM tu nopalabhyate tathAvidhabhavasvabhAvatayA tejolezyAyogya dravyagrahaNasAmarthyAsaMbhavAt ityabhi aura kadAcit kApotazyA se yukta hokara udvarttana karatA hai / tejolezyA se yukta hokara to pRthvIkAyika utpanna hotA hai magara tejolezyA se yukta hokara udvRtta nahIM hotaa| kahA bhI hai- antarmuhUrtta Ayu bIta jAne para aura antarmuhUrta zeSa rahane para pariNata lezyAoM se jIva paraloka gamana karate haiM // 1 // isa vacana ke prAmANya se kRSNalezyA vAlA pRthvIkAyika kRSNalezyA vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai. kintu kadAcit kRSNalezyA vAlA hotA huA udvRtta hotA hai, kadAcit nIlalezyA se yukta hokara udvRtta hotA hai aura kadAcit kApotazyA se yukta hokara udvarttana karatA hai / kintu jaba bhavanavAsI arroyer jyotiSka athavA saudharma - IzAna kalpoM ke deva tejolezyA se yukta hokara apane bhava kA tyAga karake pRthvIkAyikoM meM utpanna hote haiM, taba kucha kAla taka aparyApta avasthA meM unameM tejolezyA bhI pAI jAtI hai, usake bAda tejolezyA nahIM rahatI / kyoMki pRthvIkAyika jIva apane bhava ke svabhAva se hI tejolezyA ke yogya dravyoM ko grahaNa karane meM asamartha hote haiM / isI urdUvartana kare che. teolezyAthI yukta thaI te te pRthvIkAyika utpanna thAya che paNa te lezyAthI yukta thaIne urdUvartana nathI karatA kahyuM paNu che antarmuhUta Ayu vItI jatAM ane antarmuhU rISa rahetAM parijIta laizyAethI jIva paraleAka gamana kare che. 15 A vacananA pramANathI kRSNulezyAvALA pRthvIkAyika kRSNulezyAvALA pRthvIkAyikAmAM utpanna thAya che, paNa koIvAra kRSNalezyAvALA manIne uddhRtta thAya che, koivAra nIlezyAthI yukta thaI ne utta thAya che. keI vAra kApAtalezyAthI yukta thaI ne uddhRta thAya che, paNa jyAre bhavanavAsI vAnanyantara, jAtiSka athavA saudhama IzAna pAnA deva teolezyAthI yukta thaI te peAtAnA bhavaneA tyAga karIne pRthvIkAyikAmAM utpanna thAya che, tyAre keTalAka kALa sudhI RparyApta avasthAmAM temanAmAM teolezyA paNa maLI Ave che, tenA pachI teolezyA nathI rahetI kemake pRthvIkAyika jIva potAnA bhavanA svabhAvathI ja tejalezyAne cAgya, caine grahaNa karavAmA asama khane che, e abhiprAyathI kahyuM che ke teolezyAthI yukta
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 12 nairayikotpatyAdi nirUpaNam prAyeNoktam-'tejolezya upapadyate kintu no caiva tejolezya udvartate' iti phalitam , yathA coktarItyA pRthivIkAyikAnAM kRSNanIlakApota tejolezyA sambandhinyazcatasro vaktavyatA uktAstathaivAkAyikavanaspatikAyikAnAmapi tathAvidhAzcatasro vaktavyatA vaktavyA steSAmapi aparyAptAvasthAyAM tejolezyAyAH sadbhAvAt ityabhiprAyeNAha-'evaM AukAiyA, vaNassaikAiyA vi' evaM-pRthivIkAyikoktarItyA apkAyikA vanaspatikAyikA api vaktavyAH, 'teUvAyA evaM ceva' tejovAtA:-tejaskAyikA vAyukAyikA api evaJcaiva-pRthivIkAyikavadevAvaseyAH kintu-'navaraM eesi teulessA natthi' navaram-pRthivIkAyikAdyapekSayA vizeSastu eteSAm-tejaskAyikavAyukAyikAnAM tejolezyA nAsti-na saMbhavati teSAM tejo lezyAyA asaMbhavAt, evameva-'biticauridiyA evaM ceva tisu lessAsu' dvitricaturindriyA api evaJcaiva-tejovAyukAyikavadeva tisRSu lezyAmu-kRSNanIlakApotalezyArUpAsa avaseyAH, kintu-paMceMdiyatirikkhajoNiyA maNussA ya jahA puDha vikAiyA AdilliyA tisu le. ssAsu bhaNiyA tahachasu vi lessAsu bhANiyavvA' paJcendriyatiryagyonikA manuSyAzca yathA prathiabhiprAya se kahA hai ki tejolezyA se yukta hokara pRthvIkAyika utpanna to hotA hai magara tejolezyA se yukta hokara udvRtta nahIM hotA hai| jisa prakAra pRthvIkAyikoM kI kRSNa, nIla, kApota evaM tejolezyA saMbaMdhI cAra vaktavyatAeM kahI haiM, usI prakAra apUkAyikoM aura vanaspatikAyikoM kI bhI cAra vaktavyatAeM kahalenI cAhie kyoMki aparyApta avasthA meM unameM bhI tejolezyA pAI jAtI hai / isa abhiprAya ko lekara kahA hai-pRthvIkAyikoM ke samAna apakAyikoM evaM vanaspati kAyikoM kA bhI kathana samajhanA caahie| jamkAyika aura vAyukAyika kI vaktavyatA bhI isI prakAra hai kinta vizeSatA yaha hai ki tejaskAyikoM aura vAyukAyikoM meM tejolezyA nahIM hotI. kyoMki usakA honA saMbhava nahIM hai / dvIndriya, trIndriya aura caturindriya jIvoM kA kathana bhI-isI taraha samajhanA cAhie aura kRSNa, nIla tathA kApotale. thaIne pRthvIkAyika utpanna thAya che, paNa tejalezyAthI yukta thaIne udvartana nathI karatA. je prakAre pRthvIkAyikenI kRSNa, nIla, kApata temaja tejezyA sambandhI cAra vaktavyatAo kahI che, e ja prakAra apUkAyika, ane vanaspatikAyikamAM paNa cAra vaktavyatAo kahI devI joIe. kemake aparyApta avasthAmAM temanAmAM paNa tejalezyA maLI Ave che, e abhiprAyane laIne kahyuM che-pRthvIkAcikenA samAna apUkAyika temaja vanaspatikAthikanuM paNa kathana samajavuM joIe. tejasakAyika ane vAyukAyikanI vaktavyatA paNa eja prakAre che. paNa vizeSatA e che ke, tejaskAyika ane vAyukAcikemAM tejalezyA nathI hotI, kemake temanuM hovuM asaMbhavita che. kIndriya trIndriya ane caturindriya nuM kathana paNa eja rIte samajavuM joIe. ane 'kRSNa, nIla tathA kAtilezyAomAM jANavuM joIe. paMcendriya
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIkAyikA AdhAstu tisTaSu lezyAma-kRSNanIlakApotalezyAsu bhaNitA stathA paTsvapi lezyAma-kRSNAdizuklAntalezyAsu bhaNitavyAH, tadevAha-'navaraM chappi lessAo cAreyavAno, navaram-pRthivIkAyikApekSayA vizeSastu paDapilezyA:-kRSNa chezyAdi zuklAntAzcArayitavyA:abhilApayitavyAH, teSAM SaTsvapi lezyAsnu anyatamayA'pi lezyAyA utpAdasaMbhavAt, utpAdagatavaikalezyA viSaye codvartanAyAM paNAM vikalpAnAM saMbhavAt, tadamilApo yathA-'se pUrNa bhaMte ! kaNhalesse paMciMdiyatirakkha jogie kaNDale sesa paMciMdiyatirikkhajoNiesa uvavajai kaNhachessesnu uvavai, jallesse uvavajjai talletse uvavai ? haMvA, goyamA ! phaNhalesse paMciMdiyatirikkhajoNie kaNhalessesu paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvava jjA siya kaNhalesase uvavai, sipa nIlalese upayaTTai, siya kAulesse upayaTTai, siya teulesse ubavaTTai, siya pahalerase ubabaTTai, siya sukkalesse uvamaTTai, siya jallesse uvazyAoM meM jAnanA cAhie paMcendriya tiryacoM aura manuSyoM kA kathana chahoM lezyAoM meM vaisA hI hai jaise pRthvIkAyikoM kA prAraMbha kI tIna lezyAoM meM hai| vizeSa yaha hai ki paMcendriya tiryacoM aura manuSyoM kI vaktavyatA meM chahoM lezyAoM kA uccAraNa karanA cAhie unakA utpAda chaha lezyAoM meM se kisI bhI lezyA meM ho sakatA hai / aura pratyeka lezyA vAlA chaha lezyAoM meM se kisI bhI lezyA se yukta hokara uvRtta hotA hai| isakA kathana isa prakAra samajhanA cAhie___gautamaravAmI-he bhagavan ! kyA kRSNalezyA vAlA paMcendriya tiyeca kRSNalezyA vAle paMcendrita tithaMcoM meM utpanna hotA hai ? aura kyA kRSNalelyA cAle paMcendriya tiryaco se udvRtta hotA hai ? kyA jisa lezyA se yukta hokara utpanna hotA hai, usI lezyA ke sAtha uvRtta hotA hai? bhagavAna-he gautama ! hAM, kRSNalezyAvAlA paMcendriya tirthaca kRSNalezyA vAle paMcendriya tiryacoM meM utpanna hotA hai aura kadAcit kRSNalezyA vAlA tiya ane manuSyanuM kathana chae lezyAomAM tevuM ja che jevuM pRthvIkAlikAnA prAraMbhanI traNa lezyAomAM che. vizeSa e che ke pacendriya tiryo ane manuSyanI vaktavyatAmAM chae vezyAonA uccAraNa karavA joIe. temano utpAda chae vezyAomAMthI kaMI paNa lezyAmAM thaI zake che. ane pratyeka vezyAvALA chae lezyAomAMthI koI paNa lezyAthI cukta thaIne uddavRtta thAya che. tenuM kathana A rIte samajavuM joIe. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! zuM kRSNalezyAvALA paMcendriya kRSNalezyAvALA paMcendriya tiryaMcAmAM utpanna thAya che ane zuM kRSNalezyAvALA paMcendriya tiyAthI udbhavRta thAya che? zuM je vezyAthI yukta banIne utpanna thAya che, te ja vezyAnI sAthe udbhUta thAya che ! zrI bhagavAna-he gautama! hA, kRSNalezyAvALA paMcendriya tiryacakRSNalezyAvALA pacandriya tiryamAM utpanna thAya che ane keIvAra kuNalezyAvALA thaIne ja uddavRtta thAya che,
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 : prameyavAdhinA TIkA pada 17 sU0 12 nairayikotpatyAdinirUpaNam bajja i. taslesse uvavaI' ityAdi, evameva nIlakApota tejaH padma zuklachezyA sambandhinyapi : vaktavyatA avaseyA, 'vANamaMtarA jahA amurakumArA' vAnavyantarA devA yathA asurakumArAH prati: pAditA tathA pratipattavyAH, tathA ca vAnavyantara viSaye-'jallesse uvavajjai, tallesse uvavaI' ityevaM vaktavyam, sarveSAM devAnAM lezyApariNAmasya bhavakSayaparyantaM sabhAvAt, ., , gautamaH pRcchati-'se nRNaM maMte ! te ulesse joisie teulessesa joisiema uvayajjAi ?' he bhadanta ! tat-atha nUna-kim tejolezyo jyotiSko devaH stejole zyeSu, jyotiSkeSu upapadyate, atha ca tejolezya eva tatazcavati ? bhagavAnAha-'jaheva asurakumAre ho udvRtta hotA hai, kadAcit nIlalezyA vAlA, kadAcitU kApotalezyA vAlA kadAcit tejolezyA vAlA, kadAcit padmalezyA vAlA aura kadAcita zukla-- lezyA vAlA hokara uddhRtta hotA hai / kadAcit jisa lezyA se yukta hokara utpanna hotA hai usI lezyA se yukta hokara uvRtta hotA hai, (kadAcit anya lezyA se yukta hokara udvRtta hotA hai) ityAdi / isI prakAra nIla, kApota, teja, padma aura zuklalezyA saMbaMdhI vaktavyatA bhI jAnalenI caahie| - vAnavyantara devoM kA kathana asurakumAro ke samAna hI samajhanA caahie| ataeva vAnavyantaroM kA kathana yo samajhanA cAhie ki-vAnavyantara deva jisa. lezyA se yukta hokara utpanna hotA hai, usI lezyA se yukta hokara uvRtta hotA hai, aisA hone kA kAraNa yaha hai ki sabhI devo kA lezyA pariNAma bhava ke kSaya paryantaM eka-sA sthira rahatA hai| , gautamasvAso-he bhagavan ! kyA tejolezyA vAlA jyotiSka deva tejolezyoM vAle jyotiSka devo meM utpanna hotA hai ? aura kyA tejolezyA vAlA hI cyuta hotA hai ? IvAra na lazyAvALA, keIvAra kApita zyAvALA, koIvAra telezyAvALA, keIvAra palezyAvALA, ane ThAIvAra zukalezyAvALA thaIne uvRtta thAya che, koIvAra je lezyAthI yukta thaIne utpanna thAya che te ja vezyAthI mukta thaIne uvRtta thAya che. keIvAra anya lezyAthI yukta thaIne uduvRtta thAya che vigere, eja prakAre nIla kApata, teja, padma ane zukalezyA sa bandhI vaktavyatA paNa jANI levI joIe. *. vAtavyantara devenuM kathana asurakumAronA samAna ja samajavuM joIe. tethI ja vanavyanuM kathana Ama samajavuM joIe ke vAnantara deva je lezyAthI yukta thaIne utpanna thAya che, te ja vezyAthI yukta thaIne uvRtta thAya che, ema kahevAnuM kAraNa e che badhA devenuM vezyA pariNAma bhavanA kSaya sudhI eka ja jAtanuM sthira rahe che. } zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! zuM tejalezyAvALA tiSka deva telezyAvALA tiSka dezamAM utpanna thAya che ane zuM tejalezyAvALAthI ja gruta thAya che? pra. 23.
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradhAnA 178 yathaiva asurakumAra uktastathaiva jyotiSko'pi vaktavyaH, tathA cAsurakumAroktarItyA jyotiSako devo yallezyaH en upapadyate tallezya eva cyavati ' evaM vaimANiyA vi' evam - asura kumAroktarItyA vaimAnikA api vaktavyAH tathA ca vaimAnikA devA api yallezyAH santaH upapapayante tallezyA eva cavanti iti bodhyam, 'navaraM dopi cayaMtIti abhilAvo' navaramasurakumArApekSayA vizestu dvayorapi jyotiSkavaimAnikadevayo ruvartanasthAne 'cyavanta ityabhilApo vaktavya ityarthaH, gautamaH pRcchati - 'se nRNaM bhaMte ! kaNDalesse nIkalesse kA u se neraie kanhale se nIlalessesu kAulessesu neraTesa uvavajjara, kaNhalesse nIkalesse kAulesse ubavaTTai, jalle se uvavajjara tallesse uvavaTTai ?' he bhadanta ! sat-bhaya nUnam - kim - kRSNa lezyo nIlalezyaH kApota lezyo nairayikaH kramazaH kRSNa lezyeSu nIlalezyeSu kApotale yeSu nairayikepu - nArakeSu upapadyate ? atha ca kRSNalegyo nIlalezyaH kApota lezyaH sanneva tata udvartate ? tadevAha - kiM yallezya upapadyate tallezya evodvartate ? bhagavAnAha - 'haMtA, bhagavAn - jaisA asurakumAroM ke viSaya meM kahA gayA hai, vaisA hI kathana jyotiSko ke viSaya meM bhI samajhanA cAhie / isa vidhAna ke anusAra jyotiSka deva jisa lezyA se yukta hokara utpanna hotA hai, niyama se usI lezyA se yukta hokara cyavana karatA hai / isI prakAra vaimAnika deva bhI jisa lezyA meM utpanna hote haiM, usI lezyA meM cyavana karate haiN| vizeSa bAta yahI hai ki jyotiSka devo aura vaimAnika devoM kA maranA 'cyavana' kahalAtA hai, use 'uttana' nahIM kahate / - gautamasvAmI - he bhagavan ! kyA kRSNalezyA, nIlalezyA, yA kApotalezyA vAlA nAraka kramazaH kRSNalezyA vAle, nIlalezyA vAle yA kApotalezyA vAle nArakoM meM utpanna hotA hai ? aura kyA kRSNalezyA, nIlaleiyA aura kApotalezyA vAlA hI udvartana karatA hai ? kyA jisa lezyA se yukta hokara utpanna hotA hai, usI leyA se yukta hokara udvarttana karatA hai ? zrI bhagavAn jevu asurakumAreAnI bAbatamAM kahelu' che, tevu' ja kathana yAtiSThAnA viSayamAM paNa samajavuM joIe. e vidhAnanA anusAra yaitiSNadeva je lezyAthI yukta thaIne utpanna thAya che, niyame karI eja dezyAthI yukta thaIne cyavana kare che. eja prakAre vaimAnika deva paNa eja lezyAmAM utpanna thAya che, eja lezyAmAM cyavana kare che. vizeSa e che ke jyeAtiSThadevA ane vaimAnIkavenu maravu. vana' kahevAya che, tene urdUna nathI kahetA. zrI gautamasvAmI ke bhagavan ! zu' kRSNalezyA, nIlalezyA agara kApAtalezyAvALA nArarka kramazaH kRSNulezyAvALA, nIlalezyAvALA agara kApAtalezyAvALA nArakAmAM utpanna thAya che ? ane zu' kRSNalezyA, nIlalezyA ane kApAtalezyAvALA ja uddavartana kare che? zuM je lezyAthI yukta thaine utpanna thAya che, telezyAthI yukta ane uddavartana kare che?
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 prayabodhinI TIkA pada 17 sU0 12 nairayikotpatyAdinirUpaNam goyamA !' he gautama ! hanta-satyam 'kaNhanIla kAulesse uvavajjai, jallesse uvavaja i tallesse uvavaTTaI' kRSNanIla kApotalezyo nairayikaH kRSNanIla kApotalezyeSu nArakeSu upa -- padyate atha ca yallezya upapadyate tallezya evodvartate, tathA ca nairayikAdInAM caturvizati * daNDakakrameNa pUrvoktarItyA pratyekamekaikalezyAmadhikRtya utpAdodvartanayoH prarUpaNasya kRtatvepi - bahUnAM nairayikAdInAM bhinalezyAnAM tasyAM tasyAM gatau samutpadyamAnatAdazAyAM tadanyathApi vastusthitiH kadAcit saMbhAvyeta, ekaikagata dharmApekSayA samudAyadharmasya kyacittadanyathApi , darzanAdityAzaGkA nivAraNArtha yeSAM yAvatyo lezyAH saMbhavanti ThepAM yugapattAvallezyA adhi___ kRtya pUrvoktArthasyaiva sAmUhikarUpeNa punaH pratipAdanAditi phalitam, tadanusAramevAgre'pyAha ___bhagavAn-he gautama ! hAM satya hai, kRSNa, nIla aura kApotalezyA meM utpanna ___ hotA hai, jisa lezyA se yukta hokara utpanna hotA hai, usI lezyA se yukta hokara udvRtta hotA hai / arthAt kRSNalezyA vAlA nAraka kRSNalezyA vAle ___nArako meM, nIlalezyA vAlA nAraka nIlalezyA vAle nArako meM aura kApota lezyA vAlA nAraka kApotalezyA cAle nArakoM meM utpanna hotA hai aura jo nAraka jisa lezyA meM utpanna hotA hai, vaha usI lezyA meM udvRtta hotA hai / , nAraka Adi ko cauvIsa daMDakoM ke krama se pUrvokta rIti se pratyeka kI eka-eka lezyA ko lekara utpAda aura udvartanA kI prarUpaNA yadyapi pahale kI __jA cukI hai, phira bhI vibhinna lezyA vAle bahuta-se nArakoM ke usa-usa gati meM utpanna hone kI sthiti meM anyathA vastusthiti kI saMbhAvanA kI jA sakatI hai, kyoMki eka-eka meM rahane vAle dharma kI apekSA samudAya kA dharma kahIM anya prakAra kA bhI dekhA jAtA hai, isa AzaMkA ko dUra karane ke lie jinameM jitanI ' lezyAoM kA saMbha pa haiM, unakI utano saba lezyAoM ko lekara pUrvokta viSaya kA ' hI sAmUhika rUpa se punaH pratipAdana kiyA hai / usI ke anusAra punaH kahate haiM zrI bhagavana-hA, gautama ! satya che, kRSNa, nIla ane kApatalezyAmA utpanna thAya che, je legyAthI yukta banIne utpanna thAya che, tejalezyAthI yukta banIne udUvRtta thAya che. arthAt kRSNalezyAvALA nAraka kRSNalezyAvALA nArakamAM nAlalazyAvALA nAraka che nIlalezyAvALA nArakamAM ane kApetalezyAvALA nAraka kApatalezyAvALA nArakamAM utpanna thAya che, ane je lezyAmAM utpanna thAya che. teo eja zyAmA uddavRtta thAya che. nAraka AdinA vIsa daDakenA keme karI pUrvokta rItithI pratyekanI eka-eka lezyA laIne utpAda udvartanAnI prarUpaNa pahelA karelI che, te paNa pharIthI vibhinna * vezyAvALA ghaNuM badhA nArakenI te te gatimAM utpanna thayAnI sthitimAM anyathA vatasthitinI saMbhAvanA karI zakAya che, kemake eka-ekamAM rahenArA dharmanI apekSAe samudAyane dharma kayAMya anya prakArane paNa jovAya che, e AzaMkAne dUra karavAne mATe jemAM jeTalI lezyAone saMbhava che, teTalI teTalI badhI vezyAone laIne pUrvokta
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ w% khaabaa 'se nUrNa bhaMte ! kaNhasse jAva teulesse - sukumAre kaNDa lessesu jAva teulessesu asurakumA resu uvavajjai0 ?' he bhadanta ! tat-atha nUnam-kim kRSNalezyo gavat nIlalezyaH kApotalezyaH, tejolezyo'murakumAraH kRSNalezceSu yAvat nIlale zyeSu kApotalezyeSu tejolezye pu asurakumAree upapadyate ? atha ca kRSNAdi tejolezyAnta viziSTaH sanneva kiM tata udvartate ? bhagavAnAha- evaM jaheva neraie tahA amurakumArAvi jAva thaNiyakumAga vi' eks-pUrvoktarItyA yathaiva nairayikaH pratipAdita stathaiva asurakumArA api yAvan-nAgakumAgaH, 'suvarNa 'kumArAH, agnikumArA', vidyutkumArAH, udadhikkumArAH, dvIpakumArAH, divakumArA:, pAna kumArAH, stanitakumArA api vaktavyAH, gautamaH pRcchati-senUgaM bhaMte ! kaNhalesse jAva teulesse puDhavikAie kaNDa lessepnu jAya te uleslesu puDhavikAiesu uvAjA ? evaM pucchA, jahA amarakumArANa' he bhadanta ! ta-atha nUnam -kim kRSNalezyo yAvat-nIlalezyaH kApotalezya stejolezyaH pRthivIkAyikaH kRSNalezyeSu yAvat-nIlalazyeSu kApotalezyeSu bhagavan kyA kRSNalezyA vAlA yAvat tejolezyA vAlA asurakumAra kRSNalelyA cAle yAvata tejolezyA vAle asurakumAroM meM utpanna hotA hai ? aura kyA vaha kRSNalezyA se lekara tejolezyA vAle asurakumAroM se hI udavRtta hotA hai ? bhagavAn uttara dete haiM-jaise nArakoM kA pratipAdana kiyA gayA hai, vaisA.hI asurakumAra yAvat-nAgakumAra, suvarNa kumAra, agnikumAra, vidhu kumAra, uddhikumAra, dIpakumAra, dikkumAra, pavanakumAra aura stanitakumAra bhavanapatiyoM kA kathana bhI samajha lenA caahie| , gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA kRSNalezyA nIlalezyA, kApotalezyA athavA tejolezyA vAlA pRthvIkAyika kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalelyA cA tejolezyA vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai ? aura kyA jisalezyA sa yukta hokara utpanna hotA hai, usI lezyA le yukta hokara uvRtta hotA hai| isa viSayanuM ja sAmUhika rUpethI punaH pratipAdana karyuM che. tenA anusAra punaH kahe che- he bhagavan! zuM kukaNulezyAvALA yAvat tejezyAvALI asurakumAra kRSNalezyAvALA asurakumAromAM utpana thAya che? ane zuM te kRSNalezyAthI laIne tejalezyAvALA asurakumArethI uvRtta thAya che? zrI bhagavAna uttara Ape che-jevuM nArakenuM pratipAdana kareluM che tevuM ja a* kumAra yAvat nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vidya-kumAra, udadhikumAra, dvIpakuma dikumAra, pavanakumAra ane svanitakumAra bhavanapatinA kathana paNa samajI levo ja zrI gautamasvAmIhe bhagavan ! zuM kRSNalezyA, nIlalezyA, kapotalezyA athavA tenalezyAvALA pRthvIkAyika kuNadhezyA, nIlaleze, kapilezyA agara tejolesthAnA pRthvIkAcikemAM utpanna thAya che ? ane zuM je legyAthI yukta thaIne utpanna thAya che
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 12 nairayikotpatyAdinirUpaNam , tejolezyeSu pRthivIkAyikeSu upapayo ? atha ca kRSNAdi tejolezyAntaviziSTaH sanneva kiM tata udvartate ? ityevaM rItyA yathA amurakumArANAM pRcchA tathaiva pRcchA'vaseyA, bhagavAnAha'haMtA, goyamA !' he gautama ! hanta-satyam, 'kaNhalesse jAva teulesse puDha vikAie kaNhalessesu jAca teulessesa puDhAvikAi ema siya kaNhatseva ukvaTai' kRSNale zyo yAvatnIlalezyaH kApotalezya stejolezya pRthivIkAyikaH kRSNalezyeSu yAvat-nIlalezyeSu kApotalezyeSu , tejolezyeSu, pRthivIkAyikeSu upapadyate kintu-syAt-kadApit kRSNalezya "udvartate 'siya nIlalesse siya kAulesse udAha' syAt-kadAcit nIla lezyaH san udvartate, ' syAt kadAcit kApotalezyaH san udvartate 'siya jalle se uvavajjai tallesse uvavaTTai' syAt-kadAcid yalale zya upapadyate tallezya udvartate, kintu-'teulesse uvavajjai, no prakAra jaisI 'pRcchA asurakumAroM ke viSaya meM kI gaI hai, vaisI hI yahAM bhI -samajha lenI caahie| : .. bhagavAn- he gautama, hAM satya hai / kRSNalezyAvAlA pRthvIkAdhika kRSNalezyA vAle pRthvIkAthikoM meM, nIlalezyAvAlA nIlalezyAvAle pRthvokAyikoM meM, kopotalezyA vAlA pRthvIkAyika kApotalezyAvAle pRthvInAyiko meM aura tejolezyA vAlA pRthvIkAyika tejolezyA vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai| kintu udvartanA ke viSaya meM aisA niyama nahIM hai ki jisa lezyA - senyukta hokara utpanna ho usI lezyA se yukta hokara uvartana kare ? ata eva ''ghaha-kRSNalezyA meM utpanna hone vAlA kadAcit kRSNalezyA meM usa holA hai, kadAcit nIlalezyA meM, kadAcit kApotarezyA meM udvRtta hotA hai| yahAM yaha dhyAna rakhanA cAhie ki pRthvIkAyika jIva tejolezyA meM utpanna hotA hai kintu ''tejolezyA vAlA hokara uvartana nahIM karatA / isakA kAraNa pahale batalAyA jA cukA hai| / / / - ejalezyAthI yukta thaIne uddavRtta thAya che? e prakAre jevI pRcchA asukumAronA * 'viSayamAM karAI che tevI ja AhI paNa samajavI joIe. " zrI bhagavAna-he gautama! satya che, kRSNalezyAvALA pRthvIkAyika kRSNalezyovALA pRthvIkAyikamAM, nIlalezyAvALA nIlalezyAvALA pRthvIkAyikamAM kApotalezyAvALA pRthvIkAyika kAlezyAvALA pRthvIkAcikemAM ane te lezyAvALA pRthvIkAyika telezyAvALA pRthvIkAyi. komAM utpanna thAya che. paraMtu udvartanAnA viSayamAM e niyama nathI. ke je legyAthI yukta thaIne. utpanna thAya te jalezyAthI yukta thaIne udvartana kare tethI ja te kRSNalezyAmAM utpanna thanArA koivAra kulemAM uvRtta thAya che, keivAra nIlezyAmAM, ke IvAra Da, kApatalezyAmAM uvRtta thAya che. ahIM e dhyAna rAkhavuM joIe ke pRthvIkAyika jIva tejalezyAmAM utpanna thAya che paNa te lezAvALA thaIne udvartana nathI karatA enuM ..., paDasA matAcI hidu cha
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 prajJApanA 'cevaNaM teulesse uvavaTTa' tejolezyaH san upapadyate parantu no caiva khalu tejolezyaH san urtate prAguktayukteH, 'evaM AukAiyA vaNassaikAiyA vi bhANiyavvA' evam pRthivIkAyikoktarItyA akAyikAH, vanaspatikAyikA api bhaNitavyAH, gautamaH pRcchati - se nRNaM bhaMte ! kaNhalesse nIlalesse kAulesse teukAie kanhale se nIlale se kAulessesu teukAiesa uvavajjara, kaNDalesse nIlalesse kAulesse uvavaTTa, jalle se uvavajjai tallesse uvavaTTai ?' he bhadanta ! tat-atha, nUnam - kim kRSNa lezyo nIlalezyaH kApItalezyaH, tejaskAyikaH kRSNaleiyeSu nIlalezyeSu kApotale yeSu tejaskAyikeSu upapadyate ? atha ca kRSNalezyo nIlalezyaH kApotalezyaH san udvartate 1 tadeva vizadayati- yallezya upapadyate kiM tallezya evaM udvartate ? bhagavAnAha - 'haMtA, goyamA ' he gautama ! hanta - satyam, 'kaNhale se nIlalesse kAulesse teukAie kaNDale sesa nIlachesse kAulesse teukAiesa uvavajjai, siya kaNhalesse ucavaTTaI' kRSNalezyo nIlalezyaH, kApotalezyaH, tejaskAyikaH kRSNalezyeSu nIlalezyeSu kApotakheiyeSu tejaskAyikeSu upapadyate kintu syAt kadAcit kRSNalezyaH san udvartate 'siya nIlalesse ubavara' syAt - kadAcit nIlalezyaH san uddhartate, 'siya kAulera se ubabahadda' apakAyikoM aura vanaspattikAyikoM kA kathana bhI isI prakAra samajhanA cAhie / gautamasvAmI - he bhagavan ! kRSNalezyA, nIlalezyA, tathA kApotaleiyA vAlA tejaskAyika kyA kRSNalezyA vAle, nIlalezyAvAle kApotalezyA vAle tejaskAyikoM meM utpanna hotA hai ? kyA kRSNalezyAvAlA, nIlalezyavAlA aura tejolezyA vAlA hI udavRtta hotA hai ? isI kathana kA spaSTIkaraNa karate haiM-kyA jisa lezyA se yukta hokara utpanna hotA hai, usI lezyA se yukta hokara udavRtta hotA hai ? bhagavAn he gautama! hAM, satya hai, kRSNalezyAvAlA, nIlalezyAvAlA aura kApotAvAlA tejaskAyika, kRSNalezyAvAle, nIlalezyAvAle aura kApota lezyAvAle tejaskAyikoM meM utpanna hotA hai, kintu kadAcit kRSNalezyA se yukta hokara udavartana karatA hai, kadAcit nIlalezyA se yukta hokara udvartana karatA hai aura kadAcit kApotalezyA se yukta hokara udvarttana karatA hai / kadA aprakAyikA ane vanaspatikAyikAnuM kathana paNu, e prakAre samajavu joie. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! kRleyA nIlezyA tathA kApAtalezyAvALA tejaskrA yika zu' kRSNavezyAvALA, nIlalezyAvALA ane kApAtalezvAvALA tejaskAyikAmAM utpana thAya che? zu je lezyAthI yukta thaIne utpanna thAya che, tejalezyAthI yukta thaIne utta thAya che? zrI bhagavAn he gautama ! hA, satya che, kRSkulezyAvALA, nIlalezyAvALA ane kApAtalezyAvALA tejaskAyikA kRSkRlezyAvALA nIlalezyAvALA ane kApe talezyAvALA, tejazkAyi ke.mAM utpanna thAya che, paNa keAIvAra kRSNulezvathI yukta thaIne vartana kare che, kAivAra nIlalezyAthI yukta thaine una kare che ane kAivAra kApAtalezyAthI yukta anIte udbhava 4
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 12 nairayikotpatyAdinirUpaNam syAt kadAcit kApotalezyaH san udvartate 'siya jallesse uvavajjai tallesse uvavaTTai' syAt-kadAcit yallezya upapadyate tallezya evodvartate, 'evaM vAukAiya beiMdiya teidiya. cauridiyA vi bhANiyavvA' evam-tejaskAyikoktarItyA vAyukAyika dvIndriya trIndriya caturindriyA api bhaNitavyAH, gautamaH pRcchati-' se nUNaM bhaMte ! kaNDalesse jAva sukkalesse paMceMdiyatirikkhajoNiyA kaNhalessesu jAva sukkalessesu paMceMdiyatirikkhajoNiesu ukvagjai ? pucchA' he bhadanta ! tat-atha nUnaM-kim kRSNalezyo-yAvat-nIlalezyaH, kApotalezyaH, padmalezyaH, zuklalezyaH paJcendriyatiyagyonikaH kRSNalezyeSu yAvatnIlalezyeSu kApotalezyeSu tejolazyeSu padmalezyeSu zuklalezyeSu paJcendriyatiryagyonikeSu upapadyate artha ca kRSNAdi zuklalezyAnta viziSTaH san tata udvartate ? iti pRcchA, bhagavAnAha'haMtA, goyamA !' he gautama ! inta satyam 'kaNhalesse jAva sukkalesse paciMdiyatirikkhajoNie kaNhalessesu jAva sukkalessesu paMciMdiyatirikkhanoNiesu uvavajjai, siya kaNDalesse ukvaTTai jAva siya sukkalesse uvavaTTai' kRSNalezyo yAvat-nIlalezyaH, kApotalezyaH, tejocit jisa lezyA se yukta hokara utpanna hotA hai, usI lezyA se yukta hokara udvartana karatA hai / kadAcit anya lezyA se yukta hokara bhI udvartana karatA hai isI prakAra dvIndriya, trIndriya aura cauindriyoM ke viSaya meM bhI kahanA caahie| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA kRSNalezyAvAlA, nIlalezyAvAlA, kApota lezyAvAlA, tejolezyAvAlA, padmalezyAvAlA, aura zuklalezyAvAlA paMcendriya tiryaMca kRSNalezyAvAle, nIlalezyAvAle, kApotalezyAvAle, tejolezyAvAle, padmalezyAvAle aura zuklalezyAvAle paMcendriya tiryagyonikoM meM utpanna hotA hai ? aura kyA usI kRSNAdi lezyA se yukta hokara udvartana karatA hai ? . bhagavAn-hAM gautama ! satya hai| kRSNa, nIla, kApota, teja, padama, aura zuklalezyAvAlA paMcendriya tiryaMca, kRSNalezyA bAle, nIlalezyA vAle kaapottana kare che, koIvAra je legyAthI yukta banIne utpanna thAya che, tejalezyAthI yukta thaIne udvartana kare che, koIvAra anya vezyAthI yukta thaIne paNa udvartana kare che. eja prakAre dvIndriya, trIndriya ane caturindriyanA viSayamAM paNa kahevuM joIe. zrI gautamasvAmI-he bhagavana zuM kRSNalezyAvALA, nIlezyAvALA, kAtilekzALA, tejalezyAvALA, pamalezyAvALA ane zukalalezyAvALA, paMcendriya tiryaMca kRSNalezyAvALA nIlezyAvALA, kApatalezyAvALA, tejalezyAvALA padmavezyAvALA, ane zukalezyAvALA paMcendriya tinikemAM utpanna che? ane zuM eja kRSNAdi lezyAthI yukta thaIne pani 42 cha / - zrI lagavAna- 81, gautama ! satya che. , nIsa, pota, teca, , mane zu4sa. lezyAvALA paMcendriya tiryaMca, kRSNalezyAvA, nIlezyAvALA, kAtilezyAvALA, teje
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 prajJApanA.. 1 lezyaH padmalezyaH zuklalezyaH paJcendriya tiryagyonikaH- kRSNaleiyeSu yAvat-nIlalezse pu. kApotalezyeSu tejolezyeSu padmalezyeSu zuklaleyeSu paJcendriya tiryagyonikeSu upapadyate kintu 5 syAt-phadAMcit kRSNalezyaH san udvartate, yAvat syAt kadAcit nIlalezyaH san uba rvate, syAt kadAcita yA polezyaH san udvartate, svAt kadAcita tejolezyaH san ute syAt kadAcit padmalezyaH san udvartate, spAta kadAcit zuklaleipaH san udvartate, "siya jalle se uvajjai talle se ubavaTTaI' syAt - kadAcida yallezya upapadyate tallezyaH samUha udvartate 'evaM maNUse vi' evam - paJcendriyatiryagyonikoktarItyA manuSyo'pi kRSNAdiH zukla-viziSTaH kRSNAdi zuklezyAn viziSTeSu manuSyeSu upapadyate kintu syAt kadA cit kRSNalezyaH san udvartate kadAcit nIlalezyaH san kadAcit kApotakhezyaH san 1 yAvAle tejolezyA vAle, padmalezyA vAle aura zukla leiyAvAle paMcendriya tiryacoM meM utpanna hotA hai, kintu syAt kRSNalezyA vAlA hotA huA uSaH na karatA hai, syAt nIlalelyA bAlA, syAt kApotaleiyAvAlA, syAt tejo lezyA vAlA, syAt padmalelyA vAlA athavA syAt zuklalezyA vAlA hokara udvarttana karatA hai / jisa lezyA se yukta hokara utpanna hotA hai, kadAcitusI lezyA se yukta hokara udvarttana karatA hai kadAcit anya lezyA se yukta hokara bhI udvartana karatA hai / L paMcendriya tiryaca ke samAna manuSya bhI kRSNAdi chahoM lezyAoM meM se kisI bhI lezyA se yukta hokara usI lezyA vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai, kintu yaha niyama nahIM ki jisa lezyA se yukta hokara utpanna ho usI lezyA se yukta hokara udvarttana kare / 'kRSNalezyA se yukta hokara kRSNalezyA vAle manuSyoM meM utpanna hone vAlA manuSya chahIM lezyAoM meM se kisI bhI lezyA se yukta hokara udvarttana karatA hai / isI prakAra nIlalezyA se yukta hokara nIlalezyA vAle tele TezyAvALA, padmalezyAvALA ane zukalalezyAvALA pacendriya tiya ceAmA utpana thAya che, kintu syAt kRSNulezyAvALA thayelA una kare che syAt nIlakezyAvALA syAt lezyAvALA sthAt padmalezyAvALA athavA syAta zukalalezyAvALA thaine urtana kare che. je lezyAthI yukta thaIne utpanna thAya che. kadAcita eja lezmAthI yukta thaIne udva'na kare che. kadAcit anya lezyAthI yukta thaIne una kare che. paMcendriya tiya canI samAna manuSya paNa kRSNAdi chae "lezyAemAMthI koipaNa lezyAthI yukta thaIne eja lezmAvALA manuScAmAM utpanna thAya che,' paNuM e niyama)nathI ke je lezyAthI yukta thaIne utpanna thAya tejalezyAthI yukta thaIne urdUna kare. kRSNana lezyAthI yukta thaIne kRSNaazyAvALA manuScAmAM utpanna thanAra manuSya e vaizyAemAMthI kAipaNa eka vaizyAthI yukta thaIne uddevana kare che. eja prakAre nIlalezyAthI 2
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyayodhinI TIkA pada 17 20 14 nairayikAvadhijJeyakSetraparimANanirUpaNam 185 kadAcit tejole zyaH san kadAcit padma chezyaH san kadAcit zukjhalezyaH san udvartate kadAcid yallezya upapadyate tallezya udvartate iti bhAvaH, 'varaNamaMtarA jahA asurakumArA' vAnadhyantarA devA yathA asurakumArAH pratipAditA stathA pratipattavyAH, 'joisiya vemANiyA evaMceva' jyotiSkavaimAnikA api evaJcaiva-asurakumArA ina vaktavyA, kintu-'navaraM jassa, -jallesA, doNha vi cayaNaM, bhANiyadhvaM navaram-asurakumArApekSayA vizeSastu yasya yallezyA .. bhavanti tasya tallezyA vaktavyAH, dvayorapi-jyotiSkavaimAnikadevayorudvartanasthAne cya. vanamiti bhaNitavyam-vaktavyam // sU0 13 // // nairayikAvadhijJeyakSetraparimANavaktavyatA // mUlam-kaNhalesse NaM bhaMte ! neraie kaNhalessaM neraiyaM paNihAe ohiNA savdao samaMtA lamamiloemANe kevaiyaM khettaM jANai kevaiyaM khettaM pAsai ? goyamA ! No bahuyaM khettaM jANai No bahuyaM khettaM pAsai No dUraM khettaM pAlai ittariya khettaM jANai ittariyameva khettaM pAsai se keNaTuNaM bhaMte ! evaM buccai-kaNhalesseNaM neraie taM ceva jAva ittariyameva khettaM pAsai ? goyamA se jahA nAmae keipurise bahusamaramaNijjaMsi bhUmibhAgasi ThiccA sadao samaMtA samabhiloejjA, taeNaM purise dharamanuSyoM meM utpanna hone vAlA kRSNalelyA se, nIlalezyA se kApotalezyA se, tejolezyA se, padamalezyA le athavA zuklalezyA se yukta hokara uvRtta hotA hai / isI prakAra zeSa cAra lezyAoM ke saMbaMdha meM bhI kahalenA caahie| vANavyantara devoM kI vaktavyatA alurakumAroM ke samAna samajhanI caahie| jyotiSka vaimAnikoM kA kathana bhI asurakumAroM ke samAna hI hai, magara jisameM jitanI lezyAeM pAI jAtI haiM, usameM utanI lezyAoM kA kathana karanA cAhie aura jyotipkoM tathA vaimAnikoM ke lie 'udvartana' ke sthAna para 'cyavana' - zabda kA prayoga karanA cAhie / sU0 13 // 1 yukta thaIne nIlalezyAvALA manuSyamAM utpanna thanArA kRSNalezyAthI, nilalezyAthI, kAtilezyAthI, tejalezyAthI, pahalezyAthI athavA zukalezyAthI yukta thaIne uddavRtta thAya che. e ja prakAre zeSa cAra lezyAonA sambandhamAM paNa kahevuM joIe. vAtavyantara devenI vaktavyatA asurakumAranI samAna samajavI joIe, jyoti ke [ ane vimAnikenuM kathana paNa asurakumAronI samAna ja che. paNa jemAM jeTalI vezyAo maLI Ave che temAM teTalI lezyAonuM kathana karavuM joIe ane jyotiSka tathA mAnikAne mATe "udvartanane sthAna para "cyavana" zabdane praga kara joIe che sU0 13 . 'e0 24
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ NitalagayaM purisaM paNihAe savvao saratA samabhiloemANe No vaSya khettaM jAva pAsai jAva ittariyameva khettaM pAsai, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai-kaNhalesteNaM neraie jAva ittariyameva khettaM pAsai, nIlalesseNaM bhaMte !neraie kaNhalessaM neraiyaM paNihAya ohiNA savvao samatA sama. miloemANe samabhiloemANe kevaiyaM khettaM jANai kevaiyaM khetaM pAsai ? goyamA! bahutarAgaM khettaM jANai, bahutarAgaM khettaM pAsai, dUratarakhettaM jANai, dUratarakhettaM pAsai, vitimirataragaM khecaM jANai vitimirataragaM kheta pAsai, jANai visuddhataragaM khettaM visuddhataraMga khettaM pAsai, se keNaNaM bhaMte ! evaM vuccai nIlalesseNaM Neraie kaNhalessaM neraiyaM paNihAya jAva visuddhataragaM khettaM jANai, visuddhataragaM khettaM pAsai 1 se jahA nAmae keipurise bahulamaramaNijjAo bhUmibhAgAo pavvayaM durUhittA savvao samaMtA lamabhiloejjA, taeNaM se purise dharaNitalagayaM purisaM paNihAya savvao samaMtA samaliloemANe samabhiloemANe bahutaragaM khele jANai jAba visuddhataragaM khettaM pAsai, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai-nIlalesse nehae kaNhalesa jAva visuddhataragaM khettaM pAsai, kAulesle gaM bhaMte / neraie, nIlalessaM neraiyaM paNihAya ohiNA sajao lamaMtA lamabhiloemANe samabhiloemANe kevaiyaM khettaM jANai pAlai ? goyamA ! bahutaragaM khetaM jANai pAsai jAva visuddhataragaM khettaM pAsai, se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai-kAulesse Na neraie jAba visuddhataragaM khettaM pAlai ? goSamA ! se jahA nAmae keipurise bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo pavvayaM durUhittA do di pAe uccAviyA vaittA savvao sasaMtA samabhiloejjA, taeNaM se purita paJvayaMgayaM dharaNitalagayaMja purisaM paNihAya savao samaMtA samabhilAe: mANe bahutaragaM khettaM jAgAi, bahutaragaM khettaM zasai jAva vitiAmarata pAsai, se teNaTreNaM goyamA / evaM vuccai-kAulesseNaM neraie nIlalara neraiyaM paNihAya taM ceva jAva vitimirataragaM khettaM pAsai ||suu0.1||
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ . prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 14 nairayikAvadhijJeyakSetraparimANanirUpaNam 187 . chAyA-kRSNalezyaH khalu bhadanta ! nairayikaH kRSNalezyaM nairayirka praNidhAya avadhinA sarvataH samantAt samabhilokamAnaH kiyata kSetraM jAnAti, bhiyatkSetraM pazyati ? gautama ! no bahukaM kSetraM jAnAti, no bahukaM kSetraM pazyati, no dUraM kSetra jAnAti, no dUraM kSetraM pazyati, itvara meva kSetraM jAnAti, itvarameva kSetraM pazyati, tat kenArthena bhadanta ! evamucyate-kRSNalezyaH khalu nairayika staccaiva yAvad itvarameva kSetraM pazyati ? gautama ! tad yathA nAma kazcitpurupo bahusamaraNIye bhUmibhAge sthitvA sarvataH samantAm samabhiloketa, tataH khalu sa puruSo dharaNitalagataM puruSaM nArakoM kA avadhijJAna 'zabdArtha-kaNhalesse NaM bhaMte ! neraie' he bhagavan ! kRSNalezyAvAlA nAraka' 'kaNhalessaM nerayaM, paNihAe' kRSNalezyAvAle dUsare vAraka kI apekSA 'ohiNA' avadhi ke dvArA 'sacao' lava dizAoM meM 'samaMtA' saba vidizAoM meM 'samabhiloemANe' avalokana karatA huA 'kevayaM' kitane 'khettaM' kSetra ko 'jANaI' jAnatA hai / 'kevaiyaM khettaM pAlai ?' kitane kSetra ko dekhatA hai ? 'goyamA ! No bahuyaM khettaM jANai' he gautama ! bahuta kSetra ko nahIM jAnatA 'No bahuyaM khettaM pAsaI' bahuta kSetra ko nahIM dekhatA 'No dUra kheta jANai' dUra kSetra ko nahIM jANatA 'No dUraM khettaM pAsaI dara kSetrako nahIM dekhatA 'ittariya' thoDe 'khettaM' kSetra ko 'jANai' jAnatA hai 'ittariyameva khettaM pAsai' thoDe hI kSetra ko dekhatA hai| . (se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai-kaNhalesle gaM aMte ! neraie taM ceva) bhagavan ! kisa hetu le aisA kahA jAtA hai ki kRSNalezyA vAlA nAraka, ItyAdi vahI pUrvokta 'jAyA ittariyameva khettaM pAsai ?' yAvat alpa hI kSetra ko dekhatA hai ? (goyamA !) gautama ! (se) atha (jahAnAmae kei purise) kucha bhI nAma vAlA nArakanuM avadhijJAna zahAtha-(kaNhalesseNa bhaMte !neraie) gavan ! vezyA nA24 (kaNhalesa neraiyaM 'paNihAe) vezyAvA bhI nA24I. apekSA (ohiNA) madhinA / (savao) wdhA hizAyAmA (samatA) nyaare||2 (samabhiloemANe) Aq8na 43 // 2DasA (kevaiyaM) 884 (khetta) kSetrane (jANai) / cha (kevaiyaM khettaM pAsai) isa kSetra he cha ? (goyamA! No bahuyaM khettaM jANai) OM gautama | kSetrAne nathI tatA (No bahuyaM khettaM 'pAsai) gharI kSetrAta nathI mt| (No dUraM khettaM jANai) 2nA kSetrane tA nathI. (No dUra khettaM pAsai) Rs2nA kSetrAta nathI heyatA (ittariya) thaa| (khettaM) kSetrane (jANai) to cha / (ittariyameva khettaM pasii) thoDA kSetra he cha. . (se keNaDhe NaM bhaMte ! evaM buccai kaNhalerase NaM bhaMte ! neraie taM ceva) sAvan ! zA tathA mema upAya che 4 vezyA nA24 tyAta te pUrita (jAva ittariyameva khettaM pAsai ?) yAvat 2851 kSetra me che 1 (goyamA / ) 3 gautama ! (se) matha (jahA nAmae pheI purise) 5 pa nAbhavAgA. 535 (bahusamaramaNijjasi bhUmibhAgammi ThiccA) mAnada
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathApanA praNidhAya sarvataH samantAt samabhilomAno no bahukaM kSetraM yAvata paigati, yAgad ityarameva kSetraM pazyati, tat tenArthena gautama ! eramucyate-kRSNalezyaH khalu nairayiko yAvad itvarameva kSetraM pazyati, nIlale zyaH khalu bhadanta ! nairayikaH kRSNalezyaM nairapi praNi zaya avadhinA sarvataH samantAt samabhilokamAnaH sabamilokamAnaH kiyat kSetraM jAnAti, kiyat kSetra pazyati ? gautama ! bahutaraka kSetraM jAnAti, bahutaraka kSetraM pazyati daragara kSetra jAnAti duratarakoI puruSa (bahusamaramANijjaMli bhUmibhAgammi ThiccA) bilakula sama ramaNIya bhUmibhAga meM sthita hokara (sacao lamaMtA samamiloenjA) sara dizA vidizAoM meM dekhe (taeNaM se purise) tatpazcAt vaha puruSa (dharaNikalagayaM purisaM paNihAya) bhUtalagata dUsare puruSa kI apekSA (sanao sastA samasiloemANe) sapa dizA-vidizAoM meM dekhatA huA (jo vahuyaM khettaM jANai pA5) bahuta kSetra ko nahIM jAnatA-dekhatA (jAva ittariyameva khettaM pAsai) yAvat alpa hI kSetra ko dekhatA hai (se teNaTeNaM goyamA !) isa kAraNa se gautama ! (evaM buccaI) aisA kahA jAtA hai (kaNhalesase NaM neraie jAda ittariyameva khettaM pAsai) yAvat thoDe hI kSetra ko jAnatA hai (nIlalesse NaM bhaMte ! terahae) he bhagavan ! nIlalezyA vAlA nAraka (kaNhalesa neraiyaM paNihAya) kRSNalezyA vAle nAraka kI apekSA (ohiNA savvao samaMtA) avadhi dvAra sava dizA-vidizAoM meM (samabhiloe mANe 2) dekhatA huA 2 (kevaiyaM khettaM jANai, kevaiyaM kherAM pAsai) kitane kSetra ko jAnatA hai, kitane kSetra ko dekhatA hai ? (goyamA ! bahutarAgaM khetta jANai, bahutarAga khettaM pAsaha) gautama ! bahuta-se kSetra ko jAnatA hai, bahuta-se kSetra ko dekhatA hai| (darataraM khettaM jANaha, darataraM khettaM pAsai) dUratara kSetra kA sabharamAyabhUma bhAgamA sthita / (savvao samatA samabhiloejjA) uthI 6vizImAmA (taeNaM se purise) tatpazcAt te 535 (dharaNitalagaya purisa paNihAya) bhUtagata bhAta 53panI papekSAye (savvao samatA samabhiloemANe) madhI za zAmAmA " 2heta, (go bahuyaM khettaM jANai pAsai) ghag mA kSetrAne nathI latA-mAtA (jAna ittariyameva khettaM pAsai) yAvat 2854 kSetrAna cha (se teNaTreNaM goyamA !) - 2 u gautama ! (evaM vuccai) ma 42vAya cha (jAva ittariyameva khettaM pAsai) yAvat 1 . 1 kSetrane cha (nIlalesseNa bhaMte / neraie) 3 masalan / nAsezyAvANA nA24 (kaNhala neraiya paNihAya) kRSNasezyA nA24I apekSAye (ohiNA savvao samatA) dAmadhIzavihazAmAmA (samabhiloe) hebhI rahesa. (kevaiya khettaM jANai, kevaiya pAsai) vA kSetrAna nae cha. bhana sA kSetrAna the cha ? (goyamA ! bahutarAge khata bahutarAgaM khettaM pAsai) 3 gautama gha kSetrAno cha, gharA madhAnAne lava . kheta jANai dUrataraM khettaM pAsai) 622 kSetrane se mana itara kSetrane 45
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyavodhinI TIkA padaM 17 sU0 14 nairayikAvadhijJeyakSetraparimANanirUpaNam 16 kSetraM pazyati, vitimiratarakaM kSetra jAnAti vitimiratarakaM kSetraM pazyati, vizuddhataraka kSetra jAnAti, vizuddhatarakaM kSetraM pazyati, tat kenArthena bhadanta ! eva mucyate-nIlalezyaH khalu nairayitaH kRSNalezyaM nairayikaM praNidhAya yAvad vizuddhatara kSetraM jAnAti, vizuddhataraka kSetra pazyati ? tat yathAnAma kazcit puruSo bahusamaraNIyAd bhUmibhAgAt parvatamAruhya sarvataH samantAt samamilophata tataH khalu sa puruSo dharaNitalagataM purupa praNidhAya sataH samantAt samabhilokamAnaH samabhilokagAno bahutaraka kSetra jAnAti yAbada vizuddha kSetraM pazyati, tat jAnatA hai, dUratara kSetra ko dekhatA hai (vitimirataraka khettaM jANai) nirmalatara kSetra ko jAnatA hai (citibhirataragaM khettaM pAsai) nirmalatara kSetra ko dekhatA haiM (visuddhataragaM khettaM jANa, visuddhataragaM khetaM pAlai) vizuddhatara kSetra ko jAnatA hai, vizadvatara kSetra ko dekhatA hai (sekeNaDe NaM bhaMte ! evaM uccaha) kisa hetu se agavan ! aisA kahA jAtA hai ki (nIlalesle NaM nerahae kaNhalessaM neraiyaM paNihAya jAca visuddhataragaM khettaM jANA, visuddhataragaM khetaM pAsaha ?) nIlalezNa zelA nAraka kRSNalezyA bAle nAraka kI apekSA yAvat vizuddhatara kSetra ko jAlatA hai, vizuddhatara kSetra ko dekhatA hai ? (le jahAnAmae kei purise) kucha bhI nAma bAlA puruSa (bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo) bahuta sama evaM ramaNIya bhUmibhAga se (pavyayaM duruhittA) parvata para caDha kara (savvao samaMtA samabhiloenjA) saba dizA-vidizAoM meM avalokana kare (tae NaM le purise dharaNitalagayaM purisaM paNihAya) taba vaha puruSa bhUtala para rahe hue puruSa kI apekSA (lAmo samannA.samabhilAe mANe 2) saba tarapha dekhatA-dekhatA (bahataragaM khetaM jANai jAda visuddhataragaM khetaM pAsai) bahutara kSetra ko jAnatA hai, yAvat vizuddhatara kSetra ko dekhatA hai (se tejaTeNaM goyamA ! evaM buccaI) mirataragaM khettaM jANai) nita2 kSetrane to cha (vitimirataragaM khettaM pAsai) nimagatara kSetra me che (visuddhataragaM khettaM jANai, visuddhataragaM khettaM pAsai) vizuddhata2 kSetraNe cha, vizuddhana2 kSetrate hame cha (se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai) // ututhI gavan ! zava 4vaya cha (nIlalesseNaM neraie kaNhalessaM neraiyaM paNihAya jAva visuddhataragaM khettaM jANai visuddhataragaM khettaM pAsaI 1) nAsavezyAvA nA24 juTezyAvANA nA24I apekSA yAvat vizuddhata2 kSetrane gaye the, vizuddhata2 kSetrane hethe cha ? (se jahA nAmae kei purise) 44 5] nAmavANI 535 (bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo) gha sama temana ramaNIya bhUmi mAthI (pavvayaM duruhittA) parvata 52 2DhIne (savvao samaMtA samabhiloejjA) madhA zivazAyamA mana 42 (taeNaM se purise dharaNitalagayaM purisaM paNihAya) tyAre te 535 sUtaba 52 27sA 53panI apekSAye (savvao samaMtA samabhiloemANe) madhI tara tai (bahutaragaM khettaM jANai jAva visuddhataragaM khettaM pAsai) 5 // sapA
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ nancer tenArthena gautama ! evamucyate-nIlalezyo nairayikaH kRSNalezyaM yAvad vizuddhatarakaM kSetra pazyati, kApotalezyaH khalu bhadanta ! nairayiko nILalezyaM nairayikaM praNidhAya avadhinA sarvataH samantAt samabhilokamAnaH samabhilokamAnaH kiyantaM kSetraM jAnAti pazyati ? gautama ! vaha taraka kSetraM jAnAti pazyati yAvad vizuddhatarakaM kSetraM pazyati, tat kenArthena bhadanta ! evamcyate-kApotalezyaH khalu nairayiko yAvad vizuddhatarakaM kSetraM pazyati ? gautama ! tadyathAnAma kazcit puruSo bahusamaraNIyAd bhUmibhAgAt parvatamArohati, Aruhya dvAvapi pAdo uccayitvA isa hetu le he gautama ! aisA kahA jAtA hai (nIlalesse neraie kaNhalessaM jApa visuddhataragaM khettaM pAsai) nIlalezyA vAlA nAraka kRSNalezyA vAle kI apekSA yAvatU vizuddhatara kSetra ko dekhatA hai| . (kAulesse NaM bhaMte ! neraie nIlalessa neraiyaM paNihAya) bhagavan ! kApota lezyA vAlA nAraka nIlalezyAvAle nAraka kI apekSA (ohiNA) avadhi se (savvao samaMtA samabhiloemANe 2 kevaiyaM khettaM jANai pAsai ?) saya dizA vidizAoM meM dekhatA-dekhatA kitane kSetra ko jAnatA-dekhatA hai ? (goyamA ! yahatarAgaM khettaM jAgai pAsai) he gautama ! bahuta kSetra ko jAnatA-dekhatA hai (jAca visuddhataragaM khettaM pAlai) yAvat vizuddhatara kSetra ko dekhatA hai (se keNa TeNaM bhaMte ! evaM vuccai) he bhagavan ! kisa hetu se aisA kahA jAtA haiM (kAu. lesleNaM neraie jAca visuddhataragaM khettaM pAlai ?) kApotalezyA vAlA nAraka yAvat vizuddhatara kSetra ko dekhatA hai ? (goyamA ! se jahAnAmae keipurise bahu samaramaNijAo bhUmibhAgAo padayaM duruhai) jaise kucha bhI nAma vAlA koI puruSa bahuta sama evaM ramaNIya bhUmibhAga se parvata para caDhe (durUhittA) caDha kara kSetrAna ta cha, yAvat vizuddhata2 kSetra me cha (se teNadreNa goyamA ! evaM vuccai) me tuthI gotama ! medhu 43vAya cha (nIlalesse negie kaNhalessa nAva visuddhataragaM khecaM pAsai) nilalekSavALA nAraka kRplezyAvALAnI apekSAe yAvata vizuddhatara kSetrane jove che. (kAulesseja bhate neraie nIlalesa neraiyaM paNihAya) bhagavan ! apAtavezyAvAmAnA21 nAsozyA nA24nI apekSA (ohiNA) avadhithI (sabao samatA samamilAemANa phevaiyaM khettaM jANai pAsai) madhI hazA pizAyamA tai sesA kSetrAne gaye cha bhane hame cha (goyamA ! vahutaragaM khettaM jANai pAsai) gautama ! yA kSetrAnalA 2 4 cha (jAva visuddhataragaM khettaM pAsai) yAvat vizuddhatara kSetra he cha (se keNaTreNaM bhaMte ! evaM buccai) 8 bagavan / / hetuthI ye pAya cha (kAulesseNaM nerahae jAya visuddhataraNa khettaM pAsai) 4potozyAvA nA24 yAvata vizaddhata kSetra he cha ? (goyamA ! se jahA nAmae kei purise bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo pavvayaM duruhaI) bha I 55 .. paann| puSa ghAma bhane 2mAya bhUmimA yI 5 52 2 (duruhitA) . (do vi pAe) manne 55 (uccAviyAveittA) 0 za. (sabao samaMtA) mayA /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 14 nairayikAvadhijJeyakSetraparimANanirUpaNam 191 sarvataH samantAt samabhiloketa, tataH khalu sa puruSaH parvatagataM dharaNitalagataJca puruSa praNidhAya 'sarvataH sarantAt samabhilokamAno bahutarakaM kSetraM jAnAti, bahutarakaM kSetraM pazyati yAvad vitimiratarakaM pazyati, tat tenArthena gautama ! eva mucyate-kApotalezyaH khalu nairathiko nIlalezyaM nairayikaM praNidhAya taccaiva yAvad vitimiratarakaM kSetraM pazyati // sU0 14 // TIkA-atha kRSNalezyAdi nairayikANAmavadhijJAnadarzanasya viSayabhUtaM kSetraparimANatAratamyaM prarU. payitumAha-'kaNhalesseNaM bhaMte ! neraie kaNhalessaM neraiyaM paNihAe ohiNA savvao samaMtA samamiloemANe kevaiyaM khettaM jANai kevaiyaM khettaM pAsai ? he bhadanta ! kRSNalezyaH khalu kazcita 'nairayikaH paraM kRSNalezyaM nairayikaM praNidhAya-apekSya kRSNalezya nairayikAntarApekSayetyarthaH ava(do vi pAe) donoM paira (uccAviyA veittA) UMcA kara ke (savvao samaMtA) saba dizA-vidizAoM meM (samabhiloejjA) dekhe (tae NaM se purile) taba vaha puruSa (pavvayagayaM dharaNitalagayaM ca purisaM paNihAya) parvata para rahe aura bhUtala para rahe puruSa kI apekSA (savvao samaMtA samabhiloemANe) saba dizA-vidizAoM meM dekhatA huA (bahutaragaM khettaM jANai bahutaragaM khettaM pAsai) bahutara kSetra ko jAnatA-dekhatA hai (jAva vitimirataragaM pAsai) nirmalatara dekhatA hai (se teNaTe NaM goyamA ! evaM vuccai) isa kAraNa he gautama ! aisA kahA jAtA hai (kAulesse NaM neraie nIlalessaM neraiyaM paNihAya taM ceva (kApotalezthA vAlA nAraka nIla. lezyA vAle nAraka kI apekSA, ityAdi vahI pUrvokta (jAva vitimirataragaM khettaM pAsai) yAvat nirmalatara kSetra ko jAnatA hai| ____TIkArtha-aba kRSNalezyA Adi vAle nArakoM ke avadhi aura darzana ke 'viSayabhUta kSetra ke parimANa kI taratamatA kI prarUpaNA kI jAtI hai| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! eka kRSNalezyA vAlA nAraka dUsare kRSNa vAle zAmAmA (samabhiloejjA) heNe (taeNaM se purise) tyAre te pu35 (pavvayagayaM dharaNitala gayaM ca purisa paNihAya) pati 52 278 bhane bhUtaha 52 278 535nI apekSAye (savao samatA samabhiloemANe) madhI Alali (bahutaragaM khettaM jANai bahutaragaM khettaM pAsai) mahuta2 kSetrAta taNe he cha (jAva vitimirataragaM pAsai) nita2 hethe cha (se veNaTeNaM goyamA ! evaM, vuccai) 20 gautama ! mebha 4upAya che (kAuleraseNaM neraie nIla lesaM neraiyaM paNihAya taM ceva) pAtazyAvANA nA24 nosozyAvA nA24I. apekSA. tyA te pUrita (jAva vitimirataragaM khettaM pAsai) yAvat nisatara kSetrane to cha. '' TIkAI-have kRSNalezyA AdivALA nArakanI avadhi ane darzananA viSayabhUta kSetranA parimANanI taratamatAnI prarUpaNa karAya che- - zrI gautamasvAmI-he bhagavana! eka kRNalezyAvALA nAraka bIjA kulezyAvALA nArakanI apekSAe avadhi dvArA samasta dizAomAM ane samasta vidizAomAM
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 dhinA avadhijJAnena sarvataH-sarvadikSu, samantataH sarvavidikSa samamikokamAnaH-prekSamANaH kriyata kSetra kiyatparimANaM kSetraM jAnAti ? atha ca kiyat kSetraM-kiyad vA kSetram avadhidarzanena pazyati? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'No bahuyaM khettaM jANA, govahuyaM khettaM pAsa' no pahukaM kSetraM jAnAti, no bahukaM kSetraM pazyati, tathA ca kazcin kRSNale yo nairayiko'parakRSNalezyanarayikApekSayA na khalu yogyatAnusAreNAtivizuddho'pi atiprabhUta kSetramavadhijJAnena jAnAti prazyati vA ityabhiprAyeNAha-'No dUraM khettaM jANai, No dUraM khettaM pAsaha no dUram-atyana viprakRSTa kSetraM jAnAti, no dUraM kSetraM pazyati, apitu 'ittariya meva khettaM jANai, ittariyameva kheta pAsaha itvarameva svalpamevAdhika kSetraM jAnAti, itvarameva-svalpamevAdhika kSetraM pazyati, endha samAnapRthivIkakRSNalezya nairapikavipayakaM bodhyam, anyathA dopApattiH syAt, tathAhi-saptama pRthivIgata kRSNalezya nairayiko jaghanyena gavyUtAI jAnAti utkRSTena gavyUtam, paSThapRthivIgataH kRSNalezyo nairayiko jaghanyena gavyUtam utkRSTena sArddhagavyatam, paJcamapRthivIgata kRSNa nAraka kI apekSA avadhi ke dvArA samasta dizAoM meM aura samasta vidizAoM meM avalokana karatA huA kitane kSetra ko jAnatA hai ? aura avadhidarzana se kitane kSetra ko dekhatA haiM ? - bhagavAn-he gautama ! na bahuta kSetra ko jAnatA hai, na bahuna kSetra ko dekhatA hai| tAtparya yaha hai ki eka kRSNalezyA vAlA nAraka dusare kRSNalezyA vAle nAraka kI apekSA, yogyatA ke anusAra vizuddhi vAlA hone para bhI bahuta adhika kSetra ko avadhi se nahIM jAnatA dekhatA hai / isa abhiprAya se sUtra kAra kahate haiM dUra kSetra ko nahIM jAnatA hai, dara kSetra ko nahIM dekhatA hai kintu thoDe hI adhika kSetra ko jAnatA hai aura thoDe hI adhika kSetra ko dekhatA hai| yaha kathana eka hI pRthvI ke nArakoM kI apekSA se samajhanA cAhie, athavA doSa kI prApti hogI, kyoM ki sAtavIM pRthvI kA kRSNalezyAvAt nAraka jaghanya AdhA gAu aura utkRSTa eka gAu jAnatA hai jaba ki chaTThI pRthvI kA kRSNalezyA avalokana karI rahela keTalA kSetrane jANe che. ane avadhidarzanathI keTalA kSetrane dekhe che? zrI bhagavAna ! he gautama ! ghaNA kSetrane nathI jANatA ane ghaNuM kSetrane nathI dekhAtA tAtparya eke kRSNalezyAvALe nAraka bIjA kRSNalezyAvALA nArakanI apekSAe, gyatAnA anusAra vizuddhivALA thaIne paNa ghaNA adhika kSetrane avadhithI nathI jANatA ke detA e abhiprAyathI sUtrakAra kahe che dUra kSetrane nathI jANatA, dara kSetrane nathI dekhatA, paNa thoDA ja vadhAre kSetrane jANe che ane thoDA ja adhika kSetrane dekhe che. A kathana eka ja athvInA nAranI apekSAe karI samajavA je che, anyathA deSanI prApti thaze, kemake sAtamI pRthvInA kuNuyA vAna nAraka jaghanya arthegAu ane utkRSTa eka gAu jANe che, chaTrI pRthvInA kurNaya
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 14 nairayikAvadhijJeyakSetraparimANanirUpaNam _____ 193 lezyanairayiko jaghanyena sArddhagavyUtam utkRSTena kizcidUna gamRtadvayam, ityevaM tato dviguNatriguNAdhikakSetrasaMbhavAt prakRte dopaH syAditi, atha samAnapRthivIkapara kRSNalezya nairayikA. pekSayA'tivizuddho'pi kazcit kRSNalezyo nairayiko yathA kiJcidevAdhikaM pazyati nAtiprabhUtaM tathA dRSTAntenopapAdayitumAha-'se keNa TeNaM bhaMte ! evaM buccai-kaNhalesse gaM neraie taMva jAva ittariyameva khettaM pAsai ?' he bhadanta ! tat-atha kenArthena kathaM tAvat, evamuktarItyA ucyate yat-kRSNalezyaH khalu nairayikA-taccaiva-pUrvoktarItyaiva yAvat-kRSNalezya nairayikAntarApekSayA no bahukSetra jAnAti, no bahukSetraM pazyati no dUraM kSetraM jAnAti, no daraM kSetraM pazyati apitu itvarameva kSetraM jAnAti ikharameva kSetraM pazyatIti ? bhagavAnAha-'goyamA !! he gautama ! 'se jahA nAmae kei purise bahusamaramaNiusi bhUmibhAgaMsi ThiccA savvao samaMtA samamiloejjA' tat-atha yathA nAma iti dRSTAnte kazcit purupo bahusamaraNIye bhUmibhAge sthitvA sarvataH-sarvadikSu, samantAt-sarvavidikSu samabhiloketa-nirIkSeta, 'taeNaM se vAlA nAraka jaghanya eka gAu aura utkRSTa DeDha gAu jAnatA hai aura pAMcavIM pRthvI ghAlA kRSNalezyAvAn nAraka jaghanya DeDha gAu aura utkRSTa kiMcit nyUna do gAu / isa prakAra dugunA tigunA adhika kSetra hone ke kAraNa doSa aaegaa| aba udAharaNa pUrvaka yaha batalAte haiM ki eka hI kisI pRthvI ke paramakRSNa lezyA vAle nAraka kI apekSA ativizuddha kRSNalezyA vAlA bhI dusarA usI pRthvovAlA nAraka kucha hI adhika jAnatA hai| unake avadhi se jAnane meM pahuta jyAdA antara nahIM hotaa| gautamasvAmI-he bhagavan ! eka kRSNalezyA vAlA nAraka kRSNalezyA vAle dUsare nAraka kI apekSA bahuta adhika kSetra ko nahIM jAnatA, bahuta adhika kSetra ko nahIM dekhatA, yahata dara kSetra ko nahIM jAnatA, dekhatA, kucha hI adhika kSetra ko jAnatA hai, kucha hI adhika kSetra ko dekhatA hai, aisA kahane kA kyA kAraNa hai? vALA nAraka javanya eka gAu ane utkRSTa deDha gAu jANe che ane sAtamI pRthvInA kRSNalezyAvAna nAraka jaghanya deDha gAu ane utkRSTa kAMIka ochA be gAu. e prakAre bamaNA traNagaNuM adhika kSetra hovAne kAraNe deSa Avaze. have udAharaNa pUrvaka e batAve che ke eka ja ke pRthvInA parama kRSNalezyAvALA nArakanI apekSAe ativizuddha kRSNalezyAvALA paNa bIjA tejapRthvIvALA nAraka kAMIka ja adhika jANe che. teone avadhithI jANavAmAM ghaNuM meTuM antara nathI hotuM- zrI gautamasvAmI-he bhagavan! eka kRSNalezyAvALA nAraka kRSNalezyAvALA bIjA nArakanI apekSAe ghaNuM vadhAre kSetrane nathI jANatA, ghaNuM vadhAre kSetrane nathI dekhatA, ghaNuM dUra kSetrane nathI jANatA ke dekhatA, kAMika ja adhika kSetrane jANe che, kAMIka ja adhika kSetrane dekhe che, ema kahevAnuM zuM kAraNa che ?
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 purise dharaNitalagayaM purisaM paNihAe sabyo samaMtA samabhimoemANe No bahuyaM khetaM jAva pAsai jAva ittariyayeva khettaM pAsai' tataH khalu sa puruSo dharaNitalagataM purupaM paNidhAyaapekSya sarvataH-sarvadikSu, samantAt-sarvabidikSu samabhilokamAna:-nirIkSamANo no vakSetra yAvad-jAnAti no bahukSetraM pazyati no dUra kSetraM jAnAti no duraM kSena pazyati apitu yAvat-itvara meva kSetraM jAnAti ityarameva kSetraM pazyati, tathA ca yathA samabhUbhAgasthitaevaM kazcit puruSo nayananai malyavazAt kiJcidadhikaM pazyati n pracurataraM tathA prakRte'pi kazcit kRSNalezya nairayikaH svayogyatAnusAreNAti vizuddho'pi samAnaprathivIkAparakRSNalezya nairayikApekSayA avadhijJAnena kizcidevAdhikaM pati natu prabhUtataraM pazyatIti bhaavH| prakRt muA. saMharanAha-'se teNaTegaM goyamA ! evaM bunnai-kaNhale se NaM neraie jAva itariyameva khettaM bhagavAn- he gautama ! jaise koI purupa atyanta samatala bhUmi bhAga para sthita hokara saba dizAoM aura vidizAoM meM avalokana kare to vaha bhUtala para hI sthita dUsare kisI puruSa kI apekSA, saba dizAoM aura vidizAoM meM dekhatA huA bahuta kSetra ko nahIM jAnatA-dekhatA hai, api tu kucha hI adhika kSetra ko jAnatA-dekhatA hai / tAtparya yaha hai ki bhUtala para hI khaDA koI dUsarA puruSa apane netroM kI nirmalatA ke kAraNa yadi adhika dekhe to kucha hI adhika kSetra dekhatA-jAnatA hai-unhoM ko bhUmi para sthita puruSoM ke dekhane-jAnane meM koI yahuta antara nahIM paDatA, isI prakAra yahAM bhI samajha lenA cAhie ki kRSNalezyA vAlA nAraka apanI yogyatA ke anusAra atyanta vizuddha hotA huA bhI usI pRthvI vAle dUsare kRSNalezyA vAle nAraka kI apekSA avadhi se kucha hI adhika kSetra ko jAnatA-dekhatA hai-bahuta adhika kSetra ko nahIM jaantaa-dekhtaa| he gautama ! isa hetu se aisA kahA jAtA hai ki eka kRSNalezyA vAlA naraka dUsare ( zrI bhagavAna -he gautama ! jema ke I purUSa atyanta samatala bhUmibhAga para rahIne badhI dizAo ane vidizAomAM avalokana kare te te bhUtala para ja rahela bIjA ke I purUSanI apekSAe, badhI dizAomAM ane vidizAomAM dekha chato ghaNA kSetrane nathI jAte ke dekhate, paNa kaMIka adhika kSetrane jANe che ke dekhe che. tAtparya e che ke bhUtala para ja ubhela keI bIjo purUSa pitAnA netranI nirmaLatAnA kAraNe je adhika dekhe te kAMIka ja adhika kSetrane dekhe ke jANe che-te bane bhUtala para rahelA puranA jevA ke jANavAmAM kAI ghaNuM attara nathI paDatuM, eja prakAre ahIM paNa samajI 63 joIe ke kRSNalezyAvALA nAraka pitAnI yogyatA anusAra atyanta vizuddha thayelA helI che paNa e pRthvIvALA bIjA kRSNalezyAvALA nArakanI apekSAe avadhithI koI adhika kSetrane jANe che ane dekhe che-ghaNuM adhika kSetrane nathI jANatA ke dekhatA. 1 gautama ! e hetuthI evuM kahevAya che ke eka kRSNalezyAvALA nAraka bIjA kRSNalezyA
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 s.0 14 nairayikAvadhijJeyakSetraparimANanirUpaNam pAsai' he gautama ! tat-atha tenArthena evam-uktarItyA ucyate-kRSNalezyaH khalu nairayiko yAvat-kRSNalezya nairayikAntarApekSayA avadhijJAnena no bahukSetra jAnAti, no bahukSetraM pazyati no dUraM kSetraM jAnAti, no dUraM kSetraM pazyati apitu ityarameva kSetraM jAnAti, ikharameva kSetraM pazyati / atha nI ulezya nairayikamadhikRtya pRcchati-nIlalesse NaM bhaMte ! neraie kaNhalessaM neraiyaM paNihAya ohiNA savao samaMtA samabhigoemANe samabhiloemANe kevaiyaM khettaM jANai kevaiyaM khettaM pAsai ?' he bhadanta ! nIlalezyaH khalu nai(yikaH kRSNalezya nairayika praNidhAya-apekSya kRSNalezya nairayikAntarApekSayA avadhijJAnena sarvataH-sarvadikSu, samantAtsarvavidikSu samamilokamAnaH samabhilokamAnaH paunaH punyena nirIkSamANaH kiyat kSetraM jAnAti ? kiyatkSetraM pazyati ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'bahutaragaM khettaM jANai, bahutaragaM khettaM pAsaI' bahutaraka kSetraM jAnAti, bahutarakaM kSetraM pazyati, 'starakhetaM jANai, dugtarakhettaM pAsaI' dUratara kSetraM jAnAti, dUratarakSetraM pazyati, 'vitimirataragaM khettaM jANai vitimirataragaM khettaM pAsaI' vitimiratarakaM kSetram-vigataM timiraM-timirajanyabhramo yatra tad vitimirara atizayena vitimiramiti vitimiratarakama tathAvidhaM kSetraM jAnAti, vitimirataraka kSetraM pazyati, ataeva 'visu ddhataragaM khele jANai visuddhataragaM khettaM pAsaI' vizuddhataram-nirmalataraM kSetraM jAnAti, kRSNa lezyA vAle nAraka kI apekSA bahuta adhika kSetra ko nahIM jAnatA-dekhatA bahuna dUra kSetra ko nahIM jAnatA-dekhanA apitu adhika jAne dekhe to kucha hI adhika kSetra ko jAnatA-dekhatA hai| aya nIlalezyA vAle nAraka ko lekara prazna kiyA jAtA hai, gautamaszamI-he bhagavan nIlalezyA vAlA nAraka kRSNalezyA vAle nAraka kI apekSA sabhI dizAoM aura vidizAoM meM avadhi ke dvArA dekhatA huA kitane kSetrako jAnatA-dekhatA hai ? bhagavAn-he gautama ! bahutara kSetra ko jAnatA hai, hutara kSetra ko dekhatA hai dUratara kSetra ko jAnatA hai, dUratara kSetra ko dekhatA hai| vitimiratara arthAt atIva nirmala kSetra ko jAnatA-dekhatA hai, vizuddhatara kSetra ko jAnatA-dekhatA nArakanI apekSAe ghaNuM vadhAre kSetrane nathI jANatA ke dekhatA, ghaNAM dara kSetrane nathI jANatA ke dekhatA, paNa jANe dekhe te kaIka vadhAre kSetrane jANe dekhe che. have naulalezyAvALA nArakone laIne prazna karAya che zrI gautamasvAmI-he - bhagavad ! nIlezyAvALA nAraka, kRSNalezyAvaLA nArakanI apekSAe, badhI dizAomAM ane vidizAomAM avadhinA dvArA jotAM keTalA kSetrane jANe dekhe che? " zrI bhagavAna-he gautama ghaNu badhA kSetrane jANe che, ghaNA badhA kSetrane dekhe che, dUratara kSetrane jANe che, dUratara kSetrane dekhe che. vinimitara arthAta ava nirmaLa
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 nA vizuddhataraM - nirmalataram atyanta sphuTabhAsaM kSetraM pazyati tathA ca yathA dharaNitalagata puruSApekSayA parvatAH puruSo'tiduraM kSetraM pazyati atha cAtyanta sphuTapratibhAsaM pazpati tathA prakRte'pi nIlaiyo nairayikaH svayogyatAnusAreNAtivizuddhAvadhijJAnI kRSNalezya nairayikApekSayA'ti dUraM vitimirataraM sphuTapratibhAsaJca kSetraM jAnAtItyabhiprAyeNAha - 'se keNaNaM bhaMte / evaM vRcainIla lesseNaM neraie kaNhalessaM neraiyaM paNihAya jAva visuddhatarAgaM khettaM jANai visRddhatarAgaM khevaM pAsai ?' he bhadanta ! tat-atha kenArthena kathaM tAvad evam uktarItyA ucyate-nILalezyaH khalu nairayikaH kRSNalezyaM nairayikaM praNidhAya - apekSya yAvat-avadhijJAnena sarvataH samantAt samabhilokamAno vahutaraM kSetraM jAnAti vahutaraM kSetraM pazyati dRztarakSetraM jAnAti dUratarakSetraM pazyati vitimirataraM kSetraM jAnAti vitimirataraM kSetraM pazyati, vizuddhataraM kSetra jAnAti vizuddhatara kSetraM pazyatIti ? bhagavAnAha - ' se jahA nAmae keipurise bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo pavvayaM duruhittA savvao samaMtA samabhikoejjA' tat-atha yathA nAma iti dRSTAnte kathit puruSo bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAt parvatamAruhya sarvataH sarvadikSu samantAt - sarvavidikSu samabhilohai / jaise dharatI para khaDe hue puruSa kI apekSA parvata para ArUDha ati dUra taka kSetra ko dekhanA hai aura atyanta spaSTa rUpa se dekhatA hai, usI prakAra nIlalezyA vAlA nAraka apanI yogyatA ke anusAra ativizuddha jJAnI hotA huA kRSNa yA vAle nAraka kI apekSA se ati dUra taka aura atIva nirmala rUpa se jAnatA-dekhatA hai / isa abhiprAya se kahA gayA hai-bhagavan ! kisa hetu se aisA kahA gayA hai ki nIlalezyA vAlA nAraka kRSNalezyA vAle nAraka kI apekSA sabhI dizAoM aura vidizAo meM avadhi dvArA bahutara kSetra ko dUratara kSetra ko jAnatA - dekhatA hai aura atyanta nirmala tathA nirmala rUpa se jAnatA- dekhatA hai 1 bhagavAn - - jaise koI puruSa atyanta samatala bhUmi bhAga se parvata para ArUDha hokara saba dizAoM aura vidizAoM meM dekhe to vaha bhUtala para khaDe puruSa kI kSetrane jANe dekhe che, vizuddhatara kSetrane jANe dekhe che, jema dharatI Upara UbhelA purUSanI apekSAe pata para ArUDha purUSa ati dUra sudhInA kSetrane jove che ane atyanta spaSTa rUpe dekhe che, eja prakAre nIlalezyAvALA nAraka peAtAnI ceAgyatAnA anusAra ativizuddha jJAnI thaIne kRSNalezyAvALA nArakanI apekSAthI ati dUra sudhI ane atIva nirmALarUpe lo-deNe che. me abhiprAyathI mema he che. bhagavan ! zA hetuthI evu' kahyuM che ke nIlalezyAvALA nAraka kRSkulezyAvALA nArakanI apekSAe badhI dizAo ane vidizAomAM avadhijJAna dvArA ghaNA badhA kSetrane kUtara kSetrane jANe dekhe che ane atyanta nirmALa rUpathI jANe-dekhe che? zrI bhagavAn--jema koi purUSa atyanta samatala bhUmibhAga Upara pata Upara caDhIne badhI dizA ane vidizAomAM jene te te bhUtala para UbhelA purUSanI apekSAe
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 14 nairayikAvadhijJeyakSetraparimANanirUpaNam keta nirIkSeta 'taeNaM se purise dharaNitalagayaM purisaM paNi hAya savyao samaMtA samabhiloemANe samabhiloemANe bahutarAgaM khettaM jANai jAva visuddhatarAgaM khettaM pAsai' tataH khalu sa puruSo dharaNitalagataM puruSa praNidhAya-apekSya sarvataH samantAt samamilokamAnaH samamilokamAno bahutaraM kSetra jAnAti yAvat-bahutara kSetraM pazyati, durataraM kSetraM jAnAti pazyati vitibhirataraM kSetra jAnAti pazyati vizuddhanaraM kSetraM jAnAti vizuddhatara kSetra pazyati, prakRtamupasaMharabAha'se teNaTeNaM govamA ! evaM vuccai-nIlalesse neraie kaNhalessaM jAva visuddhatarAgaM khettaM pAsai' he gautama ! tat-atha tenArthena evam-uktarItyA ucyate-nIlalezyo nairayika H kRSNalezyaM yAvad nairapikaM praNidhAya-apekSya bahutaraM kSetraM jAnAti pazyati, durataraM kSetraM jAnAti pazyati, vitimirataraM kSetraM jAnAti pazyati vizuddhataraM kSetraM jAnAti pazyatIti, atra parvatasthAne uparitanI tRtIyA pRthivI vAlukApramA, ati vizuddhA ca svayogyatAnusAreNa nIlachezyA, dharaNitalasthAne, adhastanI kRSNalezyA, cakSuH sthAne'vadhijJAnamityavase yam / atha kApotalezya nairayikamadhikRtya prarUpayitumAha-'kAulesseNaM bhaMte ! neraie nIlalessaM neraiyaM paNihAya ohiNA savvao samaMtA samabhiloemANe samabhiloemANe kevaiyaM khettaM jANA pAsai ?' he bhadanta ! kApotalezyaH khalu nairayiko nIlachezyaM nairayikaM praNidhAya-apekSya avadhinA avadhijJAnena sarvataH-sarvadikSu, samantAt-sarvavidikSu samabhilokamAnaH samamilokamAnaH apekSA sabhI dizAoM aura vidizAoM meM bahuta kSetra ko jAnatA-dekhatA hai, dUratara kSetra ko jAnatA-dekhatA hai, vitimiratara kSetra ko jAnatA-dekhatA hai. vizuddhatara kSetra ko jAnatA-dekhatA hai, isa kAraNa he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki nIlalezyA vAlA nAraka kRSNalezyA vAle nAraka kI apekSA adhikatara dUratara, vitimiratara aura vizuddhatara kSetra ko jAnatA-dekhatA hai| yahAM parvata kI jagaha Upara vAlI tIsarI pRthvI samajhanA cAhie aura apanI yogyatA ke anusAra ativizuddha nIlalezyA samajhanI cAhie, bhUmitala ke sthAna meM nIce vAlI kRSNalezyA hai aura cakSu kI jagaha avadhi jJAnasamajhanA caahie| gautamasvAmI-he bhagavan ! kApotalezyA vAlA koI nAraka nIlalezyA badhI dizAo ane vidizAomA bahutara kSetrane jANe-dekhe che, dUratara kSetrane jANe-hebe che. vitimiratara kSetrane jANe-dekhe che. vizuddhatara kSetrane jANe-khe che. e kAraNe che gautama ! evuM kahevAya che ke, nIlalezyAvALA nAraka kRSNalezyAvALA nArakanI apekSAe adhistara, dAtara, vitimirata ane vizuddhatara kSetrane jANe che dekhe che. ahIM parvatanI jagyAe UparavALI trIjI pRthvI, samajavI joIe ane pitAnI yogyatAnusAra ativizuddha nalalezyA samajavI joIe. bhUmitalanA sthAnamAM nIcevALA kRSNalezyA che ane cakSunI jagyAe avadhijJAna samajavuM joIe. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! kAtilezyAvALe kaI nAraka nIlalezyAvALA nArakanI
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazIpanAle kiyat kSetraM jAnAti pazyati ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'bahutarAgaM khettaM jANAra pAsai jAva visuddhatarAgaM khettaM pAsai' bahutaraM kSetraM jAnAti pazyati yAvat-darataraM kSetra jAnAti pazyati, vitimiratara kSetraM jAnAti pazyati, vizuddhataraM kSetraM jAnAti pazyati. gautamaH pRcchati-'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-kAule sse NaM neraie jAva visuddhatarAgaM khetaM pAsai ?' he bhadanta ! tat-atha kenArthena kathaM tAvad evam-uktarItyA ucyate-kApotalezyaH khalu nairayiko yAvat-bahutaraM kSetraM jAnAti pazyati, durataraM kSetraM jAnAti pazyati, vitimirataraM kSetraM jAnAti pazyati, vizuddhataraM kSetraM jAnAti iti ? bhagavAnAi-'goyamA !' he gautama ! 'se jahA nAmae kei purise vahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAzrI pavvayaM durUhai durUhittA do vi pAe ucvAvaittA savvao samaMtA samabhiloenjA' tat-atha yathAnAmeti dRSTAnte kazcit puruSo bahusamaramagIyAd bhUmibhAgAt parvatamArohati, Aruhya dvAvapi pAdau uccaiH kRtvA sarvataH-sarvadikSu, samantAt-sarvadikSu samabhiloketa, 'tae NaM se purise pavyayagayaM dharaNitalagayaM ca parisaM vAle nAraka kI apekSA avadhi dvArA sabhI dizAoM aura vidizAoM meM ava. lokana karatA huA kitane kSetra ko jAnatA-dekhatA hai ? bhagavAn-he gautama ! bahutara kSetra ko jAnatA-dekhatA hai, dUratara kSetra ko jAnatA-dekhatA hai, vitimiratara kSetra ko jAnatA-dekhatA hai, vizuddhatara kSetra ko jAnatA-dekhatA hai| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! kisa hetu se aisA kahA jAtA hai ki kApotalezyA vAlA nAraka nIlalezyA vAle nAraka kI apekSA bahutara, dUratara, vitimiratara evaM vizuddhatara kSetra ko jAnatA-dekhatA hai ? bhagavAn he gautama ! jaise koI puruSa ekadama samatala bhramibhAga se parvata para ArUDha ho aura ArUDha hokara apane donoM pAMva UMce karake saba dizAoM aura vidizAoM meM avalokana kare to vaha puruSa bhUtala para sthita aura parvata para apekSAe avadhi dvArA badhI dizAo ane vidizAomAM avalokana karate keTalA kSetrane ta-heNe cha? zrI bhagavAn ! 3 gautama / mata2 kSetrane ta-he cha, rata2 kSetra -heme hai, vitimiratara kSetrane jANe-khe che vizuddhatara kSetrane jANe-dekhe che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! zA kAraNathI ema kahe che ke, kAtilezyAvALA nAraka nIlalezyAvALA nArakanI apekSAo, bahatara, daranA vitimiratara, temaja vizuddhatara kSetrane nae-heNe cha? zrI bhagavAn he gautama jema koI purUSa ekadama samatala bhUmibhAgathI parvata upara ArUDha thAya, ane ArUDha thaIne pitAnA banne paga UMcA karIne badhI dizAo ane vidizAomAM avakana kare che te purUSa bhUtala para rahela ane parvata para rahela puranA
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 14 nairayikAvadhijJeyakSetraparimANa nirUpaNam 199 paNihAya savao samaMtA samabhiloemANe bahutarAgaM khettaM jANai, bahutarAgaM khettaM pAsai jAba vitimiratarAgaM pAsaI tataH khalu sa puruSaH parvatagataM dharaNitalagatazca purupaM praNidhAya apekSya-tadubhayApekSayetyarthaH, sarvataH sarvadikSu, samantAt-sarvavidikSu samabhilokamAno bahutaraM kSetraM jAnAti, bahutaraM kSetraM pazpati yAvat-darataraM kSetraM jAnAti pazyati vitimirataraM kSetraM jAnAti pazyati, prakRtamupasaMharanAha-'se teNaDheNaM goyamA ! evaM vuccai-phAulesse NaM neraie nIlale neraiyaM paNihAya taM ceva jAva vitimirataragaM khetaM pAsai' he gautama ! tat-atha tenArthena evam-uktarItyA ucyate-kApota lezyaH khallu nairayiko nIlalezyaM nairayikaM praNidhAya-apekSya taccaiva-pUrvoktarItyaitra yAvad-bahutaraM kSetraM jAnAti pazyati, dUrataraM kSetraM jAnAti pazyati, vitimirataraM kSetraM jAnAti pazyavi rizuddhataraM kSetraM jAnAti pazyati tathA ca yathA parvatasyopari vRkSamArUDhaH san sarvataH samantAt avalokamAno bahutaraM pazyati sphuTataraJca pazyati tathaiva kApotalezyo nairayika nIlalezyanairayikAntarApekSayA prabhUtataraM kSetramavadhijJAnena jAnAti pazyati sphuTatarazca jAnAti pazyatIti bhAvaH, ana vRkSasthAne kApotalezyA, parvatasthAne uparitanI pRthivI, nIlalezyA ca tRtIyA pRthivI cakSuH sthAne cAvadhijJAnamityavaseyam / / sU014 // sthita puruSa kI apekSA sagha dizAoM evaM vidizAoM meM dekhatA huA bahutara kSetra ko jAnatA-dekhatA hai, dUratara kSetra ko jAnatA-dekhatA hai, vitimiratara vizuddhatara jAnatA-dekhatA hai, isI prakAra kApotalezyA vAlA nAraka nIlalezyA kI apekSA bahatara dUratara yAvat vizuddhatara jAnatA-dekhatA hai| isa hetu se he gautama ! aisA kahA gayA hai ki kApotalezyA vAlA nAraka nIlalezyA vAle nAraka kI apekSA yAvat vizuddhatara jAnatA-dekhatA hai| tAtparya yaha hai ki jaise parvata ke Upara peDa para caDhA huA manuSya sabhI-ora dekhe to yahata dUrataka aura spaSTatara dekhatA hai, isI prakAra kApotalezyA vAlA nAraka nIlalezyA vAle dUsare nAraka kI apekSA bahuta kSetra ko avadhi dvArA jAnatA-dekhatA hai, atIva sphuTa jAnatA-dekhatA hai| yahAM vRkSa ke sthAna para apekSAe badhI dizAo temaja vidizAomAM bahetara kSetrane jANe-dekhe che, daratara kSetrane jANe-dekhe che. vitimiratara, vizuddhatara jANe-dekhe che, eja prakAre kAtilezyAvALA nAraka nIlalezyAnI apekSAe bahutara, dUratara yAvat vizuddhatara jANe che. e hetuthI he gautama! ema kahevAya che ke kApetalezyAvALA nAraka nIlalezyAvALA nArakanI apekSAe yAvata vizuddhata2 go-he . tAtparya e che ke parvata UparanA jhADa para caDhele manuSya badhI bAju je te ghaNe dUra sudhI ane spaSTapaNe dekhe che, eja prakAre kapilezyAvALA nAraka nIlezyAvALA bIjA nArakanI apekSAe ghaNA kSetrane avadhi dvArA jANe-dekhe che, atIvakTa jANe - - - -
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 // lezyAzrayajJAna vaktavyatA // mUlam-kaNhalesse gaM bhaMte ! jIve kaisu nANesu hojA ? goyamA! dosu vA tisu vA causu vA nANesu hojA, dosu homANe AbhiNibohiyasuyanANe hojA, tisu homANe AbhiNiyohiyasuyanANa ohinANesu hojjA, ahavA tisu homANe AbhiNibohiya suyanANa maNapajavanANesu hojA, causu homANe AbhiNivohiya suyaohimaNapajjavanANesu hojA, evaM jAva pamhalesse, sukkalesse NaM bhaMte ! jIve kaisu nANesu hojA ? goyamA / dosu vA lisu vA causu vA hojjA, dosu homANe AbhiNivohiyanANa evaM jaheva kaNhalessANaM taheva bhANiyadhvaM jAva cauhiM egasi nANe hojA, egasi kevalanANe hojA |suu0 15 // // paNNavaNAe bhagavaIe lessApae taio uddesao samatto / . chAyA-kRSNalezyaH khalu bhadanta ! jIvaH katiSu jJAneSu bhavet ! gautama ! dvayovA tripuvA caturpu vA jJAneSu bhavet. dvayo bhavan AbhinivodhikazrutajJAnayo bhavet, triSu bhavan Abhiniyodhika zrutajJAnAvadhijJAneSu bhavet, athavA triSu bhavan AbhinibodhikazrutajJAna kApotalezyA, parvata ke sthAna para Upara vAlI pRthvI aura cakSu ke sthAna para avadhi samajhanA cAhie ||suu0 14 // lezyAzraya jJAna kI vaktavyatA zabdArtha (kaNhalesse NaM bhaMte ! jIve kaisu nANesu hojA?) he bhagavan ! kRSNalezyA vAlA jIva kitane jJAnoM meM hotA hai ? (goyamA! dosu vA tisu vA causu vA nANesu hojA) he gautama ! do, tIna athavA cAra jJAnoM meM hotA hai (dosu homANe AbhiNivohiyasuyaNANe hojA) do meM ho to Abhinibodhika aura zratajJAna meM hotA hai (tistu homANe AbhiNiyohiyasuyanANa. dekhe che. ahI vRkSanA sthAna para kApatalezyA, parvatanA sthAne UparavALI pRthvI ane cakSunA sthAne avadhi samajavI joIe. sUTa 14 che lezyAzraya jJAnanI vaktavyatA zahAtha-(kaNhalesseNaM bhaMte ! jIve kaisu nANesu hojjA ) mApan ! yuvezyAvANA TAmAhA ? (goyamA | dosu vA tisa vA, causu vA nANesu hojjA) bhAtamA 2, 3 mA yAra jJAnAmA hAya cha (dosu homANe AbhiNivohiyasuyanANe) me bhI sonAra mAlinImA bhane zrutajJAnabhAM thAya che (tisu homANe AbhiNiyohiyasuyanANIhi
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TokA pada 17 sU0 15 lezyAzrayajJAnanirUpaNam 2010 manaHparyavajJAneSu bhavet, catuSu bhavana AbhiniyodhikazrutAvadhimanaHparyavajJAneSu bhaveta, evaM yAvat-padmalezyaH, zuklalezyaH khalu bhadanta ! jIvaH katiSu jJAneSu bhavet ? gautama ! dvayorvA triSu vA caturpu vA bhavet, dvayorbhavan AbhiniyodhikajJAne evaM yathaiva kRSNalezyAnAM tathaiva bhaNitavyam yAvat caturbhiH, ekasmin jJAne bhavet, ekasmin kevalajJAne bhavet, prajJApanAyAM bhagavatyAM lezyApade tRtIya uddezakaH samAptaH // sU015 // ohinANesu honA) tIna meM hoto Abhinivodhika, zruta aura avadhijJAna meM ho ( ahavA tisu homANe AbhiNiyohiyasuyanANamaNapajavanANesu hojA) athavA tIna meM hoto Abhinibodhika, zruta aura manAparyavajJAna meM ho (causu homANe AbhiNiyohiyasuyaohimaNapajjavanANesu hojjA) cAra meM hoto Abhiniyodhika, zruta, avadhi aura mana:paryavajJAna meM ho (evaM jAva pamhalesse isI prakAra padmalezyA vAle jIva ko bhI samajha leve|| . (sukkalesse NaM bhaMte ! jIve kaisu nANesu hojjA ?) he bhagavan ! zuklalezyA vAlA jIva kitane jJAnoM meM hotA hai ? (goyamA ! dosu vA tisu vA causu vA hojjA) he gautama ! do, tIna athavA cAra meM hotA hai (dosu homANe AbhiNiyohiyanANa evaM jaheva kaNha lessANaM taheva bhANiyavva) do hoto Abhini yodhika aura zruta meM, isa prakAra kRSNa lezyA vAloM kI taraha kahanA cAhie (jAva cauhiM) yAvat cAra jJAnoM meM (egaMsi hojjA) eka jJAna meM hotA hai to (egaMmi kevalanANe hojjA) eka meM kevalajJAna meM hotA hai . .(paNNavaNAe bhagavaIe lessApae taio uddesao samatto) prajJApanA bhagavatI ke lezyApada meM tIsarA uddezaka samApta) nANesu hojjA) mahAyatA mAlinImAdhi4, zruta mana madhijJAnamA khAya (ahavA tIsa homANe Aminibohiya suyanANa maNapajjavanANesu hojjA) AthA mA DAya to mAni. nAmAthi4, zru bhane manaHpaya jJAnamA DAya che (causu homANe AbhiNibohiyasuyaohimaNapajjavanANesu hojjA) yAramA DAya to mAninAmAthi4, zruta, Aqdhi mana mana:5ya jJAnabhAM DAya (evaM jAva pamhalesse) me re 5bhasezyA vAna 5 samanvA. (sukalesseNaM bhaMte ! jIve kaisu nANesu hojjA) , mApan / zusavezyApAmA 1 32 // jJAnAmA DAya cha ? (goyamA ! dosu vA tisu vA, causu vA, hojjA) 3 gItama! 2. traya mayA yAramA DAya cha (dosu homANe AbhiNivohinANa evaM jaheva kaNhalessANaM taheva bhANiyavbaM) memA DAya to yAminImAdhi, mana zrutajJAnabhAM, ye 4Are sezyAyAnI rebha yu naye (jAva cauhiM) yAvat yAra jJAnAmA (egaMsi hojjA) me4 jJAnamA hAya to (egaMmi kerala nANe hojjA) samAM jJAna DAya che. ___ (paNNavaNAe bhagavaIe lessApae taio uddesao samatto (prazAyanA bhagavatInA se25|| 54mA zrIna uddezaka samArata) 30 26
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ raI prathApanA : TIkA-atha kAstavallezyAH katiSu jJAneSu upalabhyante ? iti jijJAsAyAmAha-kaNa lessaiMNaM bhane ! jIve kaisu nANenu hojjA ?' he bhadanta ! kRSNalezyaH khalu jIvaH katipuM jJAneSu' bhavet ? bhagavAnAta-'goyamA !' he gautama ! 'dosa vA tisu vA ca usu yA nANesu hojA' dvayorvA tripu vA caSu vA jJAneSu kRSNalezyo jIvo bhavet, tatra-'dosu homANe AbhiNiyohiya suyanANe hojjA' dvayoniyo bhavan AbhinivodhikazrutajJAnayo bhavet 'tisu homANe AbhiNivoDiyasuyanANa bhohinANemu hojjA' triSu jJAneSu bhavan Abhinibodhika zrutajJAnAvadhi jJAnepu bhayet, 'yahavA timu homANe AbhiNiyohiyamuyanANamaNapa javanANesu hojjA' athavA triSu bhavan AbhiniyodhikazrutajJAnamanaHparyavajJAneSu bhavet, atrAvadhijJAnarahitasyApi manAparyatrajJAnamupapadyate, etasyaiva matizrutamanAparyavajJAnapratipAdakavacanasya pramANanvAt 'cauchu homANe AbhiNiyohiya sugamohimaNapajjavanANesu hojA' catarSu jJAneSu bhavana jIva Aminiyodhika zrutAvadhimanaHparyavajJAneSu bhavet, aba manaH * TIkArtha-kauna-kauna lezyAeM kitane-kitane jJAnoM meM pAI jAtI haiM ? isa jijJAsA kA samAdhAna karate haiM' gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalezyAvAlA jIva kitane jJAnoM meM pAyA jAtA hai :: bhagavAn-he gautama ! kRSNalezyA vAlA jIva do, tIna athavA cAra bAnoM meM hotA hai / agara do jJAnoM meM hoto Abhiniyodhika jJAna aura zrutajJAna meM hotA haiM, tIna meM ho to Abhiniyodhika, zruta aura avadhijJAna meM ho athavA' Abhinivodhika, zruta aura mana:paryavajJAna meM hotA hai| isI kathana se yaha pramANita hojAtA hai ki avadhijJAna se rahita jIva ko bhI manaHparyavajJAna. hojAtA hai| agara kRSNalezyA cAra jJAnoM meM hoto Abhinivodhika, zruta, avadhi aura manaHparyavajJAnoM meM hotI hai| yahA~ prazna ho sakatA hai ki manaH paryavajJAna atyanta vizuddha pariNAma vAle jIva ko hotA hai aura kRSNalezyA " 'TIkAI-kaI kaI lezyAo keTalA keTalA jJAnamAM maLI Ave che e jijJAsAnuM samAdhAna 42 hai zrI gautamasvAmI-he bhagavana! kRSNalezyAvALA jIva keTalA jJAnamAM maLI Ave che. , zrI bhagavAna - gautama ! kRSNalezyAvALA jIva be, traNa athavA cAra jJAnamAM hoya che era be jJAnamAM hoya te bhinIbodhika jJAna ane zrutajJAnamAM hoya che, traNamAM u1 te AbhinI bedhikajJAna, dhRta ane avadhijJAnamAM hoya athavA Aminibedhika ane mana:paryAya jJAnamAM hAya'A kathanathI e pramANita thAya che ke, avadhijJAnathI ?" jIvane paNa mana paryAvajJAna thaI jAya che. agara kRSNalezyA cAra jJAnamAM hoya te Abhinidhi, vyuta, avadhi ane mana-paryaya jJAnamAM hoya che. ahI prazna thaI zake che ke mana:paryavajJAna atyanta vizaddha pariNAmavALA ** thAya che ane kRSNalezyA sa kalezamaya pariNAma rUpa hoya che. AvI sthitimAM kRg1I"
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 dhanI TIkA pada 17 sU0 15 lezyAzrayajJAnanirUpaNam 203 paryavajJAnamatyanta vizuddhasya saMjAyate kRSNalepAyAzca saMkliSTAdhyavasAyarUpatvAt kathaM kRSNa'lezyasya jIvasya manaHparyavajJAnasambhavaH ? atrocyate - lezyAnI pratyekA saMkhyeyaM lokAkAMzapramANAdhyavasAyasthAnatvena tatra kAnicid mandAnubhAvAni adhyayasAya sthAnAni : pramattaH saMyatasyopalabhyante manaH paryavajJAnaJca prathamato'pramatta saMyatasyotpadyate tataH pramatta saMyatasyApi upalabhyate ityevaMrItyA kRSNalezyasyApi jIvasya manaH paryavajJAnaM saMbhavatyeva ' evaM jAva pahalese' evam - kRSNalezya iva yAvat-nIlalezyaH, kApotalezyaH, padmalezyakSa jIvo dvayorvA triSu vA caturSu vA jJAneSu bhavet, gautamaH pRcchati - 'khukale serNa bhaMte / jIne kaisu nANesu . hojjA ?' he bhadanta ! zuklalezya jIvaH katiSu jJAneSu bhavet ? bhagavAnAha - 'gomA !' he gautama! 'dosu vA ti vA causu vA hojjA' dvayorvA triSu vA caturSu vA jJAneSu bhavet tatra - 'do homANe AbhiNivohiyanANa evaM jaheva kaNhalessANaM tadeva bhANi - saMklezamaya pariNAma rUpa hotI hai / aise sthiti meM kRSNalezyA vAle jIva meM manaH paryavajJAna kaise ho sakatA hai ? isa prazna kA samAdhAna yaha hai ki pratyeka lezyA ke adhyavasAya sthAna asaMkhyAta lokAkAza pradezoM ke jitane haiM / unameM se koI, koI manda anubhAva vAle hote haiM jo pramatta saMyata meM pAye jAte haiM, / manaH paryavajJAna yadyapi apramatta saMyata jIva meM hI utpanna hotA hai, parantu bAda meM vaha pramattadazA meM bhI rahatA hai / isa prakAra kRSNalezyA vAlA jIva bhI manaH paryavajJAnI ho sakatA hai / kRSNA ke sammAna nIlalezyA vAlA, kApotalezyA vAlA, 'tejolezyA vAlA aura padmalezyA vAlA jIva bhI do, tIna athavA cAra jJAnoM meM hotA haiM / gautamasvAmI - he bhagavan ! zuklalezyA vAlA jIva kitane jJAnoM meM hotA hai ? bhagavAn he gautama! do, tIna athavA cAra jJAnoM meM hotA hai| do jJAnoM meM ho to abhinayadhika aura zrutajJAna meM hotA hai, ityAdi jo vaktavyatA vALA jIvamAM manaHpa`vajJAna kevI rIte thai zake ? 12 A praznanuM samAdhAna A che ke pratyeka laizyAnA adhyavasAya sthAna asakhyAta leAkAkAza pradezanA jeTalAM che. temanAmAMthI kAi kAi mantra anubhAvavALA hAya che je pramatta sayatamAM maLe che. manaH vijJAna yadyapi apramatta sacata jIvamAM ja utpanna thAya che, parantu pachIthI te pramatta dazAmAM paNa rahe che. e prakAre kRlezyAvALA jIva paNa manaHpa`vajJAnI thai zake che. kRSNaazyAnA samAna nIlezyAvALA, tejalezyAvALA ane padmalezyAvALA chatra paNa be, traNa athavA cAra jJAnAmAM DAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zukalalezyAvALA jIva keTalA jJAnAmAM DAya che ? zrI bhagavAn--he gautama 1e, traNa athavA cAra jJAneAmAM hAya che. e jJAneAmAM hAya te AsinimAdhika ane zrutajJAnamAM hoya che, vigere je vaktavyatA kRSNalezyAmAM kahI che
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ - --- - -- 204 sopanAle "yavvaM jAva cauhi' dvayoniyo bhavan AbhinivodhikajJAne, evaM zrutajJAne, pUrvoktarItyA yathaiva kRSNalezyAnAM pratipAditaM tathaiva bhaNitavyam, yAvat-triSu jJAneSu caturpu jJAneSu yodhyam, kintu-navaram-'egaMmi nANe hojjA' ekasmin jJAne bhavet zuklalezyaH, kasmin ? ityAkAGkSAyAmAha-"egaMmi kevalanANe hojjA' ekasmina kevalajJAne zukla chezyo bhavet, tathA ca zuklalezyAyAmeva kevalajJAnaM bhavati na lezyAntare ataH zepalezyebhyaH zuklalezyasya vizeSo'bodhyaH, iti prajJApanAyAM bhagavatyAM lezyApade tRtIya uddezakaH samAptaH // 20 15 // itizrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhApAkalita-lalitakalApAlApakapravizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrI-zAhU chatrapatikolhApurarAjapradatta-'jainazAstrAcArya-padavibhUpita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacArI ... jainAcArya jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla-vrativiracitAyAM ' zrI prajJApanAsUtrasya prameyavodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM saptadaze lezyApade tRtIya uddezakaH samAptaH // 3 // kRSNalezyA meM kahI hai, vahI yahAM samajha lenA cAhie, yAvat tIna aura cAra jJAnoM meM bhI hotA hai / yahAM vizeSa vaktavya yaha hai ki zuklalezyA vAlA jIva 'eka jJAna meM bhI hotA hai / eka jJAna meM ho to kevalajJAna meM hotA hai| kevala jJAna zuklalejhyA meM hI hotA hai, anya kisI lezyA meM nahIM / yaha anya lezyA. vAloM se zuklalezyAvAle kI vizeSatA hai| zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracita / / prajJApanA sUtra kI prameyabodhinI vyAkhyA meM // lezyApada kA tRtIya uddezaka samApta // te ja AhI samajI levI joIe. yAvat traNa ane cAra jJAnamAM paNa hoya che. ahIM vizeSa vaktavya e che ke-zukalezyA vALAjIva eka jJAna mAM paNa hoya che. eka jJAnamAM hoya te kevaLajJAnamAM hoya che. kevaLajJAna cakalalezyAmAM ja hoya che, bIjI koI lezyAvALAmAM nathI. A anya vezyAvALAthI zukalezyAvALAnI vizeSatA che. zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla vrati viracita prajJApanA sUtranI prameyabedhinI vyAkhyAnA sattaramA lezyA pAne ,, trIje uddezaka samApta 3 Wan
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 pramaiyabodhinI TIkA pada 17 adhikArasaMgrahaNam caturthoddezakaH prArabhyate adhikAragAthA vaktavyatA / / mUlam -pariNAmavannarasagaMdhasuddha apasattha saMkiliTThaNhA / gaipariNAmapaesogADhavaggaNa ThANANa mappabahuM // 1 // chAyA-pariNAma varNarasagandha zuddhAprazasta saMkliSToSNAH / / gatipariNAma pradezAvagADhavargaNAsthAnAnAmalpabahutvam // 1 // / TIkA-atha-caturthoddezakaM prarUpayituM prathamaM tadarthasaMgrAhakAdhikAragAthAmAha-'pariNAma vannarasagaMdha suddha apasastha saMkiliTThaNhA / gati pariNAmapaesogADhavaggaNa ThANANamappabaI' // 1 // iti, tatra prathamaM 1 pariNAmAdhikAraprarUpaNam, dvitIyaM 2 varNAdhikAraprarUpaNam, 3 tRtIyaM rasAdhikAraprarUpaNam, 4 caturtha gandhAdhikAraprarUpaNam, paJcama-5 zuddhAzuddhAdhikAra'prarUpaNam, 6 SaSTham-prazastAprazastAdhikAraprarUpaNam, 7 saptamam-saMkliSTAsaMkliSTAdhikAraprarUpaNam, aSTamam-8 uSNazautAdhikAraprarUpaNam, navamam-9 gatyadhikAraprarUpaNam, dazamaM 10 pariNAmAdhikAraprarUpaNam, ekAdaza-11 pradezApradezAdhikAraprarUpam, dvAdazam 12 avagAhAdhikAraprarUpaNam, trayodazaM 13 vargaNAdhikAraprarUpaNam, caturdaza-14 sthAnAdhikAraprarUpaNam, 15 paJcadazamalpabahutyAdhikAraprarUpaNam avaseyam // // lezyA vaktavyatA // mUlam-kaha NaM bhaMte ! lessAo paNNatAo? goyamA! chalessAo paNNattAo, taM jahA-kaNhaleslA jAva sukalessA, se naNaM bhaMte ! kaNhalessA nIlalessaM pappa tA ruvattAe tA vaNNattAe tA gaMdhattAe tA rasatAe tA phAsattAe bhujo bhujo pariNamai ? haMtA, goyamA! kaNhalessA leNyApada-caturtha uddezaka-adhikAragAthA vaktavyatA - zabdArtha-(pariNAma vanarasagaMdha) pahalA pariNAma adhikAra, phira varNa, rasa adhikAra (suddha' apasattha saMkiliTUTuNhA) zuddha, aprazasta saMkliSTa, uSNa (gaipariNAmapaesogADha vaggaNaThANamappapahuM) gati, pariNAma, pradeza, avagADha vargaNA, sthAna aura alpabahutva, ye adhikAra kahe jaaeNge| lezyApada-caturtha uddezaka adhikAra gAthA vaktavyatA ___sAtha-(pariNAmavanna rasagaMdha) paDa: pariNAma adhi42, pachI para, rasa, gadha bhAdhAra (suddha apasattha saMkiliTThuNhA) zuddha, maprazasta, sasiTa, Sug (gaipariNAmapae. sogADhavaggaNaThANANamappabahu) gati, pariNAma, pradeza, avasAda, gayA, sthAna. mana m5| ma mA mahi2 apArI.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ prahApanA nIlalessaM pappa tA rUvattAe jAva mujo bhujjo pariNamai, se keNadeNaM bhaMte ! evaM vuccai-kaNhalessA nIlalessaM pappa tA rUvattAe jAva bhujjo bhujo pariNamai ? goyamA ! se jahA nAlae khIre dUsiM papya suddhe vA vatthe rAgaM pappa tA rUvattAe jAva tA phAsattAe bhujo bhujo pariNamai, se teNaTreNaM goyamA ! evaM vuccai-kaNhalessA nIlalessaM pappa tA rUva. ttAe jAva bhujo bhujo pariNasai, evaM eeNaM abhilAveNaM nIlalessA kAulessaM pappa kAulessA teulessaM pappa teulessA pamhalessaM pappa pamha lessA sukalessaM pappa jAva bhujo bhujo pariNamai, se nUgaM bhaMte ! kaNhaleslAnIlalessaM kAulessaM teulessaM pamhalessaM sukAlessaM pappa tA rUvattAe tA vaNNatAe tA gaMdhattAe tA rasatAe tA phAsattAe bhujo bhujo pariNamai ? haMtA, goyamA! kaNhaleslA nIlalessaM pappa jAva sukkalessaM pappa tA rUvattAe tA gaMdhatAe tA phAsattAe bhujo bhujo pariNamai, se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai-kaNhalessA nIlalessaM jAva sukkalesaM pappa tA rUvattAe jAva bhujo bhujo pariNamai ? goyamA ! se jahA nAmae veruliyamaNIliyA kaNhasuttae vA nIlasuttae vA lohiyasuttae vA hAlidasuttae vA sukillasuttae vA Aie samANe tA rUvattAe jAva bhujo bhujjo pariNamai, se tegaTeNaM evaM buccai-kaNhaleslA nIlassaM jAva sukkalessaM pappa tA rUvattAe bhujo bhujo pariNamai, se nUNaM bhaMte! nIlaleslA kiNhalessaM .. jApa sukalessaM pappa tA rUvattAe jAva bhujo bhujo pariNamai ? haMtA, goyamA! evaM ceva, kAuleslA kaNhalesaM nIlalessaM teuleslaM pamhalessaM sukkalessaM, evaM teulessA kaNhalessaM nIlalessaM kAulessaM pamhalessaM sukka lessaM, evaM pamhaleslA kiNhalessaM nIlalessaM kAulessaMteulessaMsukkalessaM pappa jAva bhujo bhujo pariNamai ? haMtA, goyamA ! taM ceva, se nUNa bhaite| sukalessA kiNhalessaM nIlalessaM kAulessaM teulessaM pamhalessa pappa jAva bhujo bhujo pariNamai? haMtA, goyamA ! taM ceva ||suu0 16 / /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ histant diet pada 17 0 16 lezyApariNamana nirUpaNam 2070 chAyA -kati khalu bhaddanta ! lezyAH prajJaptAH ? gautama ! paDlezyAH prajJatAH, tadyathAkRSNalezyA yAvad zuklalezyAH, tat nUnaM bhadanta ! kRSNalezyA nIlalezyAM prApya tadrUpatayA tadvarNatayA tadgandhatayA tadsatayA tatsparzatayA bhUyo bhUya pariNamati ? inta, gautama ! kRSNalezyA nIlalezyAM prApya tadrUpatayA yAvat bhUyo bhUyaH pariNamati, tat kenArthena bhadanta ! evamucyate - kRSNalezyA nIlalezyAM prApya tadrUpatayA yAvada bhUyo bhUyaH pariNamati ? gautama ! tadyathA nAma kSIraM duSyaM prApya zuddhaM vA vastraM rAgaM prApya tadrUpatayA yAvat tatsparzatayA bhUyo lezyAvaktavyatA zabdArtha - (kaha NaM bhaMte ! lessAo paNNattAo ?) he bhagavan ! lezyAeM kitanI kahI haiM ? (gomA ! challessAo paNNattAo) he gautama ! chaha lezyAeM kahI hai (taM jahA - kaNhalessA jAba sukalessA) kRSNalelyA yAthat zuklalezyA (se nRNaM bhaMte ! kaNhalessA nIlalessaM pappa) he bhagavan ! kRSNaleiyA nIlalelyA ko prApta karake (tA rUvAe) usI rUpa meM (nA vaNNattAe) usI varNa meM (tA gaMdhasAe) usI gaMdhapane meM (tA rasatAe) usI rasa meM (tA phAsattAe) usI sparza ke rUpa meM (bhujjo bhuMjjo pariNAmaha) punaH punaH pariNata hotI hai ? (haMtA goyamA !) hAM gautama ! (kaNhalessA nIlalessaM pappa) kRSNalezyA nIlalezyA ko prApta hokara (tA khvatA jAva bhujjo bhujjo pariNama ) tadrUpatA se thAvat punaH punaH pariNata hotI haiM (sekeNaNaM bhaMte ! evaM buccai) he bhagavan ! kisa hetu se aisA kahA jAtA haiM (nurlesA nIlale pappa) kRSNalezyA nIlalezyA ko prApta hokara (lA ruvattAe jAca bhujjo 2 pariNAmaha) tadrUpatA se thAvat punaH punaH pariNata hotI hai (gomA ! se jahA nAmae khIre dUsiM pappa) jaise koI dUdha dUSpa arthAt khaTAI lezyA vaktavyatA 1 (kaiNaM bhaMte / lessAo paNNattAo ?) se bhagavan / zyAo sI DI che ? (goyamA / challessAo paNNattAo) he gautama ? yezyAma hI che (taM jahA - kaNhalepsA jAva sukkalessA) te A prakAre che kRSNavezyA yAvata zukalezyA. (se nUNaM bhaMte / kaNhalessaM patra) he bhagavan / iSNuonyAvANA nIsasezyAne prApta purIne (tA rUvattAe ) 04 35bha' (tA vaNNattAe) te vAzubhA (tA gaMdhattAe) me dhabhAM (tA rasattAe) te rasabha (tA phAsattAe) se sparzanA upamA (bhujjo bhujjo pariNama i) punaH punaH parita thAya che (haMtA goyamA ) DA gautama' ! ( kaNhalessA nIlalessaM pApa) sRRSNulezyA nIsasezyAne Apta thane ( tA vattAe jAva-bhujjo bhujjo pariNama ) ta63yatAthI yAvat punaH punaH parita thAya che. i (sekeNaTTe bhaMte ! evaM cucca3) he bhagavan | zA hetuzrI zeSu uDevAMya che (kaNhalessA nIlalessaM pappa) SNusezyAM nIsozyAne prApta thadhane (tA rUyattAe' jAva bhujjo - bhujjo pariNama i)
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 prajJApanAstre bhUyaH pariNamati, tat tenArthena gautama ! egmucyate - kRSNalezyA nIlaleiyAM pApya tadUpatayA yAvad bhUyo bhUyaH pariNamati, evam etena abhilApena nIlalezyA kApotalezyAM prApya kApotelezyA tejolezyAM prApya tejolezyA padmalezyAM prApya padmalezyA zuklalezyAM prApya yAvad bhUyo bhUyaH pariNamati, tat nUnaM bhadanta ! kRSNalezyA nIlalezyAM kApotalezyA tejolezyAM padmalezyAM zuklalezyAM prApya tadrUpatayA tadvarNatayA tadgandhasya tadsatayA tatsparzako prApta hokara (suddhe vA vatthe) athavA svaccha vastra ( rAgaM pappa) lAlimA ko prApta karake (tA rUvattAe jAva tA phAsattAe) tadrUpatA yAvat usI sparza ke rUpa meM (bhujjo bhujjo pariNamaha) vAra-vAra pariNata hotA hai (se teNaTTeNaM goyamA ! evaM bacca) isa hetu se he gautama ! aisA kahA jAtA hai (kaNhalessA nIlalessaM pappa tA rUvattAe jAva bhujjo bhujjo pariNamaI) kRSNayezyA nIlalezyA ko prApta karake tadrUpa meM yAvat bAra-bAra pariNata hotI hai "" ( evaM eterNa abhilAveNaM) isI prakAra isI abhilApa se (nIlalessA kAudri pappa) nIlalezyA kApotalezyA ko prApta hokara (kAulessA teulessaM pappa) kApotalezyA tejolezyA ko prApta karake ( teulessA pamhalessaM pappa) tejolezyA padmalezyA ko prApta karake (pamhalessA sukkalessaM pappa) padmalezyA zuklalezyA ko prApta karake (jAva bhujjo bhujjo pariNamai) yAvat bAra-bAra pariNata hotI hai (se) atha (nUNaM) vitarka (bhaMte !) he bhagavan ! ( kaNhalesmA nIlalessaM kAulessaM tejalessaM pamhalessaM sukkalessaM pappa) kRSNa lezyA nIlalezyA ko, kApotalezyA ko, tejolezyA ko, padmalezyA ko, zuklalezyA ko prApta karake (tA vattAe tA vaNNattAe tA gaMdhattAe tA rasattAe tA phAsattAe bhujjo 2 paritaddR35thathAthI yAtrat yunaH punaH parita thAya che (goyamA / se jahAnAmae khIre dRddhiM pappa) bha artha dUdha duSya arthAt aTAune prApta thane (suddhe vA vatthe) athavA sva27 123 (rAgaM pappa sAlibhAne prApta purIne (tA rUvattAe jAva tA phAsattAe ) tad3panA yAvat sparzanA 35 ( mujjo - bhujjo pariNamai) vAravAra parizu thAya che (se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai) me DetuthI ra gautama / mevu uDevAya che (kaNhalessA nIlalessaM pappa tA rUtrattAe jAna (mujjo - bhujjo pariNama ) ISNulezyA nIsasezyAne prApta harIne taddRzyabhAM yAvat vAraMvAra caMdita thAya che (eva eteNa abhilAveNaM) mena rIne mAna abhiyAthI (nIlalessA kAulessa pApa) nIsasezyA ayotasezyAne prApta thAne (kAulessA teulessaM pappa) ayotozyA telasezyAne prApna urIne (teulessA pamilessaM pappa) televezyA padmavezyAne prApta urIne (mhassA sukalessaM pappU) padmalezyA zu4sasezyAne prApta urIne (jAva bhujjo bhujjo pariNamai ) yAvate. vAraMvAra pariNata thAya che. 31 (se) matha (nRNaM) vita: bhaMte / he bhagavan ! (kaNhalessA nIlalerasaM kAulesaM teulerasaM pamhulessaM sukalessaM papna) duSTyujhezyA, nIla vezyAne, prApotozyAne, televezyAne, prabhasezyAne
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 17 sU0 16 lezyApariNamanirUpaNam 209 tayA bhUyo bhUyaH pariNamati, hanta, gautama ! vRSNalezyA nIlalezyAM prApya yAvat zuklezyAM prApya tadrUpatayA tadgandhatayA tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati, tat kenAryena bhadanta ! evamucyate-kRSNalezyA nIlalezyAM yAvat zuklalezyAM prApya tadurUpatayA yAvada bhUyo bhUyaH pariNamati ? gautama ! tad yathA nAma vaiDUryamaNiH syAt kRSNasUtre vA-nIlasUtre vA lohitasUtre vA hAridrasUtre vA zuklasUtre vA Agate sati tadrUpatayA yAvad bhUyo bhUyaH Namai) tadpa, tavarNa, tadgaMdha, tadrasa, tatsparza rUpa meM bAra-bAra pariNata hotI hai ? (haMtA goyamA !) hAM gautama ! (kaNhalessA nIlalessaM pappa) kRSNalezyA nIla: lezyA ko prApta hokara (jAba sukalerasaM pappa) yAvat zuklalezyA ko prApta karake (tA rUvattAe tA daNNattAe tA gaMdhattAe tA phAsattAe bhujjo bhujjo pariNamaha) usI ke rUpa, usI ke varNa usI ke gaMdha, usI ke sparza ke svarUpa meM bAra-bAra pariNata hotI hai (se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai) he bhagavan ! kisa hetu se aisA kahA jAtA hai (kaNhalessA nIlalessaM jAva sukkalessaM pappa) kRSNalezyA nIlalezyA ko yAvat zuklalezyA ko prApta hokara (tA rUvattAe jAva bhujjo bhujjo pariNamada ?) usI ke rUpa meM yAvat bAra-bAra pariNata hotI hai ? (goyamA ! se jahA NAmae veruliyamaNI) he gautama ! jaise koI vaiDUryamaNI (sithA kiNhasuttae vA) kadAcit kAle sUta meM (nIlasuttae vA) yA nIla sUta meM (lohiyasuttae vA) yA lAla sUta meM (hAliddasuttae vA) yA pIle sUta meM (sukillasuttae vA) yA zveta sUta meM (Aie samANe) pirone para (tA rUvattAe) usI ke rUpa meM (jAva) yAvat (bhujjo bhujjo zu43zyAne bhArata 402 (tA rUvattAe, tA vagNattAe tA gaMdhattAe tA rasattAe tA phAsattAe bhujjo mujjo pariNamai) te 35, tapa tahamadha, tarasa t5|| 35mA vArapAra pariNata thAya cha ? (haMtA goyamA !) 1, gautama ! (kaNhalessA nIlalerasa pappa) vezyA nAtozyAne prApta thaIna (jAva sukkalessa pappa) yAvat zusavezyAne prApta 4zana (tA rUvattAe, tA vaNNattAe (tA gaMdhattAe tA phAsattAe bhujjo bhujjo pariNamai) ten| 35o, tenA pazu, tenA , tenA spazanA rUpamAM vAraMvAra pariNata thAya che. (se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai) De sAvan ! // hetuthI mema 42vAya cha (kaNhalessA nIlalessaM jAva sukkalessaM pApa) vezyA nIsavezyAne yAvat zu4salezyAne prApta na (tA rUpatAe jAra muno mujjo pariNamai ?) menA / 35mA yAvat pAra vA2 pariNata thAya cha 1 (goyamA / se jahAnAmae veruliyamaNI) gautama / 2 7 vaiDUya bhae (siyA kiMNDa suttae vA) 4Ayit 40 sUtramA (nIlasuttae vA) 2012 nIsa sUtramA (lohiyasuttae vA) mathaqn ane sUtramA (hAlihasuttae vA) bhA2 pApA sUtrabhA (sukillasuttae vA) mAra zve1 sUtramA (Aie samANe) pAthI (tA rUvattAe) ten| 35mA (jAva) yAvat (bhujjo pra0 27
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ "'" 210 prajJApanAva pariNamati, vat tenArthena evamucyate- kRSNalezyA nIlalezyAM yAvat zuklalezyAM prApya tadrU patayA bhUyo bhUyaH pariNamati, tat nUnaM bhadanta ! nalalezyA kRSNalezyAM yAvat zuklalezyA kApotale zyA prApya tadrUpatayA yAvad bhUyo bhUyaH pariNamati ? hanta, gautama ! evaJceva, kRSNalezyAM nIlalezyA tejolezyAM padmalena zuklalezyAm, evaM tejolezyA kRSNa lezyAM nIlazyAM kApotalezyAM padmalezyAM zuklalezyAm, evaM padmalezyA kRSNa lezyAM nIkalezyAM gautama ! kApotazyAM tejolezyAM zuklalezyAM prApya yAvada bhUyo bhUyaH pariNamati ? inta, tacceva tat nUnaM bhadanta ! zuklalezyA kRSNalezyAM nIlezyAM kApotalezyAM tejolezyAM padmalezyAM prApya yAvad bhUyo bhUyaH pariNasati ? hanta, gautama ! tacceva // sU0 16 // pariNamai) bAra-bAra pariNata hotA hai (se teNadveNaM evaM buccai) isa hetu se aisA kahA jAtA hai (kaNhalessA nIlalesa jAna sukkalessaM pappa) kRSNalezyA nIla lezyA ko yAvat zuklalelyA ko prApta karake (hA svattAe bhujjo bhujjo pari Namai) usI ke rUpa meM bAra-bAra pariNata hojAtI hai (se) atha (nRNaM) vitarka (nIlalessA kiNhalestaM jAva lukkalessaM pappa) nIlalezyA kRSNalezyA yAvat zuklalezyA ko prApta karake (tA rUvattAe jAva bhujjo bhuMjjo pariNama ?) usI ke rUpa meM yAvat punaH punaH pariNata hotI hai ? (haMtA goyamA ! evaM ceva) hAM gautama ! isI prakAra (kAulessA kiNhalessaM nIlalessaM teulessaM pamhalessaM khukkalessa) kApotadezyA kRSNa, nIla, teja, padma aura zukla'lezyA ko ( evaM pahalessA kiNhalessaM nIlalestaM kAulessaM teulessaM sukkalessaM kApota, pappa jAva bhujjo 2 pariNanai ?) isI prakAra padamalezyA, kRSNa, nIla, tejo aura zuklA ko prApta hokara yAvat bAra-bAra pariNata hotI hai ? (haMtA goyamA !) hAM gautama ! (taM ceva) vahI vaktavyatA bhujjo pariNamai) pA2vAra parita thAya che se teNaTTenaM evaM buccai) yo stuthI oma uDavAya che (kaNhalessA nIlalessaM jAva sukkalesa pappa) sezyA nAsasezyAne yAvata zuhasavezyAne Apta urIne (tA rUvattAe bhujjo bhujjo pariNamai) tenA 3pamA vArapAra parita dharma laya hai. (se) 2atha (nRNaM) vitag (nIlalessA viNhalesa jAva sukkalessa pappa) nIsasezyA pRRSNuddhezyA yAvat zumsasezyAne prApta 4rIne (tA rUvattAe jAva bhujjo bhujjo pariNamai' ) tenAna- 3SabhAM yAvat punaH punaH parivRta thAya che ? (hatA goyamA ! evaM caiva ) DA gautama ! zera aAre (kAulessA kiNhalessa' nIlalemsa' teDalessa pamhalessa sukkalerasa) ayotadezyA nIsa, tetra, padma bhane zubhsasezyAne (evaM pamhalessA kiNhalessa nIlalessa' kAulessa teulesa kassa para jAva mujo mujo pariNamaha 1) the ahAre yajhezyA, STNu, nIla, pAMta, teja ane zukalalezyAne prApta thaIne yAvata vAra vAra pazRita thAya che? (tA gomA gIta ! (taMtra) vyatA,
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU.0 16 lezyApariNamanirUpaNam TIkA-atha sarvaprathamaM pariNAmalakSaNayabhidhAtu yAsa gariNAmo'bhidhitsita stA eva lezyAH prarUpayati-'kaiNaM bhaMte ! lessAo paNattAoM' he bhadanta ! kati khalu lezyAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'charalessAgo paNNattAmo' paDUlezyAH prajJaptAH, 'taM jahAkaNhalessA jAva sukalessA' tadyathA-kRSNalezyA yAvala nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA zuklalezyA atredaM vodhyam lezyAyAH pUrva muktatve'pi pariNAmAdyartha prarUpaNArtha punarupanyAsa iti gautamaH pRcchati-se nUNaM aMte ! halesse nIlalessaM pappa tA rUvattAe tA vaNNattAe tA gaMvattAe tA rasatAe tA phAsattAe zujjo sujjo pariNamai ?? he bhadanta ! ___ (se nRNaM bhaMte ! sukalessA) kyA bhagavan ! zuklalezyA (kiNhalessaM nIlalessaM kAulessaM teulessaM pamhalessaM pacpa) kRSNa, nIla, kApota, tejo yA padmalezyA ko prApta hokara (jAba sujjo 2 pariNamai ?) yAvat bAra-bAra pariNata hotI hai ? (haMtA goyalA ! taM ceca) hAM gautama ! vahI vaktabdhatA sU0 16 // . ___TIkArtha-aba sarvaprathama pariNAma arthAta pariNalana (parivartana) kA nirUpaNa kiyA jAtA hai, kintu jinake pariNAma kA nirUpaNa garatA hai, pahale una lezyA oM kA kathana karate haiM___ gautamasvAmI-he bhagavan ! lezyAeM kitanI gahI gaI hai ? bhagavAn-he gaunasa ! lezyAeM chaha prakAra kI kahI gaI hai, ve isa prakAra-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalelyA, tejolezyA, eDmalezyA aura zuklalezyA / yadyapi lezyAoM kA nirdeza pahale kiyA jA cukA hai, tathApi pariNAma Adi kI prarUpaNA karane ke lie phira le unakA nirdeza kiyA gayA hai| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA kRSNalezyA, nIlalezyA ko prApta hokara arthAt paraspara avayavoM ke spardhA ko pAkara nIlalezyA ke svarUpa meM punaH punaH (se nUgaM bhaMte / sukalessA) zu gavan ! zuralezyA (kiNhalessanIlalessa kAulessa teulessa pamhalessa pappa) 40, nAsa, pota, te 2012 pabhozyAne prApta yana (jAva bhujjo mujjo pariNamai) yAvat pAravA2 pA2ta thAya cha ? (haMtA goyamA ! taMtra ha, gotama ! tazvatavyatA. // sU0 16 // TakAtha- have sarva prathama pariNAma arthAt pariNamana (parivartana)nuM nirUpaNa karAya che, paNa jenA pariNAmanuM nirUpaNa karavu che, pahelA te lezyAonuM kathana kare che- zrI gautamasvAmI - he bhagavan! lezyAo keTalI kahelI che? zrI bhagavAna-he gautama ! cha kahelI che, te A prakAre-kRSNalezyA, nalalezyA, kApata. lezyA. tejalezyA, padumalezyA ane zukalezyA yadyapi lezyAono nirdeza pahelA karAI gayela che, chatAM paNa pariNAma AdinI prarUpaNa karavA mATe pharIthI temane nirdeza karelo che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zuM kRSNalezyA, nIlezyAne prApta thaIne arthAta
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 praznApamAstra tata-atha, nanam-vira kRSNalezyA nIlaLezyAM prApya parasparAvayavasaMsparzamAsAdya tadarUpatayA nIlalezyArUpatayA nIlalezyA svabhAvatayetyarthaH rUpa zabdasya svabhAvavAcitvAta, bhUyo bhUyaH-pauna punyena pariNamati ityagreNa sambandhaH, evaM kim tadaparNatayA-nIlalezyA dravyavarNa tayA, tadgandhatayA nIralezyA dravyagandhatayA, tadrasatayA-nIlale zyAyogya dravyarasatayA tatsparza tayA-nIlalezyA yogya dravyasparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati? tiryayonikamanuSyAnadhikRtyedamavaseyam, bhagavAnAha-'haMtA, goyamA ! he gautama ! handa-satyam 'ka halessA nIlalerasa pApya tA rUvattAe jAva bhujo bhujo pariNamai' kRSNalezyA nIlale zyAm-nIlalezyA yogya dravyaM prApya-parasparAvayavasaMsparzamAsAdya tadrUpatayA-nIlalezyA pogyadravyarUpatayA yAvat naulalezyA yogyadravyagandhatayA tadyogyadravyarasatayA tadyogyadravyasparzatayA bhUyo bhUyaHanekavAraM pariNamati, tathA ca yadA kRSNalezyA pariNatastiyAmanuSyo vA bhavAntarasaMkra maNaM kartumicchu nIlalezyA yogyadravyANi upAdatte tadA-nIlalevA yogya dravyasamparkAt tAni kRSyalezyA yogyAni dravyANi tathAvidha jIvapariNA lakSaNaM laha kA rikAraNamAsAdya pariNata hotI hai ? isI prakAra kyA nIlalezyA ke dravyoM ke varNa rUpa meM, usake gaMdha rUpa meM, usake rasa rUpa meM, usake sparza rUpa meM bAra-bAra pariNata hotI hai ? yaha kathana tiyacoM evaM manuSyoM kI apekSA se samajhanA caahie| bhagavAn-hA~ gautama ! satya hai / kRSNalezyA, nIlalezyA ke yogya dravyoM ko prApta karake nIlalezyA ke yogya dravyoM ke rUpa meM, thAvat nIlalezyA ke varNa, rasa, gaMdha aura sparza ke rUpa meM pariNala ho jAtI hai| yaha pariNamana anekoM vAra hotA hai / jaba kRSNalezyA kA pariNamana bAlA koI manuSya athavA titheca bhavAntara meM jAne vAlA hotA hai aura vaha nIlalezyA ke yogya dravyoM ko grahaNa karatA hai, taba nIlalezyA ke yogya dravyoM ke samparka se ve kRSNalezyA ke yogya dravya jIva ke usa prakAra ke pariNAma rUpa sahakArI kAraNa ko prApta karake nAlaleNyA ke yogya dravya ke rUpa meM pariNata ho jAte haiM, kyoki pudagaloM meM vibhinna paraspara avayanA sparzane pAmIne nIkalezyAnA svarUpamAM punaH punaH pariNata thAya che? eja prakAre zuM nIlalezvAnA dravyonA varNarUpamAM, enA gaMdharUpamAM, enA rasarUpamAM, ane sparzarUpamAM vAraMvAra pariNata thAya che? A kacana tirtha" temaja manuSyanI apekSAthI samajavuM joIe. zrI bhagavAna-hA, he gautama ! satya che kRSNalezyA, nilalezyAne cagya, dravyane prApta karIne, nIlalezyAnA egya dravyanA rUpamAM, yAvata, nalalezyAnA varNa rasa, gadhu ane sparzanA rUpamAM pariNata thaI jAya che. A pariNamanavALe ke manuSya athavA tiya * bhavAnaramAM janAra hoya che, ane te nIlavezyAne yogya dravyanA rUpamAM pariNata thaI jAya che, kemake dUgalAmAM vibhinna prakArathI palaTavAne svabhAva che. tyAra bAda te jIva 4
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 16 lezyApariNamanirUpaNam nIlalezyA yogyadravyarUpatayA pariNamanti, pudgalAnAM tathA tathApariNamanasvabhAvatvAta, tadanantaraM sa kevala nIlalezyAyogyadravyasannidhyAnnIlalezyA pariNataH san kAlaM kRtvA bhAvAntare samutpadyate tathA coktam-'jallessAI davyAI pariyAittA kAlaM karei tallesse .. uvava jai' iti yallezyAni dravyANi paryAdAya jhAlaM karoti tallezya upapadyate iti, tathA sa eva tiryag manuSyo vA tasminneva bhave vartamAno yadA kRSNalezyA pariNato bhUtvA nIlalezyA bhAvena pariNamati tadApi kRSNalezyAyogyAni dravyANi tatkAlagRhItanILa. lezyAyogyadravyasamparkAt nIlalezyAyogyadravyarUpatayA pariNamanti, - ityAbhiprAyameva dRSTAntena pratipAdayitumAha-'se teNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-kaNhalesse nIlalessaM pappa tArUvattAe jAva bhujjo mujjo pariNAi ?' he bhadanta ! tat-atha kenArthena-kathaM tAvat evam-uktarItyA ucyate kRSNalezyA nIla lezyAM prApya-parasparAvyavasaMsparzamAsAdya tadarUpatayA yAvat-tavarNatayA tadgandhattayA tadrasatayA tatsparzatayA prakAra se palaTane kA svabhAva hai / tatpazcAt vaha jIva kevala nIlalezyA ke yogya dravyoM ke samparka se nIlalezyA ke pariNamana se yukta hokara, kAla karake bhavA. ntara meM utpanna hotA hai| kahA bhI hai-jisa lezyA ke dravyoM ko grahaNa karake kAla karatA hai, usa lezyA vAlA hokara utpanna hotA hai| phira vahI tiryaMca athavA manuSya usI bhava meM vartamAna rahatA huA jaba kRSNalezyA meM pariNata hokara nIlalezyA ke pariNAma se pariNata hotA hai, usa samaya kRSNalezyA ke yogya dravya, tatkAla grahaNa kie hue nIlalezyA ke yogya dravyoM ke samparka se nIlalezyA ke yogya dravyoM ke rUpa meM palaTa jAte haiM / isa abhiprAya ko dRSTAnta se prakaTa karane ke lie kahate haiM__gautamasvAmI-he bhagavan ! kisa hetu se aisA kahA jAtA hai ki kRSNalezyA nIlalezyA ko prApta hokara arthAt paraspara avayavoM ke saMsparza ko pAkara nIlalezyA nIlalezyAne gya dravyonA saMparkathI nalalezyAnA pariNamanathI yukta thaIne, kALa karIne bhavAntaramAM utpanna thAya che. kahyuM paNuM che jetezyAnA dravyone grahaNa karIne kALa kare che, tetezyAvALe thaIne utpanna thAya che. pachI tyAja tiryaMca athavA manuSya tejabhavamAM vartamAna rahIne jyAre kRSNalezyAmAM pariNata thaIne nIlalezyAnA pariNAmathI pariNata thAya che, e samaye kRSNalezyAne cagya " dravyanA saMparkathI nIlazyAnA gya dravyanA rUpamAM palaTAI jAya che. A abhiprAyane daSTAntathI pragaTa karavAne mATe kahe che zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! kayA hetuthI ema kahyuM che ke, kRSNalezyA nIlalezyAne prApta karIne arthAt paraspara avayanA saMsparzane meLavIne nIlalezyAnA svarUpane, tenA varNagaMdha, rasa ane sparzane rUpamAM pariNata thaI jAya che ?
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavApanA bhUyo bhUyaH pariNamati iti ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'se jahA nAmae khIre dasa pappa suddhe vA vatthe rAgaM pappa tA rUvattAe jAva tA phAsattAe bhujjo mujjo pariNamai' tataatha yathA nAma iti dRSTAnte kSIraM-dugdham, dRSyam-amladravyavizeSa-takrAdikam prApyatadavayavasaMsparzamAsAdya zuddhaM nirmalaM vA vastram, rAgam-raktAdirUpaM prApya-tadavayavasaMsparzamAsAdya tadrUpatayA-amladravyarUpatayA raktAdirUpatayA yAvat-tadvarNatayA tadgandhatayA tadrasatayA tatparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati, prakRtamupasaMharanAha-'se teNaTeNaM goyamA ! evaM buccai-kaNhalessA nIlalessaM pappa tA rUvattAe jAva bhujo bhujjo pariNamai' he gautama ! tata-atha tenAthana evam-uktarItyA ucyate-kRSNalezyA nIlalezyAyogyadravyaM prApya tadrUpatayA yAvat-tapUrNatayA tadgandhatayA tadrasatayA tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati, ke svarUpa ko, usake varNa, gaMdha, rasa aura sparza ke rUpa meM pariNata ho jAtI hai| bhagavAn-he gautama ! jaise dugdha, chAcha vagairaha kisI khaTI vastu ko prApta karake athavA zuddha vastra lAla Adi kisI raMga ko prapta karake usI rUpa meM palaTa jAtA hai-dUdha khavA aura vastra lAla ho jAtA hai, usI prakAra kRSNalezyA, nIlalezyA ke dravyoM ke saMsarga se nIlalezyA ke rUpa meM palaTa jAtI hai| isa se yaha phalita huA ki jaise dUdha kA rasa, rUpa, gaMdha Adi taka ke saMyoga se taka ke rasa, rUpa, gaMdha ke rUpa meM parivartana ho jAtA hai aura jaise zuddha vastra kA raMga rUpa rakta Adi raMgoM kA saMyoga pAkara usI rUpa meM palaTa jAtA hai, usI prakAra kRSNalezyA ke dravyoM kA svarUpa, usakA varNa, rasa aura sparza nIla lezyA ke yogya dravyoM ke samparka se palaTa kara nIlalezyA ke rUpa meM palaTa jAtA hai| uparyukta kathana ke anusAra ho nIlalezyA kApotalezyA ko prApta hokara, kApota nIlalezyA tejolezyA ko prApta hokara, tejolezyA padmalezyA ko prApta zrI bhagavAna-he gautama ! jema dUdha, chAsa vigere kaI khATI vastune pAmIne athavA zuddha vastra lAla Adi ke I raMgane prApta karIne e rUpamAM palaTAI jAya che, dUdha khATuM ane vastra lAla thaI jAya che eja prakAre kRSNalezyA, nIlalezyAnA dravyanA saMsargathI nahi lezyAnA rUpamAM palaTAI jAya che. ethI A phalita thayuM ke jema dhana rasa, rUpa, gaMdha AdinuM chAsanA savA chAsanA rasarUpa, gaMdhanA rUpamAM parivartana thaI jAya che ane jema zuddha vastranA raMga Adi bIjA raMgane saMga pAmIne e rUpamAM badalAI jAya che, eja prakAre muzkelI danuM svarUpa, ene varNa gaMdha, rasa ane sparza nIlezyAnA cogya dravyanA ** thI palaTAIne nIkalezyAnA rUpamAM palaTAI jAya che. uparyukta kathananA anusAra ja nIlalezyAkAlezyAne pAmIne, kApatalezyA, tejala pAmIne, tejalezyA padukalezyAne pAmIne ane padma zukalezyAne prApta thaIne
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 2016 lezyApariNamanirUpaNam 215 iti, tathA yathA ca kSIrasvarUpakAraNavartinI rUpAdaya stakAdi rUpAdi bhAvaM prApnuvanti, athavA zuddha vastrasvarUpakAraNavartino rUpAdayo raktAdi dravyarUpAdi bhAvaM prApnuvanti tathA kRSNalezyAyogyadravyAtmakakAraNavatino rUpAdayo nIlalezyAyogyadravyavRttirUpAdi bhAvaM prApnuvantIti phalitam, 'evaM eeNaM abhilAveNaM nIlalessA kAulessaM pappa, kAulessA teulessaM pappa, teulessA pamhalessaM pappa, pamhalessA sukkalessaM eppa jAva bhujo bhujo pariNamai' evam-uktarItyA etena-uparyuktena abhilApena-AlApena nIlalezyA kApotalezyA prApya, kApotalezyA tejolezyAM prApya, tejolezyA padamalezyAM prApya, padmalezyA zuklalezyAM prApya yAvat-tadrUpatayA, tadvavarNatayA, tadgandhatayA, tadrasatayA, tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati, tadevaM pUrvalezyA uttarottaralezyAM prApya tadrUpAditayA pariNamati ityuktam, ayaikaikasyA lezyAyA yathAyogya krameNa itarasamastalezyA pariNamanam Aha-'se nUNaM bhaMte ! kaNhalessA nIlalesple kAulessaM teulessaM pamhalesa mukkalessaM pappa tA rUvattAe tA vaNNattAe tA gaMdhattAe tA rasattAe tA phAsattAe bhujo bhujo pariNamai ?' he bhadanta ! tat-atha nUnaM kim kRSNalezyA nIlalezyAM kApotalezyAM tejolezyAM pagalezyAM zuklalezyAM prApya-paraspara tattadavayavasaMsparzamAsAdya tadrUpatayA-nIlAdi lezyA yogya dravyarUpatayA, tadvarNatayA-nIlAdilezyA yogya dravyavarNatayA, tadgandhatayA-nIlAdilezyA yogya dravyagandhatayA, tadrasatayAnIlAdiLezyA yogya dravyarasatayA, tatsparzatayA-nIlAdilezyA yogya dravyasparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati ? ekasyA lezyAyAH parasparaviruddhatayA yugapadanekalezyA pariNAmAsaMbhavAt hokara aura padmalezyA zuklalezyA ko prApta hokara usI ke svarUpa meM aura usI ke varNa, gaMdha, rasa aura sparza ke rUpa meM punaH punaH pariNata ho jAtI hai / yahAM yaha batalAyA gayA hai ki pUrva-pUrvalezyA uttara-uttara lezyA ko prApta hokara usI ke rUpa meM pariNata hotI hai, kintu aba yaha dikhalAte haiM ki koI bhI eka anya samasta lezyAoM ke rUpa meM pariNata hotI hai gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalezyA nIlalezyA, kApotalezyA, tejolejhyA, padmalezyA aura zuklalezyA ko prApta karake unhIM ke svarUpa meM, unhIM ke varNa, gaMdha, rasa aura sparza ke rUpa meM vAraMvAra pariNata hotI hai ? ekalezyA meM ravarUpamAM ane tenA varNa, gaMdha, rasa ane sparzanA rUpamAM vAraMvAra pariNata thaI jAya che. ahIM e batAvyuM che ke pUrva pUrvanI lezyA uttara uttaranI vezyAne pAmIne tenA ja rUpamAM pariNata thaI jAya che paNa have e batAve che ke koI paNa eka lezyA anya samasta lezvAonA rUpamAM pariNata thAya che. __zrI gautabhasvAbhI- samapan ! vezyA zu nausalezyA, potasezyA, tezyA , padmazyA ane zukalatezyAne prApta karIne tenAja varUpamAM, tenAja varNa, gaMdha, rasa, ane 5nA rUpamAM vAraMvAra pariNata thAya che dezyAmAM pAra virodhI pariNamata
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 bhagavAnAha-'iMtA, goyamA!' he gautama ! hanta-satyam 'da lessA nIlalerasa pappa jAda sukalessaM pappa tA rUvattAe tA gaMdhatAe tA phAsattAe bhujjo bhujjo pariNAmaI kRSNalecyA nIlalezyAM prApya yAvat-kApotalezyAM prApya tejolezyAM prApya padmalezyAM prApya zuklaleiyAM prApya tadrUpatayA-nIlAdilezyA yogya dravyarUpatayA tadgandhatayA tadrasatayA tatsparzatayA bhRyo bhUyaH pariNamati, gautama ! tatraivArthe dRSTAntaM pratipAdayitumAha- se kepaTTeNaM maMte ! evaM bucara- / phaNhalessA nIlalessaM jAva bhukkalessaM pappa tA rUvattAe jAva bhujo bhujo pariNamai ?' he bhadanta ! tat-atha kenArthena-kathaM tAvad evam-uktarItyA ucyate-kRSNalezyA nIDalezyA yAvata-kApotalezyAM tejolezyAM padmalezyAM zuklalezyAM prApya-paraspara tattadavayavasa mAsAdya tadrUpatayA yAvat tadvarNatayA tadndhatayA tadrasatayA tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'se jahA nAmae veruliyamaNIsiyA kaNhamuttA vA nIlamuttae vA lohiyaThattae vA hAlimuttae vA mukillamuttae vA Aie samANe tA rUpattAe jAva bhujjo bhujjo pariNamaI tat-atha yathA nAma iti dRSTAnte vaiDUryamaNiH syAtkadAcit kRSNasUtre vA nIlasUtre vA lohitastre vA haridrAstre vA zuklasUtre vA Agate sati tadrUpatayA yAvat-tadvarNatayA tadgandhatayA tadrasatayA tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati paraspara virodha pariNamana eka hI sAtha nahIM ho skte| bhagavAn-he gautama ! saca hai, kRSNalezyA, nIlalezyA ko yAvat zukla lezyA ko arthAt sabhI anya lezyAoM ko prApta karake unake svarUpa meM tathA unake varNa, gaMdha, rasa evaM parza ke rUpa meM punaH punaH pariNata hotI hai| gotamasvAmI- he bhagavan ! kisa hetu se aisA kahA jAtA hai ki kRSNalezyA / nIla lezyA ko, kApotalezyA ko, tejolezyA ko. padmalezyA ko aura zukla lezyA ko prApta hokara usI ke svarUpa meM, aura usI ke varNa, gaMdha, rasa aura sparza ke rUpa meM pariNata ho jAtI hai ? . bhagavAn-he gautama ! jaise koI vaiDUrya maNi kadAcit kAle Dore meM, yA nIle Dore meM yA lAla Dore meM yA pIle Dore meM yA zveta Dore meM piroI jAtI eka ja sAthe nathI thaI zaktA. zrI bhagavAna-he gautama satya che. kRSNalezya, nIlazyAne yAvata zukalezyAne arthAta badhI anya lezyAone prApta karIne temanA svarUpamAM tathA temanA varNa, gaMdha, rasa temaja zane rUpamAM vAraMvAra pariNata thAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! zA hetuthI ema kahevAya che ke kRSNalezyA nalalezyAne kAtilezvAne tene lezyAne, pahelezyAne ane zukalezyAne pAmIne temanA rUpamAM pariNatathagya che ! zrI bhagavAna - ha, gautama ! jema koI DramaNi koI vAra kALA dorAmA ke vAdaLI dorAmAM athavA te lAla derAmAM agara pILA derAmAM ke sapheda DerAmAM parovAya che |
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaSodhinI TIkA pada 17 sU0 16 lezyApariNamananirUpaNam 217 prakRta mue saMharanAha-se deNaTeNaM evaM buccai-kaNhalessA nIra lessaM jAva sukkalessaM pappatA rUvattAe bhujjo bhujjo pariNapai' tat-atha tenArthena evam-uktarItyA ucyate yat kRSNalezyA nIlalezyAM yAvat kApotalezyAM tejolezyAM padmalezyAM zuklalezyAM prApya tadpatayAM tavarNatayA tadgandhatayA tadrasanayA tatparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamatIti, atredaM vodhyamyathA vaiDUryamaNireka eva tattadupAdhi dravyasamekAt tadrUpatayA pariNamati tathaiva tAnyapi kRSNalelyA yogyAni dravyANi tattannIlAdilezyA yogya vyasamparkAta tattadrUpatayA pariNamanti ityetAvatA'zena dRSTAnto natu svasvarUpAparityAgAdhaMzAntareNA'pi, tiryagyonikAnAM manuSyANAJca lezyAdravyANAm sAmasspena tadrUpatayA pariNamanAbhyupagamAt, anyathA nairayikadevavRttilezyA dravyANAmiva tiryagyonikramanuSyANAmapi lezyAdravyANAM sarvathA svarUpAparityAgena cirakAlamavasthAnasaMbhavAta, utkRpTenApi tiryagmanuSyANAmantarmuhUrtalakSaNasthiti. pariNAmasyAnyatroktasya virodhApattiH, palyopapatrayamapi yAvad utkRSTena sthitisaMbhavAd hai to vaha usI ke raMga-rUpa meM, gaMdha, rasa evaM sparza ke rUpa meM vAra-vAra pariNata ho jAtI hai / upasaMhAra karate hue kahate haiM-isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki kRSNalezyA, nIlalezyA yAvat zuklalezthA ko prApta hokara usI ke rUpa meM pariNata ho jAtI hai| yahAM yaha samajha lenA cAhie ki jaise vaiDUrya maNi eka hI hone para bhI vibhinna upAdhiyoM ke samparka se vibhinna rUpa meM pariNata ho jAtI hai, usI prakAra lezyAdravya bhI kRSNa nIla Adi vibhinna rUpoM meM pariNata ho jAte haiM / isI aMza meM dRSTAnta ko samAnatA samajhanA cAhie / anya aniSTa azoM meM nhiiN| niyaMcoM aura manuSyoM ke lezyAdravyoM kA pUrNa rUpa se tadrUpa pariNamana svIkAra kiyA gayA hai, anyathA jaise devoM aura nArakoM ke lezyAdravya bhavaparyanta sthAyI rahate haiM, vaise hI manuSyoM aura niryacoM ke bhI avasthita raheMge, aisI sthiti meM anyatra tirthacoM aura manuSyoM ke lezyApariNAma adhika se adhika antarmuharta taka hI sthira rahatI kahA hai, usa kathana meM bAdhA AegI phira to te tenAja rUpara gamAM, gaMdha, rasa temaja sparzanA rUpamAM vAraMvAra parita thaI jAya che. upasaMhAra karatA kahe che-e kAraNathI evuM kahevAya che ke-kRSNalezyA nIlalezyA yAvat zukalezyAne prApta thaIne tenA ja rUpamAM pariNata thaI jAya che ahIM e samajI levuM joIe ke jema viDramaNi eka ja hovA chatAM paNa vibhinna rUpamAM pariNata thaI jAya che Aja bAbatamA daSTAntanI samAna nA samajavI joIe anya aniSTa aMzamAM nahIM. tiryaMca ane manuSyanA lesthA dravyapUrNarUpe tadrupa pariNamana svIkArelA che, anyathA jevA de ane manuSyanA lezyA dravya bhavaparyata sthAyI rahe che, tevAM ja manuSya ane nirya nA paNa avasthita rahezeAvI sthitimAM anyatra tiryaMca ane manuSyanA vezyA pariNAma adhikathI adhika antarmuhUrta sudhI ja sthira rahevAnuM kahyuM che, enA
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 prazApanA ityevaM rItyA kRSNalezyA pazcakapariNAma pratipAdya nIlAdi chezyAnAmapi pratyekaM tadanyachezyApazcakapariNAmaM pratipAdayitumAha-'se nUNaM saMte ! nIlalessA kiNhalessaM jAva mukkalessaM pappa tA rUvattAe jAva bhujjo sujjo pariNamai ?' he bhadanta ! tat-atha nUnaM-kim nIlalezyA kRSNalezyAM yAvata-kApotalezyAM tejolezyAM padmalezyA zuklalezyAM prApya tadrUpatayA-kRSNAdilezyA yogya dravyarUpatayA yAvat tadvarNatayA tad gandhatayA tadrasatayA tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati ? bhagavAnAha-'haMtA, goyamA !' he gautama ! hanta-satyama evaM ceva' evaJcaiva nIlalezyA kRSNAdilezyA yogya dravyANi prApya tadrUpatayA tadvarNatayA tadvandhatayA udrasatayA tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati, 'kAulessA kiNhalesaM nIlalessaM teulessaM pamhalessa sukkalessaM' kApotalezyA kRSNalezyAM nIlalezyAM tejolezyAM padamalezyAM zuklalezyAM prApya 'evaM teulessA kiNhalessaM nIlalessaM kAulesa pamhalessaM mukkalessa' evam-uktarItyaiva palyopama taka bhI utkRSTa sthiti ho jaaegii| ____ isa prakAra kRSNalezyA kA anya pAMca lezyAoM ke rUpa meM pariNamana hotA dikhalA kara aba nIla Adi pratyeka lezyA ko bhI anya pAMca lezyAoM ke rUpa meM pariNamana kA pratipAdana karate haiM gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA nIlalezyA, kRSNalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, pAlezyA aura zuklalezyA ko prApta hokara una ke svarUpa meM tathA 'una ke varNa, gaMdha, rala aura sparza ke rUpa meM vAra-bAra pariNata hotI hai ? bhagavAn-he gautama ! satya hai| nIlalezyA kRSNa Adi lezyA ke yogya dravyA ko prApta karake una ke svarUpa meM tathA unake varNa gaMdha, rasa aura sparza rUpa meM punaH punaH pariNata ho jAtI hai / gautamasvAmI-isI prakAra kApotalelyA kRSNalelyA. nIlalezyA, tejolezyA padmalezyA aura zuklalelyA ko prApta hokara, isI prakAra tejolezyA, kRSNa kathanamAM bAdhA Avaze pachI te traNa palyopama sudhI paNa utkRSTa sthiti thaI jaze. e prakAre kRSNalezyAnuM anya pAMca lezyAonA rUpamAM pariNamana thatuM dekhADIne have nIlaAdi pratyeka vezyAonuM paNa anya pAMca lezyAonA rUpamAM pariNamana thaze pratipAhana 42rAya cha zrI gautamasvAmI-he bhagavana! zuM nIlezyA, kRSNalezyA, kApatalezyA, tenalezyA, pamalezyA ane zukalezyAne prApta thaIne temanA rUpamAM tathA temanA varNa, gaMdha, rasa ane sparzanA rUpamAM vAraMvAra pariNata thAya che ? zrI bhagavAna-he gautama ! e sAcuM che. kenIlalethA kRNa Adi lezyAnA cogya sthAne prApta karIne temanA svarUpamAM tathA temanA varNa, gaMdha, rasa ane sparza rUpamAM punaH 31 pariNata thaIne jAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! e prakAre kAtilezyA, kulezyA, nIlalezyA, tela
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 16 lezyApariNamananirUpaNam tejole zyAM kRSNalezyAM nIlalezyA kApotalezyA padara lezyAM zuklalezyAM prApya 'evaM pamhaTessA kaNhalessaM nIlalessaM kAulesaM teulessaM pappa jAva bhujo mujjo pariNamai ?' evamuktarItyA padmalezyA kRSNalezyAM nIlalezyAM kApotalezyAM tejolezyAM zuklalezyAM prApya yAvat tadrUpatayA tadvarNatayA tadgandhatayA tadra patayA tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati ? bhagavAnAha-'iMdA, goyamA!' he gautama ! hanta-satyam 'taM ceva' vaccaiva-pUrvoktarItyaivAvaseyam tathA ca pratipAditam, gautamaH pRcchati-'se guNaM bhaMte ! mukkalessA kiNhalessaM nIlalessaM kAulessaM teulessaM pamhalesa pappa jAva bhujo bhujjo pariNamai ?' he bhadanta ! tada-atha nUnam-kim zuklalezyA kRSNalezyAM nIlalezyAM kApotalezyAM tejolezyAM padmaTezyAM prApya yAvat-tadpatayA tadvarNatayA tadgandhatayA tadrasatayA tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati ? bhagavAnAha-'haMtA, goyamA ! taM ceva' he gautama ! hanta satyam 'taM ceva' tacaiva-pUrvoktarItyaiva zuklalezyA kRSNAdilezyAM prApya tadarUpAditayA bhUyo bhUyaH pariNamati tathA ca tiryamanuSyANAM bhavasaMkramaNe zepakAlaM ca lezyA dravyapariNAmaH pratipAditaH, deva nairayikavRttInI lezyAdravyANi bhavakSayaparyanta bhavasthitAni bhavantIti bhAvaH // sU0 16 // prathamaM lezyApariNAmadvAraM samAptam // lezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, pannalezyA aura zuklalezyA ko prApta hokara isI prakAra padmalezyA, kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA aura zuklalezyA ko prApta hokara unake svarUpa meM tathA unake varNa, gaMdha, rasa aura sparza ke rUpa meM pariNata ho jAtI hai ? bhagavAn-he gautama ! satya hai, aisA hI hai jaisA ki upara kahA gayA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! zuklalezyA kyA kRSNalezyA, nIlalezyA, kopotalezyA, tejolezyA aura padmalezyA ko prApta hokara yAvata unake svarUpa meM evaM unake varNa, gaMdha, rasa aura sparza ke rUpa meM pariNata hotI hai ? bhagavAn-he gautama ! pariNata hotI hai| padamalezyA ane zukalezyAne prApta thaIne eja pramANe tejalezyA, kRSNalezyA, nIlalezyA, kApetalezyA, palezyA ane zukalezyAne prApta thaIne eja prakAre pamalezyA, kRNalezyA, nIlezyA, kApatalezyA tejalezyA ane zukalezyAne prApta thaIne temanA svarUpamAM 5rita 27 taya cha 1 . zrI bhagavAna -he gautama! satya che. e ema ja che, ke jevuM upara kaheluM che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ' zukalezyA zu kRSNalezyA, nIlezyA, kApatalezyA, telezyA ane padmalezyAne prApta thaIne yAvata temanA svarUpamAM temaja temanA varNagaMdha-rasa ane sparzane rUpamAM pariNata thAya che? zrI bhagavAna-hI, gautama! pariNata thAya che.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220. aMzApanAma vargAdhikAra vaktavyatA // mUlam-kaNhaleslA mata ! vanneNaM kerisayA padhyatA ? goyamA! se jahA NAmae jImUtei vA aMjaNei vA khaMjaNe yA kajjalei vA gavaleivA gavalalaei vA jaMbUphalei vA adAriTrapupphe kA parayuTei vA bhamarei vA amarAvalIi vA gayakarabhei vA kiNhakesarei bA AgAsathiggalei vA kiNhAsoei vA kaNDakaNavIraei vA kaNhavaMdhujIvaei vA, bhaveeyArUve ? goyamA ! No iNaDhe samaTe, kA halestANaM itto aNiTrayariyA cetra akaMtayariyA ceva appiyatariyA ceva amonnatariyA ceva amaNAmatariyA cetra vanneNaM paNNattA, nIlaleslAgaM saMte ! kerisiyA vapaNeNaM paNNatA ? goyamA [ se jahA nAmae bhigaei vA bhiMgapattei bA cAsei vA cAsapicchaei kA suei kA suyapicchei vA sAmAi vA vaNarAii thA, uccaMtaei vA pArevayagIvAi vA moragIvAi vA halaharavasaNei vA ayasikususei vA vaNakusumei vA aMjaNakesiyAkusumei vA nIluppalei vA nIlAsoei vA nIlakaNavIraei vA nIlabaMdhujIvei vA, bhaveyArUve ? goyamA ! No iNaTre samaTe, etto jAva amaNAmayariyA ceva vaNNeNaM paNNatA ? kAulestA NaM bhaMte ! kerisiyA vaNeNaM paNNattA ? goyamA ! se jahA nAmae khadirasAraei vA kairasAraei vA dhamAsasArei vA taMbei vA taMbakaroDei vA taMbacchivADiyAei vAIgaNikusumei vA koilacchadakusumei vA javAsAkusumei vA, bhaveyA rUve ? goyamA ! No iNane samaTe, kAulessA NaM etto aNiTrayariyA ceva jAva asaNAsayariyA ceva, teulessA NaM bhaMte ! kerisiyA vaNaNa isa prakAra tiryaMcoM aura manuSyoM ke leNyAdravyoM kA pariNamana bhavasaMkramaNa samaya aura zeSa kAla meM pratipAdana kiyA gayA hai devoM aura nArakA ke lezyA dravya bhavaparyanta sthita rahate haiN| yaha lezyA pariNAma nAmaka prathama dvAra samApta huaa|suu0 16 / e prakAre tiryaMca ane manuSyanA legyA dravyonuM pariNamana bhavasa kramaNanA samaya ane zeSa kALamAM pratipAdana karela che. devo ane nArake nA lezyAdri bhavaparyata sthira rahe che. A vezyA pariNamana nAmanuM prathama dvArA purUM thayuM. sU0 1
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 17 lezyAyAH varNanirUpaNam pharI paNNattA ? goyamA ! se jahA nAmae sasaruhiraei vA ubharuhirei vA varAharuhirei vA saMvarahirei vA maNussarahirei vA iMdagopei vA bAleMda gope vA bAladivAya reha vA saMjhArAgeGga vA guMjaddharAgei vA jAtihiMgulei vA pavAlaMkure vA lakkhArasei vA lohitakkhamaNIi vA kimirAgakaMbalei vA yatAges vA cINapiTurAlIr3a vA pArijAyakusumer3a vA jAsumaNakusumei vA kiMsuyapuSkarAsIi vA rasuppalei vA rattAsogei vA rattaNavIraei vA ratabaMdhu ya jIvaei vA bhaveyArUve ? goyamA ! No iNaTTe samaTThe, teulessA NaM etoitariyA ceva jAva maNAmatariyA ceva vapaNeNaM paNNattA, pamhalessA NaM bhaMte ! kerisiyA vanneNaM paNNattA ? goyamA ! se jahA nAmae pei vA caMpayachallIi vA caMpayabhedei vA hAlidAi vA hAliguliyAi vA haliddAbhedei vA hariyAlei vA hariyAlaguliyAi vA hariyAlabhedei vA ciurei vA ciurarAgei vA suvannasippIr3a vA varakaNagaNihasei vA varapurisabasaNei vA allaikusumei vA kaNiyArakusumei vA kuhaMDayakusumei vA suvaNNajuhiyAi vA suhiranniyA. kusume vA koriMTamalladAmei vA pItAsogei vA pItabaMdhujIvars vA, bhaveyArUve ? goyamA ! No iNaTTe samaTTe, pamhalessA NaM etto iTTatariyA jAna saNAmayariyA caiva vapaNe paNNattA, sukkalessA NaM bhaMte! kerisiyA vaNeM paNNattA ? goyamA ! se jahA nAmae aMkei vA saMkhei vA caMdei vA kuMdei vA dagei vA dagaraei vA dadhIr3a vA dahidhaNei vA khIrei vA khIrapUraei vA sukkacchivADiyAi vA pehuNamiMjiyAi vA dhaMtadhorupapa vA sAravalAharaI vA kumudadalei vA poMDarIya- dalei vA sAliparAsIi vA kuDanapuSkarAsIi vA siMduvAra malladA mei seyAsoei vA seyakaNavIrei vA setabaMdhujIvaei vA bhaveyArUve ? gozmA ! No iNDe samaTThe, sukkalessA paNaM eto iTThatariyA ceva maNuNNaya* riyA cetra vaNNeNaM paNNattA, eyAoNaM bhaMte ! challessAo kaisu
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAstre vannesu sAhijjai ? goyamA ! paMcasu vaNNesu sAhijjai, taM jahAkaNhalessA kAlaeNaM vanneNaM sAhijjai, nIlalessA nIlavaNNeNaM sAhijjai, kAuleslA kAlalohieNaM vaNNeNaM sAhijjai, teulessA lohieNaM vaNNeNaM sAhijjai, pamhalessA hAlidaeNaM vanneNaM sAhijai, sukalestA sukillaeNaM vanneNaM sAhijjai ||suu0 17 // ___ chAyA-kRSNalezyA khalu bhadanta ! varNena kIdRzI prajJaptA ? gautama ! tadyathA nAma jImata iti vA aJjanamiti vA khaja miti vA kajjalamiti vA gavalamiti vA gavaLavalayakamiti vA jambUphalamiti vA AriSThakapuSpamiti vA parapuSTa iti vA bhramara iti vA bhramarAvaliriti vA gajakalama iti vA kRSNakezara iti vA AkAzathiggalamiti vA kRSNAzoka iti vA kRSNa kaNavIra iti vA kRSNavandhujIva iti vA, bhavedetadpA ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, kRSNa ___varNAdhikAravaktavyatA zabdArtha (kaNhalessANaM bhaMte ! vanneNaM kerisiyA paNNattA ?) he bhagavan ! kRSNalezyA varNa se kaisI kahI hai ? (goyamA! se jahAnAmae) he gautama ! jaise koI (jImUtei vA) megha (aMjaNei vA) athavA aMjana (khaMjaNei vA) athavA / khaMjana-auM dhana (kajjalei vA) athavA kAjala (gavalei vA) bhaiMsa kA sIMga (gadhaH lavalaei vA) athavA gavalavalaya (jaMbUphalei vA) athavA jAmuna phala (ahAriha puppheha vA) athavA gIlA arIThA kA phUla (parapuDheha vA) athavA koyala (bhamaraha cA) athavA bhramara (bhamarAvalIi vA) athavA bhramaroM kI paMkti (gajakalabhaii vA) athavA hAthI kA baccA (kiNhakesarei vA) athavA kAlI kesara (AgAsathiggalai ghA) AkAza kA TukaDA (kiNhAsoei vA) kAlA azoka (kaNhakavIraei thaa| athavA kAlA kanera (kaNha baMdhujIbaei vA) athavA kAlA bandhujIvaka (bhavaeyA varNAdhikAra vaktavyatA zahAtha-(kaNhalessANaM bhaMte ! vanneNaM kerisiyA paNNatA ?) 8 lagavan ! 30 pathAvI 4Iche ? (goyamA ! se jahAnAmae) gItama! ma 7 (jImUtaivA) " (aMjaNeivA) 25 mana (khaMjaNei vA) mA mana (kanjalei vA) mathavA 0 (gavalei vA) pAunu sigaDa (gavalavalaei) athavA gavasa ksaya (jaMbuphalei vA) 45 (addAridapuraphei vA) 255 mIna ARBI dasa (parapuDhei vo) bhaya (bhamarei vA) mayA abha2 (bhamarAvalIi vA) athavA amarAnI yAta shv|) 2mathavA thAnu manyu (kaNhakesarei vA) athavA ANu sa2 (AgAsAtha 25zane / (kiNhAsoei vA) pu ma (kaNhakaNavIraei vA) yA 425 (kaNha baMdhujIvaeiva) mA 4 .8014 (bhaveeyArUve) vA 35vAmA 7 ) athavA thavA koyala nA yati (gayakalame aNu sa2 (AgAsathiggalei vA) / vAraei vA) mathA AnA (mavaeyArUve) me 35vANI DAya-1
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 prameyavAdhinI rIkA pada 17 sU0 17 lezyAyAH varNanirUpaNam lezyA khala itaH aniSTatarikAcaiva akAntatarikAcaiva apriyatarikAcaiva amanojJatarikAcaiva amanamatarikAcaiva varNena prajJaptA, nIlalezyA khalu bhadanta / kIdRzI varNena prajJaptA ! gautama ! tadyathA nAma bhRGga iti vA bhRGgapatramiti vA cAsa iti vA cAsapicchamiti vA zukaiti vA zukapicchamiti vA zyAmA iti vA vanarAjiriti vA uccantaka iti vA pArAvatagrIvA iti vA mayU grIvA iti vA haladharavasanamiti vA atasIkumnumamiti vA aJjanakesikA kusamamiti vA nIlotpalamiti vA nIlAzoka iti vA nIlakaNavIra iti vA nIlabandhujIva iti vA, bhavederUve) aise rUpa vAlI hotI hai ? (goyamANo iNaDhe samaDhe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai (kaNhalessA NaM hatto aNiTTayariyA ceva) kRSNalezyA isase bhI aniSTatara (akaMtayariyA ceva) adhika akAnta (appiyatariyA ceva) adhika apriya (amaNunna tariyA ceva) adhika ama. nojJa (amaNAmatariyA ceva) adhika amanAma (vanneNaM) varNa se (pannattA) kahI gaI hai| (nIlalessA NaM bhaMte ! kerisayA vaNNeNaM paNNattA ?) bhagavan ! nIlalezyA varNa se kaisI kahI hai ? (goyamA ! se jahAnAmae bhiMgae IvA) he gautama ! jaise koI bhRga (bhiMgapattei vA) bhRgapatra (cAse ivA) athavA cAsapakSI (cAsapicchae ivA) athavA cAsa kI pIchI (suei vA) athavA zuka-totA (suyapicchaeDavA) athavA tote kI pIchI (sAmAi vA) zyAmAka-sAMvAM (vaNarAi ivA) athavA vanarAji (uccaMtaei vA) yA dantarAga (pArevayagIvAi vA) yA kabUtara kI grIvA (moragIvAi vA) athavA mayUra kI grIvA (halaharavasaNei vA) athavA baladeva kA vastra (ayasi kusumeha vA) athavA alasI kA phUla (aMjaNakesiyA kusumeha vA) athavA aMjanakezIkA puSpa (nIluppalei vA) athavA nIlakamala (nIlAsoeDavA) (goyamA! No iNadre samaDhe) gautama ! se matha samartha nathI (kaNhalesANaM ino aniyariyA ceva) vezyA manAthI 5] mAnaNThata2 (akaMtayariyAceva) madhira mahata (appiyatariyo ceva) madhi4 mapriya (amaNunnatariyA ceva) madhira samanojJa (amaNAmatariyA ceva) adhi: amanAma (vanneNaM) qthI (paNNattA) 49kSI cha. (nIlalessANaM bhaMte ! kerisiNa vaNNeNaM paNNattA ?) 3 bhagavan ! nAsozyA 40 zava DasI cha1 (goyamA / se jahAnAmae bhiMgee ivA) gautama | Pan mbhre| (bhiMgapattedavA) muMgapatra (cAsei vA) mathavA yAsa pakSI (cAsapicchaei vA) mathavA yAsanA pA (suei vA) maya zu4-58 (suyapicchaei vo) mathavA pApaTanA pIchai (sAmAi vA) sAmI (vaNarAii vA) athavA panalar (uccaMtae ivA) athavA t| (pArevayagIvADa vA) mth| 4bhUtaranI 4 (moragIvAi vA) 25thA bhAranI 318 (halaharavasaNei vA) athavA bhajana patra (ayasikusumei vA) ath| masInu 3 (aMjaNaphesiyAkusumeha vA) mayA manazAnusa (nIluppalei vo) 424 nIsamata (nIlAsoei vA) 444 nIsa
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAne ghA raktakaNavIra iti vA raktabandhujIva iti ghA, bhaved etAdpA ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, tejolezyA khalu itaH iSTatarikAcaiva yAvad mana AmatarikAcaitra varNena prajJaptA, padmalezyA khala bhadanta ! kIdRzI varNena prajJaptA ? gautama ! tadyathA-nAma campaka iti vA campakasaka iti ghA campakabheda iti vA iridrA iti vA haridrAguTikA iti vA haridrAbheda iti vA haritAla iti vA haritAlaguTikA iti vA haritAla bheda iti vA cikura iti vA cikurAga iti vA suvarNazuktikA iti vA barakanaka nikaSa iti vA parapuruSAsanamiti vA allakIkusumamiti vA campakakusumamiti vA karNikAkusumamiti vA kUSmANDikAkusupamiti vA suvarNayUthikAkusumanahIM (teulessA NaM etto itariyA ceva jAca maNAmatariyA ceva) tejolezyA isase bhI adhika iSTa yAvat adhika manoja hotI hai ? (pamhalessA NaM saMte ! kerisithA banneNaM paNNatA ?) he bhagavan ! padma lezyA varNa se kaisI kahI hai ? (goyalA ! se jahAnAmae) he gautama ! jaise koI (caMpei vA) campA (caMpaya challIi vA) campaka kI chAla (caMpayabhedei vA) campaka ... kA bheda TukaDA (hAliddAi kA) halado (hAlidaguliyAi bA) haladI kI guTikA (hAliddabhedei vA) haladI kA bheda-TukaDA (hariyAlei vA) haDatAla (hariyAlaguliyAi vA) haDatAla kI guTikA (hariyAla bhede bA) haDatAla kA bheda (ciureD vA) cikura nAmaka pIta vastu (ciurarAgei nA) cikura-rAga (suvaNasippIi vA) * svarNa kI zukti (varakaNaganihalei pA) uttama suvarNa nikaSa-kasauTI para banI svarNarekhA (varapurisavalaNei vA) vAsudeva kA vastra (allaikusui vA) allakI kA kusuma (caMpavakusumei kA) campA kA phUla (kaNiyArakusumeha vA) kaNera kA M(rattakaNavIraei vA) sAsare (rattavaMdhuyajIvaei vA) dAsa -dhu014 (bhaveyA - rUve ?) me 35vANI hAya che ? (goyamA ! No iNaDhe samaDhe) gautama ! 241 atha samaya nathI. (teulesmANaM etto idutariyA ceva jAva maNAmatariyA ceva) tazyA tenAthI 5 maTi yAvat madhi manohara DAya che.. (pamhalessANaM bhaMte ! kerisiyA vanneNaM paNNattA ?) bhagavan / padmazyA varSAthI ThevI 4ii cha ? (goyamA se jahAnAmae) gautama | 24t (caMpeivA) ya pa (capayachallII vA) ya pAnI cha (caMpayabhedei vA) pAnI leha-Tu431 (haliddAi vA) 42 (hAlidaguliyA ivA) 42nI gorI (hAlidabhedei vA) zahara me-ttu| (hariyAlei vA) utAra (hariyAlaguliyAi vA) hutAvanI guTi (hariyAlabhedei vA) hutAsanA me (ciurei vA) ya2 nAmanI pANI tu (viurarAgei vA) yi2- (savannasippii vA) sAnAnA chI5 (varakaNaganihasei vA) uttama suva niSa-soTI 52 manadI supAremA (varapurisavasaNei vA) suvinA 12 (allaikusumeha vA) zrInA 05 (caMpayakusume zvA) 2 pArnu ra (kaNNiyArakusumei vA) 422 (pIvil)nA 505 (kuhaMDayakusumei vA) 0mA
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 0 17 lezyAyAH varNanirUpaNam miti vA sudiraNiya kASThamamiti zoSaTakamAlapadAma iti vA pItAzoka iti vA pIta kaNavIra iti vA pItavandhulIva iti ba, bhaved etadrUpA ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, padmalezyA khalu ita iSTatanikA cArada sana AmatarikAcaina varSola prajJatA, zuklale zyA khalu bhadanta ! kIdRzI varNana prajJaptA ? gautama / tadyathA nAma aGka iti vA zahva iti yA candra iti vA kundamiti vA dazamiti yAdakaraja iti vA dadhi iti nA dadhidhana itibA kSIrapUramiti vA zuSkacchiyADikA iti vA pihuNa miJjikA iti vA mAtadhItarUpyapaTTa iti vA zAradapuSpa (kuhaMDaya kulunei vA) kuSmANDalatA kA kulusa (subaSNa jUhiyAi vA) svarNa yUthikA kusuma (luhiraniyA kulule vA) tuhiraNiyakA kusuma (koriTamalladAmei vA) koraMTaka kI puSpamAlA (pItAsogei vA) pItAzoka (pItakaNavIrei vA) pIlAkanera (pIlabaMdhujIvara vA) pIle bandhujIvaka kA puSpa (bhaveyAkhve ?) aise rUpa vAlI hotI hai ? (gomA ! jo iNa lamahe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai (pamhalessANaM itto ilariyA jAna saNAlatariyA) padmalezyA isase bhI adhika iSTa thAvat adhikSa manojJa (vaNNena eNNatA) varNa se kahI hai| (subAlessA NaM mate ! keriliyA vaNeNaM pannattA ?) he bhagavan ! zukla. lezyA varNa se kaisI kahI hai ? (goyamA ! so jahA nAmae) he gaulasa ! jaise koI (aMkei vA) aMkaratma (sNkhe| bA) zaMkha (caMdeDa vA) candramA (kuMdei vA) kunda (dagei vA) daka-jala (dagaraeivA) jalakaNa (dhIi bA) dahI (dadhiNei vA) jamA huA dahI (khIrei vA) dUdha (khorapUra eha vA) dUdha kA uphAna (sukkacchivADiyAi vA) sUkhI phalI (pellumijiyAi vA) mayUrapiccha kI bhIjo (dhaMtadhoyarUppapaTTei vA) esatAnu 55 (suvaNNajUhiyAi vA) 224 yUthi4. () 505 (suhiranniyAkusumeha vA) suDi9i4Atu puSya (koriTamalladAmei vA) auraTanI puNyAtA (pitAsogei vA) pAyA m||4 (pItakaNavIrei vA) pIjI 42 (pItabandhunIvaei vA) pIya mandhulavanA 5 (bhaveyA rUve ?) mevA 35vAjI DAya ch| (goyamA ! No iNaDhe samaTTe ) he gautama ! !! Rtha samaya nayI (pamhaleskhANaM etto iTTatariyA jAva maNAmatariyA) parazyA tanAthI 5 madhi Ta yAvat madhi4 bhanAI (vaNNeNaM paNNattA) pAthI 4DI che (sukkalessA NaM bhaMte / kerisiyA vaNNeNaM paNNattA) De sAman / zusalezyA pathAvI 4sI cha 1 (goyamA ! se jahAnAmae) gautama 2 (aMkei vA) 2542tna (saMkheDa vA) 25 (caMdei vA) yandramA (kuMdei vA) // 2 // (dagei vA) 18 (dgaraei vA) arel (dadhIi vA) hI (dahighaNei vA) mAhI (khIrei vA) ra (khIrapuraei vA) dhanI GAI (sukkacchIvADiyAi nA) suTI (pehuNamijiyAi, vA) bharanapichAnAmI (dhatadhoyApapaTTei vA) duna pAyesI yAMhInI pATa (sAradavalAhaNi vA) sh263tun| megha (kumudaH
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 prazAyanAstra valAhaka iti vA kumudadalamiti vA puNDarI dala miti vA zAlipiSTharAziriti vA kuTajapuSparAziriti vA sinduvAramAlpadAma iti vA zvetAzoka iti vA zvetakaNavIra iti vA zvetavandhujIva iti vA, bhaved etadrUpA ? gautama | nAyamarthaH samarthaH, zukralezyA khalu ita iSTatarikAcaiva manojJatarikAcaiva varNena prajJaptA, etAH khalu bhadanta ! pazyAH kati varSe pu ziSyante ? gautama ! paJcasu varNeSu ziSyante tadyathA-kRSNalezyA kAlena varNana zipyate nIla lezyA nIlavarNena ziSyate kApotalezyA kRSNalohitena varNana ziSyate tejolelyA lohitena varNena ziSyate padamalezyA hAridrakeNa varNena ziSyate zuklalelyA zukle na varNena ziSya |suu017 / tapAkara dhoye hue cAMdI kA pada (sAravalAhaei vA) zaramAtu kA megha (anudadalei vA) kumuda kA dala (poMDarIyadalei vA) zveta kamala kA dala (sAlipiharAsIti vA) cAvaloM ke ATe kI rAzi (kuDagapuppharAsIti vA) kuTaja ke puSpoM kI rAzi(siMdhu ghAramalladAmei vA) sidhuvAra ke puSpoM kI mAlA (kheyAsoeI bA) 3vena azoka puSpa (seyakaNavIreivA) zvetakanera kA phUla (letapaMdhu jIvaehavA) zveta bandhu jIvaka kA phUla (bhaveyArUpe ?) aise rUpavAlI hotI hai ? (goyamA ! No iNaDhe sama?) he gautama ! yaha artha samartha nahIM (sukkalessA NaM itto chatariyA ceva) zuklalelyA isase bhI iSTatara (maNuNNayariyA ceva) manojatara (vaNNeNaM paNNattA) varNa se kahI hai ' (eyAo NaM bhaMte ! challessAo kailu vannesu sAhijjati) he bhagavan ! yaha cha lezyAeM kitane varSoM meM kahI jAtI hai ? (goyamA ! paMcaplu vaNNesu sAhi jjati) he gautama ! pAMca varSoM meM kahI jAtI hai (ta jahA-kaNhalessA kAlaeNaM ghaNNeNaM sAhijjai) tadyathA kRSNalezyA kAlavarNa dvArA kahI jAtI hai (nIlalessA nIlavaNNeNaM) nIlalezyA nIlavarNa chArA (sAhiti) kahI jAtI hai (kAu. lessA kAlalohieNaM vaNNeNaM lAhijjati) kApotalezyA kAle-lAla varNa dvArA dalei vA) mahanusa (poMDariyadalei vA) yeta4manu 65 (sAlipidarAsIi vA) yAmAnAbATanI rAzi (kuDagapuppharAsIti vA) 201nA dhyAnI rAzi (sinduvAramalladAmei vA) sinha. paarn| punI mANA (seyAsoei vA) zveta bharI 4 5 (seyakaNavIrei vA) zvetA2nu bhusa (setavadhujIvaei vA) tamandhulanu ra (bhaveyArUve) me| 35vANI DAya cha ? __(goyamA ! No iNadve samaDhe) he gautama ! 241 matha samatha nayI (sukkalessANaM ettoiTTha tariyAceva) zusavezyA tenAthI pazu JTata2 (maNuNNayariyAceva) manAsata2 (vaNNeNaM paNNattA) qthI 44ii cha (eyAo Na bhaMte / challessAo kaisu vannesu sAhijjati)mAn ! 21 // 7 veshyaam| 'TA vIthI 4Aya cha ? (goyamA / paMcasu vaNNesu sAhijjati) gautama / pAyapaNe bhADevA. yache (taM jahA kaNhalessA kAlaeNaM vaNNNeNaM sAhijjai) te 2mA pramANa-053zyA 4 varSa 2 // aDasI che (nIlalessA nIlavaNe,NaM) nArozyA nIang 1 (sAhijjati) upAya che (kAulessA kAlalohieNaM vaNNeNa sAhiti) pAtozyA sAmane sAsa dArA 4upAyasI che
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TokA pada 17 sU0 17 lezyAyAH varNanirUpaNam ___TIkA-pUrva lezyA pariNAmalakSaNAdhikAraH prarUpitaH, samprati lezyAyA varNAdhikAraM prarU. payitumAha-'kaNhalessA NaM bhaMte ! vaNNeNaM kerisiyA paNNattA?' he bhadanta ! kRSNalezyA khalu varNena kIdRzI prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'se jahAnAmae jImateivA' tat-atha yathA nAma iti dRSTAnte jImUta:-megho varSAprAraMbhakAlikaH payoda ityarthaH jIvana jalaM mUttaM baddhamanena iti jImUtaH-jaladhArakaH tasyaiva prAyo'tikAlimadarzanAt tatsadRzI kRSNa dravyAtmikA lezyA kRSNalezyA bhavati atra kRSNalezyApadena kRSNalezyAyogyAni dravyANi ucyante teSAmeva varNAdi saMbhavAt na punaH kRSNadravyamanitA bhAvarUpA kRSNalezyA, tasyA bhAvasvarUpatayA varNAyayogAt, atra iti zabdena upamAnabhUtavastunAmaparisamAptiotyate, kahI jAtI hai (teulessA lohie NaM vaNNe NaM sAhijati) tejolezyA lAla varNa se kahI jAtI hai (pamhaleslA hAliddaeNaM vanneNaM sAhijjai) padmalezyA pIle varNa se kahI jAtI hai (sukalessA sukillaeNaM vanneNaM sAhijjati) zuklallezyA zuklavarNa dvArA kahI jAtI hai| ___TokArtha-isase pUrva lezyA ke pariNAma kA dvAra kahA gayA hai / agha lezyA kA varNAdhikAra kahA jAtA hai, jisameM chahoM lezyAoM ke varNa kA nirUpaNa kiyA jaaegaa| gautamasvAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! kRSNalezyA varNa kI apekSA se kisa prakAra kI kahI hai ? bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! jaise koI jIjUta ho arthAt varSAraMbha ke megha ho (jIta kA artha hai jIvana arthAt jala ko dhAraNa karane vAlA-bAdala) kyoMki varSAraMbha kAlika megha meM bahuta kAlimA dekhi jAtI hai| kRSNalezyA usake samAna varNa vAlI hotI hai| yahAM kRSNalezyA kA artha kRSNaleyA (te ulessA lohieNaM vaNNeNaM sAhijjati) telamezyA sApa thApAmelI cha (pamhalessA hAlie vaNNeNaM sAhijjai) padamavezyA pIjA thI DelI cha (mukkalerasA sukkillae NaM vaNNeNaM sAhijjaMti) zudazyA zulaqNu dAsa 4ii che 'TAkartha-AnAthI pahelA pUrvalezyAnuM pariNAma dvArA kaheluM che. have vezyAne varyAdhikAra kahevAya che. jemAM chae vezyAonA varNanuM nirUpaNa karAze. zrI gautama svAmI prazna kare che- he bhagavAna kRSNalezyA varNanI apekSAe kevA prakAranI kahelI che? zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama ! jema ke jImUta hoya arthAt vaSaratanA araMbha megha hoya (jImUtano artha jIvana arthAt jaLane dhAraNa karanAra-vAdaLa) kemake varSa raMbhakAlika meghamAM ghaNikAlimA jovAya che) kRNulezyA tenA samAna varNa vALI hoya che AhIM kuNulezyAne artha kRSNalezyAne gya dravya samajavuM joIe. kemake temAM ja
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 nAsUtre vA zabdastu upamAnAntarasamuccAyaka iti, agre'pi 'aMjaNei vA' aJjanam- sauvIrAjanamiti vA, athavA aJjanam - ratna vizeSa iti vA tatsadRzI kRSNadravyAtmikA lezyA 'khaMjaNe ivA' khajJjanaM - dIpamallikAmala iti vA, athavA snehAbhyaktazakaTAkSagharSaNodbhavo mala iti vA 'gavaleivA' gavaLam - mahipazuGgam uparitanatvagbhAgarahitamiti vA tatrApi viziSTasya kAlimno darzanAt ' gavala ivA' gavalakavRndamiti vA tatsadRzI sA lezyA iti vA, 'jaMbUphalei vA jambUphalam - prasiddhameva tadiva iti vA, 'adAridvapuSphe vA' ArdrAriSThakapuSpamArdram-klinnam ariSTakam - phalavizeSaH (rIThA) iti bhASA prasiddham tadiva iti vA, 'parapuTThei vA' parapuSTaH - kokila iti vA, tatsadRzI kRSNadravyAtmikA lezyA iti bhAvaH, 'bhamareivA' bhramaraH madhukaraiti vA tasyApi viziSTasya kAlimnaH prasiddhatvAt 'bhamarAvalIi vA 'bhramazavali:dvirephapaktiriti vA, 'gayakalabhei vA' gajakalabhaH - hastipota iti vA, 'kiNDa ke sareivA' kRSNake yogya dravya samajhanA cAhie kyoMki unhIM meM varNAdi ho sakate haiM, kRSNa dravyoM ke nimitta se utpanna hone vAlI bhAvarUpa kRSNalezyA nahIM samajhanI cAhie, bhAvalezyA meM varga Adi kA honA saMbhava nahIM hai / yahAM iti zabda ke dvArA upamAna bhUta vastu ke nAma kI samApti sUcita kI gaI hai aura 'vA' zabda anya upamAoM ke samuccaya ke lie prayukta huA hai aMjana arthAt AMkhoM meM AMjane kA sauvIrAMjana Adi athavA aMjana nAmaka ratna bhI liyA jA sakatA hai / kRSNa dravya lezyA inake jaise varNa kI hotI hai / dIpamallikA kA mala athavA gADI kA augana / kRSNa dravyalezyA isake samAna bhI hotI hai / isI prakAra kRSNalezyA kajjala, bhaiMsa ke sIMga ke bhItarI bhAga, gavalaka vRnda, jAmuna ke phala, tAjA arIThA, koyala, bhramara (bhauMrA), bhramaroM kI katAra, hAthI ke bacce, kRSNa kezara - kRSNa bakula yA AkAza thiggala arthAt zarad Rtu ke meghoM ke bIca ke AkAza khaNDa ke samAna hotI hai / meghoM ke madhyavartI varNAdi hAI zake che, kRSNa, dravyenA nimittathI utpanna thanArI bhAvarUpa kRSNulezyA samajavI na joie, kemake bhAvalezyAmA vadhu Adittu hAvu. te asa lavita che. AhIM Iti' zabda dvArA upamAna bhUta vastunA nAmanI samApti sUcita karelI che ane vA zabda anya upamAonA samuccayane mATe prayukta thayela che. ajana arthAt AMkhAmA AjavAnuM sauvIrAMjana Adi athavA ajana nAmanu' ratna paNu laIzakAya che kRSNa drazyalezyA temanA jevA vanI haiAya che. khaMjana arthAt dIpamalika,neAmala athavA gADInI maLo (megana) kRSNadrazyalezyA tenA samAna paNa hAya che. e prakAre muzkezyA kAjaLa, bheMsanA sagaDAnA adaratA bhAga, gavalakanRtjha, jA'buphaLa tAjA arIThA, kaiyala bhramara, bhamarAnI katAra, hAthInu baccuM, kRSNakesara-kRSNamakula agara mAkAza thiMggala arthAt zaradaRtunA medhAnI vacamAMnA AkAza khaDanI samAna hAya che,
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 17 lezyAyAH varNanirUpaNam kezaraH-kRSNavakula iti vA 'AgAsathiggale ivA' AkAzathiggalam-zaratkAlikameghAntarALaghAkAzakhaNDa miti vA tasyApi atyanta kAlimna:-prasiddhakhAt 'kiNhAsoei vA' kRSNAzoka iti vA, 'kaNhakaNavIraei vA' kRSNakaNavIro vRkSavizeSa iti vA 'kaNhabaMdhujIvaei vA' kRSNabandhujIva iti vA, ete trayaH azokakaNavIrabandhujIyAH puSpavRkSavizeSA bodhyA ste cAzokAdayo jAtibhedena paJcavarNA bhavanti tatra itaravarNanirAsArtha kRSNagrahaNaM kRtamiti etAdRzI kRSNa dravyAtmikA lezyA bhavatIti bhAvaH, bhagavatA etAvati pratipAdite sati gautamaH pRcchati'bhave eyArUve' he bhadanta ! kiM bhavet kRSNalezyA varNena etadrUpA-jImUtAdirUpA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe' nAya parthaH samarthaH-yuktyopapannaH, tatra hetumAha'kaNhalessANaM itto aNiTTayariyAceva' kRSNalezyA khalu itaH-jImUtAditaH jImUtAdhapekSayetyarthaH kRSNena varNena aniSTatarikA caiva-atizayena aniSTA aniSTatarA saiva aniSTatarikA anIpsitatarA eva bhavatIti bhAvaH, ana kiJcidaniSTasyApi kastUrIkAdivastunaH svarUpeNaAkAza khaMDa meM vizeSa kAlimA dRSTigocara hotI hai) athavA kAle azoka, kAle kanera, kAle bandhujIvaka ke samAna hotI hai| ye tInoM phaloM vAle vRkSa haiN| ye azoka Adi jAti bheda se pAMcoM vargoM ke hote haiM, ataeva anya varNoM kA niSedha karane ke lie yahAM kRSNa zabda kA grahaNa kiyA gayA hai| tAtparya yaha hai kRSNalezyA ullikhita vastuoM ke samAna kRSNa varNa kI hotI hai| bhagavAn ke dvArA itanA pratipAdana karane para gautamasvAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! kyA kRSNalezyAmeghAdi ke samAna hotI hai? taba bhagavAna uttara dete haiM-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, arthAtU yaha bAta sahI nahIM hai, kyoMki kRSNalezyA megha Adi ullikhita kAlI vastuoM se bhI adhika aniSTa hotI hai| koI-koI vastu jaisI kastUrI, aniSTa hone para bhI svarUpa se kAnta hotI hai, magara kRSNalezyAaisI bhI nahIM hai, yaha dikhalAne ke lie kahA gayA hai ki meghanA madhyavartI AkAzakhaMDamAM vizeSa kAlimA daSTi gocara thAya che, athavA kALuM azoka, kALIkara, kALuM badhujIvaka tenA samAna hoya che. A traNe lovALAM vRkSa che. A azoka vigere jAtibheda karI pAMce raMganA hoya che, tethIja anya vargono niSedhakara vA mATe ahIM kRSNa zabda grahaNa karAyela che. tAtparya e che ke kRSNalezyA ulikhita vastuonA samAna kRSNa varNanI hoya che. bhagavAna dvArA eTaluM pratipAdana karatAM gautamasvAmI prazna kare che-bhagavAna zaM kRSNalezyA megha AdinA samAna hoya che? zrIbhagavAna uttara Ape che-he gautama! A artha samartha nathI, kemake kRSNalezyAmegha AdinirdiSTa kALI vastuothI paNa adhika aniSTa hoya che. I-kaI varatu, jemake kasturI aniSTa hovA chatAM paNa svarUpathI manahara che, paNa kRSNalezyA evI paNa nathi, e batAvavA mATe kahevuM che ke te ekAntara arthAta atyanta akamanIya hoya che. keI
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAntatvAt tasyAH kamanIyatvAtmaka kAntatva nirAsArthamAha-'arva tayariyA ceva' aAntarikI caivaM atizayena akAntAM akamanIyA akAntatarA saina akAntatarikA kRSNalezyA bhavatIti bhAvaH, atha keSAJcit kiMzcidaniSTasyApi svarUpato'kAntasyApi vastuno'nSoM priyatvAt tasyAH sarvathA priyaMtvanirAsa rthamAha-'appiyatariyA ceva' apriyatarikA caivaatizayena apriyA apriyatarA saiva apriyatarikA na kasyApi priyatarA kRSNale yA bhavatIti bhAvaH, ataeva 'amaNunatariyA ceva' amanojJatarikA caiva-atizayena amanojJo amanojJatarA saiva amanojJatarikA kRSNalezyA bhavati, yathAtathyena tatsvarUpaparijJAne sati kizcidapi upAdeyatayA tatra manasaH pravRtyadarzanAt, atha kizcidamanojJatarasyApi vastuno madhyamasvarUpatvAt sarvathA manojJataratvanirAsArtha mAha-'amaNAmatariyA ceva vaNNeNaM paNatto' amanaAratarikA caiva-na manAMsi oNpnoti-alAdhInatAM nayatIti amanagAmA atizayena amana AmA amanaAmaMtarA saiva amanaAmatarikA tathAvidhA kRSNalezyA varNena prajJaptA, ___ artha nIlalezyAmadhikRtya gautamo varNa pRcchati-'nIlalessANaM bhaMte ! kerisiyA vanaNaM vaha akAntatara arthAt atyanta arkamanIya hotI hai| koI vastu aniSTa aura akAnta hone para bhI kinhIM ko priya hotI hai, maMgara kRSNalezyA priya bhI nahIM hotI, yaha dikhalAne ke lie kahA hai- vaha atizaya apriya hotI hai| isI kAraNa kRSNalezyA amanojJatara arthAt atyanta amanojJa hotI hai / yathArtha rUpa se usake sparUpa kA parijJAna ho jAne para mana use kiMcit bhI upAdeya nahIM maantii| koI vastu aisI bhI hotI hai jo apanojJatara hone para bhI madhyama svarUpa vAlo ho, bhagara kRSNalezyA sarvathA hI amanojJa hai, yaha pradarzita karane ke lie use "amana AmaMtarikA' kahA hai| tAtparya yaha hai ki kRSNalezyA upayukta kRSNa varNa vAlI vastuoM kI apekSA bhI aMtyanta aniSTa, akAnta, apriya, amanojJa aura amanAma hai| gautamasvAmI aba nIlalezyA ke varNa ke viSaya meM prazna karate haiM-he bhagavan ! vatuM aniSTa ane akAnta hovA chatAM paNa keIne priya hoya che, paNa kRSNalezya priya paNa nathI hotI. e batAvavAne mATe kahyuM che-te atizaya apriya hoya che, e kAraNe kuM chuMlezyA amanezanara arthAt atyanta amanahara hoya che. yathArtharUpe tenA svarUpanuM parijJAna thaI jatAM mana tene jarAya upAdeya nathI mAnatuM. kaI vastu evI paNa hoya che je maneztara hovA chatAM paNa madhyama svarUpa vALI hoya, paNa kuSNulezyA sarvathA sarva prakAre amane jJa che, e pradarzita karavAne mATe tene "amana Amatarika' kahela che. tAtpa e che te kRSNalezyA uparyukta kRSNa varNavALI vastuonI apekSAe paNa atyanta aniSTa mAnta, bhapriya, samanA bhane samanAma che. zrI gautamasvAmI have nIlezyAnA varNanA viSayamAM prazna kare che-bhagavana! nIla
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyodhinI kA pada 17 sU0 17 lezyAyAH varNanirUpaNam 233 . paNNatA?' he bhadanta ! nIlalezyA khalu kIdRzI varNena prajJaptA ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'se jahANAmae bhigaeivA' tata-atha yathAnAma iti dRSTAnte bhRGga:-pakSmalo. laghupakSivizeSaH kITabhRGganyAye prasiddhaH na tu bhramaraH tasya varNaiva nIladravyAtmikA lezyA varNena prajJatA athavA-'bhiMgapattei vA' bhRGgapatram-tasyaiva pakSivizeSasya bhRGgasya patram-pakSma tasya varNaiva nIlalezyA varNana prajJaptA 'cAseivA' cApaH, iti vA pakSivizeSaH 'nIlakaNTha' iti nAmnA, prasiddhaH tasya varNa iva nIlalezyA 'cAsapicchaei vA' cApapiccham iti vA cApasya-prAguktasya piccham-tatram tasya varNa iva nIlalezyA varNena prajJaptA, 'mue ivA' zuka iti vA-kIraH pakSivizeSastasya varNa iva 'suyapicchei vA' zukapiccham-zukasya-prAmuktakIrasya pakSivizeSasya piccham-patatram tasya varNaiva 'sAmAi vA zyAmA iti nA-priyaGguH munyannavizeSaH tasya varNaiva 'vaNarAi vA' vanarAni:-tamAlAdivRkSavanapattistasyA varNaiva vA 'uccaMtaei vA uccantakaH-dantarAgaH tasya varNaiva 'pArevayagIvAi vA' pArAvatagrIvA iti vA pArAvatasyakapotasya grIvA- galapradeza stasyA varNaiva vA 'moragIvAi vA' mayUragrIvA iti vA-mayUrasyagrIvAyA varNaiva vA 'halaharavamaNei vA' haladhara spa-baladevasya vasanaM-vastram tasya nIlavarNaiva 'ayasIkusumei vA' ataptI kusumamiti vA-atasyAH-'alasI' iti bhASAprasiddhAyAH kusumam-puSpam tasya nIlavarNa iva 'vANakusumei vA' vANakusumamiti vA-vANasya tannAmnA prasiddha nIlalezyA varNa se kisa prakAra kI kahI hai ? bhagavAn-he gautama ! jaise koI bhRga nAmaka pakSI ho, jo kITabhRga nyAya meM prasiddha hai, (yahAM bhRga kA artha bhramara nahIM samajhanA cAhie) usake varNa ke samAna nIlalezyA kA varNa hai / athavA nIlalezyA usI bhRga nAmaka pakSI ke paMkha ke samAna varNa vAlI hotI hai| athavA vaha nIlakaMTha nAmaka pakSI ke samAna, nIlakaMTha ke paMkha ke samAna, zuka (tote) ke lamAna, zuka ke paMkha ke samAna, zyAmAka- priyaMgu athavA sAMvAM nAmaka dhAnya ke varNa ke samAna, vanarAji (vanapaMkti) ke samAna, dantarAga ke samAna, kakutara kI grIvA ke samAna, mayUra kI grIvA ke samAna, caladeva ke vastra ke samAna, alasI ke phUla ke samAna, bANa lezyA varNathI kevA prakAranI rahI che? zrI bhagavAna-he gautama! jema keI bhaganAmanuM pakSI je kITa bhaMga nyAyamAM prasiddha che, ahI bhaMgane artha kAma na samajavuM joIe, enA varNanA samAna nalalezyAne 2ga che, athavA nIlale eja bhaMga nAmanA pakSInI pAMkhanA samAnava vALI hoya che. athavA te nIlakaMTha nAmanA pakSInI sama na, nIlakaMThanI pAMkhanI samAna, popaTanA samAna, pipaTanI pAMkhanA samAna zyAmaka priyaMgu athavA sAmAnAmanA dhAnyanA raMganI samAna, vanarAji (vanapaMkti)nA samAna, daMtarAganA, samAna, kabUtanI DokanA samAna, meranI grIvAnA samAna, baladevanA vastronI samAna, aLasInAkulanI samAna, bANunAmanA vRkSanA kulanI samAna, mA 30
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApamAsU vRkSavizeSasya kumumam-puSpam tasya varNa iva vA 'aMjaNakesiyA kusume i cA' aJjanake zikAyA:vanaspati vizeSasya kusumam-puSpas tasya varNaiva vA 'nIlappalei vA' nIlotpalamiti vAnIlakamalam tasya varNa iva 'nIlAsoei vA nIlAzoka iti vA-azoka vRkSavizeSa stasya varNa iva vA 'nIlakaNavIrae ivA' nIlakaNavIra:-kaNavIranAma vRkSavizeSa stasya varNahara vA, 'nIlabaMdhujIvei vA' nIlavandhujIva iti vA-bandhujIva nAma vRkSavizeSastasya varNaiva nIlalezyA prajJaptA, bhagavatA bhRGgAdinA nIlalezyA varNe pratipAdite sati gautamaH pRcchati-'maveyArUve' he bhadanta ! bhavet nIlalezyA etadpA -bhRGgAdirUpA ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'No iNaDhe samaDe' nAyamarthaH samarthaH-yuktyopa pannaH, tatra he tumAha-etto jAva amaNAmayariyA ceva vaNNeNaM paNNatA' ita:-bhRGgAdita:-bhRGgAdivarNApekSayetyarthaH yAvat-nIlalezyA khalu aniSTatarikA caiva-atizayena aniSTA anabhISTaretyarthaH, akAntatarikA caitra-atizayena aphamanIyA, apriyatarikA caiva atiyayena apriyA, amana jJatarikA caiva-atizayena amanojJA, amanaAmatariza caiva-atizayena amana AmA manaso'vAJchanIyetyarthaH varNena prajJaptA, gautamaH pRcchati-'kAulessA NaM bhaMte ! kerisiza caNNeNaM paNNa cA?' he bhadanta ! kApotalezyA khalu kIdRzI varNena prajJaptA ? bhagAnAha-goyamA !' he gautama ! 'se jahA nAmae khadiranAmaka vRkSa ke puSpa ke samAna, aMjana kezikA nAnaka vanaspati ke puSpa ke samAna nIlakamala ke samAna, nIle azoka ke samAna, nIle kanera ke samAna tathA nIle yandhu jIvaka ke samAna nIlalezyA kahI gaI hai| bhagavAn ke dvArA bhRga Adi ke samAna nIlalezyA kA varNa pratipAdana karane para gautamasvAmI phira prazna karate haiM-nIlalezyA bhRga Adi jaisI hotI hai ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kyoMki nIlalezyA bhRga Adi se bhI atyanta aniSTa hotI hai, akAntatara, amiyatara, amanojJatara aura amana Amatarika hotI hai| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! varNa kI apekSA kApotalezyA kisa prakAra kI kahI gaI hai ? aMjanakezikA nAmanI vanaspatinA puSpanI samAna, nIlakamaLanI samAna, nIlaazokanI samAna, nIlakaranA samana, tathA nIlabadhujIvakane samAna nalalezyA kahelI che! zrI bhagavAna dvArA bhUgaAdinI samAna nIlalezyAne raga pratipAdana karatAM zrIgItamasvAmI pharI prazna kare che-nIlalethAbhaMga ramAdi jevI hoya che? zrI bhagavAna he gautama! A artha samartha nathI, kemake nIlalezya bhaMgavigerethI paNa atyanta aniSTa hoya che, akAntara, apriyatara, amane jJatara ane amane Amatavihaay che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana! raMganI apekSAe kAtilezyA kevA prakAranI kahelI che ?
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavaudhinI TIkA pada 17 2017 lezyAyAH varNanirUpaNam sAraei vA' tat-atha yathAnAma iti dRSTAnte khadirasAra iti vA-khadirasya 'katha' iti bhASA prasiddhasya sAra:-madhyavartitacavizepastasya varNaiva vA kApotalezyA varNana prajJaptetyagreNa sambandhaH, athavA-'khairasAei vA' khadirasAraka iti bA-khadirasya-prAguktasyaivasArakaH-antaH sArastasya varNaiva yA kApotalezyA varNena prajJaptA 'dhamAsa sArei vA' dhamAsAsAra iti vA dhamAsA nAma vRkSavizeSasya sAraH-antaH sattvam tasya varNaiva vA 'taMbei vA' tamba iti vA-tamba iti dezIyaH zabdaH tadarthaH veNuiva vA, iti bodhyaH, evam-'taMbakaror3e ivA' tambakaroTa iti vA, tambakaroTa ityapi dezIyaH zabdaH tadarthasya varNAva vA 'taMvacchivADiyAi vA' tambacchviATikA iti vA, ayamapi dezIyaH zabdastavAcyasya varNaiva vA, 'vAiMgaNi kusumei vA' vRttAkI kusumam-vRntAkyAH kusumam-puSpam tasya varga iva 'koilaka ud kusumei vA' kokilacchada kusumas iti vA-kokilacchada staila jhaNTa ko nAma vRkSavizeSastasya kusumasya-puSpasya varNahava 'jAsAkusumei vA' jabAsakusumamiti vA-jabAsanAma vRkSa vizepasya kusumam-puSpaM tasya varNaiva kApotalezyA varNana prajJaptA, bhagavatA khadirasArAdinA phApotalezyA varNe pratipAdite sati gautamaH pRcchati-'bhave eyArUve' he bhadanta ! kiM bhavet kApotalezyA etadarUpA-khadirasArAdirUpA ? bhAvAnAha-'goyamA !" he gautama ! 'NoiNaTre sama?' nAyamarthaH samarthaH-yuktyopapannaH, tatra hetuM svayameva ha-'kAulessA NaM etto aNiTTayariyA ceva jAva amaNAmayariyA ceva' kApotalezyA khala ita:-khadirasArAditaH-khadirasArAdyapekSA , bhagavAn-he gautama ! jaise khadira (khaira-kathA) ke vRkSakA sAra bhAga (madhya ghartI bhAga) hotA hai, vaise hI varNa kI kApotalezyA hai| athavA vaha khadira ke bhItarI sAra ke samAna varNa vAlI hotI hai| athavA vaha dhamAsA vRkSa ke sAra jaise raMga kI hotI hai / athavA tAMbe ke samAna, tAMbe ke karoTa (kaTore) ke varNa ke samAna, tAmra kI phalikA ke varNa ke samAna, baiMgana ke puSpa ke samAna, kokila-cchada (taila-kaMTaka) nAmaka vRkSa ke phUla ke samAna yA javAsA ke phUla ke samAna hotI hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA kApotalezyA aise svarUpa vAlI hotI hai? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kyoMki kApotalezyA khadira zrI bhagavAna - gautama ! jema khadira (khera kA) nA vRkSo sArabhAga (vacalebhAga) hoya che, tevA ja varNanI kApatalezyA che, athavA te kheranA vacalA bhAganA sAranI samAna varNavALI hoya che. athavA te dhamAsA vRkSanA sAra jevA raMganI hoya che. athavA tAMbAnI samAna, tAbAnA karoTa (vATakAnA) raMganI samAna, kelicchada (tailakaMTaka) nAmanA vRkSanA kulanI samAna, vA javAsAnAkunI samAna hoya che. zrI gautamavAmI-he bhagavad ' zuM kAlezyA evA svarUpa vALI hoya che? zrI bhagavAna he gautama! A artha samartha nathI, kemake kApatalezyA kheranA sAra
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 prajJApanAstre yetyarthaH aniSTatarikA caiva-atizayena aniSTA-anabhISTA, yAvad-aAntatarikA caira, ani yatarikA caitra, amanojJatarikA caitra, amana bhAmatarikA caiva varNana prajJaptA iti bhAvaH, gautamaH pRcchati-'teulessA NaM bhaMte ! kerisiyA aNNeNaM paNNattA ?' he bhadanna ! tejolezyA-tejodravyAtmikA lezyA rAlu kIdRzI varNena prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'se jahAnAmae sasaruhiraei vA' tat-atha yathAnAma iti dRSTAnte zazarudhiramiti vA-zazasya rudhira zoNitaM tasya varNaiva vA "umaruhireI vA' urabhrarudhiramiti vA-urAbhrasya-meSasya rudhiraMzoNitaM tasya varNaica yA, 'rAharuhireha vA varAharu dharamiti vA-rAharU-zukarasya rudhiraM tasya 'varNaiva' vA 'saMbararuhirei vA' saMvaramya-prANivizepasya pazujAtIyastha ru dheraM taraya varNaiva vA, 'maNussa ruhirei vA manuSya rudhiramiti vA-manuSyarudhirasya varNa iva pA, tejolezyA varNena prajJaptA, tathA cAnyaprANirudhirApekSayA zazorabhravarAhamanuSyarudhirANi utkaTalohitavarNAni bhavanti atasteSAmupAdAnaM kRtam, evam-'iMdagoper3a vA' indragopa iti vA-indragopa:-varSArambhakAlabhAvI atyantaraktavarNa kITa vizepaH, tasya varNaiva bA, 'bAleMdagopei vA' va lendragapa iti vA-vAla sAra Adi kI apekSA bhI atyanta aniSTa, atyanta apriya, atyanta amanojJa aura atyanta amana Amapatarika varNa vAlI hotI hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! tejolezyA varNa kI apekSA kisa prakAra kI kahI gaI hai? - bhagavAn-he gautama ! jaise zazaka kA rudhira ho, meDhe kA rudhira ho, zUkara kA rudhira ho, saMvara (sAMbhara) kA rudhira ho athavA manuSya kA rudhira ho, vaise hI varNa kI tejolezyA kahI gaI hai| anya prANiyoM ke rudhira kI apekSA zazaka, meSa, zakara aura manuSya kA rudhira adhika lAla raMga kA hotA hai, isa kAraNa yahAM unakA ullekha kiyA gayA hai| athavA tejolezvA indragopa nAmaka kIDe ke varNa kI hotI hai| indragopa kIDA varSARtu ke AraMbha kAla meM prAyaH hotA hai aura vaha atyanta rakta varNa hotA hai| lokabhApA meM use 'sAvana kI AdinI apekSAe paNa atyanta aniSTa apriya, atyanta amanejJa ane atyanta amana amatarika varNavALI hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavad ! telezyA varNanI apekSAe kevA prakAranI kahelI che? zrI bhagavAna gautama! jevuM zazalAnuM lehI, meDhAnuM lehI, sUvaranu lehI, sAba2nuM lehI, athavA manuSyanuM lehI hoya, tevA ja raMganI tejalezyA kahelI che. anya prANione rUdhiranI apekSAe, zazaka meSa, sUvara ane manuSyanuM lehI adhika lAlara ganuM hoya che, e kAraNe ahIM temane ullekha karAyela che, athavA teleNyA Indragepa nAmaka kIDAnA raMganI hoya che. Indragopa kIDA varSArUtunA AraMbha kALamAM prApta thAya che ane te atyanta raktavarNanA hoya che. lekabhASAmAM "zrAvaNanI DosI paNa kahe che. athavA
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ raha pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 17 laizyAyAH varNanirUpaNam .. .. thAsau indragopazceti bAlendragopa:-prAguktakITavizeSaH bAlaH sadyojAtaprAyaH tasyAtyantaraktatAd bAla ityuktam tasya varNa iva vA, 'vAladivAyarei vA' bAladivAkara iti vA-udayakAlika sUrya va vA 'saMjhArAgei vA' sandhyArAga iti vA-sandhyAyAH-sUryAstavelAyA rAgaH-raktimA tasya varNa iva vA 'guMnaddharAgei vA' guJjA rAgaH, iti vA-guJjAyAH-lokaprasiddhAyAH arddharAMgaHarddha bhAgasya rAgaH raktimA tasya varNaiva vA tejolezyA varNena prajJaptA / tatra guJjAyA arddhamAti kRSNamato'rddhagrahaNaM kRtam, 'jAtihiMgulei vA jAtyahiGgulaka iti vA-jAtyaH-prazasto higulako jAtyahigulaka stasya varNaiva vA 'pavAlaMkurei vA' pravAlAGkura iti vA pravAlasyazilAdalavizeSasyAGkuraH prabAlAGkuraH tasya varNaiva vA, prathamamudgacchata stasyAtyantaraktasrAva 'lakkhArasei vA' lAkSArata iti vA-lAkSAyA:-alaktasya raso drava stasya varNa iva vA, "lohitakkhamaNIi cA' lohitAkSamaNiriti vA-lohitAkSanAmA ratnavizepo maNiH tasya varNaiva vA "kimirAgakaMvalei vA kRmirAgakambala iti vA-kRmirAgeNa raktaH kambalaH kRmirAgakambala stasya varNaiva vA 'gayatAluei vA' gajatAlu iti vA-karitAluno varNaiva vA 'cINapiTTharAsIi vA' cInapiSTarAziriti vA-cInasya-raktadravyavizeSasya piSTarAzi stasya vaNeiva vA 'pArijAyakusumei vA' pArijAtakusumamiti vA-pArijAtasya-devavRkSavizeSasya kusumama-puSpam tasya varNana vA 'jAsumaNakumeha vA' japa kumumamiti vA-japA nAma prasiddhavRkSavizeSasya kusumampuSpaM tasya varNa ica vA 'kisuyapuppharAsIi vA kiMzukasya-palAzasya puSparAziriti vA 'rattuppalei vA raklotpala miti za-raktotpalasya varNaiva vA, "rattAsogei vA raktAzoka iti vA-raktAzokasya varNaiva vA 'rattakaNavIraei vA' raktANavIra iti vA-raktasya kaNavIrasya 'karavIra' Dokari' bhI kahate haiM / athavA tejolezyA kA varNa bAla indragopa ke sadRza hotA hai, bAla indragopa kA varNa aura adhika lAla hotA hai| athavA tejolezyA, udaya hote samaya ke sUrya ke sAmAna lAla varNa kI hotI hai athavA saMdhyArAga (saMdhyA samaya kI lAlimA), guMjA (ciramI) ke Adhe lAla bhAga uttama jAti ke hiMgalU evaM mUMge ke samAna, lAkha ke rasa ke samAna, lohitAkSa maNi ke samAna, kiramicI raMga se raMge hae kampala ke samAna, hAthI kI tAlU ke samAna, cIna nAmaka lAla dravya ke cUrNa ko rAzi ke samAna, pArIjAta ke puSpa ke samAna, japAkusuma ke samAna, kiMzuka (palAza-khAkharA) ke phUla ke samAna, lAla kamala, lAla azoka tejalezyAne raga bAlagopanA sadaza hoya che. bAlaIdragopane raMga vadhAre lAla raMganA hoya che. athavA te tejalezyA udaya thatA vakhatanA sUryanA samAna lAla raMganI hoya che. athavA saMdhyArAga (saMdhyA samayanI lArlamA) zuM jA (caThI)no aDadha lAlabhAga uttama jAtane hiMgaLo temaja lAlaratnanA samAna, lAkhanA rasanI samAna, lehitAkSamaNinA samAna kiramajIraMgathI 2 gela kAMbaLanA samAna, hAthInA tALavAnA samAna, cIna nAmanA lAladravyanA cUrNanI samAna, pArijAtanAM puSpanI samAna, japAkusumanI samAna, kiMzuka (khAkharA)ne kulanI samAna, lAlakamaLanI samAna, lAlacazeka, lAlakaNunA samAna
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti bhASAprasiddhasya varNaiva vA, 'rattavaMdhuyajIvaei vA' raktavandhUkajIvaka iti vA-raktavandhakasya puSpavizeSasya varNaiva vA, tejolezyA varNena prajJaptA, bhagavatA etAvati pratipAdite sati gautamaH pRcchati-'bhave eyArUpe ?' he bhadanta ! kiM bhavet tejolezyA etadpA -zazarudhirAdirUpA ? bhagavAnAi-'goyamA!' he gautama ! 'No iNahe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH-yuktyopapanA, sva. yameva tatra hetumAha-'teulessANaM etto iTTatariyA ceya jAva maNAmatariyA ceva vanneNaM paNNattA' tejolezyA khalu itaH-zazarudhirAditaH iSTatarikA caiva-atizayena iSTA iSTatarikA atyanteSTA ityarthaH, yAvat-kAntatarikA caiva-kAntatarA eva kAntatarikA-atizayakamanIyetyarthaH priyatarAcaiva manojJatarA caiva mana AmatarA caiva varNena prajJaptA, gautamaH pRcchati-'pamhalessA NaM maMte ! kerisiyA vanneNaM paNNatA?' he bhadanta ! padamalezyA khalu kIdRzI varNena prajJaptA ? bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'se jahA NAmae caMpei vA' tat-atha yathAnAma iti dRSTAnte campaka iti vA sAmAnyena suvarNacampako nAma vRkSavizeSa stasya varNa iva vA varNena padmalezyA prajJaptA, 'caMpayachalkIi vA' campakatvagvarNa iti vA-suvarNacampakalaco varNa iva vA, 'caMpaya bherei yA' campakabheda iti vA-suvarNacampakasya bhedo vidaLanaM vidakane prakRSTavarNasattvAt, ata lAla kanera ke samAna aura lAlabandhu jIvaka ke samAna varNa vAlI hotI hai| __ bhagavAn ke dvArA itanA kahane para gautamasvAmI pUchate haiM-kyA tejolezyA aisI hotI hai ? bhagavAna-gautama ! yaha bAta nahIM, hai, kyoMki tejolezyA zazaka ke rudhira Adi se bhI atyanta iSTa, atyanta kamanIya, atyanta manojJa aura atyanta manaAmatara varNa kI apekSA kahI gaI hai| ____ gautamasvAmI-he bhagavan ! padmalezyA varNa kI apekSA kisa prakAra kI - kahI gaI hai ? bhagavAna-he gautama ! padmalezyA svarNacampA ke phUla ke samAna kahI gaI hai| campaka kI tvacA ke samAna kahI, gaI hai, svarNa campaka ke bheda (vidalana) ke samAna ane lAla badhujIvakanA samAna raMganI hoya che. zrI bhagavAnanA dvArA eTaluM kahetAM, zrI gautamasvAmI pUche che-zuM tejalezyA evI hatya cha ? zrI bhagavAna-he gItama! e vAta nathI, kemake te vezyA zazalAnA lehi vigerethI paNuM atyanta ISTa, atyanta kamanIya, atyantamanejha ane atyantamana Amatara raMganI apekSA kahelI che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana | pamalezyA varNanI apekSAe kevA prakAranI kahelI che ? zrI bhagavAn he gautama! padumalezyA suvarNacaMpAnA phUlanI jema kahelI che, caMpAnI chAlanI samAna kahelI che, savarNacaMpAne bheda (vidalana)nA samAna kahI che) vidalana kara
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 17 17 laizyAyAH varNanirUpaNam 239 eva bhedagrahaNaM kRtam tasya varNaiva vA padmalezyA varNena prajJaptA iti sarvatrAnvayo draSTavyaH, 'hAfers a ' haridrA iti vA piNDIbhUtaharidrAyA varNa iva vA 'hAridaguliyAi vA haridrAguTikA iti vA - haridrayA niSpAditA yA guTikA tasyA varNa iva vA, 'hAlidamedeva ghA' haridrA bheda iti vA - haridrAyA bhedo vidalanaM tasya varNa ivA vA, 'hariyAle vA' haritAla iti vA- haritAko nAma dhAtuvizeSa stasya varNa iva vA 'hariyAlaguliyAi vA' haritAlaguTikA iti vA - haritAlasya - dhAtuvizeSasya yA guTikA tasyA varNa iva vA, 'hariyAlabhedeha vA' haritAlabheda iti vA - haritAlasya bheda:- khaNDam tasya varNa iva vA, 'ciureha vA' vikura iti vA - cikuro nAma pItadravyavizeSa stasya varNa iva vA, 'ciurarAgei vA' cikurarAga iti vA - cikuranAma pItadravyavizeSeNa niSpAdito vastrAdau yo rAgastasya varNa iva vA, 'subanasippIha vA' suvarNazuktiriti vA - suvarNasya yA zukti stasyA varNa iva vA 'varakaNagaNihasei vA ' varakanakanikaSa iti vA - varaM zreSThaM yat kanakaM - hiraNyaM tasya nikaSaH - kaSapaTTake rekhAtmako varakanakanikaSa stasya varNa iva vA, 'varapurisabasaNe vA' varapuruSavasana miti vA - varaH - zreSTho yaH puruSa :- zrIkRSNastasya yad vasanaM vastraM varapuruSavasanaM tasya varNa iva vA, tasya pItavarNatvaprasiddhe', 'allaha kusumei vA' allakI kusumamiti vA - allakI nAmaka vRkSavizeSasya kusumampuSpaM tasya varNata vA. 'caMpayakusumei vA' campakakusumamiti vA - suvarNacampakavRkSavizeSa puSpasya varNa iva vA, 'kaNiyAra kusumei vA' karNikAra kusumamiti vA - karNikArasya - ( kanera) iti bhASAprasiddhasya vRkSavizeSasya yata puSpaM tasya varNa iva vA, 'kuhaMDayakusumei vA ' kUSmANDakAkusumamiti vA - kUSmANDikAyAH puSpAlikAyA LatAvizeSarUpAyA yat kusumaM puSpaM tasyavarNa iva vA 'suvaNNajuhiyA kusumei vA suvarNayUthikA kusumamiti vA suvarNayUthikAyAHkahI hai| vidalana karane para prakRSTa varNa pratIta hotA hai, isa kAraNa bheda kA grahaNa kiyA hai / athavA padmalezyA haladI ke piMDa samAna, haladI kI guTikA ke samAna, haladI ke TukaDe ke samAna, haDatAla ke samAna, haDatAla kI guTikA ke samAna, haDatAla ke TukaDe ke samAna cikura nAma pIta dravya ke samAna, cikura se taiyAra kie hue raMga ke samAna, svarNa kI zukti ke samAna, kasauTI para banI huI svarNa kI rekhA ke samAna, vAsudeva ke vastra ke samAna, allakI ke puSpa ke samAna, kUSmANDa (kolA) kI latA ke puSpa ke samAna, svarNajuhI, suhiraNyakA vAthI (teDavAthI) utkRSTaraga pratIta thAya che. e kAraNe bhedanu grahaNa karyuM che. athavA pamalezyA haLadaranA gAMThIyAnA samAna, haLadaranI geATalInA samAna, haLadaranA kakaDAnI samAna, haDatAlanA samAna, haDatAlanI geALInA samAna, haDatAlanA TukaDAnI samAna, cikura nAmanA pILA dravyanI samAna, cikuramAMthI taiyAra karela ra'ganI samAna, senAnI chIpanA samAna, seTI Upara paDelI seAnAnI rekhAnA samAna, vAsudevanA vastranI samAna, alakanA puSpanI samAna, ca'pAnA puSpanI samAna, karNikAnA phulanI samAna kALAnI velanA
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 prahApaMnAstre prasiddhavRkSavizeSarUpAyA yatkuSThama-puSpaM tasya varNa iva vA, 'suhiraniyAkusumei vA' suhira NyikAMkusumamiti vA-suhiraNyakAyA:-canaspativizeSarUpAyA yat kusumaM tasya varNa iva vA 'koriTamalladAmei vA' koraNTakamAlyadAma iti vA-koraNTakasya-prasiddhapuSpatrizepasya yadmAlyaM tasya dAma-sraka tasya varNa iva vA, 'pItAsogei vA' pInAzoka iti vA-prasiddhasya pItAzokavRkSasya varNa iva vA, 'pItakaNavIrei vA' pItakaNavIra iti vA-'karavIra' iti bhASAprasiddhasya pItakaNavIrasya puSpavizepamya varNa iva vA, 'pItabaMdhujIvapada vA' pItavandhujIva iti vA, 'dopahariyAphUla' iti nAmnA bhApA prapiddharaya pItavandhujIvasya puSpavize Sasya varNa iva vA padmalezyA varNena prajJaptA, bhagavatA campakAdinA padlezyAyA varNe pratipAdite sati gautamaH pRcchati-'bhave eyArUve ?' he danta ! kiM bhavet ! padamalezyA etadarUpA campakAdi rUpA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe' nAyamaryaH samartha:noktArthoM yuktayopapannaH, tatra svayameva hetumAha-'pamhalessA NaM etto idrutariyA jAva maNAmayariyA ceva vaNNeNaM paNNattA' padmalezyA khalu ita:-campakAditaH prAguktacampakAdyapekSaye tyarthaH, iSTatarikA caiva-atizayena iNTA iSTatarA saiva iSTatarikA-atyantAbhISTA bhavati, evaM yAvata-kAntatarikA caiva-atizayena kAntA-kamanIyA iti kAntatarA saica kAntatarikA atyantakamanIyA bhavati, evaM priyatarikA caiva-atizayena priyA priyatarA saiva priyatarikAatyanta priyA bhavati, evaM majanarikA cai anizayena manojJA-manojJatarA saiva manojJatarikA-atyanta manojJA bhavati, eva mana AmatarikA caiva-manasA Apyate manAMsi vA Apnoti, iti mana AmA atizayena mana AmA-mana AmatarA saiva manAmatarikA atyanta manaso vAnchanI yA bharatIti bhAvaH tathAvidhA khalu padmalezyA varNena prajJaptA, gaunamaH ke puSpa samAna, koraMTa ke phUloM kI mAlA ke samAna, pIle azoka, pIle karavIra evaM pIle bandhujIva (dopahariyA) ke phUla ke samAna padamalezyA kahI gaI hai| __gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA padamalezyA campaka Adi ke phUla jaisI hI hotI hai ? . bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai arthAt yaha bAta sahI nahIM hai, kyoMki padmalezyA campaka puSpa Adi kI apekSA bhI atyanta iSTa, atyanta kamanIya, atizaya priya atyanta manojJa aura mana Amatarika hotI hai| puSpanI samAna, suvarNa ju sahirayikAnA puSpanI samAna, keraTakanA pupinI mALAnA samAna, pILA azeka, pILI kareNu temaja pILA baMdhujIvanA kulanI samAna kahelI che. . zrI gautamasvAmI-he bhagavanzuM pahumalezyA, campaka AdinA kula jevI hoya che? zrI bhagavAna-he gautama! A artha samartha nathI arthAt A vAta egya nathI, kemake padmazyA campapuSpa AdinI apekSAe paNa a yanta ISTa, atyantakamanIya, atizayapriya atyantamane ane mana Amatarike hoya che.
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ arrant diet pada 17 sU0 17 lezyAyAH varNanirUpaNam 4 pRcchati - 'sukkalessA NaM saMte ! kerisiyA vanneNaM paNNattA ?" he sadanta ! zuklalezyA, khalu hreat varNena prajJatA ? bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama ! ' se jahAnAmae aMkei vA saMkhe vA' tat - atha yathAnAma iti dRSTAnte aGko - ratnavizeSa iti vA tasya varNa iva zuklalezyA varNena prajJaptA iti sambandho draSTavyaH, zaGkha iti vA zaGkhasya zuklatayA prasi ddhatvAt tadvarNa iva vA 'caMde vA, candra iti vA - candrasyApi zuklasbena pratItatayA tadvarNa iva vA, 'kuMde vA' kundaM - zvetapuSpavizeSastasya varNa iva vA, 'dagei vA' dakamiti vA dakam - udakaM tadvarNa iva vA, 'dagaraei vA' dakaraja iti vA dakasya - udakasya rajAMsi kaNA - steSAmati zubhratvena prasiddhatayA tadvarNa iva vA, 'dadhI vA' dadhi iti vA dadhno'pi zubhratvena pratItatvAt tadvarNa iva vA, 'dahi ghaNe vA' dadhidhana iti vA dadhidhanaHdadhipiNDAtmakastasyAtyantazubhratayA tadvarNa iva vA, 'khIrei vA' kSIramiti vA - kSIraM dugdhaM tasyApi atizubhratayA prasiddhatvAt tadvarNa iti vA, 'khIrapUra ei vA' kSIrapUram iti vA - agne rauSNyAt kvathyamAnaM kSIram uparigacchat kSIrapUrapadena vyapadizyate tasyAtyantadhavalatayA tadvarNaiva vA 'sukkacchivADiyAi vA' zuSkacchivATikA iti vA chivATikAvallAdi phalikA zuSkA satI atIva zubhrA bhavati ataeva tasyA varNaiva vA, 'pehuNamiMjiyAi vA' pahuNamiJjikA iti vA pihuNaM mayUrapicche ta dantarAlavartinI mijjA pihuNamiJjA sA cAtIva zubhrA bhavati ataeva tasyA varNaiva vA, 'dhaMtadhoyarUppapaTTe vA' dhmAtadhautarUpyapaTTa iti vA, ghmAtaH - vahnisaMyogAd vizoSitaH dhautaH- bhasmarUpita kara saMmArjanAdinA ati nizitI - kRto ya rUpyamayaH paTTastasya dhyAtadhautarUpyapaTTasya varNaiiva cA, 'sAravalAhae vA' zAradaaeros iti vA - zaratkAliko dhavalo ya valAhakaH payodaH tasyApi atizubhratayA prasiddha gautamasvAmI - he bhagavan ! zuklaleyA varNa kI apekSA kisa prakAra kI kahI gaI hai ? bhagavAn - he gautama ! jaise aMka nAmaka ratna zveta varNa hotA hai, vaisI zuklaour kahI gaI hai / athavA zaMkha ke varNa ke samAna, candramA ke samAna, kunda puSpa ke samAna, jala ke varNa ke samAna, jalakSaNa ke samAna, dahI ke samAna, jame hue dahI ke sammAna, dUdha ke samAna, dUdha ke uphAna ke samAna, sukhIphalI ke samAna, mayUra ke paMkha ke bhItarI bhAga ke samAna, tapAkara dhoye hue cAMdI ke paha ke samAna, zaratkAlika meghoM ke samAna, sapheda phUloM vAle kumuda-dala ke zrI gautamasvAmI--he bhagavan ! zukalalezyA raMganI apekSAe kevA prakAranI kahelI che? zrI bhagavAna-he gautama / jaina aMka nAmanuM ratna sapheda raMganuM' hAya che, evI zukalalezyA kahI che. athavA zAnA raMganA samAna, candranA samAna, kunda (meAgarA)nA puSpI samAna, jaLanA raMganI samAna, jaLakaNunA samAna, dahIMnA samAna, jamAvelA dahInA samAna, dUdhanA samAna, dUdhanA ubharAnI samAna, sukI phInA samAna, meAranA pIMchAnA aMdaranA bhAganI samAna, tapAvIne dheAyelI cAMdInI pATanA samAna, zaradtunA pra0 31
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 pradApanAsUtra tvAt tasya varNaiva vA; 'kumudadalei vA' kumudadakamiti vA-kumudasya-zvetapuSpavizeSasya kairavanAmnA prasiddhasya yad dalaM-patraM tasya varNaiva vA, 'poMDarIyadalei tA' puNDarIkadalamiti vA-puNDarIkam-sitAmbhoja zvetakasalaM tasya dalaM-patraM puNDarIkadalam tasya varNaiva vA, 'sAlipiharAsIti vA' zAlipiSTa rAziriti vA-zAlInAM taNDulAnAM yaH pipTarAzi stasyApi atizubhratayA prasiddhatvAt tadvarNaiva vA, 'kuDagapuppharAsIti vA' kuTa japuSparAziriti vA-kuTajAnAM girimallikAnAM yaH puSparAziH tasyApi atizubhratayA prasiddhatvAt tasya varNaiva vA, 'siMduvAramalladAi vA' sinduvAramAlyadAma iti vA-sinduvArANAM-zvetapuSpavizepANAM yadmAlyaM tasya dAma-sraktavarNaina za, zuklalezyA varNena prajJaptA, 'seyAsoei vA' zvetAzoka iti vA-zvetAzokasya varNaiva vA, 'seyakaNavIrei vA' zvetakaNavIra iti vA-zveta kaNavIrasya 'karavIra' iti nAmnA bhApAprasiddhasya puppavizeSasya varNaiva vA, 'seyavaMdhujIvaei vA' zvetavandhujIvasya puSpavizepatya varNaitra vA zukladravyAtmikA lezyA zuklalezyA varNena prajJaptA, bhagavatA avazatAdinA zukla lezyAvaNe pratipAdite sati gautamaH pRcchati-bhaveeyArave' he bhadanta ! kiM bhavet etadrUpA-akazavAdirUpA zuklalegyA ? bhagavAnAha'goyamA! he gautama | No iNaDhe samaTe nAyamarthaH samarthaH noktArthoyuktyopapanna: tatra hetumAha-'sukkalessANaM etto itariyA ceva' zuklalezyA khalu ita:-aGkazAya samAna, puNDarIka (zveta kamala) ke dala samAna, cAvaloM ke ATe kI rAzi ke samAna, kuTaja ke phUloM kI rAzi ke samAla, siMduvAra ke phUloM kI mAlA ke samAna zveta azoka, zveta karavIra, athavA zvena bandhujIva ke puSpa ke varNa ke samAna zuklalezyA kA varNa kahA gayA hai| aMka, zaMkha Adi ke varNa ke samAna, zuklalezyA kA varNa hai, isa prakAra bhagavAn ke dvArA pratipAdana karane para gautamasvAmI prazna karate haiM-bhagavan ! kyA zuklalezyA isa prakAra kI hotI hai ? bhagavAn uttara dete haiM-gautarA ! yaha artha samartha nahIM hai, arthAt yaha yukti saMgata nahIM hai, kyoMki zuklalezyA aMka zaMkha Adi kI apekSA atizaya iSTa, vAdaLAnI samAna, sapheda phulavALA kumudadalanI samAna, puMDarIka (dvaita) kamaLadaLanI samAna, cokhAnA leTanA samUhanI samAna, kurajanA kelenA DhagalAnI samAna, si duvAranA kulAnI mALAnA samAna, zvetaazoka, takaravIra, athavA tabadhujIvana puSpanA raMganI samAna zukalezyAne 2ga kahe che. aMkazaMkha AdinA raMganI samAna zukalatezyAne raMga che, e prakAre bhagavAnanA | dvArA pratipAdana karatAM zrI gautamasvAmI prazna kare che. he bhagavana 'zuM zukalezyA evA prakAranI hoya che ? zrI bhagavAna uttara Ape che he gautama ! A artha samartha nathI, arthAta yukti saMgata nathI, kemake zukalahezyA aMka ane zakha AdinI apekSAe atizaya ISTa
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 17 lezyAyAH varNanirUpaNam pekSapetyarthaH, iSTatarikAcaiva-atizayena iSTA iSTatarA saiva iSTatarikA-bhatyantAbhIpsitA 'jAva maNuNNayariyA ceva vaNNeNaM paNNattA' yAvat kAntarikA caiva-atizayen kAntA kAntatarA saiva kAntatarikA atyanta kamanIyA manojJatarikA caiva atizayena manojJA manojJatarA saiva manojJatarikA-atyanta manojJA zukchezyA varNana prajJaptA, gautamaH pRcchati'eyAo NaM bhaMte ! challessAo kaislu vaNNesu sAhijjati ?' be bhadanta ! etAH khalu SaDlezyA:-kRSNanIlakApotatejaH padmazuklale zyArUpAH katiSu varNeSu tRtIyArthe saptamyAH sattvAt katibhivaNaiH ziSyante-kathyante ? tathA ca kRSNanIlalohitahAridrAzukla bhedena paJcaiva varNAH santi lezyAzca prAyuktAH SaD vartante tasmAt prAguktaupamye varNanirdeze kRte'pi kA lezyA kasmin varNe bhavatIti saMzayastadavasthaeveti praznAzayaH, bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'paMcasu vannesu sAhijjati' paJcamu varNeSu-paJcabhivaNaiH tA lezyAH ziSya-kathyante prarUpyante 'taM jahA-kaNhalessA kAla eNaM vaNNeNaM sAhijjai' tadyathA-kRSNalezyA kArakena varNena ziSyate 'nIlalessA nIlapaNeNaM sAhijjai' nIlalezyA nIlavarNena ziSyate-kathyate-'kAulessA kAlalohieNaM caNNeNaM sAhijjai' kApotalezyA atizaya kamanIya, atizaya priya, atyanta manojJa kahI gaI hai| - gautamasvAmI-he bhagavan ! ye chahoM lezyAeM kitane varNo dvArA kahI jAtI hai ? tAtparya yaha ki varNa kRSNa, nIla, lAla, pIle aura zveta, ke bheda se pAMca hI haiM aura lezyAeM kRSNa, nIla, kApota, teja, padma aura zukla ke bheda se chaha kahI gaI haiN| ataeva pahale upamAoM ke dvArA lezyAoM ke varNa kA kathana karadene para bhI-yaha saMzaya banA rahatA hai ki kaunasI lezyA kisa varNa meM sammilita hai ? isa prazna kA uttara dene ke lie bhagavAna kahate haiM-he gautama ! chahoM lezyAeM pAMca varNoM dvArA kahI jAtI haiM, yathA-kRSNalezyA kAle varNa dvArA kahI jAtI hai, nIlalezyA nIla varNa dvArA kahI jAtI hai, kApotalezyA kAle aura atizayakamanIya, atizayapriya, ane atyantamaneza kahelI che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! A chae lezyAo keTalA varSo dvArA kahevAyela che? tAtparya e che ke raMga kuNu, nIla, lAla, pILe ane tenA bhedathI pAMca ja che ane lezyAo kuNu, nIla, kApita, teja, padma, ane zukalanA bhedathI cha kahelI che. tethI pahelA UpamAo dvArA lezyAonA raMganuM kathana karI detAM paNa A saMzaya rahe che ke kaI lezyA kayA raMgathI saMmilita che? A praznano uttara ApavAne mATe bhagavAna kahe che-chae vezyao pAMca varNo dvArA kahevAya che, jema-kRSNalezyA kALAraMga dvArA kahevAya che, nIlezyA nIlavarNa dvArA kahelI che, kAtilezyA kALA ane lAla raMga dvArA kahevAyelI che. tejalezyA lAla raMga dvArA kahevA
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ alpaakhnaanug 244 'goyamA !' he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH-noktArthoM yuktyopapannaH, kRSNalohizena varNena ziSyate-kathyate 'teulessA lohieNaM vanneNaM sAdijjai' tejolezyA lohitena varNena ziSyate-prarUpyate 'pamhalessA hAliieNaM ranneNaM sAhijjai' padmalezyA hAridreNa varNena ziSyate 'mukkalerasA sukillaeNaM vaNNeNaM sAhijja' zuklalezyA zuklena varNena ziSyate prarUpyate / / iti dvitIyaM varNadvAraM samAptam // 0 17 // ||rsprinnaamvttaavytaa // mUlam-kaNhalessA NaM bhaMte kerisiyA AsAeNaM paNNattA | goyamA! se jahA nAmae nivei vA niMvasArei vA liMballIi vA niMbANiei kuDaga vA kuDaei vA kuDagaphalaei vA kuDagachallIi vA kuDagaphANiei vA kaDugatuMbIi vA kaDugatuMbIphalei hA khArata usI vA khArata usIphalei vA devadAlIi vA devadAlIpupphei vA liyabAluMkIi vA miyavAlaMkI phalei vA vA ghosADaei vA ghosADiphalei vA kaNhakaMdaei vA bajakaMdaei bhaveeyArUve ? goyamA ! No iNaTe samaTe, kaNhalestANa etto aNiTArayA ceva jAva asaNAmayariyA ceva AsAeNaM paNNatA, nIlalessAe pucchA, goyamA ! se jahA nAsae bhaMgIi vA aMgIraei vA pADhAi vA caviyAi vA cittAmUlaei vA pippalIi vA pippalIsUlaei vA, pippalIcuNNei vA miriei vA miriyacuNNaei vA siMgaberei vA siMgaberacuNNei dA, bhaveeyArUve ? goyamA / jo iNaTe saTe, nIlaleslANaM etto jAva amaNAmayariyA ceva AsAeNaM paNNatA, kAulessAe pucchA, goyamA ! se jahA nAsae aMbANa vA aMbADagANa vA mAuliMgANa vA billANa vA kaviTrANa vA bhajjANa vA phaNalANa vA dADimANa vA pArevatANa vA akkhaur3ayANa vA borANa kA tiduyANa nA apakANaM aparivAgANaM vaNeNa lAla varga dvArA kahI jAtI hai, tejolezyA lAla varNa dvArA kahI jAtI hai, padmalezyA pIle varNa dvArA kahI jAtI hai aura zuklalezyA zukla varNa dvArA kahI jAtI hai|suu0 17 // dvitIya varNa dAra samAsa / yelI che. padmazyA pILA raMga dvArA kahevAya che ane zukalezya zukalavarNadvArA kahevAya che, dvitIya varNadvAra samAsa
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ afrat TokA pada 17 0 18 rasapariNAmanirUpaNam c aNuvaveyANaM gaMdheNaM aNuvaveyANaM, bhaveeyArUve ? goyamA ! No iNaTTe samaTTe, jAva eso amaNAmayariyA ceva - kAulessA AsAeNaM paNNattA, teule- ' ssANaM pucchA, goyamA ! se jaNAnAmara aMbANa vA pakkANaM paripAvagANaM audi sadi sattheNaM jAva phAseNaM jAva etto maNAmayariyA ceva teulelA AsAeNaM paNNattA, pamhalessAe pucchA, goyamA ! se jahA nAmae caMdappabhAi vA maNasilAi vA barasIdhUha vA varavAruNIi vA pattAsavei vA puSkAsavei vA phalAsavei vA coyAsavei vA Asavei vA mahUi. maraivA visAraei vA khajjUrasAraei vA muddiyAsAraei vA supa - halates yA ahapiTTaniDiyAha vA jaMbuphalakoliyAI vA varappasannAi vA AsalA maMsalA pesalAIsi oTUvalaMbiNI IsiM bocchedakaDuI IsiM karaNI umadapattA vaNNaM uvaveyA jAva phAseNaM AsAyaNijA bIsAyaNijA pINaNijA vihaNijA dIvaNijA dappaNijA madaNijA savrvediya gAyapavhAyaNijA, bhaveeyArUve ? goyamA ! jo iTTe samaTTe, pamhalessA eto iTThatariyA ceva jAva maNAmayariyA ceva AlA. erNa paNNattA, sukalelA NaM bhaMte ! kerisiyA AssAevaM paNNattA ? goyamA ! se jahA nAmae gulei vA khaMDei vA sakarAi vA macchaMDiyAi vA pappaDa modai vA sikaMdaei vA pupphutarAi vA paumuttarAi vA Ada* siyAi vA siddhatthiyAi vA AgAsaphAlitovasAi vA aNovamAi vA, bhaveyArUve ? goyamA ! jo iNaTTe samaTTe, sukkalessA etto iTThatariyA ceva piyatariyA ceva maNAsayariyA ceva AsAeNaM paNNattA // sU0 18 // chAyA - kRSNalezyA khalu bhadanta ! kIdRzI AsvAdena prajJatA ? gautama ! tat nimba iti rasapariNAma dvAra zabdArtha - (kaNhalessA NaM bhaMte ! kerisiyA AsAeNaM paNNattA ?) he bhagavan ! kRSNalezyA AsvAda-rasa-se kaisI kahI hai ? (goyamA ! se jahAnAmae niveha vA) rasapariNAmahAra zabdArtha - (kaNhalessANaM bhaMte ! kerisiyA AsAeNaM paNNattA ?) De (bhagavan ! SNutezyA
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApanA vA, nimbasAra iti vA, nimbatvagiti vA, nimbaphANitamiti vA, kuTaja iti vA kuTajaphalamiti vA kuTajatvagiti vA, kuTajaphANitamiti vA, kaTukatumbI iti vA kaTukatumbIphalamiti vA kSAratrapuSI iti vA kSAratrapupIphalamiti vA devadAlI iti vA devadAlI puSpamiti vA mRgavAlakI iti vA mRgavAlakIphala miti vA ghopAtakI iti vA ghopAtakIphalamiti vA kRSNakanda iti vA vajrakanda iti vA, bhaved etadrUpA ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, kRSNalezyA khalu ito'niSTatarikAcaiva yAvad amanaAmatarikAcaiva AsvAdena prajJaptA, nIlalezyAyAH he gautama ! jaise koI nIma ho (nivasArei vA) nIma kA sAra ho (nighachallI i vA) nIma kI chAla ho (nivaphANiei vA) nIma kA kvAtha ho (kuDaei vA) kuTaja vRkSa ho (kuTagaphalaei vA) kuTaja kA phala ho (kuDagachallIi vA) kuTaja kI chAla ho (kuDagaphANiei vA) kuTaja kA kvAtha ho (kaDugatuMbIi vA) kaTuka tuMcI ho (kaDDagatuMbIphalei vA) kaTuka tuMcI phala (khAratausI) kaDavI kakaDI (khAratausI phalei vA) kaDavA kakaDI phala (devadAlIi vA) rohiNI (devadAlIpuppheha vA) rohiNI kA phala (migavAluMkIha vA) mRgavAluMkI (miyavAlaMkIphaleivA) mRgavAluMkI phala (ghosADaeI vA) kaDavI toraI (ghosADiphaleha vA) toraI-phala (kaNhakaMdaei vA) kRSNakanda (vajjakaMdaei vA) vajrakaMda (bhaveeyArUve) isa prakAra kI hotI hai ? (goyamA ! No iNahe samaThe) he gautama! yaha artha samartha nahIM (kaNhalessA NaM etto aNitariyA ceva jAva amaNAmatariyA ceva AsAega) kRSNalezyA isase bhI adhika aniSTa yAvatU amanAma (paNNattA) kahI hai (nIlalessAe pucchA ?) nIlalezyA kI pRcchA ? (goyamA! se jahAnAmae) he mAravAha-2sathI vA 4sI cha ? (goyamA ! se jahAnAmae nivei vA) gautama ! bhaI CanAya (niMbasArei vA) simAnA sAra ya (nivachallIi vA) limAnI ch| DAya (niMbaphANiei vA) 4Atha DAya (kuDaei vA) 1200 vRkSa hAya (kuDagaphalaei vA) 3 // 58 DAya (kuDagachallIi vA) 120/nI cha DAya (kuDagaphANiei vA) / 4Atha rAya (kaDugatuMbIi vA) 47vI tumaDI (kaTugatuMbIphalei vA) 47vI tumIna 50 (khAratausI) 44vI DI (khAratausIphalei vA) 43vI 41831 (devadAlIi vA) lie (devadAlIpupphei vA) // 505 (migavAluMkIi vA) bhRga vAyu (migavAlUkIphalei vA) bhRgavAyu zrI 3 // (ghosADaei vA) 47kI tAra--(turIyA) (ghosADiphalei vA) turiyAnA 580 (kaNNakaMdaei vA) gora (vajjakandaei vA) 101, 46 (bhaveeyArUve) me 2nI DAya che ? ___ (goyamA ! No iNaDhe samaDe) he gautama ! ma ma samaya nathI (kaNhalessANaM etto aNiTutariyA ceva jAva amaNAmatariyA ceva AsAeNaM) vezyA manAthI para bhavi: maniSTa yAvat samanAma (paNNattA) 46ii cha.
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 18 rasapariNAmanirUpaNam pRcchA ? gautama ! tad yathAnAma bhaGgI iti vA bhaGgaraja iti vA pAThA iti vA citramUlakamiti vA pippalI iti vA pippalImUlamiti vA pippalIcUrNamiti vA marIcamiti vA marIca. cUrNamiti vA zRGgaveramiti vA zRGgaveracUrNamiti vA, bhaved etadrUpA ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, nIlezyA khalu ito yAvad amanaAmatarikAcaiva AsvAdena prajJaptA, kApotalezyAyA pRcchA, gautama ! tat yathAnAma AmrANAM vA AmrATakAnAM vA mAtuliGgAnAM vA bilvAnAM vA kapitthAnAM vA panasAnAM vA dADimAnAM vA pArApatAnAM vA akSoTakAnAM vA badarANAM vA gautama ! jaise koI (bhaMgIi vA bhaMgIraei vA) bhaMgI nAmaka vanaspati yA bhaMgI vanaspati kI raja (pADhAi vA) pAThA vanaspati (caviyAi vA) caviyA (cittAmUlaeI vA) citramUlaka vanaspati (pippalIi vA) pIpala (pippalImUlaei vA) pIparAmUla( pippalI cuNNei vA) pIpala kA cUrNa (mirie vA) mirca (miriyacupNaei vA) mirca kA cUrNa (siMgaverei vA) adarakha (siMgavera cuNNeha vA) adarakha kA cUrNa (bhaveeyArUve) aisI hotI hai kyA (goyamA ! No iNaTe samaThe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM (nIlalessA Na etto jAva amaNAmatariyA ceva AsAeNaM paNNattA) nIlalezyA isase bhI yAvatU adhika amanojJa rasa kI apekSA se kahI hai| ___(kAulessAe pucchA ?) kApotalezyA saMbaMdhI prazna ? (goyamA! se jahA nAmae) he gautama ! jaise koI (aMbANa vA) AmoMkA (aMbADagANaM) AmrATakaAmrATaka ke phaloM kA (mAuliMgANa vA) vijauroM kA (billANa vA) bilyoM kA (kaviTThANa vA) kapitthoM-kabIThoM kA (majjANa vA) majjoM kA (phaNasANa vA) panasoM kA (dADimANa vA) dADimoM kA (pArepatANa vA) pArAvatoM kA (akkhoDa (nIlalessAe pucchA ?) nAsozyAnI ch| 1 (goyamA ! se jahA nAmae) 8 gautama ! rema (bhaMgIi vA bhaMgIraei vA) mI nAmanI vanaspati m||2 mA vanaspatitI 21 (pADhAi vA) / vanaspati (caviyAi vA) yaviyA (cittamUlaei vA) yina4 vanaspati (pippalIi vA) pI52 (pippalImUlei vA) pIparI bhU (pippalI cuNNei vA) pIparanu yUe (mirie vA) bhiya' (miriyacuNNaei vA) bhinu yU (siMgaverei vA) mA (siMgavera cuNNei vA) mAnu yU (bhave eyArUve) mevI ke sAtha che zu? (goyamA ! No iNaTe samaDhe) 8 gautama ! / ma mAna nathI (nIlalessANaM etto jAva amaNAmatariyA ceva AsAeNaM paNNattA) nIlezyA anAthI 5] yAvat api amanejha rasanI apekSA kahI che. (kAulessAe pucchA ?) pAtazyA sambandhI prazna ? (goyamA ! se jahAnAmae) gautama! bha (aMbADavA) mAMgAnA (aMbADagANaM vA) bhAMmAnA jAnA (mAuliMgANa vA) mAnanA (billANa vA) (Mela (kaviTThANa vA) pityAnA (majjANa vA) bhalenA (phaNasANa vA) iyUsonA (dADimANaM vA) mana (pArevatANa vA) pAvatAnA (akkhoDayANa vA) moTAnA
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ rachaTa mahApamArale tindukAnAM vA apakvAnAm aparipAkAnAM varNena anupetAnAM gandhena anupetAnA sparzana anupetAnAm, bhaved etadpA ? gautama ! nAyamarthaH samayaH, yAvad ito'manAmatarikAcaiva kApotalezyA AsvAdena prajJaptA, tejolezyA khalu pRcchA, gautama ! tadyathA nAma AmrANAM vA pakSAnAM paryAyApanAnAM varNena upetAnAM prazastena yAvat sparzena yAvad ito mana AmatarikAcaiva tejolezyA AsvAdena prajJaptA, padmalezyAyAH pRcchA, gautama ! tat yathAnAma yANa vA) akSoToM kA (ghorANa vA) coroM kA (tiMdudhANa vA) tindukoM kA (apa. kANaM) apakvoM kA (aparivAgANe) pUre nahIM pake huoM kA (vaNNeNaM aNuvave. yANaM) paripakva avasthA ke varNa se rahina (gaMdhegaM aNuzveyANa) gaMdha se rahita (phAseNaM aNuvaveyANaM) sparza se rahita (bhaveeyAsvaM) kyA aisA hotA hai? (goyamA ! No iNaTe lamahe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM (jAva patto amaNA mayariyA ceva kAulessA assAeNaM paNNattA) yAvat isase bhI adhika amanAma kApotalezyA rasa kI apekSA kahI gaI hai (teulessANaM pucchA ?) tejolezyA ke rasa ke viSaya meM prazna (se jahA nAmae aMbANa vA) jaise kinhIM AmoM kA (pakkANaM) pakvoM kA (parivAgANaM) prare pake haoM kA (vanneNaM uvaveyANa) varNa se yukta (pasatdheNaM jAva phAseNaM) prazasta yAvat sparza se (jAva etto lagAyariyA veva teulessA AsAeNaM paNNattA) yAvat isase bhI adhika manojJa tejolezyA AsvAda se kahI hai (pamhalessAe pucchA) padmalezyA saMbaMdhI pRcchA (goyamA! se jahAnAmae caMdappabhAi vA maNasilAi vA) he gautama ! jaise koI candraprabhA ho, maNizilA ho (varasIdhUha vA) (borANa vA) mAnA (ti duyANa vA) tihunA (apakkANa vA) ma54vAnA (aparivAgArNa) pur| nahI pAdAnA (vaNNeNaM aNuvaveyANaM) pari543 asthAnA va thI hita (gaMdheNa aNuvaveyANaM) yI 2lita (phAseNaM aNuvaveyANa) 25zathI 2hita (bhaveevAsye) zubha ya cha ? (goyamA / No igaTTe sanaDe) he gautama | 2mA atha samaya nathI (jAva etto amaNAmayariyA ceva kAulessA AssAeNaM paNNattA) yAvat nAthI 5 madhi manAma pAta. lezyA rasanI apekSA kahelI che. (teulessANaM puccha! ?) tezyAnA 2sanA viSayamA prazna (se jahAnAmae aMbANa vA) 24 mAmAnI zayAnA (pakkANaM) pAdAna (parivAgANaM) pur| pAsAnA (vaNNeNaM ubaveyANaM) 4thI yukta (pasattheNaM jAva phAseNaM) prazasta yAvat 25zathI (jAva etto maNAmayariyAceva teulessA AsAeNaM paNNattA) yApatta nAthI 54adhi4 bhanAjJa tejalezyA AsvAdathI kahI che. (pamhaletsAe pucchA 1) 5bhveshy| samandhI prazna (goyamA / se jahA nAmae caMdappabhA ivA maNasilAI vA) ra gautama ! vI ndramA rAya, , mana:zikSA hAya,
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU.0 18 rasapariNAmanirUpaNam 246 candraprabhA iti vA maNIzilA iti vA varamIdhu iti vA varavAruNI iti vA patrAsava iti vA puSpAsava iti vA phalAsava iti vA coyAsava iti vA Asaba iti vA madhu iti vA mereya iti vA kApizAyanamiti vA khajUrasAra iti vA mRdvIkAsAra iti kA supakvekSurasa iti kA aSTapiSTaniSThitA iti vA jambUphalakAlika iti vA varaprasannA iti vA mAMsalApezalA IpadoSThAcalamvinI IpadavyavacchedakaTukA IpattAmrAkSikaraNI utkarpasadaprAptA varNana upetA yAvat sparzana AsvAdanIyA visvAdanIyA prINanIyA vRMhaNIyA dIpanIyA darpaNIyA madanIyA sarvendriya uttama sIdhu nAmaka madya (vara vAruNIi vA) uttama vAruNI (pattAsavei vA) patto kA Asava (pupphAsavei vA) puSpAlava (phalAsavei vA) yA phaloMkA Asava (coyAsaveI vA) coya kA Alava (Asavei bA) Asava (mahUi vA meraei vA (kavisANaei vA) madhu, maireyaka yA kapizAyana nAmaka madya (khajjUrasAraei vA) khajUra-sAra (suddiyAsAraei vA) drAkSAkA sAra (supakkakhotarasei vA) acchI taraha pake ikSurasa (aTTapiTTaNihiyA) aSTa piSTha niSThitA-ATha piSTo se banI vastu vizeSa (jaMbuphala kAliyAi vA) jaMbUphalakAlikA (varappasanAi vA) uttama prasannA nAmaka madya saMsalA rasa se bharapUra (pesalA) ramaNiya (isi) thoDI (ohabalaMbiNI) oSThAbalambinI-mukha ko madhura karane vAlI (Isi vocchedakar3aI) thoDI bAda meM kaTuka (IsiM taMbacchikaraNI) netroM ko thoDA tAmravarNa banAne vAlI (ukosamadapattA) utkRSTa mada ko prApta (vaNNeNaM uvaveyA jAva phAseNaM) varNa se yAvat sparza se yukta (AsAyaNijjA) AsvAdana karane yogya (vIsAyaNijjA) vizeSa rUpa se AsvAdanIya (pINaNijjA) tRptijanaka (bihaNijjA) vRddhikAriNI (dIvaNijjA) dIpana karanevAlI (dappaNijjA) darpajanaka (mayaNijjA) madakAriNI (varasIdhUi vA) uttama 2||dhu nAmanu bhaya (varavAruNIi vA) uttama pa39 (pattAsavei vA) pAnana! PANA (pu'phAsavei vA) 50pAsava (phalAsavei vA) magara nAnA pAsava (coyAsavei vA) yAyanI mAsa (Asavei vA) mAsa (mahUi vA meraei vA) madhu, bhe24 magara (kavisANaei vA) // yayana nabhanu bhaya (khajjurasAraei vA) manu2-mAra (muhiyAsAraei vA) drAkSAno sA2 (supakkakhotarasei vA) sArI te pAsa sebIna! 28 (aTTapiTTaNidviyA) maTapiTa 41-48 nait atthI panI pastu vizeSa (jambuphalakAliyAi vA) munI simA (varapasannAi vA) uttama prasannA nAmarnu bhagha (maMsalA) 2sathA 1252 (pesalA) 2mAya (isi) thADI (oTTavalaMbiNI) 24 minI bhumana madhura 42vANI (Isi vocchedakaDuI) 2.DIvAramA 494 (IsiM taMvacchikaraNI) netrAna thAtAmra manAvArI (ukkosamadapattA) Grge mahane prAnta (vaNNeNaM uvaveyA jAva phAseNaM) qthA yAvat 25zathI yuta (AsAyaNijjA) mAvAhana 421 / yeya (vIsAyaNijjA) vizeSa 35thA mApAnIya (pINaNijjA) tRstina4 (bihaNijjA) 45 14 (madaNijjA) bha64iel
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 raterre grAhlAdanIyA bhaved etadrUpA ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, padamalezyA ita uSTatarikAcaiva 'yAvad manaAmatarikAcaiva AsvAdena prajaptA, zuklalezyA khalu bhadanta ! kIdRzI AsvAdena prajJaptA ? gautama ! tadyathAnAma guDa iti vA khaNDamiti vA zarkarA iti vA matsyaNDI iti vA parpaTamodaka iti vA sikanda iti vA puSpottarA vA padmottarA vA AdezikA iti vA siddhArthikA iti vA, AkAzaspAlitoemA iti vA upamA iti vA anupamA iti vA, bhaveda. (savvidiyagAya palhANijjA) sabhI indriyoM evaM gAtra ko AhalAda utpanna karanevAlI (ane evAkhve ) isa prakAra kI hotI hai ? (gomA ! No NaTTe samahe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM (pamhalessA etto itariyA ceva maNAmatariyA AsANaM paNNattA) padmalezyA isase bhI adhika iSTatara aura manomatara rasa kI apekSA kahI gaI hai (sukkalessA NaM bhaMte ! kerisiyA AssAeNaM paNNattA ?) he bhagavan ! zuklalezyA AsvAda se kaisI kahI gaI hai ? (gomA ! se jahA nAmae guleha vA, Deha ghA, sarAha vA, macchaMDiyA vA) he gautama! jaise guDa, khAMDa, zakSara, rAva (pappaDa modai vA bhikaMda eha yA) laDDu yA bhisakanda nAmaka miSTAnna (pupphutarAha thA) puSpottara nAmaka sipTAnna (paumuttarAi vA ) padmottara nAmaka miSTAnna (AliyAI vA ) AdezikA nAmaka miSTAnna (siddhatthiyAi vA ) siddhArthikA nAmaka miSTAnna (AgAsaphAlitovamAi vA ) AkAzAsphAlitopamA nAmaka miSTAnna (jabasAi cA) upamA nAyaka miSTAnna (aNopamAi vA ) athavA anupamA nAmaka miSTAnna ke rasa ke samAna ( bhaveyArUye ?) kyA zuklalezyA aisI hotI hai ? (goyamA ! No NahUThe samaThe) he (savvaMdiyagAya palhAya NijjA) madhI indriyo tebhana gAtrane zAha utpanna 42nArI (bhaveyArUve) me aAratI hoya che ? (gomA ! No iTTe samaTTe) he gautama! AA artha samartha nathI (pamhalessA ento tariyA ceva maNAmatariyA ceva AsAeNaM paNNattA) padmavezyA tenAthI pazu adhi STatara ane manAmatara rasanI apekSAe kahelI che. (sukkalessANaM bhaMte ! kerisiyA AssAraNaM paNNattA 1) he bhagavAn ! zubhsalezyA AsvAdathI devI maDelI che ? ( goyamA / se jahAnAmae gulei vA khaMDei vA, sakkarAi vA, macchaMDiyAi vA) he gautama nevI goja, bhAMDa, sA42, rAva (pappa moi vA bhisadaeDa vA) tADu, agara lisa: nAmanu' bhiSTAnna (pupphuttarAi SA) puNyottara nAma bhiSTAnna (paumuttarAi vA) pahubheAttara nAmanu miSTAna (AsiyAi vA ) mAdazi nAmanu bhiSTAnna (siddhatthiyAi vA) siddhaarthi| nAmanu bhiSTAna (AgAsa phAlitovamAi vA ) zArAsitA abhA nAbhatu bhiSTAnna ( uvamAi vA ) upamAnAmanu bhiSTAnna (aNovamAi vA) athavA anuyabhA nAbhanA bhiSTAnnanA rasanI samAna ( bhaveyArUve 1) zu zubhasasezyA zevI hoya hai?
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 18 rasapariNAmanirUpaNam etadpA ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, zuklalezyA itaH iSTatarikAcaiva priyatarikAcaiva mana AmatarikAcaiva AsvAdena prajJaptA // sU0 18 // ___TIkA-itaH pUrva lezyAnAM varNa pariNAmaH prarUpitaH, samprati tAsAmeva tRtIyaM rasapariNAma prarUpayitumAi-'halessA NaM bhaMte ! kerisiyA AsAraNaM paNNattA ?' he bhadanta ! kRSNalezyA khalu kIdRzI AsvAdena prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'se jahA nAmae nivei vA tat-atha yathAnAma iMti dRSTAnte nimbaH iti vA tambAsnA prasiddho vRkSavizepastasya tiktarasAsvAda iva kRSNalezyA AsvAdena-rasena prajJaptA, 'niMba sArei vA nimbasAra iti vAnimbasya sAra:-nimbAntarAlavayaMvayavavizeSastasya rasa:-svAdaiva vA, 'nibachallIi vA nimbatvagiti vA-nimbasya tvaka-uparitanavalphala stasya rasa:-svAdaiva vA 'kuDa ei vA' kuTajo vRkSavizeSastasya rasaH-svAda iti vA, 'kuDagaphahaei vA kuTajaphalam-kuTajasya-vRkSavizeSasya gautama ! yaha artha samartha nahIM hai (sukSalessA etto itariyA ceva piyatariyA gheva maNAmayariyA ceca AsAegaM parAgantA) zuklalezyA isase adhika iSTa, adhika priya aura adhika manojJa rasa kI apekSA kahI hai| ____TIkArtha-isase pUrva lezyAoM ke varNapariNAma kI prarUpaNA kI gaI thI aba unake rasa kI prarUpaNA kI jAtI hai / pUrvokta mAroM meM se yaha tIsarA dvAra hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalezyA AsvAda le arthAt rasa kI apekSA se kisa prakAra kI kahI gaI hai ? ___ bhagavAn-he gautama ! jaise nIla kaDavA hotA hai, vaise hI kRSNalezyA kA AsvAda bhI kaDavA kahA gayA hai / athavA jaile nIma kA lAra arthAt nIma ke andara kA bhAga, nIma kI chAla, yA nIma kA kvAtha kaDavA hotA hai, vaisA hI kRSNalezyA kA rasa kaDavA hotA hai / athavA kRSNalezyA kuTaja nAmaka vRkSa ke (goyamA ! No iNaTe samaDhe) 7 gautama | 240 Atha samatha nathA (sukphalessA etto haTatari yA ceva maNAmayariyA ceva AsAeNaM paNNattA) zu shy|| tenAthI adhi4 58, madhira priya ane adhika mane rasanI apekSAe kahelI che. TIkAI-AnA pUrve vezyAonA varNa pariNAmanI prarUpaNA karAI hatI. have temanA rasanI prarUpaNa karAya che. pUrvokta dvAramAMthI A trIjuM dvAra che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalezyA AsvAdathI arthAt rasanI apekSAe kevA prakAranI kahelI che? zrI bhagavAna he gItama! jema liMbaDo kaI hoya che, te ja pramANe liMmaDAno sAra athata liMmaDAne andarane bhAga, liMbaDAnI chAla, agara liMbaDAno kavAtha kahevuM hoya che teja pramANe kuSNulezyAne rasa kaDavo hoya che. athavA kRSNalezyA kuTaja nAmanA vRkSanA rasanA samAna, kuTajanA phaLanA rasanA samAna, kuTajanI chAlanA rasanI samAna, kuTajanA
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Searcenter 352 yat phalaM tasya rasAsvAdava vA, 'kuDagachallIi vA' kuTajattram - phuTajasya- vRkSavizeSasya tvakuparitanavalkalastasya svAda iticA, kuDagaphANieDavA' kuTajaphANitam - kuTajasya phANitaM kvAthastasya rasAsvAdava vA 'kaDatuMbI vA' kaTukatumbI - prasiddhA dasyA AsvAdava dA 'kaDugatuvIphalei vA' kaTukatusvIphalamiti vA kaTukatumcyA yatphalaM tasya rasAsvAdava yA 'khAratausIi vA' kSAratra pupI - kaTukatra pupI - kaTukakarkaTikA tasyA rasAsvAda iti vA 'khAra tausIphaLe vA' kSAtrapupIphalam - kaTutra puSIphalam tasya rasAsvAdava vA 'devadAlI vA' devadAlI - rohiNI tathA rasAsvAdana vA 'devadAlI pupphe vA' devadAlIpamiti vA devadAlyA rohiNyA yat puSpaM tasya rasAsvAdava vA 'miyAluMkI vA' mRgavAlaGkIphalam - mRgavAluGkayAH-vanaspativizeSAtmikAyAH yatphalaM tasya rasAsvAdava vA, 'ghosADa eivA' ghopAtakIprasiddhA tasyA rasAsvAda iti vA 'ghosADiphale i.vA' ghopAtakIphalam - prasiddhAyA ghopAtakyA yat phalaM tasya rasAsvAdava vA 'dhaNhakaMdaei vA' kRSNakando nAma anantakAya vanaspativizeSaH tasya rasAsvAdava vA, 'vajjaka daeDa vA' vajrakanda iti vAndo nAma anantakAya vanaspati vizeSastasya rasAsvAdaiva vA kRSNalezyA AsvAdena prajJatA, bhagatA etAvati pratipA rasa ke samAna, kuTaja ke phala ke rasa ke samAna, kuTaja kI chAla ke rasa ke samAna, kuTaja ke kvAtha ke rasa ke samAna, athavA kaTuka tRvI ke rasa ke samAna, kaTuka tuMbIphala ke samAna, kaTuka kakaDI ke rasa ke samAna, kaTuka kakaDI phala ke rasa ke samAna, devadAlI arthAt rohiNI ke rasa ke samAna, devadAlI ke puSpa ke rasa ke samAna, mRgayAluMkI nAmaka vanaspati ke rasa ke samAna, mRgavAluMkI ke phala ke rasa ke samAna, kaTuka toraIphala ke rasa ke samAna, toraI phala ke rasa ke samAna kRSNakanda nAmaka anantakAya vanaspati ke rasa ke samAna, athavA vajrakanda nAmaka anantakAya vanaspati ke rasa ke samAna kRSNalezyA kA rasa kahA gayA hai / bhagavAn ke dvArA itanA pratipAdana karane para gautamasvAmI punaH prazna karate haiM - he bhagavan ! kyA kRSNalezyA isI prakAra ke rasa vAlI hotI hai ? kavAthanA rasanI samAna athavA kaDavI tukhaDInA rasanI samAna, kaDavA tukhI phaLanI samAna, kaDavI kAkaDInA rasanI samAna, DevI kAkaDInA phaLanA rasanI samAna, devadAlI arthAt rAhiNInA rasanI samAna, devadyAlInA puSpanA rasanI samAna, mRgavAlu kI nAmanI vanaspatinA rasanI samAna mRgavAsukInA phaLanA rasanI samAna, kaDavA (turIyA)nA rasanI samAna, terAI kULanA rasanI samAna, kRSNenda nAmanA anantakAya vanaspatinA rasanI samAna athavA vande nAmanA ananta kAya vanaspatinA samAna kRSNalezyAnA rasa kahelA che. zrI bhagavAn dvArA eTaluM pratipAdana karAtAM zrI gautamasvAmI puna: prazna kare che huM bhagavana zuM kRSNavezyA evAM prakAranA rasavALI hAya che?
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 18 rasapariNAmanirUpaNam dite sati gautamaH pRcchati-bhaveyArUve' he bhadanta ! kiM bhaved etadpA-nimbAdisvAdarUpA kRSNalezyA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'No iNahe samaTe' nAyamarthaH samartha:-noktA rthoM yuktyopapannaH, tatra hetumAha-'kaNNalessANaM etto aNihariyAceva jAva amaNAmayariyAceva AsAeNaM paNNattA' kRSNalezyA khalu itaH-nimbAditaH nimbAdhapekSayetyarthaH, aniSTatarikAcaiva-atizayena aniSTA aniSTatarA saiva aniSTatarikA, yAvat-akAntatarikAcaiva-atyantAkamanIyA, apriyatarikAcaiva-atyantApriyA, amanojJatarikAcaiva-atIvAmanojJA, amarAmatarikAcaiva-na manaso vAJchanIyA AsvAdena prajJaptA, gautamaH pRcchati-'nIlalessAe pucchA! nIlalezyAyAH pRcchA, tathA nIlalezyA kIdRzI AsvAdena prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'se jahAnAmae bhaMgIi vA tat-atha yathAnAma iti dRSTAnte bhagI iti vA-tanAmakavanaspativizeSarUpAyA aGgayA rasAsvAdaiva vA nIlalezyA AsvAdena prajJaptA iti sambandhaH, 'bhaMgIrapaivA' bhagIrajaH, iti vA-bhaGgayAH prAguktavanaspati vizeSarUpAyA rajakaNAiti bhaGgIrajastasya rasAsvAdaiva vA 'pADhAi vA pAThA iti vA, pAThAyA:prasiddhavanaspativizeSarUpAyA rasAsvAdaiva vA, 'cittAmUlaei kA' citramUlakaM vanaspativizeSastasyA svAdaiva vA 'pippalIi vA' pippalI iti vA-prasiddhAyAH pippalyA rasAsvAdaiva vA 'pippalI mUlaei vA' pippalI bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM, arthAt aisI bAta nahIM hai, kyoMki kRSNalezyA ina nIla Adi ke rasa kI apekSA lI atyanta aniSTa rasa vAlI, akamanIya rasa vAlI, atyanta apriya rasa vAlI atyanta amanojJa evaM atyanta amanAma athavA amanaAmatarikA-manase bhI avAMchanIya rasavAlI hotI hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! nIlalezyA AsvAda se kaisI kahI hai? bhagavAn-gautama ! nIlalezyA kA rasa bhRgI nAmaka mAdaka vanaspati ke rasa ke samAna hotA hai| athavA bhRgI vanaspati ke raja arthAt kaNa ke rasa ke samAna pADhA nAmaka vanaspali ke rasa ke samAna, citramUlaka (cirAyatA ?) vanaspati ke rasa ke samAna, pIpala ke rasa ke samAna, pippalImUlaka (pIpala mUla) ke svAda ke - zrI bhagavAna-he gautama! A artha samartha nathI arthAt evI vAta nathI kemake kRSNalezyA te liMbaDA AdinA rasanI apekSAe paNa atyanta aniSTa rasavALI, akamanIya rasavALI, atyanta apriya rasavALI, atyanta amaneza temaja amanAma athavA amana AmatarikA-manathI paNa avAMcchanIya rasavALI hoya che zrI gautamasvAmI-he bhagavana nIlalezyA AsvAdathI kevI kahI che? zrI bhagavAna-he gautama 1 nIlalezyAne rasa bhRgInAmaka mAdaka vanaspatinA rasanA samAna hoya che. athavA bhUMgI vanaspatinA raja arthAt kaNunA rasanI samAna, pATha nAmanI vanaspatinA rasanI samAna, citramUlaka vanaspatinA rasanI samAna, pIpalanA rasanI samAna, pIppalImUlaka (pIpalAmUla)ne svAdanA samAna, pIparanA cUrNanI samAna, kALA
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlakam-iti vA-pippalyAH mUlasya rasAsvAdaiva vA, 'pippalI cuNNei vA' pippalI cUrNamiti vA-pippalyA cUrNasya rasAsvAdaiva vA, miriei vA marIcamiti vA-marIcasya rasAsvAdaiva thA, 'miricacuNNaei vA' marIcacUrNamiti vA-marIcAnAM cUrNasya rasAsvAdazva vA, 'siMgaverei vA' zRGgaveramiti vA-zRGgaveram-Ardrakam tasya rasAsvAdaiva vA, 'siMgaveracuNNehavA' veracUrNamiti vA-zRGgaverasya-Ardrakasya cUrNam tadiva vA, rasAsvAdena nIlalezyA prajJaptA, bhagavatA etAvati pratipAdite sati gautama Aha-'bhaveyArUve ?' he bhadanta ! kiM bhavet nILalezyA etadpA -bhaGgotyAdi svAdarUpA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'No iNa samahe' nAyamarthaH samarthaH-noktArthoMyuktyopapannaH, tatra hetumAha-nIlalessANaM etto jAva amaNAmayariyAceva AsAraNaM paNattA' nIlalezyA khalu itaH-bhaGgItyAditaH-bhagAyAdhapekSayetyayaH yAvata-aniSTatarA akAntatarA apriyatarA amanojJatarA amanaAmatarAcaiva AsvAdena prajJaptA, gautamaH pRcchati-'kAulessAe pucchA' he bhadanta / kApotalezyAyAH pRcchA, tathA ca kApotalezyA kIdRzI AsvAdena prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'se jahAnAmae aMbANa vA aMbADagANa vA mAuliMgANa vA billANa vA kaviTThANa vA phaNasANa vA dADimANa vA pArevatANa samAna, pIpala ke cUrNa ke svAda ke samAna, kAlI mirca ke svAda ke samAna, kAlI mirca ke cUrNa ke svAda ke samAna, adarakha ke svAda ke samAna athavA adarakha ke cUrNa ke rasa ke samAna, nIlalezyA kA AsvAda kahA gayA hai| itanA bhagavAn ke dvArA pratipAdana karane para gautamasvAmI pUchate haiM-bhagavan kyA nIlalezyA aisI hotI hai ? / bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kyoMki nIlalezyA isase bhI adhika aniSTatara, akAntatara, amiyatara, amanojJatara aura amana Amatara hotI hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! kApotalezyA AsvAda se kaisI kahI hai ? bhagavAn he gautama ! jaise Ama, AmrATaka (amarA), bijaurA, bilva, kapittha (kadhITha), panasA (kaTahala), dADima, pArAvata nAmaka phala, akaroDa vRkSa ke phala marIne svAdanI samAna, kALAmarInA cUrNana vAdanI samAna, AdunA svAdanI samAna, athavA suMThanA cUrNanA rasanI samAna, nIlalerayAno AsvAda kahevAyela che. ATaluM bhagavAna dvArA pratipAdana karAtA zrI gautamasvAmI pUche che bhagavAna ! zuM nIlalezyA evI hoya che? zrI bhagavAna-he gautama! A artha samartha nathI, kemake nIlalezyA tenAthI paNa adhika aniSTatara, akAntatara, apriyatara, amajJatara ane amana Amatara hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! kAtilezyA AsvAdathI kevI kahI che? zrI bhagavAna he gautama ! jevI kerI, AmrATaka, biruM bilva, kapittha, panasa (phaNasa) dADama, pArAvata nAmanuM phaLa, akhaTavRkSanAphaLa, phalavizeSa, bera, hiMdu A badhA
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 17 sU0 18 rasapariNAmanirUpaNam 255 vA' tat - bhatha yathAnAma iti dRSTAnte AmrANAM vA AmrATakAnAM vA- 'amarA' iti bhASA - prasiddhAnAm, mAtuliGgAnAm - bIjapUrANAm (bijaurA ) iti bhASAprasiddhAnAM vA vizvAnAM vA kapitthAnAM vA panasAnAM vA (kaTahala ) iti bhASAprasiddhAnAm, dADimAnAM vA pArApatAnAM vAphala vizeSANAm 'akkhoDayANa vA borANa vA tiMduyANa vA' akSoTakAnAM vA - akSoTavRkSa - phaLAnAm, badarANAm - badaravRkSaphalAnAm, tindukAnAM vA tatphalAnAm, 'apakkANaM aparivAgANaM' apakvAnAm, tatra na sarvathApi apakvAnAm apitu aparipakvAnAm - navidyate paripAkaHparitaH pAko yeSAM tAni aparipAkAni teSAm aparipAkAnAm - ISat pakvAnAmiti bhAvaH, tadeva varNAdibhiH pratipAdayati- 'vaNNeNaM aNuvaveyANaM gaMdheNaM aNuvaveyANa' varNena anupapetAnAm paripAkakAlika viziSTa varNarahitAnA mityarthaH, gandhena anupapetAnAm - paripAkakAlika vi. ziSTagandharahitAnAmitibhAvaH, 'phAseNaM aNuvaveyANaM' sparzena anupapetAnAm-paripAkakAlika vikakSaNasparzarahitAnAmiti bhAvaH, AsvAdaiva vA kAtalezyA AsvAdena pratipAdite sati gautama : pRcchati-'bhaveyArUve ?' he bhadanta ! kiM bhavet kApotalezyA AsvAdena, etadrUpAAmrAdisvAdarUpA ? bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama ! 'No iNaTThe samaTTe' nAyamarthaH samartha:vizeSa, bora, teMdU, ye saba apakva hoM kintu ekadama apakva na hoM kintu pUre pake na hoM yA adhapake hoM aura paripakva avasthA meM jo viziSTa varNa utpanna ho jAtA hai, usase rahita hoM, paripAka kAlika vizeSa gaMdha se rahita hoM isI prakAra paripAka ke samaya utpanna hone vAle sparza se rahita hoM, unakA jaisA AsvAda hotA hai, vaisA kApotalezyA kA AsvAda hotA hai / bhagavAn ke dvArA Amra Adi ke dRSTAnta se kApotalezyA ke rasa kA pratipAdana karane para gautamasvAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! kyA kApotalezyA svAda se Adi ke AsvAda ke samAna hotI hai ? bhagavAn uttara dete haiM- he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kyoM ki kApota lezyA aparipakva Amra Adi ke rasa kI apekSA bhI atyanta aniSTa, atykAcAM hoya paNa ekadama apakava na heAya kintu purAM pAkayAM na hAya, apakava hAya, ane paripakavAvasthAmAM je viziSTava utpanna thAya che e na thayeA hAya, paripAkakAlika vizeSa gadhI rarhita, e prakAre paripAkanA samaye utpanna thanAra sparzathI rahita hAya temanA jevA AsvAda DAya che, tevA kApAtalezyAnA AsvAda hAya che. zrI bhagavAn dvArA Amra AdinA dRSTAntathI kApe talezyAnA rasanuM pratipAdana karAtAM zrI gautamasvAmI prazna kare che-De bhagavan ! kApAtalezyA AsvAdI AkrAdinA AsvAdanA samAna hAya che ? zrI bhagavAn uttara Ape che-he gautama ! A arthAM samatha nathI, kemake kApeApalezyA aparipakava AmrAdinA rasanI apekSAe paNa atyantaaniSTa, anyantakAnta, atyanta
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 prathApanAsa noktAthoM yuktyopapannA, tatra hetumAha-'jAva etto amaNAmayariyAceva kAulessA assAeNaM paNNattA' itaH-aekyAmrAditaH-apa kyAmrAdyapekSayetyarthaH aniSTatarikAcaiva-atizayena aniSTA aniSTatarA saiva aniSTatarikA-atIvAnabhISTA, akAntatarikAcaiva-atizayena azAntA akAntatarA saiva akAntatarikA-atyantA'kamanIyA, apriyatarikAcaiva-atizayena apriyA apriyatarA saiva apriyatarikA atyantApriyA, amanojJatarikAcava-atizayena amanojJA amanojJavarA saiva amanojJatarikA atyantAmanojJA, amanaAmatarikAcaiva-atizayena na manasA Apyate yA sA amanaAmA atizayena amanaAmA amanAmatarA saiva amanAmatarikA manaso'tyantAvAnchanIyetyarthaH kApotalezyA AsvAdena-rasAsvAdena prajJaptA, ____ gautamaH pRcchati-'teuchessANaM pucchA' he bhadanta ! tejolezyA khalu kIdRzI AsvAdena prajJaptA ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'se jahAnAmae avANa vA jAva pakkANaM pariyAvAnANaM vaNNeNaM uvaveyANaM pasattheNaM jAva phAseNaM jAva etto maNAmayariyAceva teulessA AsAeNaM paNNattA' tat-atha yathAnAma iti dRSTAnte AmrANAM vA yAvat-AmrATakAnAM vA mAtuliGgAnAM vA vilvAnAM vA kapitthAnAM vA panasAnAM vA dADimAnAM vA pArApatAnAM vA akSoTakAnAM vA badarANAM vA tindukAnAM vA pakvAnAM yat kiJcitpazvasyApi pakUvatvena vyavahAradarzanAt tavyAvRttyarthamAha-paryAyApanAnA-sampannapAkaparyAyaprAptAnAM tadeva varNA dabhiH prarUpayati-daNena prAna-atyantaprazastena upetAnAM-yuktAnAM yAvat-prazastena gandhe na-surabhiNA upetAnAM prazasnena sparzana upetAnAM yAdRg AsvAdo bhavati tAdRzena nta akAnta, atyanta apriya, atyanta amanojJa aura atyanta amana Amatarika rasa vAlI hotI hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! tejolezyA AsvAda se kisa prakAra kI hai ? bhagavAn-he gautama ! jaise pake hue evaM paripUrNa pakva avasthA ko prApta Amra AmrATaka, vijaurA, bilva, kapittha, panasa, dADima, pArAvata, akSoTaka phala vizeSa ninduka hoM, jo prazasta varNa se, prazasta gaMdha se aura prazasta sparza se yukta hoM, unakA jaisA AsvAda hotA hai, vaisA hI tejolezyA kA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA tejolezyA aisI hotI hai ? apriya, atyanta amane jJa ane atyantaamana Amatarika rasavALI hoya che. zrI gautamasvAmI-bhagavad ! tejalezyA AsvAdathI kevA prakAranI che ? zrI bhagavAna - gautama ! jema pAkelA temaja paripUrNa pAkelI avasthAnI kerI, mAmATamale3 mA, pittha, hAubha, 52rAvata, mATa4, vizeSa, mAra, tinhu4, mAha je prazastavarNathI, prazastagaMdhathI, ane prazasta sparzathI yukta hoya, temane jevA AsvAda hoya che te ja te jetezyAne AsvAda che. zrI gautamasvAmI-he bhagavad zuM tejalezyA evI hoya che?
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 17 sU0 18 rasapariNAma nirUpaNam 257 rasAsvAdena tejolezyA prajJaptaH yAvad - gautamaH pRcchati - kiM bhavet tejolezyA AsvAdena etadrUpA - paripakyAghrAdi svAdarUpA ? bhagavAnAha - nAyamarthaH - noktArtho yuktyopapannaH, tatra hetumAha- itaH - paripakvAmrAditaH - paripakvA mrAdyapekSayetyarthaH iSTatarikAcaiva priyatarikA caitra kAntatarikAcaiva manojJatarikAcaiva manaAmatarikAcaiva tejolezyA AsvAdena prajJaptA, gautamaH pRcchati - 'pamlessAe puccha / ' padmalezyAyAH pRcchA tathA ca padmalezyA kIdRzI AsvA - dena prajJaptA ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'se jahAnAmae caMdappabhAha vA maNasilAi vA varasI vA vasvAruNIi vA' tat - atha yathAnAma iti vAkyAGkAre ca candraprabhA iti vAcandrasyeva prabhA - kAntiryasyAH sA candraprabhA tasyA rasaiva vA, maNizilA iti vA - maNizilAyA rasavava vA, varasIdhu iti vA varaM zreSThaM ca tat sIdhu ca madyavizeSa iti varasIdhu tasya rasaiva vA, varavAruNI iti vA varA - zreSThAcAsau vAruNI - madirAceti varavAruNI tasyA rasaiva vA ,' pittAsavei vA pupphAsavei vA phalAsavei vA coyAsavei vA Asavei vA' patrAsava iti vApatraiH - dhAtakIpatrairnirvartya Asavo madyaM patrAsavastasya rasaiva vA, puSpAsava iti vA - puSpainiSpAdya AsavaH puSpAsana stasya rasaiva vA, phalAsava iti vA - phalairnirvatya AsavaH phaLA, sabaH tasya rasaiva vA, coyAsava iti vA - coya: - gandhadravyavizeSaH 'comA' iti bhASA prasiddha bhagavAn he gautama! yaha artha samartha nahIM hai, kyoMki paripakva Amra Adi kI apekSA bhI tejolezyA adhika iSTa, adhika priya, adhika kAnta, adhika manoz2a aura adhika mana Ama rasa vAlI kahI gaI hai / gautamasvAmI - he bhagavan ! padmalezyA kA AsvAda kaisA kahA hai ? r 1 bhagavAn he gautama! jisa kI prabhA candra ke samAna ho use candraprabhA kahate haiM, usake rasa ke samAna, maNizilA ke rasa ke samAna, uttama sIdhu 'nAmaka madya ke samAna, uttama vAruNI maMdirA ke samAna, patrAsava ( dhAtakI ke (patoM se banAye hue madya) ke rasa ke samAna, puSpAsava (puSpoM se banAye hue madya) "ke rasa ke samAna, phalAsava ke rasa ke samAna, coyAsava (coya nAmaka sugandhita ( dravya se bane madya) ke rasa ke samAna, sAmAnya Asava ke rasa ke samAna, madhu, zrI bhagavAnDe gautama ! A ma sama nathI, kemake Amra AdinI apekSAe paNa tenelezyA adhikaSTa, adhikapriya, adhikakAnta, adhiramarAjJa ane mana AmarasavALI kahelI che. 1 'zrI gItabhasvAmI-De bhagavan ! yabhasezyAno AsvAda va che ? 5 A / / zrI bhagavAn-De gautama / benI alA yandranA samAna hoya tene yendraprabhA Ahe che, tenA rasanIsamAna, maNuizilAnA rasanIsamAna, uttama si'nAmaka madyanAsamAna, uttama vArUNI madirAnAsamAna, patrAsava (dhAtakInA pAMdaDAmAMthI khanAvela maidya)nA rasanAsamAna, puSpAMsava, (puNyAbhAMthI manAvesu bhadya)nA rasanIsabhAna, sAmAnya bhAsavanA rasanIsabhAna, madhu, meraiyaka ane kArpizAyana nAmanA madyonA rasanIsamAna, jIrasAranA rasanIsamAna, 40 33 - !
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ sApanAle - - stena nirvayaM AsavazvoyAsava stasya rasaiva vA, Asava iti vA-patrAdivizeSa vyatiriktena sAmAnyena nirmita AsavaH, Asava iti vyapadizyate 'mahUi vA, meraei vA kavisAgaei vA , madhu iti vA-madhu-madyavizeSa stasya rasaiva vA, maireya iti vA-maireyako'pi madyavizeSa stasya rasaiva vA, kApizAyanam-madhavizeSa eva tastha rasaiva vA, 'khajjUrasAraera vA sarjara sAraiti vA-mUladala khajUrasAranirmita AsavaH kharjurasAra iti vyapadizyate tasya rasaiva bA, 'madiyAsAraei vA' mRdvIkAsAra iti vA-mRdvIkA-drAkSA tarayAH sAreNa niSpakSa Asavo mRdvIkAsAra iti vyavahriyate tasya rasaiva vA, 'mupakkakhotarasei pA' mRpakvekSurasa iti vAmupakvecurasamUkadakaniSpanna AsavaH supakvekSurasa iti vyapadizyate 'apiTTaNiTiyAi vA' a. piSTaniSThatA iti vA-aSTabhiH zAstraprasiddhaiH piSTaiH niSThitA apTapiSTa niSThitA vastuvizeSa rUpA tasyA rasaiva vA, 'jaMbuphalakAliyAi vA jambUphalakAlikA iti vA jambUphalavana kAlA eva kAlikA jambUphalakAlikA tasyA rasaiva 'varappasanAi vA varaprasannA iti vA-parA -uttamAcAsau prasannA ceti varaprasannA madyavizeSarUpA tasyA rasaiva vA, sA ca varaprasamA madirA puna: kIdRzI ? ityAha-'maMsalApesalA' mAMsalA-upacitarasA, pezalA-manojhA rama- NIyA varaprasannA prajJaptA, punaH kIdRzI ? ityAha-'IsiMbhoTavalaMviNI' IpadoSThAvambinI, Ida --kiJcit tadanantaraM paramAsyAdatayA jhaTityeva oSThe avalambate Asajati ityevaM zIlA ISadoSThAvalamvinI sati mukhamAdhuryakAriNI varaprasanneti bhAvaH, punaH kIdRzI ? ityAha-'Isi. vocchedaphaDaI' Ipad vyavacchedakaTukA-Ipat-kiJcit pAnavyavacchede sati tadanantaraM kaTukA -elAlavanAdidravyasamparkeNopalakSyamANatiktavIryA 'Isi taMvacchikaraNI'-Ipat tAmrAkSikaraNI-ipad-kizcit tAne akSiNI kriye te anayeti IpattAmrAkSikaraNI varaprasannA madirA, maireyaka aura kApizAyana nAmaka mayo ke rasa ke samAna, khajUrasAra ke rasa ke samAna drAkSAsAra se bane Asava ke rasa ke samAna, ikSurasa ko pakAkara usa se vanAe hue Asava ke rasa ke samAna, aSTapiSTaniSTitA (zAstra meM prasiddha ATha taraha ke piSToM dvArA taiyAra kI gaI vastu) ke rasa ke samAna, jambUphala kAlikA ke rasa ke samAna, jo uttama prasannA nAmaka madirA ke samAna ho, jo madirA rasa se yukta ho, ramaNIya ho, jo parama AsvAda vAlI hone ke kAraNa jhaTa-se hoThoM se lagA lI jAya arthAt jo mukhamAdhurya kAriNI ho, jo pIne ke pazcAt labaMga drAkSAsAranA banelA AsavanA rasanI samAna, zeraDInA rasane pakAvIne temAMthI banAvelA , AsavanA rasanI samAna, aSTapiSTa niSThitA (zAstromAM prasiddha ATha jAtinA piSThA " dvArA taiyAra karela vastu)nA rasanI samAna, jambaphala kAlikAnA rasanI samAna, je uttama prasanA nAmanI madirAnA samAna hoya, je madirA rasathI prayukta hoya, ramaNIya hAya, ja parama AsvAdavALI hovAnA kAraNe jahadI maDha maMDAya arthAt je mukha mAdhuryakAraNa hAya je pIdhA pachIthI laviMga vigerenA mizraNane lIdhe kAMI tIkhAzavALI jaNAya che
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhimo TIkA pada 17 sU0 18 raMsapariNAmanirUpaNam prAyaH sarvasyA eva madirAyAH sevane netraraktatvajananasvabhAvatvAt, punaH kIdRzI ityAha'ukkosa padapattA' utkarSamadaprAptA utkarpatIti utkarpaH sa cAsau madazceti utkarSamadasta prAptAutkarSamadaprAptA varaprasannAbhidhA madirA, etadeva varNAdibhiH prarUpayati-'vaNNeNaM upaveyA jAva phAseNaM' varNena upetA yAvat-prazasyena gandhena prazasyena sparzana upetA sA baraprasannA, punaH kIdRzI ityAha-AsAyaNijjA' AsvAdanIyA 'bIsAyaNijjA' visvAdanIyA-vizeSeNa svAdanIyA visvAdanIyA 'pINaNijjA' prINanIyA-prINayatIti prINanIyA vAhulakAt kartari anIyara pratyayaH tRptinanikA 'vihaNi jA' vRMdaNIyA bRhayatIti bRMhaNIyA vRddhikArikA 'dIvaNijjA'. dIpayatIti dIpanIyA 'dappaNijjA' darpagIyA-darpayatIti darpanIyA-darpajanikA 'madaNijjA' madayatIti madanIyA-madakArikA 'sav-diyagAyapalhAyaNijjA' sarvendriyagAtraprahalAdanIyA-sarvANi indriyANi sarva gAtraJca prahalAdayatIti sarvendriyagAtraprahalAdanIyAsarvendriyazarIraharSajanikA varaprasannA prajJaptA tasyA rasaiva vA padmalezyA prajJaptA asti / bhagavatA tathA pratipAdite sati gautamaH, pRcchati- bhaveyArUve ?' he bhadanta ! kiM bhavet padamalezyA AsvAdena etadarUpA-candraprabhAdirUpA ? bhagavAnAha-'goyamA !" he gautama ! 'No iNaDhe samaTe' nAyamarthaH samarthaH-noktAoM Adi ke mizraNa ke kAraNa kucha tIkhI-sI pratIta ho, jo AMkhoM ko tAmra varNa pAlI vanA de, prAyaH sabhI prakAra kI madirA AMkhoM ko tAmra varNa vanA detI hai, ataeva prasannA nAmaka madirA kI anya vizeSatA batAne ke lie kahA hai-utkamadyAptA arthAt utkRSTa mada ko prApta ho arthAt baDhiyA mAdaka ho, jo prazasta varNa, prazasta gaMdha aura prazasta sparza se yukta ho, tathA jo AsvAdana karane yogya ho, vizeSa rUpa se AsvAdana karane yogya ho, jo prIganIya arthAt tRpti kAraka ho, jo bRhanIya arthAt vRddhi kAraka ho, dIpana karane vAlI ho, darpajanaka ho. madajanaka ho, jo sabhI indriyoM ko aura gAtra ko vizeSa rUpa se AhalAda dene vAlI ho, usake rasa ke samAna padmalezyA kA rasa kahA gayA hai| . . __ gautamasvAmI-kyA padmalezyA candraprabhA jaisI hotI hai ? AMkhane lAlaraMganI banAvI de, prAyaH badhA prakAranI madirA AMkhene lAlaraMganI banAvI de che, tethI ja prasanA nAmanI madirAnI anya vizeSatA batAvavAne mATe kahyuM cheutkarSa mada prApta arthAta utkRSTa madane prApta thAya arthAt zreSTha mAdaka hoya, je prazastavarNa, graMzastagaMdha, ane prazasta parzathI yukta hoya, tathA je AsvAdana karavA gya heya, vizeSa rUpathI AsvAdana karavA gya haya, je prANanIya arthAt tRptikAraka hoya. je bRhanIya arthAt vRddhikAraka haya, dIpana karanArI hoya, darpajanaka hoya, madajanaka hoya, badhI Indriyone ane gAtrane vizeSarUpe AhUlAda devAvALI hoya tenA rasanA samAna padmazyAne rasa kahela che.
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayApanAne yuktyopapannaH atra kAraNamAha-'pamhalessA etto iTTatariyA ceva jAva maNAmayariyA ceva AsAeNaM paNNatA' padmale 3pA tAvat itaH-candraprabhAditaH iSTatarikA caiva-atizayena iSTA iSTatarA saiva iSTatarikA caitra, yAvat kAntatarikA caiva-atizayena kAntA kAntatarA saiva kAntatarikA caiva-atyantakamanIyA, priyatarikA caiva-atizayena priyA priyatarA saiva priyatarikAatyantapriyA, manojJatarikA cava-atizayena manojJA manojJavarA sA caiva manojJatarikA-atyantamanojJA, manAmatarikA caiva-manasA Amyate yA sA mana AmA atizayena mana AmA . manaAmatarA saiva manAyatarikA, AsvAdena padamalezyA prajJaptA, gautamaH pRcchati-'sukale. ssANaM bhaMte ! kerisiyA AssAeNaM paNNattA' he bhadanta ! 'zuklalezyA khalu kIdRzI AsvAdena prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'se jahAnAmae gulei vA tat-aya yathA nAma iti dRSTAnte vAkyAlaGkAre ca guDa iti vA-guDasya rasava vA zuklalezyA AsvAdena, prajJaptA iti sambandhaH, evamagre'pi, tathAha-'khaMDei vA' khaNDa miti vA-'khAMDa' iti bhASA prasidasya rasaiva vA, 'sakkarAi vA' zarkarA iti vA-'zakara' iti bhASA prasiddhasya rasaiva vA, 'macchaMDiyAi vA' matsyaNDI iti vA-matsyaNDikAyAH khaNDazarkarAyAH (rAva) iti bhASAprasiddhAyA rasaiva vA 'pappaDamodaei vA' parpaTamodaka iti vA-parpaTamodakasya laDDukavizeSasya rasaiva vA bhisakaMdaei vA' bhisakandaH, iti vA-bhisakandasya-miSTAnnavizeSasya rasaipa vA 'pupphuttarAi vA' puSpotarA iti vA-tamnAmnA prasiddhasya miSTAnnavizeSasya rasaiva vA 'paumuttarAi vA' padamottarA iti vA-payottarA nAmnA prasiddhasya miSTAnavizeSasya rasaiva vA 'AdasiyAi vA' AdaMzikA iti vA-Adazya dantAdinA bhujyate yA sA AdaMzikA-miSTAma vizeSaH tasyA rasaiva vA, 'siddhatthiyAi vA' - siddhAthikA iti vA-siddhaH-aryaH-prayojana ra bhagavAn-yaha artha samartha nahIM hai / pAlezyA isa se bhI adhika iSTa, adhika kAnta, adhika priya, adhika manojJa aura adhika manAma hotI hai| '' gautamasvAmI-he bhagavan ! zuklalezyA kA AsvAda kaisA kahA hai / __ bhagavAn-he gautama ! guDa ke rasa ke samAna, khAMDa ke rasa ke samAna, zakkara ke rasa ke samAna, dAnedAra zakkara ke samAna, parpaTa modaka nAmaka laDDDa ke samAna, bhisakanda nAmaka miSThAnna ke samAna, puSpottarA miSTanna ke samAna, - zrI gautamasvAmI prazna kare che-he bhagavan! zuM padumalezyA candraprabhA jevI hoya che ? - zrI bhagavA-A artha samartha nathI. padmazyA tenAthI paNa adhikaISTa, adhikAnta, adhikapriya, adhikamane, ane adhika manAma hoya che. / zrI gautamasvAmI-3 lagan / zusAzyAnI mAravAha yo cha ? , zrI bhagavAna-he gautama! geLanA rasanA samAna ' khAMDanA rasanA samAna sAkaranA sAmAna, paheladAra sAkaranArasanA samAna, papeTamAdaka nAmanA lADunA samAna, bhisakendra nAmanI miSTananA samAna, puttara miSTananA samAna, pattara, AdaMzika, siddhArtha
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 18 rasapariNAmanirUpaNam yasyAH sA siddhArthakA miSTAnnavizeparUpA tasyA rasaiva vA, 'AgAsaphAlitovanAI vA' AkAzasphAlidopamA iti vA-etannaHmnA prasiddhasya miSTAnnavizepasya rasaiva vA 'uvamAi vA' upamA iti vA-etannAmnA prasiddhamiSTAnnavizeSasya rasaiva vA 'aNovamAi vA' anu. pamA iti vA-etanAmnA prasiddhasya miSTAnna vizeSasya rasaiva vA, zuklezyA AsvAdena prajJaptA, bhagavatA guDAdinA zuklalezyAyA AsvAde pratipAdite sati gautamaH pRcchati-bhaveyArUve ?' ki zuklalezyA bhavet etadpA -guDAdirasopetA ? bhagavAnAha-'goyagA!' he gautama ! 'No iNadve samajhe' nAyamarthaH samartha:-noktAoM yuktyopapannaH tatra hetumAha-'sukkalessA eto iTTatariyA ceva piyatariyA ceva maNAmayariyA ceva AsAeNaM paNNattA' zuklalezyA ita:guDAdita:-guDAdhapekSayA iSTatarikA caiva-atizayena iSTA iSTatarA saiva iSTatarikA atyantAbhISTA ityarthaH, evaM priyatarikA caitra-atizayena priyA priyatarA saiva priyatarikA atyantapriyA ityarthaH, manaAmatarikA caitra-manasA Apyate manAMsi vA Apnoti yA sA mana AmA, atizayena mana AmA-mana AmatarA saiva mana AmatarikA atyantaM mano vAnchanIyA ityarthaH AsvAdena rasena prajJaptA-prarUpitA iti bhAvaH / / iti tRtIyaM rasadvAraM samAptam // 18 // . lezyAgandhavaktavyatA - mUlam-kai NaM bhaMte ! lessAo dunbhigaMdhAo paNNattAo? goyamA! tao leslAo dunsigaMdhAo paNNattAo, taM jahA-kaNhalelA nIlalessA kAulessA, kai NaM bhaMte ! lessAo submigaMdhAo paNNatAo? goyamA ! tao lessAo submigaMdhAo papaNattAo, taM jahA-teulessA padmottarA, AdaMzikA, siddhArthakA, AkAzAsphAlitopamA, upamA yA anupamA nAmaka miSTAnnoM ke rasa ke samAna zuklalezyA kA rasa kahA gayA hai| bhagavAna ne guDa Adi ke samAna zuklalezyA rasa kA pratipAdana kiyA, taba gautamasvAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! kyA zuklalezyA aisI hotI hai ? bhagavAn-he gautama! yaha artha samartha nahIM hai, kyoMki zuklalezyA isase bhI adhika priyatara evaM atyanta hI manojJa hotI hai / yaha tIsarA rasadAra samAptA AkAzAsphAlitepamA, upamA agara anupamAnAmaka miSTane nArasanI samAna, zukalezyAne rasa kahevAyela che. zrI bhagavAne gALa AdinA samAna zukalezyAne rasa pratipAdana karavAthI. zrI gautamasvAmI prazna kare chehe bhagavan! zuM zukalalezyA evI hoya che? zrI bhagavAna-he gautama! A artha samartha nathI, kemake zukalezyA tenAthI paNa adhikapriyatara temaja atyanta manesa heya che." A trIjuM rasadvara samApta thayuM
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 prathApanArale pamhalessA sukkalessA, evaM tao avisuddhAo, tao visuddhAo, tao appasatthAo, to pasatthAo, tao saMkiliTAo, tao asaMkiliTrAo, tao sItalukkhAo, tao nidhuNhAo, tao duggatigAmiyAo, tao sugatigAmiyAo ||suu0 19 // chAyA-kati khalu bhadanta ! lezyAH durabhigandhAH prajJaptAH ? gautaga ! tisrolezyA durabhigandhAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNalezyA, nIlale zyA kApotalezyA, kati khalu bhadanta ! lezyAH surabhigandhAH prajJaptAH ? gautama ! tisro lezyAH surabhigandhAH prajJaptA, tadyathA-tejolezyA, padmalezyA, zuklalezyA, evaM tisraH avizuddhAH, tisro vizuddhAH, tisro'prazastAH, gandhadvAra zabdArtha-(kai NaM bhaMte ! lessAo dunmigaMdhAo paNNattAo?) he bhagavan ! kitanI lezyAeM durgandha vAlI kahI gaI haiM ? (goyamA! tao lessAo dunbhigaMdhAo paNNattAo) he gautama ! tIna lezyAeM durgandha vAlI kahI gaI haiM (taM jahA-phaNhalessA nIlalesA, kAulessA) ve isa prakAra-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA ' (kaI NaM bhaMte ! lessAo sunbhigaMdhAo paNNattAo) he bhagavan ! kitanI lezyAeM sugaMdha vAlI kahI gaI haiM ? (goyamA! tao lessAo sunbhigaMdhAo paNNattAo) he gautama! tInalezyAeM sugaMdha vAlI kahI haiM (taM jahA-teulessA, pamhalessA, sukkalessA) ve isa prakAra-tejolezyA, padmalezyA, zuklalezyA (evaM) isI prakAra (tao avisuddhAo, tao visuddhAo) tIna avizuddha haiM tIna vizuddha haiM (tao appasatthAo, to pasatthAo) tIna aprazasta, tIna prazasta haiM (sao saMkilihAo, tao asaMkilihAo) tIna saMkliSTa, tIna . sandha-dAra Avttha-(phaiNaM bhaMte ! lessAo dunbhigaMdhAo paNNatAo ?) bhagavan ! dI zyAma dudhavAjI 4DI cha 1 (goyamA ! tao lessAo dunbhigaMdhAo paNNatAo) 8 gautama ! 19 sezyAgI duniyavANI 49mA cha (taM jahA-kaNhalessA, nIlalessA, kAulessA) tamA prakAre kRSNalezyA, nIlezyA ane kAtilezyA. ' (kaiNaM bhaMte ! lessAo sunbhigaMdhAo paNNattAmao 1) magavan! mI zyAma sugandhavAjI 49mA 1 (goyamA ! tao lessAo subbhigaMdhAo paNNattAo) 3 gautama sezyAma bhugavANI 4 (taM. jahA-teulessA, pamhalessA, sukkalessA) temA mA zata -tazyA , padmazyA mana zusavezyA.. (evaM) 2 prAre (tao avisuddhAo, tao visuddhAo) avizuddha cha bhane traya vizuddha (tao appasatyAo tao . pasatthAo) ra mata cha, traya praza2 cha (tI
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 prapodhinI TIkA pada 17 90 19 lezyAgandhanirUpaNam tisraH prazastAH, tisraH saMkakliSTAH, tisro 'saMkakliSTAH, tisraH zItakSAH, tisraH snigdhoSNAH, tisrodurgatigAmikAH, tisraH sugatigAmikAH / sU0 19 // ' TokA-itaH pUrvaM kRSNAdilezyA dravyANAM rasaH prarUpitaH, samprati teSAmeva gandhaM prarUpayitumAha-'kai NaM bhaMte ! leslAo dubbhigaMdhAmo paNNacAo ?' he bhadanta ! kati khalu lezyA durabhigandhAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA!' he gautama ! 'to lessAo dubbhigaMdhAbho paNNattAo?' tisro lezyA durabhigandhA:-durabhirgandho yAsAM tA durabhigandhAH prajJaptAH. 'taM jahA-kaNhalesamA, nIlalessA, kAulessA' tadyathA-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, etAsAM kRSNanIlapotalezyAnAM mRtamahipAdi kalevarebhyo'pi anantaguNadurabhigandhayuktatvAt, gautamaH pRcchati-'kaiNaM bhaMte ! lessAo subhigaMdhAo paNNattAo ?' he bhadanta ! kati khallu le zyAH surabhigandhA prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'to lessAo mubhigaMdhAo' paNNattAo' tisro lezyAH surabhigandhAH-surabhirgandho yAsa asaMkliSTa haiM (tao sItalukkhAo, to nidhuNhAo) tIna zIta-rUkSa haiM, tIna snigdha uSNa haiM (tao duggatigAmiyAo, tao sugatigAmiyAo) tIna durgati meM le jAne vAlI, tIna sugati meM le jAne vAlI haiM TIkArtha-isase pUrva kRSNa Adi lezyAoM ke rasa kA nirUpaNa kiyA gayA hai, aba unake gaMdha kI marUpaNA karate haiM gautamasvAmI prazna karate haiM-he bhagavan ! kitanI lezyAeM durgandha vAlI kahI gaI haiM ? bhagavAna-he gautama ! tIna lezyAeM durgandha vAlI kahI gaI haiM, ve isa prakAra haiM-kRSNalelyA, nIlalezyA kApotalezyA kyoMki ye kRSNa, aura kApotalezyAeM mRtaka mahiSa Adi ke kalecaroM se bhI-anantaguNA durgandha vAlI haiN| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! kitanI lezyAeM sugaMdha vAlI haiM ? saMkiliTrAo, tao asaMkiliMdAo) ra sasiTa cha, tra masiTa cha (tao sIta. 'lukkhAo, tao nigguNhAo) ra zIta-36 cha, ani GY cha (tao duggatigAmi'yAo, tao 'sugatigAmiyAo) pa hutimai as nArI, aya sugatimA sa nArI . , TIkAI--AnAthI pUrva kRSNa Adi lezyAonA rasanuM nirUpaNa karAyeluM che have tene gaMdhanI prarUpaNa kare che- zrI gautamasvAmI prazna kare che-he bhagavan! keTalI lezyAo durgadhavALI kahelI che? zrI bhagavAna -he gautama! traNa legyAo durgadhavALI kahelI che-te A prakAre chekRSNalezyA, nIlezyA, kApatalezyA, kemake A kRSNa nIla ane kApatalezyAo mRtaka * mahiSa AdinA kalevarethI paNa anantagaNa durgandhavALI che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! keTalI lezyAo sugandhavALI kahI che? " ,
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 tAH murabhigandhAH prajJaptAH, 'taM jahA-ulessA, pamhalessA, sukaleslA' tayadhA-tejo lezyA, padamalezyA, zuklalezyA ca etAsAM tejaH padmazuklalezyAnAM piNyamANa gandhavAsa surabhiprasUnAdibhyo'pi anantaguNaparamamurabhigandhaviziSTakhAt, tathAcoktam uttarAdhyayana. sya lezyAprakaraNe-'jaha gomaDassa-gaMdho NAgamaDassa va jahA amiDassa / etto u azaMtaguNo lessANaM appasatyANaM // 1 // jaha surabhikusumagaMdho gaMdhavAtANa pissamANANa / etto u aNaMtaguNo pasatyalessANa tiNhapi // 2 // yathA gomRtakasya gandho istimRtakasya vA yathA'hi. mRtakasya / ito'nantaguNa eva lezyAsAmaprazastAnAm // 1 // yathA surabhimumagandho gandhanAsAnAM piSyamANAnAm / ito'nantaguNa eva prazastAnAM lezyAnAM vimRNAmapi // 2 // iti caturtha gandhadvAraM samAptam / / . aba tAsAmeva kRSNAdilezyAnAM paJcama zuddhAzuddhatvadvAraprarUpaNArthapAha-evaM tao avimuddhAo to visuddhAo' evam-uktarItyA AdhAstisro lezyAH kRSNanIlakApotachezyArUpA bhagavAn-he gautama ! tIna lezyAeM sugaMdha vAlI hai, ve isa prakAra haiM tejo. lezyA, padmalezyA aura zuklalezyA / ye tInoM lezyAeM pIse jAte hue sugaMdha vAsa evaM sugaMdhita puSpoM se bhI anantaguNita utkRSTa sugaMdha bAlI hotI haiN| uttarAdhyayana sUtra meM lezyAprakaraNa meM kahA hai jaisI marI huI gAya, mare hue hAthI aura mare hue sarpa kI durgaMdha hotI hai, usase anantaguNI durgadha aprazasta lezyAoM kI hotI hai // 1 // tIna prazasta lezyAoM kI sugaMdha, sugaMdhita puSpoM evaM pIse 'jAte hue gaMdha vAsa sugaMdha se anantaguNita hotI hai // 2 // caudhA gaMdha dvAra samApta zuddhAzuddhatva dvAra isI prakAra Adi kI tIna lezyAeM-kRSNa, nIla aura kApota avizuddha hotI haiM, kyoMki ve aprazasta varNa, gaMdha, rasa aura sparza vAlI haiN| antima zrI bhagavana he gautama !traNa vezyAo sudhavALI che, te A prakAre che-tenelezyA padamalezyA ane zukalezyA. A traNe lezyAo daLAtI sugandhavAsa temaja sugaMdhita puSpothI paNa anantagaNa utkRSTa sugadhavALI hoya che. uttarAdhyayana sUtramAM lezyAdhyayana prakaraNamAM kahyuM che-jevI marelI gAya, bhale hAthI, ane marelA sanI durganDa heya che, tenAthI anantagaNuM durgadha aprazasta lezyAonI hoya che 1 , - - traNa prazasta lezyAonI sugandha, sugaMdhita puSpo temaja daLAtA gadhavAsanI suganythaa mana-dieI sAya che. // 2 // yo gandhadvAra samAsa , , zuddhAzuddhavAra e prakAre AdinI traNa vezyAo-kRSNa nIla ane kApita avizuddha hoya che kemake teo aprazastavarNa, gaMdha, rasa ane sparzavALI che, antima traNa lezyA te lezyA padma
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 19 lezyAgandha nirUpaNam 265 avizuddhA vaktavyAH, tAsAM kRSNAdilezyAnAmaprazastavarNagandharasopetatvAt kintu antimAstisrolezyA stejaH padma zuklalezyArUpA vizuddhA vaktavyAH, tAsAM tejolezyA padmalezyA zuklalezyAnAM prazastavarNagandharasa viziSTatvAt iti paJcamaM zuddhAzuddhatvadvAraM samAptam // atha tAsAmeva kRSNAdilezyAnAM SaSThaM prazastA prazastadvAraprarUpaNArthamAha-'tabha appasatthAo, tao pasatthAo' AdyAstisro lezyA aprazastAH prajJaptAH, tAsAmaprazastadravyatayAM aprazastAvyavasAyanimittatvAt, bhantimAstisro lezyAH prazastA: prajJaptAH, tAsAM prazastadravyatvena prazastAdhyavasAyanimittatvAt iti paSThaM prazastadvAraM samAptam || atha tAsAmeva kRSNAdizyAnAM saptamaM saMkliSTasaM kliSTAtvadvAraprarUpaNArthamAha - 'tao saMkiliTThAo tao asaMhears' AdhAstisrolezyAH saMkliSTAH prajJaptAH, tAsAM saMkliSTArta raudradhyAnAnugAmyadhyavasAyanimittatvAt, antimAstisro lezyAstu asaM kliSTAH prajJaptaH tAsAmasaMkliSTadharmadhyAnAnugAmyadhyavasAyanimittatvAt iti saptamaM saMkliSTadvAraM samAptam || tIna tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA vizuddha haiM, kyoMki unakA varNa, gaMdha, rasa aura sparza prazasta hotA hai / yaha pAMcavAM dvAra samApta huA / prazastAprazasta dvAra Adi kI tIna lezyAeM aprazasta haiM, kyoMki ve aprazasta dravyarUpa hone ke kAraNa aprazasta adhyavasAya kA nimitta hotI haiM / anta kI tIna lezyAeM prazasta haiM kyoMki ve prazastadravya rUpa hone se prazasta adhyavasAya kA kAraNa haiN| yaha prazastAprazasta dvAra samApta huA / saMkliSTA saMkliSTa dvAra Adi kI tIna lezyAeM saMkliSTa haiM, kyoMki ve saMklezamaya ArttadhyAna aura raudradhyAna ke yogya adhyavasAya ko utpanta karatI haiM / antima tIna lezyAeM asaMkliSTa haiM, kyoMki ve dharmadhyAna ke yogya adhyavasAya ko utpanna karatI haiM / yaha saMkliSTAsaMkliSTa dvAra samApta huA / leztA ane zukalezyA vizuddha che, kemake temanA va gaMdha, rasa ane sparzI prazasta hAya che. mA pAMcamuM dvAra samApta thayuM. prazastA prazastadvAra AdinI traNa sezyAo aprazasta che, kemake aprazasta dravyarUpa hAvAnA kAraNathI aprazasta adhyavasAyanu' nimitta mane che. antanI traNa lezmAe prazasta che, kemake te prazasta dravyarUpa hAvAthI prazasta adhyavasAyanuM kAraNu che. A prazastAprazastadvAra samApta thayuM. sa kilaSTAsa'lidvAra adinI traNa vezyAe sa'kilaSTa che, kemake teo saklezamaya A dhyAna ane raudradhyAnane ceAgya adhyavasAyane utpanna kare che. antima traNa lezyAe asa'kilaSTa che, kemake teo dhadhyAnane ceAgya adhyavasAyane utpanna kare che. A saMkilaSTA sa lidrAra samApta thayuM', pra0 34
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApamAsUtra , atha tAsAmeva kRSNAdilezyAnAmaSTamaM zItoSNasparzAdi prarUpaNAryamAda-'tao sIta. lukkhAo, tao nidhuNDAbho' AdyAstisra lezyAH zItarUkSA:-zItarUkSasparzayuktAH prazatAH, antimAstisro lezyAstu snigghopNAH-snigdhopNasparza viziSTAH prajJaptAH, yadyapi lezyAdravyANAM karkazAdayo'pi sparzAH vakSyagANarItyA santi tathApi AdhalezyAtrayasya zItarUkSasparzayo zcittasvAsthyotpAdane, antimalezyAtrayasya snigdhoSNasparzayozca paramasantoSa janane sAdhakatamatvAt tayoreva pRthak pRthak sAkSAt kathanaM kRtam, tathAyoktaM lezyAdhyayane'jaha karavayassa phAso gojimAeva sAgapattANaM / ettoci aNaMta guNo lessANaM appasatyA ||1||jh burassa va phAso navaNIyassa va sirIsakusumANaM / etto vi aNaMtaguNo pasatya chessANa sivhaMpi" // 2 // iti, yathA krakacasya spoM gojivAyA vA sAgapatrANAm / ito'nantaguNo sparzAdiprapaNA ___ aba kRSNa Adi lezyAoM ke zItasparza, uSNasparza Adi kI parUpaNA kI jAtI hai prAraMbha kI tIna arthAt kRSNa, nIla aura kApotalezyA zIta aura rUkSa sparza vAlI kahI gaI haiM aura anta kI tIna arthAta tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA snigdha aura uSNa sparza vAlI phahI gaI haiN| yadyapi leNyAdravyoM ke karkaza Adi sparza Age kahe anusAra haiM, phira bhI pahale kI tIna lezyAoM ke zIta aura rUkSa sparza citta meM asvasthatA utpanna karane ke kAraNa haiM aura anta kI tIna lezyAoM ke snigdha aura uSNa sparza parama santoSa utpanna karane ke sAdhana hote haiM, ataeva yahAM unhIMkA sAkSAt kathana kiyA gayA hai| lezyAdhyayana meM kahA hai jaise karavata kA sparza karkaza hotA hai, athavA gAya kI jihavA kA yA zAgapatroM kA sparza karkaza hotA hai, usase bhI anantaguNA adhika karkaza sparza aprazasta lezyAoM kA hotA hai // 1 // jaise dUra 25 535 / have kRSNa Adi lezyAonA zItasparza, uSNasparza, AdinI prarUpaNa karAya cheprAraMbhanI traNa arthAt kRSNa, nIla ane kApatalezyA zIta ane rakSAvALI kahetI che ane antanI traNa arthAta tejalezyA, pamalezyA zukalalezyA sinagdha ane uNuparza inii 4sI che.. - yadyapi lezyA dravyanA karkaza Adi sparza AgaLa kahyA pramANe che, te papahelAnI traNa vezyAonA zIta ane rUkSasparza cittamAM avasthatA utpanna karavAnuM kAraNa che ane attanI traNa lezyAonA sinagdha ane uNa sparza parama santoSa utpanna karavAnuM sAdhana bane che, tethI ja ahIM temanuM sAkSAt kathana karAeluM che. ( zyAdhyayanamAM kahyuM che jema karavatano sparza karkaza hoya che, athavA gAme jihuvAne agara sAgapane sparza karkaza hoya che, tenAthI paNa anantagaNe adhika
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 17 sU0 20 lezyApariNAmanirUpaNam 264 lezyAnAmaprazastAnAm // 1 // yathA dUrasya vA sparzI navanItasya vA zirIpakulumAnAm / ito'pyanantaguNaH prazasta lezyAnAM tisRNAmapi // 2 // iti // ___aya kRSNAdilezyAdravyANAM navayaM gatidvAraM prarUpayitupAha-'tamo duggatigAmiyAo to sugatigAmiyAo' AdyAstisro lezyA durgatigAminya:-durgatiM gamayantItyevaMzIlA: durgatigAminyaH, prajJaptAH, tAsAM saMkkiSTAdhyavasAyanimittatvAt, antimAstisro lezyAstu mugatigAminyaH-sugatiM gamayantItyevaM zIlAH sugatigAminyaH prajJaptAH, tAsAM prazasvAdhyavasAyanimittastrAm // navamaM gatidvAraM samAptam // sU0 19 // // lezyApariNAmadvAravaktavyatA // ___ mUlam kaNhalessA NaM bhaMte ! kaivihaM pariNAmaM pariNamai ? goyamA! tivihaM vA navavihaM vA sattAvIsavihaM vA ekkAsItivihaM vA beteyAlIsayavihaM vA bahuyaM vA bahuvihaM vA pariNAmaM pariNamai, evaM jAva sukkalessA, kaNhalessA NaM bhaMte ! katipadesiyA paNNatA ? goyamA! aNaMta. paesiyA paNNatA, evaM jAka sukalelA, kaNhalessA NaM bhaMte ! kaipae. sogADhA paNNatA ? goyamA ! asaMkhejapaesogADhA paNNattA, evaM jAva sukkalessA, kaNhalessA NaM bhaMte ! kevaiyAo vaggaNAo paNNattAo? goyamA ! aNaMtAo vaggaNAo, evaM jAva sukkalessAe ||suu0 20 // nAmaka vanaspati kA navanIta (makkhana) kA aura zirISa ke kusumoM kA sparza hotA hai, usase bhI anantaguNA tInoM prazasta lezyAoM kA sparza hotA hai,||2|| gatidvAra __ prAraMbha kI tIna lezyAeM durgati meM le jAne vAlI haiM, kyoMki ve saMkliSTa adhyavasAya kA kAraNa haiN| antima tIna lezyAeM sadgati meM le jAne vAlI hai kyoMki ve prazasta adhyavasAya kA kAraNa haiM / gatihAra smaapt| karkaza sparza aprazasta lezyAono hoya che. jenA jema bUra nAmanI vanaspatine, navanIta (mAkhaNa) zirISanA pune sparza hoya che tenAthI paNa anaMtagaNe traNe prazasta lezyAone sparza hoya che. re* 'tidvAra prAraMbhanI traNa lezyAo durgatimAM laI javAvALI che, kemake teo saMkilarTa adhyavasAyanuM kAraNa che. atima traNa vezyAo satimAM laI janArI che, kemake teo / prazasta asAyanu ra che. gatidvAra samApta
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aaryare raTa } chAyA - kRSNalezyA khalu bhadanta ! katividha pariNAmaM pariNamati ? gautama ! trividhaM vA navavidhaM vA saptaviMzatividhaM vA ekAzItividhaM vA tricalAriMzadadhikadvizatavidhaM vA bahukaM vA bahuvidhaM vA pariNAmaM pariNamati, evaM yAvat zuklalezyA, kRSNalezyA khalu bhadanta ! kati pradezikA prajJaptA ? gautama ! anantapradezikA prajJaptA, evaM yAvat zuklalezyA, kRSNalezyA khala bhadanta ! kati pradezAvagADhA prajJa'tA ? gautama ! asaMkhyeyapradezAvagADhA prajJaptA, evaM lezyApariNAma dvAra (kaNhalessA NaM bhaMte! kahavihaM pariNAmaM pariNamai ? ) he bhagavan ! kRSNakitane prakAra ke pariNAma meM pariNata hotI hai ? (goyamA tivihaM vA navavihaM vA, sattAvIsavihaM vA, ekkAsItivihaM vA, veteyAlIsayavihaM vA, bahuyaM yA, bahuvihaM vA pariNAmaM pariNamaha) he gautama ! tIna prakAra ke, nau prakAra ke, sattAIsa prakAra ke ikyAsI prakAra ke, tayAlIsa prakAra ke, bahuta se athavA bahuta prakAra ke pariNAma meM pariNata hotI hai ( evaM jAva sukkalessA) isI prakAra zuklalezyA taka samajha leveM / (kaNhalessA NaM bhaMte! katipaesiyA paNNattA ?) he bhagavan ! kRSNalezyA kitane pradezoM vAlI kahI hai ? (goyamA ! aNatapaesiyA paNNattA) he gautama! ananta pradezI kahI hai ( evaM jAva sukkalessA ) isI prakAra yAvat zuklaleiyA (kaNhalessA NaM bhaMte! kaipaesogADhA paNNattA ?) he bhagavan ! kRSNalezyA kitane AkAza pradezoM meM avagADha hai ? (goyamA ! asaMkhejjapa eso gADhA) he gautama! asaMkhyAta pradezoM meM avagADha (paNNattA) kahI hai evaM jAva suklalessA) isI prakAra yAvat zuklalelyA ( kaNhalessAe NaM bhaMte ! kevaiyAo vaggaNAo lezyA pariNAma dvAra (kaNhalessANaM bho ! kaivihaM pariNAmaM pariNamai 1) bhagavan ! 1/2SNulezyA DeTA prakAranA parivAbhamAM parivRta thAya che ? ( goyamA tivihaM vA navavihaM vA sattAvIsavihaM vA, ekkAsIti - " vihaM vA, beteyAlisyavihaM vA bahuyaM vA, bahuvihaM vA pariNAmaM pariNamai) he gautama! prabhAranA, nau prakAranA sattAvIsa prakAranA, ekAsI prakAranA, seA tetAlIya prakAranAM ghaNA athavA ghaNA prahAranA paribhrAbhabhAM parizruta thAya che (evaM jAva sukkalessA) ko aAre zubhsabezyA sudhI (kaNDlessANaM bhaMte ! kaipaesiyA paNNattA) lagana / ISTyusezyA DeTA pradezI bAjI che? (goyamA ! anaMtaesiyA paNNattA) gautama | anan pradezI uhI che ( evaM jAva sukalessA) me N ahAre yAvat zubhsalezyA sudhI sabhanavu. LT (kaNhalessANaM bhaMte / kaipaesogoDhA paNNattA 1) lagavan ! SNubezyA usA, bhASAza pradezobhAM bhavagADha che ? (goyamA ' asaMkhejjaparasogADhA) gautama ! asaNyAta pradezobhAM vyavasADha (paNNatA) 46ii che (evaM jAva sukalessA) se prAre yAvat zusozyAM paryaMta sabhanavuH
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramayabodhino TIkA pada 17 sU0 20 lezyApariNAmanirUpaNam yAvat zuklalezyA, kRSNa lezyAyAH khalu bhadanta ! kiyatyo vargaNAH prajJaptAH ? gautama ! anantA vargaNAH, evaM yAvat zuklalezyAyAH // sU0 20 // TIkA-itaH pUrva kRSNAdilezyAdravyANAM gandhAdikaM prarUpitam, atha teSAmeva dazama pariNAmadvAraM prarUpayitumAha-'kaNhalessANaM bhaMte ! kaivihaM pariNAmaM pariNamai ?' he bhadanta ! kRSNalezyA khalu katividhaM-kiyatprakArakaM pariNAmaM tRtIyArthe dvitIyAvidhAnAt katividhena pariNAme netyarthaH pariNamati ? bhagavAnAi-'goyamA !' he gautama ! 'tivihaM vA navavihaM vA sattAvIsavihaM vA ekAsItivihaM vA beteyAlIsayavihaM vA bahuyaM vA bahuvihaM vA pariNAma parigamai' trividhaM vA-trividhena vA 'navavidhaM vA-navavidhena vA, saptaviMzatividhaM vA-saptaviMzatividhena vA, ekAzItividhaM vA-ekAzItividhena vA, tricatvAriMzadadhikadvizatavidhaM vAtrayazcatvAriMzadadhikazatadvaya vidhena vA bahukaM vA-bahukena vA, bahuvidhaM vA-bahuvidhena vA, pariNAma-pariNAmena pariNamati, tatra jaghanya madhyamotkRSTabhedena trividhatvam, prayANApi jaghanyA. paNNattAo?) he bhagavan ! kRSNalezyA kI kitanI vargaNAeM kahI haiM ? (goyamA ! aNaMtAo vaggaNAo) he gautama ! ananta vargaNAeM (evaM jAva sukalessAe) isI prakAra yAvat zuklalezyA kii| . TIkArtha-isase pUrva kRSNa Adi lezyAoM ke dravyoM ke gaMdha Adi kA nirUpaMNa kiyA gayA hai, aba unake dasaveM pariNAma dvAra kI prarUpaNA kI jAtI hai gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalezyA kitane prakAra ke pariNAma se pariNata hotI hai ? arthAt kRSNalezyA kA pariNAma kitane prakAra kA hai ? bhagavAn-he gautama! kRSNalezyA tIna prakAra ke, nau prakAra ke, sattAIsa prakAra ke ikkAsI prakAra ke, do sau tayAlIsa prakAra ke, bahuta-se aura bahuta prakAra pariNAma se pariNata hotI hai| kRSNalezyA kA jaghanya, madhyama aura utkRSTa ke bheda se tIna prakAra kA pariNamana hai| ina tInoM meM se pratyeka ke jaghanya, .. (kaNhalesANaM bhaMte / kebaiyAo vagaNAo paNNattAo ?) bhagavan ! vezyAnI heTasI me 4hI cha ? (goyamA ! aNatAo vaggaNAo) gautama ! nird anaa (evaM jAva sukalessAe) me 54Are yAvat zusavezyAnI yo sama0pI. TIkArtha -AnAthI pUrve kRNalezyAonA dravyonA gaMdha AdinuM nirUpaNa karAeluM che, have temanA dazamA pariNAma dvAranI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-bhagavad ! kRSNalezyA keTalA prakAranA pariNAmathI pariNata thAya che arthAt kRSNalezyAnuM pariNAma keTalA prakAranuM che? zrIbhagavAna gautama ! kuNulezyA traNa prakAranA, nava prakAranA, sattAvIsa prakAranA, ekyAsI prakAranA, base teMtAlIsa prakAranA, ghaNu badhA ane ghaNuM prakAranA pariNAmathI pari. gRta thAya che. kRSNavezyAnuM jaghanya, madhyama ane utkRSTanA bhede karI traNa prakAranuM pari
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 prasApanAsUtra - dInAM svasthAnatAratamyaprarUpaNe pratyekaM jaghanyAditrikeNa guNanAta navavidhatvam, tathA paunaH punyena triguNanayA saptaviMzatividhatvam ekAzItividhatvaM trayazcatvAriMzadadhikazatadvaya. vidhatvaM bahutvaM bahuvidhatvaJca pariNAgalyAvaseyam, 'evaM jAya sukkalessA' evam-kRSNalezyoktarItyA yAvat nIlaLezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA zuklalezyA api trividhena vA navavidhena vA saptaviMzatividhena ekAzI tividhena trayazcatvAriMzadadhikazatadvaya vidhena vA bahukena vA bahuvidhena vA pariNAmena pariNamati, // ___ atha lezyAyA ekAdaza pradezadvAravaktavyatAM prarUpayitumAha-'kaNhalessA NaM bhaMte ! kA paetiyA paNNatA ?' he bhadanta ! kRSNalezyA khalu katipradezikA prajJaptA ? bhagavAnAra'goyamA !' he gautama ! 'aNaMta paesiyA paNNattA' anantapradezikA:-anantAnantasaMkhyAmadhyama aura utkRSTa bheda karane se isakA pariNamana nau prakAra kI hotI hai| ina nau bhedoM meM se punaH pratyeka ke tIna-tIna bheda karane para sattAIsa bheda ho jAte haiM / sattAIsa bhedoM ko phira vahI jaghanya, madhyama aura utkRSTa bheda karane para ikyAsI pariNAma ke bheda hote haiN| unake punaH tIna bheda karane se do sau tayAlIsa bheda hote haiM / isa prakAra uttarottara bheda-prabheda kiye jAeM to bahuta aura bahuta prakAra ke pariNamana kRSNalezyA ke hote haiN| jaise kRSNalezyAke pariNAma bheda kahe haiM, vaise hI nIla, kApota, teja, padama aura zuklalezyA ke pariNAma bhI samajhalene caahie| pradezadvAra aba lezyA ke pradezoM kI vaktavyatA prAraMbha kI jAtI haigautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalezyA ke pradeza kitane kahe haiM ? bhagavAn-he gautama ! kRSNalezyA ananta pradezikA kahI hai / arthAt kRSNalezyA ke yogya paramANu anantAnanta saMkhyA vAle haiN| isI prakAra nIlalezyA mana che. e traNemAMthI pratyekanA jaghanya, madhyama ane utkRSTa bheda karavAthI tenuM pariNamana nava prakAranuM thAya che, A navadezamAMthI punaH pratyekanA traNa-traNa bheda karavAthI sattAvasa bheda thaI jAya che. sattAvIsa bhedane pharI teja jaghanya, madhyama ane utkRSTa bheda karavAthI ekAsI pariNAmanA bheda thAya che. temanA pAchA traNa bheda karavAthI base tetAlIsa bheda thAya che. e prakAre uttarottara bheda prabheda karAyate ghaNe ane ghaNA prakAranA pariNamana kRSNalezyAnA hoya che. jevA kRSNalezyAnA pariNAma bheda kahyA che, tevA ja nIla, kApita, teja, padma ane zukalezyAnA pariNAma paNa samajavAM joIe, pradeza dvAra have lezyAnA pradezanI vaktavyatA prAraMbha karAya che. - gautamasvAmI-he bhagavAna kRSNalezyAnA pradeze keTalA kahyA che? bhagavAna tene uttara ApatAM kahe che ke he gItama! kRSNalezyA anaMta pradezAtmikA kahela che. arthAta kuNuyAne
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 17 sU0 20 lezyApariNAmanirUpaNam 271 yuktAH pradezAH kRSNalezyA yogyAH paramANako yasyAH kRSNalezyAyAH kRSNalezyA dravya saMghasya sA anantapradezikA, anyathA-anantapradezavyatirekeNa skandhasya jIgrahaNayogyatAyA evAbhAvAt kRSNalezyA prajJaptA 'evaM jAva mukkalessA evaM-kRSNalezyoktarItyA yAvat-nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padamalezyA zuklalezyA cApi anantapradezikA prajJaptA, // . atha dvAdazAvagAhanAdvAravaktavyatAM prarUpayitumAha kaNha lessA NaM bhaMte ! kahapaesogADhA paNNattA ?' he bhadanta ! kRSNalezyA khalu katipradezAvagADhA prajJaptA ? bhagavAnAi'goyamA " he gautama ! 'asaMkhejapaesogADhA paNNattA' asaMkhyeyapradezAvagADhA kRSNalezyA prajJaptA, evaM 'jAtra mukkalestrA' evaM-kRSNalezyoktarItyA yAvat-nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA zukralezyA cApi asaMkhyeyapradezAvagADhA prajJaptA, atra pradezapadena kSetrapradezA avagantavyAH, teSvevAvagAhasya prasiddhatvAt teca kSetrapradezAH anantAnAmapi vargaNAnAmAzrayabhUtA asaMkhyeyA evAiseyAH, sakalasyApi lokasya pradezAnAmasaMkhyeyatvAt, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA ke pradeza bhI anantAnanta samajha lene caahie| __ avagAhanAdvAra aba avagAhanAdvAra kI prarUpaNA kI jAtI hai gautamasvAmI-he bhagavAn ! kRSNalezyA AkAza ke kitane pradezoM meM apagAhana kie hue hai ? bhagavAn-he gautama ! kRSNalezyA asaMkhyAta AkAzapradezoM meM avagADha hai| isI prakAra nIlalezyA kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA bhI asaMkhyAta pradezoM meM avagADha hai, aisA samajhanA caahie| yahAM pradeza kA artha AkAza ke pradeza samajhanA cAhie, kyoMki avagAhana AkAza ke pradezoM meM hI hotA hai, yaha prasiddha hai| yadyapi eka-eka lezyA kI vargaNAeM ananta ananta haiM, tathApi una saba kA avagAha asaMkhyAta pradezoM meM hI hojA gya paramANu anaMtAnaMta saMkhyAvALA che. e ja pramANe nIlalezyA, kapilezyA, tejalezyA, padmazyA ane zukalezyAnA pradezo paNa anaMtAnaMta samajI levA joIe. have avagAhanA dvAranI prarUpaNa karAya che, ' zrI gautamasvAmI-bhagavana! kRSNalezyAe AkAzanA keTalA pradezomAM avagAhana kare che? zrI bhagavAna gautama ! kuNulezyA asaMkhyAta AkAza pradezamAM avagADha che. eja prakAre nIlezyA, kApatalezyA, telezyA, palezyA ane zukalezyA paNa asaMkhyAta pradezamAM AvagaDha che, ema samajavuM joIe. ahIM pradezane artha AkAzane pradeza samajavuM joIe, kemake avagAhana AkAzanA pradezamAM ja thAya che, evAta prasiddha che, yadyapi eka eka vezyAnI vargaNAo ananta ananta che, chatAM paNa te badhAne avagAha
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre athatrayodazAvagAhanAdvAravaktavyatAM prarUpayitumAha- kaNDalessAe NaM bhaMte! kevaiyAo vaggaNAo paNNattAo ?' he bhadanta ! kRSNalezyAyAH khalu kiyatyau vargaNAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'gom|' he gauta! 'tAo vaggaNAo' anantA vargaNAH kRSNalezyA, prajJaptAH, tatra vargaNApadena - audArikAdizarIra prAyogyaparamANuvargaNAt kRSNalezyAyogya dravyaparamANuvargaNA gRhyante tAva varNAdibhedena sajAtIyAnAmeva sadbhAvAt anantA avaseyAH, 'evaM jAva kalessAe ' evam - kRSNalezyAyA ivoktarItyA yAvat nIlalezyAyAH kApotalezyAyA stejolezyAyAH padmalezyAyAH zuklalezyAyAzvApi anantA vargaNAH prajJaptAH // jayodazaM dvAraM samAptam // sU0 20 // 272 lezyAsthAnadvAravaktavyatA mUlam - kevaiyA NaM bhaMte ! kaNhalessA NaM ThANA paNNattA ? goyamA ! asaMkhejA kaNhalessANaM ThANA paNNattA, evaM jAva sukalessA, eesi NaM bhaMte! kaNhalessA ThANANaM jAva sukkalessA ThANANa ya jahannagANaM vvaTTayAe paesa yA davvaTupaesaTTayAe kayare kayarehiMto appA vA tA hai, kyoMki sampUrNa loka ke bhI asaMkhyAta hI pradeza haiM / vargaNAdvAra gautamasvAmI - he bhagavan ! kRSNalezyA kI vargaNAeM kitanI kahI gaI haiM ? bhagavAn he gautama! kRSNalezyA kI vargaNAeM ananta kahI haiM / audArika zarIra Adi ke yogya paramANuoM ke samUha ke samAna kRSNalezyA ke yogya paramANuoM kA samUha kRSNalezyA kI vargaNA kahalAtI hai / ve vargaNAeM varNAdi ke bheda se ananta hotI haiM / kRSNalezyA kI vargaNAoM ke samAna nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA kI bhI vargaNAeM samajhanI cAhie aura ve pratyeka ananta ananta haiM / vargaNAdvAra samApta | asa`khyAta pradezeAmAM ja thayA kare che, kemake sampUrNa leAkanA paNa asa khyAta ja pradeza che. vaNA dvAra zrI gautamasvAmI-bhagavan! kRSNalezyAnI vaNAe keTalI kahelI che ? zrI bhagavAn--gautama ! kRSNavaizyAnI vaNAe ananta karyAM che. audArika zarIra AdinA cegya paramANuonA samUhanA samAna kRSNalezyAne cegya paramANuonA samUha kRSNalezyAnI vaNA kahevAya che. te vargaNAe varNAdinA bhedathI ananta hAya che. kRSNalezyAnI vargAe samAna nIlalezyA kApAtalezyA tejalezyA padmalezyA ane zukalalezyAnI paNa vaNAe samajavI joie ane te pratyeka ananta ananta che. vargAkAra samApta.
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 21 lezyAsthAnanirUpaNam 273 bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA jahannagA kAulessA ThANA davvaTTayAe, jahannagA nIlalessA ThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA, jahannagA kaNhalessA ThANA davvaTTayAe asaMkhejaguNA, jahana teulessA ThANA davvaTTyAe asaMkhejaguNA, jahannagA pahalessA ThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA, jahannagA sukkalessA ThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA, savvatthovA jahannagA kAulessA ThANA paesaTUyAe, jahannagA nIlalessA ThANA paesaTryAe asaMkhejaguNA, jahaNNagA kaNhalessA ThANA paTTayAe asaMkhejaguNA, jahannagA teulessA ThANA pasaTTayAe asaMkhejjaguNA, jahannagA pamhalessA ThANA paesaTuyAe asaMkhejjaguNA, jahannagA sukkalessA ThANA parasaTTayAe asaMkhejaguNA, oggyAe sambatvA jahannagA kAulessA ThANA davvaTTayAe jahannagA nIlalessA ThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA, evaM kaNhalessA ThANA teulessA ThANA pamhalessA ThANA jahannagA sukkalessA ThANA dubvaTTayAe asaMkhejjaguNA, jahannaehiMto sukkalessA ThANehiMto davvaTTaehiMto jahanna kAuleslA ThANA parasaTTayAe asaMkhejaguNA jahannayA nIlalessA ThANA esTyAe asaMkhejaguNA, evaM jAva sukkalessA ThANA, eesi NaM kaNhalessA ThANANaM jAva sukkalessA ThANANa ya ukkomagANaM davvaTTayAe paesaTuyAe davvaTTapaesa yAe kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA ukkosagA kAulessA ThANA davvaTTayAe ukkosagA nIlalessA ThANA davvaTTayAe asaMkhejaguNA, evaM jaheba jahannagA taheba ukkosagA vi, navaraM ukkosatti abhilAze, eesi NaM bhaMte! kaNhalessa ThANANaM jAva sukalessa ThANANa ya jahaNaNa ukkosagANaM davvaTTayAe paesaTuyAe daTupaesa yAe kare 'karerhito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA jahannagA kAulessA ThANA davvaTTayAe jahannayA nIlalessA ThANA davvaTTayAe asaMkhejaguNA, evaM kiNhate uparahalessa ThANA jahaNNayA * pra0 35
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 . pramApanAstre sukkalessa ThANA davaTTayAe asaMkhejjaguNA jahannaehiMto sukkalessaThANe hiMto davvaTTayAe ukkosA kAulessaThANA davaTTayAe asaMkhejjaguNA, ukosA nIlaleslA ThANA dabaTuyAe asaMkhejjaguNA, evaM kaNhateupamhaukolA sukkaleslA ThANA davaTTayAe asaMkhejaguNA, paesaTuyAe savvasthovA jahannagA kAulessa ThANA paesaThThayAe jahannagA nIlalessa ThANA paesaTTayAe asaMkhejaguNA, evaM jaheva dubaTTayAe taheva paesaTuyAe vi bhANiyavvaM, navaraM paesaTTayAe ti abhilAvaviseso, davaTupaesaTTayAe savvatthovA jahannagA kAulessa ThANA davvaTTayAe jahannagA nIlalessa ThANA davaTayAe asaMkhejjaguNA, evaM kaNhateupamhalessa ThANA jahaSNayA sukalessA ThANA davvaTThayAe asaMkhejaguNA, jahannaehito sukkalessA ThANehito dabaTThayAe ukkosA kAulessA ThANA davaTThayAe asaMkhejaguNA, ukkolA nIlalessA ThANA davvaTThayAe asaMkhajaguNA, evaM kaNhateupamhalessA ThANehito ukkosagA sukalessa ThANA-davvaTThayAe asaMkhe jAgA ukosahiMto sukalessaThANehito davaTThayAe jahannagA kAulessa ThANA paemaTTayAe aNaMtaguNA, jahannagA nIlalessa ThANA-paesaTThayAe asaMkhejaguNA, evaM kaNhateupamhalessAThANehito jahannagA sukka leslA ThANA asaMkhejaguNA, jahannaehito sukkalessAThANehito paesaTThayAe ukosae kAuleslA ThANA paesaTThayAe asaMkhejjaguNA ukkosayA nIlalesta ThANA paesaTTayAe asaMkhejaguNA, evaM kaNhateupamhalessA ThANehito ukosayA sukalessA TharaNA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA, paNNavaNAe bhagAIe lessApayassa cautthao uddesao samatto / sU0 21 // ___ chAyA-kiyanti khalu bhadanta ! kRSNalezyAnAM sthAnAni prajJaptAni ? gautama ! asaMkhyeyAni kRSNalezyAnAM sthAnAni prajJaptAni, evaM yAvat zuklalezyAnAm, eteSAM khalu bhadanta ! lezyAsthAnadvAra / zabdArtha-(kevaDyA NaM bhaMte ! kaNhalessANaM ThANA paNNattA ?) he bhagavan ! lezvAsthAna dvAra , zArtha -(kevaiyA bhaMte kaNhalerasANaM ThANA papNatA ?) lagavan gulezyAnA kSa)
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 21 lezyAsthAnanirUpaNa 275 kRSNa ThezyAsthAnAnAM yAvat zuklalezyAsthAnAnAM ca jaghanyAnAM dravyArthatayA pradezArthatayA dravyArthapadezArthatayA katarANi katarebhyo'lpAni vA bahukAni vA tulyAni vA vizeSAdhikAni vA ? gautama ! sarvastokAni jaghanyAni kApotalezyAsthAnAni dravyArthatayA, jaghanyAni nIlalezyAsthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, jaghanyAni kRSNalezyAsthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, jaghanyAni tejolezyAsthAnAni dravyAthetayA asaMkhyeyaguNAni, jaghanyAni padmalezyA sthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, jaghanyAni zuklalezyAsthAnAni kRSNalezyA ke kitane sthAna kahe haiM ? (goyamA ! asaMkhejA kaNha lessANaM ThANA paNNattA) he gautama ! kRSNalezyA ke asaMkhyAta sthAna kahe haiM (evaM jAca sukkalessA) isa prakAra yAvatU zuklalezyA ke (eesi NaM bhaMte ! kaNhalessAThANANaM jApa sukkalessAThANANa ya jahannagANaM) he bhagavan ! ina kRSNalezyA yAvat zuklalezyA ke jaghanya sthAnoM meM (davaTTayAe paesaTTayAe vaThThapaesaTTayoe) dravya kI apekSA se, pradezoM kI apekSA se aura dravya pradezoM kI apekSA se (kayare kayarehito) kauna kisale (appA vA, yahayA vA, tullA vA, visesAhiyA vA ?) alpa, mahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyamA! savvatthovA jahannagA kAulessAThANA dagvaTThayAe) he gautama ! saba se kama jaghanya kApotalezyA ke sthAna haiM dravya kI apekSA se (jahannagA nIlalessAThANA vaTThayAe asaMkhejaguNA). nIlalezyA ke jaghanya sthAna dravya kI apekSA se asaMkhyAta guNA haiN| (jahannagA kaNhalessAThANA davvayAe asaMkhejaguNA) javanya kRSNalezyA ke sthAna dravya kI apekSA se asaMkhyAtaguNA haiM (jahannateulessAThANA caTTayAe asaMkhajjaguNA) jaghanya tejolezyA ke sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAtaguNA hai (jahannagA pamha. sthAna kahyAM che? (goyamA ! asaMkhejjA kaNhalesANaM ThANA paNNattA) gautama vezyAna madhyAta sthAna Bai che (evaM jApa sukkalessA) me re yAvat zuzyAnA sthAna samanvai. - (eesiNaM bhave ! kaNhalesAThANANaM nAva sukalesAThANANa ya jahannagANaM) bhagavana! mA vezyA yAvat shu2|| 4dhanya sthAnamA (davvaTThayAe paesaTTayAe davvaTupaesaTTayAe) dravyanI apekSAthI prazAnI apekSAthI mana dravya-prazAnI apekSAthI (phayare kayarehito). Rig nAthI (appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA) 5, madhi4,. tusya athavA (pAdhi che(goyamA / savvatthovA jahannagA kAulessA ThANA vvayAe) gautama / thA. thomaach| dhanya pAtozyAnA sthAna cha dravyanI apekSAthI (jahannagA nIlalessA ThANA davaTThayAe asaMkhejjaguNA) naledzyAnA dhanya sthAna dravyAnI apekSA asabhyAtA che (jahannagA kaNhalessA ThANA baTTayAe asaMkhenaguNA) dhanya vezyAnA sthAna.. FoyanI mapekSA madhyAta // che (jahannagA veulessA ThANA davvaTThayAe asaMkhejjaguNA)
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 prazApanAsUtre dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, sarvastokAni jaghanyAni kApotalezyAsthAnAni pradezAryatayA, jaghanyAni nIlalezyAsthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni, jaghanyAni kRSNalezyAsthAnAni pradezArthatyA asaMkhyeyaguNAni, jaghanyAni tejolezyAsthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni, jaghanyAni padmalezyAsthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni, japanyAni zuklalezyA sthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni, dravyArthapradezAryatayA sarvastokAni jaghanyAni kApotalezyAsthAnAni draNatayA, jaghanyAni nIlalezyAsthAnAni dravyArthalessAThANA davaTTayAe asaMkhejaguNA) padmalezyA ke jaghanya sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAtaguNA hai (jahannagA sukalesAThANA davaTTayAe asaMkhenaguNA) jaghanya zuklalezyA ke sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAtaguNA kahA hai (savvatthovA jahaNNagA kAulessAThANA paeehapAe) sabase kama kApotalezyA ke jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA se (jahannagA nIlalesmAThANA paesaDyAe - asaMkhenaguNA) jaghanya nIlalezyA ke sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiM (jahaNNago kaNhalessAThANA eesayAe asaMkhajaguNA) jaghanya kRSNalezyA ke sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAta guNA hai (jahaNNagA teulessA ThANA paesa. hayAe asaMkhejjaguNA) jaghanya tejolezyA ke sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyA taguNA haiM (jahannagA pahamalessA ThANA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA) jaghanya paidmalezyA ke sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiM (jahannagA sukkalessaThANAM pesttttyaae| asaMkhejjaguNA) zuklalezyA ke jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA hai / .(davvaTupaesaTTayAe savvasthovA jahannagA kAulessAThANA) dravya aura pradezoM kI dhanya toyAnA sthAna dravyAnI pekSA asabhyAta cha (jahannagA pamhalessA ThAmA davvaTTayAe asaMkhenagugA) padamavezyAnA dhanya sthAna dravyanI apekSA asabhyAtA (jahannagA sukkalesA ThANA dabaTTayAe asaMkhejaguNA) vanya zusavezyAnA sthAna dravyanA apekSAe asaMkhyAtagaNa kahyA che. (savvatthovA jahaNNagA kAulessA ThANA paesayAe)mAthI ch| potaHzyAnA dhanya sthAna pradezAnI apekSA (jahannagA nIlalessA ThANA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA) dhanya nasalezyAnA sthAna prazAnI apekSA asabhyAta che (jahaNNagA kaNhalessA ThANA paesadvayAe asaMvejaguNA) dhanya vezyAnA sthAna pradezonA apekSA samajyAta ge| che (jahaNNagA teulestA ThANA paesaTrayAe asaMkhejjaguNA) adhanya tanazyAnA sthAna prazAnI apekSA asaNyAta ge| che (jahaNNagA pamhalesA ThANA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA) 43nya padamIzyAnA sthAna prazAnI apekSAye madhyAta " (jahaNNagA sukkalessA TharaNA paesaTTayAe asaMkhejaguNA) zu553zyAna panya sthAna prazAnA apekSAe asaMkhyAtagaNa che
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 17 sU0 21 lezyA sthAnanirUpaNam 277 tayA asaMkhyeyaguNAni, evaM jaghanyAni kRSNalezyAsthAnAni tejolezyAsthAnAni padmasthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, jaghanyAni zuklalezyAsyAnAni dravyArtha - tayA asaMkhyeyaguNAni, jaghanyebhyaH zuklalezSAsthAnebhyo dravyArthikebhyo jaghanyAni kApItazyAsthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni, javanyAni nIlalezyAsthAnAni pradezArtha - tayA asaMkhyeyaguNAni, evaM yAvat zuklalezyAsthAnAni, eteSAM khalu kRSNalezyAsthAnAnAM apekSA kApotayA ke jaghanya sthAna saba se kama haiM (jahannagA nIlalessAThANA TagyAe asaMkhejjaguNA) nIlalelyA ke jaghanya sthAna dravya kI apekSA se asaMkhyAtaguNA haiM ( evaM kaNhalessAThANA) isI prakAra kRSNalezyA ke sthAna (teulessAThANA) tejolezyA ke sthAna (pamhalessAThANA) padmalelyA ke sthAna (jaha nnagI) jaghanya (sukka lessA ThANA) zuklalezyA ke sthAna (davvaTTayAe asaMkhejja guNA) dravya kI apekSA asaMkhyAta guNA haiM (jahannaerhito sukkalessAThANehiMto davvaehito jahanna kAulessA ThANA paesaiyAe asaMkhejjaguNA ) jaghanya dravya kI apekSA zuklalezyA ke sthAnoM se. jaghanya kApotalezyA ke sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAta guNA haiM ( jahannayA nIlalessA ThANA paesaiyAe asaMkhejjaguNA) jaghanya nIlalezyA ke sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiM ( evaM jAva sukkalessAThANA) isa prakAra yAvat zuklalezyA ke sthAna bhI samajhaleve (eesa i hearThANANaM jAva suklessAThANANa ya ukkosagANaM) ina kRSNalezyA ke yAvat zuklalezyA ke utkRSTa sthAnoM meM (davvaTTayAe paTTayAe esae) dravya kI apekSA, pradezoM kI apekSA aura dravya tathA pradezoM (davtraTThapaesaTRyAe savvatthovA jahaNNagA kAulessA ThANA) dravya bhane pradezAnI apekSAo ayotasezyAnA bhaghanya sthAna madhAthI gochA che (jahaNNagA nIlalessA ThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA) nIsasezyAnA dhanya sthAna dravyanI apekSA me asa myAgayA hai ( evaM kahalessA ThANA) se4 aThAre nRRSTyulezyAnA sthAna (teulessA ThANA) tenevaizyAnA sthAna (pamhalessA ThANA) paTTabhasezyAnA sthAna ( jahaNaNagA ) dhanya (sukkalessA ThANA) zubhsalezyAnA sthAna (davvaTTayAe asaMkhejjaguNA) dravyaMnI apekSAoM asabhyAtA hai (jahaNNaehiMto sukkalessAThANerhito davtradRehiMto jahaNNa kAulessA ThANA paesa yAe asaMkhejjaguNA) 4dhanya dravyanI apekSA me zuddha sezyAnA sthAnIyI dhanya bhayotozyAnA sthAnaM advezAnI apekSA asAtagA che (jahaNNagA nIlalessA ThANA khejjaguNA) 4vanya nIsavezyAnA sthan pradezonI apekSAkhe asaMkhyAta sukalessA ThANA) prahAre yAvat zumsasezyAnA sthAna samannvA. (eesiNaM kaNDalesmA ThANANaM jAva sukkalessA ThANANa ya ukkosagANaM) mA dRSyusezyAnA yAvat zubhsasezyAnA utzSTa sthAnAmAM (duvAe paesaTuyAe duvtradRpaesaTTayAe) dravyanI apekSA paesa yAe asaMche ( evaM jAva
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 prajJApanAsUtra yAvat zuklalezyAsthAnAnAJca utkRSTAnAM dradhyArthatayA pradezArthatayA dravyArthapradezArthatayA katarANi katare'bhyo'lpAni vA bahukAni vA tulyAni vA vizepAdhikAni vA ? gautama ! sarvastokAni utkRSTAni kApotalezyAsthAnAni dravyAryatayA, utkRSTAni nIlaleza. sthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, evaM yathaiva jaghanyAni tathaiva utkRSTAnyapi, navaram utkRSTamiti abhilApaH, eteSAM khala bhadanta ! kRSNalezyAsthAnAnAM yAvat zuklalezyA. sthAnAnAJca jaghanyotkRpTAnAM dravyArthatayA pradezArthavayA dravyArthapradezArthatayA katarANi katarebhyo'lpAni vA bahukAni vA tulyAni vA vizeSAdhikAni kA ? gautama ! sarvastokAni kI apekSA (kayare kayarehitoM) kauna kisase (appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA) alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyamA! savvatthovA ukkosagA kAulessAThANA davaTThayAe) he gautama! saba se kama utkRSTa kApotalezyA ke sthAna dravya kI apekSA se haiM (ukolagA nIlalessAThANA davaTThayAe asaMkhejjaguNA) utkRSTa nIlalezyA ke sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAtaguNA hai (evaM jaheva jahanagA taheva ukkosagAvi) ila prakAra jaise jaghanya vaise ho utkRSTa bhI (navaraM) vizeSa (ukosatti abhilAvo) utkRSTa aisA uccAraNa karanA (eesi NaM bhaMte ! kaNhaleslaThANANaM jAva sukkalessaThANANa ya jahaNNaukkosagANaM) he bhagavan ! ina jaghanya utkRSTa kRSNalezyA ke sthAnoM yAvat zuklalezyA ke sthAnoM meM (vvaTTayAe paesayAe davaTTha paesaTTayAe) dravya kI apekSA, pradezoM kI apekSA aura dravya evaM pradezoM ko apekSA (kayare kayarehito) kauna kisase (appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA) alpa, bahata, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? (goyamA! savvatthovA jahannagA kAulessAThANA davvaprazAnI apekSA mane dravya taka pradezAMnI apekSA (kayare kayarehito) nAyI (appA vA baDayA nA, tullA vA visesAhiyA vA) 2565, madhi4, tujhya athavA vizeSAdhi hai? (goyamA ! savvatthovA jahaNNagA kAulessA ThANA dabaTTayAe) gautama ! mAthI 27 sadhanya pAtazyAnA na dayanI apekSA cha (ukkosagA nIlalessAThANA vvadayAe asa khejjaguNA) kRSTa nIsavezyAnA sthAna dravyanI apekSAthI asaNyAta ge| che. (evaM jaheva jahaNNagA taheva ukkosagA vi) se zarabha dhanya 4aa cha tabhana ullaSTayA para sabharAvA. (navara) vizeSa (ukkosatti abhilAvo) utkRSTa se prabhArInA malidA 431. (eesi NaM bhaMte ! kaNhalessA ThANANaM jAva sukkalessA ThANANaya jahaNNa-ukkosagANaM) 3 bhagavan ! dhanya sa Ta sezyAnA sthAna yAvat zusozyAnA sthAnAmA (davvadvayAe paesaTTayAe davvaTThapaesaTTayAe) dravyanI apekSAthI prazAnI mapekSAthI mana dravya tathA prazAnI apekSAthI (kayare kayare hito) rInAthI (appA vA bahuyA vA tullA vA misesAhiyA vA) 2535, madhi4, tukSya athavA vizeSAdhi4 cha ? . (goyamA ! savvatthovA jahaNNagA kAulessA ThANA vvayAe) he gautama ! sothii-ch|
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhino TIkA pada 17 sU0 21 lezyAsthAnanirUpaNam 279 jaghanyAni kApotalezyAsthAnAni dravyArthatayA, jaghanyAni nIlalezyAsthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, evaM kRSNa tejaH padamalezyAsthAnAni jaghanyAni dravyArthatayA asaM. khyeyaguNAni, jaghanyAni zukla lezyAsthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, jaghanyebhyaH zuklalezyA sthAnebhyo dravyArthikebhya utkRSTAni kApotalezyAsthAnAni dravyArthatayA asaM khayeyaguNAni, utkRSTAni nIlalezyAsthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, evaM kRSNatejaH padmalezyAsthAnAni utkRSTAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni utkRSTAni zuklalezyAsthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeNguNAni, pradezArthatayA sarvastokAni jaghanyAni kApotalezyAyAe) he gautama ! saba se kama jaghanya kApotalezyA ke sthAna dravya kI apekSA se haiM (jahannayA nIlalessaThANA davaTThayAe asaMkhejaguNA) jaghanya nIlalezyA ke sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAta guNA haiM (evaM kaNha teu-paralessaThANA) isI prakAra kRSNalezyA, tejolezyA, pAlezyA ke sthAna (jahaNayA sukkalessaThANA vaTTayAe asaMkhejaguNA) jaghanya zuklalezyA ke sthAna dravya kI apekSA se asaM khyAtaguNA haiM (jahAna ehiMto sukalerasA ThANe hito vaTTayAe ukkosA kAule. ssaThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA) jaghanya zuklalezyA ke sthAnoM se dravya kI apekSA utkRSTa kApotalezyA ke sthAna asaMkhyAtaguNA haiM (ukkosA nIlalessAThANAvvavayAe asaMkhejaguNA) utkRSTa nIlalezyA ke sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiM (evaM kaNha teu pahma) isI prakAra kRSNa, teja aura pAlezyA (ukkosA sukkalessAThANA davaTTayAe asaMkhejaguNA) utkRSTa zuklalezyA ke sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiM (paesaTTayAe savvatthovA jahannagA kAulessaThANA) pradezoM kI apekSA saba se kama jaghanya kApotalezyA ke sthAna haiM dhanya pAtozyAnA sthAna dravyanI apekSAthI cha. (jahaNNagA nIlalessA ThANA davyadvayAe asaMkhejjaguNA) dhanya nasatazyAnA sthAna dra05nI apekSA asabhyAta che (evaM kaNhate upamhalessA ThANA) me sAre vezyA, tozyA, pamalezyAnA sthAna nA, (jahaNNayA sukkalessA ThANA dabaTTayAe asaMkhejjaguNA) 4dhanya zusavezyAnA sthAna dra0yanI apekSA asnnyaatge| che (jahaNNaehito sukkalessAhANehito vvaTThayAe ukkosA phAulessA ThANA davaTThayAe asaMkhejjaguNA) 4dhanya zusavezyAnA sthAnAyI dayanI apekSAdhye Segoe pAtozyAnA sthAna manyAtamA cha (ukkosA nIlalessA ThANA vyayAe asaMkhejjaguNA) aSTa nIsavezyAnA sthAna dravyanI apekSA asabhyAta cha (evaM kaNhateu. pamha) ye mAre 4], te ana padamazyA samavI. (ukkosA sukkalessA ThANA davaTThayAe asaMkhejjaguNA) GSTa zusAzyAnA sthAna dravyanI apekSA gsnnyaatgaa| cha (paesaTayAe savvatthovA jahaNNagA kAulessAThANA) prazAnI apekSA mAthI mAchA dhanya potazyA dhyAna cha (paesaTThayAe jahaNNagA nIlalenA ThANA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA) prazAnI
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre 280 sthAnAni, pradezArthatayA jaghanyAni nIlale zyAsthAnAni asaMkhyeyaguNAni, evaM yathaiva dravyA tayA tathaiva pradezArthatayApi bhaNitavyam. navaraM pradezArthatayA iti abhilApa vizeSaH, dravyApradezArthatayA sarvastokAni jaghanyAni kApotalezyAsthAnAni dravyAryatayA, jaghanyAni nIlalezyAsthAnAni dravyArthatathA asaMkhyeyaguNAni, evaM kRSNatejaH padmalezyA sthAnAni jaghanyAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, jaghanyAni zuklalezyAsthAnAni dravyArtha tayA asaMkhyeyaguNAni, jaghanyebhyaH zuklalezyA sthAnebhyo dravyArthikebhya utkRSTAni kApota lezyA sthAnAni dravyArtha tayA asaMkhyeyaguNAni utkRSTAni nIllezyA sthAnAni dravyArthatayA asaMkhye ( pasAe jahannagA nIlanessaThANA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA) pradezoM kI apekSA nIlaleiyA ke sthAna asaMkhyAtaguNA haiM ( evaM jaheva davbaTTayAe taheba paesahA vibhANi vaM) isa prakAra jaise dravya kI apekSA vaise hI pradezoM kI apekSA bhI kahanA cAhie (navaraM ) vizeSa (paesaiyAe ti abhilAva viseso) 'pradezoM se' aise uccAraNa kI vizeSatA hai| (GagregyAe) dravya evaM pradezoM kI apekSA (savvatthovA jahannagA kAu lessAThANA dagdhaTTayAe) saba se kama kApotaleiyA ke jaghanya sthAna dravya kI apekSA se haiM (jahannagA nIlaleslaThANA dagvaTTayAe asaMkhejjaguNA) jaghanya nIla - lezyA ke sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAta guNA hai ( evaM kaNha teu palalessAThANA) isI prakAra kRSNa, teja aura padmalezyA ke sthAna ( jahaNNayA sukkalessaThANA davvaTTayAe asaMkhejja guNA ) jaghanya zuklalezyA ke sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAta guNA haiM (jahannaehiMto sukalessAThANehiMto vyAe ukkosA kAulessaThANA davvaTTayAe asaMkhejja guNA) dravya kI apekSA zuklalezyA ke jaghanya sthAnoM se dravya kI apekSA kAposalelyA ke sthAna asaMkhyAtaguNA haiM (ukko apekSAye nIsasezyAnA dhanya sthAna asaMkhyAta hai ( evaM jaheva davvaTTayAe tava pasAe vi bhANiyavvaM me akSare prema dravyanI apekSA tena pradezI apekSA ahevu lehaye. (aac') (adu (qcagarefa efas:afaem) utdel, a 6zargal fadi. (duvtraTThapaesaTTayAe) dravya tena pradezonI apekSAme (savvatthovA jahaNNagA kAulesA ThANA vaTTayAe) madhAthI mochA hAyAtalezyAnA dhanya sthAna dravyanI apekSA he ( jahaNagA nIlalessA ThANo duvvaTTayAe asaM khejjaguNA ) 4dhanya nIsasezyAnA sthAna dravyanI apekSAye asaMkhyAtagalA che ( evaM kaNhate upamhalessA ThANA) hAre, teja ane padmadvezyAnA sthAna che. (jahaNagA sukkalessA ThANA davvaTTayAe asa khejjaguNA ) 04dhanya zubhjhasezyAnA sthAna dravyanI apekSA asaMkhyAta hai ( jahaNNaehiMto sukkalessA ThANehito duvyAe ukkosA kAulesa ThANA davvaTTayAe asa khejjaguNA ) dravyanI apekSA zulalezyAnA jaghanya sthAnethI dravyanI apekSAe kApAtalezyAnA sthAna asakhyAtagaNA
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI rokA pada 17 sU0 21 lezyAsthAnanirUpaNam yaguNAni, enaM kRSNatejaH-padmalezyAsthAnAni utkRSTAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, utkRSTAni zulalezyAsthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, utkRSTebhyaH zuklalezyA, sthAnebhyo dragyAthikebhyo jaghanyAni kApotalezyAsthAnAni pradezArthatayA anantaguNAni, jaghanyAni nIlalezyAsthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeguNAni, evaM kRSNatejaH padmalezyAsthAnAni jaghanyAni pradezAryatayA asaMkhyeyaguNAni, jaghanyAni, zukla lezyAsthAnAni asaMkhyeyaguNAni, jaghanyebhyaH zuklalezyAsthAnebhyaH pradezAthikebhyaH utkRSTAni kApotalezyAsthAnAni sAnIlalessAThANA vaTTayAe asaMkhejaguNA) utkRSTa nIlalezyA ke sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiM (evaM kaNha teupamalessAThANehito ukkosagA sukkalessaThANA davcaTThayAe asaMkhejjaguNA) isI prakAra kRSNa, teja, padmalezyA. ke sthAnoM se utkRSTa zuklalezyA ke sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiM (ukkosaehito sukkalessAThANehito davvaThThayAe jahannagA kAulessAThANA pae, sahayAe aNaMtaguNA) dravya kI apekSA zuklalezyA ke utkRSTa sthAnoM se pradezoM kI apekSA kAtalezyA ke jaghanya sthAna anantaguNA haiM (jahannagA nIlalessAThANA. paesaDyAe asaMkhejjaguNA) nIlalezyA ke jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA asaM. NyAtaguNA haiM (evaM kaNha teupapralessAThANehito jahannagA sukkalessaThANA asaM. khejjaguNA) isI prakAra kRSNalezyA, lejolezyA aura pAlezyA ke sthAnoM se jaghanya zuklalezyA ke sthAna asaMkhyAtaguNA hai (jahannaehito sukkalessAThANehito paesaTTayAe ukkosae kAulessAThANA paesaThaTyAe asaMkhejjaguNA) pradezoM kI apekSA jaghanya zuklalezyA sthAnoM se pradezoM kI apekSA utkRSTa kApotacha (chakkosA nIlalessA ThANA davvayAe asaM khejjaguNA) Gre nIsavezyAnA sthAna dravyanI. apekSAye masabhyAta cha (evaM kaNhalessA teu pamhalessA ThANehiMto ukkosagA sukka. lessA ThANA vvaTThayAe asa khejjaguNA) se prAre 40], te, padamazyAnA sthAnAthI Erge zujozyAnA sthAna panI apekSAse masa dhyaatgnn| che (ukkosaehito sakkalessAThANehi to davvayAe jahaNNagA kAulessA ThANA paesaTTayAe aNaMtaguNA) dravyanI apekSAe zukalezyAnA utkRSTa sthAnethI pradezonI apekSAe kApetalezyAnA jaghanya sthAna manantagae cha. (jahaNNagA nIlalessA ThANA paesaTTayAe asaMkhejaguNA) aleozyAnA jaghanya sthAna pradezanI apekSAe asaMkhyAtagaNu che. __(evaM kaNhateupamhalessA ThANehito jahannagA sukkalesA ThANA asaMkhejjaguNA) ye prakAre kRSNalezyA, tejalezyA ane padmalezyAnA sthAnethI jaghanya zukalezyAnA sthAna masa Mundnu che. (jahaNNaehiM to sukkalessA ThANehiM to paesaTTayAe ukkosae kAuleresA ThANA paesaTTayAe asaM khejjaguNA) prazAnI apekSAya dhanya zusavezyAnA sthAnAthI prazAnI apekSA duSTa pAtazyAnA sthAna madhyAtA cha (unakosA nIlalessA ThANA pae
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 prajJApanAsUtre pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni, utkRSTAni nIlalezNa sthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni, evaM kRSNa tejaH padmalezyA sthAnAni utkRSTAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni // 0 21|| prajJApanAyAM bhagavatyAM zyApadasya caturthoddezaH samAptaH // , TIkA-pUrva kRSNAdilezyAyogya dravya paramANu vargaNAH prarUpitAH atha caturdazaM kRSNAdilezyAsthAnadvAraM prarUpayitumAha - ' kevaiyANaM bhaMte ! ' kaNhalestANaM ThANA : paSNatA ? he bhadanta / kiyanti khalu kRSNalezyAnAM sthAnAni - prakarSApakarSayuktasvarUpa bhedAtmakAni praza sAni ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'asaMkhejjA kaNhalessANaM ThANA paNNattA' asaMkhye yAni - kRSNazyAnAM sthAnAni prajJaptAni santi tathA ca bhAvarUpANAM kRSNAdicchezyAnAM madhye ekaikasyA lezyAyAH prakarSApakarmaprayuktasvarUpa bhedAtmakAni sthAnAni kAlApekSayA'saMkhyeyotsa zyA ke sthAna asaMkhyAtaguNA haiM (unakosamA nIlalessAThANA paesadhyAe asaM-' khejjaguNA) nIlalezyA ke utkRSTa sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiM ( evaM kaNhate upasalessAThANehiMto unakosA sukkalesAThANA paesaiyAe asaM khejaguNA ) isI prakAra kRSNalezyA, tejolezyA aura padmalezyA ke sthAnoM se utkRSTa zuklalezyA sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiM . cothA uddezaka samApta TIkArtha- isase pUrva kRSNa Adi chezyAoM ke yogya dravya ke paramANuoM kI vargaNAoM kA nirUpaNa kiyA gayA, aba lezyAoM ke sthAnoM kI prarUpaNA kI jAtI hai. gauravAmI - he bhagavan ! kRSNalezyAoM ke kitane sthAna arthAta tarata matA ke AdhAra para hone vAle bher3a kahe haiM ? 'bhagavAna he gau ! kRSNalezyAoM ke asaMkhyAta sthAna kahe haiM, bhAva rUpa kRSNaleiyA ke tAratamya ko lekara hone vAle bheda rUpa sthAna kAla kI apekSA saTTayAe asa khejjaguNA ) nIvezyAnA utkRSTa sthAna aDezAnI apekSA asabhyAtA hai. (evaM kaNDte upamhalapsa'ThANehi to unakosayA sukkalezamA ThANA parasaTTayAe asa khejjaguNA), eja prakAre kRSNalakSyA, tolezyA ane pamalezyAnA sthAnethI utkRSTa zukalalezyAnA sthAna praderonI apekSAe asa khyAtagaNA che. ceAthe uddezaka samAsa TIkAOAnAthI pahelAM kRSNa Adi lezyAonA cegya drabyAnA paramANuonI vaNAonuM... pratipAdana karAyuM. have lezyAonA sthAnAnI nirUpaNA karAya che-- zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNezyAnA keTalA sthAna arthAt taramatAnA AdhAra para thanArA bheka kahyA che ? zrI bhagavana--ke gautama ! kRSNulezyAenA asakhyAta sthAna kahyA che. 'bhAvalezyAnA tAratamyane laine thanArA lekarUpa sthAna kALanI apekSAe asaMkhyAta 'utsarpiNI avasa
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 21 lezyAsthAnanirUpaNam 283 pipavasarpiNI samayapramANAni abaseyAni kSetrApekSayA tu asaMkhyeyalokAkAzapradezapramANAni bodhyAni, tathA coktam-'asaMkhejjANussappiNINa abasappiNINa je samayA / saMkhAIyA logA chessANaM hoti ThANAI // 1 // iti, asaMkhyeyAnAplutsarpiNInAmavasarpiNInAzca ye samayAH (tatpramANAni) saMkhyAMtItA lokA lezyAnAM bhavanti sthAnAni // 1 // iti, kintu vizeSaH punarazubhAnA bhAvalezyAnAM kRSNa nIla kApotarUpANAM saMkliSTarUpANi sthAnAni bhavanti, zubhAnAJca tejaHpadmazukkalezyAnAM bhAvarUpAgAM vizuddharUpANi sthAnAni, eteSAzca bhAvalezyAgatAnAM sthAnAnAM kAraNabhUtAni kRSNadilezyA yogyadara vRndAnyapi sthAnAni vyapadizyate, teSAmeva cAtra grahaNamavaseyama, kRSNAdilezyA dravyANAmevAsminnudezake prarUpyamANatvAt tAni ca pratyekamasaMkhyeyAni bodhyAni tathAvidhaikapariNAmanimittAnAmanantAnAmapi dravyANAmekAMdhyavasAyakAraNatvenaikatvAt, tepAJca pratyekaM dvaividhya bodhyaM jaghanyotkRSTa bhedAt, tatra jaghanyase asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI kAloM kI samayavargaNA ke barAbara samajhane caahie| kSetra kI apekSA asaMkhyAta lokAkAMza pradezoM ke barAbara haiM / kahA bhI hai-'asaMkhyAta utsarpiNiyoM aura avasarpiNiyoM ke jitane samaya hote haiM athavA asaMkhyAtalokoM ke jitane pradeza hote haiM, utane hI lezyAoM ke sthAna arthAt vikalpa haiM // 1 // kRSNalezyA ke samAna sabhI lezyAoM ke isI prakAra asaMkhyAta sthAna jAnane caahie| kintu vizeSatA yaha hai ki kRSNa, nIla aura kApota nAmaka azubha bhAvalecyAoM ke sthAna saMklezarUpa hote haiM aura tejolezyA. padlezyA aura zuklalezyA nAmaka tIna zubhalezyAoM ke sthAna vizuddha hote hai| . ina bhAvalezyAoM ke kAraNabhUta kRSNAdi dravya samUha bhI sthAna kahalAte haiN| yahAM unakA grahaNa samajhanA cAhie, kyoMki isa uddezaka meM kRSNAdi lezyA dravyoM kA hI prarUpaNa kiyA jA rahA hai| ve sthAna pratyeka lezyA ke asaMkhyAta hote haiM / eka hI pariNAma ke nimittabhUta ananta dravya bhI eka hI riNI kALanI samaya rAzinA barAbara samajavA joIe. kSetranI apekSAe asaMkhyAta lakAkAza pradezanA barAbara che-kahyuM paNa che "asaMkhyAta utsarpiNIo ane avasarpiNionA jeTalA pradeza hoya che teTalA ja vezyAonA sthAna arthAta vikapa che AvA kRSNalezyAnA rasamAna badhI lezyAonA eja prakAre asaMkhyAta sthAna jAvA joIe. paNa vizeSatA e che ke kRSNa, nIla ane kApita nAmaka bhAva lezyAonA sthAna saMkalezarUpa hoya che ane tejalezyA, padmazyA ane zukalezyAonAM sthAna vizuddha hoya che. | A bhAvalezyAonA kAraNabhUta kRSNAdi dravya samUha paNa sthAna kahevAya che, ahIM temanuM grahaNa samajavuM joIe, kemake A uddezakamAM kRSNAdi vezyA dravyanuM ja prapaNa karAI rahyuM che. te sthAne pratyeka vezyAonA asaMkhyAta hoya che. eka ja pariNAmanA + --
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAsUtra lezyAsthAnapariNAmanimittAni jaghanyAni vyapadizyante utkRSTalezyAsthAnapariNAmanimittAni utkRSTAni, athaca jaghanyapratyAsannAnAM madhyamAnAM jaghanyeSu antarbhAva utkRSTapratyA. samnAnAntu utkRSTeSu antarbhAvo bodhyaH, ekaikAni ca svasthAne pariNAmaguNabhedAd asaMkhyeyAni, yathA japAkusumAdhupAdhivazena sphaTikamaNau raktatA jAyate, sA ca jaghanyaraktatAguNajapAkusumAdivazena jaghanyaraktatA ekaguNAdhikajapAkusumAdivazena ekaguNAdhika japanyA bhavati evamekaikaguNavRddhayA jaghanyAyAmeva raktatAyAmasaMkhyeyAni sthAnAni bhavanti, tepAtra vyavahAranayena stokaguNatvAt sarveSAmapi jaghanyatva vyapadeza eva, tathaiva Atmano'pi jaghanyaikaguNAdhikalezA dravyopAdhivazAt asaMkhyeyA lezyA pariNAmavizeSA bhavanti, tepAsa prakAra ke adhyavasAya ke kAraNa hone se eka kahalAte haiN| unameM se pratyeka ke jaghanya aura utkRSTa ke bheda se do prakAra hote haiN| jo jaghanya lezyA sthAna rUpa pariNAma ke nimitta hoM ve jaghanya kahalAte haiM aura utkRSTa lezyAsthAna rUpa pariNAma ke jo nimitta hoM ve uskRSTa sthAna kahalAte haiN| jo jaghanya sthAnoM ke samIpavartI hai madhyama sthAna haiM, unakA samAveza jaghanya meM ho jAtA hai aura jo utkRSTa sthAnoM ke nikaTavartI haiM, unakA utkRSTa meM antabhAva hotA hai| eka-eka sthAna apane apane sthAna meM pariNAma-guNa bheda se asaMkhyAta haiN|jaise japAkusuma Adi upAdhi se sphaTika maNi meM raktatA utpanna hotI hai| agara japAkusuma meM jaghanyaguNa raktatA arthAt kama se kama lAlimA huI to sphaTika meM bhI jaghanya guNA raktatA pratIta hotI hai, agara japAkusuma meM eka guNa adhika raktatA huI to sphaTika meM bhI-ekaguNAdhika jaghanya raktatA kI pratIti hotI hai / isa prakAra eka-eka guNa kI vRddhi se jaghanya raktatA meM asaMkhyAta nimittabhUta ananta dravyo paNa eka ja prakAranA adhyavasAyanuM kAraNa hovAthI eka kahevAya che. temAthI pratyeka janya ane utkRSNanA bhedathI be prakAranA hoya che. jaghanya lezyA sthAna rUpa pariNAmanA nimitta hoya teo jaghanya kahevAya che ane utkRSTa legyA thAnarUpa pariNAmanA je nimitta hoya teo utkRSTa sthAna kahevAya che. je jAnya sthAnena samIpavatI madhyama sthAna che, temane samAveza jaghanyamAM thaI jAya che ane ja utkRSTa sthAnenA nikaTavatI che, temane utkRSTamAM antarbhAva thAya che. eka-eka pitApitAnA sthAnamAM pariNAma guNabhedathI asa khyAta che. jema ja pAkusuma Adi upAdhithI sphaTika maNimA paNa raktatA utpanna thAya che. agara japAkusumamAM jaghanya guNa raktatA arthAt ochAmAM ochI lAlimA thAya te sphaTikamAM paNa jaghanya guNaraktatA pratIti thAya che, agara japAkusumamAM eka guNa adhika raktatA thAya te sphaTikamAM paNa eka guNe adhika jaghanya raktatAnI pratIti thAya che. e prakAre eka eka guNanI vRddhithI. jaghanya raktatAmAM asaMkhyAta sthAna (bheda) hoya che. guNAmAM abhyatAthI teo badhA
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 21 lezyAsthAnanirUpaNam sarveSAmapi vyavahAranayenAlpaguNatvA jaghanya vyapadezaH, tannimittabhUtAni ca dravyANAmapi sthAnAni jaghanyAni, evamutkRSTANyapi sthAnAni akhyeyAni anagantavyAni ityabhiprAyeNAha-evaM jAva sukka TessA' evam-kRSNale zyoktarItyA yAvat-nIla kApota tejaH padma zuklalezyAnAmapi asaMkhyeyAni sthAnAni prakarSAparpaprayuktasvarUpabhedAtmakAni prajJaptAni pratyeka jaghanyotkRSTa bhedena svasthAne pariNAmaguNabhedAt / . atha pUrvapradarzitakRSNadilezyAsthAnAnAM paJcadazamalpabahutvaM prarUpayitumAha-'eesiNaM bhaMte ! kaNilestA ThANANaM jAva sukka TessA ThANANa ya jahannagANaM' he bhadanta ! eteSAM khalu pUrvoktAnAM kRSNalezyAsthAnAnAM yAvat nIlakApotatejaHpadmazuklalezyAsthAnAnAca jaghanyAnAM madhye 'dabaTTayAe paesayAe dabaTTapaesaTTayAe kayare kayarehito appA vA bahuyA sthAna bheda hote haiN| guNo meM alpatA hone se ve sabhI sthAna vyavahAranaya se jaghanya hI kahalAte haiN| isI prakAra AtmA meM bhI jaghanya ekaguNa adhika, do guNa adhika lezyA dravya rUpa u gadhi ke kAraNa asaMkhya prakAra ke pariNAma hote haiN| vyavahArika dRSTi se ve sabhI jaghanya kahalAte haiM, kyoMki ve alpa guNa vAle hote haiM aura una ke kAraNabhUta dravyoM ke sthAna bho-jaghanya kahe jAte haiN| isI prakAra asaMkhyAta utkRSTa sthAna bhI samajha lene caahie| isI abhiprAya se kahA hai-isI prakAra arthAt kRSNalezyA kI taraha nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA ke sthAna bhI-asaMkhyAta hote haiM, kyoMki pratyeka ke javanya aura utkRSTa bheda se svasthAna meM pariNAmo kI tarata matA hotI hai| ____aya pahale kahe hue kRSNa Adi lezyAoM ke sthAnoM kA asa bahutva pradazita karate haiM__gautamasvAmI-he bhagavan ! ina jaghanya kRSNa, nola, kApota, teja, padama sthAna vyavahAranayathI jaghanya kahevAya che. e ja prakAre AtmAmAM paNa jaghanya eka guNa adhika, be guNa adhika vezyA dravya rUpa upAdhinA kAraNe asaMkhya prakAranA pariNAma thAya che. vyavahAranayanI dRSTithI teo badhA jaghanya kahevAya che, kemake teo apagraNavALA hoya che ane temanA kAraNabhUta drasthAnA sthAna paNa jaghanya kahevAya che. eja prakAre asa khyAta ukRSTa sthAna paNa samajI levAM joIe. A abhiprAyathI kahyuM cheAja prakAre arthAt kuSNulAnI jema nIlezyA, kAtilezyA, tejalezyA, padamalezyA ane zukalezyAnA sthAna paNa asaMkhyAta hoya che, kemake pratyekanA jaghanya ane utkRSTa dathI svAsthAnamAM pariNAmenI taratamatA hoya che. have pahelA kahela kRNu Adi vezyAonA sthAnenu apabahuva pradazita kare chezrI gautamasvAma-he bhagavan ! A jaghanya kRSNa, nIla, kapota, teja, padma ane
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ pinA vA tulalA vA visesAhiyA vA?' dravyArthatayA pradezArthatA dravyArthapradezArthatayA katarANi katarebhyo'lpAni vA bahukAni pA tulyAni vA vizeSAdhikAni vA prajJaptAni ? bhagavAnAha'goyamA!' he gautama ! 'savatthovA jahannamA kAulestA ThANA dabaTThayAe' sarvastokAni jaghanyAni kApotalezyAsthAnAni dravyAryatayA bhavanti, tadapekSayA-'jahannagA nIkaletA ThANA davaTTayAe asaMkheja guNA' jaghanyAni nIlalezyAsthAnAni dravyAryatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, tebhyo'pi 'jahanmagA kaNhalemsA ThANA davyadRyAe asaMkhenaguNA' jabanyAni kRSNa dezyA sthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeSaguNAni bhavanti, tebhyo'pi-'jahannagA teulessA ThANA davaTTayAe asaMkhejjaguNA' jaghanyAni tejolezyAsthAnAni dravyAtayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, tadapekSayApi-'jahannagA pamhalessAThANA daTTayAe asaMkhejaaura zuklalezyA meM se dravya kI apekSA, pradezoM kI apekSA tathA dravya evaM pradezoM kI apekSA kauna kisase alma, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika hai? ___ bhagavAn gautama ! saba se kama jaghanya kApotalezyA ke sthAna dravya kI apekSA se haiN| una kI apekSA nolalezyA ke javanya sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAtaguNA hai| unakI apekSA kRSNalezyA ke jaghanya sthAna dravya se asaM. khyAtaguNA haiN| unase tejolezyA ke jaghanya sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiN| una kI apekSA bhI padmalezyA ke jaghanya sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiN| unase zuklalezyA ke jaghanya sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiN| saba se kama kApotalezyA ke sthAna pradezoM kI apekSA se hote haiN| unase nIlalezyA ke jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiN| unase kRSNa lezyA ke jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtagugA haiN| unase tejolezyA ke jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiN| unase padamalezyA ke zuklalezyAomAMthI dravyanI apekSAe, pradezanI apekSAe tathA dravya temaja pradezanI apekSAe koNa tenAthI alpa, adhika, tulya athavA vizeSAdhika che ? zrI bhagavAna-he gautama! badhAthI ochA jaghanya kAtilesthAnA sthAna dravyanI apekSAthI che, temanI apekSAe nIlezyAnA jaghanya sthAna dravyanI apekSAe asaMkhyAta gaNuM che. temanI apekSAe kRSNalezyAnA jaghanya sthAna dravyathI asaMkhyAtagaNu che. temanAthI telazyAnA jaghanya sthAna dravyanI apekSAe asaMkhyAtagaNuM che. temanI apekSAthI paNa padmalezyAnA jaghanya sthAna dravyanI apekSAe asaMkhyAtagaNI che. temanAthI zukala lezyAnA jaghanya sthAna dravyanI apekSAe asaMkhyAtagaNa che. badhAthI ochA kAtilezyAnA sthAna pradezonI apekSAthI thAya che. tenAthI nIla vezyAnA jaghanya sthAna pradezonI apekSA asa khyAtagaNu che. temanAthI kRSNavezyAnAM jaghanya , sthAna pradezanI apekSA asaMkhyAtagaNu che. temanArthI tejalezyAnA jaghanya sthAne padha
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameovina TIkA pada 17 0 21 lezyAsthAnanirUpaNam guNA' jaghanyAni padmavezyA sthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, tadapekSayA' jahannagA sukale saThANA davvaTuyAe asaMkhejjaguNA' jaghanyAni zuklalezyA sthAnAni dravyA far asaMkhyeyaguNAni bhavanti, atha 'savvatthovA jahannamA kAulessAThANA paruyAe ' sarvastokAni jaghanyAni kApota lezyAsthAnAni padezArthatayA bhavanti, tadapekSayA- 'jahannagA nIlalessAThANA paesaiyAe asaMkhejjaguNA' jaghanyAni nIlalezyAsthAnAni pradezArtha tayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, tebhyo'pi - ' jahannagA kaNhalessAThANA parasahayAra bhasaMkhejjaguNA' jaghanyAni kRSNalezyA sthAnAni pradezArthatyA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, tebhyo'pi - 'jaha - agA teulessAra ThANA yA asaMkhejjaguNA' tejolezyAyA: sthAnAni pradezAryatayA asaMkhyeyaguNAni santi, tempo'pi - 'jannagA pamilessA ThANA paesaTTayAe asaMkhejja: guNA' jaghanyAni padmalezyA sthAnAni pradezArthatayA asaMkhyaguNAni bhavanti, tebhyo'pi - 'jahannagA sukalessA ThANA paesahayA asaMkhejjaguNA' javanyAni zuklalezyA sthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, atha ca ' davvaparasahayA sanvatthovA jAnnagA kAulessA ThANA davcayAe' dravyArthamadevAryatayA sarvastokAni jayanyAni kApotalezyA sthAnAni dravyArthatayA bhavanti, tadapekSayA - ' jahannagA nIlalessA ThANA davvaTTayAe asaMkheguNA' jaghanyAni nIlachezyAsthAnAni dravyAryatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, ' evaM kaNha - lessA ThANA teulessA ThANA pamhalessAThAgA' evam - nIlalezyA sthAnoktarItyA jaghanyAni dravyArthatayA kRSNalezyA sthAnAni tejolezyAsthAnAni padmalezyA sthAnAni ca pUrvapUrvApekSayA uttarottarANi asaMkhyeyaguNAni bhavanti, tebhyo'pi - 'jaharugA sukalessA ThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA' jaghanyAni zuklalezyAsthAnAni dravyArtha tayA jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA hai / unase zuklalezyA ke jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiM / dravya evaM pradezoM kI apekSA saba se kama jaghanya kApotaleiyA ke sthAna haiM dravya se, unakI apekSA bolaleyA ke jaghanya sthAna dravya se asaMkhyAtaguNA haiM, isI prakAra arthAt nIlalezyA kI taraha dravya se kRSNalezyA ke sthAna, tejolezyA ke sthAna aura padmalezyA ke sthAna uttarottara asaMkhyAtaguNe hote haiM / unase zuklalezyA ke sthAna dravya se asaMkhyAtaguNA haiM / 2.7 lezyAnA jaghanya sthAnapradezeAnI RpekSAthI asa khyAtagaNA che tenAthI pradezeAnI apekSA asa khyAtagaNA che. temanAthI zuklalezyAnA jaghanya sthAna pradezanI apekSA asa khyAtagaNuA che. dravya temaja pradezeAnI apekSAe badhAthI echA jaghanya kApeAtalezyAnA sthAna che. temanI apekSAe nIlavezyAnA jaghanya sthAna drazyathI asa khyAtagaNA che, eja prakAre nIlalezyAnI jema dravyathI kRSNavezyAnA sthAna teolezyAnA sthAna ane padmalezyAnA sthAna uttarAttara asaMkhyAtagaNuA hAya che, temanAthI zukalaazyAnA sthAna dravyathI asa khyAtagaNA che,
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ asaMkhyeyaguNAni bhavanti, tat:-'jahannae hito sukkalessAThANehito' davaTThaedito jahannakAulessA ThANA paelaTThayAe asaMkheja (aNaMta) guNA' jaghanyebhyaH zukla lezyAsthAnebhyo dravyAthikebhyo jaghanyAni kApotalezyAsthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeya anantaguNAni bhavantI tyapaseyam tebhyo'nantaram-'jahannagA nIlalessA ThANA paesaTTayAe asaMkhejaguNA' javanyAni nIlalezyAsthAnAni pradezArthatayA asaMkhyepaguNAni bhavanti, 'evaM nAva mukkalessAThANA' evam-nIlalezyA sthAnoktarItyA yAvat-jaghanyAni kRSNalezyA tejolezyA padmalezyA zuklalezyAsthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti tathA ca jaghanya sthAnotkRSTasthAnajaghanyotkRSTa sthAnaviSayANi trINi alpavahutyAni bhavanti, tatrApi ephaikamapi trividhaM dravyArthapradezArtha dravyapradezobhayArthatA bhedAt, tatra jaghanyasthAna viSaye dravyArthatve pradezArthatve ca pratyekaM kApotanIlakRSNarojaH padmazukla lezyAsthAnAni pUrvapUrvApekSayA uttarottaramasaMkhyeyaguNAni bodhyAni, dravyapradezobhayArthatvetu prathamaM dradhyAryatayA kApotanIlakRSNa tejaH padma zuklalezyA sthAnAni pUrvapUrvApekSayA uttarottaramasaMkhyeyaguNAni avaganta dravya se jaghanya zuklalezyA ke sthAnoM se, kApotalezyA ke jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA anantaguNA kahA gayA haiN| unase nIlalezyA ke jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiN| isI prakAra kRSNalezyA, tejolezyA aura padamalezyA tathA zuklalezyA ke jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNe haiN| isa prakAra yahAM jaghanya sthAnoM, utkRSTa sthAnoM tathA jaghanyotkRSTa sthAnoM ko lekara tIna alpa bahutya hote haiM aura ina tInoM meM se bhI eka eka ke tIna tIna bheda hote haiM-dravya le, pradezoM se aura dravya-pradeza donoM se / inameM se jaghanya sthAnoM ke viSaya meM dravya aura pradezo se kApota, kRSNa, teja, padma aura zuklalezyA ke sthAna pUrva-pUrva kI apekSA uttarottara asaMkhyAtaguNA samajhanA caahie| dravya-pradeza ubhaya kI apekSA se prathama dravya se kApota, nIla, kRSNa, teja, padma aura zuklalezyA ke sthAna pUrva-pUrva kI apekSA uttarottara dravyathI jaghanya zukalezyAnA sthAnethI, kApatalezyAnA jaghanya sthAna pradezanI apekSAe anantagaNuM che. temanAthI nIlezyAnA jaghanya sthAna pradezonI apekSAe asaMkhyAtagaNuM che. e ja prakAre kRSNalezyA, tejalezyA ane padmalezyA tathA zukalezyAnA jaghanya sthAna pradezonI apekSAe asaMkhyAtagaNa che. e prakAre AhIM jaghanya sthAne utkRSTa sthAne tathA javaSTa sthAnene laIne traNa a5 bahutva bane che ane e traNemAthI paNa eka ekanA traNa traNa bheda che-dravyathI pradezathI ane dravya-pradeza banethI temAMthI jaghanya sthAnenA viSayamAM dravya ane pradezothI kApata, nIla, kRNa, teja, padma ane zukalezyAnA sthAna pUrva pUrvanI apekSAe uttarottara asa khyAtagaNu samajavA joIe. dravya, pradeza banenI apekSAthI prathama dravyathI, kApita nIla, kRSNa, teja, padma
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289 prameyapodhinI TIkA pada 17 sU0 21 lezyAsthAnanirUpaNam gyAni, tadanantaraM zuklalezyA sthAnAnantaraM pradezArthatyA kApotalezyAsthAnAni anantaguNAni yodhyAni tadanantaraM kApotalezyAsthAnAnantaraM nIlakRSNatejaH padama zuklalezyAsthAnAni pradezArthatayA pUrvapUrvApekSayA uttarottaramasaMkhyeyaguNAni vijJeyAni, evamutkRSTAnyapi sthAnAni dranyAryatayA pradezArthatayA dravyapradezobhayArthatayA ca prarUpayitumAha-eesi NaM bhaMte ! kaNhamessA ThANANaM jAva mukkalessA ThANANa ya ukkosagANaM davvadvayAe paesaTTayAe davaTaparasahavAe. kayare kayarehito appA vA bahayA vA tullA vA visesAhiyA vA?' he bhadanta ! eteSAM khala kaNasezyAsthAnAnAM yAvat-nIlakApotatejaH padma zuklalezyAsthAnAnAca utkRpTInAM madhye dravyArthatayA pradezArthatayA dravyAyapradezArthatayA satarANi katarebhyo'lpAni vA bahukAni vA tulyAni vA vizeSAdhikAni vA prajJaptAni ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'sanyatyovA ukkosagA kAulessA ThANA dabaTTayAe' sarvastokAni utkRSTAni kApotaH lezyAsthAnAni dravyAryatayA bhavanti, tadapekSayA-'ukosagA nIlalessA ThANA davaTTayAe asaMkhyAtaguNA samajhanA cAhie / tadanantara arthAt zuklalezyA ke sthAnoM ke bAda pradezoM kI apekSA kApotalezyA ke sthAna anantaguNe hote haiN| phira nIla, kRSNa, teja, padma aura zuklalezyAoM ke sthAna pradezoM se pUrva-pUrva kI apekSA uttarottara asaMkhyAtaguNA samajhanA caahie| .. aba utkRSTa sthAnoM ko bhI-dravya se, pradezoM se tathA dravya-pradeza donoM se,prarUpita karate haiM- gautamasvAmI-he bhagavan ! ina utkRSTa kRSNalezyA ke sthAnoM, yAvat nIla, kApota, teja, padama aura zuklalezyA ke sthAno meM se dravya kI apekSA, pradezoM kI apekSA tathA donoM kI apekSA kauna kisase alpa, bahuta, tulya, athavA vizeSAdhika haiM ? - bhagavAn-gautama ! saba se kama utkRSTa kApotalezyA ke sthAna dravya kI apekSA se haiN| unase nIlalezyA ke utkRSTa sthAna dravya kI apekSA se asNkhyaaane zukalezyAnA sthAna pUrva pUrvanI apekSAe uttarottara asa khyAtagaNu samajavA joIe. tadanantara arthAta zukalezyAnA sthAne pachI pradezonI apekSAe kAtilezyAnA rathAna anantagaNu hoya che. pachI nIla, kRSNa, teja, padma ane zukalezyAonA sthAna pradezanI apekSAthI pUrva pUrvanI apekSAe uttarottara asaMkhyAtagaNa samajavA joIe. * have utkRSTa sthAne paNa dravyathI pradezothI tathA dravya-pradeza banethI prarUpita kare che'' zrI gautamasvAmI-he bhagavan! A utkRSTa kRNalezyAnA sthAne yAvat nIla, kAta, teja padma ane zukalezyAnA sthAnamAMthI dravyanI apekSAe, pradezanI apekSAe tathA banenI apekSAo ke jenAthI alpa, adhika, tuya athavA vizeSAdhika che? zrI bhagavAna- gautama ! badhAthI ochA utkRSTa kApatalesthAnA sthAna dravyanI
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA asaMkhejjaguNA' utkRSTAni nIlalezyAsthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavati, 'evaM jaheva - jahagA taheva ukkosagAvi' eks - pUrvoktItyA yathaiva jaghanyAni kRSNAdilezyA sthAnAni prarUpitAni tathaiva utkRSTAmyapi kRSNAdizyAsthAnAni prarUpaNIyAni kintu'navaraM ukkosatti abhilAvo' navaram - jaghanyApekSayA vizeSastu utkRSTamiti abhilApo vaktabbaH, gautamaH pRcchati - 'eesi NaM bhaMte ! kaNhalessaThANANaM jAva sukkalessa ThANAjaya bAnnukosagANaM- davvaTTayAe paesahayAe dadhvahapaesaTTayAe kayare kayarehiMto appA mA bahuyAyA tullA vA visesAhiyA vA ? ' he bhadanva ! eteSAM khalu kRSNa sTezyA sthAnAnAM yAvat-nIka kApotatejaHpadmazuklalezyAsthAnAnAzca jaghanyotkRSTAnAM madhye dravyArthatayA pradezArthatayA - dravyArtha pradezArthatayA katarANi katarebhyo'lpAni vA bahukAni vA tulyAni vA vizeSAH dhikAni vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'savvatthovA jadabhagA kAulestA ThANA davvaTTayAe' sarva stokAni jaghanyAni kApotalezyAsthAnAni dravyArthatayA bhavati, tebhyaH - 'jahannayA nIlalessAThANA dagbaDayA e asaMkhejjaguNA' javanyAni nIlalezyA sthAnAni dravyarthatayA asaMkhyeyaguNAni prajJaptAni evaM kaNhate upallalessA' evam nIlalezyA sthAnItaguNA haiM / isa prakAra jaghanya sthAnoM ke alpa bahutva kI taraha uskRSTa sthAnoM kA bhI alpabahutva samajha lenA caahie| vizeSatA yahI hai ki pahale jahAM 'jaghanya' zabda kA prayoga kiyA thA, vahAM 'utkRSTa' zabda kA uccAraNa karanA cAhie gautamasvAmI - he bhagavan! ina kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotakheDyA, tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA ke jaghanya aura "utkRSTa sthAnoM meM se dravya kI apekSA, pradezoM kI apekSA tathA dravya evaM pradeza donoM kI apekSA kauna kinase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? bhagavAn he gautama! sava se kama kApotalezyA ke jaghanya sthAna dravya kI apekSA se haiM ! unase nIlalezyA ke jaghanya sthAna dravya kI apekSA se asaMkhyAta apekSAe che, temanAthI nIlalezyAnA utkRSTa sthAna dravyanI apekSAthI asakhyAtagaNA che. e prakAre jaghanya sthAnAnA alpamarhutvanI jema utkRSTa sthAneAnA paNu apakhahatva samartha levA joIe vizeSatA Aja che ke pahelAM jyAM jaghanya zabdanA prayoga karyAM che. tyAM utkRSTa zabdanuM uccAraNa karava" joie. zrIgautabhasvAbhI-De bhagavan ! yA SNutecyA, nIsasezyA, hAyAtasezyA, telebezyA, padmalezyA ane zukalalezyAnA jaghanya ane utkRSTa sthAnemAMthI dravyanI apekSAe pradezeAnI apekSAe tathA dravya temaja pradeza khannenI apekSAe karIne kANu keAnAthI apa, adhika tuya agara vizeSAdhika che? zrI bhagavAna hai gautama 1 badhAthI ochA kApe talezyAnA jaghanya sthAna dranI apekSAe karIne che. temanAthI nIlalezyAnA jaghanya sthAna dravyanI apekSAthI asakhyAta S 290 da
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TokA pada 17 0 21 lezyAsthAna nirUpaNam ktarItyA kRSNatejaH padmakezyA sthAnAni dravyArthatayA jaghanyAni asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'jamayA sukalessAThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA' jaghanyAni zuklalezyA sthAnAni dravyAtayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'jahannaeDito sukalessAThANehiMto davyavahito ukkosagA kAulessAThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA' jaghanyebhyaH zuklezyAsthAnebhyo dravyathiMkebhya utkRSTAni kApota lezyA sthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyagugAni bhavanti tadapekSayA - 'ukosA nIlasAThANA davvadvayA asaMkhejjaguNA' utkRSTa ni nIlalezyAsthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'evaM kaNhate upancha0' evam - nIlalezyAsthA noktarItyA kRSNatejaH padmayA sthAnAni utkRSTAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, tadapekSayA- 'ukkosA chukalaThANA davvadvayA asaMkhejjaM guNA' utkRSTAni zuklalezyA sthAnAni dravyArtha tayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'paesaiyAe sanvatthovA jahannamA kAulessAThANA' pradezArthatayA sarvastokA ni jaghanyAni kApotalezyAsthAnAni bhavanti, 'paesalyAe jahanagA nIlalessA ThANA asaMkhejamA pradezArthatayA jaghanyAni nIlalezyAsthAnAni asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'evaM jadeva bApa tava pasadvAra vibhANiyavvaM' evam - nIlalezyAsthAnoktarItyA yathaiva dravyAryatathA pratipAditam tathaiva pradezAtayA'pi bhaNitam kintu 'navaraM parasadvayAtti abhilASa guNA haiN| isI prakAra jaghanya kRSNalezyA, tejolezyA aura padmalezyA ke sthAna 'dra kI apekSA asaMkhyAtaguNe hote haiM / zuklalezyA ke jayanya sthAna dravya kI apekSA asaMkhyAta guNA haiM / zuklalezyA ke jaghandha sthAnoM, se, dravya kI apekSA se, kApotalezyA ke utkRSTa sthAna asaMkhyAtaguNA haiN| unase nIlalezyA ke utkRSTa sthAna dravya se asaMkhyAtaguNA haiN| isI prakAra kRSNa, teja aura padmalezyA ke utkRSTa sthAna dravya se asaMkhyAtaguNA haiN| unase zuklalezyA ke utkRSTa sthAna dravya se asaMkhyAta guNA haiM / } pradezoM kI apekSA kApotalezyA ke jaghanya sthAna saba se kama haiM / pradezoM kI apekSA nIlalezyA ke jaghanya sthAna asaMkhyAtaguNA haiM / isa prakAra jaise anya kI apekSA se kathana kiyA gayA hai, usI prakAra pradezoM kI apekSA se bhI gamA che. eja prakAre jaghanya kRSNalaizyA, teolezyA, ane padmalezyAnA sthAna dravyanI apekSAe asa khyAtagaNA ane che. culalezyAnA jaghanya sthAna dravyanI apekSAe asa' khyAtagaNA che. zukalalezyAnA jaghanya sthAnAthI dravyanI apekSAe kApAtalezyAnA utkRSTa myAna asa khyAtagaNA che. tenAthI nIlalezyAnA utkRSTa sthAna dravye karIne asa khyAtagaNA che. eja prakAre kRSNa, teja ane padmalezyAnA utkRSTa sthAna dravyathI asaMkhyAtagaNA che. temanAthI zukalalezyAnA utkRSTa sthAna dravyathI asaMkhyAtagaNA che. pradezAnI apekSAe kApAtalezyAMnA jaghanya svAna- badhAthI ochA che, pradezanI apekSAe naulalezyAnA jaghanya sthAna asaMkhyAtagaNA che. A prakAre jema dravyanI apekSAthI kathana karAyu che, eja f
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ viseso' navaram-pUrvApekSayA vizeSastu-pradezArthatayA iti abhilApavizeSo, vaktavyaH, 'dancaTTapaesaTTayAe savvatthovA jahannagA kAulessA ThANA dayaTTayAe' dravyArthapradezAryatayA prarUpaNe sarvastokAni jaghanyAni kApotalezyAsthAnAni dravyArthapradezArthatayA bhavanti, tadapekSayA'jahannagA nIlalessAThANA dabaTTayAe asaMkhenaguNA' jayanyAni nIlalezyAsthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'evaM kaNhateupamhalessAThANA' evam-nIlachezyAsthAnoktarItyA kRSNatejaHpadmalezyA sthAnAni jaghanyAni dravyArthatyA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'jahannayA mukkalessAThANA dabaTTayAe asaMkhenaguNA' jaghanyAni zuklezyA sthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'jahanne hito mukkalerasAThANe hito daTTayAe ukkosA kAulessAThANA davahayAe asaMkhejjaguNA' jaghanyebhyaH zuklalezyA sthAnebhyo dravyAthikebhya utkRSTAni kAyotalezyAsthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'ukkosA nIlalessAThANA davvayAe asaMkhejjaguNA' utkRSTAni nIlalezyAsthAnAni dravyAryatayA asaMkhyeyaguNAni, bhavanti, 'evaM kaNhateupamhalessAThANA' evam-nIlalezyA sthAnoktarItyA kRSNa tejApadmAlezyA sthAnAni utkRSTAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'ukosagA sukkalessakaha lenA cAhie, vizeSatA yahI hai ki yahA~ pradezoM kI apekSA se aisA uccAraNa karanA caahie| / dravya aura pradezoM kI apekSA prarUpaNA karane para kApota lezyA ke anya sthAna dravya se saba se kama haiN| unase nIlalezyA ke jaghanya sthAna dravya se bhasaMkhyAta guNA haiM / isI prakAra kRSNalezyA, tejolezyA aura padmalezyA ke bhI jaghanya sthAna dravya se asaMkhyAtaguNA hote haiN| zuklalezyA ke jaghanyaH sthAna dravya se asaMkhyAta guNA haiN| dravya se jaghanya zuklalezyA ke sthAnoM se uskRSTa kApotalezyA ke sthAna dravya se asaMkhyAtaguNA haiN| nIlalezyA ke utkRSTa sthAna dravya se asaMkhyAtaguNA haiN| isI prakAra kRSNalezyA, tejolezyA aura padamalezyA ke utkRSTa sthAna dravya se asaMkhyAtaguNA haiN| zuklalezyA ke uskRSTa sthAna dravya prakAre pradezanI apekSAthI paNa kahI levuM joIe. vizeSatA khAja che ke, ahI pradezonI mapekSAthI, me zyAra 42 . dravya ane pradezanI apekSAe prarUpaNa karatAM kAtilezyAnA jaghanya sthAna dravyathA badhAthI ochAM che. temanAthI nIlalezyAnA javanya sthAna dravyathI asaMkhyAtagaNa che. eja prakAre kRSNalezyA, tejezyA ane padmalezyAnA paNa jaghanya sthAna dravyathI asaMkhyAta hiya che. zukalezyAnA jaghanya sthAna dravyathI asaMkhyAtagaNuM che. dravyathI jaghanya zukala lezyAnA sthAnethI utkRSTa kApatalezyAnA sthAna dravyathI asaMkhyAtagaNuM che. nIlaleyAna utkRSTa sthAna dravyathI asaMkhyAtagaNu che. eja prakAre kRSNalezyA, tejalezyA ane pa lezyAnA utkRSTa sthAna dravyathI asaMkhyAtagaNu che. zukalezyAnA utkRSTa sthAna, dravyathA *
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 17 sU0 21 lezyAsthAnanirUpaNam 293 ThANA davaTTayAe asaMkhejjaguNA' utkRSTAni zuklalezyAsthAnAni dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'ukkosaehito sukalessaThANehito davaTThayAe jahannagA kAulessAThANA paesadvayAe aNaMtaguNA' utkRSTebhyaH zuklalezyAsthAnebhyo dravyArthikebhyo jaghanyAni kApotalezyAsthAnAni pradezArthatayA anantaguNAni bhavanti, 'jahannagA nIlalessAThANA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA' jaznyAni nIlalezyA sthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'evaM kaNhate upamhalesAThANA' evam-nIlalezyAsthAnoktarItyA kRSNatejaH padmalezyAsthAnAni javanyAni pradezArthatayA asaMkhyeyazuNAni bhavanti, 'jahannagA sukkalessaThANA -paemaTTayAe asaMkhejjaguNA' jaghanyAni zuklalezyA sthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'jahaNNehiMto sukkalessAThANehiMto paesaTTayAe ukkosayA kAulessAThANA paesaTTa yAe asaMkhejjaguNA' jaghanyebhyaH zuklalezyA sthAnebhyaH pradezikArthebhyaH utkRSTAni kApo se asaMkhyAtaguNA haiN| dravya se zuklalezyA ke utkRSTa sthAnoM se kApotalezyA "ke jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA anantaguNA haiN| nIlalezyA ke jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAlaguNA haiN| isI prakAra kRSNalezyA, tejolezyA aura padUmalezyA ke jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiN| zuklalezyA ke jaghanya sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAta guNA haiN| pradezoM kI apekSA zuklalezyA ke jaghanya sthAnoM se kApotalezyA ke uskRSTa sthAna pradezoM kI bhapekSA asaMkhyAta guNA haiN| nIlalezyA ke utkRSTa sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiN| isI prakAra kRSNalezyA, tejolezyA aura padamalezyA ke utkRSTa sthAna pradezo kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiN| zuklalezyA ke utkRSTa sthAna pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiN| isa prakAra dravya aura pradeza donoM kI viSakSA meM pahale dravya kI apekSA jaghanya kApota, nIla, kRSNa, teja padama, 'aura zuklalezyA ke sthAna pUrva-pUrva kI apekSA uttarottara asaMkhyAtaguNA khyAtagaNu che. dravyathI zukalalezyAnA utkRSTa sthAnethI kApotalezyAnA jaghanya sthAna pradezanI apekSAe anantagaNa che. nIlalezyAnA jaghanya sthAna pradezonI apekSAe asaMkhyAtagaNA che. eja prakAre kRSNalezyA, tejezyA ane padmazyAnA jaghanya sthAna pradezanI ape. 'kSAe asaMkhyAtagaNuM che. pradezanI apekSAe zukalezyAnA jaghanya sthAnethI kApotalezyAnA utkRSTa sthAna pradezanI apekSAe asaMkhyAtagaNa che. nIlalezyAnA utkRSTa sthAna pradezenI apekSAe asaMkhyAtagaNA che. e ja prakAre kRSNalezyA, tejalezyA ane padamalezyAnA utkRSTa sthAna pradezonI apekSAe asaMkhyAtagaNu che. zukalezyAnA utkRSTa sthAna pradezonI apekSAe asaMkhyAtagaNu che. e prakAre dravya ane pradeza bannenI virakSAmAM pahelAM dravyanI apekSAe jaghanya kapota, nIla, teja, pama ane zukalezvAnA sthAna pUrva-pUrvanI apekSAe uttarottara
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 prajJAnA tazyA sthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'ukkosayA nIlalessAThANA. papasaTTayAe asaMkhejjaguNA' utkRSTAni nIlalezyAsthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'evaM kaNhate unlessAThANA' evam-nIlalecyA sthAnoktarItyA kRSNa tejaH padmalezyA sthAnAni utkRSTAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, 'ukkosayA sukalesAThANA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA' utkRSTAni zuklalegA sthAnAni pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, tathA ca dravyArthatayA prathamaM dravyArthatvena jayanyAni kApotanIlakRSNa tejaH padma zuklezyA sthAnAni pUrvapUrvApekSayA uttarottarama saMkhyeyaguNAni avagandhavyAni tadanantaraM jaghanyebhyaH zuklalezyAsthAnebhyaH pUrvoktarItyaiva cotkRSTAni sthAnAni dravyArtha tayA pUrvapUrvApekSayA uttarottarama saMkhyeyaguNAni avaseyAni, tadanantaram utkRSTebhyaH zuklaleiyA sthAnebhyo jaghanyAni ka potalezyA sthAnAni pradezArthatayA anantaguNAni avaseyAni, tadanantaraM pradezArthatayaiva jaghanyAni nIlakRSNa tejaHpadma zuklalezyA sthAnAni pUrvapUrvApekSayA uttarottaramasaMkhyeyaguNAni, evamutkRSTAnyapi nIlakRSNatejaH padmazuklalezyAsthAnAni pUrvoMktirItyaiva pUrvapUrvApekSayA uttarottaramasaMkhyeyaguNAni avagantavyAnIti / 'paNNaSaNAe bhagavaIe lessApayassa cautthabha uddesao samatto' iti prajJApanAyAM bhagavatyAM lezyApadasya caturtha udezakaH samAptaH // 0 21 // * jAnanA caahie| tadanantara zuklalelyA ke jaghanya sthAno se, pUrvokta prakAra se hI utkRSTa sthAna dravya se pUrva - pUrva kI apekSA uttarottara asaMkhyAta guNa samajhanA caahie| tatpazcAt zuklalezyA ke utkRSTa sthAnoM se kApotalezyA ke jaghanya sthAna pradezoM se anantaguNA- jAnanA caahie| tadanantara pradezoM kI apekSA hI jaghanya nIla, kRSNa, teja aura padma aura zuklalezyA ke sthAna pUrva-pUrva kI apekSA uttarottara asaMkhyAguNA hote haiM / isI prakAra utkRSTa nIla, kRSNa, teja, padma aura zuklazyA ke sthAna pUrvokta prakAra se hI pUrva - pUrva kI apekSA uttarottara asaMkhyAtaguNA haiM | sU0 21 // bhagavatI prajJApanA ke lezyApada kA cauthA uddezaka samApta asaMkhyAtagaNA jANuvA joie. tadanantara zukalalezyAnA jaghanya sthAnAthI pUrvakti prakArathI ja utkRSTa sthAna drathI pUrva-pUrvanI apekSAe uttarAttara asaMkhyAtagaNA samajavAM joie tatpazcAt zukalalezyAnA utkRSTa sthAnArthI kApotalezyAnA jaghanya sthAna pradezAthI anantagyaa lavAM ledhye. tahanantara ahezAnI apekSAoM 4 4dhanya, nIsa, ISNu, tena, yubha ane jIlalezyAnA sthAna pUrva pUrvanI apekSAe uttarAttara asaMkhyAtagaNA thAya che. eja prakAre utkRSTa nIla, kRSNa, teja pama ane zukalalezyAnAM sthAna pUrvokta prakAre ja pU pUrvanI apekSAe uttarAttara asakhyAtagaNuA che. sU. 215 bhagavatI prajJApanAne lezyApadanA ceAtheA uddezaka sapUrNa
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 prameyabodhinI TokA pada 17 sU0 22 lezyApariNamananirUpaNam paJcama uddezaka mUlam-kai NaM bhaMte ! leslAo paNNatAo ? goyamA chalessAo paNNattAo, taM jahA-kaNhalessA jAva sukkaleslA, se nUNaM bhaMte ! kaNhalessA nIlalessaM pappa tA rUvattAe tA vannattAe tA gaMdhattAe tA-rasasAe tA phAsattAe jhujjo bhujo pariNamai itto ADhataM jahA cautthao usao tahA bhANiyavvaM jAva veruliyamaNidiluto tti, se nUNaM bhaMte! kaNhalessA nIlalessaM pappa No tA rUdattAe jAva No tA phAsattAe bhujo bhujo pariNamai ? haMtA, goyamA ! kaNhalessA nIlalessaM pappa No tA-rUvattAe No tA cannattAe jo tA gaMdhattAe No tA rasattAe No tA phAsattAe bhujo bhujo pariNamai, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai kaNha. lessA nIlalessaM pappa No lA rUbatAe jAca pariNamai ? goyamA! agArabhAvamAyAe vA se siyA palibhAgabhAvamAyAe vA se siyA kaNhalessA-NaM sA No khallu nIlalestA tattha gayA osakai ussakAi vA, se teNa?NaM-goyamA ! evaM buJcai-kaNhalessA nIlalessaM pappa No tA rUvattAe jAva bhujo bhujo pariNamai, se nUNaM saMte.! nIlalessA kAulessaM pappa No tA rUvattAe jAva bhujjo bhujjo pariNamai, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai-nIlalessA kAulessaM pappa No tA rUvattAe jAva bhujjo bhujjo pariNamai ? goyamA ! AgArabhAvamAyAe vA siyA palibhAgabhAvamAyAe vA liyA nIlaleslA NaM sA No khalu kAulessA tatthagayA osakai, ussakadavA, se eeNaTeNaM goyamA ! evaM cuccainolalessA kAuleslaM pappa No tA rUvattAe jAva bhujjo bhujjo pariNamei, evaM kAuleslA teulessA pamhalessaM pamhalessA sukkalessaM pappa, se naNaM bhaMte ! sukkalessA pamhalessaM pappa No tA rUvattAe jAva pariNamai ? haMtA, goyamA ! sukalessA taM ceva, se keNaTaNaM bhaMte ! evaM buccai-sukalessA jAva No pariNamai ? goyamA! AgArabhAvamAyAe
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ / . . . . . . pinAsa 296 vA jAva sukkalessANaM sA No khalu sA pamhalessA tatthagayA osakA, se tegaTeNaM goyasA ! evaM vuccai-jAva No pariNalai ||suu0 22 // paNNavaNAe bhagavaI e lessApae paMcamuso samatto / chAyA-kati khalu bhadanta ! lezyAH prajJaptA ? gautama ! paDalezyAH prajJatAH, tadyathAkRSNalezyA yAvat zuklalezyA, tan nUnaM bhadanta ! kRSNalezyA nIlalezyAM prApya tadrUpatayA tavarNatayA tadgandhatayA tasatayA tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati ? patrAdhikyaM yathA caturtha uddezakastathA bhaNitavyaM yAvad vaiDUryamaNidRSTAnta iti, tat nUnaM bhadanta ! kRSNalezyA nIlalezyAM prApya no tarUpatayA yAvad no tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati ? inta, paMcama uddezaka zabdArtha-(kaha NaM bhaMte ! lessAo paNNattAo?) he bhagavan ! lezyAeM kitanI kahI haiM ?) goyamA! cha lessAo paNNattAo) he gautama ! chaha lezyAeM kahI haiM (taM jahA-kaNhalessA jAva suklalessA) ke isa prakAra-kRSNalezyA yAvat zukla lezyA (le nUNaM bhaMte ! kaNhaleslA nIlalessaM pappa) he bhagavan ! kyA kRSNalezyA nIlalezyA ko prApta ho karake (tA svatsAe tA vannatAe tA gaMdhattAe tA rasattAe tA phAsattAe) tadrUpatA se, tavarNatA, sadUgaMdhatA, tadrasatA, tatsparzatA se (bhujora) vAra-vAra (pariNamaha) pariNamana karatI haiM ? (itto) yahAM se (ADhaso) AraMbha kiyA huA (jahA ca utthao uddesao tahA bhANiya) jaisA cauthA uddezaka kahA, vaisA kaha lenA cAhie (jAva veruliyamaNi diluno) vaiDUryamaNi ke dRSTAntataka (se gUNaM bhaMte ! kaNhalessA nIlalessaM pappa No tA rUvattAe java No tA phAsattAe bhujjo bhujjo pariNamai ?) he bhagavan ! kRSNalezyA nIlalezyA ko paMcama uddezaka zahA-(kai NaM bhaMte / lessAo paNNattAo 1) sAvan ! vezyAya 32ii 4. che! (goyamA cha lessAo paNNattAo) 8 gautama cha zyAmA 49sI che (taM ahA-kaNhalessA jAva sukkalessA) te 20 4 2-4 vezyA yAvat zusavezyA (se nUNaM bhaMte ! kaNhalessA nIlalesmaM pappa) 3 lAn / zu zuvezyA nIrasezyAne prApta 272 (tA rUvattAe tA pannattAe, tA gaMdhattAe, tA rasattAe tA phAsattAe) tadrUpatAthI, tavaNutA, tahagatA, tasatA, taspatAthI (bhujjo bhujjo) 122 (pariNamai) pazmina 42 cha ? (itto) mADI thI (ADhatto) mAra 438 (jahA cautthao uddesao tahA bhANiyavyaM) nevI yA uddeza4 4yo, teva ' yA pAyI za4 4ii seve| naye (jAva veruliyamaNididaMto) vaiya mAyinA STAnta sudhI. . (se NUNaM bhaMte / kaNhalessA nIlalessaM pappa No tA rUvattAe jAva No tA phAsattAe bhujjobhujjo pariNamai 1) bhavan ! zunyuvezyA nAdavezyAne yAbhAna tatAyI yAvat tapaza
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___297 prameyayodhinI TIkA pada 17 sU0 22 lezyApariNamananirUpaNam gautama ! kRSNa lezyA nIlalezyAM prApya no tadrUpatayA no tavarNatayA no tadgandhatayA no tadrasatayA no tatsparzanayA bhUyo bhUgaH pariNamati, tat kenArthena bhadanta ! evAcyate-kRSNalezyA nIlalezyAM prApya no tadrUpatayA yAvad bhUyo yUyaH pariNamati ? gautama ! AkArabhAva 'mAtrayA vA sA syAt pratibhAgabhAvamAtrayA vA sA syAt kRSNalezyA khalu sAno khalu nIla lezyA, tatragatA avaSvaSkate, utvaSkale vA, tat tenArthena gautama ! evamucyate-kRSNalezyA 'nIlalazyAM prApya no tadarUpatayA yAvada bhUyo bhUyaH pariNamati, tat nUnaM bhadanta ! nIlalezyA kApotalezyAM prApya no tadrUpatayA yAvada bhUyo bhUyaH pariNamati ? hanta, gautama ! nIlalezyA kApotalezyAM prApya no tadpatayA yAvad bhUyo bhUyaH pariNamati, tat kenArthena bhadanta ! prApta hokara tadpatA se yAvat tatsparzatA se nahIM pariNata hotI hai ? (haMtA goyamA !) hAM gautama ! (kaNhaleslA nIlalessaM pappa No tA svattAe, No tavdhapaNattAe No tA gaMdhattAe NotA rasattAe jo tA phAlattAe bhujjo bhujjo pariNamai) kRSNalezyA nIlalezyA ko prApta hokara na tadpatA se na tadvarNatA se, na tadgaMdhatA se, na tatsparzanA le bAra-bAra pariNata hotI hai ____ (se keNaTeNaM saMte! evaM cuccaha) he bhagavan ! kina hetu se aisA kahA jAtA hai ki (kaNhalesmA nIlalessaM pappa) kRSNalezyA nIlalezyA ko prApta hokara (No tArUvattAe jAva pariNamai ?) tadrUpatA se nahIM yAvat pariNata hotI hai ? (goyamA) he gautama! (AgArabhAvamAyAe vA) AkAra AvamAtra-se athavA (palibhAgabhAva. mAyAe) pratibimbita vastu kA AkAra mAtra le (liyA) hotI hai (nIlalessANaM) nIlalezyA (sA) vaha (No) nahIM (khalu) nizcaya (lA) vaha (kAulessA) kApo. talezyA (tatthagayA) vahAM rahI huI (omakada, ustakkai) ghaTatI-baDhatI hai (se eeNaDeNaM goyamA ! evaM vuccai) isa hetu se he gautama ! aisA kahA jAtA hai (nIlatAthI nathI pariNata thatI ? (haMtA goyamA 1) 31, gautama ! (kaNhalessA nIlalessaM pappa No tA rUvattAe, No tavcannattAe, No tA gaMdhattAe No tA rasattAe No tA phAsattAe bhujjo-bhujjo pariNamai) dRshy| nItezyAne prApta zanana tayAthI na tavA tAthI, na ta yatAthI, na tasparzatAthI vAraMvAra pariNata thAya che (se keNadeNaM bhaMte / eva vuccai) magavan ! 4yA ututhI me upAya cha / (kaNha. lessA nIlalessaM pappa) vezyA nAsazyAne prApta thardhana (No tA rUvattAe jAva pariNamai) tenA 35 mA pAthI pariNata thA nathI ? (goyamA / ) 3 gotama ! (AgArabhAvamAgae vA) maa4|2 mA bhAtra-chaya! bhArathI athavA (palibhAgabhAvamAyAe) pratimimita paratuna mAra bhArathI (siyA) thAya cha (nIlalessANaM) naasvesh|| (sA) te (No) nahI (khalu) nizcaya (sA) te (kAulessA) yAtazyA (tattha gayA) tyAM paDesI (osakaI ussakaI vA) 1dhe ghaTecha (se eeNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai) me ututhI gautama | ge vAya che (nIlalessA kAulessaM H0 38
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ana evamucyate - nIlalezyA kApovaLezyAM prApya no tadrUpatayA yAvad bhUyo bhUyaH pariNamati ? gautama ! AkArabhAvamAtrayA vA syAt pratibhAgabhAvamAtrayA vA syAt, nIlalezyA khalu sA, no khalla sA kApotalezyA, tatragatA avaSvaSkate vA tat etenArthena gautama / evamucyatenIlezyA kApotazyAM prApya no tadarUpatayA yAvad bhUyo bhUyaH pariNamati, evaM kApotalezyA tejolezyAM prApya tejolezyA padmalezvAM prApya padmaleza zuklalezyAM prApya, t nUnaM bhadanta ! zuklalezyA padmalezyAM prApya no tadrUpatayA yAvat pariNamati / hanta, gautama ! zuklalezyA vaccaiva tat kenArthena bhadanta / evamucyate zuklezyA yAvad to pariNamati ? gautama ! AkArabhAvamAtrayA vA syAd yAvat zuklalezyA salu sA no khalu padamalezyA, lessA kAulessaM pappa) nIlalelyA kApona lezyA ko prApta hokara (No tA khvattAe jAva bhujjo 2 pariNamaha) tadrUpatA se nahIM yAvat bAra-bAra pariNata hotI ( evaM kAulessA teulessaM 181) isI prakAra kApetaleyA tejolezyA ko prApta hokara (tejassA padmalessaM puSpa) tejolezyA padmalezyA ko prApta hokara (pahamalessA sukkale pappa) padamalezyA zuklalelyA ko prApta hokara ( se nUNaM bhaMte! sukalesA pahamastaM pappa) yA bhagavan! zuklalezyA padmayA ko prapta hokara (No tA vattAe jAva pariNama ?) tadrUpatA se nahIM yAvat pariNata hotI ? (haMtA gomA ) saMgautama ! (sudhAlessA taM caitra zu. klalezyA ityAdi vahI pUrvavat (se doNadveNaM saMte ! evaM bucca) kisa hetu se he bhagavat ! aisA kahA jAtA hai (klessA jAva No pariNama ? ) zuklalezyA yAvat nahIM pariNata hotI ? (gopanA !) he gautama! ( AgArabhAva mAyAe vA) chAyA mAtra se (jAva) yAvat (sukkalerasANaM sA No khalu sA pamhalessA) vAstava meM vaha zuklaleiyA hai, vaha padmalelyA nahIM (tatthagayA) vahIM rahI huI (osakkara) apasarpaNa karatI hai (se teNaTTeNaM govamA ! evaM gees) he gautama! pappa) nIsasezyA hAyAtasezyAne prApta 4rIne (jo tA rUvattA jAva bhujjo bhujjo pariNama ) tadrUyatAthI nahIM yAvat vAra vAra parimRta dhAya ( evaM kAulessA teulessaM pappa) zrI prAre prayotabezyA teleozyAne prApta thane ( teulessA pahale saM pa ) teleyezyA yahubhozyAne Ata thardhane (pamilessA sukkalessaM pappa) palezyA zubhsabezyAne prApta thamane. parita thatI nathI (se nUNaM bhaMte ! sukkalessA pamhalesa pappa ) he bhagavan ! zuM zubhsasezyA padmavezyAne Apta thardhane (No tA rUvattAe jAva pariNamai 1) 3patAthI nahIM yAvat paributa dhAya 1 (haMtA goyamA ! ) GA, gautama ! (sukkalerasA taM cetra) zubhsalezyA ityAdi te pUrvavat (se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccaI) he bhagavan ! zA hetuthI oma DevAya che ? (suphalessA jAva No pariNamai 1) zubhsalezyA yAvat nathI parizruta thatI ? (goyamA !) he gautama ! (AgArabhAva - mAyAe mA) chAyA bhAtrathI (jJAna) yAvat (sukalestANaM sA No khalu sA pamhulessA) vAsta
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 17 su0 22 laizyApariNamananirUpaNam 299 tatratA va utkate vA, tat tedArthena gautama ! evamucyate- yAvada no pariNamati ! prajJApanAyAM bhagavatyAM lezyApade paJcamoddezaH / / sU0 22 // TIkA- caturthIdeza ke kRSNA dilezyAnAmalpabahutvaM prarUpitaM samprati tAsAmeva lezyAnAM vaiziSTya' pratipAdayituM paJcamoddezakaM prArabhate - 'kai NaM bhaMte ! lessAo paNNattAo ?' he bhadanta ! kati khalu lezyAH prajJatA : 1 bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama! 'chalessAo paNNattAo paDUlezyAH prajJatAH, 'taM jahA - kaNhalessA jAva sukkalessA' tadyathA - kRSNalezyA yAvadnIlezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA, zuklalezyA, gautamaH pRcchati - 'se nRNaM bhaMte ! kaNhalessA nIlalessaM pap tA rUvattAe tA vaNNattAe tA gaMdhattAe tA rasatAe tA phAsattAe bhujjo bhujjo pariNamai ?' he bhadanta ! tat-atha nUnam - kis kRSNalezyA - kRSNalezyAdravyANi nIlalezyAM- nIlalezyAdravyANi prApya tadrUpatayA - nIlalezyA dravyasvabhAvatayA tathaivAha - tadvarNatayA - nIlalezyAdravyavarNatayA, tadgandhatayA - nIlalezyAdravyagandhatayA, isa hetu se aisA kahA jAtA hai (jAva No pariNama ) yAvat pariNata nahIM hotI 'paSNavaNAe bhagavahae leslApae paMcamuddeso' bhagavatI prajJApanA ke lezyApada meM pAMcavAM uddezaka samApta TIkArtha-caturtha uddezaka meM lezyAoM ke alpabahutva kA nirUpaNa kiyA gayA hai, aba unhIM lezyAoM kI viziSTatA pratipAdana karane ke lie pAMcavAM uddezaka prAraMbha kiyA jAtA hai gautamasvAmI - he bhagavan ! lezyAeM kitanI kahI gaI haiM ? bhagavAn he gautama! lezyAeM chaha kahI gaI haiM, ve isa prakAra - kRSNaleiyA, nIlezyA, kApotazyA, tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA / gauravAmI - he bhagavan ! kyA kRSNalezyA nIlalezyA ko prApta ho kara zubhAzyA he te sezyA nathI (tattha gayA) tyAM raDelI (osakkai ) apasarpa re che (se teNaNaM goyamA ! evaM buccai) he gautama! me DetuthI bhavAya che (jAva No pariNama ) cAvat pariNata nathI thatI. paNNavaNAe bhagavaie lessAe paMcamuddeso (bhagavatI prajJApanAnA lezyApadamAM pAMcame uddezaka samApta) TIkA-caturthAM uddezaSTamAM lezyAonA alpa adhikatvanuM nirUpaNa karAyu' che. have tejalezyAonI viziSTatA pratipAdana karavAne mATe pAMcame uddezaka prArabha karAya che-- zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! lezyAe keTalI kahelI che ? zrI lagavAn-De gautama ! zyAma cha usI che, te yA rIte - dhRSNuddezyA, nIsasezyA, kApotalezyA, teolezyA, padmavezyA ane zukalalezyA. zrI gautamasvAmI--he bhagavan ! zuM kRSNulezyA, nIlalezyAne pAmIne tenA ja svarUpa, tenAja
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 pramApanAsa tadrasatayA-nIlale gadravyagsatayA, tatsparzatayA-nIlaleipAdravyasparzatayA bhUyo bhUyaHvAraM vAraM pariNamati ? bhagavAnAha-'inI ADhattaM jahA ca utthao uddeSabho tahA bhANiya vaM jAva veruliyamaNidiTuMtotti' atra Adhikya vaktavyaM vA yathA asthaiva lezyApadasya caturtho dezake bhaNitaM tathA bhaNitavyam, yAvad-tadyathAnAmakSIraM dRSyaM prApya, zuddha vA bavaM zagaM prApya tadrU patayA yAvat tatsparzatayA pariNamati evaM kRSNalezyA nIlaleiyAM prApya tadrUpatayA yAvat tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNapati, evayeva gathAnAma vaiDUryamaNiH syAt-pradAcit kRSNasUtre vA nIlasUtre vA rohitasUtre yA hAridrasUtre vA zuklasUtre vA Agate sati tadrUpatayA yAvat tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati tthai| kRSNAlezyApi nITale kApota lezyAM tejolezyAM payalezyAM zuklalegyAM prApya tattadrUpatayA yAvat tatta sparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati ityevaM vaiDUryamaNi dRSTAntaparyantamiti, tathA ca pUrvam prarUpitasyApi asya usI ke svarUpa, usI ke varNa, ulI ke gaMdha, usI ke rasa aura usI ke sparza ke rUpa meM punaH punaH pariNata ho jAtI hai ? / ____ bhagavAn-he gautama ! yahAM se AraMbha karake jaise cauthA uddezaka kahA hai, usI prakAra kA kathana kahalenA caahie| yAvat kSIra, dRSya (khaTAI ko prApta hokara athavA zuddha vastra raMga ko prApta hokara usI ke svarUpa meM pariNata ho jAtA hai, usI ke varNa, gaMdha, rasa aura sparza ke rUpa meM pariNata ho jAtA hai, athavA jaise vaiDUrya maNi kAle sUta, nIle sUta, lAla sUta, pIle sUta yA zveta sUta ke A jAne para usI ke rUpa meM yAvat usI ke sparza rUpa meM punaH punaH pariNata ho jAtA hai, usI prakAra kRSNalezyA bhI nIlalezyA ko, kApotazyA ko, tejolezyA ko, padmalezyA ko, zuklalelyA ko prApta hokara usI ke rUpa yAvat sparza ke rUpa meM bAra-bAra pariNata ho jAtA hai, isa vaiDUryamaNi ke dRSTAnta taka kaha lenA caahie| pUrvakathita viSaya kA yahAM jo ullekha kiyA gayA hai aura cauthe uddezaka ke varNa, tenA jaga dha, tenA ja rasa ane tene ja sparzanA rUpamA vAraMvAra pariNata thaI jAya che? zrI bhagavAhe gautama ahI thI zarUAta karIne jeo e uddezaka kahyo che, teja prakAre kahI levuM joIe. cAvat kSIra dRSya (khaTAIne pAmIne athavA zuddha vanaspati raMgane pAmIne tenA svarUpamAM pariNata thaI jAya che, tenA varNa, gaMdha, rasa ane sparzanA rUpamAM pariNuta thaI jAya che, athavA jema vayamaNi kALe dere nIladeva; lAladoro, pILere agara dhULere parovavAthI tenAja rUpamA yAvat tenAja sparza rUpamAM punaH puna pariNata thaI jAya che, e ja prakAre kRSNalezyA paNa, nalalesthAne kApotalezyAne, te jelekSAne, palezyAne, zukalezyAne pAmIne tenA rUpa yAvatu rUpamA vAraMvAra pariNata thaI jAya che. A pramANe vairyamaNinA daSTAnta sudhI kahI levuM "" pUrva kathita viSayane ahIM je ullekha karAve che ane cothA uddezakanA anusAra
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 17 sU.0 22 laizyApariNamananirUpaNam 301 viSayasya punaH praNamagrimavaktavyatA sambandhArthamava seyam, tAmeva vizevatavyatAmAha - 'se nRNaM bhaMte ! kaNhalessA nolalessaM pappa NotA rUvattAe jAva No vA phAsattAe sujjo bhujjo pariNamai ?' he bhadanta ! tat - atha nUnam kim kRSNa lezyAdravyasvarUpasya tat tadrUpaM tasya bhAva stadrUpatA tayeti vyutpatteH, tadeva vyAcaSTe - yAvad no tadvarNatayA - nIlezyAdravyavarNatayA, no gandhatayA nIlalezyA dravyagandhatayA, no tadrasatayA - nIlalezyA dravyarasatayA no tatsparzatayA - nIlalezyA dravyasparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati / bhagavAnAha - 'haMtA, gomA !" he gautama ! hanta - satyam ' kaNhalessA pappa no tA vattApa No tAvannattAe No tA gandhattAe NotA rasattAe No tA phAsattAe bhujjo bhujjo pariNamai' kRSNalezyA - kRSNadravyANi nIlalezyAM- nIlalezyA dravyANi prApya AsAdya no tadrUpatayA - nIlalezyA dravyasvabhAvatayA, evamagre'pi no tadvarNatayA no tadgandhatayA no tadrasatayA no tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati, atha pUrvaM kRSNAdilezyAdravyANAM nIlAdilezyA dravyasamparkeNa tadrUpAntarAdyApatti anusAra kahalene kI jo sUcanA kI gaI hai, usakA prayojana Age kahe jAne vAle viSayake sAtha sambandha sthApita karanA hai / aba vaha vizeSa vaktavyatA AraMbha kI jAtI hai gautamasvAmI prazna karate haiM - he bhagavan ! kyA kRSNalezyA ke dravya nIlayA ke dravyoM ko prApta karake nIlalelyA ke svabhAva rUpa meM, arthAt nIlalezyA ke varNa, nIlA ke gaMdha, nIlalezyA ke rasa aura nIlalezyA ke sparza rUpa meM bAra-bAra pariNata nahIM hote haiM ? bhagavAn he gautama ! hAM, satya hai / kRSNaleiyA ke dravya, nIlalezyA ke dravyoM ko prApta karake nIlalezyA ke svarUpa meM pariNata nahIM hote, arthAt nIlalezyA ke varNa, gaMdha, rasa aura sparza rUpa nahIM ho jAte / yahAM yaha AzaMkA hotI hai ki pahale to kRSNalezyA ko nIlalelyA ke samajI levAnI je sUcanA karAi che, tenu prayAjana AgaLa kahevAze te viSayanI sAthe sambandha sthApita karavAnA che. have A vizeSa vaktavyatAnA prArabha karavAmAM Ave che- zrI gautamasvAmI prazna kare che-he bhagavan! zu kRSNavezyAnA dravya nIlalezyAnA dravyeAne prApta karIne nIlalezyAnA svabhAvarUpamAM arthAt nIlakaizyAnA varNa, nIlalezyAnA gadha, nIlalezyAnA rasa, ane nIlalezyAnA sparUpamAM vAraMvAra pariNuta nathI thatAM ? zrI bhagavAn--hai gautama ! hA, satya che, kRSNalezyAnA dravya nIlalezyAnA kabyAne prApta karIne nIlalezyAnA svarUpamAM pariNuta nathI thatA arthAt nIlalezyAnA varNa, gaMdha, rasa ane sparUpa nathI thai jatA. mahI' AzakA thAya che ke pahelAM te krUSNulezyAne nIlalezyAnA svarUpamAM
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazAnA radhunaivoktA, atratu taniSedhAt pUrvAparavirodha iti cedanocyate pUrvasyAH vidhivipaviNyAH tiryagyonikamanuSyavipayikAyAH vaktavyatAyAH sattve na niSedhavipayiNyA vaktavyatAyAstu devanairayikaviSayakatvasya satyena virodhAbhAvAt evaJcAtra pratyApanaamAtra prAptiH natu pariNAmajanakaparasparasazlepaH tathAhi-devanairayikAH pUrvabhavagatacaramAntarmuhartAdArabhya parabhavagatA. ghAntarmuhUrta yAvad avasthitalezyakA bhavanti tasmAt teSAM devanerayikANAM kRSNAdilezyA dravyANAM parasparasambandhe'pi no pariNamya pariNAmakamAyaH saMbhavati ityabhiprAyeNA-'se ke. NaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-kaNhalessA nIlalesptaM pappa No tA svattAe jAya bhujo bhujjo svarUpa meM pariNata hotA kahA hai aura yaha batalAyA hai ki kRSNalezyA nIlalezyA ke varNa, gaMdha, rasa aura sparza ke rUpa meM pariNata hotI hai, aura yahAM pariNamana kA niSedha kiyA gayA hai / yaha donoM kathana pUrvApara virodhI haiN| isa AzaMkA kA samAdhAna yaha hai ki pahale pariNamana kA jo vidhAna kiyA gayA hai so tiryacoM aura manuSyoM kI apekSA se hai aura pariNamana ke niSedha kI jo vaktavyatA hai, vaha devoM aura nArakoM kI apekSA se hai| isa prakAra donoM kathana vibhinna apekSAoM se hone ke kAraNa paraspara virodhI nahIM hai| deva aura nAraka Ane pUrvabhana ke antima antarmuharta se lekara AgAmI bhabake prathama antarmuharta taka avasthita lezyA vAle hote haiN| arthAta unakI jo lezyA pUrvabhava ke antima antarmuharta meM thI vahIM vartamAna devabhava yA nArakabhava meM bhI banI rahatI hai aura vahI AgAmIbhava ke prathama antarjuharta meM bhI kAyama rahatI hai| isa kAraNa devoM aura nArakoM ke kRSNalelyA Adi ke dravyoM kA paraspara sambandha hone para bhI ve eka dUsare ko apane svarUpa meM pariNata nahIM karate haiN| grahI Age kahate haiNpariNata thatI kahela che ane e batAvyuM che ke kRSNaleza nIlalezyAnA varNa, gaMdha, rasa ane sparzanA rUpamAM pariNata thAya che, ane ahIM pariNamanane niSedha karyo che. A ane kathana pUrvApara virodhI che. A AzaMkAnuM samAdhAna A che ke pahelA pariNamananuM je vidhAna karAyuM che te tiryaMce ane manuSyanI apekSAthI che ane pariNamananA nidhanI je vaktavyatA che, te deve ane nArakanI apekSAthI che. e prakAre bane kathana vibhinna apekSAothI hovAne kAraNe paraspara virodhI nathI. deva ane nAraka potAnA pUrvabhavanA antima anamuhUrtathI laIne AgAmI bhavanA prathama antarmuhUrta sudhI avasthita lezyAvALA hoya che arthAt temanI je vezyA pUrvabhavanA antima annamuhUrtamAM hatI teja vartamAna devabhavamAM agara nArakabhavamAM paNa banI rahe che ane teja AgAmI bhavanA prathama antarmuhUrtamAM paNa kAyama rahe che. e kAraNathI deva ane nArakene kRSNalezyA AdinA dravyane paraspara sambandha thavA chatAM paNa ekabIjAne potAnA svarUpamAM pariNamana karatA nathI, teja AgaLa kahe che
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ stratfart ater pada 17 sU0 22 laizyApariNamananirUpaNam 303 pariNama ?' he bhadanta ! tat - atha kenArthena kathaM tAvad evam-u -uktarItyA ucyate yat- kRSNavezyA nIlalezyAM prApya - AsAdya no dadrUpatayA yAvat no tavarNatayA no tadgandhatayA no satayA no tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamatIti ! bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama! 'AgAra mAmAcA vA se siyA palibhAgabhAvamAyAe vA se siyA' AkArabhAvamAtrayA vA sA kRSNalezyA nIlalezyA rUpatayA syAt natu vastugatyA, athavA pratibhAgabhAvamAtrayA vA sA kRSNalezyA nIlalezyAsvabhAvatayA syAt natu vastugatyA, tatra AkAraH - tacchAyAmAtram tasya bhAvaH sattA AkArabhAvaH sa evamAtrA AkArabhAvamAtrA tayetyarthaH, mAtrA zabdena AkArabhAvAtiriktapariNAmAntarApatti nirastA, evameva pratibhAgaH- darpaNAdigataprativimbamiva prativimbvastuvRttirAkAravizeSaH pratibhAgasya bhAvaH pratibhAgabhAvaH sa evamAtrA pratibhAgabhAva gautamasvAmI - he bhagavat ! kisa hetu se aisA kahA jAtA hai ki kRSNalezyA treasure ko prApta hokara nIlalelyA ke rUpa meM pariNata nahIM hotI hai / na to vaha nIlalezyA ke varNa ke rUpa meM pariNata hotI hai, na gaMdha ke rUpa meM, na rasa ke rUpa meM aura na sparza ke rUpa meM pariNata hotI hai ? bhagavan- he gautama ! vaha kRSNalezyA AkArabhAva mAtra se hI nIlalezyA hotI hai, area meM nIlalezyA nahIM bana jAtI / athavA pratibhAgabhAva mAtra se hI vaha kRSNalezyA nIlalezyA kahalAtI hai, vAstava meM hI kRSNalezyA nIladont banAtI ho, aisI bAta nahIM hai / AkArabhAva kA tAtparya hai chAyA mAtra yA jhalaka mAtra / Azaya yaha hai ki kRSNalezyA ke dravyoM para nIlalezyA ke dravyoM kI chAyA paDatI hai, isa kAraNa vaha nIlalezyA - jaisI pratIta hone lagatI hai, athavA jaise darpaNa para prativimba paDane para darpaNa usa vastu jaisA pratIta hone lagatA hai, usI prakAra kRSNalehayA para jaba nIlalezyA ke dravyoM kI chAyA yA pratibimba paDatA hai taba kRSNalezyA ke dravya nIlalezyA ke dravyoM ke rUpameM zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zA hetuthI kahevAya che ke, kR,azyA, nIlalezyAne prApta thaIne nIlalezyAnA rUpamAM paridyuta nathI thatI. nane te nIlezyAnA varNanAM rUpamAM pariNata thAya che, na gadhanA rUpamAM, na rasanA rUpamAM anena spanA rUpamAM pariNata thAya che ? zrI bhagavAn he gautama / te kRSNalezyA AkAra bhAva mAtrathI ja nItalezyA thAya che, vAstavamAM nIlalezyA nathai manatI. athavA pratibhAga bhAva mAtrathI ja kRSNalezyA kahevAya che, vAstavamAM ja kulezyA naulalezyA banI jAya che, evI vAta nathI. kAra bhAvatu tAtparya che chAyA mAtra agara jhalaka mAtra Azaya e che ke kRSNalezyAnA dravyeA para nIlalezvAnA dravyeAnI chAyA paDe che, e kAraNe te nIlalezyA jevI pratIta thAya che, athavA jema daNu para pratikhimbha paDavAthI darpaNu e vastu jevuM pratIta thavA lAge che, eja prakAre phUNUlezyA para jyAre nIlalezyAnA dravyeyanI chAyA agara pratibhikhkhu paDe che,
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 Ana " mAtrA tayetyarthaH, atrApi mAtrAzabdena prativimvAtiriktapariNAmAntarApatti nirastA vedi - tavyA, tadevAha - 'kaNhalessANaM sA, No khalu nIlalessA' paramArthatastu kRSNalezyaiva khalu sA bhavati no khalu nIlalezyA sA bhavati svasvarUpaparityAgAbhAvAt darpaNAdayohi japAkusumAdi-upAdhisAnnidhyAt tatprativimvamAtrayupadadhAnA darpaNAdaya eva bhavantIti bhAvaH, kintu kevalaM sA kRSNalezyA - ' tatthagayA okhakara ussakara vA' tatra svasvarUpe gatA - sthitA satI aaora - nIlalezyAkArabhAvamAtradhAraNena tatprativimvamAtradhAraNena vA utsarpati, utvakate vA - kRSNalezyApekSayA nIlalezyAyA vizuddhalAt tadAkArabhAvamAtraM tatpratibimbabhAvamA vA upadadhAnA satI kiJcidvizuddhA vyapadizyate ityarthaH prakRtayupasaMharabhAha - 'se dri gomA ! evaM ccai - kaNhalessA nolalessaM pappa No to svattAe jAva bhujjo bhujjo pariNata ho jAte haiM, parantu jaise darpaNa vAstava meM darpaNa hI hai, jisa vastu kA usa para prativimba paDA hai, vaha vastu darpaNa nahIM hai, isI prakAra kRSNalezyA vastutaH kRSNalezyA hI banI rahatI hai, mAtra nIlalezyA ke dravyoM kA samyaka prakAra nIlaleyA- sI pratIta hotI hai, isa prakAra prativimba ke atirikta anya koI vAstavika pariNamana usameM nahIM hotA hai / isI abhiprAya se kahate haiM - vaha vastutaH kRSNalezyA hI hai, nIlalezyA nahIM hai, kyoMki usane apane svarUpa kA parityAga nahIM kiyA hai / jaise darpaNa japAkusuma Adi upAdhi ke sAnnidhya se usake prativimva mAtra ko dhAraNa karate hue bhI darpaNa hI banA rahatA hai, vaha japAkusuma Adi nahIM vara jAtA, isI prakAra kRSNalezyA, nIlalezyA nahIM bana jAtI / kintu kRSNalelyA apane svarUpa me sthita rahatI huI nIlalezyA ke AkAra bhAva ko dhAraNa karake athavA prativimva mAtra ko dhAraNa karake kiMcit vizuddha kahalAtI hai / aba upasaMhAra karate haiM - he gautama ! isa hetu se aisA kahA tyAre kRSNalezyAnA drabya nIlezyA drabyAnA rUpamAM pariNata thai jAya che. parantu jema daNu vAstavamAM darpaNu ja che, je vastunu tenI para pratimimbha paDyuM che, te vastu darpaNa nathI, eja prakAre kRSNalezyA vastutaH kRSkRlezyA ja manI rahe che, mAtra nIlalezyAnA drazyeAnA samparka pAsIne nIlezyA jevI pratIta thAya che. e prakAre pratibiMkhanA atirakta anya kAI vAstavika pariNamana temAM thatuM nathI. Aja abhiprAyathI kahe che te vastuta: kRSNavezyA ja che, nIlalezyA nathI. kemake teNe potAnA svarUpanA parityaga karyAM nathI jema `NumAM japAkusuma Adi upAdhinA sAMnidhyathI tenA pratiSThikhkhu mAtrane dhAraNa karavA chatAM te paNa daNu ja banI rahe che, japAkusuma Adi nI khanI jatuM, eja prakAra kRSkulezyA, nIlalezyA nathI khanI jatI. krintu kruSNulezyA potAnA svarUpamAM ti rahIne ja nIlalezyAnA prAkAra bhAvane dhAraNa karIne athavA pratibiba mAtrane dhAraNu karIne krAMIka vizuddha kahevAya che. have upasAra kare che-he gautama ! e hetuthI ema kahevAya che
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyodhinI TIkA pada 17 sU0 22 lezyApariNamana nirUpaNam 305 pariNama' he gautama! tat-atha tenArthena evam uktarItyA ucyate yat kRSNalezNa nIlalezyAM prApya no tadrUpatayA yAvat no tavarNatayA no tadgandhatayA no tadrasatayA no tatspa zetayA bhUyo bhUyaH pariNapati, evaM nIlalazyAyAH kApotalezyAmadhikRtya vaktavyatAM prarUpayitumAha- ' se nRNaM bhaMte ! nIlalessA kAulessa pappa No vA rUvattAe jAva bhujjo bhujjo pariNamaI ?' he bhadanta ! tat-atha nUnaM kim nIlalezyA kApotalezyAM prApya - AsAya no tadrUpatayA yAvad no tadrNatayA no tadgandhatayA no tadrasatayA no tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati ? bhagavAnAha - 'haMtA, goyamA !' he gautama ! hanta - satyam ' nIlalessA kAule saM pappaNItA rUvattAe jAva bhu'jo bhujjo pariNamaTa' nIlalezyA kApotalezyAM prApya - AsAdha no tadrUpatayA yAvat-no tavarNatayA no tadganyatayA no tadrasatayA no tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati, gautamaH pRcchati' se keNaTTenaM bhaMte ! evaM buccai - nIlaleAptA kAulessaM pappa gotA batAe jAva bhRjjo bhujjo pariNamai ?' he bhadanta ! tat-atra kenArthena - kathaM tAvad evam uktarItyA ucyate yat-nIlezyA kApotalezyAM prApya - AvAdya no tadrUpatayA yAvat-no tadvarNatayA no tadgandhanayA no tadsatayA no tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNama - jAtA hai ki kRSNalelyA nIlalezyA ko prApta hokara nIlalezyA ke rUpa meM yAvat punaH punaH pariNata nahIM hotI hai / na vaha nIlalezyA ke varNa, gaMdha, rasa aura sparza rUpa hI pariNamana karatI hai / gautama svamI - he bhagavan ! kyA nIlalezyA kApotalezyA ko prApta hokara kApazyA ke rUpa meM nahIM yAvat pariNata hotI hai ? arthAt kyA nIlalezyA arraasar gaMdha, rasa aura sparza rUpa meM pariNata nahIM hotI ? bhagavAna - hA gautama ! aisA hI hai / nIlalezyA kApotaleiyA ko prApta hokara kApotaleiyA ke svarUpa meM usa ke varNa gaMdha, rasa aura sparza rUpa meM punaH punaH pariNata nahIM hotI ! - van ! kisa hetu se aisA kahA jAtA hai ki nIlalezyA kApalelyA ko prApta hokara usa ke svarUpa meM arthAt kApotalezyA ke varNa, gaMdha ke kRSNalezyA nIlakezyAte prApta thaine nIlalezyAnA rUpamAM te punaH punaH pariNata nathI thatI. nahIM ke te nIlalezyAnA va, gaMdha, rasa ane spa rUpe ja pariNamana kare che. zrI gautamasvAmI-he bhagavAn ! zu' nIlalezyA kApotalezyAne prApta thaIne kApota lezyAnA rUpamA nahIM yAvat paraNata thAya che? arpIta zu' nIlalezyA kApotalezyAnA gaMdha, va, rama ane sparzI rUpamAM pariNata nathI thatI? zrI bhagavAna--hA, gautama / evuM ja che. nIlalezyA kApotalezyAne prApta thaIne kApota lezyAnAM svarUpamAM, tenA varNa, gadha, rasa ane sparUpamAM punaH punaH parijIta nathI thatI. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! zA hetuthI ema kahevAya che ke nIlalezyA kApota ma0 31
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAsUtra tIti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! bhAgArabhAvamAyAe vA siyA palibhAgabhAvamAyAe vA siyA' AkArabhAvamAtrayA yA syAt, pratibhAgabhAvamAtrayA vA syAt tathA ca nIlalezyA kApotalezyA sannidhau tadA kAratayA tatprativimvitatayA vA bhAsate na tu tadrUpatayA paribhAsate tasyAH nIlalezyAyAH svasvarUpAyarityAgAt tadAha-nIlalessANaM sA No khalu sA kAulessA' paramArthato nIralezyaiva khalu sA bhavati no khalu sA kApotalezyA bhavati, keralaM sA nIlalezyA 'tatyagayA osakAI vA' tatra svasvarUpe gatA-sthitA satI avaSvaSkate-tadAbArabhAvamAtradhAraNena tatprativimyAnadhAraNena vA utvakate-utsarpatinIlalezyApekSayA kApotalezzayAH kiJcid vizuddhatvAt tadAkArabhAvamAtram pratprativimbabhAvamAtraM vA dadhAnA patI manAga vizuddhA vyapadizyate, tadupasaMharanAha-'se eeNTeNaM goyamA! evaM vuccai-nolalessA kAulesaM pappa No tAsvattAe jAba subo zujjo pariNAi' he gautama! tat-atha etenArthena evam-uktarItyA ucyate yat-nIlalezyA kApotalezyAM prApya-AsAdya rasa aura sparza ke rUpa meM pariNata nahIM hotI ? bhagavAn-he gautama ! AkAra bhAva mAtra se pariNata hotI hai yA pratibhAgabhAvamAtra le pariNata hotI hai, vAstavika rUpa meM nahIM ! arthAt nolale zyA kApotalezyA ke sAnnidhAna se kApotalezyA kI chAyA mAtra ko dhAraNa kara letI hai athavA kApotalelyA kA prativimba mAna usapara par3atA hai| magara nIlalezyA apane svarUpa kA parityAga nahIM karatI, kApotalezyA kA prativimba paDane para bhI nIlalezyA vastutaH nIlalezyA ho banI rahatI hai, yaha badala kara kApotalezyA nahIM bana jAtI! vaha apane mUla sparUpa meM kAyA rahatI huI kApotalezyA ke saMsarga se kiMcita vizuddha kahalAtI hai| isa hetu le he gautama! aisA kahA jAtA hai ki nIlalezyA, tApolalecyA ko prApta hokara usake svarUpa meM, usake varNa, gaMdha, rasa aura sparza ke rUpa meM pariNata nahIM hotI hai, isI prakAra kApotalezyA lezyAne prApta karIne tenA svarUpamAM arthAt kApotalezyAnA varNa, gaMdha, rasa ane sparzanA rUpamAM pariNata nathI thatI? zrI bhagavAna gautama! AkAra bhAva mAtrathI pariNata thAya che, agara pratibhAga bhAva mAtrathI pariNata thAya che, vAstavika rUpamAM nahIM arthAt nIlalezyA kApatalezyAnA saMnidhanathI kAtilezyAnI chAyAmAtrane dhAraNa karI le che, athavA kAtilezyAnuM pratibimba mAtra tenA para paDe che. paNa nIlalezyA potAnA svarUpano parityAga nathI karatI. kApotalezyAnuM pratibimba paDavAthI ja nalalezyA vastutaH nIlalezyA ja banI rahyuM che te badalAIne kApotalezyA nathI banI jatI. te potAnA mULa svarUpamAM kAyama rahena kApatalezyAnA sparzathI kicita vizuddha kahevAya che. e hetuthI che gautama ' ema kahI che ke nIlalezyA kApotalezyAne prApta thaIne tenA svarUpamAM, tenA varNa, gaMdha, ***
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 17 sU0 22 lezyApariNamananirUpaNam 307 no tadrUpatayA yAvat-no tavarNAditayA bhUyo bhUyaH pariNamati, evaM kApotalezyAyAste jolezyAmadhikRtya tejolezyAyAH padmale zyAmazkRitya padmalezyAyAH zuklalezyAmadhikRtya vaktavyatAM prarUpayitumAha-evaM kAulesA teule papa teulestA pamhalesaM pappa pamhalessA kAlera pappa' evam-nIlalezyoktarItyA kApolalezyA tejolezyAM prApya-AsAdya tejolegA padamaleThayAM prApya, padmalegA zuklaleyAM prApya-mAsAdya no tattadrUpatayA no tattavarNatayA no tattadgandhayA no tattadrayatama no tattatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamate, prAguktayukteH atha zuklalezyAyAH padsalezyAmadhikRtya matAvyatAM prarUpayitumAha-'se naNaM bhaMte ! sukkalessA pamhacchedasaM pappaNo tAsvattAe jAca pariNama ?' he madanta ! tat-atha nUnam-kim zuklalezyA padyalezyAM prApya-AsAtha no tadurUpatayA yAvat-no tavarNatayA no tadgandhanayA no tadrasatyA no naspatiyA bhUyo bhUyaH pariNamati ? bhagavAnAha-'haMtA, tejolezyA ko prApta hokara, tejolecyA patralekhyA ko prApta hokara aura pAlezyA zuklalezyA ko prApta hokara uso ke rUpa meM pariNata nahIM hotI hai, aisA kahalenA caahie| isa viSaya meM yukti pUrvavat ho lamajha lenA caahie| aba padmalelyA ko lekara zuklalezyA kI vaktavyatA prAraMbha karate haiMnautamasvAmI-he bhagavan ! kyA zuklalezyA paDalezyA ko prApta hokara usa ke svarUpa meM pariNata nahIM hotI hai ? kyA yaha panalezyA ke varNa, gaMdha, rasa aura sparza ke rUpa meM pariNata nahIM hotI hai? bhagavAya-he gautama! hAM, satya hai, ityAdi pUrvokta saba kahalenA cAhie. arthAt zuklalezyA padgalezyA ko prApta kara ke usake svarUpa, varNa, gaMdha, rasa aura sparza ke rUpa meM pariNata nahIM hotii| gautamasthAnI-bhagavan ! kisa hetu se aisA kahA jAtA hai ki zuklalezyA sparzanA rUpamAM pariNata nathI thatI. eja prakAre kApatalezyA, tejalezyAne prApta thaIne, tezyA pamalezyAne prApta thaIne ane padmazyA zukalezyAne prApta thaIne temanA ja rUpamAM pariNata nathI thatI. A niyamamAM yukti AgaLa pramANe ja samajI levI joIe. have padmazyAne laIne zukalezyAnI vaktavyatA prAraMbha kare che zrI gautamasvAmI-he bhagavad ! zuM zukalezyA, palmalezyAne prApta karIne tenA svarUpamA pariNata nathI thatI? zuM te padmazyAnA varNa, gaMdha, rasa ane sparzanA rUpamAM pariNata nathI thatI? zrI bhagavAna - he gautama ! hA, satya che ItyAdi pUrvokta badhuM kathana kahI levuM joIe, arthAt zukalezyA padmazyAne prApta karIne tenA svarepa, varNa, gaMdha, rasa ane | sparzanA rUpamAM pariNata nathI thatI. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zA hetuthI ema kahevAya che ke zukalezyAne pAmIne
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 prazApanAsUtre goyamA ! he gItama! hanta--satyam 'mukkalessA taM ceva' zuklalezyA taccaya-pUrvoktarItyeva zuklalezyA padmale zyAM prApya no tadpayA no tavarNatayA, no gadgavatayA no tadrasatayA no tatsparzatayA bhUyo bhUyaH parigamate, gautamaH pRcchati-'se kegaDeNaM bhaMte ! evaM bucaDa-mukka. lessA jAva No pariNamai ?' he bhadanta ! tat-atha kenArthena-kathaM tAvad evam-uktarItyA ucyakhe yat-zuklale zyA yAvat no padmazyAM prApya no tadrUpatayA no tadarNatayA, no tadndhatayA no tadrasatayA no tatsparzanayA bhUyo bhUyaH pariNamati ? iti, bhagamAnAha-'goyamA!' he gautama ! 'AgArabhAvamAyAe vA jAva sukkalessANaM sA No khalu sA pamhalessA, tatthA,yA osakkai' AkArabhAvamAtrayA vA yAvat pratibhAgabhAvamAtrayA vA sA zuklaleSA padmaleNyAkAratayA vA padmale zyAprativimbitatayA vA bhAsate, paramArthatastu zuklale zyaiva khalu sA bhavati no khala sA zuklalezyA padmalezyA bhavati kintu kevalaM sA zulalezyA-'tatthagayA bhosakka' tatra-svasvarUpe gatA-sthitA satI avaSvapphate-padmalezyA kArabhAsamAtradhAraNena padmalezyAprativimbamAnadhAraNena vA utsarpatIti, tathA ca zuklaleNyApekSayA padmalezyAyA hInapariNAmatvAt zuklalezyA padmazyAyA AkAramAvaM tatpratibimbabhAvamAtraM vA dadhAnA kizcid vizuddhA bhavati ata eva avayaSkate-ityuktam / tadupasaMharanAha-'se teNaTeNaM goyamA ! padmalelyA ko prApta hokara pahalezyA ke svarUpa meM isa ke varNa,gaMdha, rasa aura sparza ke rUpa meM pariNata nahIM hotI hai| bhagavAn-he gautama ! AkAramAvamAtra se athavA pratibhAga mAtra se vaha zuklalezyA padmalezyA jailI pratIta hotIhai / vAstava meM to vaha zuklalezyA hI hai, padmalezyA nahIM kevala vaha zuklalezyA apane svarUpa meM bAyama rahatI huI padamalezyA ke AkAra sAva mAtra ko dhAraNa karane ke kAraNa apakAra ko prApta ho jAtI hai| zuklalezyA se padmalezyA hIna pariNAma vAlo hotI hai, ataeva jaya zuklalezyA padmalezyA kI chAyA yA prativimba ko dhAraNa karatI hai, taba kiMcit avizuddha hotI hai| isa kAraNa apakarSa ko prAsa honA kahA gayA hai| isa hetu padmazyAnA svarUpamAM tenA varNa, gaMdha, rasa ane sparzanA rUpamAM pariNata nathI thatI. zrI bhagavAn -gautama! AkArabhAva mAtrathI athavA pratibhAga mAtrathI te zukalezyA padmazyA jevI pratIta thAya che. vAstavamAM te te gulalezyA ja che, padmazyA nathI, kevaLa te zukalalezyA potAnA svarUpamAM kAyama rahIne yamalezyAnA AkAra bhAva mAtrane dhAraNa karavAnA kAraNe apakarSane prApta thaI jAya che. zukalezyAthI padmalezyAM hena pariNAmavALI hoya che, tethI ja jyAre zukalezyA pamalezyAnI chAyA athavA prati - bimbane dhAraNa kare che, tyAre kiMcit avizuddha bane che. e kAraNathI apakarSane mA
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 22 lezyApariNamananirUpaNam evaM vuccara-nAva No pariNamaI' he gautama ! tat-atha tenArthena evam-uktarItyA ucyate yatzuklalelyA padgalezyAM prApya no tadpattayA no tadarNAditayA bhUyo bhUyaH pariNamati, evaM tenaH kAzetanIlakRSNalezyAvipayikA vaktavyatA abaseyA, evaM-padamalezyAmadhi. kRtya tejaH kApotanIlakRSNalezyA vipayiNI vaktavyatA, tejole zyAmadhikRtya kApotanIla kRSNavipayikA vaktavyatA, kApotalezyAmadhikRtya nIlakRSNalezyAviSayiNI vaktavyatA, nIlalezyAmadhikRtya kRSNalezyA cipayiNI vaktavyatA abaseyA / 'paNNavaNAe bhagavaIe TessApae paMcamudeso' prajJApanAyAM bhagavatyAM lezyApade paJcamaH uddezakaH samAptaH // sU0 22 // itizrI vizvavikhyAta-jagadvallama-prasiddhavAcanapaJcadazamApAkalita-lalitakalApAlApakapravizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrI-zAhU chatrapatikolhApurarAjapradatta-'jainazAstrAcArya-padavibhUpita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacArI jainAcArya jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla-vrativiracitAyAM zrI prajJApanAsUtrasya prameyavodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM ___saptadaze lezyApade paMna ma udezakaH samAptaH // 5 // se he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki zuklalezyA padmalezyA ke svarUpa ko prApta karake usake svarUpa meM pariNata nahIM hotii| __isI prakAra kI vaktavyatA tejolezyA, kApolalezyA, nIlalelyA aura kRSNalezyA ke viSaya meM bhI samajha lenA cAhie / padamalezyA ko lekara teja, kApota, nola aura galezyA saMbaMdhI vaktavyatA, kApolaleSA ko lekara nIla, aura kRSNalelyA cipathaka baktavyatA nIlalezyA ko lekara kRSNalezyA saMbaMdhI vaktavyatA jAna lenA caahie| zrI jainAcArya jainadharmadivAkAra pUjyatrI ghAsIlAla ativiracita prajJApanA sUtra kI pramevabodhinI vyAkhyA meM // lezyApada kA pAMcarcA uddezaka samApta // 5 // thayAnuM kahevAyeluM che. e hetuthI che gautama ! evuM kahevAya che ke zukalezyA padmavaizyAnA svarUpane pAmIne tenA svarUpamAM pAraNuta nathI thatI. e ja prakAranI vaktavyatA tejalezyA, kApotalezyA, nIlezyA ane kRSNalezyAnA viSayamAM paNa samajI levI joIe. padumalezyAne laIne teja, kapota, nIla ane kRSNalezyA saMbandhI vaktavyatA, kApotalezyAne laIne nIla, kRNUlezyA viSayaka vaktavyatA, nIlezyAne laIne kRSNalezyA saMbadhI vaktavyatA jANI levI joIe. zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla vati viracita prajJApanA sUtranI prameyAdhinI vyAkhyAna sattaramAM vezyApadane pAMcame uddezaka samAsa pA
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtra // atha paSThoddezakaH // mUlam-kai NaM bhaMte! leslA paNNattA ? goyamA ! chalessA paNNattA, taM jahA-kaNhalesasA jAra sukaleslA, maNussA NaM bhaMte ! kailessA paNNattA ? goyamA ! chalessAo paNNatAo, taM jahA-kaNhalessA jAva sukkalessA, bhaNuslINaM aMte ! pucchA, goyamA challessAo paNNattAo taM jahA-kahA jAva sukA, kammamUlayamaNustANaM bhaMte ! kailessAo paNNattAo ? goyamA ! chaleslAo eNNattAo taM jahA-kaNhA jAva sukA, evaM kammabhUmayamaNustINa vi, araheravayamaNussANaM bhaMte ! kailessAo paNNatAo ? goyamA ! challessAo paNNattAo taM jahAkaNhA jAva sukA, evaM maNussINa vi, akasmabhUmaya maNuslANaM pucchA, goyamA ! cattAri leslAo paNNattAo, taM jahA-kaNhA jAva teulessA, evaM akammabhUmiga maNuslINa vi, evaM aMtaradIramaNussANaM saNustINa vi, evaM hemavaya erannavaya akasmabhUmaya maNustANaM maNussINa ya kai. leslAo pagNattAo ? goyamA / cattAri, taM jahA--kahA jAva teu. lessA, harivAsammayaakammabhUmaya gANuslANaM aNustINa ya pucchA, goyamA ! cattAri, taM jahA-kahA jAya teulessA, devakuru uttarakuru akammabhUmayamaNussA evaM ceva, eesiM cetra zAstINaM evaM ceva, dhAyaisaMDapurimaddhe vi evaM ceva, pacchimaddhe vi, evaM pukkharadIve vi bhANiyavvaM, kaNhalesteNaM bhaMte ! bhaNurUse kaNhalessaM ganaM jaNejjA ? haMtA, goyamA ! jaNejA, kaNhalesse masse nIlalessaMgasaM jaNejA ? haMtA, goyamA ! jaNejjA, jAva sukalessaM gabhaM jaNejjA, nIlalesse maNusse kaNhalessaM garbha jaNejjA ? haMtA, gothamA ! jaNejA, evaM nIlalesse magusse jAva sukkalessaM gambhaM jaNejA, evaM kAulesseNaM chappi AlA vagA bhANiyavvA, teuleslANa vi panhaleslANa vi, sukkalessANa vi, - evaM chattIsaM AlAvagA bhANiyavvA, kaNhalessA itthiyA kaNhalesa
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 311 pramaiyabodhinoM TIkA pada 17 sU0 23 lezyAmanuSyAdInAM saMkhyArUipaNam ganbhaM jaNejA ? haMtA, goyamA ! jaNejjA, evaM eevi chattIsaM AlAvagA bhANiyabAkaNhalesle NaM bhaMte ! saNusse kaNhaleksAe itthiyAo kaNhalessaM gabhaM jaNejA ? haMtA, goyamA ! jaNejA, evaM ee chattIsaM AlAvagA, kammabhUmaya kaNhalesseNaM bhaMte / maNusse kaNhalessAe itthiyAe kaNhalessaM saMjaNejA ? haMtA, goyalA !jANejjA, evaM ee chattIsaM AlAvagA bhANiyavvA, akasmasamara kaNhalesle maNusse akammabhUmaralAhaleslAe isthiyAe akasmabhUmayakamhalessaMgasaM jaNejA? haMtA. goyanA ! jaNejA, navaraM causu leslAsu, solasa AlAdagA, evaM aMtaradIvagANa vi sU0 23 // iti pANavaNAe bhagavaIe lessApayaM salataM / sattarasaM payaM samattaM // chAyA-kati khalu bhadanta ! lezyAH prajJaptAH ? gautama ! paDlezyAH prajJaptAH, tadyathAkRSNalezyA yAvat zuklalezyA, manuSyANAM bhadanta ! katicheyAH prajJaptAH ? gautama! paha ThezyAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNalezyA yAvat zuklalezyA, manupINAM bhadanta ! pRcchA, gautama ! pahale zyAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNa yAvad zuklA, karmabhUmigamanuSyANAM bhadanta ! katilezyAH paSTha uddezaka zabdArtha--(kaha NaM bhaMte ! lessA paNNatA ?) he bhagavan ! kitanI lezyAeM kahI haiM (goyamA ! chalessA paNNattA) he gautama ! chahalezyAeM kahI hai (taM jahA-kaNha lessA jAra suklalessA) ye isa prakAra- kRSNalezyA yAvat zuklalezyA (maNuslANaM bhale ! kaha lessA paNNatA ?) he bhagavan ! manuSyoM ko kitanI lezyAeM hotI haiM ? (goyalA ! cha lessAo paNNattAo) he gautama ! chaha lezyAeM kahI haiM (taM jahA-kaNhalesA jAya sukalessA) ve isa prakAra-kRSNalezyA yAvat zukla. lezyA (maNuslINaM bhaMte ! pucchA ?) he bhagavan ! mAtupike saMbaMdhI pRcchA? 504 uddeza sAtha -(kaiNaM bhaMte / lessA paNNattA?) san ! haiTasI zyAmA 4hI cha ? (goyamA ! cha lessA paNNattA) gautama ! 7 vezyAyo 4ii cha (ta jahA-kaNhalessA jAva sukkalessA) to mA 4Are sazyA yAvat zusavezyA. (maNumsANaM bhaMte ! kai lessA paNNattA ?) mAvan ! manuSyAta TamI zyAmA DAya cha ? (goyamA / cha lessAo paNNattAo) OM gautama ! 7 vezyAmA 4 cha (taM jahA-kaNhalessA jAva sukkalessA) 3 mA prAre // yAvat shusoshy| (maNussINaM bhaMte pucchA ?) 8 van ! bhAnuSiyo sadhI ch| (goyamA / cha lessAo paNNattAo) hai gautama !
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 prazApanAsUtre prajJaptAH ? gautama ! paDlezyAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNA yAvat zuklAH, evaM karmabhUmigamanuSINAmapi, bhAtairavatamanuSyANAM bhadanta ! katilezyAH prajJaptAH ? gautama ! paDalezyAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNA yAvat-zuklA, evaM manupINAmapi, armabhUvigamanuSyANAM pRcchA, gautama ! catasro lezyAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNA yAvat tejozyA , evam akarmabhUmiga(goyamA ! challesAo paNNattAo) he gautama ! chaha lezyAta kahI haiM (ta jahAkaNha jAva lukjhA) ve isa prakAra-kRSNa yAvat zukla (kammabhUmayamaNussANaM bhaMte ! kaI lessAo paNNattAo? ) karmabhUmija manuSyoM ko kitanI lezyAeM kahIM hai ? (goyamA ! cha lessAo paNNattAo) he gautama ! chaha lezyAeM kahIM hai (taM jahA kaNhA jAva sukkA) ve isa prakAra-kRSNa thAvat zukla (evaM kammabhUmaya maNussINa vi) isI prakAra karmabhUmija manuSyastriyoM ko bhI (bharaheravayamaNussANaM bhaMte! katilessAo paNNattAo?) he bhagavan ! bharata-airavata kSetra ke manuSyoM ko kitanI lezyAeM kahIM haiM ? (goyamA ! cha leslAo paNNattAo) he gautama! chaha lezyAeM kahI haiM (taM jahA-kaNhA jAva sukkA) kRSNa evaM zukla (evaM maNussI vi) isI prakAra manuSyastriyoM ko bhI (puvvavideha avaravideha kammabhUmayamaNussANaM bhaMte ! kai lessAo paNNattAo goyamA! cha leslAo taM jahA kaNhA evaM sukkA) evaM maNustINa vi) pUrva videha apara videha karmabhUmija manuSyoM kI he bhagavan kitanI lezyA kahI gaI haiM he gautama chaha lezyAe, ve isa prakAra haiM kRSNayAvata zukla' isI prakAra manuSyastrI ke saMbaMdha meM bhI (akasmabhRmayamaNussANaM pucchA?) akarmabhUmija manuSyoM saMbaMdhI pRcchA ? (goyamA ! cattAri leslAo paNNattAo) gautama ! cAra vezyAyo 4ii che (taM jahA-kaNha jAva sukkA) tasA 2 // prahAra- yAvat zusa (kammabhUmaga maNussANaM bhaMte / kai lessAo paNNattAo?) bhabhUmi bhanuSyAne hI shyaam| 4ii cha ? (goyamA ! cha lessAo paNNattAo) gautama 7 vezyAmA 46ii che (taM jahA-kaNha jAva sukkA) to mA zate the yAvat zusa (evaM kammabhUmaya maNusmINa vi) re 4ma bhUmi // manuSya liyona ey (bharaheravayamaNussANaM bhaMte ! kati lessAo paNNattAo?) 3 lAvan / bharata-maravata kSetranA manuSyAna isI seshyaa| 4. cha ? (goyamA / cha llessAo paNNattAo) gautama / chaye sezyAcyA 4ii cha (ta jahA-kaNha jAva sukkA) 435 tebhA zu43 (evaM maNussINa vi) me 5412 manuSyaniyAna 5 (putra videha avaravideha kammabhUmaya maNussANaM bhaMte ! kai lessAo paNNattAo ?) pUviDa m52|11 4ma bhUmi 1 bhanuSyanI mApan / heTasA vezyA 49sI cha ? (goyamA ! cha lessAo, taM jahA kaNhA jAva sukkA) gautama ! 7 zyAme, tasA 20 prahAra cha-4 yAvat zusa (evaM maNussI vi) se prAre bhAnuSI 55(akammabhUmaya maNussANaM pucchA 1) 24bha bhUmi sadhyA sadhI ? (yogamA / 'ca'tAri lessAo paNNatAo) he gautama ! // 2 12yAnA
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 23 manuSyAdInAM lezyAsasyAnirUpaNam 316 manuSINAmayi, evam antaradvIpamanuSyANAM mAnuSINAmapi, evaM haimavatairavatAkarmabhUmigamanu dhyANAM mAnupINAzca katilezyAH prajJaptaH ? gautama ! catasraH, tadyathA-kRSNA yAvat tejo. lezyA, haricarparampakAkarmabhUmigamanuSpANAM mAnupINAzca pRcchA, gautama ! catasraH, tadyathAkRSNA yAvata tejolezyA, devakurUttara kuru-armabhUmigamanuSyA evaJcaiva, etAsAzcaiva mAnuSINAm evaJcaitra, dhAtakIkhaNDapUrvArddha'pi evaJcaiva, pazcimArddha'pi, evaM puSkaradvIpe'pi bhaNitavyam, kRSNa lezyaH khalu bhavanta ! manuSya kRSNa lezyaM garbha janayet ? hanta, gautama ! janayeta, lezyAeM kahI hai (taM jahA-kaNhA jAva teulessA) ve isa prakAra-kRSNa yAvat tejo lezyA (evaM akammabhUmigamaNustINa ci) isI prakAra akarmabhUmi kI mAnuSiyoM ko bhI (evaM aMtaradIra maNussANaM maNurUmINa vi) isa prakAra antaradvIpa ke manuSyoM aura manuSyaniyoM ko bhI (evaM hemavayaerannatraya akammabhUmayamaNussANaM maNussINa ya kaha lessAo paNNatAo) isI prakAra haisavata evaM airaNyavat akamabhUmi ke manuSyoM aura manuSyaniyoM ko bhI kitanI lezyAeM kahIM hai ? (goyamA! cattAri) he gautama ! cAra (taM jahA-katA jAna teulessA) ve isa prakAra-kRSNa yAvat tejolezyA (haribAsarasmagavAsa akasmabhUlayamaNuslANaM aNussINa ya pucchA ?) harivarpa-ramyaka varSa akarmabhRmi ke manuSyoM aura manuSyaniyoM saMbaMdhI pRcchA ? (goyamA ! cattAri, taM jahA-kahA jAva teulessA) he gautama ! cAra yathA kRSNa yAzta tejolezyA (devakuma uttarakuru asammabhUmayamaNuslA evaM ceva) devakura aura uttaraarU akarmabhUmi ke manuSya ipsI prakAra (etesiM ceva maNussINaM evaM ceva) hana bhI manuSyaniyoM kI isI prakAra (dhAyahasaMDapurimaddhe vi evaM caiva) dhAtakokhaMDa ke pUrvArdha meM bhI isI prakAra (pacchisaddhe vi) pazcimA meM bhI 47 cha (ta jahA kaNhA jAva te ulessA) te 2prAre-5 yAvat tasazyA (evaM akammabhUmiga maNussINa vi) me mAre manabhinI mAnuSiyonI paY (evaM aMtara dIva maNussANaM maNussINa vi) me 54 re -tadIpanA manuSyo ma manuSyanIyAnA 59 (evaM hemavae erannavaya akambhUmaya maNumsANaM maNumsINaM ya kai lessAo paNNattAo) - 2 bhakta temana bhairavata 254ma bhUminA manuSya mane manuSyaniyAnI sI zyAcyA 4Iche ? (goyamA ! cattAri) De gautama / yAra (ta jahA-kaNhA-jAva teulemsA) teso 20 4-40 yAvat IMARyA (harivAsa rammayatrAsa akambhabhUmaya maNussANaM maNussINa ya pucchA) 42vaSa, 2bhya. qSa 254ma bhUminA manuSyAnA bhane manuSyanidhI cha ? (goyamA / cattAri, ta jahAkaNhA jAvaM teulessA) ke gautama ! 22-2ma:- yAvat dozyA (devakuru, uttarakuru, arkammabhUmaya maNumsA evaM ceva) heya93 bhane utta243 54mabhUminA manuSya me04 4Are (eesiM ceva maNussINaM evaM ceva) tamanI bhanupyaniyAnI se prAre (dhAyaikhaMDapurimaddhe vi evaM ceva) pAtaDIna yUvadhimA 2 (pacchimaddhe vi) pAzcamAdhamAM para ma040
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 prajJApanAne kRSNazyo manuSyo nIlalezyaM garbhajanayet ? inta, gautama ! janayet yAvat zuklalezyaM garbha janayet. nIlalezyo manuSyaH kRSNazyaM garma janayet ? inta, gautama ! janayet, evaM nIka manuSya yAvat zuklalezyaM garbhaM janayet, evaM kApotalezyena papi AlApakA bhaNitavyAH, tejolezyAnAmapi padmalezyAnAmapi zuklalezyAnAmapi evaM padvizad AlApakA ( evaM pukkharadIve vi bhANiyAM) isI prakAra puSkaradvIpa meM bhI kahanA cAhie (kaNhale se NaM bhaMte! masse kaNhalehasaM garbhaM jaNejjA ?) he bhagavan ! kRSNa leiyA vAlA manuSya kRSNalecyA vAle garbhako utpanna karatA hai ? (haMtA goyamA ! jaNejjA) hAM gautama ! utpanna karatA haiM ( kaNhalesle maNusse nIlalessaM gavbhaM jaNekhA ?) kRSNalezyA vAlA manuSya nIlalezyA vAle garbha ko utpanna karatA hai ? (haMtA goyamA ! jaNejjA) hAM gautama ! utpanna karatA hai (jAva sukkalessaM gavrbha jaNekhA) yAvat zuklalezyA vAle garbha ko utpanna karatA hai (lIlalesse maNusse kaNhalesa gagbha' jaNejjA) nIlalezyA vAlA manuSya kRSNalezyA vAle garbha ko utpanna karatA hai ? (haMtA goyamA ! jaNejjA) hAM gautama ! utpanna karatA hai ( evaM nIlalesse maNusse jAva sukkalessaM gandhaM jaNejA) isI prakAra nIlaleiyA vAlA manuSya yAvat zukalezyA vAle garbha ko utpana karatA hai ( evaM kAulesle NaM chappi AlavagA bhANi roat) isI prakAra kApotalezyA vAle se chahoM AlApaka kahanA cAhie (te ulesANa vi, pamhalesANa vi, sukkalessANa vi) tejolezyA vAloM ke bhI, padmalezyA vAloM ke bhI, zuklazyA galoM ke bhI ( evaM chattIsaM AlAvagA bhANiyaccA isa prakAra chattIsa AlApaka kahane cAhie ( eva pukkharadIve vi bhANiyAM) se prAre puSDaradvIpamA uhe leDo (kaNilesseNaM bhaMte ! maNusse kaNhalessaM gavbha jaNejjA 1) he bhagavAn dRSTNulezyAvANA bhanuSya kRSNuvezyAvAnA garlane utpanna ! che ? (haMtA goyamA / jaNejjA ) hA gautama | utpanna 42 che (kaNNalesse maNusse nIlalessaM garbhaM jaNejjA ?) zRNukhezyAvANA bhanuSya nIsasezyAvAlA galane utpanna herai che ? (haMtA goyamA ! jaNejjA ) DA, gautama ! patra 42 che (jAva sukkalessaM gavbhaM jaNejjA) yAvat zubhsasezyAvANA garlane utpanna hare che (nIlalesse masse kaNhalessaM gabbhaM jaNejjA) nIsasezyAdANA manuSya iSNuzyAvANA galane utpanna re ? (haMtA goyamA 'jaNejjA) DA gautama / tpanna 4re che ( evaM nIlalesse masse va sukkalesaM gavbha' jaNejjA) se prAre nIsasezyAvANA bhASasa yAvat zuusasezyAvANA garbhane utpanna 4re che (eva N kAulesseNaM chappi AlAvagA bhANiyavvA) se ahAre ayotadvezyAvANAthI cha AsApa4 4hevA bhedhyye (teuletsANa vi, pamilessANa vi, sukka ssANa vi) teneozyA. vANAnA pazu, pahubhalezyAvANAnA cakSu, zubhsasezyAvANAnA pazu ( evaM chattIsaM AlAvA bhANiyavvA ) me akSare chatrIsa bhAsAyA hevA lehaye. L
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 23 manuSyAdInAM lezyA saMkhyA nirUpaNam 315 bhaNitavyAH, kRSNalezyA strIkRSNalezyaM garma janayet ? hanta, gautama ! janayet evam ete'pi patriMzat-AlApakAH bhaNitavyAH, kRSNalezyaH khalu bhadanta ! manuSyaH kRSNalezyAyAH striyAH kRSNale zyaM garbha janayed ? inta, gautama ! janayet evam ete patriMzat AlApakAH, karmabhUmigakRSNalezyaH khalu bhadanta ! manuSyaH kRSNalezyAyAH striyAH kRSNalezyaM garbha janayet ? hanta, gautama ! janayet, evam ete paTtriMzad AlApakAH bhaNitavyAH, akarmabhUmiga kRSNalezyo manuSyo'karmabhUmigakaplezyAyAH khiyAH akarmabhUmigakRSNaleiyaM garbhe janayet ? (hassA ithiyA kaNhalessaM gandhaM jaNejA ?) kyA kRSNalezyA vAlI strI kRSNalezyA vAle garbha ko utpanna karatI hai ? (haMtA goyamA ! jaNejjA) hAM gautama ! utpanna karatI hai ( evaM ete vi chattIsa AlAvagA bhANiyavvA) isa prakAra ye bhI chattIsa AlApaka kahane cAhie / ( kaNhalesse bhate / maNuse kaNhalessAe itthiyAo kaNhalessaM ganbha jajjA ?) he bhagavan ! kRSNalezyA vAlA manuSya kRSNalezyA vAlI strI se kRSNalezyA garbha utpanna karatA hai ? (haMtA goyamA ! jaNejjA) hAM gautama ! karatA hai ( evaM ete chattIsa AlAvagA) isa prakAra ye bhI chattIsa AlApaka / (kammabhUmaga kaNhalesse NaM bhaMte ! maNusse kaNhalessAe itthiyAe kaNhalessaM garbha' jaNejjA ?) he ! bhagavan ! kyA karmabhUmija kRSNalelyA vAlA manuSya kRSNaater vAlI strI se kRSNalelyA vAlA garbha utpanna karatI hai ? (haMtA goyamA ! jaNejjA) hAM gautama ! utpanna karatI hai ( evaM ete chattIsA AlAvagA bhANiyavvA) isa prakAra se chattIsa AlApaka kahane cAhie ( akammabhUmaya kaNhalesse maNusse akamprabhUmaya kaNhalessAe itthiyAe akammabhUmaya kaNhalessaM ganbha jaNejjA ?) (kaNhalessA itthiyA kaNhalessaM gavbha jaNejjA 1 ) zu sRRSTyulezyAvANI strI dRSyusezyAbAjI garlane utpanna 4re che ? (haMtA goyamA ! jaNejjA ) hA, gautama ! utpanna 42 he (eva ete vi chattIsa AlAvagA bhANiyavyA) se are mAya chatrI se khAsA uvA lekhe (kaNhalesse bhaMte ! maNusse kaNhalessAe itthiyAo kuNhalessa garbha jaNejjA ?) De lagavan ! kRSNalezyAvALA manuSya kRlezyAvALI strIthI kRSNulezyAvALA garbhane utpanna kare che (haMtA goyamA ! jaNejjA ) hA gautama / 4re che ( evaM ete chattIsa AlAvagA ) me are bhA paNa chatrIsa AlApuka, (kammabhUmaga kaNhalerase gaM ! magusse kaNhalessAe itthiyAe kaNhalessAM gandhaM jaNejjA 1) De bhagavan ! zu kabhUmi ja kulezyAvALA manuSya kRSNaleAvALI strIthI kRSNulezyAvALA garbhane utpanna 1re che ? (haMtA goyamA ! jaNejjA !) DA, gautama ! utpanna 42 che (evaM e chattIsa AlAvA bhANiyantrA) mA prahAre mA chatrIsa AlAya hevA leha me. (akkammabhUmaya kaNhale se maNusse akammabhUmaya kaNhalessAe itthiyAe akammabhUmaya kaNhalessa gabbhaM jaNejjA) ambha bhUminA sRRSNusezyAvANA manuSya garbha bhUminI STNulezyA.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazapinAstra hanta gautama ! janata. navaraM vAyu legAnu poDaza bhAlApakA', evam antiipmaanaampi| iti prajJApanAyAM agatyAM lekAI samAptam / saptadazaM padazca samAptam / / sU0 23 // - TIkA-pazcayAdezake nairayikadebaleznAnAM pariNAyAntarAbhAvaH pratipAditaH, atha pAThoddezake kRSNAdile pAnAmeva punarvaziSTayAntaraM patipAdayitumA :--'kAi NaM bhaMte ! lessA paNNatA? he bhadanta ! kati-kiyatyaH khalu lezyAH prajJaptAH ? bhagAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'chalessA paNNattA' paDlezyAH prajJaptAH, 'taM jahA-vaha lessA jAva sukkalessA' akarmabhUmi kA kRSNalezyA vAlA manuSya akarma bhUmi kI kRSNalezyA vAlI strI se akarmabhUvika kRSNalezyA vAlAbha ko utpanna karatA hai ? (haMtA goyamA! jaNejA) hAM gautama ! utpanna karatA hai (navaraM ca uslu lekhlAslu) vizeSa cAra lezyA oM me (solasa AlAvagA) solaha AlApaka (evaM antaradIvagANa vi) isI prakAra aMtaradIejoM ke bhii| (iti paNNavaNAe bhagavaI lestApaya samattaM rasttara zyaM ca samataM) prajJApanA bhagavatI kA lezyA pada smaapt| sattarahayAM pada samApta TIkArtha-pAMcaveM uddezaka meM nArakoM aura devoM me lezyA kA parivartana nahIM hotA, yaha pratipAdana kiyA gayA thaa| isa chaThe uddezaka meM kRSNa Adi lezyAoM kI vizeSatA kA pratipAdana kiyA jAtA hai gautamasvAmI-he bhagavan ! lezyAeM kitanI kahI gaI haiM ? bhagavAn-he gautama ! chaha lezyAeM kahI gaI hai| ve isa prakAra haiM-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezamA, tejovezyA, pAlezyA aura shuklleshyaa| gautamasthAmI-he bhagavan ! anuSyoM ko kitanI lezyAeM kahI haiM ? bhagavAn-he gautama ! chaha lezyAeM kahI haiM, ve isa prakAra haiM-kRSAlelyA, nIlapAnI strIyA sa4ma bhUmi4 vezyAvANA mana -narecha (tAgoyamA | jaNejjA) hI gItama! pala 42 cha (navara causu lessAsa) vizeSa-yAra sazyAmAbhA (sAlasa AlAvagA) se PA54 (evaM antara dIvagANa vi) prare mata2 dvIpamA paM. (iti paNNavaNAe bhagavaie lessApayaM samataM, sattarasa payaM ca samattaM) prajJApanA bhagavatInuM lezyApara samApta, sattaramuM pada samApta. . TIkAtha-pAMcamA uddezakamAM na rako ane dezamAM lezyAnA parivartana thatA nathI e pratipAdana karAyuM hatuM A cha uddezakamAM kRNa Adi lezyAonI vizeSatAnuM pratipAine 42rAya cha zrI gautamasvAmI-he bhagavana !lezyAo keTalI kahelI che? zrI bhagavAna !-he gautama ! cha lezvAe kahelI che. te A prakAre kRSNalezyA, nI lezyA, kApatalezyA, tejalezyA, padmazyA ane zukalezyA. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! manuSyanI keTalI lezyAe kahI che?
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TokA pada 17 sU0 23 manuSyAdInAM lezyAsaMkhyAnirUpaNam 317 tadyathA-kRSNalegA yAbad-nIlalezyA, kApotalezyA, sejolezyA, padmalezyA zuklalezyA, gautamaH pRcchani-'maNussANaM bhaMte ! kailessA paNNatA ? he bhadanta ! manuSyANAM katilezyAH prajJaptAH ? bhagavAnAta-goyamA !' he gautama ! 'chalessAo paNNattAo' paDUlezyA stAvad manuSyANAM prajJaptAH, 'taM jahA-kaha lessA jAva sukalessA' tadyathA-kRSNalezyA yAvatnolachezyA, kApota zyA, tenolezyA, padmalezyA, zuklalezyA, gautamaH pRcchati-'maNussI NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! mAnupINAM kiyatyo lezyAH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'chalessAo paNNatAo' paDalezyAH mAnupINAM prajJaptA, 'taM jahA kaNhA jAva mukkA' tadyathA-kRSNA yAvat-nIlA kApotA tejIsI padmA zuklA, gautamaH pRcchati-'kalpabhUmaya maNussANaM bhaMte ! kAilessAo paNNattAo ?' he bhadanta ! karmabhUmigamanupyAgAM katilezyAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA !' hai gautama ! 'chalessAmo paNNattAo' paDlezyAH karmabhUmigamanuSyANAM prajJaptAH, 'taM jahA-kahA jAva mukkA' tadyathAkRSNA yAvat-nIla kApoto taijasI padamA zukkA, evaM kammabhUmaya manussINavi' evamUkarma bhUmiga manuSyANAmiva karmabhUmiga mAnupINAmapi paDUlezyA prajJaptAH, tAzca kRSNAdi zuklAntA avase yAH, gautamaH pRcchati-'bharaheravayamaNussANaM maMte ! kai lessAo paNNalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA aura shuklleshyaa| gautamasvAmI-he bhagavat / manuSya striyoM ko kitanI lezyAeM hotI hai? bhagavAn-he gautama ! chaha lezyAeM kahI haiM, ve isa prakAra kRSNa yAvatanIla, kApota, tejo, padma aura zukla / / gautamasvAnI-he bhagavan ! kama bhUmi ke manuSyoM ko kitanI lezyAeM kahI haiM? bhagavAn-he gautama ! chaha lezyAeM kahI hai, isa prakAra haiM-kRSNa yAvatnIla, kApota, tejo, padma aura zukla / isI prakAra karmabhUmija manuSyoM kI taraha karmabhUmi kI striyoM ko bhI chaha lezyAe kahI gaI haiN| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! bhagta aura airavata kSetro ke manuSyoM ko kitanI 1 zrI bhagavAna-he gautama! cha vezyAo kahI che, teo A prakAre che-kRSNabhecchA. nIlezyA, kApatalezyA, padmazyA ane zukalalezyA. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! manuSya strinI keTalI vezyAo hoya che ? zrI bhagavAna-he gautama! chalezyAo kahI che te A prakAre kRSNa yAvata nIla, apAta, te4, padama mana zusavezyA. 'zrI gautamasvAmI-he bhagavan! kamabhUminA manuSyanI keTalI vezyAo kahI che? zrI bhagavAna he gautama ! cha lezyAbe kahI che, teo A prakAre che-kRSNa yAvatuM nIsa, pota, teca, pama mana zusa. eja prakAre karmabhUmi ja manuSyanI jema karmabhUminI cinI paNa cha lezyAo kahelI che ?
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtra cAo ?' he bhadanta ! bharatairavatamanuSyANAM katilezyAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'challetsAo paNNattAo' paDUlezyAH bharataizvatakSetravartimanuSyANAM prajJaptAH 'taM jahA-kahA jAva mukkA' tadyathA-kRSNA yAvat-nIla kApotI taijasI padmA zuklA, evaM maNussINavi' evam-bharatairAvatamanuSyANAmiva bharatairavatamAnupINAmapi kRSNAdi zuklAntAH paDlezyAH prajJaptAH, gautamaH pRcchati-'ammabhUmaya maNustANaM pucchA' akarmabhUmigamanuH SyANAM kiyatyolezyAH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'cattArilessAo paNNattAo' catasro lezyAH akarmabhUmigamanuSyANAM prajJaptAH 'taM jahA-kaNDA jAva teulessA' tadyathA-kRSNalezyA yAvat-nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA ca, 'evaM akammabhUmigamaNussINavi' evam-armabhUmigamAnuSyANAmiva akarmabhUmigamaNupINAmapi catasro lezyAH kRSNAdi tenolezyAntAH prajJaptAH, 'evaM aMtaradIva maNussANaM maNussIvi' evamlezyAeM kahI haiM? ___ bhagavAn-he gautama ! bharata aura airavata kSetroM ke manuSyoM ko chaha lezyAeM kahI haiM, ve isa prakAra haiM-kRSNalezyA yAvat-nIlalejhyA, kApotalezyA, tejolezyA, padamalezyA aura zuklalezyA / isI prakAra bharata aura airavata kSetra kI manuSyaniyoM ko bhI chaha lezyAeM kahI gaI haiN| pUrvavideha apara videha karmabhUmija manuSyoM kI he bhagavAna kitanI lezyA kahI gaI haiM ? he gautama ! chaha lezyAeM, ve isa prakAra haiM (kRSNa yAvat zukla) isI prakAra manuSyoM ko bhI samajha leveM / __ gautamasvAmI-he bhagavan ! akarmabhUmiga manuSyoM ko kitanI lezyAeM kahI haiM ? bhagavAn-he gautama ! cAra lezyAeM kahI hai, ve isa prakAra haiM-kRSNalezyA yAvat nIlalezyA, kApotalezyA aura tejoleshyaa| isI prakAra akarmabhUmi kI manuH " zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! bharata ane eravata kSetranA manuSyanI keTalI vezyAo hI cha ? zrI bhagavAna-he gautama ! bharata ane aravata kSetranA manuSyanI cha lezyAo kahI che, teo A prakAre che-kuNalezyA yAvat nIlalezyA, kApatalezyA, tenezyA, padmariyA ane zukalezyA eja prakAre bhArata ane eravata kSetranI manuSya strinI paNa cha lezyAe DetI cha. pUrvavideha aparavideha karmabhUmi ja manuSyanI he bhagavana! keTalI lezyAo kahelI che? bhagavAna-he gautama ! cha lezyAo, teo A prakAre che-kuNuM yAvat zukala eja prakAra manuSya strinI paNa. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! akarmabhUmiga manuSyanI keTalI lezyAo kahI che ? zrI bhagavAn ! he gautama ! cAra lezyAo kahI che, te A prakAre-kRSNalezyA cAva
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI kA pada 17 20 23 manuSyAdInAM lezyAsaMkhyAnirUpaNam akarmabhUmiganuSyAdInAmiva antartIpamanuSyANAM mAnuSINAmapi kRSNAdi tejolezyAntA zcatasro lezyAH prajJaptAH, gautamaH pRcchati-'evaM hemavaya eraNNavaya-akammabhUmaya maNussANaM mANUsIya kailessAo paNNattAyo' evam-pUrvoktarItyA haimavatairaNyavatAkarmabhUmigamanuSyANAM mAnuSINAzca katilezyAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'cattAri' catasrolezyAH haimavatairaNyavatAkarmabhUmigamanuSyAdinAM prajJaptAH, 'taM jahA-kaNhA jAva teulessA' tadyathA-kRSNA yAvat-nIlA kApotI tejolezyA ca, gautamaH pRcchati-'harivAsarasmayaakammayabhUmaya maNussANaM maNussIya pucchA' harivarparamyakAkarmabhUmigamanuSyANAM manuSINAzca kiyantyo lezyAH prajJaptAH ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'cattAri' catasro lezyAH harivaparampakAkarmabhUmigamanuSyAdInAM prajJaptAH 'taM jahA-kaNhA jAva SyastriyoM ko bhI cAra lezyAeM hotI haiN| antaradvIpaja manuSyoM ko aura manuSyaniyoM ko bhI, akarmabhUmi ke manuSyoM ke samAna kRSNa, nIla, kApota aura tejo ye cAra lezyAeM hotI haiN| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! isa prakAra haimavata aura hairaNyavata akarmabhUmi ke manuSyoM aura manuSyaniyoM ko kitanI lezyAeM hotI haiM ? ____ bhagavAn-he gautama ! haimavata aura hairaNyavata akarmabhUmi ke manuSyoM aura manuSya striyoM ko cAra lezyAeM kahI haiM, ve isa prakAra haiM-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA aura tejoleshyaa| gautamasvAmI-bhagavan ! harivarSa-ramyakavarSa akarmabhUmi ke manuSyoM aura manuSyaniyoM ko kitanI lezyAeM hotI haiM ? __ bhagavAna-he gautama ! harivarSa aura ramyakavarSa akarmabhUmiyoM ke manuSyoM aura manuSyaniyoM ko cAra lezyAeM kahI haiM, ve isa prakAra haiM-kRSNa yAvatU tejolezyA nilezyA, kAtilezyA ane tejalezyA eja prakAre akarmabhUminI manuSya strinI paNa cAra legyAo hoya che. attaradvIpa ja manuSyanI ane manuSya strinI paNa akarmabhUminA manuSyanI samAna kRSNa, nIla, kApata ane teja A cAra vezyAo hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! e prakAre haimavata ane hairaNyavata akarmabhUminA manuSya ane manuSya striyone keTalI lezyAo hoya che? zrI bhagavAna gautama! haimavata are hairaNyavata akarmabhUminA manuSyo ane striyone cAra lezyAo kahI che, teo A prakAre che-pRSNalezyA, nalalezyA, kApatalezyA ane tejalezyA. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! harivarSa, ramyaThavarSa, akarmabhUminA manuSya ane manuSya strinI keTalI vezyAo hoya che? zrI bhagavAna-he gItama! harivarSa ane ramyavarNa akarmabhUminA manuSya ane
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApanA teulessA' tadyathA-kRSNA yAvat nIlA kApotI, rojolezyA ca, 'devakuruuttarakuru akammabhUmayamaNussA evaM ceva' devakuru-uttarakuru-akarmabhUmigamanuSyANAm evaJcaiva-upayuktAzcatatA kRSNAdi tejolezyAntA lezyA avaseyAH, 'ee siM ceva maNussINaM evaM caiva' etAsaciva devakuru-uttarakuMru-armabhUmigAnAM manupINAm evaJcaiva-pUrvoktAH kRSNAdi tejolezyAntA zvatasro lezyAH prajJaptAH, 'dhAyaisaMDapurimaddhevi evaM ceva' dhAtakIkhaNDapUrvA'pi evaJcaivamanuSyAdInAM kRSNAdi tejolezyAntA zcatasro lezyA avaseyAH, 'pacchimaddhevi' dhAtakI khaNDasya pazcimA?'pi manuSyAdInAM kRSNAdi tejolezyAntA zcatasro lezyAH prajJaptAH 'evaM pukkharadIvevi bhANiyavvaM' evam-pUrvoktarItyA puSkara dvIpe'pi bhaNitavyam, tathAca manuSyANAM manuSINAJca puSkaradvIpe'pi kRSNAditejolezyAntA catakho lezyA avaseyAH, gautamaH pRcchati'kaNhalesse NaM bhate ! maNusse kaNhalessa gabhaM jaNejjA ?' he bhadanta ! kRSNalezyaH khalu manuSyaH kiM kRSNalezyaM garbha janayet ? utpAdayet ? bhagavAnAha-'hato, goyamA !' he gautama ! inta-satyam 'jaNejA' kRSNalezyo manuSyaH kRSNalezyaM garbha janayet, tathA cotpadyamAnoM jIvo janmAntare lezyAdravyANyupAdAya jAyate tAni ca lezyAdravyANi kasyacijjIvasyadevakuru aura uttarakuru akarmabhUmi ke manuSyoM ko bhI isI prakAra cAra lezyAeM hotI haiN| ina kSetroM kI manuSyastriyoM meM bhI vahI cAra lezyAeM pAI jAtI haiN| . dhAtakIDanI ke pUrvArdha bhAga meM aura pazcimA bhAga meM pUrvavat hI yathA yogya lezyA viSayaka kathana samajha lenA caahie| isI prakAra puSkaradvIpa meM bhIkarmabhUmi aura akarma mi ke jalubdhoM ko pUrvavat lezyAeM jAna lenI cAhie arthAt dhAtakIkhaMDa aura puSkaradvIpa meM karmabhUmi ke manuSyoM aura manuSyaniyoM ko chaha lezyAeM tathA akarmabhUmi ke manuSyoM aura manuSyaniyoM ko cAra lezyAeM hotI haiN| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA kRSNalelyA vAlA manuSya kRSNalezyA vAle garbha ko utpanna karatA hai ? manuSya sinI cAra lezyAo kahI che. teo A prakAre che-kRSNa yAvat tejalezyA, devakupha ane uttarakurU akarmabhUminA manuSyanI ja prakAre cAra lezyAo hoya che. A kSetramAM manuSya stramAM paNa e cAra lezyAo maLI Ave che. dhAtakIkhaMDa kapanA pUrvArdha bhAgamAM ane pazcimAryabhAgamAM pUrvavat yathAyogya lezyA saMbaMdhI kathana samajI levuM joIe eja prakAre puSkaradvIpamAM paNa akarmabhUmi ane karmabhUminA manuSyanI pUrvavat lezyAo jANavI joie. arthAt dhAtakIkhaMDa ane puSkaradviIpamAM karmabhUminA manuSya ane manuSya strinI cha lecchAo tathA akamalminA manuSya ane strinI cAra vezyAo hoya che. zrI gautamasvAmI bhagavAna zuM kRNalezyAvALA manuSya koNalezyAvALA, garbhane tpanna kare che?
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 17 sU0 23 manuSyAdInAM lezyAsaMkhyAnirUpaNam 321 kAnicid bhavantIti kRSNalezyApariNa se'pi janake janyasya vicitralezyA saMpavati, evamanyalezyApariNate'pi janake avagantavyamityabhiprAyeNAha-'kaNhalesse maNusse nIlalessa gambhaM jaNejjA ?' kRSNale zyo manuSyo nIlalezthaM garma kiM janayet ? bhagavAnAha-'hantA, 'goyamA !' he gautama ! hanta-satyam 'jaNejA' kRSNalezyo manuSyo nILalezyaM garbha janayeta, 'bhAva sukkalessaM gambhaM jaNejjA' yAvat-kApotalezyaM garbha , tejolezyaM garbha, padmalezyaM garbha, VtralalezyaM garbha kRSNalezyo manuSyo janayet, prAguktayukteH, gautamaH pRcchati-'nIlaleise maNusse kaNhalesaM gabhaM jaNejjA ?' he bhadanta ! nIlalezyo manuSyaH kiM kRSNa lezyaM garbha janayet ? - bhagavAn-gautama ! hAM utpanna karatA hai| utpanna hone vAlA jIva pUrvajanma meM lezyA dravyoM ko grahaNa karake utpanna hotA hai| ve lezyAdravya kisI jIva ke koI aura kisI ke koI hote haiM-sava ke samAna nahIM hote| isa kAraNa jaba taka bhale hI-kRSNalezyA meM pariNata ho, janya jIva kI lezyA usase vilakSaNa bhI ho sakatI hai| isI prakAra anya leAoM meM pariNata janaka ke viSaya meM bhI samajha lenA cAhie / isI abhiprAya se kahate hai_. gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalezyA vAlA manuSya nIlalezyA vAle garbha ko utpanna karatA hai ? . bhagavAn-he gautama ! hAM, utpanna karatA hai / yAvat kRSNalezyA vAlA manuSya kApotalezyA vAle, tejolezyA vAle, padmalezyA vAle athavA zukla lezyA vAle garbha ko utpanna karatA hai| isakA kAraNa pUrvavat hI samajha lenA caahie| gotamasvAmI-he bhagavan ! kyA nIlalezyA vAlA manuSya kRSNalezyA vAle garbha ko utpanna karatA hai ? / ____bhagavAn-gautama ! hAM, nIlalezyA vAlA manuSya kRSNalezyA vAle garbha ko zrI bhagavAna-he gautama! hA, utpanna kare che. utpana thanAra jIva pUrvajanmamAM lezyA "drasthAne grahaNa karIne utpanna thAya che. te vezyAdravya ke jIvana keI ane keInA keI hoya che-badhAnA sarakhA nathI hotAM. e kAraNe jyAM sudhI bhale kRSNalezyAmAM pariNata hAya, janyajIvanI kezyA tenAthI vilakSaNa paNa hoI zake che, e ja prakAre anya lezyA mAM pariNava janakanA viSayamAM paNa samajI levuM joIe. e abhiprAyathI kahe che- zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! kRSNalezyAvALA manuSya nIlalezyAvALA garbhane upana 4re cha? zrI bhagavAna-he gautama ! hA, utpanna kare che. yAvata kRNulezyAvALA manuSya kApa talezyAvALA, tetezyAva LA, padmazyAvALA athavA zulalezyAvALA garbhane utpana kare che, tenuM kAraNa pahelA pramANe ja samajI levuM joIe. gautamasvAmI-he bhagavan! nIlezyAvALA manuSya kRSNalezyAvALA garbhane utpana kare che? zrI bhagavAna gautama ! hA, nIlalezyAvALA manuSya kRSNalezyAvALA garbhane utpanna
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 bhagavAnAha-'hatA, goyamA ! jaNejA he gautama ! hanna-satyam, nIlalezyo manuSyaH kRSNaH / lezyaM garbha janayet, 'evaM nIlalesse maNumse jAva sukalessaM gambha jaNejjA' evam-pUrvoktarotyA nIlalezyo manuSyo yAvat nIlale zyaM garbha kApotalezyaM garbha tejoThezyaM garbha padmalezyaM garbha zuklalezyaM garbha janayet evaM kAulesse NaM chapi AlAvagA bhANiyavyA' evam-kRSNa nIlalezyamanuSyoktarItyA pApotalezye nApi manuSyeNa SaDapi AlApakA bhaNitavyAH pahalezyAviSayakA vaktavyAH, evam-'teulespANa vi pamhalessANa vi' tejole zyAnAmapi padmalezyAnAmapi zuklazyAnAmapi manuSyANAM pratyeka paTa SaT AlApakA vaktavyAH, tathA ba'evaM chattIsaM AlAvA bhANiyavvA' evam-pUrvoktarItyA kRSNAdiSalezyAnAM manuSyANAM pAilezyAbhedena pratyekaM SaT pabhedAt sarvamelanena patriMzad AlApakA bhaNitavyAH, gautamaH pRcchati-'kaNhalessA isthiyA kaNhalerasaM gabhaM jaNejjA ?' he bhadanta ! kRSNaleipA svI ki kRSNalezyaM garbha janayet ? bhagavAnAha-tA, goyamA ! jaNejA' he gautama ! hannA-satyamkRSNalezyA strI kRSNalezyaM garbha janayet, 'evaM eevi chattIsaM AlAvagAbhANiyabyA' evamutpanna krtaa| isI prakAra nIlalezyA vAlA manuSya yAvat-nIlalezyA vAle, kApotalezyA vAle, tejAlezyA vAle padamalezyA vAle athavA zuklalezyA vAle garbha ko bhI utpanna karatA hai| isI prakAra kApotalezyA vAle manuSya saMbaMdhI bhI chaha AlApa kaha lenA cAhie, arthAt kApotalezyA vAlA manuSya chahoM lezyAoM meM se kisI bhI eka lezyA vAle garbha ko utpanna karatA hai / isI prakAra tejolezyA dAlA, padmalezyA vAlA tathA zuklalezyA vAlA manuSya chahI lezyAoM meM se kisI bhI lezyA vAle garbha ko utpanna karatA hai| isa taraha saba milakara chattIsa AlApaka hote haiN| / gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA kRSNalezyA vAlI strI kRSNalezyA vAle garbha ko janato hai? ___ bhagavAn -he gautama ! hA~ janatI hai-kRSNalezyA vAlI strI kRSNalezyA vAle garbha ko utpanna karatI haiN| yahAM bhI manuSyoM kI taraha chattIsa AlApaka kaha kare che e prakAre nIlavezyAvALA manuSya yAvata nIlezyAvALA, kApatalezyAvALA, tejalezyA LA, pamalezyAvALA athavA zukalezyAvALA garbhane utpanna kare che. e prakAra kAtileza vALA manuSya sambandhI cha AlApaka kahevA joIe, arthAt kAtilezyAvALA manuSya e lezyAomAMthI ke paNa vezyAvALA garbhane utpanna kare che. e rIte tejalazyAvALA, yamalezyAvALA, tathA thakalalezyAvALA manuSya e lezyAomAMthI koI paNa lezyAvALA garbhane utpanna kare che. e rIte badhA maLIne chatrIsa AlApaka che. A zrI gItamasvAmahe bhagavana ' zuM kuSNulezyAvALI strI zaMkubbalezyAvALA gane ja che zrI bhagavAna-he gotama 'hA, bhaNe che-kRSNalezyAvALI strI kRSNalezyAvALagana
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 17 0 23 manuSyAdInAM lezyAsaM khyAtirUpaNam 323 uktarItyA east- strI viSayakA: patrizad AlApakA bhaNitavyAH, manuSya strINAmapi kRSNAdipazlezyA satvena pratyekapaT paDhAlApakasaMbhavena sarvasaMmelanena patrizAlApakasadabhAvAt, gautamaH pRcchati - 'kanhale se bhaMte / maNusse kaNhalessAe itthiAo kahale saM gaMbhaM jaNejjA ? ' he bhadanta ! kRSNalezyo manuSyaH kRSNalezyAyAH striyAH sakAzAt kiM kRSNalezyaM garbhaM janayet ? bhagavAnAha - 'haMtA, goyamA ! jaNe jA' he gautama ! hanta - satyam - kRSNalezyo manuSyaH kRSNalezyAyAH striyAH kRSNalezyaM garbhaM janayet, ' evaM ete chattIsaM AlAvA' evam pUrvoktarItyA ete - kRSNAdipalezyAbhedena pratyekaM paT SaDAlAyakakrameNa sarva saMkhyayA sampadyamAnAH paTtriMzad AlApakA avaseyAH, gautamaH pRcchati - 'kammabhUmaga kaNNa se NaM bhaMte ! masse kaNDalessAe itthiAe kaNhalessaM gandhaM jaNejjA ?' he bhadanta ! karmabhUmiga kRSNalezyaH khalu manuSyaH kRSNalezyAyA striyAH kiM kRSNalezyaM garbhaM janayet ! bhagavAnAha - 'haMtA, goyamA ! jaNejjA' he gautama ! hanta-satyam varmabhUmiga kRSNale yo manuSyaH kRSNalezyAyAH striyAH kRSNalezyaM garbhaM janayet, 'evaM ee chattIsaM AlAvagA' evam - lene cAhie | kyoMki manuSyanI meM bhI chahoM vezyAeM pAI jAtI haiM aura ekaeka lezyA vAlI chahIM lezyAoM vAle garbha ko utpanna karatI hai, ataeva saba mila kara chattIsa AlApaka hote haiM / gautamasvAmI - he bhagavan ! kyA kRSNalezyA vAlA manuSya, kRSNalezyA vAlI strI se, kRSNalezyA vAle garbha ko utpanna karatA hai ? bhagavAn - hAM, gautama ! kRSNalezyA vAlA manuSya kRSNalelyA vAlI strI se kRSNalezyA vAle garbha ko utpanna karatI hai / isa prakAra yahAM bhI chattIsa AlApaka samajhane cAhie / 'gautamasvAmI - he bhagavan ! karmabhUmi kA kRSNalezyA vAlA manuSya kRSNalezyA vAlI strI se kRSNalezyA vAle garbha ko utpanna karatI hai ? bhagavAn - hAM gautama ! karmabhUmija kRSNalezyA vAlA manuSya kRSNalezyA utpanna kare che. ahI AgaLa paNa manuSyeAnI jema chatrIsa AlApaka kahevA jeI e. kemake manuSya mAM paNa chae lezvAo maLI Ave che ane eka-eka lezyAvALI chae lezyAvALA garbhane utpanna kare che. tethI ja khadhA maLIne chatrIka AlApaka thAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zu kRSNulezyAvALA manuSya kRSNulezyAvALI strIthI, kRSNalezyAvALA gaIne utpanna kare che? zrI bhagavAna ke gautama 'kRSNalezyAvALA manuSya kRSNalezyAvALI auyI kRSNaplezyA vALA gaIne utpanna kare che. e prakAre ahI paNa chatrIsa AlApaka samajavA joie. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! karmabhUminA kRSNalezyAvALA manuSya kRlezyAvALI authI kRSNaazmAvALA garbhane utpanna kare che?
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 pratApanAse pUrvoktarItyA ete kRSNAdipalezyAbhedena pratyeka paTa paDAlApakasaMbhavena, sarvasaMmelanena patriMzad AlApakA avagantavyAH, gautamaH pRcchati-'akammabhUmaya kaNhalesse maNusse ampaya kalessAe ithiyAe akammabhUmaya kaNhalezaM gabhaM jaNejjA ?' he bhadanta ! akarma bhUmiga kRSNale zyo manuSyaH armabhUmigakRSNalezyAyAH striyAH kim akarma bhUmiga kRSNalezyaM garbha janayet ? bhagavAnAha-hatA, goyamA ! jaNejjA' he gautama ! hannasatyam aAma bhUmiga kRSNalezyo manuSya tathAvidha striyA stathAvidhakRSNalezyaM garbha janayeta, kintu-'navaraM causu lessAsu' nAram-pUrvApekSayA vizeSastu catasRSu AdhAsu lezyAsu-kRSNanIlakApotatejolezyArUpAsu armabhUmigamanuSya stathAvistriyA stathAvidhaLezyaM garbha janaye dityarthaH, tathA sati 'solasa AlAvagA' caturlezyA bhedAt pratyekaM catuzcaturAlApakabhedena sarva saMkhyayA poDaza AlApakAH majJaptAH, 'evaM aMtaradIvagANa vi' evam -akarmabhUmigAnAmiva vAlI strI se kRSNalezyA vAle garbha ko utpanna karatA hai / isa prakAra ye bhI kRSNa Adi chaha lezyAoM ke bheda se eka-eka ke chaha-chaha vikalpa hone se saba milakara chattIsa AlApaka samajhanA caahie| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! karmabhUmi kA kRSNalezyA vAlA manuSya akarma bhUmi kI kRSNalezyA vAlI strI se akarmabhUmika kRSNalezyA vAle garbha ko utpanna karatA hai ? bhagavAn-he gautama ! hAM, utpanna karatA hai-akarmabhUmi kA kRSNalezyA ghAlA manuSya akarma bhUmi kI kRSNalezyA cAlI strI se akarmabhUmika kRSNalezyA vAle garbha ko utpanna karatA hai| kintu pahale se yahAM vizeSatA yaha hai ki kRSNa, nIla, kApota aura tejolezyA vAlA manuSya hI yahAM kahanA cAhie aura cAra hI lezyAoM vAlI strI kahanI cAhie, kyoMki akarmabhUmi ke manuH pyoM aura manuSyaniyoM meM kRSNa, nIla, kApAta tathA tejolezyA hI pAI jAtI hai| zrI vAgavAna-hA, gautama ! karmabhUmi ja kRSNalezyAvALA manuSya kRNalezyAvALI aMthiI kRSNalezyAvALA garbhane utpanna kare che. e prakAre e paNa kRSNa Adi chae temanA bhedathI eka ekana che che vikalpa thavAthI badhA maLIne chatrIsa AlApaka samajI levA joIe zrI gautamasvAmI-he bhagavad ! akarmabhUminA kupaNulezyAvALA manuSya akarmabhUminI kRSNalezyAvALI strIthI akarmabhUmika kRNuMlezyAvALA garbhane utpanna kare che? zrI bhagavAna-he gautama ! hA, utpanna kare che- akarmabhUminA kRSNalezyAvALA manuSya akarmabhUmine kuSNalevAvALI strIthI akarmabhUmi kuNalezyAvALA garbhane utpanna kare che. kintu vizeSatA e che ke kRSNa, nIla, kApita ane tejalezyAvALA manuSya ja ahIM ke jaIe ane cAra ja vezyAvALI strI kahevI joie, kemake akarmabhUminA manuSya ane manuSya strimAM kRSNa, nIla, kAti tathA tejalezyA ja maLI Ave che. eka
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhino TIkA padai 17 sU0 23 manuSyAdInAM lezyAsaMkhyAnirUpaNam 325 antIpagAnAmapi manuSyANAM prathamA catasRSu lezyAsu pratyekaM catuzcaturAlApakabhedena sarva saMkhyayA poDaza AlApakA bhavanti / 'iti paNNavaNAe bhagavaIe lessApayaM samattaM' iti prajJApanAyAM bhagavatyA lezyApadaM samAptam, 'sattarasaM payaM ca samattaM' saptadazaM padaM ca samAptam paSThodezakazva samAptaH // sU0 23 // itizrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcakapazcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApakapravizuddhagadhapadyAnaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrI-zAhU chatrapatikolhApurarAjapradatta-'jainazAstrAcArya'-padavibhUSita-kolhApurarAjaguru-vAlabrahmacArI . jainAcArya jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla-vrativiracitAyAM zrI prajJApanAsUtrasya prameyavodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM __ saptadaze lezyApade paSTho uddezakaH samAptaH // 6 // isa prakAra saba milakara yahAM solaha A .paka hI hote haiN| ' akarmabhUmija manuSya kI bhAMti antara dvIpaja manuSyoM meM bhI prAraMbha kI cAra hI lezyAeM hotI haiN| ataeva eka-eka lezyA saMbaMdhI cAra-cAra AlApaka hone se solaha AlApaka yahAM bhI samajhane cAhie zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla ativiracita / prajJApanA sUtra kI prameyabodhinI vyAkhyA meM ... // lezyApad kA chaTThA uddezaka samApta // 6 // prajJApanA sUtra kA sattaravAM lezyApada samApta / badhA maLIne AhIM seLa AlApaka ja thAya che. 1. akarmabhUmija manuSyanI jema ataradvIpa ja manuSyamAM paNa prAraMbhanI cAra ja lezyAo hoya che. tethI ja eka-eka lezyA sambandhI cAra cAra AlApaka thavAthI saLa AlApaka ahIM paNa samajI levA joIe. zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAla vrati viracita prajJApanA sUtranI prameyAdhinI vyAkhyAnA sattaramA vezyApadane - chaThTho uddezaka samApta padA prajJApanA sUtra sattarabhu zyA56 sabhAsa
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ maanaai aSTAdazapadaM kAya sthitinAmakam / adhikArasaMgrahagAthAdvayavaktavyatA mUlam-jIvagaiMdiyakAe joe vee kasAyalessA ya / ' sammatta NANadesaNa saMjaya uvaoga AhAre // 1 // bhAsagaparitta panjatta suhumasannI bhava'sthicarime ya / eesi tu payANaM kAThiI hoi NAyavvA // 2 // chAyA-jIyo? gatiH2 indriyam 3 kAya:4 yogaH5 vedaH6 kapAya: lezyA ca 8 / samyaktvam9 jJAnam 10 darzanam 11 saMyataH12 upyogaa|3 AhAra:14 // 1 // bhASakaH15 parIttaH16 paryAptaH16 sUkSmaH18 saMjJI 19 bhavaH20 asti21 caramazva22 eteSAMtu padAnAM kAyasthiti bhavati jJAtavyA // 2 // TIkA-saptadaze pade lezyApariNAmasya prarUpitatvena pariNAmasAmyAt aSTAdaze pade kAyasthitipariNAmaH prarUpyate tatra prathamamadhikArasaMgrahagAthAdvayamAha-'jIvagaiMdiyakAe joe vee kasAyalessAya / sammattaNANa desaNa saMnaya upabhogAhAre // 1 // bhAsagaparita parajaca aTharahavAM kAyasthitipad adhikArasaMgrahaNI gAthAeM zabdArtha-(jIvagaiMdiyakAe joe vee kasAyalessA ya) jIva, gati, indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, lezyA (sammattanANasaNasaMjaya uvaogAhAre) samyaktva, jJAna, darzana, saMyata, upayoga, AhAra (bhAsagaparittapajattasuhuma sannI bhavasthicarame ya) bhASaka, parita, paryAsa, sUkSma, saMjJI, asti, carama (etesiMtu payANaM kAThiI hoi NAyavA) ina padoM kI kAyasthiti jJAtavya hai / TIkArtha-sataraha veM pada meM lezyA pariNAma kA prarUpaNa kiyA gayA hai, aba yahAM kAyasthiti pariNAma kA nirUpaNa kiyA jAtA hai, kyoMki donoM meM pariNAma aDhAramuM kAyasthita pada ' adhikAra saMgrahaNI gAthAo zahAtha-(jIvagaiMdiyakAe joe vee kasAyalessAya) 01, gati, 4:ndraya, 4 / 5 / / , vaha, 4pAya, zyA, (sammattanANadasaNa saMjaya uvaoga AhAre) sabhya4.1, jJAna, 4zana, sayata, yesa, maah|2 (bhAsaga paritta pajjatta suhumasannI bhavatthicarame ca) bhASa4, parIta, paryApta, sUkSma, sazI, 41, 52ma. (eesiM tu padANaM kAyaThii hoi NAyavvA) yAnI kAyarithati jJAtavya che. TIkArya-sattaramA padamAM lezyA pariNAmanuM prarUpaNa karyuM che, have ahIM kAyasthiti pariNAmanuM nirUpaNa karAya che, kemake, banemA pariNAmanI samAnatA che, arthAt leyA
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayoginI kA pada 18 adhikArasaMgrahaNam mahamasannI bhava'ndhi varimeya / eesi tu payANaM kAyaThiI hoi NAyavvA / / 2 // iti, prathama jIva-jIvapadamadhikRtya kAyasthitiH prarUpaNIyA 1, tadanantaram gatiH-gatipadamuddizya kAyasthiti vaktavyA2, tata indriyam-indriyapadamadhikRtya kAyasthitiH prarUpaNIyA3, tadanantaram kAya:-kAyapadamadhikRtya kAyasthiti vaktavyA 4, tadananAram yogaH-yogapadamuddizya kAyasthi: tiprarUpaNaM kartavyam5, tadanantaram vedaH-vedapadamadhikRtya kAyasthi prarUpaNaM karyam6 tadanantaram kaSAya:-kapAyapadAdizya kAyasthitinirUpaNaM kartavyam 7, tato lezyA-lezyApadamadhikRtya kAyasthitinirUpaNaM kartavyam 8 / tadanantaram samyaktyam samyaktvapadamadhikRtya kA sthiti prarUpaNaM vidheyam 9, tadanantaram jJAnam-jJAnapadamuddizya kAyasthitinirUpaNaM kAryam 10, tadanantaram darzanam-darzanapadamadhikRtya kAyasthitiprarUpaNaM kartavyam 11, tadanantaram saMyata:saMyatapadamadhikRtya kAyasthitiprarUpaNaM kartavyam 12, tadanantaram upayogaH-upayogaradamadhi. kI samAnatA hai, arthAt lezyA eka prakAra kA pariNAma hai aura kAyasthiti bhI pariNAma hI hai / isameM sabase pahale una do gAthAoM kA kathana kiyA jAtA hai, jinameM prastuta pada meM nirUpaNa kiye jAne vAle viSayoM kA saMgraha kiyA gayA hai... sarva prathama 'jIva' ko lekara kAyasthiti kI prarUpaNA kI jaaegii| (1) tadanantara gati ko kAyasthiti kahI jAegI (2) phira indriyapada ko lekara kAyasthiti kahI jAegI (3) tatpazcAt kAyapada ko lekara kAyasthiti kahIM jAegI (4) tadanantara yogapada ko uddezya karake kAyasthiti kA kathana kiyA jAegA (5) phira veda ke AdhAra para kAyasthiti kA prarUpaNa kiyA jAegA (6) phira kaSApada ko lekara kAyasthiti kI prarUpaNA hogI (7) phira lezyApada ko lekara kAyasthiti kahege (8) phira samyaktva ko lekara kAyasthiti kahI jAegI (9) tatpazcAt jJAnapada ko lekara kAyasthiti kA nirUpaNa karanA hai (1.) tadanantara darzanapada ko lekara kAyasthiti kA kathana kiyA jAegA (11) tatpazcAt saMyatapada ko eka prakAranuM pariNAma che ane kAyarithati paNa pariNAma ja che. temAM badhAthI paheluM te bane gAthAonuM kathana karAya che, jemAM prastuta padamAM nirUpaNa karAtA viSayane saMgraha karAyela che. sarvaprathama jIvane laIne kAyasthitinI prarUpaNa karAze. (1) tadanantara gatinI kAyaristhati kahevAze (2) pachI Indriya padane laIne kAyasthiti kahevAze (3) tatpazcAta kAyapadane laIne kayasthiti kahevAze () tadanantara yogapadane uddezIne kAyasthitinuM kathana karAze (5) pachI vedanA AdhAra para kAyasthitinuM prarUpaNa karavAmAM Avaze (2) pachI kaSAya padane laIne kAyasthitinI prarUpaNA thaze. (7) pachI lezyA padane laIne kAyasthiti kahIzuM (8) pharI samyakatvane laIne kAyathiti kahevAze (9) tatpazcAt jJAna padane laIne kAyasthitinuM nirUpaNa thaze. (10) tadanantara darzana padane laIne kAyayitinuM kathana
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ mApanAsA kRtya kAyasthitinirUpaNaM vidheyam 13, tadanantaram AhArapadamadhikRtya kAyasthitiprarUpa kAryam 14 // 1 // tadanantaram bhASakaH-bhASakapadamadhikRtya kAyasthiti prarUpaNaM kartavyam 15. tadanantaram parIta:-parIttapadamadhikRtya kAya stitinirUpaNaM vidheyam 16, tadanantarama paryApta:-paryAptapadamadhikRtya kAyasthitiprarUpaNaM kAryam 17, tadanantaram sUkSmaH-sUkSmapada muddizya kAyasthitiprarUpaNaM vidheyam 18, tadanantaram saMjJI-saMjJipadamadhikRtya kAyasthitiprarUpaNaM kartavyam 19, tato bhavaH bhavasiddhikapadamadhikRtya kAyasthi taH prarUpaNIyA 20, tataH asti-astikAyapadamuddizya kAyasthitiH prarUpaNIyA 21, tatazcaramaH-caramapadamadhikRtya kAyasthiti: prarUpaNIyA 22, tathA ca eteSAM dvAviMzatipadAnAM kAyasthiti bhavati jJAtavyAyathodezaM vijnyeyaa| tatra kAyasthitirityatra kAyapadArthastAvat jIvaparyAyaH parijJAyate kAyasva kAya ityupamAnAt kAyapadena paryAyaparigraho bhavati, saca paryAyo dvividhaH- sAmAnyarUpo lekara kAyasthiti kahI jAegI (12) tadanantara upayogapada ko lekara kAyasthiti kahI jAegI (13) tadanantara AhArapada ko lekara kAyasthiti kI prarUpaNA kI jAegI (14) // 1 // tatpazcAt bhASAkapada ko lekara kAyasthiti kA prarUpaNa kiyA jAegA (15) tatpazcAt parItapada ko lekara kAyasthiti kahI jAegI (16) tatpazcAt paryApta pada ko lekara kAyasthiti kA prarUpaNa kiyA jAegA (17) tadanantara sUkSma pada ko uddezya karake kAyasthiti kahe ge (18) phira saMjJI pada ko lekara kAyasthiti kA prarUpaNa kiyA jAegA (19) phira bhavasidvikapada ko lekara kAyasthiti kA kathana kiyA jAegA (20) phira asthikAya pada kA lekara kAyasthiti kI prarUpaNA kI jAegI (21) tadanantara carama pada ko lekara kAyasthiti kA nirUpaNa kiyA jAegA (22) isa prakAra bAIsa padoM kI kAyasthiti anukrama se jAnanI caahie| 'kAyasthiti' yahA~ kAya pada kA artha hai-jIvaparyAya / jo kAya jaisA ho vaha karAze (11) tatpazcAt saMvata padane laIne kAyasthiti kahevAze (12) tadanantara upayoga padane laIne kAyasthiti kahevAze (13) tadanantara AhAra padane laIne kAyasthitinA prarUpaNa karAze. (14) 13 - tatpazcAta bhASaka padane laIne kAyasthitinuM prarUpaNa karAze (15) tatpazcAt parIta padane laIne kAyasthiti kahevAze (16) tatpazcAta paryApta padane laIne kAyasthitinuM prarUpaNa karAze (17) tadanantara sUma padane uddezIne kAyasthiti kaheze (18) pachI saMsI padane laIne kAyasthitinuM prarUpaNa kaze (1) pachI bhavasiddhi padane laIne kAyasthitinuM kathana karaze. (20) pachI astikAya padane laIne kAyasthitinuM prarUpaNa karAze (2) sadananAra carama parvane laIne kayarivatinuM nirUpaNa karAze (22) e prakAre A bAvIsa padenI kAyasthiti anukramathI jANavI joIe. kayarithati ahIM kAyapadane artha che-chavaparyAya je kAyA jevI che te kAyA
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 1860 1 jIvAdikAyasthitinirUpaNam 321 1 vizeSarUpatha, tatra jIvatvasvarUpaparyAya: sAmAnyarUpaH, nairayikatvAdisvarUpaparyAyaca vizeSa rUpo'vaseyaH tasya paryAya lakSaNakAyasya sthitiH - avasthAnaM kAyasthitiH tathA ca sAmAnyarUpeNa vizeSarUpeNa vA paryAyeNa pratipAditasya jIvasya nirantareNa avyavacchedena bhavanaM kAryasthiti riti phalitam // jIrAdikAya sthiti vaktavyatA mUlam - jIve NaM bhaMte! jIve tti kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! savvaddhaM, dAraM1, neraieNaM bhaMte / neraie ti kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! jahaNNeNaM dasavAsasahassAiM ukkoseNaM tetIsaM sAgarovamAiM, tirikakhajoNieNaM bhaMte! tirikkhajoNie tti kAlao kevazciraM hoi ? gomA ! jahaNaNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM, anaMtAo ussapiNi osappiNIo kAlao khettao anaMtA logA asaMkhejapoggalapariyaTTA teNaM puggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejaibhAge, tirikkha joNiNaNaM bhaMte! tirikkhajoNiNi tti kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA ! jahaNeNaM aMtomuddattaM ukkoseNaM tinni palio mAI putrako DipuhuttamabhahiyAI, evaM maNusse va maNussI vi evaM caiva, deveNaM bhaMte ! devatti kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! jaheba neraie, devINaM bhaMte! devitti 'kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! jaha0NeNaM dasavAsa saharasAI, ukkoseNaM paNapannaM palio mAI, siddhe NaM bhaMte / siddhatti kAlao kevacciraM hoI ? kAya, isa sAdRzya se kAya pada se paryAya kA grahaNa kiyA gayA hai / paryAya do prakAra kA hotA hai- sAmAnyaparyAya aura vizeSa paryAya / jIva kA jIvatva sAmAhai aura Freetva Adi vizeSa haiM paryAya rUpa kAya kI sthiti arthAt avasthAna yA ThaharanA kAryasthiti hai / isa prakAra sAmAnya rUpa athavA vizeSa rUpa paryAya ke dvArA pratipAdita jIva kA nirantararUpa se arthAt lagAtAra honA kAya sthiti hai, yaha phalita huA / Asa'dezyathI kAyapadathI paryAyanu grahagu karAyelu che. paryAya e prakAranA heAya che--sAmAnya paryAya . ane vizeSa paryAya, jIvanuM jIvava sAmAnya paryAya che ane nArakatva Adi vizeSa paryAya che. paryAya rUpakAyanI sthiti rthAt avasthAna agara rahevuM kAyasthiti che. e prakAre sAmAnya rUpa athavA vizeSa rUpa paryAyanA dvArA pratipAdita chavanA nirantara rUpathI arthAt satata hAvuM kAyasthiti e kulita thayuM. che 40 42
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 prajJApanA goyamA sAie apajjAsie, neraie NaM bhaMte ! neraiya- apajattae si kAlao kevaciraM hoi ? goyamA ! jahapaNeNa vi ukkoseNa vi aMtomuhattaM, evaM jAva devI apajjatiyA, neraiya pajjattae NaM bhaMte ! neraiya pajjattae tti kAlao keciraM hoi ? goyamA ! jahaNNeNaM dasavAsasaha. ssAiM aMtomuttUNAI, ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI aMtomuhattUNAI sirikkhajoNiya pajjattae NaM bhaMte ! tirikkhajoNiya pajjattae tti kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA ! jahANeNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tinni pali. ovamAiM aMtomuhatUNAI, evaM tirikkhajoNiNi pajjattiyA vi, evaM maNusse vi, maNustI vi evaM cetra, devapajattae jahA neraiya pajattae, devI pattiyANaM bhaMte ! devI pajattiya tti kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA! jahaNeNaM dasavAlasahassAiM aMtomuhunagAI, ukkoseNaM paNapannaM palio bamAiM aMtomuhutaMgAiM / dAraM 2||suu01|| lAgA-jIvaH khalu bhadanta ! jIva iti kAnThataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! sarvArdam hAram 1 / nairayikaH khalu bhadanta ! nairayika iti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! . jIvAdi kAyasthiti vaktavyatA zabdArtha-(jIve NaM bhaMte ! jIvetti kAlao kevaccira hoi?) he bhagavan ! jIva kitane kAla taka jIva rahatA hai ? (goyamA! sambarddha) he gautama sadA kAla dvAra / (neraie NaM bhaMte ! neraie tti kAlao kevacciraM hoi ? ) he bhagavan ! nAraka nAraka pane meM kinane kAla taka rahatA hai ? (gomA ! jahaNNegaM dasavAsasahassAI, ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI) he gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa taka, utkRSTa tenIsa sAgaropama taka (tirikkhajoNie NaM bhaMte! tirikkhajoNie tti kAlao kevacciraM hoi?) jIvAdimaya sthiti vaktavyatA zahAya-(jIveNaM bhaMte ! jovetti kAlao kevaccira hoI ?) 8 lagavan / 71 TA samaya sudhA 27 cha 1 (goyamA ! sambaddhaM) gautama ! sa 62. 1 (neraie Na bhaMte ! neraIetti kAla o kevaccira hoi) bhagavan ! nA24 'dAra " mA sudhA-2 cha 1 (goyamA ! jahaNNeNaM dasavAsasahassAiM, ukkoseNaM tettIsa sA" rokmAI) gonama Intre za 2 vaSa sudhI. tevIsa sAgazayama sudhA. (tirikkhajoNieNa maMte ! tirikkhajoNietti kAla kevaccira hoi) 8
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 18 sU0. 1 jIvAdikAyasthitinirUpaNam jaghanyena dazavarSasahasrANi utkRSTena trayastriMzat sAgaropamAni, tiryagyAnikaH khalu bhadanta ! tiryagyonika iti kAlataH kriyaciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtama, utkRSTena anantaM kAlam, anantA utsapiNyApiNyaH kAlataH, kSetrataH, anantA lokAH asaMkhyeya pudgalaparivartAH, te khalu pudgalaparivartAH AvalikAyA asaMkhyeyabhAgaH, tiryagyonikI khalu bhadanta ! tiryagyonikIti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena antamuhartam, utkR. . pTena trINi palyopamAni pUrvakoTi pRthaktvAbhyadhikAni, evaM manuSyo'pi manuSyapi evaJcava, devaH khalu bhadanta ! deva iti kAlataH kiciraM bhavati ? gautama ! yathaiva nairayikaH, devI khalu he bhagavan ! tiryagyonika kitane kAla taka tiryagyonikapane meM rahatA hai ? (goyamA! jahaNeNaM aMtomuhattaM ughoseNaM aNataM kAlaM) he gautama ! jaghanya se antarmuhUrta taka utkRSTa ananta kAla taka (agaMtAo ussappiNIo sappiNIo kAlao) kAla se ananta utsarpiNiyAM, avasarpiNiyAM (khettao aNaMtA logA) kSetra se ananta loka (asaMkheja poggalapariyahA) asaMkhyAta pudgalaparAvartana (te NaM puggalapariyahA) ve pudagalaparAvartana (AvaliyAe asaMkhejaibhAge) AvalikA ke asaMkhyAta veM bhAga (tirikkhajoNiNI NaM bhaMte ! tirikkhajoNiNi tti kAlao kevacciraM hoi ?) he bhagavan ! tithaMcanI kitane kAla taka tiryacanI rahatI hai ? (goyamA! jahaNNeNaM aMtonahattaM, ukkoseNaM tinni paliovamAI) he gautama ! jaghanya se antarmuhata, utkRSTa se tIna palyopama taka (puncakoDiputtamabhahiyAI) pUrvakoTi pRthaktva karoDa pUrva adhika __(evaM maNusse vi) isI prakAra manuSya bhI (maNussI vi evaM ceva) manuSyanI bhI isI prakAra (deveNaM bhaMte ! devatti kAlao kevaJciraM hoi?) he bhagavan ! deva kitane kAla taka deva rahatA hai ? (goyamA ! jaheva neraie) he gautama ! jaise nAraka (devI NaM ti yAni sudhA tiyAna, 29 cha 1 (goyamA / jahaNeNaM aMtomahata ukoseNaM aNaMta kAla) mautama ! dhanya mantabhuta sudhI, paTana-taha adhI (aNaMtAo ussappiNI osappiNIo kAlao) 4NayA mananta Gralaymasapiyo (khattao atA logA) thI mananta (asa khejja poggalapariyaTTA) masa jyAta puna 52 (teNaM puggalapariyaTTA) te 5hata parAvata (AvaliyAe asa khejjai bhAge) mAniDAnA asanyAtamA mAya (tirikkhajoNiNINaM bhaMte tirikkhajoNiNitti kAlao phevaJcira hoi) sAvan ! tiyanI 38sA 4 sudhA tiya yanI 29 cha 1 (goymaa| jahaNNeNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM tinni paliovamAI) 3 gautama ! dhanya santa uSTaya pakSyApama suzrI (putrakoDi puhuttamanbhahiyAI) pUTi pRthapa 437 pUrva madhi ""(evaM maNusse vi) se prA2 manuSya para (maNussI vi evaM cetra) bhanuyinI paya se prAre. (deveNaM bhaMte devatti kAlao kevaccira hoi ? he bhagavan / vaTA sudhI havANAmA 27 cha ? (goyamA ! jaddeva neraie) 3 gautama ! 74 nA24 (devINaM bhaMte ! devitti kAlao
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.- - --. . prazApanAsUtra bhadanta ! devI iti kAlataH kiyacciraM bhAti ? gautama ! jayanyena dazavarSasahasrANi utkRSTena paJca pazcAzat palyopamAni, siddhaH khalu bhavanta ! siddha iti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! sAdikaH aparyavasitaH, nairayikaH khalu bhadanta ! nairayikAparyAptaka iti kAlata: kiya. ciraM bhavati ? gautama ! jaghanyenApi utkRpTenApi antarmuhUtam, evaM yAvad devI aparyAptikA, nairayikaparyAptakaH khalu bhadanta ! nairayikaparyAptaka iti: kAita: phiyacciraM bhavati ? gautama! jaghanyena dazavarSasahasrANi antarmuhattInAni, utkRpTena trayastriMzata sAgAropamANi antamahattoMnAni, tiryagyonikaparyAptakaH khalu bhadanta ! tiryagyonika paryAptaka iti kAlaH kriyacciraM bhaMte ! devitti kAla o kevacciraM hoi ?) he bhagavan ! devI kitane kAla taka devI rahatI hai ? (goyamA ! jahaNNeNaM dasavAsasahassANi) he gautama! jaghanya dasa hajAra varSa taka (ukoseNaM paNapanna paliocamAI) utkRSTa pacapana palyopana taka __ (siddhe NaM bhaMte ! siddhe tti kAlao kevacciraM hoi ?) he bhagavan ! siddha kitane kAla taka siddha rahate haiM ? (goyamA! sAdie apajjavasie) he gautama! sAdi ananta kAla taka (neraie NaM bhaMte ! neraDaya apajjattae tti kAlao kevaJciraM hoi ?) he bhagavana / nAraka aparyApta nAraka paneme kitane kAla taka rahatA hai ? (goyamA ! jahaNNeNa vi ukkoseNa vi aMtomuhatta) he gautama ! jaghanya se bhI, utkRSTa bhI antarmuhUrta taka (evaM jAva devI apajattiyA) isI prakAra yAvat aparyApta devI (neraiyapajattae NaM bhate ! nerahayapajattae tti kAlao kevaJcira hoi ?) he bhagavan paryApta nAraka kitane kAla taka paryApta nAraka rahatA hai| (goyamA! jahANeNaM dasavAsasahassAI aMtomuhattaNAI) he gautama ! jaghanya anta muhUrta kama dasa hajAra varSa taka (uko seNaM tettIsaM sAgarovamAiM aMtomuhattagAI) kevaccira hoi ?) pan / hevI eatNa sudhI hevA ra cha ? (goramA ! jahaNeNaM dasavAsasahassANi) gautama ! viri I M2 15 sudhA (ukoseNaM paNapannaM paliovamAI) utkRSTa paMcAvana palyopama' sudhI. (siddhaNaM bhaMte ! siddhetti kAlao kevaccira hoi ?) 3 mApan / siddha 48mANa sudhA siddha 27 cha ? (goyamA ! sAdie apajjavasie) gautama ! sAmana-dan sudhI. (neraieNa bhaMte ! neraiyaapajjattaratti kAlao kevaccira hoi) magan / nA24 25. yati na.245 mA 483 // 4 // sudhI 27 cha ? (goyamA ! jahaNeNa vi ukkoseNa vi aMtomuhutte) ke gautama nyathA 5, 18thI 5 mantabhuta sudhI (evaM jAva devI apacattiyA) merI mAre yAvat aparyApta hevI (neraie pajjattaeNaM bhaMte ! neraie pajjattaetti kAlA __ kevaccira hoi ?) 3 lApam / paryApta nA245bhA saNa sudhI paryApta nA23 27 " (goyamA / jahaNNeNa dama vAsasahassAI aMtomuhattaNAI) gautama ! dhanya mantabhuta 4 // 7 // 2 4 sudhI (uskoseNaM tettIsa sAgarovamAiM aMtomuhuttaNAI) Grge bhanna
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 1 jIvAdikAyasthiti nirUpaNam bhavati ? gautama ! jaghanyena antarmuhartam utkRSTena trINi palyopamAni atarmuhattaunAni, evaM tiryagyonikI paryApti kA'pi, evaM manuSyo'pi, manupyapi, evaJcaiva, devaparyAptako yathA nairayikapraryAptakaH, devI paryAptikA khalu bhadanta ! devIparyAptikA iti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! jaghanyega dazavarSapadasrANi antrmuhuutonaani, utkRSTena paJca paJcAzat palyopamAni antarmuhattaunAni // dvAram 2 // sU0 1 // TIkA-atha prathamaM sAmAnyarUpeNa paryAyeNa pratipAditasya jIvasyAvyavacchedena bhavanarUpauskRSTa antarmuhUrta kama tetIsa sAgaropama taka (tirikkhajoNiya pajjattae NaM bhaMte ! tirikkhajoNiyapachattae tti kAlo kevaccira hoi ?) he bhagavan ! paryApta tiryagyonika kitane kAla taka paryApta tiryagyonika rahatA hai ? (goyamA ! jahanneNaM aMtomuhutaM, ukko seNaM tinni paliovamAI aMtomuhuttUNAI) he gautama ! jaghanya antarmuhUrta taka, utkRSTa antarmuhUrta kama tIna palyopama saka (evaM tirikkhajoNiNi pajjattiyA vi) isI prakAra tiryacanI paryApta bhI (evaM maNusse vi) isI prakAra manuSya bhI (maNussI vi) manuSyanI bhI (evaM ceva) isI prakAra (deva. pajjatsae jahA neraiyapajjattae) deva paryAptaka jaisA nAraka paryAptaka (devI pajjasiyA NaM bhate ! devI pajattiyatti kAlao kevacciraM hoi ?) he bhagavan ! paryApta devI paryApta devI panemeM kitane kAla taka rahatI hai ? (goyamA ! jahaNNeNaM dasa vAsasahassAiM aMtomuhuttagAI) he gautama! jaghanya antarmuharta kama dasa hajAra varSa taka (ukAseNaM paNayannaM paliovamAiM aMtomuttUNAI) utkRSTa antarmuhUrta kama pacapana palyopama taka dvAra 2 / __TokArtha-aya sa sa se pahale sAmAnya paryAya rUpa meM pratipAdita jIva kI kAya mAchA tevIsa sAgare5bha sudhA (tirikkhajoNiya pajjattaeNaM bhaMte / tirikkhajoNiya pajjataepti kAla bho kevaccirahoi) savAn / paryAta tizyoni TakSA 1 sudhI parita tiya yoni 29 cha 1 (goyamA / jahanneNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM tinni paliovamAI aMtomuhu taNAI) 3 gotama I org-5 matabhuDUna sudhI, aSTa mantabhuta ch| 1 pakSyApama sudhI (evaM tirikkhajoNiNi pajjattiyA vi) se pra42 tiya yanI paryApta pae (evaM maNasse vi) se pra4.re bhanuSya 5 maNussI vi) manuSyanI paY (evaM ceva) merI prahAre (deva pajjattae jahA neraiyapajjattae) 35 paryApta / nA24 paryApta (devI pajjattiyA NaM bhaMte ! devI pajjattiyatti kAlao kevaccira hoI ?) 3 mApan / paryApta hevI pati vIpAthI 4ANa sudhI : che 1 (goyamA ! jahaNNeNa dasavAsasahassAI aMtomuttUNAI) 3 gautama! nya mantabhuta maach| 42 M2 sudhI (ukoseNaM paNapaliovamAiM aMtomuhusaNAI) GSTa mantabhuta ch| payApana pakSyA5ma sudhI dvA2. 2
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre kAyasthiti prarUpayitumAha-'jIveNaM bhaMte ! jIvetti kAlao kevacciraM hoi ?' he bhadanta ! jIyaH khalu 'jIva iti'-jIvanaparyAyaviziSTatayA kAlata:-kAlApekSayA kiyacciraM-kiyakAlaparyantaM bhavati ? jIvanaparyAyaviziSTasyeva jIvatvAditi praznAzayaH, bhagavAnAha-'goyamA he gautama ! 'sabaddhaM' saddhiA -sarvakAlaparyantaM jIyo jIvanaparyAyaviziSTo bhavati, tathAhi jIvanasya prANadhAraNAtmakatayA prANAnAJca dravyaprANabhAvaprANabhedena dvaividhyAt, dravyamANAnAm indriyapazca balatrikocchvAsaniHzvAsAyuHkarmAnubhavarUpatayA, bhAvaprANAnAJca jJAnAdi rUpatayA saMsAriNAmAyuH karmAnubhavalakSaNa prANavAraNaM sarvadevAvasthitaM bhavati saMsAriNAM na sA kAcidavasthA'sta yasyAmAyuHkarmAnubhavanaM na bhavatIti, muktAnAM punAnAdirUpaprANadhAraNaM bhAsthitaM bhavati teSAmapi jJAnAdhAtmakAH prANAH santyeva, ye stAvada jJAnAdilakSaNabhAva prANaiH mukta noyo dravyaprANairmukto'pi san jIvatIti vyapadizyate, te khalu jJAnAdayo muktA sthiti lagAtAra usI paryAya kA ghanA rahanA pratipAdita karate haiM: gautamasvAmI-bhagavan ! jIva kitane kAla taka jIva banA rahatA hai ? arthAta jIva kI jovana rUpa paryAya kitane samaya taka nirantara kAyama rahatI hai ? .. bhagavAn-gautama ! jIva ladA kAla jIva rahatA hai, arthAt jIvana paryAya se yukta rahatA hai, kyoMki jIva vahI kahalAtA hai jo jIvana paryAya se yukta ho / jIvana kA artha hai prANa dhAraNa karanA prANa do prakAra ke hote haiM-dravya prANa aura bhAva prANa / pAMca indriyAM, tIna cala, ucchavAsa nizvAsa aura Ayu, ye dasa dravya prANa haiN| jJAnAdi bhAvaprANa kahalAte haiM / saMsArI jIvoM kA Ayu karma kA anubhava rUpa prANa dhAraNa sadaiva kAyama rahatA hai, saMsArI jIva kI koI bhI aisI avasthA nahIM hai jisameM vaha Ayukarma kA anubhava na karatA ho| mukta jIvoM meM jJAnAdi rUpa prANoM kA dhAraNa hotA hai| unameM bhI jJAnAdi bhAvaprANa TIkAI- have badhAthI pahelAM sAmAnya paryAya rUpamAM pratipAdita jIvanI kAyasthitinuM (satata eja paryAyamA banI rahevuM) patipAdana kare che zrI gautamasvAmI-De bhagavad ! jIva keTalA samaya sudhI jIva banI rahe che? arthAta jIvane jIvanarUpa paryAya keTalA samaya sudhI nirantara kAyama rahe che? zrI bhagavAna he gautama! jIva sada kALa jIva ja rahe che, arthAta jIvanaparyAyathI yukta rahe che, kemake jIva teja kahevAya che je jIvanaparyAyathI yukta hoya. jIvanane artha che prANa dhAraNa kara. prANa be prakAranA heya che-prANuM ane bhAvaprANa. paca indriya, traNa baLa, uvAsa-nizvAsa ane Ayu A daza dravya prANuM che. jJAnAdibhAva prANa kahevAya che. saMsArI jIvenu Ayu karmanA anubhavarUpa prANa dhAraNa sadaiva kAyama rahe che, sa sArI jIvanI kaI paNa evI avasthA nathI jemA te Ayu karmane anubhava na karatA heya. mukta mAM jJAnAdirUpa praNenuM dhAraNa thAya che. temanAmAM paNuM jJAnAdibhAva
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 18 sU0 1 jIvAdikAyasthitinirUpaNam smanAM zAzvatikA. santi tasmAt saMsAryavasthAyAM suktAvasthAyAzca UbhayatrApi jIranamastIti sarvakAlabhAvI jIvanaparyAya iti, 'dAraM' pradhamaM jIvadvAras samAptam, ___ atha nairayikatvAdi vizeSaparyAyaiH pratipAditasya tasyaiva jIvasya taireva payaravyava cchedenAvasthArUpaM dvitIyaM gatidvAram prarUpayitumAha-'neraie NaM bhaMte ! neraipatti kAlo kevacciraM hoi ?' he bhadanta ! nAyikaH khalu 'narayika iti'-narayikatvaparyAya viziSTatayA phAlataH-kAlApekSayA kiyacciram-kiyatkAlaparyantaM bhavati-nairayikatvena vyadizyate ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM dasarAsasahassAI ukkoseNaM tettIsaM sAgarokmAI jaghanyena dazavarpasahasrANi, utkRpTena jayaviMzat sAgaropamANi nairayikasya nairayikAvalakSaNakAyasthitiH saMbhavati, taza ca nairayikANAM tathAbhavasvAbhAvyAt svabhAvAtpranyutya anantaraM na punarapi nairrAyakatvena utpattirbhavati tasmAt teSAM bhavasthite pariNAmAnusArameva kAyasthite pAyeM jAte haiN| siddha jIva dravya prANAM se rahita hone para bhI jJAnAdi rUpa bhAva prANoM ke sadabhAva se jIvita kahalAtA hai| ve jJAnAdi bhAvaprANa muktAtmAoM meM sadaiva rahate haiN| isa kAraNa jIvana saMsArI avasthA meM bhI hai aura muktAvasthA meM bhI hai, ataeva jIvana paryAya bhI sadaiva kAyama rahatI hai| (dvAra 1) aya jIva ke vizeSa paryAyoM kI apekSA se kAyasthiti kA pratipAdana kiyA jAtA hai gautamasvAmI-he bhagavan ! nairayika jIva kitane kAla taka lagAtAra nairayika banA rahatA hai ? ___bhagavAn-gautama ! jaghanya dasa hajAra varSoM taka aura utkRSTa tetIsa sAgaropamoM taka nAraka, nArakaparyAya se yukta rahatA hai| yahI nAraka kI kAyasthiti hai, kyoMki nArakabhavakA svabhAva ho aisA hai ki eka yAra naraka se nikalA huA jIva anantara Agale hI bhava meM phira naraka meM nahIM utpanna hotaa| isa prANa maLI Ave che. siddha jIna dravyapraNathI rahita thatAM paNa jJAnAdipabhAva prANonA sadubhAvathI jIvita kahevAya che. te jJAnAdi bhAvaprANa muktabhAomAM sadaiva rahe che. e kAraNe jIvana sa sArI avasthAmAM paNa che ane muktAvasthAmAM paNa che, tethI ja jIvana, paryAya 59 sadaiva 4Ayama 29 che. (vAra 1) have jIvanA vizeSa paryAnI apekSAthI kAyasthitinuM pratipAdana karAya che , zrIgautamasvAmI-he bhagavana ! narayika jIva keTalA kALa sudhI niratara nairayika banI rahe che? zrI bhagavAna gautama! ja vanya daza hajAra varSo sudhI ane utkRSTa tetrIsa sAgaropama surI nAraka, nAraka paryAthI yukta rahe che. e ja nArakanI kAyasthiti che, kemake nArakabhavane svabhAva ja e che ke ekavAra narakathI nikaLela jIva anantara AgalA ja bhavamAM pharI narakamamAM nathI upanna the, e kAraNathI temane je bhavarithati che, teja
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAstra rapi parimANAt jaghanyena utkRSTena ca pUrvoktaparimANA kAyasthiti rupapadyate, gautamaH pacchati-tirikkhajoNie NaM bhaMte ! tirikkhajoNietti kAlo kevacciraM hoda ?' he bhadanta ! tiryagyonikaH khalu 'tiryagyonika' iti-tiryagyonikatvaparyAyaviziSTatayA kAlata:- kAlamadhikRtya kAlApekSayetyarthaH kiryAccaram-kiyatkAla (ryantaM bhavati ? tiryagyonikatvena vyapadizyate ? bhagavAnagaha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM aNataMkAlaM' jayanyena antarmuhartam utkRSTena anantam kAlam-anantakAlaparyantaM tiyaMgyonika stiryagyonikatvena vyapadizyate, 'aNaMtAo ussappigio sappiNI ko kAla mo' anantA utsarpiNyavasarpiNyaH kAlata:-kAlApekSayA tadrUpeNa vyapadizyate, 'khettao aNaMtA log|' kSetrata:kSetrApekSayA anantA lokAH 'asaMkhejapa gagalapariyaThA, deNaM puggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejaibhAge' asaMkhyeyapudgalaparivartA bhavanti, te khalu pudgalaparivartA AvalikAyA asaMkhyeya bhAgo'baseyaH, tathA ca yadA devo manuSyo nairayiko vA tiryagyonikeSu utpadyate tatra cAntamuhUrta sthitvA punaH svabhave bhavAntare vA saMkramate tadA jaghanyenAntarmuhartapramANA kAyasthiti kAraNa unakI jo bhavasthiti haiM, vahI una kI kAyasthiti kA pramANa hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! tiryaMcayonika jIva kitane kAla taka lagAtAra tiyacayonika rahatA hai ? ___ bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuharta taka, utkRSTa ananta kAla taka tiryaMca tiryaca ho rahatA haiM / kAla se ananta utsarpiNI-avasarpiNI vyatIta ho jAtI hai, taya bhI tiryaMca, tiryaMca hI yanA raha sakatA hai| kSetra se ananta loka, asaMkhyAta pudgalaparAvartana / ve pudgalaparAvartana AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga samajhane cAhie japa koI deva, manuSya athavA nAraka tiryacagyonika rUpa meM utpanna hotA hai aura vahAM antarmuharta paryanta rahakara phira deva, manuSya yA nAraka bhava meM janma le lenA hai, usa avasthA meM antarmuharta kI jaghanya kAyasthiti hotI hai| uskRSTa temanI kAlasthitinuM pramANe kahela che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! tiryacanika jIva keTalA ka La sudhI nirantara tirya canika rahe che? zrI bhagavAna gautama ! jaghanya antarmuhUrta sudhI, utkRSTa anantakALa sudhI tiryaMca, tiryaMca ja rahe che kALathI ananta utsarpiNa-avasarpiNI vyatIta thaI jAya che. tyAre paNa tiryaMca tiryaMca ja banI rahe che. kSetrathI anantalaka, asaMkhyAta pugala parAvartana te pugala parAvartana AvalikAne asaMkhyAtamo bhAga samaje joIe. jyAre ke deva, manuSya athavA nAraka tiyaMgenika rUpamAM upanna thAya che ane tyAM antarmuhUrva paryanta rahIne pachI deva, manuSyanA nArakabhavamAM janma laI le che, te avasthAmAM antarmuhUrtanI jaghanya phAyasthiti hoya che, utkRSTa kAyasthiti anantakAlanI che. yadyapi tiryaMcanI kAyasthiti
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 18 sU0 1 jIvAdikAyasthitinirUpaNam 337 rupalabhyate, utkRSTena tu anantakAlaparyantam, tasya cAnantasya kAlasya kAlataH kSetratazca dvidhA prarUpaNam, tatra kAlApekSayA anantA utsarpivyavasarpiNyaH, kSetrApekSayA anantA lokAH, ananteSu lokAkAzeSu pratisamayamekaika pradezApahAre kriyamANe yAvatyo'nanta utsarpiNyaMvasarpiNyo bhavanti tAvatIranantA utsarpiNpavasarpiNIyavit tiryagyonikastiryagyonikatvenAvatiSThate, tacca kAlaparimANam asaMkhyeyapudgalaparArtarUpaM bodhyam asaMkhyeyapudgalaparAvathi AvalikAyA asaMkhyeyabhAgarUpA vodhyAH, tathAcAvalikAyA asaMkhyeyatame bhAge yAvantaH samayAstAvatpramANA asaMkhyeyapudgaparAvartAH, idaJca tiryagyonikasya kAryasthitiparimANa vanaspatyapekSayAnyaM no tadbhinatiryagyonikA pekSayA, vanaspativyatiriktAnAM tiryagyonikAnAmetatkAlapramANa kAya sthite rasadbhAvAditi bhAvaH / hiefsthati anta kAla kI hai / tiryaca kI kAyasthiti adhika se. adhika eka bhava saMbaMdhI tIna palyopasa kI hai, usase adhika nahIM, kintu jo tiryaca tiryaca bhavako tyAga kara lagAtAra tiryaca bhava meM hI utpanna hote rahate haiM - bIca meM kisI anya bhava meM utpanna nahIM hote, ve ananta kAla taka tiryaMca hI bane rahate haiM / usa ananta kAla kA yahAM kAla aura kSetra se, do prakAra se spaSTI - karaNa kiyA gayA hai / kAla kI apekSA ananta utsarpiNiyAM aura ananta avasarpiNiyAM vyatIta ho jAtI hai, phira bhI tiryagyonika tiryagyonika hI banA rahatA haiM / kAla kA yaha parimANa asaMkhyAta pudgalaparAvartta samajhanA cAhie aura AlikA ke asaMkhyAta ve bhAga meM jitane samaya hote haiM, utane asaMkhyAta pudgalaparAvarta samajhane cAhie / tiryagyonika kI yaha jo kAyasthiti batalAI gaI hai, vaha vanaspati kI apekSA se hai, usase bhinna tiryagyonikoM kI apekSA se nahIM, kyoMki vanaspati kArya ke sivAya anya tiryacoM kI kAyasthiti itanI nahIM hotI hai / adhikathI adhika eka bhava sambandhI traNa pApamanI che, tenAthI adhika nathI hotI, parantu tiya catiyaca lavane tyAgIne nirantara tiryaMcabhavamAM ja utpanna thayA kare che. vacamAM ke,i anya bhavamAM utpanna nathI thatA, tee anantakAla sudhI tiyA~ca manI rahe che. te anantakALanu ahI. kAla ane kSetrathI, ema e prakAre spaSTIkaraNu karAyelu che. kALanI apekSAe ananya utsarpiNIyA ane ananta avasarpiNIyA vyatIta thaI jAya che, pachI paNa tiya cainika tigyeAnika ja banI rahe che kALanuM A parimANu asaMkhyAta pudgala parAva na samajavu joie ane AvalikAnA asakhyAtamA bhAgamAM jeTaleA samaya thAya che, teTalAM asakhyAta pudgala parAvartana samajavA joie. tiya caiAnikanI A je kAyasthiti khatAvelI che, te vanaspatinI apekSAe che, tenAthI bhinna tigye ninI apekSAe nahIM, kemake vanaspatikAyanA sivAya anya ti cainI kAyasthiti eTalI nathI hotI. pra0 43
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre kuta gautamaH pRcchati - 'tirikkhajogiNI NaM bhane ! 'tirikhakhajoNiNitti kAlao kevacciraM hoi ?' he bhadanta ! tiryagyonikI khalu 'niryagyonikI' iti - tiryagyonikotva paryAyava ziSTatayA kAlataH - kAlApekSayA kriyacciraM-tikAlaparyantaM bhavati-tiryagyonikItvena vyapadizyate ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'jahaNaNeM aMtomuddattaM ukosenaM tinipalio - camA putrakoDapuhuttamamahiyAI' jaghanyena antarmuhUrttam utkRSTena trINi palyopamA ni pUrvakoTI pRthaktvAbhyadhikAni bodhyAni, tathAhi tiryagyonikamanuSyANAM saM paJcendriyANAm utkRSTenApi aSTau bhavAH vAyasthitisacena asaMkhyeyavarSAyuSkasya maraNAnantaraM niyamena devalokeSvevotpAdena tiryagyonike'nutpAdAt saptabhavA: pUrva koTyAyupo'vaseyAH, aSTamastu paryantadevaditastrINi paropamANi pUrvakoTI pRthavatvAbhyadhikAni bhavanti, 'evaM age faagat farvaM ceva, evama - tiryagyonikarItyA manuSyo'pi manuSyapi evaJcaivapUrvoktaprakAreNaiva vaktavyA tathA ca jaghanyena anryuharttam utkRSTena trINi pasyopamA ni pUrva gautamasvAmI prazna karate haiM he bhagavan / tiryacayonika strIyAM tiyaicayonika striyoM ke rUpa meM kitane kAla taka rahatI hai ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuhUrtta taka aura utkRSTa pRthaktva karoDa pUrva adhika tIna palyapa tk| saMjJI paMcendriya tiryacoM aura manuSyoM kI kAyasthiti adhika se adhika ATha bhavoM kI hai| asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle mRtyu ke pazcAt naraka se devaloka meM utpanna hote haiM, tiryacayoni meM nahIM, ataeva sAna bhava karoDa pUrva kI Ayu vAle samajhanA cAhie aura AThavAM antima bhava devakuru Adi meM | isa prakAra sAta karoDa pUrva adhika tIna palyopama samajhanA cAhie | - isI prakAra manuSya aura manuSyatI ke viSaya meM bhI samajhalenA cAhie, arthAt jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa pRthaktva pUrva koTi adhika tIna palyopama zrI gautamasvAmI prazna kare che-4 bhagavan ! tiya caceAnika striyAti cayAnika striyeAnA rUpamAM keTalA samaya sudhI rahe che, zrI bhagavAnDe gautama ! jaghanya antamuhUrta sudhI ane utkRSTa pRthakatva karoDa pUrva adhika traNu thepama sudhI. sannI 5 cendriya tiya cA ane manuSyanI kAyasthiti rudhithI adhika ATha bhavAnI che. asaMkhyAta varSanI AyuvALA mRtyunA pachI niyamathI delekamAM utpanna thAya che, nAya cacenamAM nahI, tethI ja sAta bhava kare|Da pUva AyuvALA samajavA joie. ane AThamA antima bhava devakurU AdimAM, e prakAre sAta karADa pUrva adhika travyu pazrcApama samajavu joie, eja prakAre manuSya ane manuSya sranA viSayamAM paNa samajI levu joie. arthAta dhanya antasuhUta ane utkRSTa pRthakatva pUrNAMkoTi adhika traNa padmApaNanI kAyasthiti
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 1 jIvAdikAsthitinirUpaNam koTI pRthaktvAbhyadhikAni vaktavyAni, gautamaH pRcchati- deveNaM bhaMte ! devatti kAlabho kevacciraM hoi ?' he bhadanta ! dezaH khalu 'deva iti'-devatvaparyAyaviziSTatayA kAlata:kAlApekSayA kiyaciram-kiyatkAlaparyantam bhavati-devatvena bhavatiSThate ? bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'jaheva neraie' yathaiva nairayikaH pratipAdita stathaiva devo'pi pratipAdanIyaH, tathA ca nairayikavadeva devasyApi jayanyena dazavarpasahastrANi utkRSTena trayastriMzatsAgaropamANi vaktavyAni, gautamaH pRcchati-'devINaM bhaMte ! devitti kAlo keyacciraM hoi? he bhadanta ! devI khalu 'devI' iti-devIlaparyAyaviziSTatayA kAlata:-kAlApekSayA kiyacciraM-kiyatkAlaparyantam bhavati-devItvena avatiSThate ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM dasavAsa sahassAI ukkoseNaM paNavannaM paliovamAI' jaghanyena dazavarpasahasrANi utkRSTena paJcapaJcAzata palyopamAni devI tAvat devIvaparyAyeNa avatiSThate tathA ca devAnAmapi bhavasthiteH parimANAnusAra meva kAya sthiterapi parimANamavaga-tavyam, devInAntu utkRSTena paJcapaJcAzat palyopamANi kAyasthi tarabaseyA, tAsAM bhavasthiteru kRSTenApi pazcapazcAzatpalyopamapramANatvAt, etaccApi parimANamIzAnadevyapekSayA avaseyam, tadanyatra devIkI kAyasthiti kahanA caahie| gautamasvAmI-he bhagavan ! deva kitane kAla taka lagAtAra deva banA rahatA hai? bhagavAnU-he gautama ! jaisA nAraka ke viSaya meM kahA, vaisA hI deva ke viSaya meM kaha lenA cAhie / arthAt nAraka ke samAna hI deva kI bhI jaghanya dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa tetIla sAgaropama kI kAyasthiti hai| gautamasvAmI-he bhagavana ! devI kitane kAla taka lagAtAra devI banI rahatI hai?' bhagavAn-he gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa taka, utkRSTa pacapana palyopama taka devI ke rUpa meM kAyama rahatI hai / devoM kI kAyasthiti kA parimANa bhavaM. sthiti ke anusAra hI samajhanA cAhie / deviyoM kI bhavasthiti utkRSTa pacapana palyopama kI hotI hai, ataeva unakI kAyasthiti bhI pacapana palyopama kI kahI kahevI joIe. zrI gautamasvAmI-se bhagavAna deva keTalA kALa sudhI nirantara deva banI rahe che? zrI bhagavAna gautama ! jevuM nArakanA viSayamAM kahyuM, tevuM ja devanA viSayamAM kahI levuM joIe. arthAt nArakanA samAna ja devanI paNa jaghanya daza hajAra varSanI ane utkRSTa tetrIsa sAgaropamanI kAyasthiti che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! devI keTalA samaya sudhI nirantara devI banI rahe che? zrI bhagavAna-he gotama ! jaghanya daza hajAra varSa sudhI, utkRSTa paMcAvana palyopama sudhI devI, devInA rUpamAM kAyama rahe che. devenI kAyasthitinuM parimANa bhavasthitinA . anusAra ja samajavuM joIe. deviyonI bhAvasthiti utkRSTa paMcAvana palyopamanI kahelI che. tethI ja temanI bhAvasthiti paNa paMcAvana pamanI ja kahevI che, kAyasthitinuM A
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 nAsatre nAmetAvatyAH sthiterasaMbhavAt, gautamaH pRcchati - 'siddhe maMge ! siddhetti kAlao kevacciraM choi ?' he bhadanta ! siddhaH khalu 'siddha' iti - siddhatyaparyAyaviziSTatayA kAlataH - kALApekSayA kiyacciram - kiyatkAlaparyantaM bhAti ? siddhatyena avatiSThate ? bhagavAnAha - 'goyamA ' gautama ! 'sAdie apajjavasie' sAdiko'paryavasitaH khanda siddho bhavati, siddhatvasya kSayAsaMbhavAt siddhatvAt pracyAvayituM samarthAH rAgAdayo bhavanti, siddhasya bhagavato rAgAdInAmasaMbhavAt, tanimittakarma paramANyabhAvAda, tadA ratha tepAM - rAgAdInAM samUlakApaM kapitatvAt, gautamaH pRcchati - neraie NaM bhaMte ! neraiya apajjanaetti kAlabho kevacciraM hoI ?' he bhadanta ! nairayikaH khalu nairayikAparyAptaka iti nairayikAparyAptikatvaparyAya viziSTatayA kAlataHkAlApekSayA kiyacciram - kiyatkAlaparyantaM bhavati nairayikAparyAptatvena avatiSTate ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ? 'jahaNNeNa vi ukkoseNa vi aMta suhuttaM' jaghanyenApi utkRSTegaI hai / kAryasthiti kA yaha parimANa aizAna deviyoM kI apekSA se kahA gayA hai, vahAM ke sivAya anya deviyoM kI itanI sthiti kA saMbhava nahIM hai / gautamasvAmI - he bhagavan ! siddha kitane kAla taka siddha paryAya se yukta rahate haiM / bhagavAn he gautama! siddha jIva sAdi ananta hotA hai, siddha paryAya kI Adi hai kintu anta nahIM hai / siddha paryAya akSaya hai / rAgAdi doSa hI janmamaraNa ke kAraNa haiM aura ve siddha jIva meM hote nahIM hai, kyoMki rAga-dveSa ke kAraNa bhUtakarmoM kA ve sarvadhA kSayakara cukate haiM / gautamasvAmI - he bhagavan ! nAraka jIva aparyApta nAraka panemeM kitane kAle taka banA rahatA hai| bhagavAn he gautama! nAraka jIva aparyApta nAraka panemeM jaghanya antarmuhUrta taka aura utkRSTa bhI antarmuhUrtta taka hI rahatA hai / usakI kAya sthiti antarmuhartta kI hI hai, kyoMki aparyApta avasthA antarmuhUrta se adhika kAla taka rahatI parimANu smazAna devayAnI apekSArthI kahevAmA Avela che. tyAMnA zivAya khIjI dhruvIyAnI eTalI sthiti sabhavita nathI. zrI gautamasvAmIOM bhagavat siddha keTalA kALa sudhI siddha paryAyathI yukta rahe che ! zrI bhagavAnDe gautama ! siddha jIva sAdi ananta hoya che, siddha paryAyanI Adi che paNu anta nathI. siddhaparyAya akSaya che. ra gAdi Sa ja janmamaraNunuM kAraNa che ane te"siddha jIvamAM hAtAM nathI, kemake rAgadveSanA kAraNa bhUta karmAMnA teo sathA kSaya karI de che. zro gautamasvAmI--he bhagavan! nArakajIva aparyApta nAraka paNAthI keTalA samaya sudhI banI rahe che? zrI bhagavAnOM gautama ! nArakajIva aparyApta nArakapaNAthI jaghanya antamuhUrta sudhI ane ukRSTa paNu antarmuhUta sudhI rahe che, tenI kAyasthiti antarmuhUta'nI ja che, phaeNmake paryApta avasthA antamuhUtathI adhika kALa sudhI rahetI nathI. antarmuhUta
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 18 sU0 1 jIvAdikAyasthitinirUpaNam nApi antarmuhUrtam nairapikasya naiyikAparyAptaka-varUpA kAyasthitiravagantavyA, tadanantaraM nairayikANAmavazya paryAptAvasthAsadbhAvAt 'evaM jAva devI apajjattiyA' evam-pUrvoktarItyA yAvata-tiyagyonizAtatstrI manuSya manuSIdeva devyo'pi aparyAptAH jaghanyenApi utkRSTenApi antarmuharta kAya sthiti viziSTAH santi, gautamaH pRcchati-'meraiyapajjattae NaM bhaMte ! neraiyapajjattaetti kAla bho kevacciraM hoi ?' he adanta ! nairayirUparyAptakaH khalu 'narayikaparyAptaka' iti-nairayikaparyAptavaparyAyaviziSTatayA kAlata:-ka lApekSayA kicciraMkiyatkAlaparyantaM bhavati-nairayikaparyAptatvena avatiSThate ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNeNaM dasavAsasahassAI adhomuttaNAI' jaghanyena dazavarSasahastrANi antamuMhUttaunAni 'ukoseNaM tettIsaM sAgarovapAI aMtomuhuttUNAI utkRSTena trayastriMzatsAgaropamANi antarmahInAni nAyikasya paryAptvarUpA kAya sthiti rasti, gautamaH nahIM hai| antarmuhUrta ke pazcAt paryApta avasthA prAraMbha ho jAtI hai| isI prakAra tiryagyonika, tiryacanI, manuSya, manuSyanI, deva aura deviyoM kI-sabhI kI aparyApta avasthA antahata taka hI rahatI hai, ataeba ina saba kI jaghanya aura utkRSTa kAsthiti bhI atAIharta kI hI hai| gautamasvAmI he bhagavan ! paryApta nAraka kitane kAla taka paryApta nAraka paryAya vAlA banA rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuharta kama dasa hajAra varSa taka aura utkRSTa antarjuhUrta kama tetIsa sAgaropama taka paryApta nAraka, paryApta nAraka ke rUpa meM lagAtAra rahatA hai| yahAM yaha dhyAna rakhanA cAhie ki nAraka kI jo samaya sthiti hai, usameM le aparyApta avasthA kA eka antarjuhUrta kama kara dene se paryApta avasthA kI bhavasthiti hotI hai aura nAraka kI jo bhavasthiti hai, vahI usakI kAyasthiti bhI hai| pachI paryApta avasthA prArabha thaI jAya che. e ja prakAre niryAnika, tiryaMcanI. manuSya, manuSya, strI, deva ane deviyonI-badhAnI aparyApta avasthA antarmahata sadhI rahe che, tethI ja A badhAnI jaghanya ane ukRSTa kAyasthiti paNa atarmuhUrtanI ja hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! paryApta nAraka keTalA kALa sudhI paryApta nAraka paryAyavALA banI rahe che? zrI bhagavA-he gautama' jaghanya antarmuhUrta ochA daza hajAra varSa sudhI ane ukaSTa antarmuharta ochA tetrIsa sAgaropama sudhI paryApta nAraka, paryApta nArakanA rUpamAM satata rahe che. ja ahIM A vAta dhyAnamAM rAkhavI joIe ke nArakanI je samagra siyati che, temAMthI aparyApta avasthAnuM eka antarmuhUrta ochuM karI devAthI paryApta avasthAnI bhavasthiti hoya che. ane nArakanI je bhavasthiti che, te ja tenI kAyasthiti paNa che.
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ pherara pramApanAsUtre pRcchati - 'tirikkhajoNiya pajjatae NaM bhane ! tikkhijoNiya pajjattaetti kAlao kevacciraM hoI ?' he bhadanta ! tiryagyonikaparyAptaH khalu 'tiryagyonikaparyApta' iti - tiryagyonikaparyAptatva paryAyaviziSTatayA kALata:- kAlApekSayA kiyaciraM - kiyatkAlaparyantaM bhavati - tiryagyoniruparyAptatvena vatiSThate ? bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama! 'jAgeNaM aMto muddanaM ukkoseNaM vinnipaliodamAI aMtohugAI' jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena trINi palyopamAni antarmuhUrtonAni tiryagyonika paryAptatvarUpA kAryasthiti baudhyA, 'evaM tirikkhanoNiNi pajjattiyA vi' evam tiryagyonikaparyApta ruvat tiryagyonikI paryAptikApi tiryagyonikI paryAptatvena jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena trINi palyopamANi antarmuhUrtInAni kAryasthiti viziSTatayA avatiSThane, 'evaM maNusse vi mahasI vi' evam tiryagyonika paryAptakarItyA manuSyo'pi paryAptako manuSyapi paryAptikA paryAptatvena jaghanyato'ntarmuhUrtam utkRSTatastrINipalyopamAni antarmuhUrtInAni kAryasthitiviziSTatayA avatiSThate, 'evaM caiva pajjatara jahA neraiya pajjattae' evaJcaiva tiryagyonika manuSyaparyAyatakA deva deva - govAmI - he bhagavan ! niryacayonika paryApna kitane kAla taka tica yonikaparyApta avasthA meM lagAtAra banA rahatA hai ? bhagavAna - he gautama! jaghanya antarmuhUrta taka aura utkRSTa antarmuhUrta kama tIna palyopasa taka paryApta tiryaca lagAtAra paryApta tiryaca paryAya vAlA rahatA hai / yahI isakI kAryasthiti hai / isI prakAra paryApta tiryaca yoninI bhI paryApta tiryacayoninI paryAya se yukta jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa antarmuhUrta kama tIna patthopama taka rahatI hai / tiryaca kI taraha manuSya aura manuSyanI kI kAryasthiti bhI jaghanya antarmu - hUrta kI aura utkRSTa antarmuhUrta kama tIna patyopama kI samajha lenA cAhie / paryApta deva kI kAryasthiti paryAptaka nAraka ke samAna hai, arthAt deva kI bhI zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! tiya thayeAnika paryApta keTalA kALa sudhI tiya thayeAnika paryApta avasthAmAM nirantara manI rahe che ? zrI bhagavAna-huM gautama !jaghanya antarmuhUta sudhI ane utkRSTa antarmuhUta echA pRththApama sudhI paryApta tiya ca satata paryApta tiya ca paryAyavALA rahe che. Aja enI kAyasthiti che. tra eja prakAre paryApta tiyaca cAtinI paNa paryApta tiya ca cemninI paryAyathI yukta jaghanya antarmuhUrta ane utkRSTa antarmuhUta ochA traNa pApama sukhI rahe che. tiya canI jema manuSya ane manuSya nI kAyasthiti paNa jaghanya antarmuhUrtanI ane utkR! antamuhUrta e traNa patyeApamanI samajI levI joie. paryApta dhruvanI krAyasthiti paryAptaka nArakanA samAna che, arthAta devanI paNa janya kAyasthiti antamuhUrta
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ shrutant diet pada 1860 2 jIvAnAM sendriyatvanirUpaNam 343 paryApto'pi yathA nairavikaryAtaka uktastathA vaktavyaH tathA ca devaparyAptako jaghanyena daza varSasahasrANi antarmuhUrtInAni utkRSTena trayastriMzatsAgaropamAthi antarmuhUtanAni paryAptatvena kAyasthitiviziSTatA adatiSThate, gautamaH pRcchati 'devI pajjattiyA NaM bhaMte ! devI pajjattipatti kAla ke ciraM hoI' ?' he bhadanta ! devI paryAptikA khalu 'devI paryAptikA ' iti - devI paryAptatvaparyAyaviziSTatayA kAlataH - pAlApekSayA kiyacciram kiyatkAlaparyantaM bhavati, devI paryAsatvena avatiSTate ? bhagavAnAha - 'goyA !' he gautama ! 'jahaNjeNaM dasavAsa saharasAIM amuttUNAI' jaghanyena dazavarSasahasrANi antarmuhUrtenAni 'ukoseNaM paNNanannaM palizrovamAIM aMtomuhugAI' utkRSTena paJcapaJcAzat palyopamANi antarmuhUrtInAni devI paryAptatvena avatiSThane ityAzayaH, 'dAraM 2' dvitIyaM gatidvAraM samAptam atha indriyadvAram mUlam - saIdie NaM bhaMte ! saiMdiya tti kAlao kevacciraM hoi ? goyamA / saidie duvihe paNNatte, taM jahA - aNAie vA apajavasie, aNAie sapajavasie, egiMdie NaM bhaMte! egiMdie ti kAlao kevaciraM hoi ? goyanA ! japaNeNaM aMtomuhutaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM vaNasai kAlo, beiMdie NaM bhaMte! beiMdipati kAlao defeat hoi ? goyamA ! jahapaNeNaM aMtomuhutta ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM, evaM teiMdiya jaghanya kAryasthiti antarmuharta kama dasa hajAra varSa ko aura utkRSTa kAryasthiti antarmuhUrta kama tetIsa sAgaropama kI hai / gautamasvAmI-he bhagavan ! paryApta devI, paryApta devI ke rUpa meM kitane kAla taka rahatI hai ? arthAt paryApta devI kI kAryasthiti kilane kAla kI hai ? bhagavAn he gautama! jaghanya antarmuhUrtta kama dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa kAyasthati antarmuhurta kama pacapana palyopama kI hai / itane kAla taka paryApta devI lagAtAra paryApta devI-paryAya valI banI rahatI hai / (dvAra 2) echA daza hajAra varSanI ane utkRSTa ka yasthiti antarmuhUta ochA tetrIsa sAgarApamanI che. zrI gautamasvAmI-Debhagavan ! paryApta devIe paryApta devInA rUpamAM keTalA samaya sudhI raDe che ? arthAt paryApta devAnI kAyasthiti keTalA kALanI che ? zrI bhagavAn--hai gautama / jaghanya antarmuhUta ochA daza hajAra varSanI ane utkRSTa kAyasthiti antarmuhUta ochA paMcAvana lyeApamanI che. eTalA kALa sudhI paryApta devI avirata paryApta devI paryAyavALI rahe che. (dvAra 2)
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhApanAsUtre cauridie vi, paMcidieNaM bhaMte ! pacidie tti kAlao kevaJciraM hoi? goyamA ! jahaNaNeNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM sAgagevamasahassaM sAiregaM, aNidieNaM pucchA, goyanA ! sAie apajjavasie, saiMdiyapajattae paM aMte ! saiMdiyapajattae tti kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA! jahaNeNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM sAgarovArasayapuhattaM sAtiregaM, egidiya pajjattae NaM bhaMte ! pucchA; goyamA! jahaNaNeNaM aMtosuhattaM ukoseNaM saMkhejjAiM vAsasahassAI, beiMdiyapajattae pucchA, goramA ! jahaNNeNaM aMtomuhattaM ukoseNaM saMkhejanAsAiM, teidiya pajjattae NaM pucchA, goyamA! jahaNeNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM saMkhejAiM rAiMdiyAI, cauridiyapajjattaeNaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! jahapaNeNaM aMtomuhattaM ukoseNaM saMkhejjA mAsA, paMciMdiyapajjattaeNaM bhaMte ! paMciMdiyapajjatae tti kAlao kevaciraM hoi ? goyamA ! jahaeNeNaM aMtomuhuttaM ukoseNaM sAgarovanasayapuhattaM, saIdiya apajjattae Ne bhaMte ! pucchA, goyamA ! jahaNeNa vi ukoseNa vi aMtomuhutaM, evaM paMciMdiya apajjattae / dAraM 3 ||suu0 2 // chAyA-sendriyaH khalu bhadanna ! sendriya iti kAla : niyaJciraM bhAti ? gautama ? sendriyo dividhaH prajJaptaH, tadyathA-anAdiko vA aparyavasitaH, anAdikaH saparyavasitaH ekendriyaH indriyadvAra vaktavyatA zabdArtha-(saiMdie NaM bhaMte ! saiMdinatti kAlao phevacciraM hoI ?) he bhagavan ! sendriya arthAt indriya sahita jIva lendriya panene kitane kAla taka rahatA hai ? (goyamA ! saiMdie duvihe paNNatte) he gautama ! sendriya jIva do prakAra kA kahA hai (taM jahA aNAie vA apajja vasie) vaha isa prakAra anAdi ananta (aNAie sapanavasie) aura anAdi sAnta (egidie NaM maMte! egidie tti kAlao Indriya vaktavyatA _ -(saiMdie Na bho ! saiMdiratti kAla no kevacciraM hoi ?) 3 mApan / sendriya5yAmA arthAt chandra5 sahita 1 sendriya haiTasA samaya sudhA 2 cha ? (goramA ! saiMdie duvihe paNNatte) he gautama / sendriya 42nA 4aa cha (taM jahA aNAie vA apajjavasIe) ta mA 4Are mana mananta (aNAie sapajjavasie) bhane manAhisAnta. (egidie NaM bhaMte ! egidietti kAlao kevacciraM hoi ?) pan / mendriya 48!
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapoSilo TIkA pada 18 0 2 jIvAnAM sendriyatvanirUpaNam khalu bhadanta ! eke ndraya iti kAlataH kriyacciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkRNTena anantaM kAlam vanaspatikAlaH, dvIndriyaH khalu bhadanta ! dvIndriya itiHkALatA kiyacciraM savati ? gautama ! jaghanyena antarmuhartam utkRSTena saMkhyeyaM kAlam, evaM trIndriya caturindriyo'pi, paJcendriyaH khalu bhadanta ! paJcendriya iti kAlataH kiyazciraM bhavati ? gautama! jaghanyena antarmuhurtam, utkRSTena sAgaropAsahasra sAtirekara, anindriyaH khalu pRcchA, gautama ! sAdikaH aparyavasitaH, sendriyaparyAptakaH khalu bhadanta ! 'sendriyaparyAptaka iti kevaccira hoi ?) he bhagavan ! ekendriya jIva kitane kAla taka ekendriya rahatA hai ? ___ (goyamA! jahaNeNaM aMtotutaM, ukoleNaM aNaMtaM kAlaM) he gautama ! jaghanya antarmuhUrta, aura utkRSTa ananta kAla (kSaNassai kAlo) vanaspati kAla paryanta ekendriya panemeM rahatA hai| ___ (veiMdie NaM bhaMte ! beIdietti kAlao kevacciraM hoi?) he bhagavan ! dvIndriya kitane kAla taka hIndriya panemeM rahatA hai ? (goyamA! jahanneNaM aMtomuhataM, ukkoseNaM saMkheja kAlaM) he gautama ! jaghanya antarmuharta, utkRSTa saMkhyAta kAla (evaM teiMdiya-caurie vi) isI prakAra trIndriya-ca burindriya bhI (paMcidie NaM bhaMte! paMcidie ti kAla bho ke vacciraM hoi ?) he bhagavan ! paMcendriya kitane kAla taka paMcendriya pane meM rahatA hai ? (goyamA ! jahaNNeNaM aMtosuhutaM, ukkoseNaM sAgarovamasahassaM) he gautama ! jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa sahastra sAgaropama (sAirega) kucha adhika ___ (aNidie NaM pucchA ?) anindriya saMbaMdhI prazna ? (goyamA sAie apajadhasie) he gautama ! lAdi ananta ___ (saiMdiya pajasaeNaM aMte ! laiMdiyapajjattae tti kAlao kevacciraM hoha ?) 41 sudhA sandriya 5i 29 cha 1 (goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukoseNaM aNaMtaM kAlaM) hai gautama | dhanya matabhuta, kRSTa mana-dzia (vaNassaikAlo) vanaspati paya-ta. (iMdie Na bhaMte ! veiMdietti kAlato devacciraM hoi) 8 lagavan ! bAndriya TA sudhA yi 29 cha ? (goyamA / jahaNNe gaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM saMkhejja kAlaM) gautama nya mantabhuDUna, sadhyAtA (evaM teiMdiya-caridie vi) me04 42 zrIndriya ane cAra indriya paNa. - (paMcidie NaM bhaMte ! paMciMdietti kAlao kevacciraM hoi ?) he bhagavan ! pazyandriya TasA samaya sudhI payandriya pAbhA 27 ? (goyamA ! jahaNNeNaM antomuhuttaM, ukkoseNaM sAgarovama sahassa) gautama ! dhanya mantabhuta, utkRSTa sahasamAgama (sAirega) is madhi. / (aNidieNaM pucchA ?) bhanindriya samandhI prazna ? (goyamA / sAie apajjavasie) hai gautama ! sAhiyAnanta. (saiMdie pajjattaeNaM bhave! saiMdiyapajjattaetti kAlao kevacciraM hoi ?) 3. mAvana ! gha0 44
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApamA kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena sAgaropamazatapRthakavaM sAtirekam, ekendriyaparyAptakaH khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhartam, utkRSTena saMkhyeyAni varSasahasrANi, dvIndriyaryAptakaH khalu pRcchA, gautama ! jaghanyena antamuhUrtam utkRSTena saMkhyeyavANi, zrIndriyaparyAptakaH khalu pRcchA, gautama ! jaghanyena antamahatam, utkRSTena saMkhyeyAni rAtridinAni, caturindriyaparyAtakaH khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena saMkhyeyA mAsAH, paJcendriyaparyAptakaH khalu bhadanta ! paJcendriya bhagavAn ! sendriya paryAptaka kitane kAla taka sendriya paryAptaka pane meM rahatA hai ? (goyamA! jahANeNaM aMtohatta, ukkoseNaM sAgarovamasayapuhattaM sAirega) he gautama ! jaghanya antarmuharta, utkRSTa pRthaktva zata sAgaropama se kucha adhika (egidiyapajattae NaM bhaMte ! pucchA ?) he bhagavan ! ekendriya paryApta saMbaMdhI prazna ? (goyamA! jahaNNeNaM aMtomuhattaM, unosevaM saMkhejAI vAsasahassAI) he gautama ! jaghanya antarta, utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa (beiMdiyapajjattae NaM pucchA?) dIndriya paryApta ke viyaSa meM pRcchA ? (goyamA! jahaNgeNaM aMtomuhutta ukoseNaM saMkhejavAsAI) he gautama! jaghanya aMtarmuharta paryanta evaM utkRSTa saMkhyAta varSa paryanta (teI diyapajattae paM pucchA?) trIndriyaparyApta saMvadhI pRcchA ? (goyamA! jahANeNaM aMtomuhutta, ukoseNaM saMkhejAiM rAidiyAI) he gautama ! jaghanya antamuhUrta, utkRSTa saMkhyAna rAtridina (cauridiyapajjae NaM bhNte| pucchA ?) he bhaga van ! cauindriya paryApta ke viSaya meM pRcchA ? (goyamA! jahaNNeNaM antomuhutaM, ukkoseNaM saMjjA sAsA) hai gautama ! jaghanya antarmuharta utkRSTa saMkhyAta mAsa sendriya 5yAta sudhA sandriya prayAsa mArahecha ? (goyamA ! jahaNe gaM aMto muhuttaM, ukkoseNaM sa garovabhasayapuittaM) gautm| dhanya mantabhuDUna, 108 pRtha41 sA sAgarepamathI kAIka aka. (egidiyapajjattara NaM bhaMte ! pucch| 1) 9 mApan / mendriya paryApta sandhI prazna? (goyamA ! jahaNgeNaM aMtomuhattaM, ujhoseNaM saMkhejjAI vAsasahassAI) 3 gotama ! dhanya antarmuhUrta, phruTa sa khyAta hajAra varSa. ___ (veiMdica panattae pucchA ?) bAndraya pattiA viSayamA prazna ? (goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM saMkhejjavAsAI) 8 gautama ! dhanya mantabhuta, kRSTa sadhyAtakSa . . .(teiMdiya pajjattara Na pucchA ?) trIndriya pAra samadhI 2ch| 1 (goyamA ! jahaNNeNaM aMgomuhuta, uAkosegaM saMkhejjAI rAiMdiyAI) 3 gautama I dhanya mantabhuta', ge se jyAta zanisa (caridiyapajjattae NaM bhaMte ! pucchA ?) 3 bhagavan ! yatA paryAptanA vi55mA 2. ? (goyamA! jahaNNeNaM aMtomuhatta, ukkoseNaM saMkhejjA mAsA) gautama! jaghanya gantarmuhUrta, utkRSTa saMkhyAta mAsa.
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI yaukA pada 18 sU0 2 jIvAnAM sendriyatvanirUpaNam paryAptaka iti kAlataH phiyacciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena sAgaropamazatapRthakatvam, sendriyAparyApta kA khalu gadanta ! pRcchA, gautama ! jaghanyenApi utkRSTenApi antarmuhUtam, evaM dhAvat paJcendriyAparyAptakA, dvAram 3 // sU * 2 // TIkA-pUrva nairayikAdi gatipadamadhikRtya kAyasthitiH prarUpitA, adha tRtIyam indriyapadamadhikRtya kAyasthiti prarUpayitumAha-'saI dieNaM bhaMte ! saiMdiyatti kAlao kevaccira hoi ?' he bhadanta ! sendriyaH-saha-vidyamAnam indriyaM yasya saH, indriyeNa sahitovA sendriyaH sa-khalu jIvaH 'sendriya iti'-'sendriyatvaparyAyaviziSTatA kAlata:-kAlApekSayA kiya. ciraM-kiyatkAlaparyantaM bhavati-sendriyatvena avatiSThate ? bhagavAnAha-goyamA !'he gautama ! 'saiMdie duvihe paNNatte' sendriyo dvividhaH prajJaptaH 'taM jahA-aNAie vA apajjavasie, aNApaMciMdiyapajattae NaM bhaMte ! paMciMdiyapajattae tti kAlao kevaciraM hoi ?) he bhagavan ! paMcendriya paryApta kitane kAla taka paMcendriya paryApta pane meM banA rahatA hai ? (goyamA ! jahaNeNaM aMtonuhuttaM ukkoTeNaM sAgarovamasayapuhutta) he gautama ! jaghanya antarmuharta, utkRSTa sAgaropama zana pRthaktva-do sau sAgaropama se nau sau sAgaropamataka (saiMdiya apajjattae NaM bhaMte ! pucchA?) he bhagavan ! sendriya aparyApta saMbaMdhI pRcchA ? (goyamA ! jahaNNeNa vi ukoseNa vi aMtomuhutta) jagha. nya se bhI, utkRSTa se bhI antahUrta (evaM paMciMdiya apajjattae) isI prakAra paMcendriya aparyApta / (dvAra 3). TIkArtha-isase pahale nArakagati Adi ko lekara kAyasthiti kI prarUpaNA kI gaI, aba tIsare indriyapada ko lekara kAyasthiti kI prarUpaNA kI jAtI hai| __ gautamasvAmI-he bhagavan ! sendriya arthAt indriya sahita jIva sendriya kahA jAtA hai ve kitane kAla taka lagAtAra sendriya panemeM banA rahatA hai ? (paMciMdiya pajjattara NaM bhaMte / paMcidie pajjattaetti kAlao kevacciraM hoi ?) maapn|' pathandriya paryApta sudhI 5yendriya paryAta manI 27 che ? (goyamA ! jahaNe aMtomuhuttaM ukkoseNaM sAgarovama sayapuhutta) 3 gautama ! dhanya mantabhuta mAne sAgarepama zatapRthakatva arthAta baso sAgaropamapI navase sAgaropama sudhI. (saiMdiya apajjattara NaM bhaMte / pucchA ?) 3 mAvan ! sendriya 25paryApta samadhI 527 / / (goyamA ! jahaNNeNaM vi ukkoseNa vi aMtomuhuttaM) "dhanyathI 5Y, utkRSTathI pazu santata (evaM paMciMdiya ajjatae) me re 5yendriya aryAta. (2 3) TIkArya-AnAthI pahelAM nAraka gati Adine laIne kAyasthitinI prarUpaNa karAI have trIjA Indriya padane laIne kAyasthitinI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! sendriya arthAt indriya sahita jIva sendriya keTalA kaLa sudhI nirantara banI rahe che?
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ | shaai ie sapajjavasie' tadyathA-anAdiko vA aparyAsitaH, anAdikaH saparyavAsitazca, tathA' ca indriyaM dvividhaM labdhIndriyaM dravyendriyaJca, tatra prakRte labdhIndriyamavagantavyam, tadvigrahagatAvapi vartate indriyaparyAptasyApi ca vartate, evaJca saMsArI khalu niyAmataH sendriyaH, saMsArasya cAnAditvAt sendriyasyApi anAditvaM sidhyati tatrApi yaH kadAcidapi na setsyati so'nAdhaparyavasito vyapadizyate sendriyatvaparyAvaraNa kadAcidapi avyayacchedAda, yaH khalu setsyati so'nAdi saparyavasito vyapadizyate, muktyavasthAyAM sendriyatvaparyAyasyA bhAvAt, gautamaH pRcchati-'egidie NaM bhaMte ! egidietti kAlo kevaciraM hoi ?' he bhadanta ! ekendriyaH khalu jIvaH 'ekendriya iti'-ethendriyatva paryAyaviziSTatayA kAlata:kAlApekSayA kiyacciraM-kiyatkAlaparyantaM bhavati-ekendriyatvena avatiSThate ? bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMtomuhUta ukoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNasAikAlo' jaghanyena bhagavAna-he gautama ! sendriya jIva do prakAra ke kahe gae haiM, ve isa prakAra -anAdi ananta aura anAdi sAnta / indriya ke do bheda haiM-labdhIndriya aura dravyendriya / isa prakaraNa meM labdhIndriya salajhanA cAhie aura vaha vigrahagati meM bhI vidyamAna rahatI hai aura indriya paryApta jIva meM bhI pAI jAtI hai| isa apekSA se saMsArI jIva niyama se sendriya ho rahatA hai aura saMsAra anAdikAla se hai, ataH sendriya kI bhI anAditA siddha hotI hai| unameM bhI jo kabhI siddhi prApta nahIM karegA, vaha anAdi-ananta sendriya kahalAtA hai, kyoM ki usakI sendriya avasthA kA kabhI viccheda nahIM hotaa| kintu jo jIva kabhI na kabhI siddhi prApta karegA, vaha anAdi sAnta kahalAtA hai, kyoM ki muktiavasthA meM sendriya paryAya kA abhAva ho jAtA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! ekendriya jIva kitane kAla taka lagAtAra eke ndriya panemeM banA rahatA hai ? zrI bhagavana he gautama ! sendriya jIva be prakAranA kahelA che, te A prakAre-anAdi ananta anAdi sAnta IndriyenA be bheda che-labdhIndriya ane dravyendriya A prakaraNamAM labdhIndriya samajavI joIe ane te vigrahagatimAM paNa vidyamAna rahe che ane Idriya paryApta jIvamAM paNa maLI Ave che. e apekSAthI saMsArI jIva niyamathI kIndriya ja rahe che ane saMsAra anAdikALathI che, tethI sendriyanI paNa anAditA siddha thAya che. temAM paNa je koI vAra siddhi prApta nahIM kare, te anAdi ananta sendriya kahevAya che, kemake tenI sendriya avasthAne kyAreya vicacheda nathI thatuM, paNa je jIva kyAreka paNa siddhi prApta kare te anAdi sAta kahevAya che, kemake mukti avasthAmAM sendriya paryAyane abhAva thaI jAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana! ekendriya jIva keTalA samaya sudhI niranta eka banI rahe che?
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIdhinI TIkA pada 180 2 jIvAnAM sendriyatvanirUpaNam kara antayuhUrtam, utkRSTena anantaM kAlaM yAvara 'ekendriya' iti - ekendriyatvaparyAyeNa avatiSThate, sacAnanta kAlo vanaspatikAlarUpo vodhyaH, agre yAvad vanaspatikAla parimANamabhidhAsyate tAvantaM kAlaM yAvadityarthI, vanaspati kAyamai kendriyo bhavati ekendriyapade tasyApi samAvezAt, vanaspatikAlaparimANantu - 'anaMtAo ussapiNI osappiNIo kAlao, khettao anaMtA logA asaMkhejjA pojgapariyaTTA teNaM pogalayariyaTTA cAvaliyAe asaMkhejjai bhAgo' iti, anantA utsarpiNyavasarpiNyaH kAlataH, kSetrato'nantA lokA:, asaMkhyeyAH pulaparivartAH, khalu pudgalaparivartAH AvalikAyA asaMkhyeyabhAgaH iti, gautamaH pRcchati - 'beidie NaM saMte ! beidietti kAlao kevacciraM hoi ?' bhadanta ! dvIndriyaH khalu jIvaH 'dvIndriya' iti - dvIndriyatvaciSTatayA kAlataH -- kAlApekSayA kiyacciraM-kiyatkAlaparyantaM bhavati " bhagavAn - he gautama ! jaghanya antarmuhUrtta taka aura utkRSTa ananta kAla taka ekendriya jIva ekendriya avasthA meM banA rahatA hai / vaha anantakAla utanA samajhanA cAhie jitanA vanaspatikA kAla hai, arthAt Age vanaspatikA jitanA kAla kahA jAegA, utane kAla taka ekendriya jIva ekendriya rahatA hai / vanaspatikAca ekendriya hotA hai, ataH ekendriyapada meM usakA bhI samAveza hotA hai / vanaspati kArya ke kAla kA pramANa isa prakAra hai- kAla se ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI, kSetra se ananta loka, asaMkhyAta pudgalaparAvartta aura ve pudgala AvalikA kA asaMkhyAtavAM bhAga samajhanA cAhie, arthAt AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga meM jitane samaya hote haiM, unane pudgalaparAvartta yahAM samajhanA / itracarai - he bhagavan dvIndriya jIva kitane kAla taka hIndriya paryAya se yukta rahatA haiM ? " zrI bhagavAna hai gautama ! jaghanya antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa anantakALa sudhI ekendriya jIva ekendriya avasthAmA manI rahe che. te anantakALa eTale samavA joIe ke jeTale vanaspatinA kALa che, arthAt AgaLa vanaspatinA jeTaleA kALa kahevAze teTalA kALa sudhI ekendriya jIva ekendriya rahe che. vanaspatikAya ekendriya hAya che, tethI ekendriya padamAM tene paNa samAveza thAya che. vanaspatikAyanuM pramANu A prakAre che-kALathI anaMta utsarpiNI ane ananta avasarpiNI, kSetrathI anantaleAka, asa MkhyAta pudgala purAvata ane te pudgala parAvata AvalikAnA asa khyAtamA bhAga samajavA joie, arthAt AvalikAnA asakhyAtamA bhAgamAM jeTale samaya haiAya che, eTalA pudgala parAvata AhI' samajavA joie. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! dvIndriya jIva keTalA samaya sudhI dvIndriya paryAyI yukta rahe che?
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApanA dvIndriyatvaparyAyeNa avatiSThate ? bhagatAnAha- 'goyamA !' he gautama ! 'jahaNeNaM aMtomuhatta ukkoseNaM saMkhenaM kAlaM' jaghanyena antarmuharnam, utkRSTena saMkhyeyaM kAlaM saMkhyeyAni varSamahasrANi yAvat dvIndriyo dvIndriyatvaparyAyeNa atiSThate, 'vikalendriyANAM varpasahasrANi saMgvye. yAni' iti vacanaprAmANyAt tathAcoktam-'vigaliMdiyANaya vAsasamasyA rAkhejA' iti, 'evaM teiMdiya-cauridievi' evam -dIndriyoktarItyA trIndriyazcaturindriyo'pi jaghanyena antarmahartama, utkR'Tena saMkhyeyaM kAlaM yAvat trIndriyatvacaturindriyatvaparyAyeNa avatiSThane, saMkhyeyakAlaca saMkhyeyAni varpasahasrANi avagantavyAni, gautamaH pRcchati-paMnidipa NaM maMne ! paMciMdietti kAla bho kevacciraM hoi ?' he sadanta ! paJcendriyaH khalu 'paJcandriya' iti-paJcandriyatvaparyAya viziSTatayA phAlataH-kAlA pekSayA kriyacciraM-kiyatkAlaparyantaM bhavati-paJcendriyatvaparyAyeNa avatiSTho ? bhagavA gaha-goyamA !' he gautama / 'jahaNNeNaM aMtomuhattaM ukoseNaM sAga. rovamasahassaM sAirega' jaghanyena antarmuhartam utkRSTena sAgaropanahasaM sAtireka yAvat paJcendriyaH paJcendriyatvaparyAvaNa avatiSThate, tacca sAtire sAgaropamasaha nairayikatiryagyo bhagavAna-he gautama ! jaghanya anahA taka, utkRSTa saMkhyAtakAla arthAt saMkhyAta hajAra varSa taka hIndriya jIva hIndriya banA rahatA hai / kahA bhI hai'vikalendriyoM kA saMkhyAta hajAra varSa kA kAla hotA hai / aura bhI kahA hai'vigaliMdiyANa vAmasahassA sNkhejaa| dvIndriyoM ke samAna trIndriya aura caturindriya jIva bhI jaghanya antarmuhata taka aura utkRSTa saMkhyAta kAla taka trIndriya aura caturindriya paryAya se yukta rahate haiN| yahAM saMkhyAtakAla kA abhiprAya saMkhyAta varSa samajhanA caahie| gautamasvAmI-he bhagavan ! paMcendriya jIva kitane kAla taka paMcendriyatva paryAya se yukta rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya anna ta taka, utkRSTa kucha adhika hajAra sAgaropama taka paMcendriya jIva lagAtAra paMcendriya banA rahatA hai / yahAM jo kucha zrI bhagavAna -autama ! jaghanya kAnta" sudhI, utkRSTa saMkhyAtakALa arthAta saMkhyAta hajAra varSa sudhI kIndriya jIva dIndriya banI rahe che. ane kahyuM paNa che-vijalidiyaann vAsasahassA saMkhejjA, dvAndiyonI samAna sandriya mana yatandriya 71 55 jaghanya antamuhUrta sudhI ane utkRSTa saMkhyAtakALa sudhI grIndriya ane caturindriya payoMyathI yukta rahe che. ahIM saMvyAtakALane abhiprAya sa khyAtavarSa samaja joIe. - zrI gautamasvAmI-he bhagavana | paMcendriya jIva keTalA kALa sudhI paMcendriya payAthiyA yukta rahe che? zrI bhagavA-he gautama ! jaghanya antarmuharta sadhI, utkRSTa kAMIka adhika haja* sAgarepama sudhI paMcendriya jIva nirantara paMcendriya banI rahe che. ahIM te
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyodhano TIkA pada 18 sU0 2 jIvAnAM sendriyatvanirUpaNam 351 nika paJcendriya manuSyadeva te catuSTayabhramaNena vaseyam tato'dhikaMtu na saMbhavati etAvata eva kAlasya kevalavedasopalabhyamAnatvAt, gautamaH pRcchati - 'aNidieNaM pucchA' anindriyaHsiddhaH khalu anindriyatvaparyAyeNa kAlA pekSayA kiyatkAlaparyantaM ridvatvena avatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'sAie apavarie' sa divo'paryavasitaH siddhaH anindriyatvena avatiSThate, anindriya tAvat dravyabhAvendriya viklo bhavati, sa ca dravyabhAvendriyaviphala siddha eveti siddhava sAcaparyavasito bhavati, gaudamaH pRcchati - 'saI diyapajjattaeNa saMte ! saIdiyapajjattatti vAlao kevacciraM hoi ?' he bhadanta ! sendriya paryAptaH khalu jIvaH 'sendriya paryAptaka' iti sendriya paryAptatva paryAya viziSTatayA kAlataHkAlApekSayA kiyacciram - kiyatkAlaparyantaM bhavati - sendriyapayaptikatvena avatiSTate ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama! 'jaNeNa aMtohutaM ukkoseNaM sAgaroSamasaya muhuttaM sAtiregaM' adhika hajAra sAgaropama kahA hai so nairathika tiryagyonika manuSya tathA devagati, ina cAroM meM bhramaNa karane se jAnanA cAhie / isase adhika kAla nahIM ho sakatA, kyoMki kevalajJAna ke dvArA paMcendriya kA kAla itanA hI jAnA gayA hai| gautama svAmI - he bhagavan ! anindriya arthAt indriyoM se rahita (siddha) jIva kitane kAla taka anindriya banA rahatA hai ? bhagavAn he gautama | anindriya jIva anindriya ke rUpa meM sAdi ananta kAla taka rahatA hai / jo dravyendriyoM aura bhAvendriyoM se rahita ho, vaha anindriya kahalAtA hai| aisA jIva siddha hI hotA hai aura siddha kI sthiti sAdi ananta kAla kI hai / gautama svAmI - he bhagavan ! sa-indriya paryApta jIva sa-indriya paryApta ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai / bhagavAn he gautama ! jaghanya antarmuhUrtta taka aura utkRSTa pRthaktva zata adhika hajAra sAgaropama kahyu che te nairayika, tigyeAnika manuSya tathA devagati, A cAremAM bhramaNa karavAthI jANavu jeie enAthI adhikakALa nathI thaI zakatA, kemake kevaLajJAnanA dvArA pacendriyanA kAla ATale jANavAmAM AvyA che. zrI gautasvAmI-he bhagavan ! anindriya keTalA samaya sudhI anindriya khanI rahe che? arthAt indriyathI rahita (siddha) jIva zrI bhagavAnGe gautama ! anindriya jIva aiindrayanA rUpamAM sAdi anantakALa sudhI rahe che. je drakscendriyA ane bhAvendriyethI rahita hAya, te anindriya kahevAya che. eve jIva siddha ja hoya che ane siddhanI sthiti sAdi anantakALanI hAya che. zrI gautamasvAmI--he bhagavan sa indriya paryApta jIva sa-indriya paryAptanA rUpamAM keTalA kALa sudhI rahe che? zrI bhagavAna ke gautama ! jaghanya antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa pRthakatva zatasAgara
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaghanyena antarmuhartam utkRSTena sAgaropamazatapRthaktvaM sAtirekaM sarat sendriyaparyAptakaH sendriyaparyAptakatvena abatiSThate, paryAptakazcAtra labdhyapekSayA avaseyaH, sa ca vigrahaganAvapi karaNairaparyAptamyApi ca saMbhavati tasmAt utkRSTena sAtirekaM sAgaropamazatapRthaktyApapadyate anyathA-karaNaparyAptatvasyotkRSTa nApi an muhUtauna ayariMzat sAgaropamapramANatyopalabhyayAnatvAt sAtirekasAgaropabhazatapRthaktvaM nopapadya neekmane'pi paryAptatvaM labdhyapekSayaivAvaseyam / gautamaH pRcchati-'egidiya ejjattaeNaM maMte ! pucchA' he bhadanta ! ekendriya paryAptakaH khalu ekendriyaparyAptatyaparyAyeNa kiyatkAlaparyantaM kAlApekSayA avatiSThate ? iti pRcchA-praznaH, bhagavAnAha-'goramA !' he gautama ! 'jahaNeNaM aMtohattaM ukoseNaM saMkhejjAI vAsasahassAI' jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena saMkhyeyAni carpasahastrANi yAvat ekendriyasAgaropama se bhI kucha adhika kAla taka la-indriya jIva sa-indriya paryApta banA rahatA haiN| yahAM paryAptaka labdhi kI apekSA se lamazanA cAhie / labdhi kI apekSA se vigrahati meM bhI jIva paryApta hotA hai, bhale hI vaha karaNa se aparyApta ho ata eva utkRSTa do sau sAgaropama ke nau sau sAgaropama se kucha adhika kAla siddha ho jAtA hai| karaNaparyApta paryAya kA kAla to adhika se . adhika antarmuharta kama tetIla sAyaropama taka kA hI hotA hai, ataeva vaha pRthaktva sau sAgaropama ho nahIM sktaa| Age bhI labdhi kI apekSA se hI paryAsatva samajhanA caahie| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! ekandriya paryApta jIva kitane kAla taka eke ndriya paryAsa banA rahatA hai ? bhagavAl-he gautama ! jaghanya antarmuzata taka, utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa taka ekendriya paryApta jIva edendriya paryApta rUpase banA rahatA hai| pRthivIkAyika pamathI paNa kAMIka adhikakALa sudhI saIndriya jIva AIndriya papta banI rahe che. ahIM paryAptaka labdhinI apekSAthI samajavuM joIe. labdhinI apekSAthI vihagatimAM paNa jIva paryApta thAya che, bhale pachI te karaNadhI aparyApta hoya, tethI ja utkRSTa baso sAgAmathI nause sAgaropamathI kAIka adhikakAle siddha thaI jAya che. karaNa paryAptaparyAyano kALa te adhithI adhika antarmuharta ochA tetrIsa sAgaropama sudhIno je hoya che, tethI ja te pRthakAva se sAgarepama thaI na zake. AgaLa paNa labdhinI apekSAe ja paryAptakatva samajavuM joIe. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ekendriya paryApta chava keTalA samaya sudhI ekendriya paryApta banI rahe che? zrI bhagavAna-he gautama ! jaghanya antarmuha sudhI, utakRSTa sUkhyAta hajAra varSa sudhI ekendriya paryApta jIva ekendriya paryAptarUpa banI rahe che. pRthvIkAcika endriya
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 18 sU0 2 jIvAnAM sendriyatvanirUpaNam paryAptaka ekendriyaparyAptakatvena avatiSThate, ekendriyasya pRthivIkAyikasya hi utkRSTena dvAviMzati varSasahasrANi bhavasthitiH, akAyikasya sapta varSasahasrANi, vAyukAyikasya trINi varSasahasrANi vanaspatikAyikasya daza varSa pahasrANi bhavasthitiH, tato nirantarakatipayaparyApta bhavasaMkalanena saMkhyeyAni varSasahasrANi saMmanti, gautamaH pRcchati-'veiMdiya pajjattaeNaM pucchA' dvIndriraparyAptatakaH khalu dvIndriyaparyAptakatvaparyAyeNa kAlApekSayA kiyarakAlaparyantaM tAvadavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-goyA!' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMtopsahuttaM ukko. seNaM saMkhejjavAsAI' jaghanyena antamuhUrtas utkRSTena saMkhyeyavarSANi yAvad dvIndriyaparyAptako dvIndriyaparyApta phalaparyAyeNa avatiSThate, dvIndriyasya utkRSTena dvAdazavarSANi bhavasthitiparimANaM vartate na khalu sarveSvapi bhaveSu utkRSThasthitiH saMbhavati tasmAt katipayanirantaraparyApta bhavasaMkalanenApi saMkhyeyAni varpANyevopalabhyante na punarvarSazatAni varSasahasrANiti - bhAvaH, gautamaH pRcchati-'teiMdiya pajjattaeNaM pucchA' he bhadanta ! zrIndriyaparyAptakaH khalu trIndriyaekendriya jIva kI utkRSTa bhavasthiti bAIsa hajAra varSa kI hai, apkAyika kI sAna hajAra varSa kI, vAyukAyika kI tIna hajAra varSa kI tathA vanaspatikAyika ko daza hajAra varSa kI bhavasthiti hai| ataeva lagAtAra katipaya ava kare to saba milakara saMkhyAta hajAra varSa hote haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! dvIndriya paryApta jIva kitane kAla taka dvIndriya paryApta lagAtAra rahatA hai ? ___ bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuharta, utkRSTa saMkhyAta varSoM taka dvIndriya paryApta jIva dvIndriya paryApta banA rahatA hai dIndriya jIva kI bhavasthiti kA kAla utkRSTa bAraha varSa kA hai, magara labhI bhavoM meM utkRSTa sthiti nahIM ho sakatI, alaeca katipaya lagAtAra paryApta avoM ko milAne para bhI saMkhyAta varSa hI ho sakate haiM, saikaDoM athavA hajAroM varSa nahIM ho sakate / jIvanI utkRSTa bhasthiti bAvIsa hajAra varSanI che, aprakAyikanI sAta hajAra varSanI vAyukAyikanI traNa hajAra varSanI tathA vanaspatikAyikanI daza hajAra varSanI bhavasthiti che. tethI ja nirantara keTalA bhava kare te badhA maLIne saMkhyAta hajAra varSa thAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! kIndriya paryApta jIva keTalA varSa sudhI zrIndriya paryApata nirantara rahe che? zrI bhagavAna - gautama jaghanya antamuhUrta, utkRSTa saMkhyAta varSo sudhI kIndriya paryApta jIva hIndriya paryApta banI rahe che. kIndriya jIvanI bhavasthitine kALa utkRSTa 12 varSane che, paNa badhA bhavemAM utkRSTa sthiti nathI thaI zakatI, tethI ja keTalAka nirantara paryAptabha meLavIe to paNa saMkhyAta varSa ja thaI zake che, seMkaDe athavA hajAro varSa nathI thaI zakatAM,
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayApanAvare paryAptakatvaparyAyeNa kAlApekSayA kiyatkAlaparyantam avatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'jahaNaNaM aMtosuhuttaM ukoseNaM saMkhejjAI rAiMdiyAI jaghanyena antamuhUrtam, utkRSTena saMkhyeyAni rAnindivAni yAt trIndriyaparyAptakasvIndriyaparyAptakakhaparyAyeNa avatiSThate utkRSTenApi tepo bhavasthitereko tapaJcAzadinaparimANatayA katipaya nirantaraparyAptaka bhavasaMkalanenApi saMkhyeyAnAM rAnindivAnAgenopalabhyamAnakhAt, ___ gautamaH pRcchati-'uridiyapajjattaeNaM bhane ! pucchA' he sadanta ! caturindriyaparyAptakA khalu caturindriyaparyAptakatvaparyAyeNa kAlApekSayA ziyakAlaparyantam atiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !" he gautama ! 'jaNeNaM aMtomuhuttaM ukkoleNaM saMkhejjA mAsA' jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena saMkhyeyAn mAsAn yAvacaturindriyaparyAptakatvaparyAyeNa avatiSThate, utkRSTenApi teSAM bhavasthiteH paNmAsapramANatayA katipayanirantara paryAptabharakAlasaMkalanenApi ___gautamasdAnI-he bhagavan ! trIndriya paryApta jIva trIndriya paryApta paryAya se yukta kitane kAla taka rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuharta taka aura utkRSTa saMkhyAta rAtridina taka trIndriya paryApta jIva lagAtAra trIndriya paryApta banA rahatA hai / jIndriya jIva kI avasthiti utkRSTa unapacAsa dila kI hotI hai, ataeva katipaya nirantara paryAptaka ke bhava kare to bhI saba milakara ve saMkhdhAta rAtri-dina hI hote haiN| ___ gautamasvAmI he bhagavan ! cauindriya paryApta jIva kitane kAla taka cauindriya paryApta banA rahatA hai ? agavAl-he gautama! jaghanya antamuharta taka, utkRSTa saMkhyAta mAsa taka cauhandriya paryAptaka jIva cauindriya paryAptaka paryAya se yukta banA rahatA hai| cauiH / zrI gautamarAmI-he bhagavan ! trIndriya paryApta jIva dIndriya paryAptadhI yukta keTalA kALa sudhI rahe che? zrI bhagavAna-he gautama ! jaghanya antarmuhUrta sudhI ane utkRSTasakhyAta rAtri-dina sudhI trIndriya paryApta jIva nirantara trIndriya paryApta banI rahe che. trIndriya jIvanI bhavasthiti utkRSTa gaNapasAsa divasanI hoya che. tethI ja keTalAka nirantara paryAptakanA bhava kare to paNa badhA maLIne teo sakhyAta rAtri-dina ja thAya che. | zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! cAraIndriya paryApta jIva keTalA kALa sudhI catu ndriya paryApta banI rahe che ? zrI bhagava-he gautama ! janya ramantahata adhI, uku Ta sa khyAta mAsa sudhI caturindriya paryApta jIva caturindriya paryAptaka paryAyathI yukta banI rahe che cArika utkRSTa sthiti cha mahinAnI hoya che, tethI ja agarate nirantara katiSaya catura paryAptanA bhava kare te paNa saMkhyAmAla ja thAya che.
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 18 sU0 2 jIvAnAM saindriyatvanirUpaNam saMkhyeyAnAmeva mAsAnAmupalabhyamAnatvAt, gautamaH pRcchati - 'paMcidiya pajjattaeNaM bhaMte ! paMcidiyapatattatti phAlao kenacciraM hoI / ' he vadanta ! paJcendriyaparyAtakaH khalu jIvaH paJcendriyaparyAptakatvamiti paryAyeNa kAlataH -- kAlApekSA kiyacciraM bhavati ? avatiSThate ? bhagavAnAha - 'goyamA !" haiM autama ! 'jahaNaNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM sAgaropamasayamuddattaM' jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena sAgaropamazatapRthaktvaM yAvat paJcendriyaparyAptaH paJcendriyaparyAptatva paryAyeNa avatiSTate, gotamaH pRcchati - 'saI diyaapanattaNaM bhaMte / pucchA' sendriyAparyAptaH khalu bhadanta ! sendriyApadakatvaparyAyeNa kAlApekSayA kiyantaM kAlaM yAvad avatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'jahaNeNa vi ukko seNavi aMtomuhataM jaghanyenApi utkRSTenApi antarmuhUrta yAvata sendriyaparyAptaH sendriyaparyAptakatva paryAyeNa avatiSThate, tathA cAtra aparyAphAH labdhyapekSayA karaNApekSayA cAvaseyAH, ubhayathApi tatparyAyasya jaghanyena utkRSTena vA'ntarmuhUrta pramANatvAt, 'evaM jAba paMcidiya apajjandriya kI utkRSTa sthiti chaha mahIne kI hotI hai, ataeva agara vaha lagAtAra katipaya cauindriya paryApta ke bhava kare to bhI saMkhyAta mAsa hI hote haiM / gautamasvAmI - he bhagavan ! paMcendriya paryApta jIva kitane kAla taka lagA tAra paMcendriya paryApta paryAya se yukta rahatA hai ? bhagavAn he gautama ! jaghanya antarmuhUrtta taka, utkRSTa pRthaktva zatasAgaropama taka paMcendriya paryApta jIva lagAtAra paMcendriya paryApta paryAya se yukta rahatA hai / gautamasvAmI - he bhagavAn ! sa-indriya aparyApta jIva kitane kAla taka sa indriya aparyApta paryAya meM rahatA hai ? bhagavAn he gautama ! jaghanya bhI antarmuhUrta aura utkRSTa bhI antarmuhUrta taka sa- indriya aparyApta jAMba sa-indriya aparyApta paryAya meM rahatA hai| yahAM labdhi kI apekSA aura karaNa kI apekSA se aparyApta samajhanA caahie| donoM taraha se aparyApta avasthA antarmuhUrta taka hI rahatI hai| isI prakAra paMcendriya aparyApta zrI gautamasvAmI-he bhagavan! pacendriya paryApta jIva keTalA kALa sudhI nirantara pa'cendriya paryApta paryAyathI yukta rahe che ? zrI bhagavAn--he gautama ! jaghanya antarmuhUta' sudhI, utkRSTa pRthakata zata sAgarApamAM sudhI pacendriya paryApta jIva nirantara pacendriya paryApta paryAyavALA banI rahe che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! sa-indriya pardhAt chA keTalA samaya suI sa indriya aparyApta paryAyamAM rahe che? zrI bhagavAnDe gautama ! jaghanya paNu antarmuhUrta ane utkRSTa paNu anta hata sudhI saindriya aparyApta jIva saindriya aparyAya paryAptamAM rahe che. ahI' labdhinI apekSAe aparyApta samajavuM joie, banne rIte aparyApta avasthA antasu hU sudhI
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAsUtre 356 tae' evam - sendriya paryAptakarItyA yAvat ekendriya vikalendriyapaJcendriyAparyApyakA api ekendriyAparyAptakatva paryAyeNa vikalendriyAparyAptakatvaparyAyeNa paJcendriyAparyAptakatvaparyAyeNa ca jaghanyena utkRSTena vA'ntarmuhUrta yAvad avatiSThante ityAzayaH, kintyatra paryAptAparyAptakala prakaraNe anindriyo na vaktavyaH tasya paryAptAparyAptavizeSaNarahitatvAt ' dAraM 3' tRtIyamindriyadvAraM samAptam // sU0 2 // kAyadvAravaktavyatA mUlam - sakAieNaM bhaMte! lakAietti kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! sakAie duvihe paNNatte, taM jahA - aNAie vA apajjabasie, aNAie vA sapajjavasie / puDhavikAieNaM pucchA ? goyamA ! jahaNeNaM aMtomuhu ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM, asaMkhejAo upaoisappi NIo kAlao, khettao asaMkhejA loyA, evaM AujAukAiyA vi vaNassaikAiyANaM pucchA ? goyasA ! jahaSNeNaM aMzamuddattaM ukkoseNaM anaMta kAlaM, aNatAo upappiNio osappiNIo kAlao, khettao anaMtA logA, asaMkhejjA puggala pariyaTTA, teNaM puggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejjai bhAgo, evaM tasakAiyA vi, akAieNaM bhaMte! pucchA ? goyamA ! akAie sAie apajjavalie, sakAie apajjattae NaM pucchA, goyamA ! jahaNeNa vi ukkoseNa vi aMtomuhuttaM, evaM jAva tasakAiya apajjantae, sakAiyapajjattae pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM sAgarona malayapuhutaM sAtiregaM, puDhavikAie pajjataka jAnanA jAhie, arthAt ekendriya-aparyApta tathA vikalendriya-aparyApta bhI ekendriya- aparyApta tathA vikalendriya- aparyApta paryAya meM lagAtAra antarmuhUrta taka hI rahate haiM / magara paryApta aura aparyApta ke isa prakaraNa meM anindriyajIva kA kathana nahIM karanA cAhie, kyoMki atindriya arthAt siddha jIva na paryApta kahalAte haiM aura na aparyApta hI hote haiM / (tIsarA indriya dvAra samApta ) ja rahe che. eja prakAra paMcendriya aparyApta sudhI jANavA joie, arthAta ekendriya aparyApta tathA vikalendriya-aparyApta paNa ekendriya aparyApta tathA vikalendriya-aparyApta paryAyamAM nirantara antarmuhUta sudhI ja rahe che. paNa paryApta ane aparyAptanA A prakaraNamAM anindriya jIvatuM kathana na karavu joie, kemake anindriya arthAt siddha jIva nathI paryApta kahevAtA ane nathI aparyApta ja thatA, trIjuM' indriyadvAra samApta
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 18 sU0 3 kAyadvAranirUpaNam - 357 ttae pucchA ? goyanA ! jahaNNegaM aMtomuttaM unosena saMkhenjAiM vAsa sahaslAiM, evaM Au vi, teukAie pajattae pucchA, goyamA ! jahANeNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM saMkhejjAiM rAiMdiyAI, vAukAiya pajattaeNaM pucchA? goyamA ! jahaSNeNaM aMtomuttaM ukasaNaM saMkhejjAiM, bAlasahassAI, vaNassaikAiya pajjattae pucchA ? goyamA ! jahANeNaM aMtomuhuttaM ukoseNaM saMkhejjAI bAlasahassAI, talakAitha pajattae pucchA, goyamA ! jahapaNeNaM aMtomuhattaM, ukoseNaM sAgarovamalayapuhattaM sAtiregaM dAraM ||suu03|| ___ chAyA-sakAyikaH khalu bhadanta ! sahAyiza iti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! sakAyiko dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-anAdiko vA aparyavasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH pRthivIkAyikaH khalu pRcchA ? gautama ! jaghanyena bhantarmuhUrtam utkRSTena asaMkhyeyaM kAlam, asaMkhyeyA utsarpiNyaH kAlataH, kSetrataH asaMkhyeyA lokAH, evam aptejIvAyu kAyikA api, kAya dvAra zabdArtha-(saphAie NaM bhaMte ! sakAie tti kAlao kepaccira hoi ?) he bhagavan ! sakAyika jIva sakAyika pane meM kitane sAla taka rahatA hai ? (goyamA ! sakAie duvihe paNa tte) he gautama ! sakAyika do prakAra ke kahe haiM (taM jahAaNAie vA apajjavalie aNAie vA sapajjayasie) ve isa prakAra-anAdi ananta aura anAdi sAnta (puDhavikAie NaM pucchA?) pRthvIkAyika saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhutta) jaghanya antarjuhUrta (asaMkhejAo ussapiNI okhappiNIo) asaM khyAta utsarpiNI-avasarpiNI (kAlao) kAla se (khelamao asaMkhejjA logA) kSetra se asaMkhyAta loka (evaM AuteuvAukAiyA vi) isI prakAra akAyika, kAyadvAra zahAtha-(sakAieNaM bhaMte ! sakAietti kAlao kevacciraM hoI ?) he bhagavan ! sa4yi4 . sahAyi45gni 20 m5-ta manyA 21 22 cha 1 (goyasA ! sakAie duvihe paNNatte) OM gautama! saya4 2 12nA 4aa che. (taM jahA-aNAie vA apajjavasie aNAie vA sapajjavasie) te maprasAe che manAsinata mane manAhi sAnta. (puDhavikAieNaM pucchA ?) pRthvIya samAdhI prazna cha. (goyamA / jahaNNeNaM aMtomuhuttaM) dhanyathA mantabhuta (ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM) 2thI - jyAta (asaMkhejjAo ussappiNI osappiNIo) AAdhyAd Safel-AqAIN (kAlao) yA (khettao) asaM khejjA logA) AthI masabhyAtA (evaM AuneukAiyAvi) me pramANe mAyara,
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhASinArI vanaspatikAyikAH khalu pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhatam utkRSTena anantaM kAlama anantAH utsapiNyarasaviNyaH, kAlataH, kSetrataH anantA lokAH, asaMkhyeyAH pudgalaparivartAH te puddhala parAvartAH AvalikAyA asaMkhyeyabhAgaH, evaM usakAyikA thapi, akAyikaH khalu bhadanta ! pRcchA ? gautama ! akAyika: sAdika: aparyavasittaH, sakAyikaH aparyAptakaH khalu pRcchA ? gautama ! jaghanyenApi utkRSTenApi antarmuhUrtam evaM yAvat trasakAyikAH aparyAptakA, sakAyikaH paryAptakaH pRcchA ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena sAgaropamazata tejaskAyika, vAyukAyika bhI (vaNaslaikAjhyANaM pucchA ?) vanaspatikAyikoM ke viSaya meM pRcchA ? (goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM) he gautama ! jaghanya antarmuharta (ukoleNaM aNaMtaM kAlaM ajaMtAo uslappiNi-osappiNIokAlao) utkRSTa se ananta kAla, kAla le ananta utsarpiNI-avalarpiNI (khettaoaNaMtA logA)kSetra se ananta loka (asaMkhejjA puggalapariyA) asaMkhyAta pudgalaparAvarta haiM (teNaM puggalapariyahA AbaliyAe asaMkhejjaha bhAgo) ve pudgalaparAvarta AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga haiM ___(akAie NaM bhaMte ! pucchA ?) he bhagavan ! akAdhika ke viSaya meM prazna (goyamA ! akAie sAdie apajjavasie) he gautama ! akAyika jIva sAdi ananta hai (sakAitha apanattae NaM pucchA ?) sakAyika aparyApta ke viSaya meM pRcchA ? (goyamA ! jahaNNeNa viukoseNa vi aMtonuhattaM) he gautama ! jaghanya bhI aura utkRSTa bhI antarmuhUrta (evaM jAya talakAyaapajjattae) isI prakAra yAvat trasa kAyika apti (sakAithapajjattae pucchA ?) sakAyika paryApta saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! jahaNegaM aMtomuhuna jaghanya antarmuharta (ukoseNaM sAgarovamasayapuhutaM) utkRSTa sAgaropamazata pRthaktva (sAtirega) kucha adhika 4454, vAyu4Ayi4 5 sm45|| (vaNassaikAiyANaM pucchA ?) vanaspatiyionA viSayamA prazna (goyamA | jahaNNeNaM aMtomuhuttaM) gautama | dhanya mantabhuta (ukkoseNaM aNataM kAlaM aNaMtAo utsappiNI osappiNIo kAlao) bTathI manatasin, manAta Grallot Piqueii (khettao aNaMtA logA) trayI manataal (asaMkhejanA puggala. pariyaTTA) 4. jyAta 53 52vata (teNaM puggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejahabhAgo) me pudgalaparAvarta AvalikAnA asaMkhyAtame bhAga che. (akAie NaM pucchA 1) hai bhagavan / ma1i8 samayamA prazna -(goyamA ! akAie sAie apajjavasie) he gautama | 24ti6 sA manAta che. (sakAie apajjattaeNa pA) sa1i8 aparyAptatA viSayamA prazna cha-(goyamA! jahaNNeNa vi ukkoseNa vi aMtomuhutta) 3 gautama! dhanyathI bhane utkRSTathI 54 matabhuta cha. (evaM jAva tasakAiya apajjattae) se prabhAra saya4 aparyApta samaya sevA. (sakAiya pajjattae pucchA ?) saya45-4na viSayamA prazna cha. (goyamA! jahaNNeNaM aMtomuhutta) gotama ! dhanyathA bhatabhuta cha. (ukkoseNaM sAgarovamasayapuhuttaM) GSTathI sAzapama zatapatha tyA (sAtireka) 44 dhAva,
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU.0 3 kAyadvAranirUpaNam 359 pRthaktvam-sAtirekam, pRthivIkAyikaH paryAptakaH pRcchA ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam uskRSTena saMkhyeyAni varSasahasrANi, evam apkAyiko'pi, tejaskAyikaH paryAptakaH pRcchA ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena saMkhyeyAni rAtridivAni, vAyukAyikA paryAptaH khalu pRcchA ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena saMkhyeyAni varSasahasrANi, vanaspatikAyikaH paryAptakaH pRcchA ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena saMkhyeyAni varSasahasrANi, trasakAyikaH paryAptakaH pRcchA ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena sAga ropamazatapRthavatvaM sAtirekam, dvAram 4 // sU0 3 // ____TIkA-pUrvam indriyadvAramadhikRtya kAyasthitiH prarUpitA, gatha samprati caturtha kAyadvAramadhikRtya kAyasthiti prarUpayitumAha-'sadAieNaM bhaMte ! sakAietti kAlo kevaJciraM hoi !' __ (puDhavikAie pajjansae pucchA ?) pRthvIkAyika paryAptaka saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! jahaNaNeNaM aMtosuhattaM, unoseNaM saMkhejjAI vAsasaharUlAI) he gautama ! jaghanya antarmuharta, utkRSTa saMkhyAla hajAra varSa (evaM Aue vi) isI prakAra apkAyika bhI (teukAie pajjattae pucchA?) tejaskAdhika paryAptaka ke viSayameM prazna ? (soyA! jahaNNeNaM aMtomuhutaM) he gautama ! jaghanya antarmuharta (ukoseNaM saMkhejjAI vAsasahassAI) utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa (vaNaslaikAiya pajjattae pucchA ?) vanaspatikAyika paryApta ke saMbaMdha meM prazna ? (goyalA! jahaNaNaM aMto. muhattaM, ujholeNaM saMkhejjAI vAsasahassAI) jaghanya antamuharta, utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa (tasakAiyapajjantae pucchA ?) alakAdhika paryApta saMbaMdhI prazna ? (goyamA! jahaNaNaM aMtonuhama, ukoleNaM sAgarovamalayapuhattaM sAtirega) he gautama ! jaghanya antargata, utkRSTa pRthaktva lo lAgarophla se kucha adhika bAra 4 TIkArtha-isase pahale indriya dvAra ko lekara kAyasthiti kI prarUpaNA kI gaI (puDhavIkAie pajjattae pucchA ?) pRthvI paryApta samadhI prazna (goyamA ! jahaNNeNa aMtomuhuttaM ukkoseNaM saMkhejjAiM vAsasahassAi) 0 gautama | dhanyathI matabhuta mana uSTa sadhyAta 2 1 (evaM Auevi) se te424AyinI pramANe ma54AyinA sabhA ra sama4. (teukAie pajjattae pucchA) paryApta samayamA prazna (goyamA / jahaNeNaM atomuhutta) 3 gautama | dhanyathI matamuta (ukkoseNaM saMkhejjAiM vAsasahara nAI) dRSTathI sadhyAta 2 varSa (vaNassaikAiya pajjattae pucchA ?) panara5tithi paryApta samadhI prazna che. (goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM saMkhejjAI vAsasahassAiM) gautama dhanyathI matabhuta mana thA saMta 2 varSa (tasakAiya pajattae pucchA ?) saya4 paryApta samadhI prazna che. (goyamA'! jahaNeNaM aMtomuhRttaM ukkoseNaM sAgarovamasayapuhuttaM sAtirega) gautama ! dhanyathA antarmuhUrta ane utkRSTa sAgarepama zutapUvathI kaMIka vadhAre. (dvAra ) TIkAtha-AnAthI pahelAM IndriyadvArane laIne kAyasthitinI prarUpaNa karavAmAM Avela
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratorter 360 he bhadanta ! sakAyikaH khalu jIvaH 'sakAyikaH' iti - sakAyikatvaparyAyeNa kAlataH - kAlApekSayA kiyacciraM - kiyatkAlaparyantam savati ? avatiSThate ? bhagavAnAha - 'goyasA !' he gautama ! 'sakAie duvihe paNatte' sakAyiko jIvaH dvividhaH prajJaptaH, 'taM jahA - aNAie vA apajjavasie, aNAie vA sapajjavasie' tadyathA - anAdiko vA aparyavasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH, saha - vidyamAnaH kAya:- zarIra yasya yena vA sa sakAyaH sakAya eva sakAyikaH, kAyazca yadyapi audArikavaikriyAhArakarte jasakArmaNabhedena paJcavidhastathApyatra kArmaNaM tejarsa vA avaseyam, tadubhayasyaivAsaMsArasadbhAvAda, anyathA vigrahagatau vartamAnasya zarIraparyAptyA paryAptasya zarIrAsaMbhavAda - adAyikatvamApadyeta vakSyamANadvaividhyaJca nopapadyeta, tatra yaH saMsArapAragAmI na bhaviSyati so'nAdyaparyavasitaH kadAcidapi tasya kAyasya vyavacchedAsaMbhathI, aba cauthe kAyadvAra ko lekara kAryasthiti kI prarUpaNA kI jAtI haikarate haiM - he bhagavana ! sakAyika jIva kitane kAla taka gautamasvAmI sakAyika paryAya se yukta nirantara banA rahatA hai ? bhagavAn - - gautama ! sakAyika jIva ke do bheda haiM, ve isa prakAra haiM- anAdi ananta aura anAdi sAnta jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa saMkhyAta varSa adhika do hajAra sAgaropama taka makAyika paryAya vAlA rahatA hai / jo kAma vAlA ho vaha sakAya kahalAtA hai / sakAya ko hI sakAyika kahate haiM / yadyapi dArika, vaikriya AhAraka, taijasa aura kArmaNa ke bheTa se kAya ke pAMca bheda haiM, tathApi yahA~ kArmaNa aura taijasa kAya hI samajhanA cAhie, kyoMki yahI donoM sasAra paryanta rahate haiM, anyathA vigraha gati meM vartamAna aura zarIraparyApti se aparyApta jIva meM anya zarIra hote nahIM haiM, aisI sthiti meM ve bhI akAyika ho jAeMge ! phira Age kahejAne vAle do bheda saMgata nahIM hoMge ! jo - 1 , che. have ceAthA kAyadvArane laIne kAyasthitinI prarUpaNA karavAmAM Ave che. gautamasvAmI prazna kare che ke he bhagavan ! sakAyikajIvA keTalA kALa sudhI sakAyakaparyAyathI yukta nira'tara banyA rahe che ? zrI bhagavAn uttara ApatAM kahe che ke-De gautama 1 sakAyika jIvanA be bheda che. te A pramANe che. anAdianaMta ane anAhiMsAnta. je jIvA kAcavALA hAya teo sakAyika kahevAya che sakAyane ja sakAyika kahe che, joke audArikavaikriya, AhAraka, tejasa ane kANanA bhedathI kAyanA pAMca bhede che te paNa ahIM cA kANu ane taijasAyika samajavA joIe. kemake eja ane saMsAra paryAMnta rahe che. anyathA nigrahagatimAM vartamAna ane zarIra paryAptithI aparyApta jIvamAM anya zarIra hAtA nathI, e paristhitimA teo paNa akAyika banI jaze. te AgaLa kahevAmAM strAvanArA e bheda sa'gata thaze nahI', je jIva keAI kAipaNa samaye sa MsAra pAra
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapodhinI TIkA pada 18 sU0 3 kAyadvAranirUpaNam vAt, yastu mokSagAmI so'nAdipaparyavasito bhavati, tasya muktyavasthAsamave sarvathA zarIratyAgAt / gautamaH pRcchati-'puDhavikAieNaM pucchA' pRthivIkAyikaH khalu pRthivIkAyikatya paryAyeNa kAlApekSayA kiyatkAlaparyantamavatiSThate ? iti pRcchA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMtohuttaM. ukoseNaM asaMkhejja kAlaM, asaMkhejjAo ussappiNio sappiNIbho kAlo' jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena asaMkhyeyaM kAlam yAvat-asaMkhyeyAH utsarpiNyavaya piNyaH kAlata:-kAlApekSayA pRthivIkAyikaH pRthivIkAyikatvaparyAyeNa avatiSThate, 'khetao asaMkhejjA logA' kSetrata:-kSetrApekSayA asaMkhyeyA lokAH, pRthivIkAyikaH pRthivIkAyikatvaparyAyeNa asaMkhyeyAn lokAn adhikRtya tiSThati, evaM 'AuteuvAukAiyA vi' evam-pRthivIkAyikottarItyA akAyika tejaskAyika vAyuzAyikA api svasvaparyAyeNa kAlApekSayA jaghanyena antaryuhartam, utkRSTena asaMkhyeyotsapiNyavasarpiNI kAlaparyantaM tiSThantItyarthaH / gautamaH pRcchati - 'vaNassaikAiyANaM purA' vanaspatikAyikAH khalu vanaspatijIva kabhI salAra pAragAmI arthAt mukta nahIM hogA, vaha anAdi aparyavasita kahalAtA hai, kyoMki usake sakAyika paryAya kA kabhI ciccheda nahIM hotaa| isa ke viparIta, jo jIva mokSa gAtI hai, vaha anAdisAnta kahalAtA hai / vaha jaba mukta avasthA prApta karegA taba akAyika ho jaaegaa| gautamasvAmI-he bhagavan ! pRthvIkAyika jIva kitane kAla taka pRthvIkAyika paryAyavAlA lagAtAra rahatA hai? / ___bhagavAn-gautama ! jaghanya antahata taka, utkRSTa asaMkhyAta kAla taka, arthAta kAla kI apekSA asaMkhyAta utsarpiNI aura avasApiNiyoM taka pRthvI kAyika jIva pRthvI kAyikaparyAya vAlA banA rahatA hai| kSetra se asaMkhyAta loka taka . isI prakAra azAyika, tejaskAyika aura cAyukAyika zrI jaghanya antamuharta taka aura utkRSTa asaMkhyAta kAla taka apane-apane paryAyoM se yukta rahate haiM gAmI arthAt mukta thavAnA na hoya te anAdi aparyAvasita kahevAya che, kemake tenA sAyika paryAyane kyAreya vicacheda thatuM nathI tenAthI viparIta je jIva mokSagAmI che. te anAdi sAnta kahevAya che te jyAre mukta avasthAne prApta karaze tyAne akAyika banI jaze. gautamasvAmI bhagavAna ! pRthvIkAyika jIva keTalA kALa paryanta pRthvIkAyika paryAyavALA lagAtAra rahe che? zrI bhagavAna-he gautama ! jaghanyathI antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa asaMkhyAtakALa paryata arthAt kALanI apekSAthI asaMkhyAta utsarpiNI ane avasarpiNI sudhI pRthvIkAcika jIva pRthvIkAyika paryAyavALA banyA rahe che ane kSetrathI asaMkhyAtaka sudhI. eja pramANe aprakAcika, tejarakAyika ane vAyukAyika paNa jaghanya antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa asaMkhyAtakALa paryanta pitanAnA paryAyethI yukta rahe che.
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanA kAyikatvaparyAyeNa kAlApekSayA kiyatkAlaparyantam avatiSThante ? iti pRcchA, bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMtosuddhattaM unnoseNaM aNataM kAlaM' jaghanyena antarmuhatam, utkRSTena antiM kAlaM banaspatikAyikA vanaspatikAyikatvaparyAyega avatiSThante ityarthaH 'aNetAo uslappiNIo osappiNIo kAlo' anantA utsarpiNyavasarpiNyaH kAlata:phAlApekSayA avatiSThante iti tadarthaH, 'khetta bho agaMvA logA' kSetrata:-kSetrApekSayA anantA lokAH 'asaMkhejjA pugalapariyaTTA AvaliyAe AMkhejjAbhAgo' te khalu pudgalaparivartAH AvalikAyA asaMkhyeyabhAgo vaktavyaH, bhagavAn svayameva samAdhAna gautamasya prazna vinApi Aha-'evaM tasakAiyA vi' evam -vAspatikAyikoktarItyA usakAyikA api jJAtavyAH, gautamaH pRcchati-'anAieNaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! aphArikaH khalu akAyikatvaparyAyeNa jhAlApekSayA kriyatkAlaparyantam avatiSThane ? iti pRcchA saMgapAnAha-'goyamA!' he gautamasvAmI-bhagavan ! vanaspati kAdhika jIva kitane kAla taka vanaspati kAdhika paryAya vAle lagAtAra bane rahate haiM ? bhagavAn-he gauta! jaghana' antaIrsa taka aura utkRSTa ananta kAla paryanta banaspatikAdhika jIva banaspatikAdhika payIya vAle rahate haiN| vaha ananta kAla kAla kI apekSA le ananta utsarpiNI-avasarpiNI samajhanA caahie| kSetra kI apekSA ananta loka-asaMkhyAta pugala parAvarta, AvalikA ke asaMkhyAtavAM bhAga samajhanA caahie| (evaM tazakAiyAvi) isI prakAra usakA yika bhI samajha le ___ gautamalvAmI bhagavan ! akAyika jIva kitane sAla taka akAyika paryAya dAlA banA rahatA hai ? bhagavA-gautama ! akAyika jIva zAhi ananta hotA hai| kyoMki akAyika jIva siddha hote haiM aura unake sitapayako Adi hone para bhI anta nahIM hotA gautamasvAmI- he bhagavana ! vanaspatikAyika jIva keTalA kALa paryanta vanaspatikAyika paryAyavALA lagAtAra banelA rahe che? zrI bhagavAna -he gautama jaghanya antarmuha sudhI ane utkRSTa anantakALa paryakta vanaspatikAyika jIva vanaspatikAyika paryAyavALA rahe che. te anantakALa kALanI apekSAthI ananta utsarpiNI-avasarpiNI samajavA joIe kSetranI sApekSAthI anansaleka-asakhyAta YEn-52rAvata, bhAvasina sadhyAtamA sa sabharavaNe. (evaM tasakAiyANA eja pramANe trasakAyikanA viSayamAM paNa samajavuM. gautamasvAmI-he bhagavana akAyikajIva keTalA kALa paryanta akAyika paryAyavALA banyA rahe che? bhagavAna - gautama ! akAyika jIva sAdi ananta hoya che kemake akAyika che siddha hoya che, ane temanA siddha paryAyatu. Adi hoya che paNa anta hAla nava Mva
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 3 kAyadvAranirUpaNam gautama ! 'akAie sAdie apa bhavaSie' ajhAyikA sAdika aparyana sito bhavati, middhasya akAyikasya sAditve'pi paryava pAnAsAvAt, gautamaH pRcchati-'sakAie apajjattaeNaM pucchA' sakAyikA aparyApta rUH khalu samAvikAparyAptakatvaparyAyeNa kAlApekSayA phiyatkAlaparyantamavatiSThate ? iti pRcchA ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'jahaNeNati ukkoseNavi aMbomuhattaM' javanyenApi utkRSTenApi antarmuhartam lakAvisAparyAptakaH sakAyikAparyAptakatvaparyAyeNa avatiSThate ityarthaH / evaM nAva tasajhAiya apanattae' evam-sahAyikAparyAtakoktarotyA yAvara basa jhAdhikAparyAtakaH asamApikAparyApta mAtrAyeNa jaghanyenApi utkRSTenApi antarmuhUrtam avatiSThate, atra yAvatpadena pRthivIkAthikApayatika-aSkAyikAparyAptaka tejaskAyikApatikavAyukAyikAparyAptakavanaspati kAcikAparyAptaka jIvA gRhyante, gautamaH pRcchati-'sakAiyapajjattae pucchara lakAyikaparyAptakaH sakAyikaparyAptatyaparyAyeNa kAlApekSayA kiyatkAlaparyantamavatiSThane ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jaipaNeNaM aMtohattaM ukkoseNaM sAgarovamarAya evaM sAtirega' jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena sAgaropamazatapRthaktyaM sAtirekaM yAvat samAyikaparyAptakaH sakArikaparyAptakatvaparyAyeNa ava___gautamasvAmI-he bhagavat ! sakAdhika aparyApta jIva kitane kAla taka sakayika aparyApta banA rahatA haiM ? bhagavAna-gautama ! jaghanya aura utkRSTa antarmuhale taka sakAyika aparyApta jova sakAyika aparyApta paryAya se yukta rahatA hai| isI prakAra sakAyika apayApta taka kahanA cAhie, arthAt brasakANika aparyApta, balakAthika aparyApta avasthA meM kama se kama aura adhika se adhika antarmuhUrta taka hI rahatA hai| gautamasvAmI-he agavan ! sakAyika paryApta jIva kitane kAla taka sakAyika paryApta banA rahatA hai ? bhagavAna-gautama ! jaghanya antamuharta taka aura utkRSTa kiMcit adhika sau sAgaropamA pRthaktva taka sakAyika paryApta jIva sakAdhika paryApta rahatA hai| gautamasvAmI-sAyika aparyApta jIva keTalA kALa sudhI sakAyika aparyApta paNAmAM bhagavAna uttara ApatAM kahe che ke-he gautama! jaghanya ane utkRSTa antarmahata paryata sakAcika aparyApta jIva sakAki aparyApta paryAyathI yukta rahe che. e ja pramANe trasakAyika aparyApta paryanta kahevuM joIe. arthAt trayakAyika aparyApta, sakAyika aparyApta avasthAmAM ochAmAM ochA ane vadhAremAM vadhAre antarmuhUrtI sudhI ja rahe che. gautamasvAmI-he bhagavan ! sakAyika paryApta jIva keTalA kALa paryanta sakAyika paryApta banyA rahe che? zrI bhagavAna -he gautama! jaghanya aMtarmuhUrta paryanta ane utkRSTa kaIka vadhAre se sAgarepama pRthatva sudhI sakAyika paryApta sahAyika paryApta rahe che.
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathApanAsUrya tiSThate ityarthaH / mautamaH pRcchati-'puDhavikAiya paJjatae pucchA' pRthivI kAcikA paryAptakaH pRthivIkAyikaparyApta satvaparyAyaNa kAlApekSayA kiyatkAlaparyantamabatiSThane ? iti pRcchA, bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'jahaNaNaM aMtomuha ukkoseNaM saMlaMgAI bAsasahassAI' jaghanyena antarmuhartam, utkRpTena khalu saMkhyayAni carpasahasANi pRthiyo yikaH paryAptakaH pRthivIkAyikaparyAptakatvaparyAyeNa avatiSThate, 'evaM Auvi' evam-pizAyikaparyAptakoktarItyA aphAyikaparyAptako'pi jayanyena antarmuhUrtam, unhApTena saMkhyeyAni varSasahasrANi kAlApekSayA avatiSThate, gItAnaH pRcchati-'teukAie paujattae pucchA' tejassAyikaH paryAptakaH khalu tejaskAyikaparyAptakatvaparyAyeNa kAlApekSayA viyatmAlaparyantaM tiSThati ? iti pRchA, bhagavAnAha-'gocamA !' he gautama ! 'jahANe aMtoSahuttaM ukoseNaM saMkhejjAI rAiMdiyAI' jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena saMkhyeyAni rAvimyiAni bAbA tejasthAyikA paryAptako'vatiSThate ityarthaH, gautamaH pRcchati-'vAukAiyapajjattaeNaM punchA' vAyukAyikA gautamasvAmI-he bhagavan ! pRthvIkAdhika paryApta joba kitane kAla taka pRthvIkAyika paryApta paryAya vAlA rahatA hai ? bhagavAna-he gautama ! jaghanya anta harta taka, utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa taka pRthvI kAyikaparyApta jIva pRthvIkAyika paryApta paryAya meM nirantara rahatA hai| isI prakAra pRthvIkAyika paryApta ke samAna apahAyika paryApta bhI jaghanya antamuharta taka aura utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa taka apkAyika paryApta rahatA hai gautanavAlI-he bhagavan ! tejaskAyika paryApta jIna kitane kAla taka teja. skAyika paryApta pAya vAlA rahatA hai ? __ bhagavAn-he gautama ! jaghanya antargata taka aura utkRSTa saMkhyAta rAtri dina taka tejaskAyika paryApta jIva tejaskAyika banA rahatA hai| ___gautamatvAmI-he bhagavAn ! vAyukAyika paryApta jIva kitane kAla taka gautamasvAmI-he bhagavan! pRthvIkAyika paryApta jIva keTalA kALa sudhI pRthvIkAyika paryApta paryApta paryAyavALA rahe che? zrI bhagavAna-he gautama! jaghanya annaharta sudhI ane utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa sudhI pRthvIkAyika paryApta jIva pRthvIkAyika paryApta paryAyavALA nirantara rahe che. eja pramANe pRthvIkAyika paryAptanA samAna apukAyika paryApta paNa jaghanya antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa sudhI apakAyika paryApta rahe che. gautamasvAmI-he bhagavana ! tejarakAyika paryApta jIva keTalA kALa sudhI tejaskAyika paryApta paryAyavALA rahe che? | zrI bhagavA - he gautama ! jaghanya antarmuharta sudhI ane utkRSTa sakhyAta rAtadivasa sudhI tejaskAyika paryApta jIva tejaskAyike paryApta avasthAvALA banyA 2uM , gautamasvAmI-De bhagavad ! vAyukAyika paryApta jIva keTalA kALa sudhI lAgaTha vAyukAyika
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 3 kAyadAranirUpaNam paryAptakaH khalu vAyukAyika paryAptakaravaparyAyeNa kAlApekSayA kiccira-kiyatkAlaparyantam bhavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukko. seNaM saMkhennAI vAsasahassAI' jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena saMkhyeyAni varSasahastrANi yAvad vAyukAyikaparyAptakaH kAlApekSayA vAyukAyikaparyAptakatvaparyAyeNa avatiSThate, gautamaH pRcchati-'vaNassai kAiya prajjattara pucchA' vanaspatikAyikaparyAptakatvaparyAyeNa kAlApekSayA kiyatkAlaparyantamavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM saMkhejjAI vAsasahassAI jaghanyena antarmuhUrtam , utkRSTena saMkhyeyAni varSasahasrANi yAvad tanaspatizAyikaparyAptako banaspatikAyikaparyAptakatvaparyAyeNa avatiSThate, gautamaH pRcchati-'tasakAiyapajjattae pucchA' sakAyikaparyAptakaH trasakAyikaparyAptakatvaparyAyeNa jhAlApekSayA kiyatkAlaparyantam avatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA ! he gautama ! 'jahaNNeNaM aMtonuhuttaM ukkoseNaM lAgarovamasayapuhuttaM sAtirega' jaghanyena antamuhUrtam utkRSTena sAgaropamazatapRthaktvaM sAtirekaM yAvat jasakAyikaparyAptakaH trasakAyika paryAptakatvaparyAyeNa apratiSThate ityarthaH / sU0 3 // lagAtAra vAyukAyika paryApta paryAya se yukta rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya antamuhUrta taka, utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa taka vAyukAyika paryApta jIva vAyukAdhika paryApta paryAya meM rahatA hai| ____gautamasvAmI-he bhagavan ! vanaspatikAyika paryApta, banaspatikAyika paryApta paryAya vAlA kitane kAla taka rahatA hai ? . ___bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarjuhUrta laka, utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa taka paryApta vanaspatikAyika jIva paryApta vanaspatikAdhika rahatA hai ? gautamasvAmI-he bhagavan ! usakAyika paryApta jIva kitane kAla taka sa. kAyika paryApta rahatA hai ? paryApta paryAyathI yukta rahe che? zrI bhagavAna-he gautama ! jaghanya antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa sudhI vAyukAyika paryApta jIva vAyukAyika paryApana paryAyamAM rahe che. gautamasvAmI-he bhagavan! vanaspatikAyika paryApta vanaspatikAyika paryApta paryAya vALA keTalA kALa sudhI rahe che? zrI bhagavAna-he gautama ! jaghanya antamuhUrta sudhI ane utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa sudhI paryApta vanaspatikAyika jIva paryApta vanaspatikAyikapaNAthI rahe che. gautamasvAmI-he bhagavan ! trasakAyika jIva keTalA kALa paryata trasakAyika paryApta paNAthI rahe che?
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMzApanAsUtra khUlam-suhameNaM saMte ! suhumenti kAlao kecirai hoi ? goymaa| jahaNe gaM aMtomuhataM, ukoleNaM asaMkhejja kAlaM, asaMkhejAo ussapiNi osappiNIo kAlao, khettao asaMkhejjA logA, suhumapuDhavikAie suhumaAukAie suhumateukAie, suhumabAukAie suhumavaNapphaikAie suhamanigode vi jahaSNeNaM aMtosuhattaM ukoseNaM asaMkhejja kAlaM asaMkhijjAo ussapiNi olappiNIo kAlao, khettao asaM khejjA logA, suhuna apajattaeNaM bhaMte ! suhuma apajjattae tti pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM ukoseNaM aMtomuhataM, puDharikAiya AukAiyateukAiyavAukAiyavaNaphaikAiyANa suhamaNigoyANa ya evaM ceva, pajjattiyANa vi evaM ceva jahA ohiyANaM, bAyareNaM bhaMte ! bAbaretti kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA / jahaNNeNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM, asaMkhejja kAlaM, asaMkhejjAo uslappiNIo sappiNIo kAlao, khettao aMgulasta asaMkhejjai bhAgaM, bAyarapuDhavikAie NaM bhaMte ! pucchA, goyamA! jahaNaNeNaM aMtomuhuttaM ukoseNaM sattari lAgarovamakoDAkoDIo, evaM ghAyara AukAie vi jAva vAyara teukAie vi bAyaravAukAie vi, bAyaravaNapphaikAie bAyaranigode vi pucchA, goyamA! jahaNaNaM aMtomuhuttaM ukoseNaM asaMkheja kAlaM jAka khetao aMgulassa asaMkhejjA bhAgaM patteyalarIrabAyaravaNaphAikAieNaM pucchA, goyamA ! jahANeNa aMtonuhun, ukkoseNaM sattari sAgaroknakoDAkoDIo, nigodeNaM bhaMte ! nigoetti keciraM hoi ? goyamA ! jahaNeNaM aMtomuttaM ukkoserNa agaMtAo uslappiNIo sappiNIo kAlao, khettao aDDAijjA bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuhUrta taka aura utkRSTa kucha adhika so sAgaropama pRthaktva taka usakAyika paryApta jIva sakAyika paryAptaka rahatA hai| zrI bhagavAna-che gautama! jaghanya annamuhUta sudhI ane utkRSTa kaMIka vadhAre sAgarepama pRghakRtva sudhI trasAyika paryApta jIva trasakAyika paryAptapaNAmAM rahe che.
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 4 sUkSmakAyikAdinirUpaNam 367 poggalapariyaDA, bAdaranigoeNaM bhaMte ! bAdaranigodeti pucchA, goyamA! jahaNNeNaM aMtomuhattaM ukoseNaM sattari sAgarovamakoDAkoDIo, bAdaratasakAiyANaM bhaMte ! bAdaranalakAiyatti kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA! jahANeNaM aMtomuhattaM, ukoseNaM do sAgarovamalahassAI saMkhejjavAsamanbhahiyAI, eesiM ceva apajattagA sabne vi jahaNNaNaM ukoseNaM aMtomuhattaM, bAyarapajatteNaM bhaMte ! bAyarapajate ti pucchA, goyasA! jahapaNeNaM aMtosuhRttaM ukkoleNaM sAgarovamalayapuhuttaM, sAtiregaM, bAyarapuDhavikAiya pajjattaeka maMte! vAyarapuDhavikAipajattae ti pucchA, goyamA ! jahANeNaM aMtohuttaM,ukoseNaM saMkhijAI bAlasahassAiM, evaM AukAie vi, teukAiyapajattae NaM bhaMte ! teukAiyapajjattae ti pucchA, goyasA! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, unoseNaM saMkhijjAiM rAiMdiyAI, vAukAiya vaslaikAiya poyasarIra bAyaravaNappAikAie pucchA, goyalA ! jahANegaM aMtomuhuttaM unosaNaM saMlajjAI vAlasahassAI, nigoyapajjattae vAyaranigoyapajjattae pucchA, goyanA ! doNha vi jahaNaNeNaM aMtomuhattaM, ukkoleNaM aMtomuhalaM, bAyaralasakAipajjattapaNaM bhaMte ! vAyaratasakAiyapajjattae ti kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA ! jahaNaNaM aMtomuhuttaM, unkoseNaM sAgarovamalayapuhutaM lAtiregaM dAraM 4 sU0 // AyA-sUkSmaH khalu bhadanta ! sUkSama itihAlataH kiyacciraM bhavati? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena asaMkhyeyaM kAlam, asaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH kAlataH, kSetra sUkSmakAyikAdi kI raktavyatA zabdArtha-(suhune NaM bhaMte ! suhumetti kAlao levacciraM hoi ?) he bhagavan ! sUkSma jIva kitane kAla taka sUkSma rahatA hai ? (gothamA ! jahANeNaM aMtomuhataM, ukoleNaM asaMkhejjaM kAlaM) he gautala ! jaghanya antarvArsa taka, utkRSTa asaMkhyAta sUNama kAyikAdinI vaktavyatA zahAtha-(suhumeNaM bhaMte / suhumetti kAlao kevacciraM hoi 1) mAvan / sUkSma mA samaya sudhI sUkSma 29 2 1 (goyamA / jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM asaMkhejja kAlaM) gautama ! 4dhanya mantabhuta sudhI, Y=Ta asabhyAta sudhA (asaMkhejjAo ussappiNI osappiNIo
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 prazApanAsUtra to'saMkhyeyA lokAH, sUkSmapRthiyokAyikaH sUkSmAmAyikaH sUkSmatejaskAyikaH, sUkSma pAyukAyikA, sUkSmavanaspatikAyikaH sUkSmanigodo'pi jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena asaMkhyeyaM kAlam, asaMkhyeyA utsarNiNyavasApiNyaH kAlataH, kSetrataH asaMkhyeyA lokAH, sUkSmAparyAptakaH khalu bhadanta ! sUkSmAparyAptaka iti pRcchA, gautama ! jaghanyena ukRSTena antamuhartam, pRthivIkAyikAmAyikatejaskAyikavAyukAyikavanaspatikAyikAnAJca evazcaiva, paryAptakAnAmapi evaJcava, yathA audhikAnAm, bAdaraH khalu adanta ! vAdara iti kAlataH kAla taka (asaMkhejjAo ussappiNi olappiNIo kAlao) kAlale asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI (khettao asaMkhejjA logA) kSetra se asaMkhyAta loka (suhumapuDhavijJAie) sUkSmapRthvIkAyika (suhumaaukAie) sUkSma apkAyika (suhumateukAie) sUkSma tejaskAyika (suhumabAukAie) sUkSmavAyu kAdhika (suhumavaNaphaikAie) sUkSma vanaspatikAyika (suhumanigode vi) sUkSma nigoda meM bhI (jahaNNeNaM aMtomuhattaM) jaghanya antarmuharsa (uskoseNaM asaMkhejja kAlaM) utkRSTa asaMkhyAta kAla (asaMkhijjAo umsappiNi osappiNIo kAlao) asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI kAla le (khettao asaMkhejjA logA) kSetra se asaMkhyAta loka (suhumabhapajjantae NaM bhaMte ! suhama apajjatae tti pucchA) he bhagavan ! sUkSma aparyApta lalA aparyApta pane meM, ityAdi prazna (moyamA ! jahaNNeNaM uchoseNaM aMto muhuttaM) he gautama ! jaghanya aura utkRSTa anta hatta (puDhavikAiya-AukAiyateukAiya vA ukAiya-vANapphakAimANa suhamAnagoyANaM ya evaM ceca) aparyApta pRthvIkAyika, apamAyika, tejaskASika vAyukAyika aura vanaspatikAdhika sUkSma nigodoM kA kathana ilI prakAra (ejjattiyANa vi evaM ceva) paryApta koM kA bhI kAlao) 4thI asaNyAd Graffigii vasapi panta (khettao asaMkhejjA logA) kSetrathI asaMkhyAtaleka. (suhumapuDhavika ie) sUkSma 4i (suhumaAukAie) sUkSma 54Ayi4 (sahumateukAie) sakSbhate424Ayi4 (suhumavAuphAie) sUkSbhavAyuya4 (suhumavaNapphaikAie) sUkSbhavanaH spatithi: (suhumanigode vi) sUkSmaniyAmA 5 (jahaNeNaM aMtomuhutta) ganya mantabhu chUta' (ukkoseNaM asaMkhenaM kAlaM, haSTa asa yAta (asaMkhijjAo ussappiNIosappiNIAkAlao) sa 21 -maksapithI (khettao asaMkhejjA logA) kSetrathA asa khyAtaleka. (suhumaapajjattaNa bhaMte suhumaapajattaratti pucchA ?) bhagavan / sUkSbhamapAta, sUkSma aryAtagavi syA prala (goyamA ! jahaNNeNaM ukkoseNaM aMtomuhatta) gautama | dhanya mane GSTa bhanna chUta (puDhavikAie -AukAie-teukAie-vAukAie-vaNa'phaikAiyANa suhumanigo yANaM ya eva ceda) 255 , 15454, te2424||yi, vAyuAyi4 mate panapAta yasapamAnAthana .sama4 (pajjatiyANa vi etaM ceva) aad in
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 369 prameyodhano TIkA pada 18 sU0 4 sUkSmakAyAdinirUpaNam kiyacciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena asaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH kAlataH kSetrato'GgulasyAsaMkhyeyabhAgaH, vAdarapRthivI kAyikaH khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena saptatiH sAgaropamakoTIkoTacaH, evaM bAdarAkAyikospi yAvada vAdaratejaskAyiko'pi, bAdaravAyukAyiko'pi, bAdaravanaspatikAyiko bAdaravanaspatikAyika iti pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena asaMkhyeyaM kAlaM yAvat kSetrato'Ggulasya asaMkhyeyabhAgaH, pratyekazarIravAdaravanaspatikAyikaH khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena saptatiH sAgaropamakoTI koTayaH, nigodaH khalu bhadanta ! nigoi iti kiyacciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena anantA utsarpiNyavasarpiNyaH kAlataH, kSetrataH sArddhadvayaM pudgalaparivartA:, bAdaranigodaH khalu bhadanta ! vAdaranigoda iti pRcchA gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam isI prakAra ( jahA ohiyANaM) jaisA sAmAnya kA (bAdareNa bhaMte ! bAdare ti kAlao kevacciraM hoI ?) bhagavan ! vAdara kitane kAla taka bAda rahatA hai ? (gomA ! jahaNeNaM aMtomuhutaM) he gautama! jaghanya antarmuhUrta (ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM) utkRSTa asaMkhyAta kAla taka (asaMkhejjA o ussappiNi oppiNIo kAlao) kAla se asaMkhyAta utsarpiNI - avasafrpaNI (khettao aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ) kSetra se aMgula ke asaMkhyAta veM bhAga (bAdarapuDhavikAie NaM aMte ! pucchA ? ) he bhagavan ! bAdara pRthvIkAyika, ityAdi prazna ? (godhamA ! jahaNeNaM atomuhUrta) he gautama! jaghanya antarmuhUrtta (ukoseNaM sattari sAgarovama ko DAkoDIo) utkRSTa sattara koTA - koDI sAgaropama ( evaM bAdara AukkAie) vi isI prakAra vAdara aSkAyika bhI (jAva bAdara teukAie vi) yAcat bAdara tejaskAthika bhI (bAdara bAukkAie vi) bAda vAyu kAyika bhI (bAdara artery) cAdara vanaspati kAyika (bAdaranigode vipucchA) are (jahA ohiyANaM) ? sAmAnyanu. (bAyaNaM bhaMte / bAyaretti kAlao kenacciraM hoi) he bhagavan ! mAhara DeMTalA ANa sudhI mAra rahe che ? (goyamA ! jahaNaNeM aMtomuhuttaM) gautama ! dhanya antarmuhUrta (ukko seNaM asaMkhejjaM kAlaM) utr2RSTa asabhyAta aNa sudhI (asaMkhejjAo ussappiNi osappiNio kAlao) aNathI asaMkhyAta utsarpiNI - avasarpiNI (khettao aMgulassa asakhejjai bhAgo) kSetrathI aMzulanA masa khyAtameA bhAga. (bAdarapuDha vikAie NaM bhaMte / pucchA ?) he bhagavan ! bAhara pRthvI ayinA viSayabhAM prazna ? (goyamA ! jahaNeNaM aMtomuhuttaM) he gautama 4nya antarmuhUrta (ukko seNaM sattari sAgarovamakoDa koDIo) uSTa sattara ThoDoDI sAgarI ( evaM bAdara AukAhae vi) ahAre AdRzmaSThAyi4 1! (jAna bAdurate kAie vi) yAvat bhAiratenassAThi 55 (bAdaravAjkAipa vi) 50 47
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ utkRSTena saptatiH sAgaropamajhoTIkoTayaH, vAdarasakAyikaH khalu bhadanta ! pAdaratrasa. kAyika iti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena antarmuhartam, utkRSTena de sAgaropamasahasra saMkhyeyavAbhyavike, etepAzcaiva aparyAptakAH sarve'pi jaghanyena uskRpTena antamuhartam, vAdaraparyAptaH khalu bhadanta ! vAdaraparyApta iti pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhU. cAdara nigoda saMbaMdhI bhI pRcchA ? (goyamA ! jahaNNeNaM aMtonukSuta) he gautama! jaghanya antamuharta (upakoseNaM asaMkheja kAlaM) utkRSTa asaMkhyAta kAla (jAva khettao aMgulassa asaMkhejjaha bhAga) yAvat kSetra se aMgula kA asaMkhyAtavAM bhAga __(pattayasarIra bAdara vaNapphaikAie Na bhate ! puJchA) he bhagavan ! pratyekazarIra cAdara vanaspatikAyika saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! japaNeNaM aMtomuhatta) he gautama ! jaghanya antarmuharta (ukoseNaM sattari sAgarovama koDAkoDIo) utkRSTa sattara koDA koDI sAgaropama (nigode NaM bhaMte ! nigoe tti kevacciraM hoi ?) he bhagavan ! nigoda kitane kAla taka nigoda rahatA haiM ? (goyamA ! jahaNeNaM aMtohuttaM, ukkoseNaM aNaMtAo ussapiNi osappiNI o kAlao) he gautama ! jaghanya antarmuhattaM, utkRSTa ananta utsarpiNI-avamarpiNI kAla se (khettao aDDhAijjA poggalapariyA) kSetra se aDhAI pudlaparAvarta / (dAdaranigode bhaMte ! bAdara nigode ti pucchA?) he bhagavan ! ghAdara nigoda bAdaranigoda kitane kAla taka rahatA hai, aisI pRcchA (gIyamA! jahaNgeNaM aMto mA42vAyu 4 pa (bAdaravaNapphaikAie) mApanaspatiya4 pAya (bAdaranigode pucchA ?) mAnigAha sama-kI ch| 1 (goyamA / jahaNNeNa aMtomuhattaM) OM gautama dhanya manta bhuta (ukkose gaM asaMkhejjaM kAlaM) GSTa sadhyA (jAva khettao aMgulassa asaMkhejjaibhAga) yAvat kSetrI mAMganA asabhyAtamI mA (patteyasarIra yAdaravaNapphaikAieNa bhaMte ! pucchA ?) 3 jagan / pratye zarI2 mAinasa 5tithi samandhI prazna ? (goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM) hai gautama! dhanya santabhuta gautama ! anya mantabhuta' (ukkoseNaM sattara sAgarovamakoDAkoDIo) kRSTa sattara 3131351 sA5ma. (nigodeNaM bhate nigotti kevaccira hoi ?) sAvana ! nigAha 48 // 4supA nigAha 29 cha ? (goramA! jahaNeNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM atAo usappiNi osappiNiA kAlao) 3 gautama ! dhanya santabhuta, bhara TayA manAta asAyI-manasA 55 4NayA (khettaA aDUDhAijA poggalaparipaTTA) kSetrathA madhyAnIsa pugata parAvatAnA (vAdaranigodeNaM maMte ! bAdaranigodetti pucchA 1) savana ! mAnigAha, mA yAmA Tasa sudhA rahe the, mevI ch| (goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhutta) 3 mAtama
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 1860 4 sUkSmakAyAdinirUpaNaM m 371 tam utkRSTena sAgaropamazatapRgaktvaM sAtirekas, bAdarapRthivIkAyikaparyAptakaH khalu bhadanta ! bAdarapRthivI kAyikaparyApta iti pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena saMkhyeyAni varSasahasrANi, evamakAyiko'pi, tejaskAyikaparyAptaH khalu bhadanta / tejaskAyikaparyApta iti pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena saMkhyeyAni zatrindriyAni, vAyumuhuttaM) he gautama! jaghanya antarmuhUrta (ukoseNaM sattara sAgarovama koDAkoDIo) utkRSTa sattara koTA koDI sAgaropama ( cAdara tasakAiyA NaM bhaMte ! bAdaratasakAiya tti kAlao kevacciraM hoI ?) he bhagavan ! bAdara basAyika kitane kAla taka bAda sakAdhika rahatA hai ? (goyamA jahaNeNaM aMtamuttaM) he gautama! jaghanya antarmuhUrta (ukkoseNaM do sAgarovamasahassAI saMkhejjavAsasambhahiyAI) utkRSTa saMkhyAta varSa adhika do hajAra sAgaropama (etesiM ceva apajjattamA sandhe vi jahaNeNaM ukkoseNaM aMto muhusa) inake aparyAptaka sabhI jaghanya aura utkRSTa antarmuhUrta taka (bAdarapajjatte NaM bhaMte! vAdarapajjantatti pucchA) he bhagavan ! bAdara paryApta kitane kAla taka bAdara paryApta rahatA hai (aisI pRcchA (goyamA ! jahaNaNeNaM aMtomuddattaM) he gautama! jaghanya antarmuhUrta (ukkoserNa sAgarotramasatapuhuta sAtiregaM) uskRSTa kucha adhika sau sAgaropama pRthaktva (bAdarapuDhavikAiyapajjattae NaM bhaMte ! bAdapuDhavikAyapajjattae tti pucchA ?) he bhagavan ! bAdara pRthvIkAyika paryApta kitane kAla taka bAdara pRthvIkAyika paryApta pase rahatA hai, aisI pRcchA ? (goyamA ! jahaNaNe aMtomuhutta ) he gautama! mantarbhuhUrta (ukkoseNaM sattari sAgarotrama koDAkoDIo) utsRSTa sattara (DADoDI sAgarezayama, (bAdaratasakAiyANaM bhaMte ! bAdarata kAiyatti kAlao kevacciraM hoi ) he bhagavan ! gAdRstrasaThAyiSTha DeMTalA sabhaya sudhI mAharatrasayiGa ra che ? (goyamA / jahaNNeNaM aMtomuhuttaM) dhanya gantarmuhUrta (ukko se do sAgarotrama sahassAI saMkhejjatrAsa mavbhahiyAI) utkRSTa sakhyAta varSa adhi meM hajara sAgaroSabha (eesiM ceva apajjattagA savve vi jahaNeNaM ukkoseNaM aMtomuhutaM) temanAM aparyApta abhavanyAne utsRSTa antarmuhUrta sudhI. (bAdarapajjatteNaM te ' bAyarapajjattetti pucchA ?) De lagavan ! mAhara paryApta sA aja sudhI mAharaparyApta pazubhAM rahe che, sevI pRcchA ? (goyamA / jahaNNeNaM aMto muhuttaM ) hai gotama ! bhaghanya mantarmuhUrta (ukkosegaM sAgarovama satapuhuttaM sAtiregaM ) hRSTa madhiseo sAgarApama pRthakatva. (bAdarapuDhavikAie pajjattaraNaM bhaMte ! bAdarapuDhavikAyapajjattaetti pucchA 1) De bhagavan ! bAdarapRthvIkAyika paryApta keTalA kALa sudhI mAdarapRthvIkAyika paNAmAM rahe che, evI pRcchA ? (goyamA ! jahRSNeNaM aMtomuhuttaM) he gautama! vanya antarbhuhUrta (ukkoseNaM saMkhijjAI vAsa
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372. aree kAyikavanaspatikAyikapratyekazavIravAdaravanaspatikAyikaH pRcchA, gautama ! jayanyena antarmuhartam, utkRSTena saMkhyeyAni varSasahasrANi nigodaparyAptako vAdanigodaparyAptakaH pRcchA, gautama ! dvayorapi jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena anrmuhUrtam vAdaratrasa kAyikaparyAptaH khalu bhadanta ! vAdaratra sakAyikaparyApta iti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena sAgaropamazatapRthaktvam sAtirekam dvAram 404 // jaghanya antarmuhartta (ukoseNaM saMkhijjAI vAsasaharasAI) utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa ( evaM AukAie vi) isI prakAra akAyika bhI (te kAiyapajjattae NaM bhaMte te ukAiyapajjattaetti pucchA ?) he bhagavanda ! tejaskAyika paryApta kitane kAla taka tejaskAyika paryAptapanemeM rahatA hai aisI pRcchA ? (goyasA ! japaNeNaM aMtomuhata (ukko seNaM saMkhejjAI rAIdiyAI) he gautama / jaghanya antarmuharsa, utkRSTa saMkhyAta rAtridina (vAukAya vaNassaikAiya patteyasarIrabAdaravaNapphaIkAie pucchA ?) vAyukAyika, vanaspatikAyika, pratyekazarIra yAdara vanaspati kAyika saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! jahaNeNaM aMtoddhattaM, ukkoseNaM saMkhejjAI vAsasahassAI) he gautama! jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa (nigodapajjattaebAdara nigodapajjattae pucchA) nigoda paryAtaka, bAdara nigoda paryAptaka saMbaMdhI prazna ? (gomA ! doha vi jahaNeNaM aMtomuha, ukoseNaM aMtomuhataM) he gautama ! donoM hI jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa bhI antarmuhUrtta (bAdara tasakAiyapajjattae NaM bhaMte! bAdara tAiyapajjatae tti kAlao hacciraM hoi ? ) he bhagavan ! bAdara nasakAdhika paryApta kitane kAla taka bAdara sahassAI) utr2RSTa sabhyAta bhara varSa (evaM AukAie vi) 4 are yuAyika ya (teukAiya pajjattapaNaM bhaMte ! te ukAie pajjattaetti pucchA 1) he bhagavan ! tenAyi paryApta haiTasA sabhaya paryanta te4244 mA rahe che, vI pR271 (goyamA ! jahaNNeNaM a tomuhuttaM, DhakkoseNaM saMkhejjAI rAIdigrAI De gautama ! dhanya antarmuhUrta, utkRSTa sadhyAta rAtri-hina (vAukAiya vaNassaikAiya patteya sarIra bAdaravaNaikAie pucchA ?) vAyuThAyika, vanakSyatiSThAyiSTha, atyeS4 zarIra bAharavanaspatiThAyiSTha samandhI prazna ? (goyamA ! jahaNNeNaM aMto muhuttaM, ukkoseNaM saMkhejjAI bAsasahassAI ) he gautama! dhanya mantarmuhUrta, uSTa sadhyAt 2 varSa (nigoyapajjattae bAdaranigodayapajjattapa pucchA 1) nigoha paryApta mADaranigoha paryApta4 samadhI prazna ? (goyamA ! dohavi jahaNeNa aMtomuhutta) he gautama ! banne jaghanya antarmuhUta ane utkRSTa antarmuhU. (bAdaratasakAiya pajjattae NaM bhaMte ! bAdaratasakAiya pajjattapatti kAlaA kevacciraM hoi ?) he bhagavan ! khAdaratrasAyika paryApta keTalA samaya sudhI khAdatrasaka yika paryApta paNAmAM
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ TET pramaiodhinI TIkA pada 18 0 4 sUkSmakAyAdinirUpaNam TIkA - kAya dvAra prastAvAta sUkSmakAyikAdInAmapi tadantargatatvAtprarUpaNamAha - 'suhume NaM bhaMte! huci kAlo kenacciraM choi ?' he bhadanta ! sUkSmaH khalu sUkSmakAyikaH jIvaH, 'sUkSmaH' iti - sUkSmatyaparyAyaviziSTatayA kAlava:- kAlApekSayA nirantareNa kiyacciraMkiyatkAlaparyantaM bhavati - avatiSThate? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama! 'jahaNeNaM aMtona ukosegaM amakhejjaM kAla' jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena asaMkhyeyaM kAlaM yAvata sUkSmAyikaH sUkSmatva paryAyaviziSTaH san avyavacchedena avatiSThate, asaMkhyeyakAlA - nAha - ' asaM khejjAo ussappiNio sappiNIo kAlao' asaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH kAlataH - kAlApekSayA vodhyAH, 'khettao bhasaMkhejjA logA' kSetra :- kSetrApekSayA asaMkhyeyA lokAH, anaseyAH, asaMkhyeyeSu lokAkAzeSu pratisamayam ekaikapradezApahAre yAvatyaH utsa basa kAyika paryApta rahatA hai ? (goyamA ! japaNeNaM aMtosuhutta, ukkoseNaM sAgaro vamasatapuhutta sAiregaM) he gautama ! jaghanya antarmuhUrttA, utkRSTa kucha adhika sau sAgaropama pRthaktva ( dvAra 4 ) TIkArtha - kAyadAra kA prakaraNa hone se, sUkSmakAdhika Adi bhI usI ke antargata hone ke kAraNa, unakI kAryasthiti kI prarUpaNA kI jAtI hai gauravAmI prazna karate haiM-bhagavan ! sUkSma jIva kitane kAla taka lagA tArA paryAya vAlA banA rahatA hai ? arthAt sUkSma jIva kI kAryasthiti kitanI hai ? bhagavAn hai: gautama ! jaghanya antarmuhUrtta taka, utkRSTa asaMkhyAta kAla taka sUkSma jIva sukSma paryAya se yukta nirantara banA rahatA hai ! aba asaMkhyAta kAla kA spaSTIkaraNa karate haiM - kAla se asaMkhyAta utsarpiNI aura avasarpiNI kAla jAnanA cAhie, kSetra se asaMkhyAta loka samajhane cAhie | abhiprAya yaha hai 2he che ? (goyamA / jahaNeNaM aMnomuhuttaM, ukkoseNaM sAgarotramasata puhuttaM sAiregaM ) he gautama! jaghanya atarmuhUta utkRSTa kAika adhika se sAgaropama pRthartva (dvAra 4) TIkA-kAyadvAranuM prakaraNa hAvAthI, sUkSmAyika Ai paNu temanA antata hAvAthI, temanI kAyasthitinI prarUpaNA karAya che---- zrI gautamasvAmI prazna kare cheDe bhagavan ! sUkSmajIva keTalA kALa sudhI nirantara sUkSma paryAyavALA khanI rahe che, arthAt sUkSmajIvanI kAyasthiti keTalI che ? zrI bhagavAna-he gautama ! jayanya antarmuhUrta sudhI, utkRSTa asa`khyAtakALa sudhI sUkSma jIva sUkSma paryAyathI yukta nirantara banI rahe che. have asaMkhyAtakALanuM spaSTIkaraNa kare che-- kALathI asakhyAta utsarpi`I ane avasarpiNIkALa jANavA joie, kSetrathI asaMkhyAtalAka samajaveA joie. abhiprAya e che ke eka leAkAkAzanA asaMkhyApradeza heAya che. evA
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 74 prathApanA piNyavasarpiNyo bhavanti tAvatpramANAH asaMkhyeyA utsapiNyAsapiNya ityarthaH, patadapi prarUpaNaM sAMdhyavahArikajIvipakamavagantavyaya, antathA sUkSma nimoda jIvAnAmasAMvyavahArikarAzinipatitAnAmanAditvasya pUrvamupapAditanvena prakRte utkRSTenAsaMkhyeyakAlanirvacanaM nopapadyane, evameva-'suhu1puDhavitAie guhuma gAukAie suhumaro ukAie suhumavAukAie muhumavaNa'phaikAie suhumalgiode vi jahaNaNaM AhuttaM' sUkSmapRthivIkAyikaH sUkSmApkAyikA sUkSmatejaskAyikA, sUkSAvAyuhAyikA sUkSmavanaspatikAyikaH sUkSmanigodo'pi jaghanyena antarmuhUrtam 'ukoseNaM asaMkheja kAlaM' utkRSTena asaMkhyeyaM kAlaM yAvat kramazaH sUkSmapRthivI. kAyikatvAdisya svaparyAyeNa avyavacchedena aAtiSThate, tavAsaMkhyeyakAlapAha-"asaMkhi. jjAo ustappiNi bhosaghiNIo kAla po' asaMkhyeyA utsapiNyavasarpiNyaH kAlata:-kAlA. ki eka lokAkAza ke asaMkhyAta pradeza hote haiN| aise-aise asaMkhyAta lokAkA. zoMke samasta pradezoMkA eka eka samaya meM eka-eka pradeza ke krama se apaharaNa kiyA jAya, to jitanI utsarpiNI aura avasarpiNI usa apaharaNa meM vyatIta hoM, utanI hI utsarpiNI aura avasarpiNI yahAM samajhanA caahie| sArAMza yaha hai ki adhika se adhika itane kAla taka rasUkSma jIva nirantara sakSma paryAya meM banA rahatA hai| yaha prarUpaNA lAgavahArika jIva rAzi kI apekSA se samajhanI caahie| avyavahAra rAzi ke antargata sUkSama ninodiyA jIva kI anAditA kA kathana pahale kiyA jA cukA hai, ataH yahAM asaMkhyAta kAla kahanA saMgata nahIM ho sktaa| ___ isI prakAra sUkSma pRthvIkAyika, sUkSma apkAyika, sUkSma tejaskAyika, sUkSma vAyukAyika, sUkSma vanaspati kAyika aura sUkSma nigoda bhI jaghanya antamuMhata taka aura utkRSTa asaMkhyAta kAla taka apane-apane paryAya meM lagAtAra rahate haiN| usa asaMkhyAta kAla kA vivaraNa isa prakAra hai-kAla kI apekSA se evA asaMkhyAta le kAkAzanA samasta pradezone eka-ekasamayamAM eka eka pradezanuM kamathI apaharaNa karAya, te jeTalI utsarpiNa ane avasarpiNI te apaharaNamA vyatIta thAya teTalI ja utsarpiNI ane avasarpiNa ahIM samajavI joIe. sArAMza e che ke adhithI adhika eTalA kALa sudhI sUkSma jIva nirantara sUma paryAyamAM ja banI rahe che. A prarUpaNa sAMvyavahArika jIva rAzinI apekSAe samajavI joIe. avyavahAra rAzinA antargata sUkSama nigodiyA jIvanI anAditAnuM kathana pahelAM karI devAyeluM che, tethI ahIM asa khyAtakALa kahe se gata nathI thaI zakata. eja prakAre sUma pRthvIkAyika sUma aprakAyika, sUma tejaskAyika, sUma vAyu kAyika, sUma vanaspatikAyika ane sUkSama nigoda 5 jaghanya antaryuMhata sudhI ane utkRSTa asaMkhyAtakALa sudhI potapotAnA paryAyamAM nirantara rahe che. te asaMkhyAtakALanuM vizva A prakAre che-kALanI apekSAe asaMkhyAta utsarpiNa-avasarpiNI kALa ane kSetranI ape
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 375 prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 4 sUkSmakAyAdinirUpaNam pekSayA avaseyAH, 'khetto asaMkhejA logA' kSetrata:-kSetrApekSagA asaMkhyeyA lokA:-masaMkhyeyeSu lokAkAzepu pratisamayam ekaikapadezApahAre yAvacaH utsapiNyavasarpiNyo bhavanti tAvapramANA asaMkhyeyA utsapiNyavasarpiNya iti bhAvaH, atra sUkSmavanaspatikAyavaktavyatA prAguktarItyA sAMvyavahArikajIvaviSayA avaseyA, gautamaH pRcchati-'suhamabhapajjattae NaM bhaMte ! suhamaapajjattaetti pucchA ?' he bhadanta ! sUkSaNAparyAptakaH khalu jI sUkSmAparyApta ka' iti sUkSmA. paryAptakara paryAyaviziSTa. san kAlApekSayA avyapacchedena liyatkAlaparyantaM yAvat avatiSThate ? iti pRcchA, bhagatAnA ha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNegaM ukkoseNaM aMtomuhutaM' jayanyena utkRpTena ca antarmuhata yAvat sUkSmAparyApta kA sUkSmaparyAptakatvaparyAyeNa nirantaram avatiSThate, evam-'puDha cikAiya bhAukAiya teumAkSya cAukAiya vaNaphaikAiyANaya evaM ceva' pRthivIkAyikAmAyikatejamkAyikavAyukAyikavanaspatisAyikAnAJca evaJcava- svasvaparyAyeNa jaghanyena utkRSTena antarmuhartam yAyad avyavacchedena avasthAnaM bodhyam 'pajjatiyANa vi evaMceva jahA ohiyANa' paryApta kAnAmapi sUkSmapRthivIsAyikAkAdhikaratejaskAyikavAyukAasaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI kAla aura kSetra kI apekSA kahA jAya to asaMkhyAta loka / arthAt asaMkhyAta lokoM meM jitane pradeza hote haiM, unhe ekaeka samaya meM eka-eka karake apaharaNa karane para jitanI utsarpiNI-avasarpiNI vyatIta hoM, utanA asaMkhyAla kAla yahAM samajhanA caahie| yahAM bhI sUkSma vanaspati kAya kI vaktavyatA pahale kI mAMti vyavahArarAzi ke saMbaMdha meM samajhanI caahie| gautamasvAmI-he bhagavan ! sUkSma aparyAptaka jIva kitane kAla taka sUkSma aparyAptaka paryAya vAlA rahatA hai ? . bhagavAna-he gautama ! jaghanya aura utkRSTa anta taka sUkSma aparyAptaka jova sUkSma aparyAptaka paryAya meM nirantara calA rahatA hai / pRthvIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura ghanaspatijJAyika aura nigoda aparyApta bhI jaghanya aura utkRSTa antarmuharta taka hI apane-apane paryAya meM rahate haiM / paryApta sUkSmapRthvIkAyika, apamAyika, tejaskAyika, vAyukAyika kSAe kahevAya te asaMkhyAtaka-arthAt asaMkhyAtalekamAM jeTaluM praveza thAya che. temane eka-eka samayamAM eka-eka karIne apaharaNa karavAthI jeTalI utsarpiNI-avasarpiNa vyatIta thAya. eTale asaMtakALa ahIM samajavuM joIe. AhIM paNa sUkSma vanaspatikAyanI vaktavyatA pahelAnI jema vyavahAra rAzinA sabhyadhamAM samajavI joIe. - zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! aparyAptaka jIva keTalA kALa sudhI sUma aparyAptaka paryAyavALe rahe che? zrI bhagavAna he gautama ! jaghanya ane utkRSTa antamuhUrta sUkSma aparyAptaka jIva sUkSama aparyAptaka paryAyamAM nirantara banI rahe che. pRthvIkAyika, apUkAyika, tejaskAyika vAyukAyika ane vanaspatikArSika ane nigada aparyApta paNa jaghanya ane utkRSTa amuhUrta sudhI
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 prApanAne yikavanaspatikAyikAnAm evaJcaiva-pUrvoktarItyaiva spasvaparyAyeNa jayanyenotkRpTena cAnta muhartam yathA audhikAnAmavasthAnamuktaM tathA bodhyam, tathA ca sUkSmAH sAmAnyena pRthivI. kAyikAdi vizepaNa viziSTAzca paryAptA:-aparyAptAzcAvyavacchedena savanto jaghanyena utkRpTena vA antarmuhUrtakAlaM yArad avati Thante na tataH paramapi ityabhiprAyeNa jaghanyata utkRSTato'ntamuhartamuktam, gautamaH pRcchati-'bAyare NaM bhaMte ! vAyaretti kAlao kevaJciraM choi ?' he bhadanta ! bAdaraH khalu jIyo 'bAdara' iti-vAdaratvaparyAyaviziSTaH san kAlataH-kAlApekSayA avyavadhAnena kiyacciraM-kriyatkAlaparyantam bhavati-atiSThate ? bhagavAnAda-'goyamA !' he gautama !' 'jahaNNeNaM aMtomuTuttaM, ukoseNaM asaMkhejjaM kAlaM' jaghanyena antrmuhuurtm| utkRSTena asaMkhyeyaM kAlaM yAvad bAdaro jIvo vAdara paryAyeNa nirantara avatipThate, asaMkhyeyakALameva prarUpayitumAha-'asaMkhejjAo usAppiNio sappiNIyo kAlao' asaMkhyeyA utsapiNyavasarpiNyaH kAlataH-kAlApekSayA avaseyAH, 'khetta bho aMgulassa asaMkhejar3abhAga' kSetrata:-kSetrApekSayA amulasya asaMkhyeyatamo bhAgo'vaseyaH, tathAcAgulasyAsaMkhyeyatame aura vanaspati kAyika jIvoM kA kathana bhI aisA hI jAnanA cAhie / ve bhI jaghanya aura utkRSTa antarmuharta taka lagAtAra apane paryAya meM rahate haiM. ataH unakA kathana audhikoM ke samAna hI samajha lenA cAhie / isa prakAra sUkSma sAmAnya rUpa se pRthvIkAyika Adi vizeSaNoM se viziSTa paryApta aura aparyApta lagAtAra jaghanya aura utkRSTa antarmuhUrta taka rahate haiM, isase adhika nahIM, isa abhiprAya se jaghanya aura utkRSTa antarmuharta kahA hai| gautamasvAmI-he bhagavana ! bAda jIva kitane kAla taka vAdara paryAya vAlA rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuha parvanta evaM utkRSTa asaMkhyAta kAla tk| vaha asaMkhyAtta kAla kAla se asaMkhyAla utsAriNI-avasarpiNI samajhanA cAhie kSetra kI apekSA le aMgula kA asaMkhyAtavAM bhAga jAnanA cAhie, arthAt ja pitApitAnA paryAyamAM rahe che. paryApta sUphama pRthvIkAyika, apUkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika, jenuM kathana paNa evuM ja jANavuM joIe. teo paNa jaghanya ane utkRSTa cantamuhUrta sudhI nirantara pitAnA paryAyamAM rahe che, tethI temanuM kathana auvikenA samAna ja samajI levuM joIe. e prakAre sUkSma sAmAnya rUpathI pRthvIkAyika Adi vizeSaNothI viziSTa paryApta ane aparyApta nirantara jaghanya ane utkRSTa antarmuhUrta sudhI rahe che, tenAthI adhika nahIM e abhiprAyathI jaghanya ane utkRSTa a-tamuhUrta kahyuM che. zrI gautamasvAmI-he bhagavad 'bAdara chava keTalA kALa sudhI bAkara paryAyavALA rahe che ? zrI bhagavAna che gautama ! jaghanya antarmuhUrta ane utkRSTa asaMkhyAtakALa sudhI, te asaMkhyAtakALa kALathI asaMkhyAta utsarpiNa-avasarpiNI paryantane samaje joIe
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 4 sUkSmakAyikAdinirUpaNam 377 bhAge yAnta AkAzapradezA bhavanti teSAM pratisamayam ekaikapradezApahAre yAvatyo'saMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyo bhavanti tAvatya ityarthaH, nanu agulAsaMkhyeyabhAgamAtrasyApi pratisamayamekaikapradezApahAre kathamasaMkhyeyA utsapiyavasarpiyo vyatiyAnti ? iti ceda atrocyate-kSetrasya sUkSmatvena tathA saMbhavAt, tathAcoktam-'muhumoya hoi kAlo tatto muhumayarayaM havai khitta' ityAdi, sUkSmazca bhavati kAla stataH sUkSmatarakaM bhavati kSetram' iti, etacca vAdaravanaspati kAyApekSayA'baseyam vanaspatibhinnatya vAdarasyaitAtkAlasthiterasaMbhavAt, gautamaH pRcchati-'vAyarapuDhAvikAieNaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! vAdarapRthivIkAyikaH khalu bAdarapRthivI kAyikatvaparyAya viziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMto muhuttaM ukkoseNaM sattari. aMgulake asaMkhyAtaveM bhAga meM jitane AkAza pradeza hote haiM, unakA eka-eka samaya meM eka-eka ke hisAba se apaharaNa karane para jitanI utsarpiNI-avasarpiNI vyatIta hotI haiM, utanI utsarpiNI-avasarpiNI yahA~ jAnanA caahie| prazna hotA hai ki aMgula ke asaMkhyAtave bhAga jitane svalpa kSetra ke paramANuoM kA apaharaNa karane meM asaMkhyAta utsarpiNI evaM avasarpiNI kAla kisa prakAra vyatIta ho sakate haiM ? isa prazna kA samAdhAna yaha hai ki kSetra, kAla kI apekSA bahuta sUkSma hone se aisA ho sakatA hai| kahA bhI hai-kAla sUkSma hotA hai kintu kSetra usase bhI adhika sUkSma hotA hai| yaha kathana pAdaravanaspatikAya kI apekSA se haiN| kyoMki pAdaravanaspatikAya ke atirikta anya kI itane kAla kI sthiti kA saMbhava nahIM hai| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! vAdapRthivIkAyika, bAdarapRthivIkAyika paryAya vAlA kitane kAla taka nirantara rahatA hai ? kSetranI apekSAe agulane asa khyAta bhAga jANavuM joIe, arthAt aMgulanA asaM. khyAtamAM bhAgamAM jeTalA AkAzapradeza hoya che, temanuM eka-ekasamayamAM eka-ekanA hisAbe apaharaNa karavAthI jeTalI utsarpiNa-avasarpiNa vyatIta thAya che, teTalI utsapiNI avasarpiNa ahIM jANavI joIe. prazana thAya che ke A gulanA asa khyAtamA bhAga jeTalA svalpa kSetranA paramANuonuM apaharaNa karavAmAM asaMkhyAta utsarpiNa temaja avasarpiNI kALa kevA prakAre vyatIta thaI zake che? A praznanuM samAdhAna e che ke kSetra, kALanI apekSA ghaNuM ja sUma hovAthI evuM thaI zake che. kahyuM paNa che-kALa sUkSma hoya che paraMtu kSetra enAthI paNa adhika sUkSama hoya che? A kathana bAdara vanaspatikAyanI apekSAthI che, kemake bAdara vanaspatikAyathI atirikta anyamAM eTalA kALanI sthitine saMbhava nathI. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! bAdarapRthvIkAyika, bAdarapRthvIThAyika paryAyavALA keTalA kALa sudhI nirantara rahe che?
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 prApamA sAgarovamakoDAkoDIyo' jagha yena antarmuhurtam utkRSTena saptati sAgaropamakoTIkoTI vit pRthivI kAyikavAdaro bAdarapRthivIkAyikatvaparyAyeNa nirantaramavatiSThate, 'evaM bAdara. AukAie vi vAyarateukAie vi vAyaravAukAie vi' evam-cAdara pRthivIkAyikoktarItyA bAdarAkAyiko'pi bAdarAtejaskAyiko'pi bAdaravAyukAyipho'pi svasvaparyAyeNa nirantaraM jaghanyena antarmuhUrtam, utkRpTena saptati sAgaropamakoTIkoTI vidbhavatiSThate, gautamaH pRcchati-'bAyaravaNapphaikAipa, vAyaravaNapphaikAietti pucchA' he bhadanta ! yAdavanaspatikA yikaH 'vAdaravanaspatikAyika' iti-cAdaravanaspatikAyikatvaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA nirantaraM phiyatkAlaparyantamavatiSThate ! iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama / 'jahapaNeNaM aMtomuhutta, ukkoseNaM asaMkhejnaM kAlaM jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena asaMkhyeyaM kAlaM yAvat, vAdaravanaspatikAyikaH svaparyAya viziSTaH san nirantaramavatiSThate, asaMkhyeyakAlamera pUrvoktarItyA prarUpayitumAha-'jAva kheta bho aMgulassa asaMkhejaibha gaM' yAvat-asaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH kAlApekSayA vodhyAH, kSetrata:-kSetrApekSayA tu aGgulasya asaMkhyeyabhAgaH bhagavAna-he gautama jaghanya antarmuharta utkRSTa sattara koDAkor3I sAgaropama taka vAdapRthvIkAyika jIva nirantara cAdarapRthvIkAyika paryAya vAlA yanA rahatA hai isI prakAra cAdara apakAyika, cAdara tejaskAyika, aura bAdara vAyukAyika jIva bhI nirantara apane-apane paryAya se yukta banA rahatA hai / gautamasvAmI-he bhagavan ! bAdara banaspatikAyika jIva kitane kAla taka ghAdara vanaspatikAyika panemeM lagAtAra banA rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya anantamahatataka, utkRSTa asaMkhyAta kAla taka yAdara vanaspatikAyika jIva bAdara vanaspatikAyika rUpa meM nirantara rahatA hai / pUrvokta prakAra se asaMkhzata kAla kA spaSTIkaraNa karate haiM-yAvat kSetra se agula ke asaMkhyAtaveM bhAga, arthAta kAla ko apekSA asaMkhyAta utsarpiNI-apa zrI bhagavAna he gautama! jaghanya annahartA, utkRSTa sattara koDIkeDI sAgaropamAM sudhI bAdarapRthvIkAyika java nirantara bAdarapRthvIkAyika paryAyavALA banI rahe che. eja prakAre bAdaraapakAyika, bAdaratejaskAlika ane bAdaravAyukAyika jIva paNa nirantara pa tapatAnA paryAyathI yukta banI rahe che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana | bAdaravanaspatikAyika jIva keTalA samaya sudhI * vanaspatikAyikapaNAthI nirantara banI rahe che? zrI bhagavAna-he gautama! jaghanya anarmahata sudhI, utkRSTa asaMkhyAtakALa sudhI bAdaravanaspatikAyika jIva bAdaravanapatikAyika rUpamAM niranara banI rahe che. prakArathI asa khyAtakALanuM spaSTIkaraNa kare che-cAvatuM kSetrathI aMgulane asayA arthAta kALanI apekSAe asa khyAta utsarpiNI-avasarpiNI kALa sudhI ane apekSAe aMgulanA asaMkhyAmA bhAgamAM jeTalA AkAzapradeze che, temane eka-eka nA. yamAM
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 18 s0 4 sUkSmakAyikAdinirUpaNam ajhulasyAsaMkhyeyatame bhAge yAvanta AkAzapradezA steSAM pratisamayam ekaikapradezApahAre yAvatyo'saMravyeyA utsarpiNyavapiNyo bhavanti tAvatya ityayaH, gItamaH pRcchati-patteyasarIra vAyaravaNapphaikAieNaM bhaMte ! pucchA' pratyekagarIrayAdaravanaspatikAyikaH khalu he bhadanta ! pratyekaza rivAdaravanaspatizAyikatvaparyAya viziSTaH san: kAlApekSayA avyavacchedena kiyatkAlaparyantama pratiSThane ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNaNaM aMtomuhutta ukoseNaM sattarisAgarovamakoDAkoDIo' jaghanyena antarmuhUrtam, utkRpTena saptati sAgaropamakoTIkoTI ryAvat pratyekazIravAdaravanaspatikAyikaH svaparyAyaviziSTatayA avyava. cchedena avatiSThate, gautamaH pRcchati-'nigodeNa bhaMte ! nigoetti kAlo kevacciraM hoi !' he bhadanta ! nigodaH khalu 'negoda' iti-nigodatvaparyAyaviziSTaH san nirantaraM kAlApekSayA kiyaciram-kiyatkAlaparyantaM bhavati-ava tiSThate ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMtomuhutta ukkoseNaM arNatAo ustappiNiosappiNIo kAlao' jaghanyena sarpiNI kAla taka aura kSetra kI apekSA aMgula ke asaMkhyA bhAga meM jitane AkAza pradeza haiM unheM eka-eka samaya meM eka-eka apaharaNa karane para jitanI utsarpiNI-avasarpiNI vyatIta ho utane kAla taka / ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! pratyeka zarIra vAMdara vanaspatika jIva kitane kAla taka nirantara pratyeka zarIra cAdara vanaspatikAyika banA rahatA hai? . bhagavan-he gautama ! jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa sattara koDA koDI sAgaropama taka pratyeka zarIra vAdara vanaspatikAyika jIva lagAtAra pratyeka zarIra vAdara vanaspatikAya paryAya vAlA banA rahatA hai| gautamasvAmI-he bhagavAn ! nigoda jIva kitane kAla taka nirantara nigoda paryAya se yukta rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuhattaM taka, utkRSTa ananta utsarpiNI-- avasarpiNI kAla taka nigoda jIva nirantara nigoda paryAya vAlA banA rahatA eka ekanuM apaharaNa karavAthI jeTalI utsarpiNI-avasarpiNI vyatIta thAya teTalA kALa sudhI, zrI-gautamasvAmI-he bhagavan ! pratyeka zarI2 bAdara vanaspatikAyika jIva keTalA samaya sudhI nirantara pratyeka zarIra khAdaravanaspatikAyika banI rahe che? zrI bhagavAna-he gautama! jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa sattara keDIkeDI sAgaropama sudhI pratyeka zarIra bAharavanaspatikAyika jIva nirantara pratyeka zarIra bAdaravanaspatikAya paryAyavALA banI rahe che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana nigoda jIva keTalA kALa sudhI nirantara nigAda paryAyathI yukta rahe che? zrI bhagavAna gautama! jaghanya antarmuhUrta sudhI, utkRSTa ananta utsapiNI- avasarpiNI kALa sudhI nigoda jIva nirantara nigada paryAyavALa banI rahe che. kSetranI
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazAnA antarmuhUrtam, utkRSTena anantA utsapiNyavasarpiNyaH kAlataH-jhAlApekSayA nirantaraM nigodo nigodatvaparyAyeNAvatiSThane 'khettao aDDAijA poggalapatyihI kSetrataHkSetrApekSayA sArddhadvayAH pudgagalaparAvartAH avaseyo, gautamaH pRcchati-'vAdaranigoSaNaM maile ! vAyanigodetti pucchA' he bhadanta ! vAdaranigodaH khalu cAdaranigoda' iti-vAdaranigodatvaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA avyavacchedena kiyatkAlaparyantamavati Thane ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMtomuhutta ukkoseNaM sattarisAgaropamaka DAkoDIo' jaghanyataH antamuhUrtam, utkRSTena saptati sAgaropamakoTI koTI vid vAdaranigodo vAdaranigodatvaparyAyeNa avyavadhAnena avatiSThate, gautamaH pRcchati 'bAyaratasakAiyANaM bhaMte ! vAyaratasakAiyatti kAlao kevacciraM hoi ?' he bhadanta ! vAdarasakAyikaH khalu vAdaratrasakAyikatvaparyAya viziSTaH sam kAlata:-kAlApekSayA avyavacchedena jhiyacirama-kiyatkAlaparyantam avatiSThate ? bhagavAnAha-'gothamA !' he gautama ! 'jahoNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM do sAgarovamasahassAI , saMkhejjavAsamanbhahiyAI' jaghanyena antarmuhartam utkRtSTena dve sAgaropama sahasra saMkhyeyavarSAbhyadhike yAvada vAdaratrasaphAyiko bAdaratrasakAyikatvaparyAyeNa zvatiSThate, '9esiceva apahai / kSetra kI apekSA aDhAI pudUgala parAvartana taka rahatA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! bAdara nigoda kitane kAla taka bAdara nigoda paryAya se yukta rahatA hai ? / bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarnu ta taka utkRSTa sattara koDA koDI sAgaropama taka bAdara nigoda jIva lagAtAra cAdara nigoda banA rahatA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! bAdara sakAyika jIva bAdara vasakAyika paryAya vAlA nirantara kitane kAla taka rahatA hai ? __bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarjuharta taka, utkRSTa saMkhyAta varSa adhika do hajAra sAgaropama taka bAdara brasakAdhika jIva vAdara balakAvika paryAya ma raha sakatA hai| apekSAe aDhI pudgala parAvartana sudhI rahe che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana! bAdaranida keTalA samaya sudhI bAdaranigoda payayathI yukta rahe che ? zrI bhagavAna he gautama ! jaghanya antarmahata sudhI, utkRSTa sattara keDADI sAgApama sudhI bAdaranigoda jIva nirantara bAdaranigoda paNAmAM banI rahe che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana | bAdaragrasakAyika jIva bAdaratrasAyika payAvA" nirantara keTalA kALa sudhI rahe che? zrI bhagavAn he gautama ! jaghanya anArmahata sudhI, utkRSTa saMkhyAta varSa A be hajAra sAgarepama sudhI bAdarasikAyika jIva trasAyika paryAyamAM rahI zake che.
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 4 sUkSmakAyikAdinirUpaNam jjatagA samvevi jANeNaM ukosef aMtomuhurta' enepAzcaiva-vAdarAdInAM jIvAnAmaparyAptakAH sarve'pi jIvAH dhanyena antarmuharta yAvat kAlApekSayA avyavacchedena avatiSThante, gautamaH pRcchati-'bAdarapaj gatte NaM bhaMte ! vAparapajjattaeti pucchA' he bhadanta ! bAdaparyAptakatva viziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantagavyavacche denAvatiSThate ? pRcchA, bhagavAnAha'goyagA !' he gautama ! 'jANNeNaM omRhuta ukoleNaM sAgarovamasayapuhutta sAtirege' 'javanyena antarmuhUrtam utkRSTe na sAgaropamazata paratvaM sAtirekaM yAvad vAdaraparyAptako bAdaraparyAptakalaparyAyeNa avatiSThate, gautamaH pRchati-'bAyara puDhavikAiyapajjattae NaM bhaMte ! vAyara puDha vikAiyapajjattapatti pucchA' he bhadanta ! cAdarapRthivIkAyikaparyAptakaH khalu 'vAdarapRthivIkAyikaparyApta' iti-bAdaspRthivImAyikaparyAptakatvaparyAya viziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantamavyavacchedena anati Thane ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNeNaM aMtomuhata ukoseNaM saMkhijjAI vAsasahassAI' jaghanyena antarmuham, utkRSTena saMkhyeyAni varSasahastrANi yAvad vAdarapRthivI hAyikaparyAptakaH svaparyAyeNa ava ina saba bAdara Adi jIvoM ke aparyAptaka jaghanya aura utkRSTa antamuharta taka hI lagAtAra aparyAptaka avasthA meM rahate haiM, adhika nahIM / ___gautamasvAmI-he bhagavan ! vAdana paryApta jIva kitane kAla taka pAdara paryApta avasthA meM lagAtAra banA rahatA hai ? - bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuharta taka, utkRSTa pRthaktva sau sAga ropama taka pAdara paryAptaka jIva nirantara bAdara paryAptaka paryAya se yukta rahatA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! cAdara pRthvIkAyika paryAptaka jIva kitane kAla taka nirantara vAdara pRthvIkAyika paryAptaka rUpa banA rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuhUrta taka, utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa taka yAdarapRthvIkAyika paryAptaka jIva bAdapRthvIkAyika paryAptaka paryAya meM rahatA hai| A badhA bAda Adi nA aparyAptaka javanya ane utkRSTa antasaMha sadhI ja nirantara aparyAptaka avasthAmAM rahe che, adhika nahIM. zrI gautamasvAmI-he bhagavad ! bAira paryApta jIva keTalA kALa sudhI bAdara paryApta avasthAmAM nirantara banI rahe che? zrI bhagavAna-he gautama ! jaghanya antamuhUrta sudhI, utkRSTa pRthakavase sAgaropama sudhI bAdara paryAptaka jIva nirantara bAdara paryAptaka paryAyathI yukta rahe che. 1 zrI gautamasvAmI-ke bhagavad ! bAdara pRthvIkAyika paryAptaka jIva keTalA samaya sudhI nirantara bAdara pRthvIkAyika rUpamAM banI rahe che ? zrI bhagavAna-he gautama ! jaghanya antamuhUrta sudhI utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa sudhI bAdarapRthvIkAcika paryAptaka jIva bAdara pRthvIkAyika paryAptaka paNAmAM rahe che. e ja prakAre
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTara prajJApanAsa tiSThate, "evaM AukAie vi' evam vAdarapRthivI kAyikaparyAptoktarItyA akAyiko'pi bAdaraparyAptaH straparyAyeNa jaghanyena antarmuhurtam utkRSTena saMkhyeyAni varSasahasrANi yAvad avatiSThate, gautamaH pRcchati - 'teukAiya pajjattaS NaM bhaMte ! teukAiya pRJjattaetti pucchA' he bhadanta ! tejaskAyika bAdaraparyAptakaH khalu 'tejaskAyikaparyAptakaH' iti ghATarate maskAkikatvaviziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantamavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama! 'jaNeNaM aMtosuhutta ukko seNaM saMkhijjAI rAIdiyAI' jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena saMkhyeyAni rAtrindivAni yAvat, tejaskAyika vAdaraparyAptakaH svaparyAyeNa avatiSThate, gautamaH pRcchati - 'vAukAiya paNassaikAiyapattepasarIra bAdaracaNakaikAie pucchA' vAdazvAyukAyika vanaspatikAyika pratyekazarIra bAdaravanaspatikAyikAH kiyatkAlaM yAvad avyavacchedena svastraparyAyApekSayA avatiSThante ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! ' jahaNeNaM ato muhutta' ukkoseNaM saMkhejnAI vAsasahassAI' jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena saMkhyeyAni varSasahasrANi yAgd bAdaravAyukAyikAdayo'nyavacchedena isI prakAra bAdara akAyika paryApta jIva bhI jaghanya antarmuhUrta taka aura utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa taka bAdara aSkAyika paryAya se yukta banA rahatA hai| gautamasvAmI - he bhagavan- tejaskAyika bAdara paryApta jIva kitane kAla taka tejaskAyika bAdara paryApta paryAya se rahatA hai ? bhagavAn - he gautama ! jaghanya antarmuhUrtta taka, utkRSTa saMkhyAta rAtri - dina taka tejaskAyika bAdara paryApta jIva apane vAdara tejaskAyika paryApta paryAya meM rahatA hai / gautamasvAmI - he bhagavan ! bAda vAyukAyika, vanaspatikAyika tathA pratyeka kazarIra bAdara vanaspatikAyika kitane kAla taka nirantara apane-apane paryAya se yukta rahate haiM ? bhagavan- he gautama! jaghanya antarmuhUrtta taka aura utkRSTa saMkhyAta hajAravarSa bAdara apkAyika paryApta jIva paNa jaghanya antarmuhurta sudhI ane utkRSTa sakhyAta hajAra varSo sudhI khAdara aAyika paryAyathI yukta banI rahe che. zrI gautamasvAmI he bhagavan / tejAyika mADhara paryApta chatra keTalA samaya sudhI tejaskAyika khAdara paryApta paNAmAM rahe che ? zrI bhagavAn--he gautama / jaghanya antarmuhUta' sudhI, utkRSTa sa'khyAta rAtri-dina sudhI tejaskAyika khAdara paryApta jItra peAtAnA khAdara tejasthAyika paryApta paryAyamAM rahe che. T zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! khAdara vAyukAyika, vanaspatikAyika, tathA pratyeka zarIra bAdara vanaspatikAyika kaiTalA samaya sudhI nirantara pAtapAtAnA paryAyathI yukta rahe che? zrI bhagavAna-De gautama / jaghanya anta`dbhUta sudhI ane utkRSTa sa khyAta hajAra va sudhI mAdara vAyukAyika Adi nirantara potapotAnA paryAyathI yukta khanI rahe che.
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 40 4 sUkSmakAyikA dinirupaNam 383 avatiSThante, gautamaH pRcchati-nigoyapajjattae vAyaranirga.yapajjattae purachA' nigodaparyAptako vAdaranigohaparyAptakaH kAlApekSayA nirantaraM kiyatkAlaparyantamavatiSThate ? iti pRcchA, bhagarAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'doNDa vi jahaNyoNaM aMtoza hukta, uko seNaM aMtomuhurca' dvayorapi-nigodaparyApta-cAdaranigodaparyAptayoH jayanyenAntarmuhUrtam utkRSTena cAntamahamavasthAnamaya se yana, gautamaH pRcchavi-'vAyararAsakAiyapajattae NaM bhaMte ! bAyaratasakAiyapajjattaedhi kAlI kevaJciraM hoi ?' he bhin| ! bAdaratrasakAyikaparyAptatakaH khalu-bAdarausakA yi rUpApta tatvaviziSTaH san bAlamaH ziyaci-kiyatkAlaparyantaM bhavati-avatiSThate ? bhagavAnA ha-'goyamA !' he gautama ! 'jAgeNaM aMno muhuttaM ukkoseNaM sAgarovamasayapuhuttaM sAtirega' jaghanyena antarmuhartam u kRpaTena sAgara pamaza pRthaktvaM sAtirekam, vAdaratrasakA. yikaparyAptaH svaparyAyeNAvatiSThate 'dA' caturthaM dvAraM samAptam / / sU0 4 // ___ mUlam-sajogI NaM bhaMte / sajogiti kAlamo kevaJciraM hoi ? goyamA ! sajogI duvihe paNNate, taM jahA-agAdIe vA apajjavasie, aNAdIe vA sapajjavasie, maNajogI NaM bhaMte ! saNa jogi tti kAlao kevaciraM taka cAdara cAyukAdhika Adi nirantara apane-apane paryAya se yukta bane rahate haiN| gautamasvAmI-he bhagavat ! nigoda paryAptaka aura bAdara nigoda paryAptaka kAla kI apekSA nirantara kitane kAla taka rahate haiM ? bhagavAn-he gautama ! donoM hI arthAt nigoda paryAptaka aura bAda nigoda paryAptaka jaghanya antamahata taka aura utkRSTa mI antamuharta taka apane-apane paryAya meM lagAtAra bane rahate haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! bAdara trasakAyika paryApta jIva vAdara vasakAyika paryApta paryAya meM lagAtAra kinnate kAla taka banA rahatA hai? / ___ bhagavAn-he gautama ! jaghanya antaharta taka, utkRSTa pRthaktva sau sAgaropama taka bAdara prasakAyika paryApta apane paryAya meM nirantara banA rahatA hai| (dAra 4) zrI gautamasvAmI-he bhagavana 1 nigoda paryAptaka ane bAdara nigoda paryApta kALanI apekSAe nirantara keTalA samaya sudhI rahe che? zrI bhagavAna - gautama ' bane arthAta nigoda paryApta ane bAdara nigada paryAptaka jaghanya antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa paNa antarmuhUrta sudhI pota-pitAnA paryAyamAM nirantara banI rahe che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! bAdara trasakAvika paryApta jIva bAdara trasAyika paryApta paryAyamAM nirantara keTalA sabhya sudhI banI rahe che? zrI bhagavAna- he gautama ! jaghanya antarmuhUrta sudhI, utkRSTa pRthakatva so sAgaropama sudhI bAdara trasakAyika paryApta pitAnA paryAyamAM nirantara banI rahe che. (dvAra 4) -
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 prajJApanAsUtre hoi ? gomA ! jahaNeNaM ekakaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM, evaM vaijogI vi. kAyajogINaM bhaMte! kAlao kevazciraM hoi ? goyamA / jahaNNenaM aMtomuhataM ukkoseNaM vaNayphaikAlo, ajogI NaM bhaMte! ajogi tti kAlao kevaciraM hoi ? goyamA ! sAdIe apajavasie, dAraM 5 // sU0 5 // chAyA - sayogI khalu bhadanta ! sayogIti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! sayogI dvividhaH prajJaptaH, tadyathA - anAdiko vA aparyavasitaH anAdiko vA saparyavasitaH, manoyogI khalu bhadanta ! manoyogI ti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena ekaM samayam, utkRSTena antarmuhUrtam, evaM vacoyogIpi, kAyakogI khalu bhadanta ! kAlataH kiyacciraM yogadvAra vyaktavyatA zabdArtha - (sajogINaM bhale ! sajoginti kAlao kevacciraM hoI ?) he bhagavan ! yogI jIva kitane kAla taka sayogI panemeM rahatA hai ? (goyanA ! sajogI duvihe paNNatte) he gautama! sayogI do prakAra ke kahe haiM (laM jahA - aNAdIe vA apajjavasie, aNAdIe vA sapajjabasie) ve isa prakAra -anAdi aparyavasita aura anAdi samaryavasita (maNajogI NaM saMte ! maNajoginti kAlao kevacciraM hoi ?) he bhagavan ! manayogI kitane kAla taka manoyogI rahatA hai ? (goyamA ! jahaNeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM aMtomuhuttaM) he gautama! jaghanya eka samaya, utkRSTa antarmuhUrtta taka ( evaM baijogI vi) isI prakAra vacanayogI bhI ( kAya. jogINaM bhaMte! kAlao kebacciraM hoi ?) he bhagavan ! kAyayogI kitane kAla taka kAyayogI panemeM rahatA hai ? (goyamA ! jahaNeNaM aMtomuhuttaM, koseNaM arths kAlo) he gautama ! jaghanya antarmuhUrtta taka, utkRSTa vanaspati kAla taka cAgadvAra vaktavyatA zabdArtha-(sajogI NaM bhaMte / sajogitti kAlao kvacciraM hoi ) he bhagavan ! sayogI lava DeMTalA Aja sudhI sayogI rahe che ? (goyamA ! sajogI duvihe paNNatte) he gautama! sayogI me ahAranA 4hyA che (taM jahA aNAdIe vA apajjavasie, aNAdIra, vA sapajjavasie) tethe thA aAre manAhi aparyavasita mate manAhi saparyavasita (maNajogINaM bhaMte / maNajogitti kAlao ketracciraM hoi ?) he bhagavan / bhatayegI DeTasA samaya sudhI manayogI caSTAbhAM rahe che? (goyamA / jahaNeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM aMtomuhuttaM) he gautama | dhanya zreSTha samaya, utsRRSTa mantarmuhUrta sudhI ( evaM vaijogI vi) are vayanayogI pazu (kAyajogINaM bhaMte ! kAlao ketracciraM hoi ?) he gavan / ayayogI paTAbhAM rahe che? (goyamA ! jahaNaNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM jadhanya antarmuhU sudhI utkRSTa vanaspati kAla sudhI, heTasA Aja sudhI AyayogI vaNapphaikAlo) he gautama!
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 18 sU0 5 yogadvAranirUpaNam 385 bhavati ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena vanaspatikAlaH, ayogI khalu bhadanta ! ayogIti kAlataH kriyacciraM bhavati ? gautama ! sAdikaH aparyavasitaH, dvAram 5 // 05 // TIkA - pUrva kAyadvAraM prarUpitam, atha yogadvAraM prakhpayitumAha- 'sajogINaM bhaMte ! sajogitti kAlao kavacciraM hoi ?' bhadanta ! sayogI - yogAH - manovacanakAya vyApArarUpA yeSAM santi te manovacanakAyAH, sahavidyamAnA yogino yasya yena vA sa sayogI sa khalu 'sayogI' iti-sayogittraparyAyaviziSTaH san kAlataH - kAlA pekSayA avyavacchedena kiyaccaram - kati kAlaparyantaM bhavati - avatiSThate ? bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama ! 'sajogI duvihe paNNatte ?' sayogI dvividhaH prajJaptaH, 'taM jahA - aNAdIe vA apajjavasie, aNAdIe vA sapajjavasie' tadyathA-anAdiko vA aparyavasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH, tatra yoni kadAcidapi mokSaM prApsyati sa sarvakAlamavazyameva ekenApi yogena sayogI bhavati (ajogINaM bhaMte ! ajoginti kAlao kevaccira hoi !) he bhagavan ! ayogI kitane kAla taka ayogI rahatA hai ? (goyamA ! sAdIe apajjavasie) he gautama! sAdi aparyavakSita (dvAra 5 ) TIkArtha - kAyadvAra kI prarUpaNA ke pazcAt aba yogadvAra ko lekara kAyasthiti kA nirUpaNa kiyA jAtA hai gautamasvAmI prazna karate haiM- bhagavan ! sayogI jIva kitane kAla taka sayogI lagAtAra banA rahatA hai ? mana, vacana aura kAkA vyApAra yoga kahalAtA hai / yaha yoga jisa meM vidyamAna ho, vaha sayogI kahA jAtA hai / bhagavAn gautama ! yogI jIva ke do bheda haiM- anAdi ananta aura anAdi sAnta ! jo jIva bhaviSyat meM kabhI mokSa nahI karegA, sadaiva kama se kama eka (ajogINaM bhaMte! ajoginti kAlao ketracciraM hoi ? ) he lagavan ! yogI aisA bhaja sudhI ayogI yathAbhAM rahe che ? (goyamA ! sAdIe apajjavasie) he gautama ! sAhi paryavasita. (dvAra 5) TIkA"-kAyadvAranI prarUpaNA karyAM pachI have ceAgadvArane laine kAyasthitinuM nirUpaNu karAya che zrI gautamasvAmI prazna kare che-he bhagavan! saceAgI jIva keTalA kALa sudhI sacegI paNAmAM nirantara rahe che? mana, vacana ane kAyanA vyApAra yAga kahevAya che. te cega jemanAmAM vidyamAna hoya, te sayogI vA che. zrI bhagavAn--hai khaunama ! saceAgI jIvanA be bheda che-anAdi ananta ane anAdi srAnta je jIva bhaviSyamAM kyAreya mekSa prApta nahI pharaze, sadaiva ochAmA ochA 50 49
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 prajJApanAne ata eva so'nAdyaparyavasino bodhadaH, yaH punarmokSaM prApsyati so'nAdisayapavasito vyapadizyate, mokSaparyAyaprAdurbhAva yogasya sarvathA vinAzAt, gautamaH pRcchati-'maNajogI NaM bhaMte ! maNa jogitti kAlao kevacciraM hoi 1' he bhadanta ! manoyogI khalu manoyogItimanoyogitvaparyAyaviziSTaH san kAlata:-kAlApekSayA kiyaccira-kiyatkAlaparyantamavyavadhAnena bhavati-bhavatiSThate ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNeNaM eka samaya, ukko. seNaM aMtomuhuttaM' jaghanyena eka samayam, utkRpTena antarmuhUrta yAvad manoyogI manoyogitvaparyAyeNa kAlataH-kAlApekSayA avyavadhAnena avatiSThate 'evaM vaijogIvi' evam-manoyogIva vacoyogyapi vacoyogitvaparyAya viziSTaH san kAlataH-jhAlApekSayA jaghanyena eka samayam, utkRpTena antarmuhata yAvat kAlApekSayA avyavadhAne nAvatiSThate, tathA ca yadA kazcidaudArikakAyayogena prathamasamaye manoyogyAn pudgalAna AdAya dvitIyasamaye manastvena pariNamayya tyajati tRtIyasamaye co ramane mriyate vA tadA eka samayaM manoyogI uparabhyate jaghanye neti, yoga se yuktayanA rahegA, vaha anAdi ananta sayogI kahalAtA hai, jaise abhavya jIva ! jo jIva bhaviSyata meM kabhI mokSa prApta karane vAlA hai, vaha anAdi sAnta sayogI hai, kyoMki mukta avasthA meM yoga kA sarvathA abhAva ho jAtA hai| gautama svAmI-he bhagavan ! manoyogI jIva lagAtAra kitane kAla taka manoyogI panemeM rahatA hai ? bhagavAnU-he gautama ! jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa antarmuharta taka manoyogI jIca sanoyogI paryAya se yukta nirantara banA rahatA hai| isa prakAra vacanayogI bhI jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa antarmuharta taka vacanayogI rahatA hai| jaba koi eka jIva audArika kAyayoga ke dvArA prathama samaya meM manoyogya pudgaloM ko grahaNa karake, dUsare samaya meM unheM mana ke rUpa meM pariNata karake tyAgatA hai aura tIsare samaya meM rUka jAtA hai yA mRtyu ko prApta ho jAtA hai, taba eka megathI yukta banI raheze, te anAdi ananta sagI kahevAya che. jevA ke abhaya jIva, je jIva bhaviSyamAM kayAreya mokSa prApta karanAra che, te anAdi sAnta sagI che, kemake mukta avasthAmAM mane sarvathA abhAva thaI jAya che. ( zrI gautamasvAmI-he bhagavan! manegI jIva nirantara keTalA samaya sudhI mane yegI paNAmAM rahe che? zrI bhagavAna-he gautama! javanya eka samaya sudhI ane utkRSTa antarmuhUrta sudhI manegI jIva manegI paryAyathI yukta nirantara banI rahe che. e ja prakAre vacanacagI paNa jaghanya eka samaya sudhI ane ukRSTa atamuhUrta sudhI vacanayAgI rahyuM che jayAre ke I eka jIva audArika kAganA dvArA prathama samayamAM maneyAga yugalana grahaNa karIne bIjA samayamAM temane mananA rUpamAM pariNuta karIne tyAge che ane " samayamAM rokAI jAya che agara. mRtyune prApta thaI jAya che, tyAre te eka samaya sudhI
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 5 yogadvAranirUpaNam utkRSTena tu antarmuham, nirantaraM manoyogya pudgalAnAmupAdAnaM parityAga ca kurvan tadanantaramavazyaM sa jovasvAbhAvyAd uparamate uparamya ca bhUyo'pi grahaNaparityAgau karoti, kintu kAlasUkSmatvAt kadAcinna svavedanapathamAyAti ataevotkRSTenApi manoyogo'ntamuhatemeveti dik, gautamaH pRcchati-'kAyajogI NaM bhaMte kAlao kevacciraM hoi ?' he bhadanta ! kAyayogI kAyayogikatvaparyAyeNa khalu kAlataH-kAlApekSayA kiyacciraM kiyatkAlaparyantamavyavacchedena bhavati-avatiSTate ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'jahaNeNaM aMtomuhuttaM' ukkoseNaM vaNa phai kAlo' jaghanyena antarmuhartam utkRSTena vanaspati kAlaM yAvat kAyayogI kAyayogitvaparyAyaviziSTatayA avatiSThane, tathA cAtra dvIndriyAdInAM vacoyogo'pi upalabhyate saMjJivaha eka samaya taka manoyogI hotA hai| utkRSTa rUpa se antarmuharta taka manoyogI rahatA hai, kyoMki jaba jIva nirantara manoyogya pudgaloM kA grahaNa aura parityAga karatA hai aura tadanantara avazya hI jIva ke svabhAva ke kAraNa uparata ho jAtA hai, aura phira manoyogya pudgaloM kA grahaNa evaM parityAga karatA hai, kintu kAla kI sUkSamatA ke kAraNa kadAcit use jJAna nahIM ho pAtA hai| tAtparya yaha hai ki manoyogya pudgaloM ke grahaNa aura tyAga kA yaha silasilA antarmuhRtta taka hI lagAtAra cAlU rahatA hai| usake bAda avazya hI usameM vyavadhAna paDa jAtA hai, kyoMki jIva kA svabhAva aisA hI hai| isa kAraNa yahAM manoyoga kA adhika se adhika kAla antamuharta kahA gayA hai| isI taraha vacanayogI bhI samajha lenA caahiye| ___gautamasvAmI-he bhagavan ! kAyayogI jIva kitane samaya taka kAyayogI rahatA hai? bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuharta taka, utkRSTa vanaspati kAla taka kAyayogI jIva nirantara kAyayogI banA rahata hai| dondriyAdi jIvoM meM vacanayoga maneyAgI thAya che. utkRSTa rUpathI anArmuhUrta sudhI maLI rahe che, kemake jyAre jIva nirantara mAgya pudgalene grahaNa ane parityAga kare che ane tyAra bAda avazya ja jIvanA svabhAvanA kAraNe Uparata thaI jAya che, ane pharI maneyegya pudgalenuM grahaNa temaja parityAga kare che, kiMtu kALanI sUkSmatAne kAraNe kadAcit tene jJAna thatuM nathI. tAtparya e che ke mane yogya pagale grahaNa ane tyAgane Avega antarmuhUrta sudhI ja satata cAlu ja rahe che. tyAra bAda temAM avazya vyavadhAna AvI jAya che. kemake jIvane svabhAva ja evuM che e kAraNe ahIM mAgane adhikathI adhika kALa antasRhata kahela che. eja prakAre vacagI paNa samajI levA joIe. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! kAyamI jIva keTalA samaya sudhI kAyagI rahe che ? zrI bhagavAna hegautama ! jaghanya antarmuhUrta sudhI, utkRSTa vanaspati kALa sudhI
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ prajJApanAsUtra pazcendriyANAM manoyogo'pi, tasmAd yadA vaco yogo bhavati manoyogo vA tadA na kAya yogasya prAdhAnyaM saMbhavani iti sAdirAparyavasitatva bhAvAt jaghanyena antarmuhUrtam kAyayogI upalabhyate utkRSTena vanaspatikA, sa ca pUrvoktasvarUpo'tra seyaH, vanaspatikAyikeSu ca kAyayoga kevalo bhavati na vacoyogo manoyogo vA, taramAt tadanyayogAsaMbhavAt teSu AkAyasthiteH satataM kAyayoga iti, gautamaH pRcchati-'jogINaM bhaMte ! yajogitti kAlao kevacciraM hoi ?' he bhadanta ! ayogI khalu siddhaH 'ayogIti-ayogitvaparyAyaviziSTaH san kAlata:-sAlApekSayA kiyacciraM-kiyatkAlaparyantaM bhavati-ava tiSThate ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'sAdIe apamjavasie' sAdikaH aparyavasitaH siddho bhavati 'dAraM 5' paJcamaM yogadvAraM samAptam / / sU0 5 // bhI pAyA jAtA hai aura saMjJo paMcendriya jIvoM meM manoyoga bhI pAyA jAtA hai| jaba yacanayoga hotA hai athavA manoyoga hotA hai, usa samaya kAyayoga kI pradhA. natA nahIM hotI, ataH vaha sAdi samaryavalita hone se jaghanya antarmuharta taka kAyayoga rahatA hai aura utkRSTa vanaspati kAla taka vanaspati kAla kA parimANa pahale kahA jA cukA hai| vanaspatikAyika jIvoM meM kevala kAyayoga hI pAyA jAtA hai, na vacanayoga hotA hai aura na manoyoga hii| isa kAraNa anya yoga kA abhAva hone se unameM nirantara kAyayoga hI rahatA hai jaba taka ki unakI vanaspatikAya paryAya kA anta nahIM ho jaay| gautamasvAmI-he bhagavan ! ayogI jIva lagAtara ayogI kitane kAla taka rahatA hai ? bhagavAn gautama ! ayogI arthAt caudahaveM guNasthAnavartI aura siddha jIva sAdi aparyavasita hai, arthAt ayogI avasthA kI Adi to hai parantu anta nahIM hai, (dvAra 5) kAyamI jIva nirantara kAyogI paNAmAM banI rahe che. dvIndriyAdi jIvomAM vacananI paNa maLI Ave che ane saMjJI paMcendriya jIvomAM manegI paNa maLI Ave che jyAre vacanayoga thAya che athavA maneyoga thAya che. te samaye kAyamanI pradhAnatA nathI hotI. tethI che sAdi saparyavasita hovAthI jaghanya antarmaha sudhI kAga rahe che ane ukaSTa vanaspatikALa sudhI vanaspatikAyanuM parimANa pahelA kahI didheluM che. vanaspati 'jIvomAM kevaLa kAyoga ja maLI Ave che, nathI vacanaga hatA ke nathI mane e kAraNathI anya rogano abhAva hovAthI temanAmAM nirantara kAga ja rahe che jayA sudhI ke temane vanaspatikAya paryAyane anta na thaI jAya. zrIgautamasvAmI-he bhagavan! agI jIva nirantara agI paNAmAM keTalA kALa sudhI rahe che zrI bhagavana-he gautama! agI arthAta caudamAM guNavatI ane siddha jIva sAva aparyavasita che, arthAta agI avasthAnI Adite che paraMtu anta nathI. (kAra "
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ vodhinI TIkA pada 18 sU0 6 vedadvAranirUpaNam vedadvAra vaktavyatA mUlam - savedapaNaM bhaMte! savedae ti kAlao kevaciraM hoi ? gomA ! savedara titrihe patte, taM jahA - aNAdIe vA apajjavasie, aNAdI vA sapajavalie sAdIe vA sapajayasie, tattha NaM je se sAdIe sapaja lie se jahaNe gaM aMtosuhuttaM, ukkoseNaM anaMtaM kAlaM, anaMtAo ussappiNio sappiNIo kAlao, khesao aba poggalapariyahUM desUNaM, itthaveSaNaM bhaMte / itthivede ti kAlao ke vazciraM hoi ? goyamA ! egenaM AdeseNaM jahaNeNaM ekakaM samayaM ukkoseNaM dasuttaraM palio sayaM pucakoDipuhuttamambhahicaM1, egeNaM AdeseNaM jahaNaNeNaM evaM samayaM ukko seNaM aTThArasapalioyamAI puSva koDipuhuttamanmahiyAI 2, egeNaM AdeseNaM jahaNeNaM evaM samayaM ukkoseNaM cauddasa palio mAI putra koDi puhutamasahiyA I3, egeNaM AdeseNaM jahaNeNaM evaM samayaM, ukkoseNaM palioksasayaM putrvako DipuhuttamamahiyaM 4, egeNaM AdeseNaM jahaSNeNaM egaM sasyaM, ukkoseNaM palioksapuhuttraM puvvako DipuhuttamambhahiyaM5, purisavede bhaMte! purisavedetti kAlao ke vazciraM hoi ? goyamA ! jahaNeNaM aMtomuhuttaM, uoseNaM sAgarotramasayapuhutaM sAtiregaM, NapuMsagavedeNaM te! pApuMsaka vedetti pucchA, goyamA / jahaNNeNaM evaM samayaM, ukkoseNaM vaNarasaikAlo, avedapaNaM bhaMte / avedae ti pucchA, goyamA ! avede va paNNatte, taM jahA - sAdIe vA apajjabasie, sAie vA sapajjavasie, tattha NaM je se sAie sapajavasie se jahaNNeNaM evaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhu, dAraM 6 // sU0 6 // chAyA - savedakaH khalu bhadanta ! 'savedaka' iti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! saMvevedadvAra vaktavyakA zabdArtha - (saveda NaM bhaMte ! lavedae ti kAlao kevaciraM hoi !) he bhagavan ! vadvAra vaktavyatA zabdArtha -(savedae NaM bhaMte ! savedae tti kAlabho kevacciraM hoi ?) he bhagavan ! sarveSa
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 edhinaa daka strividhaH prajJaptaH, tadyathA-anAdiko vA apayavalitA, anAdiko vA saparyavasitaH, sAdiko vA saparyavasitaH, tatra khalu gaH sa sAdikaH saparyavasitaH sa jaghanyena antarmuhurtam, u kRSTena anantaM kAlama. anantA utsapiNyAsapizyaH kAlanaH, kSetrataH apArddhaH pudgalapariyoM dezona:, strIvedaH khalu bhadanta ! strIveda iti kAlataH biyAMcara savani ? gautama ! ekena Adezena jaghanyena ekaM samayam utkRpTena dazottaraM palayopapataM pUrvakoTi pRthaktyamabhyadhikam 1, ekega Adezena jaghanyena eka samayama, utkRSTena, aSTAdazapatyopamAni pUrvakoTI pRthaktvAbhyadhisaveda jIva kitane kAla taka labeda rahatA hai ? (goyamA ! savedae tivihe paNNatte he gautama ! saveda jIva tIna prakArake kahe haiM (taM jahA) veM isa prakAra (aNAdIe vA apajjabasie aNAdIe kA sapajjayalie, sAdIe vA sapajavasie) anAdi ananta, anAdi, sAnta sAdi sAnta (tattha NaM) unameM (je se lAdIe sapajjavasie) jo sAdi sAnta hai (se) vaha (jahaNaNaM aMtonuhattaM, unhoneNaM aNaMtaM kAla) jaghanya antamuharta, utkRSTa ananta kAla taka (agaMtAo ussapiNi-osappiNIo kAlaoM) kAla se anaMta utsarpiNI-avarUpiNI (khetamao abaDDaM poggalapariyahUM desUrNa) kSetra se kucha kala apAI pudgalaparAvata (itthivede NaM bhaMte ! ithivede tti kAlo kebacciraM hoi ? ) he bhagavan ! strIvedI kitane kAla laka slIvedI rahatA hai (goyamA! egeNaM AdeseNaM) eka apekSA se (jahaNNeNaM ekkaM satraya) jaghanya eka samaya (ukkoseNaM dasuttaraM paliovanasataM) utkRSTa eka sau dasa phlyogama taka (puvakoDi puhuttamambhahiyaM) pUrvakoTi pRthaktva adhika (egeNaM Adelega) eka apekSA se (jahaNNeNaMega samayaM) jaghanya eka samaya (ukoleNaM mahArasa paliovamAI pucakoDi tea samaya sudhI sava mA rahecha ? (goramA | saMvedae tivihe pagNatte) he gautama | saH 4 ] 42 4aa che. (ta jahA) te mI prAre (aNAdIe vA apajjavasie aNAdIe vA, sarajjavasie, sAdIe vA sajjavasie) ganAhi, mananta, anAhisAnta, sasAnta (tattha Na) tamAma (je se sapajjavasie) 2 sADasAnta che (se) te (jahaNNegaM aMtomuhuttaM, ukkoseNa aNaMtaM kAla) 4dhanya mantabhuta pRSTa manAta suthI (aNatAo utsappiNi-osappiNIo kAlao) 4thI mananta utsapie-maksapie (khettao avaDUDhaM poggalapariyaTuM desUna) kSetrathI 4iss 45 mA pusa 52 // 1. (itthivede Na bhaMte ! ithivedetti kAlao kevacciraM hoi ?) 8 lagavan ! sIvI tt| Na sudhI khIvI 27 cha ? (gocamA | egeNaM AdesegaM) 4 apekSAthI (jahaNNeNaM eka samaya) dhanya / samaya (ukoseNaM dasuttaraM palibhovamasataM) iTa mesoza pakSyA5ma sudhA (pUvakoDipuhuttamabhahiyaM) pUTi pRtha45 madhila (egeNaM AdeseNaM) me4 apekSAthI (jahaNgeNaM egaM samayaM) panya samaya (ukkoseNaM advArasa paliovamAI pucakoDI puhutta
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 391 prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 6 vedadvAranirUpaNam kAni 2, ekena Adezena jaghanyena eka samayam utkRSTena caturdazapalyopamANi pUrvakoTipRthaktvAbhyadhizAni 3, ekena Adezena jaghanyena eka rAmagara, ut vRSTena elyopayazataM pUrvakoTipRthaktvam 4, ekena Adezena jaghanyena eka samayam unkRpTena palyopamapRthavatyam pUrvakoTi pRthaktvAbhyadhikam 5, purupavedaH khalu bhadanta ! 'puruSaveda' iti pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRpTena sAgarodayazatapRthaktvaM sAtirezama, napuMsaruvedaH khalu bhadanta ! napuM. sakaveda iti pRcchA, gautama ! jaghanyena eka samayam, utkRpTena vanaspati kAlaH, avedakaH puhuttamabhahiyAI) pUrvakoTi pRthaktva adhika aThAraha palmopama taka (egeNaM Adeza) eka apekSA le (jaharaNe eNaM samaya) jaghanya eka samaya (ukoseNaM cauddasapalibhovamAI pujyakoDiputtamalahiyAI) utkRSTa pUrvakoTi pRthaktva adhika caudaha palyopana taka (ggeNaM AdekheNa jahANeNaM egaM samayaM, ukkoseNaM paliovamasataM puchakoDiputtamamaliya) jaghanya eka samaya, utkRSTa sau palyopama pRthaktvakoTipUrva adhika (ezeNaM AdekhaNaM jahaNaNeNaM ega samayaM, ukoseNaM palio camapuhutaM) eka apekSA se jaghanya esa samaya, utkRSTa palyoSama pRthaktva (puvvakoDi puhuttamambhahiya) pUrvakoTi pRthakstha adhik| (purisavede NaM aMte ! purisavedetti kAlao kevacciraM hoi ?) he bhagavan ! puruSavedI kitane kAla taka purupavedI rahatA hai ? goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhutaM, ukko heNaM lAgaronamalatapuhutaM lAtirega) he gautama ! jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa sau sAgaropama pRthaktva se kucha adhika (napuMsagoe gaM te ! napuMnagavee tti pucchA ?) haiM bhagavan ! napuMsakavedI kitane kAla taka napuMzakavedI rahatA hai, aisA prazna (goyamA ! jahaNNeNaM egaM manbhahiyAI) pUTi pRtha5.5 ga5i4 2 pkssy| 5ma sudhA (egeNaM AdeseNaM) me4 52kSAthI (jahaNNeNaM egaM samaya) dhanya 4 samaya (ukosegaM cauddasapaliovamAI puvakoDi puhuttamamahiyAI) bTa yUTi 54.6 madhi4 yo ptty|5m sudhI (egeNaM AdeseNaM jahaNNeNaM ega samaya, ukkoseNaM paliovamasataM pubbakoDi puhuttamabhahiya) dhanya 4 sabhaya, manaTa se payo5ma pRthatva pUrva madhi: (egeNaM AdeseNaM jahaNNeNaM egaM samaya, ukkoseNaM paliovamapuhuttaM) me4 apekSAthI dhanya se sabhA, kRSTa pakSyA5ma pRthatva (puvakoDi puhuttamamahiya) pUTi pRthatva . __(purisavede NaM bhaMte ! purimavedetti kAlo devacciraM hoi ?) sAvan / 353 4aa Na sudhI 5353hI pAmA 29 cha ? (goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM sAgarovamasyapuhuttaM sAMtirega) 3 gautama | dhanya 24-tabhuta, kRSTa se saam|5m pRtha45thI six lux. (napuMsagavedae NaM bhaMte ! napuMsagaveenti punchA ?) vana / nasa4vahI heTadA samaya sudhI nasa43hI. 29 , mevA prazna (goyamA ! jahaNNega egaM samaya, ukkoseNaM vaNassaikAlo)
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 prathApanAko khallu bhadanta ! avedaka iti pRcchA, gautama ! avedako dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-sAdiko vA aparyavasitaH, sAdiko vA saparyavasinaH, tana khalu yaH sa sAdikaH saparyAsinaH sa jaghanyena ekaM samaem, utkRSTena antarmuharttam, dvAram 6" / sU0 6 // ____TIkA-pUrva yogadvAraM prarUpitam atha paThaM vedadvAraM prarUpayitumAha-savedaeNaM bho! savedaetti kAlao kevaciraM hoi ?' he bhadanta ! savedakA-saha-vidyamAno vedaH-anubhUtiyasya yena vA sa savedaka:-strIpuMnapuMsakatyadedasahitaH salu jIH 'sayedara' iti-savedakatvaparyAyaviziSTaH san kAlataH-kAlApekSayA kicciram-kiyatkAlaparyantaM nirantaraM bhavatisamayaM, ukkoseNaM vaNassaha kAlo (he gautama ! jaghanya eka samaya, utkRSTa vanaspati kAla taka __ (avadae NaM bhaMte ! abadae ti pucchA ? (he bhagavan ! abedaka jIva avedaka, ityAdi prazna? (goymaa| anede dadhihe eNNatte) he gautama! avedI do prakAra ke hote haiM (taM jahA) ve isa prakAra (sAdIe vA apajjavasie sAdIe vA sapajjavasie) sAdi ananta athavA sAdI sAnta (tatya gAM) unameM (je se sAie sapajavasie) jo sAdi sAnta hai ( se jahaNNeNaM egaM samayaM ujholeNaM aMtomuhutaM) vaha jaghanya eka samaya, utkRSTa antarkhaharta taka (bAra 6) TIkArtha-isase pUrva yogadvAra kI prarUpaNA kI gaI thI, aba vedavAra kI prarU. paNA kI jAtI hai gautama svAmI prazna karate haiM- he bhagavan ! sazeda arthAt strIveda, puruSaveda athavA napuMsaka veda vAlA jIva kitane kAla taka lagAtAra saveda paryAya se yukta rahatA hai ? . bhagavAt-he gautama ! savedaka jIya tIna prakAra ke hote haiM, ve isa prakAra haigautama ! jaghanya eka samaya, utkRSTa vanaspatikALa sudhI. (avedae NaM bho / avedaetti pucchA ?) bhagavan ! ga yA 5 1 (goyamA ! avede duvihe paNNatte) he gautama ! ga. me 412nA DAya cha (taM jahA) teso 2 zata (sAdIe vA apajjavasie, sAie vA sapajjavasie) sAha mananta mathavA sa sAnta (tatthaNa) tamAmA (je se sAie sapajjavasie) 2 sAla sAnta cha (se jahaNgeNaM ega samaya ukoseNaM aMtomuhatta) dhanya 24 samaya, aSTa mantabhuta sudhI, (dvA2 6) TIkArya-AnathI pUrvaga dvAranI prarUpaNa karAI hatI, have vedakAranI prarUpaNA karAI che zrI gautamasvAmI prazna kare che- he bhagavana ! saveda thatu strIveda, purUSaveda, athavA napuMsakadavALA jIva keTalA kALa sudhI nirantara saveda paryAyathI yukta rahe che ? zrI bhagavAna-he gItama! daka jIva traNa prakAranA hoya che--anAdi aparyavAsita
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 18 sU0 6 vedadvAra nirUpaNam avatiSThane ? bhagavAnAha - 'gopamA !' he gautama! 'savedae tivihe paNNatte' savedakavividhaH prajJaptaH 'taM jahA - aNAdIe vA apajjavasie, aNAdIe vA sapajjavasie, sAdIe vA sapajjavasie' tadyathA - anAdiko vA aparyavasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH, sAdiko vA saparyavasitaca, tathA ca anAdyaparyavasitaH, anAdisaparyavasitaH, sAdisaparyavasitacetyarthaH, tatra yojIvaH kadAcidapi upazamazreNi kSaparuzreNi vA no prApsyati so'nAghaparyavasito vyapa dizyate tasya kadAcidapi vedodayavyavacchedAsaMbhavAt yaradAvad upazamazreNi kSapakazreNivA prApsyati so'nAdisaparyavasitaH procyane, tasya upazamaM zreNiprAptau kSapakazreNiprAptau vA vedodaya vyavacchadasya bhAvitvAt, yaH khalu upayamarthi prApnoti tatra cAvedako bhUtvA punarupazamazreNitaH paripatana savedako bhavati sa mAdisaparyavasito vyapadizyate, 'tattha NaM jese sAdIe sapajjavasie se jahaNjeNaM aMto muttaM, ukkoseNaM atiM kAlaM tatra khalu - anAthaparyavasitAdiSu triSu madhye yaH sa tAvat sAdisaparyavasitaH pratipAditaH sa jaghanyena antaanAdi paryavasita arthAt jisa kI Adi bhI na ho anta bhI na ho sAdi aparyavasita arthAt jisa kI Adi na ho para bhI ho, tathA sAdi saparyavasita arthAt jila kI Adi bhI ho aura anya bhI ho tAlarya yaha hai ki jo jIva kabhI zamazreNI avavA kSapakSazreNI ko prApta nahIM karegA, vaha anAdi aparyavasita kahalAtA hai usa ke veda ke udaya kA viccheda kadApi nahIM hogA / parantu jo joba kabhI na kabhI upAsazreNI athavA kSapakazreNI ko prApta karegA magara jisane abhI taka kabhI prApta nahIM kI hai, vaha anAdi saparyavasita saveda jIva kahalAtA hai / upanAmazreNI athavA kSapakazreNI prApta karalene para usake veda kA udaya haTa jAtA hai| jo jIva upazamazreNI ko prApta hokara vedAtIta dazA prApta kara cukatA hai, kintu upazamazreNI se gira kara phira saveda avasthA prApta karatA hai, vaha sAdi taparyavasita saveda kahalAtA hai / ina tInoM se jo sAdi arthAt jenI ADhi paNa na hAya ane inta pazu na hoya, sAdi apa vasita arthAt jenI Adi na hoya paNa anta hoya, temaSTa mAdri sapa`vasita arthAt jenI ai pazu hoya ane anta paNa hAya. tAtpa e che ke je jIva kayAreya paNa upazama zreNI athavA kSapaka zreNIne prApta karaze nahIM te anAddhi mapa vasita kaMDuvAya che. tenA vedanA udayane viccheda kadApi thaze nahI parantu je jIva kyAreka ne kyAre upazama zreNI athavA kSapaka zreNIne prApta karaze paNa jeNe hajI sudhI upazamazreNI ke kSakazreNI prApta karI nathI te anAdi sapa vasita saveda jIva kahevAya che upazama zreNI athavA kSapakazreNI prApta karI lIdhA pachI tenA vedanA uddaya thai jAya che. je jIva upazama zreNIne pANIne vedAtItadazA prApta karI le che, paraMtu upazama zreNIthI paDIne pAchI savedya avasthA prApta kare che, te sAdi sapa vasita savedya kahevAya che. A traNemAMthI je sAdi-sapa^vamita che, te jaghanya antarmuhUta sudhI ane utkRSTa anantakALa sudhI savedaSTa paryAyathI yukta nirantara khanI 50 50 393
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre 394 muhUrtam, utkRSTena anantaM kAlaM yAvat savedakasyaparyAyaviziSTatayA nirantaramavatiSThate, tame vAnanta kAlaM pratipAdayati- 'anaMtA bhI ussappiNio sapiNI o kAlao' anantA utsardivyavasarpiNyaH kAlataH - kAlApekSayA bovya:, 'khe nabha a pogalapariyahUM dekhaNaM' kSetrata:kSetrApekSayA apArddha: pudgalaparAvartI dezona :- apagatamarddha yasya so'pArddhaH, dezonaH kiJcidana ityarthaH, tathAcAtra yadA kazcid upazamazreNimupapadya trividhamapi vedamupazamayyAvedako bhUlA bhUyo'pi upazreNItaH paripatana savedakatvaM prApya dityaiva upazamazreNi kArmagranthikAmi Ayega kSapakazreNa vA pratipadyate pratipadya ca vedatrayamandamuttenaiva upazamayati kSapayati vA vadA jaghanyenAntarmuhUrta yAvat savedako bhavati, utkRSTena tu apArddhaputra parAvarta dezonaM yAvat pratipattavyaH, upazamazreNitaH paripatitaH san etAvantaM kAlaM saMsAre paryaTa te tadanantaraM yathokta phAlamAnamutkRSTena sAdisaparyavasitasya sarvedakasyopapadyate, strIvedaviSaye paJca dezAn prarUpasaparyavasita hai, vaha jaghanya antarmuhUrta taka aura utkRSTa ananta kAla taka savedaka paryAya se yukta nirantara banA rahatA hai / usa ananta kAla kA parimANa isa prakAra hai- kAla kI apekSA ananta utsarpiNiyAM aura ananta avasayAM kSetra kI apekSA se dezona apArdha pudgalaparAvarta tAtparya yaha hai ki jaba koI jIva upazamantreNI para ArUDha hokara, tInoM vedoM kA upazama (kSaya) karake avedI bana jAtA hai, magara upazamazreNI se gira kara phira savedaka avasthA prApta karatA hai kintu punaH jhaTa se upazamazreNI para athavA karmazuktikoM ke matAnusAra kSapakazreNI ko prApta karatA hai aura tInoM vedoM kA antarmuhUrta meM hI udazama yA kSaya kara detA hai, taba vaha jIva antarmuhUrta taka hI saveda avasthA meM rahatA hai / utkRSTa rUpa le dezona azardha putrasalaparAvartana taka jIva saveda rahatA hai, kyoMki upazamazreNI se patita hokara vaha jIva itane kAla taka saMsAra meM paribhramaNa karatA hai / tatpazcAt yathoktautkRSTa kAlamAna sAdi rahe che. te anantakALanu parimANu A prakAre che-kALanI apekSAe ana ta rpiNIyA ane ananta avasarpiNiyA, kSetranI apekSAthI dezeAna apAI pudgalapara va tAtparya e che ke jyAre keAI jIva upazamazreNI para ArUDha thaine traNe vedanA thaya karIne vedI banI taMtra che, paNa upazama zrezIthI pa'ne pharIthI sare' avasthA prAptakare che, paratu puna: jaldithI upazama zreNI para athavA kama graMthiyAnA matAnusAra kSepaka zregrIne prApta kare che ane traNe veDhanA antamuhU mA ja upazama agara kSaya karI de che,. tyAre te jIva antarmuhUta sudhI ja savedya avasthAmA rahe che. utkRSTa rUpI dezeAna aparA pudgala parAvartana sudhI jIva sarveda rahe che, kemake upazama zreNIthI patita banIne te jIva eTalA kALa sudhI saMsAramAM paribhramaNu kare che. tyAra pachI yathAkta utkRSTa kAlamAna sAhi~ sasita savekanA siddha thAya che.
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 395 pramaiyabodhinI TIkA pada 18 sU0 6 vedadvAranirUpaNam yitumAha-isthivedeNaM bhaMte ! itthivedetti kAlamo kevacciraM hoI ?' he bhadanta ! strIvedaH khalu 'strIveda' iti-strI vedatvaparyAyaviziSTaH san kAlA:-kAlApekSayA kiryAdhara-kiyakA laparyantamavyavacchedena bhavati-abatipThane ? bhagavAna prathama prazAramAha-'godhamA !' he gautama ! __ 'egeNaM AdeseNe jahaNeNaM eka samaya, ukoseNaM dasuttaraM pali bhovama mayaM puyakoDi putana manmahiyaM ?' ekena Adezena bhaGgena prakAre netyarthaH, jaghanyena eka samayama, utkRSTena dazottaraM palyopabhazataM pUrvakoTIpRthaktvAbhyadhikaM yAvat kazcit strIvedako jIvaH strIvedakatvaparyAyaviziSTaH san bhavatiSTho ___ aba dvitIyaM pramAraM prarUpayitumAha-egeNaM AdereNaM jahaNNeNaM ega samayaM ukkoseNaM aThArarApalibhovamAiM putra koDiputtamamadiyAI 2' ekena-dvitIyenetyarthaH, AdezenaprakAreNa jayanyena eka samayam, utkRSTena aSTAdazapalyopamAni pUrvakoTI pRthaktvAbhyadhikAni yAvat strIvedakaH kazcit strI dedakatvaparyAyaviziSTaH san avatiSThane vathAcAtra sarvatrApi jaghanyena samayamAtramavaseyam-tathAhi-kAcid vanitA upazanazreNyA vedatrayopazamasaparyavasita savedaka kA siddha hotA hai strI veda ke viSaya meM pAMca Adeza arthAt pAMca apekSAeM yA prakAra haiN| unakA nirUpaNa kiyA jAtA hai:. gautamasvAmI-he bhagavan ! strI vedI jIda kitane kAla taka nirantara strI vedI banA rahatA hai ? . bhagavAn-he gaulama ! eka prakAra se jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa pUrvakoTi pRthaktva (do karoDa pUrva se lagAkara nau karoDa pUrva taka) adhika eka sau daza palyopama taka koI strIvedI jIva nirantara strI vedI banA rahatA hai (1) dUsarA prakAra dikhalAte haiM eka Adeza se jaghanya eka samaya taka aura uskRSTa pUrvakoTi pRthaktva adhika aThAraha palyApama taka koha strIvedI jIva strIvedI lagAtAra banA rahatA hai| koI strI upazamazreNI meM nInoM vedoM kA upazama strIvedanA viSayamAM pAMca Adeza arthAt pAMca apekSAo agara prakAra che. tenA ni35 42rAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! stravedI jIva keTalA kALa sudhI nirantara strIvedI banI rahe che - zrI bhagavAna-he gautama ! eka prakArathI jaghanya eka samaya sudhI ane utkRSTa pUrva keTi pRthakatva (be kareDa pUrvathI Ara bhIne nava karoDa pUrva sudhI) adhika seza palyopama sudhI koI strIvedI jIva nitara strIvedI banI rahe che. (1) bIjo prakAra batAve che-eka AdezathI jaghanya eka samaya sudhI ane utkRSTa paNa. keTi pRthakatva adhika aDhAra popama sudhI ke strIvedI jIva strIvedI nirantara banI rahe che. keI strI upazama zremA traNe vedane upazama karIne avedaka paryAya prApta karI le.
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAsana nenAvedakatvamanusUya tadanantaraM zreNeH paripatantI strIvedodayagekasamayamanubhUya dvitIya samaye kAlaM kRtvA devepRtpadyate tatra ca tasyA, puMstvameva, no strItvaM bhavati ata evaM rItyA jaghanyena samayamAtraM strIvedo'vatsevaH, utkRSTena tu paJcasu AdezeSu prathamAdezo yathAkazcijantuH strINAM niyaMgyonInAM vA pUrva koTayAyukANAM madhye paJcapAn bhavAn anubhUya IzAne kalpe paJcapaJcAzatpramANapalyopamAskRSTasthitinAsAnAm aparigRhItAnAM devInAM madhye devItvenotpannastra hanantaraM svAyuH kSaye sani cyu-vA punarapi nArINAM tiryagyonikInAM vA pUrvakoTayAyuSkANAM madhye strItvenotpanna stadanantaraM punarapi dvitIyaM vAram IzAne devaloke paJcapaJcAzat palyopamapramANo utkRSTAyuSkANAm aparigRhItAnAM devInA madhye devItvenotpannastadanantaramavazyaM vezAntarameva pratipadyate evaM rItyA dazottaraM palyopamazataM pUrvakoTikarake avedaka paryAya prApta karale, tatpazcAt loce gira kara ekasamaya taka strIveda kA anubhava kare puna: dUsare samaya meM kAla karake devoM meM utpanna ho jaae| vahAM vaha puruSavedI hotI hai, khIvedI nahIM / isa prakAra strIvedI kA jaghanya kAla eka samaya mAtra siddha hotA hai| utkRSTa rUpa se pAMca AdezoM meM se prathama Adeza kA spaSTIkaraNa isa prakAra hai-koI jIva striyoM meM yA tiryacaniyoM meM, jo karoDa pUrva kI Ayu ke ho, pAMca bhava karake IzAna kalpa meM pacapana palyopama kI utkRSTa sthiti vAlI aparigRhIta deviyoM meM devI rUpa se janma le| tatpazcAt Ayu kA kSaya hone para punaH karoDa pUrva kI Ayu vAlI manuSyanI yA tiryacanI meM strI rUpa se utpanna ho, tatpazcAt punaH IzAna kalpa meM pacapana palpopA kI Ayu vAlI aparigRhItA devI ke rUpa meM utpanna ho to usa ke bAda akya hI use dasare veda kI prApti hotI hai / isa prakAra pRthaktva koTipUrva adhika eka sau dasa palyopama taka nirantara strIveda paryAya kA honA siddha hotA hai| (1) tapazcAt nIce paDIne eka samaya sudhI strIvedIno anubhava kare, puna. bIjA samayamAM kALa karIne devomAM utpanna thaI jAya tyAM te purUSavedI hoya che, strIvedI nahIM, e prakA2 strIvedane jaghanyakALa eka samaya mAtrane siddha thAya che. utkRSTa rUpathI pAca AdezomAMthI prathama AdezanuM spaSTIkaraNa A rIte che-kaI jIva striye mAM agara tiyacanima je kareDa pUrvanI Ayuno hoya, te pAMca bhava karIne IzAna Tha95mAM paMcAvana popamanI utkRSTa rithativALI aparigRhitA deviyAmA " rUpathI janma le. tatpazcAt Ayune kSaya thatAM puna koDa pUrva AyuvALI manuSyanA A tiya canI mAM strI rUpe utpanna thAya, tatpazcAta puna. IzAna kalapamAM paMcAvana palpa A yugyavALI aparigRhItA devInA rUpamAM utpanna thAya to tenA pachI avazya ja tene kaI bIjA vedanI prApti thAya che. e prakAre prathaka kaTipava adhika eka deza palpa pa sudhI nirantara stra paryAyanuM devuM siddha thAya che. (1) agara 5manI
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 18 0 6 vaidavAranirupaNam pRthatatyAbhyadhika labhyate iti bhAvaH 1, dvitI pAdezAnusAreNa tu nArINAM tiryagyonikInAM vA pUrvakoTa zAyuSmANAM madhye pazcAt zvAn bhanubhUya pUrvarotyaiva IzAnadevalokeSu vAradvayamutkRSTa sthinikAnAM devInAM madhye utpayabhAnA niyamena parigRhItAraveva devIpUtpadyate nAparigRhItAsu ataeva utkRSTamasthAnaM sIvedasyASTAdazaparapopamAni pUrvakoTi pRthaktvaJcatibhAvaH 2, atha tRtIyAdeza prarUpayitama da geNaM AdeseNaM jahaNeNaM evaM samayaM ukoseNaM cauddasa palibhovasAI pumakoDi puhuttamabhahiyArDa 3' ekena--anyena-tRtIyetyarthaH, Adezena-prakAreNa jaghanyena eka samayam, utkRpTena caturdazaparayopamANi pUrva koTiprathavatvAbhyadhikAni yAvata strIvedakaH kazcit strIvedaztvaparyAyaviziSTAH san nirantaramavatiSTho3, tathA ca tRtIyAdezAnusAreNa saudharmadevaloke parigRhItAnAM saptapasyopamapramANotkRSTAyuSkANAM madhye vAradvayaM samutpadyate dUsare Adeza kA vivaraNa isa prakAra hai-manuSya striyoM meM athavA tithaMcastriyoM meM karoDa pUrva kI sthiti vAle pAMca patra karake pUrvokta prakAra se hI IzAna devaloka meM do bAra utkRSTa sthiti vAlI deviyoM meM utpanna ho-vaha bhI parigRhItA dediyoM meM ho utpanna ho, aparigRhItA deviyoM meM nahIM / aisI avasthA meM aThAraha palyopama karoDa pUrva pRthaktva adhika taka hI strIvedakA rahanA siddha hotA hai / (2) tRtIya Adeza kA spaSTIkaraNa-tIsare Adeza arthAta apekSA yA prakAra ke anusAra javanya eka sala ra, utkRSTa pUrvakoTi pRthaktva adhika caudaha palyopama taka strIvedI jIva strIvedI rahatA hai| isa Adeza meM saudharma devaloka meM sAta palyopama kI utkRSTa Ayu vAlI parigRhItA deviyoM meM do vAra utpanna hone kI vivakSA kI gaI hai| isa kAraNa do devI avoM ke caudaha palyopama aura manuSyanI yA tiryacanI ke savoM ke pRthaktva karoDa pUrva adhika hote haiN| yoM strIveda kA lagAtAra astitva karoDa pUrva pRthaktva adhika caudaha palpopama laka siddha hotA hai|' bIjA AdezanuM vivaraNa A prakAre che-manuSya riznamAM athavA tirthaM ca strimAM koDa pUrvanI sthitivALA pAMca bhava karIne pUrvokta prakArathI ja IzAna devalokamAM be vAra utkRSTa sthitivALI devimAM utpanna thAya-te paNa parigRhItA devimA ja utpanna thAya, aparigaDInA devAmAM nahIM. evI avasthAmAM aDhAra palyopama kareDa pUrva pRthakatva adhika sudhI ja strIvedanuM rahevuM siddha thAya che. (2) - tRtIya AdezanuM spaSTIkaraNa-trIje Adeza arthAt apekSA agara prakAranA anusAra jaghanya eka samaya, utkRSTa pUrvakeTi pRthakatva adhika cITa palyopama sudhI strIvedI jIva strIvedI rahe che. A AdezamAM saudharma delekasa, sAta popamanI, utkRSTa AyuvALI parigrahItA devimAM be vAra utpanna thavAnI vivakSA karAI che e kAraNe be devI bhAvanA cauda pa9pama ane manuSyanI agara tiryaMcanInA bhavenA pRthakatva koDa pUrva adhika thAya che. Ama strIvedanuM niranara astitva karoDa pUrva pRthakatva adhika cauda para pama sudhI siddha che.
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ premApanAstre tasmAt tanmatena vaturdaza palyopamAni pUrvakoTi gamalAsyadikAni strI vedasya sthitiyseyaa| ___ atha caturthA dezaM para pathitamAha-e A jahaNaM gaM samayaM umasaga palio. vamasayaM pubdhakoDipuhurAmamaSTiyaM 4' ekAna-nyena canatyarthaH ADezana-prakAreNa navAyena ekaM samayam, utkRpTena palomAnaM pUrva kohi tyasyavika pAvana strI vedasaH kazcita strIvedakatvaparyAyaviziSTaH sana nirantaragayati Thane 4, nayA ca caturmAdezAnusAreNa saudharmaH devaloke paJcAzatpalyopanapramANotkRSTAyupmANaH parigRhotAnA devInAM madhye pUrvottarItyA vAradvayaM devItvenotpadya ne tasnAt janmatena palyopagataM pUrvakoTi pRthaktvAbhyadhikamupalabhyate iti bhAvaH, atha paJcazAdezaM prarUpatimAha- 'egeNaM AdeseNaM jANe erga samayaM ukoseNaM paliovamaputtaM punakoDi puhurAmamayiM ' ekana-anyena paJcame getyarthaH Adezena-prakAreNa jaghanyena ekaM samaya, utkRpTena elyo ramapRtharatva pUrvakoTipratharatyAbhyadhika bAyata khIvedakaH phazcit strI vedapa.tyaparyAyaviziSTaH san nirantaramayatiSThane, tathA ca pazcamAdezAnusAreNa aneka bharabhramaNadvAre ga strIvedakarayotkRSTamasthAna paropanapAvatyagena pUrva koTI pRthaktvAbhyadhika cauthe Adeza kA vivaraNa ke Adeza ke anusAra jaghanya eka samaya taka utkRSTa pUrvakoTi pRthaktva adhika lo palyopana taka strIvedI jIca nirantara strI vedI banA rahatA hai| isa Adeza meM saudharma deva loka meM pacAsa-palyApama kI sthiti vAlI aparigRhInA detriyoM meM do bAra janma lene vAle jIva kI vivakSA kI gaI hai| isa vivakSA ke anusAra pRthatva karou pUrva adhika sau palyopama taka strIvedI kA lagAtAra rahanA siddha hotA hai| __pAMca meM Adeza kI prarUpaNA-isa Adeza ke anusAra jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa pUrvakoTi pRthaktva adhika palyopana pRthaktva taka strIvedI jIva nira stara strIvedI rahatA hai| kyoMki aneka bhAvoM meM bhramaNa karate hae koI bhI jIya adhika se adhika palyopama pRthaktva taka hI strIvedyAlA rahatA hai, usase adhika kAla taka nahIM, kyoMki manuSyanI yA liyaMcano kI avasthA meM karoDa - cethA AdezanuM vivaraNa-cAdhA AdezanA anusAra janya eka samaya sudhI, utkRSTa pUrvakeTi pRthakatva adhika se pa.pama sudhI sAdI jIva nirantara stra vedI banI rahe che e AdezamAM saudharma devalokamAM pacAsapacAsa popamanI sthitivALI apari gRhIta devimAM be vAra janma lenAra jIvanI ni vakSA karAI che rajA vikSA anusAra pRthakatva karoDa pUrve avika se pApama sudhI strI vedanuM nirantara rahevuM siddha thAya che. pAcamA AdezanI prarUpa-A ArAnA anusAra dhanya eka samaya sudhI ane utkRSTa pUrvakeTi pRSakatva adhika palyopama pRthakatva sudhI strIvedI jIva nirantara strIvedI rahe che kemake aneka bhAmAM bhramaNa karato rahete kaI paNa jIva adhithI adhika palyopama pRthakatva sudhI ja strIvedavALe rahe che, tenAthI adhika kALa sudhI nahIM, kemake
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapodhinI TIkA pada 18 sU0 6 vedadvAranirUpaNam labhyate na tano'dhikam, nArINAM niryagyonikIkA pUrva koTancha, supkANAM madhye sapta bhavAnu. bhavAnantaramapTamamaye devaku dipu tripalakopathiti,ke.pu strINAM mAye strItvena samutpadyate tadananta kAlaM kRtmA saugadevaloka jayanyasthitikAta devInAM madhye devItvenopapadyate tatazcAdazyaM vedAntaramApnoti iti mAnA, gaulA pUti-'purisavedeNaM bhaMte ! purisa vedetti pucchA ?' he bhadanta ! pumapadaH khalu 'purapaye' iti-puspadatvaparyAyaviziSTaH san jhiyakAlaparyantaM nirantA mAnichane ? iti pRcchA. samAgamAha--'golamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMto muhuna, ukoNa sAgarorapaparapuhurta sAtirega' jaghanyena antarmuhUrnam, utkRpTena sAgaropamazana pRtha tvaM sAtireka cAt purupavedakaH puruSavedatvaparyAya viziSTaH san nirantaramayatiSThane, gautamaH pRcchati-'gApuMnagave eNaM bhaMte ! NApuMsamavetti puchA ?' he bhadanta ! napuM. sakavedaH khalu kApusakAveda' dati-pakavedatvaparyAya viziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? ita pRnchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahANeNaM egaM pUrva kI Ayu vAle sAta sadoM ko anubhava karake ATha de bhava meM, deva guru Adi meM tIna elyopama kI AyugalI siyaroM kI rUpa se utpanna ho tatpazcAta kAla karake saudharma deva loka meM jaghanya ripati bAlI deviyoM meM devI rUpa se utpanna ho to tatpazcAt avazya hI jIca anya deva ko prApta karatA hai| ____ gautamasvAmI-he bhagavana ! puruparedI jIva kitane sAla taka nirantara purupavedI rahatA haiM ? bhagavAn-he gaurA ! jaghantra antarta laga aura ukRSTa kucha adhika so sAgaropana pRvatva taka puruSavedI nirantara puruSavedI rahatA hai| tamasvAsI-he agavan ! baghunakA bedI jI zitane kAla taka napuMsaka vedI lagAtAra banA rahatA hai ? bhagavAn he gautama ! jaghalpa eka lanaya taka, utkRSTa vanaspati kAla taka manuSyanI - gara tiryaMcanInI avasthAmAM karoDa pUrvanI AyuvALA sAta bhavene anubhava karIne aThamA bhAvamAM hevakupha AdimAM traNe popamanI AyuvALI strimAM strI rUpathI utpana thaIne tatpazcAkaLa karIne saudharma kelekamAM jaghanya sthitivALI deviyAmAM devI rUpathI utpanna thAya tatpazcAt avazya jIva anya vedane prApta kare che zrI gautamasvAmI-he bhagavan! purUSI jIva keTalA kALa sudhI purUSavedI rahe che zrI bhagavAna che gautama ! jaghanya atarmuhUrta sudhI ane utkRSTa kaMIka adhika se sAgaropama pRthaka sudhI puravedI rahe che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! napuMsakavedI jIva vadhAremAM vadhAre keTalA kALa sudhI napuMsakavedI nirantara banI rahe che ? zrI bhagavAna - gautama! jaghanya eka samaya sudhI, utkRSTa vanaspatikAya kALa sudhI
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 samayaM unkoseNaM vaNassaikAlo' jaghanyena eka samayam utkRSTena vanaspatikAla:--anantakAlaH vanaspatInAmanantatvAt, napuMsakavedako napuMsamavedakatvaparyAyaviziSTaH sat nirantaramavatiSThate, gautamaH pRcchati-avedae maMte ! aveda etti punchA' he bhadanta ! avedakaH khalu bhavedaka iti-avedakatvaparyAyaviziSTaH san kAlApekSA kiyatkAlaparyantaM nirantara mavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'ave de dubihe paNNatte' avedo dvividhaH prajJaptaH, 'taM jahA-sAdIe vA apajjavarAie sAie yA sapajjavasie' tadyathA-sAdiko vA aparyavasitaH, sAdiko vA saparyavasitaH, tatra yaH kSapakazreNI pratipadya vedako bhavati sa sAdhaparyavasito vyapadizyate, kSapakazreNeH paripAtAsadbhAvAt, yastAvad upazamazreNiM pratipaghAvedako jAyate sa sAdisaparyavasito vyapadizyate, 'tatya je te sAie sajjanasie se jahaNeNaM egaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhutta' tatra khalu-sAyavasitarAAdisaparyavasitayoma ye yaH sa sAdi saparyavaptitaH sa jaghanyena eka samayam, utkRSTena antarmuhUrta yAbad nirantaragavatiSThane tathA arthAt ananta kAla tk| vanaspati ke jIva napuMsaka vedI hote haiM aura unakA kAla ananta hai, ataeva napuMsaka veda kA kAla lI ananta hI kahA gayA hai| gautamasvAmI-he bhagavAn ! avedaka jIva kitane kAla taka avedaka rahatA hai ? bhagavAn-he gautama! avedaka jIva do prakAra ke kahe gae haiM, ve isa prakAra haiM-sAdi aparyavakhita aura lAdi saparyavasita / jo jIva kSAzazreNI ko prApta karake avedI ho jAtA hai, vaha sAdi aryacalita kahalAtA hai, kyoMki aise jIva kA phira patana nahIM ho sakatA / jo jIca upazamI ko prApta karake avedaka hotA hai, vaha sAdi laparyavasita kahalAtA hai, kyoMki usakI aveda avasthA kI Adi bhI hai aura gira jAne para anta bhI ho jAtA hai| inameM se jo sAdi saparyavalita hai, vaha jaghanya eka satraya tasa aura utkRSTa antarchahUrta taka nirantara avedaka rahatA hai / kyo ki jo jIca eka samaya taka avedaka raha arthAt ananta kALa sudhI vanaspatinA jIva napusakavedI hoya che ane temano kALa ananta che, tethI ja napusaka vedano kALa ananta ja kahela che zrI gautamasvAmI- he bhagavad ! avedaka jIva keTalA samaya sudhI aTaka rahe che? zrI bhagavAna-he gautama ! avedaka jIva be prakAranA kahelA che, te A prakAre-sAdi aparyavasita ane sAdi saparyavasita, je jIva kSepaka zreNIne prApta karIne avedI thaI jAya che, te sAdi aparyavasita kahevAya che, kemake evA jIvananuM pAchuM patana nathI thaI zatu. je jIva upazana zrene prApta karIne avedanA thAya che, te sAdi sapaIvasita kahevAya che kemake tenI aveda avasthAne Adi paNa che ane patana pAmatA anta paNa thaI jAya che temAthI je sAdi saparyavasita che, te ja eka samaya sudhI ane - utkRSTa antarmuhUrta sudhI nirantara aTaka rahe che, kemake je jIva eka samaya sudhI
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4.06./ pramaipabodhinI TIkA pada 18 sU0 6 kapAyadvAranirUpaNam ca yadA ephasamayamavedako bhUtvA dvitIyasamaye kAladharma prApnoti, tadA tasminneva paJcama samaye devepUtpannaH san puruSavedodayena savedako bhavati, ataevedaM jaghanyata eka samayamavedako bhavati, utkRSTena antarmuhUrta yAvat, parato'vazyaM zreNItaH paripAte vedodayasadbhAvAt iti bhAvaH, 'dvAraM 6' paSThaM vedadvAraM samAptam // sU0 6 // kapAyadvAravaktavyatA mUlam-sakalAI NaM bhaMte ! sakasAitti kAlao keciraM hoi ? goyamA ! sakasAI tibihe paNate, taM jahA-aNAdIe kA apajavalie aNAdIe vA sapajjavalie sAdIe vA lapajjavalie jAva avaDhe poggalapariyaha desUNaM, kohakalAI NaM bhaMte! pucchA, goyamA ! jahANeNaM ukoseNaM aMtomuhurU, evaM jA mANamAyakasAI, lobhakalAI NaM saMte ! lobhakasAI ti pucchA, goyamA! jahaNaNeNaM ekka lamayaM ukoseNaM aMto. muhattaM, aksAI duvihe papaNate, taM jahA-sAdIe vA apajjavalie, sAdIe vA lapajjavasie, tattha eMje se sAdIe sapajjavalie se jahaNaNeNaM egaM samayaM ubolaNaM aMtomuttaM, dAraM 7||tuu0 7 // chAya-sApAyI khalu bhadanta ! 'sakapAyI' iti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! sakapAyI trividhaH prajJaptaH, tadyathA-anAdiko vA aparyavasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH, kara dasare hI samaya meM kAla karake devagati meM janma letA hai, vaha puruSaveda' kA udaya hone se savedaka ho jAtA hai / hama kAraNa yahAM avedaka kA kAla jaghanya eka samaya kahA hai / utkRSTa antarcha hale kahane kA kAraNa yaha hai ki antarmuhUrta ke pazcAt zreNI se patita hone para usake beda kA udya ho jAtA hai / ( 6 vedavAra) kaSAya dvAra vaktavyatA zabdArtha-(sakalAI NaM bhaMte ! sakasAitti kAlao keciraM hoi ?) he bhaga van ! sakapAdhI jIva kitane sAla taka sakaSAyI rahatA hai ? (goyamA ! saka avedaka rahIne bIjA ja samayamAM kALa karIne devagatimAM janma le che te purUSa vedanA udaya thavAdhI saveda thaI jAya che. e kAraNathI ahIM avedanuM jaghanya eka samaya kahela che. utakRSTa antarmuhUrta kahevAnuM kAraNa e che ke aNuhUrtanA pachI zreNIthI patita thatA tenA vedano udaya thaI jAya che. vedadvAra 6) kaSAyadvAra vaktavyatA hAtha-(sakasAI NaM bhaMte | sakAitti kAlao kevacciraM hoI 1) umApan ! sapAyA 73 sA samaya sudhA sapAyI. 24 cha 1 (goyamA / sakasAyI tinihe, paNNatte) ma0 59
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 prazApanAstre sAdiko vA saparyavasitaH, yAvat apa'IH pudgalaparivatoM dezonaH, krodhakapAyI khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! jaghanyena utkRSTena antarmuhUrtam, evaM zAyad mAnamAyA kapAyI, lobhakapAyI khalu bhadanta ! lobhakaSAyI iti pRcchA, gautama ! jaghanyena eka samayam, utkRSTena antarmuhatam, akayAyI khalu bhadanta ! akaSAyI iti kAlataH phira ciraM bhavati ? gautama ! akaSAyI dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-sAdiko vA aparyavasitaH, sAdiko vA saparyavasitaH, tatra khalu yaH sa sAdikaH saparyavasitaH sa jaghanyena eka samayam . utkRSTena antarmuhUrnam, dvAram 7 // 90 7 // sAyI tivihe paNatte) he gautama ! sakapAyI jIva tIna prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (aNAdIe vA apajjavasie) anAdi ananta (aNAdIe vA sapajjavasie) anAdi sAnta (sAdIe vA sapajjavalie) athavA sAdi sAnta (jAva avaDDhaM poggalapariyaTai dekhaNaM) yAvat dezona apArdha pudgala parAvarsana (koha kasAI NaM saMte ! pucchA ?) he bhagavana ! krodhakaSAyI saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! jahaNNeNaM ukkoseNaM aMto/huttaM) he gautama ! jaghanya aura utkRSTa anta muharta taka (evaM jAca mANamAzakasAI) isI prakAra yAvat mAnakaSAyI mAyA kaSAyI (lobhakalAI NaM bhaMte ! lobhakasAitti pucchA ?) he bhagavan ! lobhakaSAyI kitane kAla taka lobha kaSAyI rahatA hai, aisA prazna ? (goyamA ! jahANeNaM eka samayaM ukoseNaM aMtomuhattaM)he gautama ! jaghanya eka samaya, utkRSTa antarmuhatte (akasAI NaM bhaMte ! analAi tti kAlo keciraM hoi 1) he bhagavan ! akaSAyI kitane kAla taka akaSAyo rahatA hai ? (goyamA ! akasAI duvihe paNNatte) he gautama ! akaSAyI do prakAra ke kahe haiM (taM jahA-sAdIe vA apajja. Da jItama / savAyA na 42 cha (taM jahA) tasA mA prAre che (aNAdIe vA apajjavasie) manAhi mana-1 (aNAdIe vA sapanavasie) manAhi sAta (sAdAe vA sapajjavasie) 4241 sa sAnta (jAva avaDaDhaM poggalapariya, desUrNa) yAvat 6zAna apAI pudgalaparAvartana. (kohakasAI NaM bhaMte | pucchA) hai bhAvAna ! aura SAyI sampandhI prazna (goyamA / jahaNNeNaM ukkoseNaM aMtomuhutta) 7 gautama ! dhanya sa Ta bhannata sudhI (evaM jAva mANamAyAkasAI) se prAre yAvat bhAna pAyI bhane mAyApAyI (lobhakasAINaM bhaMte / lobhakasAitti pucchA ) bhagavan ! sAmAyI hai| samara bhuvA bhASAyI rahecha ? mero prazna (goyamA / jahaNjeNaM ekaM samaya ukkoseNaM aMtomuhuttaM) OM gautama | ghanya 4 samaya, utkRSTama-19. (akasAI NaM bhaMte ! akasAItti kAla o kevacciraM hoI) mAvan ! maSAyI TakSA BNa sudhI mAyA 24 cha ? (goyamA / akasAI duvihe paNNatte) 3 gItamA mAnA cha (tajA sAdIe cA amajanasipa sAdIe :vA sapajjavAsamA bhA " 1 akaSAyI che
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 18 sU0 6 kapAyahAnirUpaNam ____TIkA-pUrva vedadvAraM nirUpitam atha kramAdAgataM saptamaM kapAyadvAraM prarUpayitumAha-'sakasAINaM bhaMte ! sakasAitti kAlao kevaJcira hoi ?' he bhadanta ! sakapAyI-saha-vidyamAnaH kapAyo yeSAM yaircA te sarupAyA:-jIvapariNAmavizeSAste vidyante yasya sa sakapAyI, sa khalu 'sakapAyI' iti-sampAyitvaparyAyaviziSTaH san kAlata:-kAlApekSayA phiyaciraM kiyatkAlaparyantamavyavacchedena bhavati-avatiSThate ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'sakasAI tivihe paNNatte' sApAyI trividhaH prajJaptaH, 'taM jahA-aNAdIe vA aejjavasie aNAdIe vA sapajjavasie, sAdIevA sapajjavasie' tadyathA-anAdiko vA aparyavasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH, sAdiko vA saparyavasitaH, tatra pUrvoktarItyA yaH khalu upazamazreNi kSapakazreNi vA vasie, sAdIe vA sapajjavasie) ke isa prakAra-sAdi ananta aura sAdi sAnta (tattha gaMje se lAdIe sapajjavasie) unameM jo sAdi sAnta hai (se jahapaNeNaM egaM samayaM, ukoleNaM aMtomuhuttaM) vaha jaghanya eka samaya, utkRSTa antamuharta taka / usa avasthA meM rahatA hai (dvAra 7) TIkArtha-pahale vedavAra kI prarUpaNA kI, aba kramaprApta sAtaveM kaSAya dvAra kI prarUpaNA kI jAtI hai| ____jIva ke eka vikArI pariNAma ko kaSAya kahate haiM, jo kaSAya se yukta ho vaha sakaSAyI kahalAtA hai| gautamasvAmI prazna karate haiM-bhagavan ! sakaSAyI jIva kitane kAla taka sakaSAyI banA lahatA hai ? ___ bhagavan-he gautama ! sakapAyI jIva tIna prakAra ke hote haiM-anAdi ananta, anAdi sAnta aura sAdi sAnta / pahale kahe anusAra jo jIva kabhI bhI upasama zreNI athavA kSapaka zreNI ko prApta nahIM karegA, vaha anAdi aparyavasita mahA-mananta mana sAhasAnta (natthaNa je se sAdIe sapajjavasie) tamAmA ra sAha sAnta cha (se jahaNNeNaM egaM samaya, ukkoseNaM aMtomuhuttaM) te vanya 4 samaya, manaSTa mantabhuta sudhI. (32 7) TIkArtha-pahelAM vedadvAranI prarUpaNa karavAmAM AvI, have kama prApta sAtamA kaSAyadvAranI prarUpaNa karAya che| jIvana eka vikArI pariNAmane kaSAya kahe che, je kaSAyathI yukta hoya te sakaSAyI 42vAya che. zrI gautamasvAmI prazna kare che-he bhagavan ! sakaSAyajIva keTalA kALa sudhI sakaSAyI bhanI 29 che. zrI bhagavAna he gautama ! sakaSAyI jIva traNa prakAranA hoya che-anAdiananta, anAdi sAMta, ane sAdisAnta. pahelA kahyA pramANe je jIva kyAreya paNa upazamazreNI athavA kSapakazrene prApta karaze nahi, te anAdi aparyAvasita sakaSAyI kahevAya che, kemake
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ . pradhAnA kadAcidapi na prApsyati so'jAya paryavasito vyapadizyate, kadAcidapi tasya : pAyodaya vyava. cchedAsaMbhavAt, yastAvat upaza zreNi kSapakazreNiM vA prApsyati so'nAdi saparyavasito vyavahiyate, upazamazreNI prAptI kSapakazreNI prAptau vA kapAyodaya vyavacche daraya bhAditvAta, yastUpazamazreNi pratipadyate tatra cApAyI bhUtvA punarupazamazreNItaH paripatana sabApAyI bhavati / so saparyavasito vyapadizyate iti bhAvaH, 'jAva abaI poggalapariyaha desUrNa' yAvat-tanna khalupUrvoktanisakapAyiSu madhye yaH sa sAdi saparyavasitaH sakapAyI bhavati sa jaghanyena anya muhUrtam, utkRSTena anantaM kAlaM yAvat sanaSAyitvaparyAyaviziSTaH san avyacchedena avatiSThate abhavyApekSayA, anantaM kAlaseva pratipAdayati kAlApekSayA anantA utsavisarpiNyo bhavanti kSetrata:-kSetrApekSayA apArddha:-apagatamaddhaM yasya yo'pArddhaH, pudgalaparivartaH, dezona:-kiJcidUno bhavati, kSetrApekSayA dezonam apArddhapudgalaparAvarta yAt upazamazreNItaH papititaH san sakapAyI kahalAtA hai, kyoM ki usake kaSAya kA kabhI bicheda nahIM ho sakatA jo jIva kabhI upazamazreNI cA kSapazreNI ko prApta karegA, vaha anAdi saparya ghasita yA AnAdi sAnta rUkaSAyI kahalAtA hai, kyoMki upazamazreNI athavA kSapaka zreNI prApta karane para usake kaSAyodaya kA viccheda ho jAtA hai| jo jIva upazamazreNI prApta karake aura akaSAyI hokara phira upazamazreNI se patita hokara sakaSAyI ho jAtA hai, vaha sAdi lAnta sakaSAyI kahalAtA hai, kyoM ki usake kaSAyodaya kI Adi bhI hai aura bhaviSya meM punaH kaSAyodaya kA anta bhI ho jaaegaa| ina tIna prakAra ke sakaSAyI jIvoM meM jo sAdi sapardhavalita sakapAyI hai, yaha jaghanya antarmuharta taka aura utkRSTa ananta kAla taka nirantara sakaSAyI rahate haiN| ananta kAla kA spaSTIkaraNa isa prakAra hai-kAlakI apekSA ananta utsarpiNI-avasarpiNI taka aura kSetra kI apekSA kucha kama apArdha pudglpritemanA kapAyane kayAreya viccheda nathI thaI zakata. je jIva kAreka upazamazreNI ke bhapakazreNIne prApta karaze, te anAdi saparyAvasina athavA anAdi sanna kaSAyI kahevAya che, kemake upazamazreNI athavA kSapakazreNI prApta karavAthI temanA kaSAyadayane videda thaI jAya che. je jIva upazamazreNuM prApta karIne ane akaSAyI banIne pharI upazamazreNIthI patita thaIne sakaSAyI banI jAya che, te sAdisAnta kaSAyI kahevAya che, kemake tenA kaSAdayanI Adi paNa che ane bhaviSyamAM pharI kaSAdayano anta paNa thaI jI. - A traNa prakAranA sakaSAyI jamA je sAdi sAvati sakavAyI che, te jaghanya antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa anantakALa sudhI nirantara sakaSAyI rahe che. anantakALanuM spaSTIkaraNa A prakAre che-kALanI apekSAe ananta utsarpiNI-avasarpiNa sudhI ane kSetranI apekSAe kAMIka e chA apAI pudgala parivartana sudhI. kemake upazama zreNIthI pahela
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapodhinI TIkA pada 18 lU0 6 kapAyadvAranirUpaNam 405 etAranta kAlaM saMsAre paribhramati tasmAt sAdisaparthavasitasya sakapAriNo jaghanyena kAla mAnamarmuhUtaM bhavati, utkRSTena tu dezono'pArddhapulaparAvartaH kAlakAnamavaseyaM prAMguktasavedakatvayuktastulyatvAt, gautamaH pRcchati-ko kasAINaM bhaMte ! pucchA' bhadanta ! krodhApAyI khalu krodharUpAyitvAryAyaviziSTaH san kAlApekSayA phigatkAlaparyantamavyavacchedena avatiSThate ? iti pRcchA, bhAvAnA:--'goyamA !' he gautama ! 'jahaNegaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM' jaMghanyena utkRSTena ca krodharUpAcI krodhakAlAyitvaparyAya viziSTatayA nirantaram antamuhUrta yAvad abatiSThane zodhakapAyopayogasya jaghanyena utkRSTenA vA antarmuhartapramANatvAt tathAvidha. jIvasvamAvatvAta, evamagre'pi mAnasAyAlomakapAyeSyapi viziSTopayogApekSayaiva prarUpaNamavaseyamityabhiprAyeNAi-'evaM jAva mANamAyakasAI' evam-krodhakapAyirItyA yAvat-mAnavartana taka / kyo ki upazamazreNI se girA huA jIya itane kAla taka saMsAra meM paribhramaNa karatA hai| isa kAraNa sAdi sAnta sakaSAya jIva kA jaghanya kAla. mAna antarmuharta kA hai aura utkRSTa kucha kama apArdha puzala parAvarta kA hai| pahale sadI ke viSaya meM jo yukti kahI hai, vahI yahAM bhI samAna hai| gautamasvAmI-he bhagavan krodha kaSAyI jIva lagAtAra kitane kAla taka krodhakaSAyI banA rahatA hai ? / bhagavAnU-he gautama ! jaghanya aura utkRSTa rUpa se krodhakaSAyI jIva nirantara krodhakaSAyI ke rUpa meM antamuharta taka hI rahatA hai, kyoMki krodha kaSAya kA upayoga kama se kama aura adhika se adhika sI antahata lakahI raha sakatA hai isI prakAra mAna mAyA aura lobha kaSAyoM meM bhI viziSTa upayoga kI apekSA se hI prarUpaNA kI gaI hai, isI abhimAya se strakAra kahate haiM-krodha kaSAya kI taraha mAnakaSAyI jIva mAnakaSAya se aura mAyAkaSAyI mAyA jIva eTalA kALa sudhI sasAramAM paribhramaNa kare che. e kAraNe sAdiyAnta kaSAya jIvanuM jaganya kALamAna antarmuhUrtanuM che ane utkRSTa kAMI ochA apAI yugala parAvartana che. pahelA savedInA sambanyamAM je yukti kahI che, teja ahI paNa sarakhI che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana! krodha kaSAyI jIva nirantara keTalA kALa sudhI krodha kaSAyI banI rahe ? | zrI bhagavAna che gautama ! jaghanya ane utkRSTa rUpaNI kedha kaSAyI chava nirantara ke kaSAyInA rUpamAM antamuhUrta sudhI ja rahe che, kemake kodha kaSAyane upayoga ochAmAM ocho ane adhithI adhika paNa antarmuhUrta sudhI ja rahI zake che. - eja prakAre mAna, mAyA, ane lebhakaSAmAM paNa viziSTa upaganI apekSAthI ja prarUpaNuM karAi che, eja abhiprAyathI sUtrakAra kahe che ke dhakavAyanI jema mAnakaSAyI chava mAnakaSAyI ane mAyAkaSAya mAyAkaSAyathI
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ zApanA kapAyI mAnakapAyitvaparyAyaviziSTaH, mAyAkapAyI mAyAkapAyitvaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA jaghanyena utkRSTena cApi antarmuhUta yAvavyavacchedena avatiSThate mAnakaSAyopagayogasya mAyAkapAyopayogasya ca jaghanyena utkRSTe na vA tathAvidha jIvasvAbhAvyAt antamuhUrta pramANatvAt, gautamaH pRcchati-'lobhakasAI NaM bhaMte ! lobhakasAItti pucchA' he bhadanta ! lokapAyI khalu 'lobhakapAyI' iti-lobhakapAyitvaparyAyaviziSTaH sana kAlApekSayA kiyatkAlaparyantamavyavacchedena avatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAi-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNaNaM eka samayaM ukkoseNaM aMtomuhurta jaghanyena ekaM samayam, utkRSTena antarmuhUrta yAvat kobharapAyI lomarUpAyitvaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA nirantaramavatiSThate tathA ca yadA kazcidupazamakaH upazamazreNiparyavasAne upazAntavItarAgo bhUtvA upazamazreNitaH paripatan lobhANuprathama samayasaMvedanakAle eva maraNadharmamAsAdha devaloke pUtpannaH san krodhakapAyI mAnakapAyI mAyAkapAyI vA bhavati taha ekai samayaM yAvad lobhakaSAyI sa upakaSAya se yukta kAla kI apekSA jaghanya aura utkRSTa antarmuhUrta taka hI rahatA hai / kyoM ki jIva kA svabhAva hI aisA hai ki mAna kaSAya aura mAyA kaSAya kA upayoga antarmuhUrta se adhika nahIM rhtaa| gautamasvAmI-he bhagavan ! lobhakapAyI jIva lobha kaSAya paryAya se yukta lagAtAra kitane kAla taka rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya eka samaya taka, utkRSTa antarmuharta taka lobha. kapAyI, lobhakaSAyI ke rUpa meM nirantara rahatA hai / jaba koI upazamaka jIva upazamazreNI kA anta hone para upazAnta rAga hokara upazamazreNI se giratA hai aura lobha ke aMza ke vedana ke prathama samaya meM hI mRtyu ko prApta hokara devaloka meM utpanna hotA hai aura krodha kaSAyI, mAnakaSAyI evaM mAyAkaSAyI hotA hai, usa samaya eka samaya taka lobhakaSAyI pAyA jAtA hai, prazna kiyA jA sakatA yukta kAlanI apekSAe jaghanya ane utkRSTa antarmuharta sudhI ja rahe che. kemake jIvane havabhAva ja evo che ke mAnakarAya ane mAyAkaSAyane upaga antarmuharta adhika nathI rahetA. zrI gautamasvAmI- he bhagavad ! bhakaSAyI jIva lebhakaSAya paryAyathI yukta nirantara keTalA kALa sudhI rahe che? zrI bhagavAna-he gautama! jaghanya eka samaya sudhI, ane utkRSTa antarmuhUrta sudhI bhakavAyI, lebhakavAthInA rUpamAM nirantara rahe che. jyAre keI upazamaka jIva upazama zreNIne anna thatA upazAntarAga thaIne upazamazreNIthI paDe che ane lebhanA aMzanA vadananA prathama samayamAM ja mRtyune prApta thaIne devalekamAM utpanna thAya che ane krodhakaSAya, mAnakavAyI tema ja mAthAkaSAthI thAya che. te samaye eka samaya sudhI lAbhakaSAyA banI rahe che. (maLI Ave che)
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ sheetant TIkA pada 18 su0 6 kaSAyadvAra nirUpaNam 407 labhyate, nanu tulyayuktyA krodhAdiSvapi jaghanyena ekasamapatvaM kathaM nopalabhya ce ? iti veda - procyate - yadi upazamazreNItaH paripatan krodhANuvedana prathamasamaye mAnANuvedana prathamasamaye mAyANuvedana prathamasamaye vA maraNadharmamAsAdya devalokeSUtpadyate tathApi tathA svAbhAnyAt yena kaSAyodayena kAlaM kRtavAn tameva kapAyodayaM tatrApigataH san antarmuhUrtamanuvartayati prastuta sUtraprAmANyena tathA parijJAnAt ato'nekasamayatvaM krodhamAnamAyAkapAyeSu pratipAditam, gautamaH pRcchati - 'arusAI NaM bhaMte ! akasaitti kAlao kevacciraM hoi ?' he bhadanta ! akapAyI khalu 'akapAyI' iti - akapAyitvaparyAyaviziSTa. san kAlataH - kAlApekSayA kiyaJciraM - kiyatkAlaparyantaM nirantaraM bhavati - avatiSThate ? bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama ! 'asAI duvihe paNNatte' akaSAyI dvividhaH prajJaptaH, 'taM jahA - sAdIe vA apajjavasie hai ki lobha ke saMbaMdha meM jo yukti dI gaI hai, usI yukti ke anusAra krodha Adi kA bhI jaghanya eka samaya taka rahanA kyoM nahIM batalAyA gayA ? isakA uttara yaha hai ki yadi upazamazreNI se giratA huA krodhANu ke vedana ke prathama samaya meM, mAnANu ke vedana ke prathama samaya meM athavA mAyANu ke vedana ke prathama samaya meM mRtyu ko prApta hokara devaloka meM utpanna hotA hai, tathApi svabhAvavazAt jisa kaSAya ke udaya ke sAtha kAla kiyA hai, vahI kaSAya AgAmI bhava meM bhI antamuha taka rahatA hai / isI sUtra ke prAmANya se aisA jJAta hotA hai / isI se krodha, mAna aura mAyA kaSAya kA aneka samayatva pratipAdana kiyA gayA hai / gautama svAmI - he bhagavan ! akaSAyI jIva kitane kAla taka akaSAyI paryAya se yukta banA rahatA hai ? bhagavAn he gautama! akaSAyI jIva do prakAra ke hote haiM, ve isa prakAra haiM - sAdi ananta aura sAdi sAnta / ina donoM meM se jo sAdi sAnta akaSAyI prazna karI zakAya che ke leAbhanA sambandhamAM je yukti ApI che, teja yuktinA anusAra krodha vagerenuM paNa jaghanya eka samaya sudhI rahevuM kema nathI matAvyu ? tenA uttara e che ke jo upazama zreNIthI pI rahelA kodha'NuonA vedananA prathama samayamAM mAnANunA vedananA prathama samayamAM athavA mAyANunA vedananA prathama samayamAM mRtyune prApta karIne devaleAkamAM utpanna thAya che, tathApi svasvabhAva vazAt je kaSAyanA udayanI sAthe kALa karyAM che, teja kaSAya AgAau bhavamAM paNa anta'hUta sudhI rahe che. A sUtranA pramANathI evu' jJAta thAya che. ethI ja krodha, mAna, mAyAkaSAyanuM aneka samayattvanuM pratipAdana karAyelu che. zrI gautamasvAmI- huM bhagavan ! akaSAyI jIva keTalA kALa sudhI akaSAyI paryAyathI yukta rahe che? zrI bhagavAna hai gautama 1 aSAI jIva e prakAranA hoya che-te A prakAra-sAhi
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre 408 sAdIe vA sajjayasie' tadyathA-sAdiko vA aparyarasitaH, sAdiko vA saMparyavasitaH tathA casAdya paryavasitabhedena akapAyI dviprakArakaH pratipAditaH, 'tattha NaM je se sAdIe sapajjava siMe se jaNaM evaM samayaM ukkoseMrNa aMtomuddattaM tatra khela - sAdyaparyavasita sAdisaparyava siMtayorava pAyiNa ermadhye yaH sa sAdisaparyavasitaH apAyI sa jaghanyena ekaM samayam utkRSTena antarmuhUrta yAvat kAlApekSayA arUpAyitvaparyAyaviziSTaH san nirantaramavatiSThate iti bhAvaH, prAguktAvekSyukte stulyatvAt tathAhi prAguktadvividhA kapAyiNormadhye yaH kSapakazreNi pravipAkapAyI bhavati sa sAdya paryavasito'kapAyI vyapadizyate kSapakazreNeH paripAtAsaMbhavAt, yastAvadupazamazreNi pratipadyAkapAyI bhavati sa sAMdisa paryavasito'kapAyI vyapa dizyate sa khalu jaghanyena eka samayam arUpAyitvaparyAyaviziSTo bhavati yadAM ekasamayamasurat dvatIye paJcatvaM prApnoti tadA tasminneva paJcatvasamaye deveSRtpannaH sakapAyodayena sakapAyI bhavati evaM rItyA jaghanyena eka samapamakapAyI bhaNita, utkRSTena tu antarmuhUrta yAvad pAyI bhavati tataH paramavazyameva upazamazreNItaH paripAte kaSAyodaya sadbhAvAt 'dAraM 7' saptamaM kapAyadvAraM samAptam // sU0 7 // hai, vaha jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa antarmuhUrtta taka aMkaSAyI paryAya se yukta nirantara rahanA hai| isa viSaya meM vahI yukti samajha lenA cAhie jo veda ke viSaya meM kahI gaI hai| pUrvokta do prakAra ke akaMpAyI jIvoM meM se jo pakoNI ko prApta karake akaSAyI hotA hai, vaha sAdi ananta akaSAyI hotA hai| kyoMki kSapakazreNI se phira pratipAta nahIM hotA, kintu jo jIva upazamazreNI para ArUDha hokara akaSAyI hotA hai, vaha sAdi sAnta akaSAyI kahalAtA hai / vaha jaghanya eka samaya taka apAya paryApta paryApta se yukta rahanA hai| jaba eka samaya akaSAyI hokara dUsare samaya meM mRtyu ko prApta ho jAtA hai, taba usI samaya me deva loka se utpanna hokara kaSAya ke udaya se sakaSAyI ho jAtA hai| isa kAraNa akapAyitva kA jaghanya kAla eka samaya kA kahA gayA haiM / utkRSTa ananta ane sadvisAnta, A bannemAMthI je sAkriyAnta aSAU hai te jaghanya eka samaya sudhI ane utkRSTa antarmuhUta sudhI aSa thI paryAyathI yukta nirantara rahe che. A viSayamAM teja yukti samajI levI joIe je vedanA viSayamAM rahelI che arthAt pUrvokta be prakAra aArthI jIvemAMthI ja kSapaka zreNIne prApta karIne akaSAyI thAya che, te sAdi anta kASAyI haiAya che, Demake kSapaka zreNIthI pharI pratipAta thatA nathI, kintu je chatra upazama zreNI para ADha thaine akaSAyI. thAya che, te sAdisAnta aka SA kahevAya che. te janya eka samaya sudhI akaSAya paryApta paryAyathI yukta rahe che. jyAre eka samaya kavI zraae khIta samayamAM mRtyune prApta thaI ya che, tyAre e ' samayamAM devaleka| utpanna thaIne yanA udayathI akaSAyI banI jAya che. e kAraNathI
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 409. prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 6 lezyAvatAM lezyAkAlanirUpaNam lezyAdvAra vaktavyatA mULam-salesse NaM bhaMte ! salessetti pucchA, goyamA! salesse dubihe paNNatte, taM jahA-ANAdIe vA apajjavasiSa, aNAdIe vA sapajjavasie, kaNhalesse NaM bhaMte ! kaNhalesse ti kAlao kecciraM hoi ! goyamA ! jahapaNe NaM aMtomuhattaM, ukkosegaM tettIsaM sAgarovamAiM aMto. muhuttamAhiyAI, nIlaleste NaM bhaMte ! nIlalesse tti pucchA goyamA ! jahapaNe NaM aMtomuhattaM ukoseNaM dasasAgarovamAiM paliovamAsaMkhijjai'bhAgamabhahiyAI, kAulesse NaM pucchA goyamA! jahaNNe gaM aMtomu huttaM ukkoseNaM tiNisAgarovamAiM paliovamAsaMkhi jaibhAgamabhahiyAI, teulesseNaM pucchA, goyamA ! jahapaNeNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM do sAgarovamAiM pali ovamAsaMkhijabhAgamabhahiyAI pamhalesse NaM bhaMte pucchA, goyamA ! jahaNe NaM aMtosuhattaM ukkose NaM dasalAgarovasAiM aMtomuhattamanbhahiyAI, sukkalesse NaM pucchA, goyamA! jahaNeNaM aMtosuhuttaM ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI aMtomuttamamahiyAI, alesse NaM pucchA, goyamA ! sAdIe apajavasie dAraM 8 // sU0 8 // chAyA-sale zyaH khalu bhadanta ! salezya iti pRcchA, gautama ! salezyo dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-'anAdiko vA aparyavasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH, kRSNalezyaH khalu bhadanta ! antarmuharta taka akaSAyI rahatA hai, tatpazcAt kSapakama zreNI se avazya hI patita hokara sakaSAya bana jAtA hai / (dvAra 7) lezyAhAra zabdArtha-(salesleNaM saMte ! aleo tti pucchA ? ) he bhagavan ! alezya arthAt lezyAyukta, lezyAyukta kitane kAla taka rahatA hai, aisA prazna (goyamA ! salesse duvihe paNNatte) he gautama ! salezya do prakAra ke kahe gae haiM (taM jahA-aNAdIe akaSAyitvane jaghanya kALa eka samaya kahe che utkRSTa antarmuhUrta sudhI akaSAthI rahe che, tatpazcAt upazama zreNIthI avazya ja patita thaIne sakaSAya banI jAya che. (dvAra 7) lezyAddhiAra zA-(salesse NaM bhaMte / salemsetti pucchA ?) bhagavan ! savezya arthAt vezyAyuta, pra0 52
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 prAmA kRSNalezya iti kA chataH phiyaciraM bhavati ? gautama ! aghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena trayaH / striMzat sAgaropamANi antarmuhUrtAbhyadhikAni, nIlalezyaH khalu bhadanta ! nIlalezya iti pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena dazasAgaropamANi palyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikAni, kApotalezyaH khalu pRcchA, gaurA ! jaghanyena antarmuhUrta, utkRSTena trINi sAgaropamANi pazopamAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikAni, tejole zyaH khalu pRcchA, gautama ! vA apajavasie, aNAdIe vA sapaja gasipa) ve isa prakAra-anAdi ananta aura anAdi sAnta ___ (kaNhalesle NaM bhaMte ! kaNhalesle tti kAlao kecciraM hoi ?) he bhagavan ! kRSNalelyA bAlA jIva kilane kAla taka kRSNalezyA vAlA rahatA hai ? (goyamA ! jahaNeNaM aMtosuhutaM, ujholeNaM tettIsa lAgarovalAI) he gaunA ! jaghanya antamuhUrta, utkRSTa tetIla lAgaropama (aMtomuttamamahiyAI) antargaharI adhika (nIlalesse NaM bhaMte ! nIlalesse ti) he bhagavan ! nIlalezyA vAlA kitane kAla taka nIlalezyA vAlA rahatA hai, ailI pRcchA ? (goyamA ! jahaNeNaM aMto. muhuttaM, ukkoseNaM dasa sAgovamAI paliovAsaMkhijja bhAgamalahiyAI) he gautama ! jaghanya antargata taka, utkRSTa palyopala kA asaMkhyAtavAM bhAga adhika dasa sAgaroena taka ___ (kAulesse NaM pucchA ?) kApotalezyA viSayaka, prazna ityAdi (goyamA ! jaha paNeNaM aMtoma hutaM, unkoseNaM tiSNi ghAgarovamAI pali bhoyamAsaMkhijaibhAga sanbhahiyAI) he gautama ! jaghanya antamuharta, utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM 71 ||yut TasA 4 sudhI 29 cha, sevA prazna (goyamA ! salese duvihe paNNatte) 3 gautama | sasezya me prAranA 4Desa cha (ta jahA)-aNAdIpa vA apajjavasie, aNAdIe vA sapajjavasie) tme| 241 re manAhiananta sane manAhi sAnta ___ (kaNhalesseNaM bhaMte ! kaNhalessetti kAlao kevacciraM hoi ?) 3 mAvan ! 305 vezyA 71 mA 4. sudhI vezyAvANI 29 cha 1 (goyamA / jahaNNeNaM aMtomuttaM, ukAsaNa tettIsaM sAgarobamAiM) gItama! panya antamahata, tevIsa sAyaza5ma (aMtomuhutta manbhahiyAI) Ardbhuta madhi4. (nIlalesse NaM aMte ! nIlale setti pucchA ?) 8 bhagavan / nIsavezyAvA 75 48kSA / sudhI nIlezyAvANA 29 cha / prazna ? (gomA / jahaNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNa dasa sAgarovamAI paliovamAsaMkhijjaibhAgamabhaDiyAI) gautama dhanya mantabhuta sudhI, utkRSTa palyopamane asaMkhyAtame bhAga adhika daza sAgaropama sudhI, , (kAuleseNaM pucchA') pAtozyA tyA prazna (goyamA / jahaNNeNaM aMtomuhutta, ukkoseNaM tiNi sAgarobamAI paliozmAsaMkhijjaibhAgamabhahiyAI) 7 gata - antarmuhUrta, utkRSTa papamane asa khyAta bhAga adhika traNa sAgaropama sudhA. sadhA.
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 18 sU0 6 lezyAvatAM lezyAkAlanirUpaNam jaghanyena antarmuhUrtas, utkRSTena dve sAgazepame palyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyadhike, padmalezyaH khalu pRcchA, gautama ! jaghanyena antamuhUrtam, utkRSTena dazalAgaropamANi antarmuhUrtAbhyadhikAni, zuklalezyaH khalu pRcchA, gautama ! jananyena antarmuhUtam utkRSTe / trayastriMzatsAgaropamANi antarmuhUrtApadhikAni, alezyaH khalu pRcchA, gautama ! sAdiko'paryavasitaH dvAram 8 ||suu0 8 TIkA-pUrva rupAyadvAraM prarUpitam atha kramAdAgatamaSTamaM lezyAdvAraM prarUpayitumAha'salesse NaM bhaMte ! salessetti pucchA' he bhadana ! salezyaH-saha-vidyamAnA lezyA yAya yena bhAga adhika tIna sAgaropama taka (teulesseNaM pucch| 1) lejolezyA viSayaka-prazna ? (goyamA ! jahaNNaNaM aMtomuhataM, ukkoseNaM do sAgarovalAI paliovaSAsaMkhijabhAgamabhAhiyAI) he gautama ! jaghanya antamuharta taka, utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga adhika do sAgaroena taka (pamhale se NaM aMte ! pucchA ?) he bhagavan ! pAlezyAvAlA vidhe-bhaina ? (goyamA! jahaNNe NaM aMlomuhuttaM, usosaNaM dasa lAgarovamA aMto muttamamahithAI) he gautama ! jaghanya antakRta, utkRSTa antahata adhika dasa sAgaropama taka (sukkAlesseNaM pucchA ?) zuklalezyA viSayaka-prazna ? (goyanA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM tettIsaM sAgarokamAI aMtosuhattamabhahiyAiM) he gautama ! jaghanya antarmuhattaM naka, utkRSTa antarmuharta adhika tetIla sAgaropama taka ___(alesse NaM pucchA ?) alezyA viSayaka-prazna ? (goyamA ! sAdIe apajjabasie) he gautama ! sAdi ananta / (dvAra 8) TIkArtha-pahale kaSAyaDhAra kI prarUpaNA kI gaI, aba krasAgata AThaveM lezyA dvAra kI prarUpaNA kI jAnI hai (ulesseNaM pucchA?)tavezyAvANAvi prazna ? (goyamA ! jahaNNeNaM atomuhuttaM, ukkoseNaM do sAgarovamAiM pali zevamAsaMkhijjabhAgamabhahiyAI) gautama | dhanya 24-1muMDUta sudhI, utkRSTa pAmano asaMkhyAta bhAga adhika be sAgarepama sudhI. _(pamhaleseNaM bhaMte ! pucchA ?) san ! 56mavezyAvAvi-prazna(goyamA / jahaNNeNaM aMto muhuttaM, ukkoseNaM dasa sArobamAiM aMtomuhutta mabhahiyAI) gautama ! dhanya mantataH , utkRSTa antarmuhUrta avika daza sAgaropama sudhI. (sukkalerase NaM bhaMte / pucchA) zu45 vazyA1mAviSa-prazna 1 (goyamA ! jahaNNeNaM aMto muhattaM, ukkoseNaM tettIsa sAgarotramAiM aMtomuttamamahiyAiM gautama ! dhanya mantabhuta sudhA, utkRSTa antarmuhurta adhika tetrIsa sAgaropama sudhI. (alesseNaM pucchA ?) mavezyA viSa prazna 1 (goyamA ! sAdIe apajjavasie) gautama sAmananta rIkAtha-pahelA kaSAya dvAranI prarUpaNa karAI have kema gata (kAra 8) AThamA vezyA
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 mApanAsUtra vA sa salezyaH khalu 'salezya' iti-salezyatva paryAya viziSTaH san kAlApekSayA kiyakAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'salesse duvihe paNNatte' salezyo dvividhaH prajJaptaH 'taM jahA-aNAdIe vA apajavasie, bhaNAdIe vA sapajjavasie' tadyathA-anAdiko vA aparyavasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH, tatra yaH khalu kadAcidapi na saMsAravyavacchedakartA bhavati so'nAdiraparyavasito vyapadizyate, yantu saMsAra pAragAsI bhavati so'nAdi saparyavasito vyapadizyate, gautamaH pRcchati-'kaNhalesse NaM bhaMte ! kaNhalessetti kAlao kevaciraM hoi ?' he bhadanta ! kRSNalezyaH khalu 'kRSNalezya' iti-kRSNalezyatvaparyAyaviziSTaH san kAlata:-kAlApekSayA kicciraM-kirakAlaparyantaM bhavati ? avatiSThate ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gItama ! 'jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM aMtomuhuttamamahiAI' jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena trayastriMzat sAgaropamANi antarmuhUrtAbhyadhikAni yAvat kRSNa lezyaH kRSNale zyatvaparyAyaviziSTaH san gautamasvAmI-he bhagavan ! salezya arthAt lezyAvAn jIva kitane kAla taka salezyabanA rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! salezya jIva do prakAra ke hote haiM, ve isa prakAra haiManAdi aparyavasita aura anAdi saparyavasita / inameM se jisa jIva ke saMsAra arthAt janma-maraNa kA kabhI anta nahIM AtA, vaha anAdi aparyavasita kaha lAtA hai aura jo saMsArapAragAmI ho vaha anAdi saparyavasita kahA jAtA hai| ____ gautamasvAmI- bhagavan ! kRSNalezyA vAlA jIva kitane kAla taka kRSNa lezyA vAlA nirantara banA rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuharta taka, utkRSTa antamuharta adhika tetIsa sAgaropana taka kRSNalezyA vAlA lirantara kRSNalezyA vAlA rahatA hai| dvAranI prarUpaNa karAya che. zrIgautamasvAmI-he bhagavana ! salezya arthAta lezyAvAna chava keTalA kALa sudhI salezya banI rahe che ? zrIbhagavAna-he gautama ! salezya jIva be prakAranA hoya che, te A prakAre-anAdi saparyavasita, ane anAdi aparyAvasita, temAMthI je jIvano saMsAra arthAta janma maraNane kyAreya aMta nathI Avate te anAdi aparyavasita kahevAya che ane je saMsAra pAragAmI che te anAdi saparyavasita kahevAya che. zrIgautamasvAmI-he bhagavan! kRNAlezyA vALA jIva keTalA samaya sudhI kRSNalezyA vALA nirantara banI rahe che ? zrIbhagavAna he gautama ! jaghanya attamuhUrta sudhI, utkRSTa atimuhUrta adhika 3 tetrIsa sAgarepama sudhI kRSNalezyAvALA nirantara kRNalezyAvALA rahe che. tiya ane
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TokA pada 18 sU0 6 lezyAvatAM lezyAkAlanirUpaNam kAlApekSayA nirantaramavatiSThate, tathA cAtra tiryagyonikAnAM manuSyANAJca lezyAdravyANi antarmuhUrtakANi bhavanti tata: paramavazyameva lezyAntarapariNAma prApnuvanti devanairayikANAntu pUrvabhava caramAntarmuhUrtAdArabhya parabhavAdhantarmuhUrta yAvat lezyAdravyAgi avasthitAni bhavanti, tataH sarvatra jayanyenAntamuhUrtam tiryagyonikamanuSyApekSayA'vagantavyam utkRSTena tu devanAyikApekSayA'baseyam, taca vicitramiti vibhAvyate, tatra trayastriMzatsAgaropamANi antarmuhUrtA'bhyadhikAni ityetatkathanaM saptamanaraka pRthivyapekSayA'vaseyam, saptamanarakapRthivIstha nairayikANAM kRSNalegyAsalAt tepAJca sthitirutkRSTena trayastriMzatsAgaropamANi, yattu pUrvottarabhavagate yathAkra caramAye antarmuhane te dve apyekam antarmuhUrtam, antarmuhUrtasya asaMkhyAta. bhedabhimatyAditi bhAvaH, gautamaH pRcchati-'nIlalesse NaM bhaMte ! nIla setti pucchA' tiryaMcoM aura manuSyoM ke lezyA dravya antarmuhata taka rahate haiM, usake bAda avazya hI badala jAte haiM, kintu devoM aura nArakoM ke lezyA dravya pUrva bhava saMbaMdhI 'antima antarmuharta se AraMbha hokara parabhava ke prathama antarmuharta taka kAyama rahate haiN| jaghanya kAla antarmuharta sarvatra manuSyoM aura tiyaco kI apekSA se jAnanA cAhie aura utkRSTa kAla devoM evaM nArakoM kI apekSA se| yaha utkRSTa kAla alaga alaga prakAra kA hai, ataeva isa para vicAra karate haiM- . kRSNalezyA kA utkRSTa kAla antarmuhUrta adhika tetIla sAgaropama kA kahA gayA hai so sAta vIM nAraka bhUmikI apekSA se jAnanA cAhie, kyoMki sAta: cauM nAraka bhUmi ke nAraka kRSNalezyA vAle hote haiM aura unakI sthiti utkRSTa tetIsa sAgaropama kI hotI hai| aura pUrvabhava evaM uttara bhava saMbaMdhI do anta. muharta haiM, ve donoM milakara bhI antarmuhUrta hI hote haiM, kyoMki antarmuhUrta ke asaMkhyAta bheda hote haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! nIlalezyA vAlA jIva nirantara kitane kAla taka manuSyanA lezyA dravya annamuhUrta sudhI rahe che. tyAra pachI avazya badalAI jAya che, dina deva ane nArakanAM lesthA dravya pUrva bhava sambandhI antima antarmuhUrtathI AraMbhIne para bhavanA prathama cattamuhUta sudhI kAyama rahe che. jaghanyakALa annahartA saMbri manuSyo ane tirya nI apekSAthI jANa joIe ane utkRSTa kALa ke temaja nAraka nI apekSA thI. A utkRSTa kALa alaga alaga prakArane che, tethI ja tene para vicAra kare che. kuNalezyAne utkRSTa kALa antarmuhUta adhika tetrIsa sAgaropamane kaheluM che, te sAtamI bhUminI apekSAe jANavuM joIe, kemake sAtamI naraka bhUminA nAraka kRSNalezyAvALA hoya che, ane tenI sthiti utkRSTa tetrIsa sAgaropamanI hoya che ane pUrva bhava temaja uttara bhAva saMbaMdhI je be annamuhUrta che, te bane maLIne paNa antarmuharta jaNAya che, kemake antamuhUrtanA asaMkhyAta bheda hoya che.
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ nA he bhadanta ! nIlalezyaH khalu 'nIlalezya' iti - nIlazyatvaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate / iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama ! 'jaha aMtamuttaM ukko seNaM dasasAgarovamAI paliovamAsaMkhijjai bhAgamanmahiyAI' jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena dazasAgaropamANi palyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikAni yAvat nILa - ast nIlalezyatvaparyAMyaviziSTaH san nirantaram vatiSThate, tathA cAtra paJcamanaraka pRthivya pekSayA palyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikAni dazasAgaropamANi avaseyAni, tatra paJcamanaraka pRthivyAM prathamaprastaTe nIlalezyA saMbhavati, 'paMcamiyAe mIsA' paJcamyAM mizrA, iti vacanaprAmANyAt tasmiMzca prathama prastaTe utkRSTena uparyuktarUpA sthitiravaseyA, pUrvottara bhavagate antarmuhUrte tu palyopamAsaMkhyeyabhAge evAntarbhUte iti na pRthag vivakSite, evamagre'pi bodhyam, gautamaH pRcchati - 'kAulesserNaM pucchA' kApotalezyaH khalu bhadanta ! kApotale zyatvaparyAMyanIlalezyA vAlA banA rahatA hai ? bhagavAn he gautama ! jaghanya antarmuhUrtta taka, utkRSTa palpopama ke asaMkhyAta - ghe bhAga adhika dasa sAgaropama taka nIlalezyA vAlA jIva nirantara nIlalezyA vAlA rahatA hai / yahAM pAMcavIM naraka pRthivI kI apekSA se palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga adhika dasa sAgaropama samajhanA cAhie, kyoMki pAMca ve naraka ke pahale pAthaDe meM nIlalezyA hotI hai, kahA bhI hai- 'paMcamiyAe mIsA' arthAt pAMcavIM bhUmi meM mizra hotI hai / usa prathama pAthaDe meM uparyukta sthiti hotI hai| pUrvabhava aura uttarabhava saMbaMdhI donoM antarmuhUrtta pasyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga meM hI sammilita ho jAte haiM, ataeva unako pRthak vivakSA nahIM kI gaI hai / Age bhI isI prakAra samajhalenA cAhie / gautamasvAmI - he bhagavan ! kApotalezyA vAlA jIva kitane kAla taka nirantara zrIgautamasvAmI-he bhagavan! nIlalezyA vALA jIva nirantara keTalA kALa sudhI nIla lezyAvALA anI rahe che ? zrIbhagavAn he gautama jaghanya atarmuhUrta sudhI, utkRSTa pacepama nA asa khyAtamA bhAga adhika daza sAgareApama sudhI nIlalezyAvALA jIva nirantara nIlalezyAvALA he che. ahIM pAMcamI naraka pRthvInI apekSAthI patyeApamanA asa khyAtamA bhAga adhika iza sAgarApama samajavA joI e, kemake pAcamA narakanA pahelA pAthaDama nIlalezyA hAya che, che paMcamiyAe mIsA ) arthAt pAyabhI lUbhibhAM mizra hoya che, yA prathama pAthaDamA uparyukta sthiti hAya che pUbhava ane uttara lava sabandhI-mane anya hU palcApamanA asaMkhyAtamAM bhAgamAMja samilita thaI jAya che, tethI ja tenI pRthavivakSA karI nathI. AgaLa paNa eja prakAre samajI levu' joI e. zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! kAtilezyAvALA keTalA samaya sudhI nirantara kApe na
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 6 lezyAvatAM lezyAkAlanirUpaNam viziSTa. san kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA!' he gautama ! 'jahaNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tiNi sAgarovamAiM paliovamAsaMkhijjaibhAgamanbhahiyAI' jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena trINi sAgaropamANi palyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikAni yAvata kApotalegyaH kApotale zyatvaparyAyaviziSTaH san avyavacchedena avatiSThate, tathA cAtra tRtIyanarakapRthivyapekSayA palyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikAni trINi sAgaropamANi avagantavyAni, tRtIyanarakapRthivyAmapi prathamaprasvaTe kApotalezyAyAH sadbhAvAt, 'taIyAe mIsiyA' tRtIyAyAM mizrA, iti vacanaprAmANyAt, tatra cotkRSTasthiteretA vatyAH saMbhavAt, gautamaH pRcchati-'teulesse NaM pucchA' he bhadanta ! tejolezyaH khalu tejolezyatvaparyAyaviziSTaH san kiyakAlaparyantaM nirantaramAtiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha'goyamA!' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM do sAgazevamAiM paliovamAsaMkhijai bhAgamabhahiyAI jaghanyena antarmuhartam utkRSTena dve sAgaropame palyopamAsaMkhyeya. kApotalezyA vAlA banA rahatA hai ? , bhagavAn-he gautama ! jaghanya annasuharta taka, utkRSTa pasyopama ke asaMkhyAtavAM bhAga adhika tInasAgaropama taka kApotalezyA vAlA nirantara kApotalezyA se yukta banA rahatA hai / yahAM tIsarI naraka pRthivI kI apekSA se palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga se adhika tIna sAgaropama kahe gae haiM, kyo ki tIsarI tarapha pRthivIM ke prathama pAthaDe meM itanI sthiti hai aura kApotalezyA bhI hotI hai| kahA bhI hai-'taIyAe mIsiyA' arthAta tIsarI bhUmi meM mizralezyA hotI hai| gautamasvAmI-he bhagavana ! tejolezyA vAlA jIva kitane kAla taka lagAtAra banA rahatA hai ? ___ bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuhUrta taka, utkRSTa palyopama ke asaMkhyAta veM bhAga adhika do sAgaropama taka tejolezyA bAlA jIva tejolezyA se yukta vezyAvA manI 2 cha. zrIbhagavAna -he gautama ! jaghanya antarmuhUrta sudhI, utkRSTa papamano A khyAta bhAga adhika traNa sAgaropama sudhI kApatalalezyAvALA nirantara kApetalezyAthI yukta banI rahe che. ahI trIjI naraka pRthvInI apekSAe pApamanA asa khyAtamA bhAgathI adhika traNa sagarepama kahela che, kemake trIjI naraka pRthvInA prathama pADamAM eTalI sthiti cha bhane pAtozyA para DAya che. yuM pA che (taIyAe mIsiyA) arthAt trI bhUmimAM mizra vezyA hoya che. zrIgautamasvAmI-he bhagavana te leAvALA jIva keTalA kALa sudhI nirantara tene lezyAvALA banI rahe che ? zrIbhagavAna-he gautama! jaghanya antamuhUrta sudhI, utkaTa palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga adhika be sAgarepama sudhI te lezyAvALe jIva tejezyAthI yukta nirantara
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 prakSApanA bhAgAbhyadhika yAvat tejolezya ste jochezyatvaparyAyaviziSTatayA nirantaramavatiSThate iti bhAvaH, tathA cAtra IzAnadevaloka devApekSayA palyopamaHsaMkhyeyabhAgAbhyadhike dve sagaropame abaseye IzAnadevAnAM tejolezyAnAmutkRSTena etAvasthitikatvAt, gautamaH . pRcchati'pamhalesse NaM pucchA' he bhadanta ! padmalezyaH khalu padmalezyatvaparyAyaviziSTaH sana kiyakALaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNeNaM aMtomuhucaM ukkoseNaM dasa sAgarovamAI aMtomuhuttamabhahiyAI' jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena dazasAgaropamANi antarmuhartAbhyadhikAni yAvat padmalezyaH padmale zyatvaparyAyaviziSTaH san nirantaramavatiSThate tathA cAtra brahmalokadevApekSayA antarmuhUrtAbhyadhikAni dazasAgaropamANi avaseyAni tatra devAnAmutkRSTena daza sAgaropamANi sthiti bhavati lezyA ca tatra padmalezyArUpA bhavati, pUrvottarabhavagate antarmuhUrte tu ekamantarmuhUrta bhavati anta muhUrtasyA saMkhyAtabhedabhinnatvAt, ataevAtra antarmuhUrtAbhyadhikAni ityuktam, gautamaH nirantara rahatA hai| yahAM IzAna devaloka kI apekSA se palyopama ke asaMkhyAta veM bhAga adhika do sAgaropama samajhane cAhie, kyoki IzAna devaloka ke devoM kI tejolezyA kI yahI utkRSTa sthiti hai| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! padmalezyA saMbaMdhI pRcchA ? arthAt padmalezyA vAlA jIva kinane kAla taka nirantara pAlezyA se yukta banA rahanA hai ? / bhaMgavAn-he gautama ! jaghanya antarmuhUrta taka uSTa antarmuhUrta adhika dasa sAgaropama taka pasalelyA yAlA jIva nirantara padmalezyA vAlA rahatA hai ! yahAM brahmaloka nAmaka devaloka kI apekSA se daza sAgaropama samajhanA cAhie, kyoMki vahAM devoM kI utkRSTa sthiti daza sAgaropama kI hai ! pUrvabhava aura uttarabhava saMbaMdhI donoM antaryuharta eka hI antarmuhUrta meM antargata ho jAte haiM, kyoki antarmuhUrta ke asaMkhyAta bheda kahe gae hai| isI kAraNa yahAM antarmuhUrta adhika kahA haiM / raDe che. ane IzAna devaleka nI apekSA che popama asaMkhyAtame bhAga adhika be sAgare pama samajavA joIe kemake IzAna devakanA devenI tejalezyAnI Aja utkRSTa sthiti che. zrIgautamasvAmI-he bhagavana padma lezyA sambandhI pRcchA ? arthAt padmavezyA vALa jIva keTalA samaya sudhI niratara padmazyAthI yukta banI rahe che ? zrIbhagavA-he gautama ! jaghanya antarmuhUrta sudhI, utkRSTa antarmuhUrta adhika daza sAgaropama sudhI pamalezyAvALA jIva nirantara pa lezyAvALA banI rahe che. ahIM brahmaleka nAmaka devakanI apekSAthI daza sAgaropama samajavA joIe, kemake tyAM devAnI utkRSTa sthiti daza sAgaropamanI che. pUrvabhava ane uttara bhava saMbandhI ane antamuhUrta ekaja antamuhUrtamAM antargata thaI jAya che, kemake antamuhUrta nA asaMkhyAta 36 4aa ch| me4|2guthii mahI matabhuta madhi: 4cha... .
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI kA pada 1880 8 lezyAvatAM lezyAkAlanirUpaNam 467. pRcchati-'mukalesse NaM pucch|' he bhadanta ! suktalezyaH khallu zuklalezyatvaparyAyaviziSTaH san kiyatkAlaparyantaM nirantara mavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavA ha-goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMto huttaM uko seNaM tettIsaM sAgarodhamAI aMnonuhuttamabhahiyAI jaghanyena anta. muhUrtam, utkRSTena trayanigAtsAyaropamANi dhana muhabhyidhikAni yAvat zuklalezyaH zuklalezyAvaparyAya viziSTaH san nirantaramayatiSThate taza pAtra anuttaropapAtika devApekSayA antarvAbhyadhikAni traya svazatsAgaropamANi agantavyAni, tapAmutkRpTena sthitestrayastrizatsAgaropamapramANakhAt antarmuhUrtAbhyadhisatvaJca prAguttarItvaiyAvaseyam, gautamaH pRcchati'alesseNaM pucchA' he sadanta ! alezyaH khalu ale zyatvaparyAyaviziSTaH san kiyatkAla paryantaM nirantaratayA AtiSThane ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'sAdIe apajjavasie' sAdikaH aparyavasitaH khalu aleupo bhavati, tathA ca ayogi kevalI siddhazca ___gautalasvAmI-he bhagavat / zuvalalezyA saMbaMdhI pRcchA ? arthAtU zuklalelyA vAlA jIva nirannara zuklalelyA bAlA philane kAla taka rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya antargata taka, utkRSTa antarmuharta adhika tetIsa sAgaropama taka zuklalegA bAlA jIva lagAtAra zuklalezyA vAlA rahatA haiM, yahA~ anutara vimAnoM ke devoM kI apekSA se antarkhaharta adhika tetIsa sAgaropama kA phathana kiyA gayA hai / una devoM kI utkRSTa sthiti tetIsa sAgaropama hai aura antamuharta adhika pUrvokta prakAra se samajhalenA caahie| gautamasvAmI-he bhagavan ! alezya arthAt lezyA se atIta jIva lagAtAra kinane samaya taka alezya rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! alezya jIva sAdi ananta hote haiM kyoMki ayogI kevalI aura siddha alezya hote haiM aura eka bAra lezyAnIta avasthA gautamasvAmI-he bhagavana ! zukalezyA saMbandhI pRcchA ? arthAta zullezyAvALA * nira-tara zukalezyA vALA keTalA kALa sudhI rahe che ? zrI bhagavAna-he gautama ! jaghanya antarmuhUrta sudhI, ukRSTa antaryuM hata adhika 'tamIna sAgaropama sudhI zukala leAvALA jIva nirantara zukalezyAvALA rahe che. ahI anuttara vimAnonA devaLA devanI apekSAthI antarmuhUrtI adhika tetrIsa sAgaropamanuM kana karAyela che. te tenI utkRSTa sthiti tetrIsa sAgaropamanI che ane antarmuhurta adhika pUrvokta prakArathI samajI levuM joIe. zrIautamasvAmI-he bhagavana ' aleSa arthAt lecchAthI atIta jIva. nirantara keTalA samaya sudhI alezya rahe che? || - zrIbhagavAna-he gautama ! alezya jIva sAdi ananta hoya che. kemake ayogI kevI ane siddha alezya heya che ane ekavAra zyAtIta avarathA prApta thayA pachI pharI kayAreya pra0 53
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ raneares alezyo bhavati ato na tasyAmapyavasthAyAmaleiyatvavyAghAta iti sAdya paryavasito vyapadizyate, 'dAraM ' aSTamaM lezyA hAraM samAptam // sU0 8 // sabhvavatva dvAra vaktavyA // mUlam - sammaddiTThI NaM bhaMte sammadiTThI ti kAlao kecciraM hoi ? gomA ! sammI duvihe paNNatte, taM jahA sAdIe vA apajasie, sAdIe vA sapajavasie, tattha NaM je se sAdIe sapajjAsie se jahaNe NaM aMtotaM ukkoseNaM chAvaTTi sAgarovamAI sAiregAI, micchAdiTTI NaM bhaMte! pucchA, goyamA ! micchAdiTThI tivihe paNNatte, taM jahAagAie apajasie vA aNAdIe vA sapajavasie, sAdIe vA, sapa jabasie, tattha NaM je se sAdIe sajjabasie se jahaNaNaM aMnomuhuttaM, ukoseNaM anaMtaM kAlaM, anaMtAo upappiNi osapiNIo kAlao khettao aba poggala parivahaM deNaM, sammAmicchAdiTTI NaM pucchA goyamA ! jahaNeNaM atosuhuttaM ukkoseNaM aMtomuddattaM dAraM 9 // sU0 9 // " 3 chAyA - samyagdRSTiH khalu bhadanta ! samyagdRSTiriti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! samyagdRSTi dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-sAhiko vA aparyavasitaH, sAdiko vA saparyavasitaH, prApta hone ke pazcAt phira kabhI salezya avasthA utpanna nahIM hotI ataH alezya sAdi ananta hai / (dvAra 8) navatrAM samyaktva dvAra zabdArtha - ( sammaTTI NaM bhaMte ! sammIitti kAlao kevacciraM hoI ?) he bhagavan ! samyagdRSTi jIva samyagdRSTi pane meM kitane kAla taka rahatA hai ?) (goyamA ! sammadddviI duvihe paNNatte) he gautama ! samyagdRSTi jIva do prakAra ke haiM ( taM jahA - sAdI vA apajjabasie sAdIe vA sapajjavasie) ve isa prakAra - sAdi aparyavasita aura sAdi saparyavasita (tastha NaM je se sAdie sapajjabasie) salezya avasthA upanna nathI thatI, tethI alezya sAdi anata che (dvAra 8 ) navamuM sabhyatakAra za>>hArtha-(sammadiTThI NaM bhaMte ! sammadiTThI tti kAlao ketracciraM hoi) lagavan sabhyagraSTi chava samyagdRSTi yA! !TasA Aja sudhI raDe he ? (goyamA ! sammadiTTho duvihe paNNatte) gotabha samyagdaSTivALA jIvA prAranA che (taMjA-sAdIe vA apajjavasie, sAdIe vA sapajjavasie) tethe| yA praThAre-sAhi paryavasita bhane sAhi saparyavasita (tattha NaM je se sAdIe -
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 prameyapodhinI TIkA pada 18 sU) 9 samyaktvavatAM samyaktyakAlanirUpaNam tatra khalu yaH sa sAdisapazvasitaH sa jaghanyena antarmuhUrtam, utkRpTena paTa paSTiH sAgaropamANi sAtirekANi, mithyASTiH khalu bhadAta ! pRcchA, gautama ! mithyA dRSTi strividhaH prajJaptaH, tayathA-anAdiko'paryavasito va!, anAdiko vA saparyavasitaH, sAdiko vA saparyavasitaH, tatra khalu yaH sa sAdikaH saparyAsitaH sa jaghanyena antarguhRtam, u.kRSTena anantaM kAlam, anantA utsarpiNyAsapiNyaH kAlasaH, kSetrataH apArddhaH pudgalaparivartoM dezonaH, samyagamithyAdRSTiH khalu pRcchA, gautama ! jaghanyena antamuhartam, utkRSTena antarmuhUrtam, dvAram 9 / sU0 9 / / unameM jo sAdi saparyavasita hai (se jahaNeNaM aMtomuhurta) vaha jaghanya antarmuhUrta (ukkose chAvahi sAgarovamAI sAiregAiM) utkRSTa sAtireka chayAsaTha sAgaro. pama taka (micchadiTThI NaM bhaMte ! pucchA ?) he bhagavan ! mithyAdRSTi ke viSaya meM pRcchA ? (goyamA ! micchAdiTThI tivihe paNgatte) he gautama ! mithyAdRSTi jIva tIna prakAra ke kahe haiM (taM jahA-aNAhae apajjavasie aNAdie vA sapajjava sie, sAdie vA sapanjavasie) ve isa prakAra-anAdi ananta, anAdi sAnta aura sAdi sAnta (tattha NaM je se sAdie sapajavasie) unameM jo sAdi sAnta hai (se jahaNNeNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM) vaha jaghanya antamuha taka, uskRSTa ananta kAla taka (aNaMtAo ussappiNi osappiNIo kAlao) kAla kI apekSA se ananta utsarpiNI-avasarpiNiyAM (khetto avaha poggalapariya desUNaM ) kSetra kI apekSA se dezona apArdha pudgala parivartana taka (sammAmicchAdiTThINaM pucchA?) sampamithyAdRSTi ke viSaya meM prazna ? (goyamA! jahaNNeNaM aMtomuhatta) he gautama! jaghanya antamuhUrta (ukoleNaM aMtomuhataM) utkRSTa antarmuhUrta dvAra 9 / / sapajjavasie) tamAmA 2 sAla sa55sita cha (se jahaNNeNaM aMtomuhuttaM) dhanya mantabhuta sudhI ( ukoseNaM chAvaTThi sAgarovamAI ) GSTa sAti34 ch|s| sA5ma adhI. (micchAdidI NaM bhaMte / pucchA) sAvana (mathyA ghaTanA viSayamA 27 ? (goymaa| micchAdidI tivihe paNNatte) gItama! mithyA6i241 Y RnA 4aa che (taM jahA aNAie apajjavasie vA aNAie sapajjavasipa, sAdIe vA sapajjavAsie) te // ||2mnaat ananta, sana sAnta bhane sAhi sAnta (tattha NaM jese sAdIe sapajjavasie) tamA resA sAnta cha (se jahaNNeNa aMto muhuttaM ukkose gaM aNataM ka.laM) te nyathA mantaitara sudhI, GSTa ananta sudhI (aNaMtAo ussappiNI osappiNIjo kAlao) manI apekSA mananta htspi-mspiye| (khettao avaDhaM pogalapariya, desaNaM) kSetranI apekSAe dezena apAI pudgala parivartana sudhI. .. (sammAmicchAdiTThINaM pucchA) sabhya Tana viSayamA prazna ? (goyamA jahaNe aMtomuhuta) 3 gautama InEnya mantabhuta (ukkoseNaM aMtomuhuttaM) 7 pRSTa santati ' (vAra
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 prazApanAce ___TIkA-pUrva leNyAdvAraM prarUpitas, jatha navA samyaktvadvAraM prarUpayitumAha-"sammaTTiI NaM bhaMte ! sammadiTTIti kAlao kevacciraM hoi ?' he bhadanta ! samyagdRSTiH-samyag-aviparItA-samIcInA dRSTi-gahANIta vastutasya pratipattiryasya sa sasyagdRSTiH, sacAntarakaraNazAla bhAvinA auSazamikasamyaktvena sAsAda nasagyaratvena vizuddhadarzanamoha puJjodayasaMbhavikSAyopazamika zalyakatvena sAladarzanamohanIzakSaya samutthakSAmika samyaktvena vA'vaseyaH, sa khalu samyagdRSTiH samyagdRSTiriti-samyagdRSTitvaparyAya vaziSTaH san kAlata:kAlApekSayA kiyAJcaraM-kiyatkAlaparyantamavyavacchedena bhavati-avatiSThate ? bhagavAnAha TIkArtha-isase pUrva leNyAdvAra kI prarUpaNA kI gaI thI, aba kramaprApta nauveM samyaktva dvAra kA nirUpaNa kiyA jAtA hai __gautamasvAmI-he bhagavan ! samyagdRSTi jIva kitane kAla taka nirantara samya. gdRSTi banA rahatA hai ? jisakI dRSTi samyak arthAt yathArtha ho, viparIta na ho, vaha samyagdRSTi kahalAtA hai / tAtparya yaha hai ki arhanta bhagavAna ke dvArA pratipAdita vastutatva para jisakI pratIti, ruci yA zraddhA ho, vaha samyagdRSTi hai ! samyagdRSTi tIna prakAra se hote haiM-aupamika samyaktva ke dvArA, kSAyopazamika, samyaktva ke dvArA aura kSAyika samdhastva ke dvaaraa| anantAnubaMdhI kaSAya aura darzana mohanIya karma ke upazama se hone vAlI tatva ruci aupazanika samyaktva hai| inhIM karmaprakRtiyoM ke kSayopazama se hone vAlI tatvarUci kSAyopazabhika sampaktva kAhalAtI hai aura kSaya se hone vAlI tatvavaci ko kSAdhika samyaktva kahate haiN| yahAM yaha prazna kiyA gayA hai ki sampaSTi jIva yadi lagAtAra samyagdRSTi TIkAtha-AnA pahelA lesthA dvAranI prarUpaNa karAI hatI, have, kama prApta navamuM samyakatva dvAra nirUpaNa karAya che. zrIgautamasvAmI-he bhagavana ! samyapha daSTi jIva keTalA ka La sudhI nirantara samyadiSTa paNamAM banI rahe che? jenI daSTi samyapha arthAt yathArtha che, viparIta nathI, te samyagdaSTi kahevAya che. tAtparya e che ke ahaMnta bhagavAnanA dvArA pratipAdita karatutatva para jenI pratIti rUci agara zraddhA che, te samyagdaSTi che. samagdaSTi traNa prakAre thAya che-opazamika samyakatva dvArA, kSApazarmika samyakatva dvArA ane kSAyika samyaktvadvArA. anantAnubI kaSAya ane darzana mehanIyaDamanA upazamathI thanArI tavarUci. e pazamika saMkhya che. Aja karma prakRtinA kSayopazamathI thanArI tatva rUci lApazasika samyakatva vAya che ane kSayathI thanArI tatvarUcine kSAyika samyakatva kahe che. ahIM A prazna karAve che ke samyagdaSTi jIva nirantara samyagdaSTi banI rahe te keTalA kALa sudhI banI rahe che!
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhino TIkA pada 18 sU0 9 samyaktvayatAM samyaktvakAlanirUpaNam 421 'taM jahA - 'bomA !' he gIta ! 'sammadidI duvihe paNane' samyagdRSTi dvividhaH prajJaptaH, sAdIe vA apajjavalie, sAdIe vA sapajjavasie' tadyathA - sAdiko vA aparyavasitaH, sAdiko vA paryAH, tatra kSAyike samyaktve utpAdite sati sAdhaparyavasitaH samyadRSTirvyapadizyate tasya paripAtAbhAt kSAyopazamiyAdi samyaktvApekSayA ca sAdi saparyavasitaH samyagdRSTiriti vyapadizyate, 'tattha NaM je se sAdIe sapajavasie sejahaNeNaM aMto ukAsegaM chAvadvi sAgarotramA sAirebAI' tatra tayoH sadyaparyavasitasAdivasiya madhye khalu yo'sau sAdisaparyavasitaH samyagdRSTi rbhavati sa jaghanyena antarmuhUrtam tataH paraM nityaprAptaH, utkRSTena paTpaSTiH sAgaropamANi sAtirekANi yAvat samyagdR STataparyAyaviziSTaH san tirantaramavatiSThate, tathAca yadi vijayAdiSu caturSu vAradvayamaparipatita samyaktva utkRSTa sthitiko deva utpadyate vAratrayaM vA acyuta deva banA rahe to kitane kAla taka banA raha sakatA hai ? bhagavAn uttara dete haiM - gautama ! samyagdRSTi do prakAra ke hote haiM - sAdi ananta sampati aura sAdi sAnta samyagdRSTi / jise kSAyika samyaktva kI prApti hotI hai vaha sAdi ananta samyagdRSTi kahalAtA hai, kyoMki eka vAra utpanna hone para kSAyika samyaktva kA vinAza nahIM hotA / kSAyopazamika aura aupazamika area kI apekSA se samyagdRSTi sAdi sAnta hotA hai, kyoMki ye donoM samyaktva ananta nahIM, sAnta haiM / aupazamika samyaktva antarmuhUrta taka hI rahatA hai aura kSAyopazamika samyaktva chayAsaTha sAgaropama taka / isI apekSA se kahA gayA hai-sAdi ananta aura sAdi sAnna samyagdRSTiyoM meM jo sAdi sAnta samyagdRSTi hai, vaha jaghanya antarmuhUrta taka samyagdRSTi paryAya vAlA rahatA hai, usa ke bAda use mithyAtva kI prApti ho jAtI hai / yaha kathana aupazamika kI ApekSA se hai / utkRSTa kiMcita adhika chayAsaTha sAgaropama zrI bhagavAn uttara Ape che-De gautama ! samyagdaSTi jIvA e praznAranA hAya che sAdi ananta rAmyagdaSTi ane sAdisAnta samyagdaSTi, jenAthI Ayika sabhyanI prApti thAya che. te sAdi ananta samyagyUTa vhevAya che, kemake ekavAra utpanna thayA pachI kSAyika samyakatvanA vinAza nathI thatA. kSAre pamika samyakava ane aupazamika samyakatva ape kSArthI samyagdaSTi sAdisAnta hoya che, kemake A banne samyakatva ananta nathI paNa sAnta che. aupamika sabhyatva antarmuhU sudhI rahe che ane kSAyika samyakatva chAsaTha sAgapama sudhI rahe che e apekSAe kahyuM che-sAttikhananta ane sAdisAnta saRRSTi emAM je sAttuisAnta samyagdaSTi che, te jadhanya antarmuhUta sudhI samyagdaSTi paryAyavALA rahe che, tenA pachI tene mithyAtvanI prApti thai jAya che. A kathana aupamika samyakavanI apekSAthI che. utkRSTa kicit smRdhika chAsaTha sAgarApama sudhI samyagdaSTi banI rahe che. A thana
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 loke tato devabhavaireva paTpaSTiH rAgaropamANi paripUrNAni bhavanti, samyaktvamahitA manuSya bhavAH punaradhikA bhavantIti / sAtirekANi tAni bodhyAni, tathA cokkama-'dobAre vijayA. isa gayarasa timni'ccue ahava taaii| airegaM naramaviyaM' iti, dve vAre vijayAdiSu gatasya tisro vArA acyute'thavA tAni / atireka narabhavikamiti, gautamaH pRcchati-micchAdiThI gaM bhaMte ! puccha,' he bhadanta ! mithyAdRSTi:-mithyA-viparItA dRSTi:- jIjIvAdivastu tattvapratipattiryasya pA' Durogagrasya zyete zakhe pItapratipattivat sa mithyApTiH, sa khalu mithyAdRSTiH mithyAdRSTiriti-mithyA dRSTitvaparyAya viziSTaH san kiyatkAlaparyantamavyavacchedena avatiSThane ? iti pRcchA, gayAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'micchAdiTTI tivihe eNNatte' mithyAdRSTi strividhaH prajJatA, 'taM jahA aNAie apajjavasie trA, aNAdIe vA sapajjavasipa, sAdIe vA sapajjavasie' udyayA-anAdiko'paryavasito vA, anAdiko vA saparyavasitaH, sAdiko vA saparyavasitaH, tatra yA kadAcidapi samyaktvaM na prApsyati so'nAdyataka samyagdRSTi banA rahatA hai| yaha kathana kSAyopazAmika samyaktva kI apekSA se samajhanA caahie| yadi koI jItra do ghAra vijayAdi vimAnoM meM samyaktva ke sAtha utpanna ho athavA tIna bAra acyuta devaloka meM utpanna ho to chayAlaTha sAgaropama vyatIta ho jAte haiM aura kiMcitU adhika kAla jo kahA hai vaha bIca ke manuSya bhavoM kA samajhanA caahie| kahA bhI hai-'do bAra vijaya Adi meM athavA tIna bAra acyuta devaloka meM gae hue jIva ke chayAsaTha sAgara hote haiN| bIca ke manuSya bhava atirikta kAla meM ginanA caahie| gautamasvAmI-he bhagavan ! mithyAnTi saMbaMdhI pRcchA ? arthAt mithyaSTi jIva lagAtAra kitane kAla takamithyAdRSTi banA rahatA hai? bhagavAna-he gautama ! mithyAdRSTi jIva tIna prakAra ke hote haiM, ve isa prakAra hai-anAdi ananta arthAt jo anAdi kAla se mithyASTi hai aura ananta kAla kSApazamika samyakatvanI apekSAe samajavuM joIe. je koI jIva be vAra vijyAdi vimAnamAM samyakatvanI sAthe utpanna thAya athavA traNa vAra acuta devalekamAM utpana thAya te chAsaTha sAgaropama vyatIta thaI jAya che ane kAIka adhikALa je kahyuM che te vacalA manuSyane samajavuM joIe kahyuM paNa che--be vAra vijaya AdimAM athavA traNa vAra acuta devalokamAM gaelA jIvanA chAsaTha sAgara pama thAya che. vacalA manuSyabhava atiriktakALamAM gaNavA joIe." zrI gautamasvAmI-he bhagavan! mithyATi sambandhI pRcchA ? arthAt mithyASTi jIva nirantara keTalA kALa sudhI mithyAdaSTi banI rahe che? zrI bhagavAna-he gautama! mithyASTi jIva traNa prakAranA hoya che, te A prakAra anAdi ananta arthAt je anAdikALathI mithyATi che ane anantakALa sudhI mithyAdAzva
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 18 sU0 9 samyaktvavatAM samyaktvakAlanirupaNam 423 paryavasitaH, yastAvat samyaktvaM prApsyati so'nAdisaparyaHsitaH, yastu samyaktvaM prApyapunarapi mithyAtvaM prApsyati sa sAdisaparyavahito ra padizyate 'tatthaNaM je se sAdIe sapajavasie se jahaNNeNaM aMtomuttaM ukko seNaM aNaMtaM kAlaM' tara-anAghaparyavasita-anAdisapayavasinasAdisaparyasatAnA madhye khalu yo'sau sArisaparyavasito bhavati sa jaghanyena anta. muhUrtam tadanantaraM sasyApi punaH samyakttAprApteH utkRSTe na anantaM kAlaM yAvat sAdisaparyavasino mithyAdRSTiH mithyA dRSTitvaparyAyaviziSTaH san nirantaratayA avatiSThate, tamevAnantakAlaM dvidhA pratipAdayati-'azaMtAyo utpappiNiyo sapiNI bho kAlo' anantAH utsarpiNyavasarpiNyaH kAlata:-kAlApekSayA'vaseyAH 'khettabho abajhaM poggalapariyaSTuM dekhaNaM' kSetrata:-kSetrApekSA apArddhaH pudgalaparivatoM dezono'vaseyaH, atra kSetrapadopAdAnAt kSetrapudgala parAvarta eva parigrahItacyA natu dravyapudgalaparAvadiyo'pi, evameva pUrvottaratrApi vijJeyam, taka miyAdRSTi hI banA rahegA, jaise abhavya jIva, dasarA anAdi sAnta arthAt jo anAdi kAla se mithyAdRSTi to hai magara bhaviSya meM jise samyaktva kI prAsi hogI tIsarA sAdi sAnta mithyA dRSTi arthAt jo samyaktva ko prApta karane ke pazcAt phira mithyAdRSTi ho gayA hai aura bhaviSya meM punaH samyaktva prApta karegA ina anAdi anala, anAdi sAnta aura sAdi sAnta mithyASTiyoM meM jo sAdi sAnta mithyAdRSTi hai, vaha jaghanya antaryuhUrta taka mithyAdRSTi rahatA hai| antaIharI taka mithyAdRSTi rahane ke bAda use punaH samyaktva kI prApti ho jAtI hai / utkRSTa ananta kAla taka vaha mithyAdRSTi banA rahatA hai aura ananta kAla vyatIla hone ke pazcAt use saspavasva prApta hotA hai| usa ananta kAla kA do prakAra se pratipAdana karate haiM-kAla kI apekSA ananta utsapiNiyAM evaM ananta avasarpiNiyAM samajhanA cAhie / kSetra kI apekSA se dezona apArdha pudgalaparAvartana jAnanA caahie| yahAM kSetra pada ko grahaNa karane se kSetra pudgalaparAvartana grahaNa karanA cAhie, dravdhapudgalaparAirtana Adi nhiiN| yahI bAta pIche aura ja banI raheze, jema alagya jIva, bIjA anAdiyAnta arthAt je anAdikALathI mithyAdaSTi te che paNa bhaviSyamAM jene samyakatvanI prApti thaze. trIjA sAdisAnta mithyASTi arthAt je samyakatvane prApta karyA pachI pAchA miyAdaSTi banI gayA che ane bhaviSyamAM pharI samyakatva prApta karaze. A anAdiananta, anAdisAnta ane sAdisAnta mithyASTimAM je sAdisAna mithyAdaSTi che, te jaghanya antamuhUrta sudhI mithyAdraSTi rahe che. antarmuhUrta sudhI mithyAdaSTi rahyA pachI tene pharI samyakAvanI prApti thaI jAya che. utkRSTa anantakALa vyatIta thayA pachI tene samyakatva prApta thAya che. A ananta kALa kALanI apekSAthI ananta utsapiNi temaja ananta avasapiNi samajavI joie. kSetranI apekSAthI dezona apAI pudgalaparAvartana jANavA joIe. ahIM kSetrapadane grahaNa
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 pramApanAce gautamaH pRcchati-sammAmicchAdihINaM pucchA' he bhadanta ! samyagmithyAdRpTa:-samyagmithyAdRSTi ryasya sa samyagmipAdRSTiH sa khalu samyagmidhyAdRSThitvaparyAyavidhi eH san kiyatkAlaparyantamavyavacchedena avani'Tho ? iti pRcchA, bhagavAnAda-'goyagA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukoseNaM aMgomu hutta' jaghanyena antarmuhartas utkRpTena cApi antarmuhataM yAvat samyagmithyASTiH sampamithyA dRSTinyaparyAya viziSTaH san nirantaramavatiSThate, tadanantaraM tatpariNAmavinAzasyAvazyaMbhAvitvAt tathAvidhajIvasvAmAgyAt. 'dAraM 9' navama samyaktvadvAraM samAptam / / sU0 9 / / jJAnadvAra vaktavyatA mUlam-NANI NaM bhaMte ! gANI tti kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA ! NANI duvihA paNattA taM jahA-sAie vA apajjavalie, sAie vA sapajjavalie, tattha NaM je se sAie layajatrasie, se jahapaNeNaM aMtomuttaM ukoseNaM chAvaddhi sAgarobamAI sAiregAI, AmiNibohiyaNANI NaM pucchA, goyanA ! evaM ceka, evaM suyaNANI vi, ohi. NANI vi evaM ceva, navaraM jahANeNaM ega sanayaM, maNapajjavaNANI NaM Age bhI sarvatra samajhanA caahie| gautamasvAmI-he bhagavan ! samyagmithyApTi saMbaMdhI pRcchA ? arthAt bhagavan ! samyagmiyAdRSTi jIva lagAtAra jitane kAla taka lamparipathyAdRSTi dhanA bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuharta taka aura utkRSTa bhI antarmuharta taka hI samyagmithyA dRSTi jIva nirantara samyagmithyAdRSTi rahatA hai| antarmuhUrta ke pazcAt mizradRSTi nahIM rahatI, yA to vaha jIva samyagdRSTi ho jAtA hai athavA mithyAdRSTi bana jAnA hai| kyoMki jIva kA aisA ho svabhAva haiM / (DA0 9) karavAthI kSetra pudgalaparAvartana grahaNa karavuM joIe. dravya pagalaparAvartana Adi nahI. eja vAta pAchaLa ane AgaLa paNa sarvatra samajavI joIe. zrI gautamasvAmI he bhagavana sabhyamicchAdaSTi sambandhI pRcchA ? arthAt bhagavad ! samiSAdaSTi jIva nirantara keTalA rAmaya sudhI samyamizyATi banI rahe che? zrI bhagavAna - gautama! jaghanya antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa paNa antarmuhUrta sudhI ja samidhya daSTi chava nirantara samyamithyASTi rahe che. antarmuhUrta pachI mizraTakiTa nathI rahetA, agara te te jIva samyagdaSTi thaI jAya che, athavA te mithyAtti sanI laya che. hema-panA garI 21mA che. (vAra nava)
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 10 zAnadvAranirUpaNam 425 bhaMte ! maNapajavaNANi ti kAlamo kevaJciraM hoi goyamA ! jahapaNe NaM egaM samayaM, ukoseNaM desUNA putrakoDI, keralaNANINaM pucchA, goyamA ! sAie apajjavasie, aNNANI mati aNNANI suya aNNANI pucchA, goyamA ! aNNANI saiaNNANI suya aNNANI tivihe pazNatte taM jahA--agAie vA apajjavalie, agAie vA sapajjavasie, sAdIe vA lapatasie, tattha paM je se sAie sapajavasie se jahaNeNaM aMtomuhuttaM unoseNaM aNalaM kAlaM, aNaMlAo uslapiNio sAppiNIo kAlao, petto avahUM poggalapariSa desUNaM vibhaMgaNANI NaM bhaMte ! pucchA, koyalA! jahANeNaM eNaM samayaM ukolaNaM tetIsaM sAgarovamAiM desUNAe punakoDIe amahiyAiM / dAraM 10 / sU0 10 // ____ chAya-jJAnI khalu bhadanta ! jAnIti sAlataH kiciraM bhavati ? gautama ! jJAnI dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-sAdiko vA aparyavasitaH, sAdiko vA laeyavaritaH, tatra khalu yo'sau sAdikaH saparyavasitaH sa javanyena antarmuharnam, utkRpTena paTpaSTiH sAgaropamANi sAtire. pANi, AbhinivodhikajJAnI khalu pRcchA, gautama ! evaJcaiva, evaM zrutajJAnI api, avadhijJAnI jJAnamAra zabdArtha-(nANI NaM bhaMte ! NaNi tti kAlao kevacciraM hoha ?) he bhagavan ! jJAnI jIva kitane kAla taka jJAnI rahatA haiM ? (godhamA ! NANI duvihe paNNatte) he gautama ! jJAnI do prakAra ke kahe haiM (laM jahA-sAie vA apajavalie, sAie vA sapajjavasie) ve isa prakAra sAdi aparyavasita aura sAdi saparyacalita (tattha NaM je se sAhae sapaJjayasie) una meM jo sAdi saparyaMcalita haiM (se) vaha (jaha. paNeNaM) kama se kama (aMtomuhataM) antaryuharta taka (ukoseNaM chAvahiM sAgaro. vamAiM sAiregAI) utkRSTa kucha adhika chayAsaTha sAgaropama taka jJAna dvAra hAtha-(NANI NaM bhaMte / NANitti kAlao kevacciraM hoi ?) 8 lagavan / jJAnI 488 / samaya sudhI jJAnI pAmA 23 cha ? (goyamA / NANI duvihe paNNatte) he gautama / jJAnI me 42nA 4 cha (taM jahA-sAIe vA apajjanasie, sAipa vA sapajjavasie) te mA mAre sAta a5 sita gane sAhasapayavasita, (tatthaNaM je se sAIe sapajjavasie) tebhA 2 sa sa pa pasita cha (se) te (jahaNNeNa) mAchAmA maach| (aMtomuhuttaM) antataH sudhA (ukoseNaM chAvaTTi sAgarovamAI) be side maSi4 chAsa saza5ma sudhA.. pra0 54
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApamA api ecaJcaitra, navaraM jaghanyena eka samapam, manAparyavajJAnI khalu bhadanna ! manAparyatrajJAnI iti kAlataH phiyaJciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena eka samayam, utkRSTena dezonA pUrvako si, kevalajJAnI khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! sAdiko'paryavasitaH, ajJAnI matyajJAnI zrutA jJAnI pRcchA, gautama ! ajJAnI matyajJAno tAjJAnI trividhaH prajaptaH, tapA-anAdiko vA aparyavasitaH ana diko vA saparya'sataH, sAdiko vA saparyaHsitaH, tatra khalu yo'sau sAdi (abhiNiyohiyanANI NaM pucchA ?) abhiniyodhika jJAnI ke viSayameM pRcchA ? (goyama ! evaM ceca) he gautama ! isI prakAra (evaM suyaNANI ghi) isI prakAra zruta. jJAnI bhI (ohinANI vI evaM ceva) avadhijJAnI bhI isI prakAra (navaraM) vizeSa (jahaNNeNaM egaM samayaM) jaghanya eka samaya taka __(maNapajjavanANI NaM bhaMte ! maNapajjayanAgi tti kAlao phepaccira hoi?) he bhagavan ! manAparyavajJAnI kinane kAla taka mana:paryavajJAnI panemeM rahatA hai ? (goyamA ! jahaNNaNaM ega salyA he gautama ! jayandha eka samaya (uko seNaM dekhaNA puvAkoDI) utkRSTa dezona karoDa pUrva __(kevalaNANI NaM pucchA ?) kevalajJAnI-pRcchA? (goyanA ! sAhae Ajjavasie) gautama ! mAdi ananta (aNNANI, maiaNNANI suya aNNANI pucchA ?)ajJAnI matyajJAnI, zrutAjJAnI saMbaMdhI pRcchA ? (goyamA !) he gautana ! (aNNANI, maha aNNANI suya agANI) ajJAnI, matyajJAnI aura tAjJAnI (tithihe paNNatte tIna prakAra kA kahA hai ( jahA-agAie vA apajjavabhie, aNAdIe vA rUpajja dhasie) vaha isa prakAra-anAdi ananta aura anAdi sAnta (sAdIe vA sapaja (AbhiNiyomiyanANI pucchA ?) malanimAvijJAnAnA 24 / 1 (goyamA ! evaM ceva) gautama / 1 . (evaM suyaNaHNI) 2 are zrutajJAtI 55 (ohinANI vi evaM ceva) anadhijJAnI para merI re (navaraM) vizeSa (jahaSNeNaM egaM samaya) anya eka samaya sudhI. (maNapajjavanaNI NaM bhaMte / magapajjavanaHNitti kAlao kevacciraM hoi ?) bhaav| manaH5 vajanI 32 sudhI mana pavajJAnI 291 (goyamA ! jahaNNeNaM ega samaya) hai gautama! 1-1 se samaya (ukkoseNaM desUNA puSpakoDI) 6STa zAna 427 pva (kevala gANINa pucchA?) jAnI vidhe 2 ? (goyamA ! sAie apjjvsie| gIta ' sAdiananta (aNNANI, maiaNNANI sayaaNNANI pucchA ) manI, bhatyajJAnA, a. samayI 1201 ? (goyamA gautama / (aNNANI. maiagNANI, suyaaNNANI) bhatyajJAnI mane shru||jnyaanii (tivihe paNNatte) 15 prAranA 4aa cha (taM jahA-aNAie kA apajjavasira, aNAdIe vA sapajjavasie) te mAre-manAhimananta mana manAsAnta
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyayodhinI TIkA pada 18 pU0 10 zAnadAranapaNam 427 saparyayasitaH sa jaghanye ra antarmuhartama, utkRpTe ra ananta kAlam, anantA utsarpiNyavapiNyaH kAlataH kSetrato'pArddha pada parivoM dezonA, vimaGgajJAnI khala bhadanta ! pRcchA, gautama ! jayanyena eka samayaga, utkRSTaMga trayastriMzasAgaropamANi dezora pUrva koTayabhyadhikAni, dvAram 10 sU010 // ____TIkA-pUrva samyaktyadvAra prarUpitam atha dazamaM jJAnadvAraM prarUpayitamAha-'NANI NaM bhaMte ! gANi tti kAlao karaciraM hoi ?' he madanta ! jJAnI khalu 'jJAnI' iti-jJa nitvaparyAyaviziSTaH san kAlataH-kAlApekSayA kilaciraM-kiyatkAlaparyantam avyavacchedena bhavati-bhAviSThate ? bhagavAnAha-'goyamA / ' he gautama ! 'NANI duvihe paNNaje jJAnI dvividhaH pasie) aura sAdi sAnta (tatya Na je se sAdIe sapajjavasie) unameM jo sAdi sAnta hai (se ) vaha (jahaNeNaM aMtomulutta) jaghanya antarmuhale taka (ukoseNaM aNaM taM kAlaM) utkRSTa ananta kAla taka (aNaMtAo uslappiNi olappiNIo) ananta utsarpiNI-avasarpiNiyAM (kAlao) kAla le (khettao avaDUDhaM poggalapariya devaNa) kSetra se dezona apArdha pudalaparivartala (nibhaMganANI NaM te! pucchA ?) vibhaMgajJAnI ke viSaya meM bhagavan pRcchA ? (goyanA ! jahaNe ezaM samya) he gautama ! jaghanya eka samaya (ukoseNaM tetIsaM sAgovanAI) utkRSTa tetIsa sAgaropana (dekhaNAe puSakoDIe abhahiyAI) dezona karoDa pUrva adhika dvAra 10 TIkA-isase pUrva samparatva dvAra kI prarUpaNA kI gaI, aba Rma ke ana. sAra dasa veM jJAnadvAra kI prarUpaNA kI jAtI haiM gautanasvAmI-he bhagavan ! jJAnI jIva kitane kAla taka jJAnI banA rahatA hai bhagavAn-he gautama ! jJAnI jIva do prakAra ke kahe haiM ve isa prakAra haiM-sAdi aparyavasita aura sAdi saparyavasita / jipta jova ko samyagjJAna utpanna hone (sAdIe vA sapajjavasie) ane sAhisAnta (tatthaNa je se sAdIe sapajja masie) tamora sAsita cha (se) te (jahaNeNa aMtomuhattaM) dhanya bhantana sudhI (ukkoseNaM aNataM kAla) GTa ma.-18 sudhI (aNaMtAo ussapiNio sanpiNio) -1 sami5. samiyA (kAlao) yI (khettao avaDDhe poggalapariyaTai desUrNa) kSetrathI zAna sapA pugata parAvata (vibhaMganANIga bhaMte | pucchA') vijJAnI samadhI sAvan / 20ii ? (goyamA ! jahaNNeNaM egaM samaya) jIbha ! 45nya me samaya (3koseNaM tettIsaM sAgarotramAI) Eve tatrAsa sAma1yama (desUNAe puvbakoDIe amahiyAI) zAna 42pUrva madhi. (2 10) TIkAtha-AnAthI pahelAM samyakatva dvAranI prarUpaNa karAI, have kramAnusAra dezamAM sAnakAranI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! jJAnI jIva keTalA kALa sudhI jJAnI paNAmAM banI rahe che? zrI bhagavAna-he gautama 'jJAnI jIva be prakAranA kahyA che, te A prakAre che. sAdi aparyAvasita ane sAdi saMparyavasita je jIvane samyam jJAna utpana thayA pachI te
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 prajJApanos prajJaptaH 'taM jahA-sAIe vA apajjavalie, sAIpa vA sapajjavasie' tadyathA-sAdiko vA apa yavasitaH, sAdiko ga saparyAsitaH, taba kevalajJAnApekSayA sAdyaparyasito'vaseyaH kevala. jJAne sati tataH paripAtAsaMbhavAt, tadanyajJAnApekSA sAdisa yAsito vyapadizyate, kevalAnyajJAnAnAM pratiniyatakAlamA vityAt, 'tattha NaM je se sAIe sapajjavasie se jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM chAvaDiM sAgarokmAI sAiregAI' tatra sAdhaparyavasitasAdisaparyavasitayomadhye khalu yo'sau sAdisaparyavasitaH pratipAdivaH sa jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena paTpaSTiH sAgaropamANi sAtirekANi yAvat svaparyAyatayA nirantaramavatiSThate, tathA ca jaghanye nAntarmuhaMta bhavati parato mithyAtvagAnena jJAnapariNAmavinAzAt, utkRpTena tu paTpaSTiH sAgaropamANi sAtirekANi yAvA, tAni ca samyagdRSTerivAvaseyAni, ke pazcAt vaha sadaiva banA rahatA hai, vaha sAdi aparya dalita jJAnI kahalAtA hai / jisakA samyagjJAna, samyagdarzana kA abhAva hone para naSTa hone vAlA hai, vaha sAdi saparyavasita jJAnI kahalAtA hai| jo jJAnI kSAyika samyaktva vAle haiM, ve sAdi aparyavasita jJAnI haiN| kevalajJAnI bhI sAdi aparyavasita jJAnI haiM, kyoMki kevalajJAna utpanna hone ke bAda naSTa nahIM hotA hai| kevalajJAna ke sivAya anya jJAnoM kI apekSA sAdi saparyavasita kahalAtA hai kyoMki ve jJAna niyata kAla bhAvI ha-ananta nahIM haiN| ila sAdi ananta aura sAdi sAnta jJAniyoM meM se jo sAdi sAnta jJAnI hai, vaha jaghanya antarmuharta taka aura utkRSTa kucha adhika chayAsaTha sAgaropama taka jJAnI paryAya meM nirantara rahatA hai / isa prakAra jJAnI avasthA jaghanya antamuharta taka rahatI hai, usake pazcAt mithyAtva ke udaya se jJAnapariNAma kA vinAza ho jAtA hai| utkRSTa kAla jo chayAsaTha sAgaropama se kucha adhika kahA gayA hai, usakA spaSTIkaraNa samyagdRSTi ke samAna hI samajhalenA cAhie, kyoMki samyagdRSTi lI jJAnI hotA hai / sadaiva banI rahe che, te sAdi apardhavasiMta jJAnI kahevAya che. jenA samyAna, samyadarzana, no abhAva thaI ne naSTa thanAra che, te sAdi saparyavasita jJAnI kahevAya che. je jJAnI lAyika samyakatvavALA che, te sAdi aparyavasita jJAnI che kevaLajJAnI paNa sAdi aparyavarata jJAnI che kemake kevaLajJa'na utpana thayA pachI naSTa nathI thatuM. kevaLa nanA sivAya anya jJAnanI apekSa e sAdi sAvasita kahevAya che kemake te jJAna niyata kAlAvI che-ananta nathI e sAdiananta ane sAdisAnta jJAtimAMthI je sAdisAnta jJAnI che, te jaghanya antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa kAMIka adhika chAsaTha sAgaropama sudhI jJAnI paryAyamAM nirantara rahe che. e prakAre jJAnI avasthA jaghanya antamuM heta sudhI rahe che, tenA pachI mithyAtvanA udayathI jJAna pariNAmane vinAza thaI jAya che. ukRSNakAla je chAsaDa sAgaropamathI kAIka adhika kahela che. tenuM spaSTIkaraNa samyagdaSTinA samAna ja samajI levuM joIe, kemake samyagdaSTi ja jJAnI hoya che
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaSodhinI TIkA pada 18 sR0 10 zAnadvAranirUpaNam 456 samyagdRSTereva jJAnila t, gautamaH pRcchati-jAmiNibohiyaNANI NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! AbhiniyodhikajJAnI khalu AminiyodhijJAnilaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantAgAcchedena bhavatiSThane ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'evaM ceva' evaJcaiva-pUrvoktarItyA yathA sAmAnyatojJAnI sAdisaparyavasino jaghanyena utkRpTena ca pratipAdita stathA''bhinivodhijJAnI api abaseyaH, saba jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena SaTpaSTiH sAgaropamANi sAtirekA Ni yAvat 'evaM suyaNANI vi, odiNANI vi evaMceva' evam-AbhiniyodhikajJAnirItyA zrutajJAnI api avadhijJAnI api evaJcaiva-pUrvoktarItyaiva pratipAdanIya: kintu 'navaraM jahaNaNaM ega samayaM navarA-ayaM vizeSaH avadhijJAnI jaghanyena eka samayaM yAvat avadhijJAni paryAyaviziSTaH san nirantaramavatiSThate, athAvadhijJAnasya kathamekasamayatA ? iti cedatrocyate-atra tiryagyonika paJcendriyo manuSyo devo vA vibhaGga___ gautamasvAmI-he bhagavan ! Abhinirodhika jJAnI lagAtAra kitane kAlataka Abhinivodhika jJAnI rahatA hai ? bhagavAt-gautama ! isa prazna kA uttara isI prakAra arthAt sAmAnya jJAnI ke viSaya meM jo kahA hai, usI ke anusAra samajhanA cAhie, arthAt jaghanya antamuharta taka aura utkRSTa chayAsaTha sAgaropama se kucha adhika abhiniyodhika jJAnI nirantara alijibodhika jJAnI rahatA hai| abhiniyodhika jJAnI ke samAna hI zrutajJAnI aura avadhikajJAnI kA kAlamAna bhI lamajJalenA caahie| vizeSatA itanI hI hai ki avadhijJAnI kA jaghanya avasthAna kAla eka samaya kA hai, antamuharta kA nhiiN| prazna kiyA jA sakatA hai ki avadhijJAnI kA jaghanya kAla eka samaya kA hI kyoM kahA hai ? uttara yaha hai ki tiryaMca paMcendriya, manuSya athavA deva cibhaMgajJAnI hotA huA zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! AbhinidhijJAnI nirantara keTalA samaya sudhI AminiovakasAnI paNAmAM rahe che ? zrI bhagavAna - tama' A praznano uttara eja prakAre arthAta sAmAnya jJAnInA viSayamAM je pramANe kahyuM che, tenA ja anusAra samajI le e, arthAt jaghanya antamuha sudhI ane utkRSTa chAsaTha sAgaropamathI kAMIka adhika AbhinibakijJAnI nirantara AbhinidhijJAnI rahe che, AbhinibadhikAnInI samAnaja zrutajJAnI ane avavijJAnInuM kALamAna paNa samajI levuM joIe vizeSatA eTalI ja che ke avadhijJAnIne jaghanya avasthAna kALa eka samayano che. antarmuhUrta nathI prazna karI zakAya che ke avadhijJAnIne jaghanyakALa eka samayane ja kema kahe che ? uttara e che ke-tiryaMca paMcendriya, manuSya athavA deva visaMgajJAnI thaIne jyAre
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhApanA jJAnI san samyaktvaM pratipayale; tasya ca sambastyAtipattisamaye era samyaktva mArato vibhaGgajJAnam avavijJAnaM kAya, taca "radA devasya pavanena mRtyunA'nyA anyAyA'nantarasamaye paripatati tadA mayatyayadhijJAna yekamamayatA, utkRSTena sAnire kANi paTpapTiH gaga. ropamANi yAvat, tAni cAparipAtAvavijJAnasya vAradvayaM vijayAdipu gamanena vArazyam acyuta devalokagamanena vA avaroyAni, gautamaH pRcchati- 'raNapajavaNANI NaM bhaMte ! maNaejjavaNANitti kAlao devacciraM hoi ?' he saranta ! manaHparyavajJAnI khalu bhanaHparyavajJAnI itimanaH paryAjJAnitvaparyAyaviziSTaH san nirantaraM kiyatkAlaparyantamabatiSTate ? bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! jahaNeNaM ega samaya ukoroNaM desagA purakoDI' jaghanthena eka samayaM yAda utkRSTena tu dezolAM pUrvakoTi yAvad manaHparyajJAnI manaHparyavajJAnityaparyAya. viziSTaH san nirantaramavatiSThane tathA ca manAparyavajJAninaH ekasa rayatvaM ca saMyatasya aprajagha samasva prApta karatA hai to lamyavatva kI prApti hote hI usakA vibhaMgajJAna avadhijJAna ke rUpa meM pariNata ho jAtA hai| deva ke cyavana ke kAraNa athavA anya kI mRtyu hone para anya kAraNa se ananara lagaya meM hI jaba vaha avadhi jJAna naSTa ho jAtA hai taba usakA abasthAna eka samaya taka rahatA hai| utkRSTa chayAsaTha sAgaropama taka rahatA hai / avadhijJAnI ke sAtha jo jIva do vAra vijaya Adi vimAnoM meM jAtA hai athavA tIna bAra acyuta devaloka meM utpanna hotA hai saba usakI sthiti chayAsaTha sAgaropama kI hotI hai| gautamasvAmI-punaHprazna karate haiM-bhagavan ! panAparyavajJAnI, manAparyavajJAnI ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! mana:paryavajJAnI nirantara manAparyavajJAnI pane meM jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa dezona karoDa pUrva taka rahatA hai / jaba kisI apra samyakatva prApta kare che te samyakatvanI prApti thatAM ja tenuM vibha jJAna avadhijJAnane rUpamAM pariNata thaI jAya che. devanA vyavananA kAraNe athavA anyanuM mRtyu thatAM agara anya kAraNathI anantara samayamAM jyAre te avadhijJAna naSTa thaI jAya che tyAre tenuM avasthAna eka samaya sudhI rahe che. utkRSTa chAsaTha sAgaropama sudhI rahe che. avadhijJAnanI sAthe je jIva be vAra vijaya Adi vimAnamAM jAya che. athavA traNa vAra ayyata devalokamAM utpanna thAya che, tyAre temanI sthiti chAsaTha sAgaropamanI hoya che. zrI gautamasvAmI punaH prazna kare che-he bhagavan! mana parvavajJAnI ane paryAvajJAnI rUpamAM niraMtara keTalA samaya sudhI rahe che ? zrI bhagavAna gautama! mana:paryavajJAnI nirantara mana:pardhavajJAnI paNamAM jaghanya eka samaya sudhI ane utkRSTa dezona kareDa pUrva sudhI rahe che, jyAre keI apramatta sa yatanuM
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TokA pada 1890 10 jJAnadvAranirupaNa 431 mattAddhAyAM vartamAnasya manAparyavajJAna mutpAdyAnantarasamathe bAlaM kurvato'yaseyam, utkRSTena tu dezonA pUrvakoTo, tataH paraM saMcamAbhAvena manaH paryavajJAnasyApi abhAva t, gautamaH pRcchati'kevalaNANI punchA ?' bhadanta ! kevalajJAnI galu kevalajJAnivaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAla parya tamavyavaccheda avatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha- 'goyamA !' he gautama ! 'sAie jAsie' sAdhAryavasitaH kevAjJAnI bhavati, teSAM paripAtAsaMbhavAt, gautamaH pRcchati- 'aNNANI mati aNNANI suya gANI pucchA' ajJAnI matyajJArI zrutA. jJAnI krameNa ajJAnivaparyApaviziSTaH, matyajJAnivaparyA viziSTaH, zruzAjJAnivaparyAya viziSTaH san kAlApekSayA kiyakAlaparyantamavyavacchedena apratiSTate ? iti pRcchA, bhaga / vAnAha- goyamA !' he gautama ! 'aNNaNI gaiaNNagI suya aNNAgI tivihe patte' ajJAnI matyajJAnI zrujhAnI trividhaH prajaptaH, 'taM jahA-aNAIe vA apajjavazie. aNAIe vA matta saMyana meM hI nRtyu ho jAtI hai, nava vanAparyavajJAnI eka samaya taka hI manaH paryavajJAnI ke rUpa rahatA hai / utkRSTa dezona pUrva koTi kahane kA kAraNa yaha hai ki isase adhika saMyama rahatA hI nahIM hai aura laMkA ke abhAva meM manAparyava. jJAna bhI nahIM raha sktaa| gautamasvAmI-he bhagavan ! levalajJAnI :nirantara kitane kAla taka kevalajJAnI rahatA hai ? __bhagAvana-he gautama ! kevalajJAnI lAdi ananta hotA hai, kyoMki kevalajJAnI utpanna hone ke pazcAta sadaiva banA rahatA hai| gautamasvAmI-he agacan ! ajJAnI jIva kitane kAla taka ajJAnI rahatA hai matyajJAnI aura zrumAlAnI sinane kAla taka nirantara matvajJAnI aura tAjJAnI bane rahate hai ? bhAvAda-he gautama ! ajJAnI, matyajJAnI aura zrutAjJAnI tIna tIna prakAra manaparyavajJAna utpanna thayA pachI bIja samayamAM ja mRtyu thaI jAya che, tyAre mana paryAvajJAnI eka samaya sudhI mana paryavajJAnInA rUpamAM rahe che utkRSNa dezAna pUrvakeTa kahevAnuM kAraNa e che ke enAthI adhika saMyama rahe ja nathI ane saMyamanA abhAvamAM manaH5vajJAna paNa nathI rahI zakatuM. zrI gautamasvAmI-he bhagavankevaLajJAnI nirantara keTalA kALa sudhI kevalajJAnI paNAmAM rahe che ? zrI bhagavAna zaitama ! kevaLajJAnI sAdiananta heya che, kemake kevalajJAna utpanna thayA pachI sadaiva banI rahe che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! ajJAnI jIva keTalA samaya sudhI ajJAnI rahe che matyajJAnI ane zrutajJAnI keTalA kALa sudhI nirantara matyajJAnI ane zrutajJAnI banI rahe che ? "zrI bhagava--he gautama ajJAnI, matyajJAnI ane zrutajJAnI traNa traNa prakAranA hoya
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 saadhnaa sapajjavasie, sAIra yA sapajjavasie' tadyathA-anAdiko vA aparyayamitaH, anAdiko vA saparyavasitaH, sAdiko vA saparyavapitaca, tatra yaH "dAcidapi vAnaM lapsyate mo'nA aparyavasito vyapadizyate, yastAvat jJAnaM lappyane mo'nAdisaparyavasanaH, yastu jJa.naM prApya punarmithyAtvaprAptyA'jJAnitvamadhigacchati sa sAdi saparyavasito vyapadizyate, 'tattha paM jese sAIe sapajjavasie se jahaNNega aMtonuhuttaM ukoseNaM ataM kAlaM' tatra-jeSu anArya sitaanAdisaparyavasita-sAdisaparyavasitepu madhye halu yo'sau sAdisaparyavasito bhavati sa jaghanyena antarmuhurtam utkRSTena anantaM kAlaM yA-va saparyAyaviziSTaH san nirantaramayatiSThane, tathA ca sAdisaparyavasitastAvad jaghanyena antargata paryanvameva svaparyAya viziSTaH sana nirantaramavatiSThane, tataHparantu samyaktyA sAdanenAjJAnindhapariNAmavinAzasaMbhavAta, utkRSTena tu anantakAlaparyantamavaseyam, prAmuktayuktaH, tameva ananta jhAlaM nirvakti-'tAo upasappiNi ke hote haiM, yathA-anAdi ananta, anAdi sAnta aura sAdi saant| jisane kabhI samyagjJAna prApta nahIM kiyA hai aura jo bhaviSya meM bhI kabhI prApta nahI karegA, vaha anAdi ananta ajJAnI, satya jJAnI yA tAjJAnI kahalAtA hai| jisane kabhI jJAna prApta nahIM kiyA hai kintu kabhI prApta karegA, vaha anAdi sAnta ajJAnI kahalAtA hai ! jo jIva samyagjJAna prApta karake punaHmithyAtyodaya se ajJAnI ho gayA ho kintu bhaviSya meM punAjJAna prApta karegA, vaha sAdi sAnta ajJAnI hai, ina tIna prakAra ke ajJAniyoM meM jo sAdisAnta ajJAnI hai, vaha jaghanya antarmuhUrta tasa aura utkRSTa ananta kAla nA ajJAnI rahatA hai| isa prakAra sadi sAnta ajJAnI jaghanya antarnu taka hI ajJAnI-paryAya se yukta nirantara rahatA hai, tatpazcAtU samparatva prApta kara ke jAlI bana jAtA hai-usakA ajJAnI-paryAya vinaSTa ho jAtI hai| utkRSTa analakAla taka vaha ajJAnI rahatA che, jema ke anAdi-anana, ane disa , ane sAmAna jeNe kayAreya samyajJAna prApta nathI karyuM ane je bhaviSyamAM paNa kyAreya prApana karaze nahiM, te anAdi ananta ajJAnI, matyajJanI agara zrutajJAnI kahevAya che, jeNe kayAreya jJAna prApta nathI karyuM. paraMtu kayAreka prApta karaze, te anAdisAH ajJAnI kahevAya che, je jIva samyajJAna prApta karIne punaH mithyAyathI ajJAnI thaI gaela hoya paNa bhaviSyamAM punAjJAna prApta karaze, te sAdimAna ajJanI che A traNa prakAranA ajJAniyAmAM je sAdisAnta ajJAnI che te jaghanya antarmuhUrta sudhI ane ukRSTa ana takALa sudhI ajJAnI rahe che. e prakAre sAsAH ajJAnI jaghanya antarmahata sudhI ja ajJAnI paryAyathI yujha nira-nara rahe che. tatpazcAt, samyakatva prApta karIne jJAnI banI jAya che-tene ajJAna paryAya vinaSTa thaI jAya che. utkRSTa anantakALa sudhI te ajJAnI rahe che. enuM kAraNa pahelA kahI didheluM che. te anantakALanuM parimANa A prakAre che-kALanI apekSAo
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 40 10 zAnadvAranirUpaNam 433 osa ppiNIo kAlao' anantA utsaviNyavasApiNyaH kAlaH-jhAlApekSayA avaseyAH 'kheso avaDapoggalapariyaTTa desUrNa' kSetrata:-kSetrApekSayA apArddhapudgalaparivata dezonam yAvad anantakAlaH prajJaptaH, tadanantara mavazyaM samyaktvaprApterajJAnitvApagamasaMbhavAta, evaM matyajJAnI zrutAjJAnI cApi trividhaH prarUpaNIyaH, gautamaH pRcchati-'vibhaMgaNANI NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! vibhaGgajJAnI sala vibhajJAnitvaparyAya viziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantamadhyacchedena avatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNaNaM egaM samayaM ukoseNaM tettIsaM sAgaramAI dekhUNAe pugyakoDIe amavahiyAI, jaghanyena eka samayam , utkRSTena trayastriMzatyAgazepamANi dezonapUrvakoTayabhyadhikAni yAvadvibhaGgajJAnI vibhaGgajJAnitvaparyAya viziSTaH sana nirantaramabatiSThate tathA ca jaghanyena ekasamayo yathA kazcitpazcendriyaniryagyaunika manuSyo devo vA samyaktvadRSTityA davadhijJAnI bhUtvA hai isakA kAraNa pahale kahA jA cukA hai| usa ananta kAla kA parimANa isa prakAra hai-kAla kI apekSA ananta utsarpiNI aura abapariNI, kSetra kI apekSA se degola apArdha pudgalaparAvartana naka ajJAnI rahatA hai| itane kAla ke anantara usa jIva ko avazya hI lamyaktva kI prApti ho jAtI hai aura usakA ajJAna pariNAma dUra ho jAtA hai / isI prakAra matyajJAnI aura zrutA jJAnI ke viSaya meM bhI samajha lenA cAhie ve bhI tIna-tIna prakAra ke haiM aura unameM se sAdi saparyavasita kA avasthAna kAla jaghanya antaTuharta aura utkRSTa dezona pUrvakoTi hai| . gautamasvAmI-he bhagavan ! vibhaMga jJAnI lagAtAra vibhaMgajJAnI ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? . __ bhagavAn-he gautana ! jaghanya eka samaya, utkRSTa dezona pUrvakoTi adhika tetIsa sAgaropama taka vibhaMgajJAnI nirantara vidhagajJAnI banA rahatA hai| jaya koI paMcendriya tiyaca, manuvya athavA deva samyagdRSTi hosara avadhijJAnI hotA ananta utsarpiNI ane avasarpiNI, kSetranI apekSAe dezona apAI padagala parAvata, sudhI ajJAnI rahe che. eTalA mALa pachI te jIvane avazya ja samyakatvanI prAptI thaI jAya che ane tenuM ajJAna pariNAma dUra thaI jAya che. eja prakAre matyajJAnI ane zrutajJAnanA viSayamAM paNa samajI levuM joIe. teo paNa traNa traNa prakAranA che ane temAM sAdi saparyAvatinuM avasthAnakAla jaghanya antarmuhana ane utkRSTa dezanA pUrvakaTa che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! visaMgajJAnI nirantara virbhAgajJAnanA rUpamAM keTalA kALa sudhI rahe che? zrI bhagavana-jaghanya eka samaya, utkRSTa kezAna pU vakeTi adhika tenI sAgaropama sudhI visaMgajJAnI nirAra vibhaMgajhanI banI rahe che. jyAre keI paMcendriya tiryaMcA,
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ prahApamAstra mithyAtvaM prAptastasmiMzca mithyAtvaprAptisamaye mithyAtvaprabhAveNAyadhijJAnameva vijJAnarUpeNa pariNatam, tayA choktam-AdyAyamajJAnamapi bharati mithyAtvasaMyuktam' iti, tadanantarasamaye dezasya cyavanena taddhisya mRtyunA anyathA vA tada vimAnAnaM vinazyati ityevaMrItyA vibhajJAna yai kasamavatvamA seyam, utkRSTena dezonapUrvakoTayabhyadhikatrayastriMza sAgaropamANi yadA kazcid mithyA dRSTiH paJcendri patirthagyoniko ganuSyo vA pUrva koTayAyupa katipayapigame vibhannajJAnI saMpadhane tatazcAraripatitavimagajJAnaevAriyaragatyA saptamanaraka pRthivyAM trayastriMzatsAgaropamasthitiko naipika upaghate tadA avaseyAni tadanantarantu samyaktvapratiparayA'vadhijJAna bhAvAt sarvathA'pagamArA tad vijJAnaM vinara ti iti bhAvaH, 'dAraM 10' dazamaM jJAnavAra samAptam // sU0 10 // hai aura phira mithyAtva ko prApta hojAtA hai, naba mithyAtva kI prApti ke samaya, mithyAtva ke prabhAva se usakA avadhijJAna vibhaMgajJAna ke rUpa meM pariNata ho jAtA hai| kahA bhI hai-pAMca jJAnoM meM se Adi ke tIna jJAna mithyAtva se yukta hokara ajJAna bhI hote haiM / ila prakAra mithyAtva prApti ke anantara samaya meM hI usa vibhaMgajAnI deva kI yA manuSya kI yA paMcendriya tiryaMca kI jaya mRtyu ho jAtI hai taba viraMgajJAna kA avarAna eka samaya taka hI rahatA hai| jaya koI mithadhASTi paMcendriya tiryaca athavA manuSya karoDa pUrva kI Ayu ke katipaya varSa vyatIta ho jAne para vijJAna prApta karatA hai aura vibhaMga jJAna ke sAtha hI sAtavIM narakami meM tetIsa sAbaropaNa kI sthitipAle nArakoM meM jAna hotA hai, usa samaya vijJAnI kA avasthAna kAla dezona pUrvakoTi adhika tetIsa sAgaropama kA hotA hai| tatpazcAt vaha jIva thA to sasamyaktva ko prApta karake avadhi jJAnavAn dhanajAtA hai athavA usakA vimaGgajJAna naSTa hI ho jAtA hai / (10 dvAra) manuSya athavA deva samyagdaSTi thaIne avadhijJAnI thAya che ane pharI mithyAtvane prApta thaI jAya che tyAre mithyAtvanI prAptinA samaye, mithyAtvanA prabhAva thI temanuM avadhi jJAna virbhAgajJAnane 25mAM pariNata thaI jAya che kahyuM paNa che-pAMca rAmAthI zarU AtanA traNa jJAna mitvathI yukta thaIne ajJAna paNa bane che. e prakAre mithyAtva prAptinA pachInA samayamAM ja te vibhRgajJAnI devanuM agara manuSyanuM ke paMcendriya Irya catuM jayAre ma ya thaI jAya che tyAre vibhaMjJAnanuM avasthAna eka samaya sudhI ja rahe che. jyAre keI mithyASTi paMcendriya tiryaMca athavA manuSya karoDapUrvanI AyunA keTalAka varSa thatIta thaI jatA virbhAgajJAna prApta kare che ane bhaMgajJAnanI sAthe ja sAtamI narabhUmimAM tetrI sAgaropamanI sthitivALA nArakomAM utpanna thAya che, te samaya, vi ma gajJanInuM avasthAnakALa dezanA pUrvakeTi adhika tetrIsa sAgaropamanuM hoya che. tatpazcAt te jIva agara te samyakatvane prApta karIne avadhijJAnavAnuM bana joya . athavA tenuM vila gajJAna naSTa thaI jAya che. (dvAra 10)
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 18 sU0 11 darzanadvAranirUpaNam | bhaaldbhaabktsr`aa mUlam-cakkhudasaNI NaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! jahaNeNaM aMto muhuttaM, ukoseNaM sAgarovamasahassaM sAtiregaM, acavakhudaMsaNI bhaMte ! acakhudaMsaNI ti kAlao keyaciraM hoi ? goyamA / acakhudaMsaNI duvihe paNatte, taM jahA-aNAIe vA apajazAsiya, aNAIe vA sapaja vasie, ohidasaNI NaM pucchA, goyamA ! jahaNeNaM egaM samayaM, ukoseNaM do chAvaThIo sAgarotramANaM sAiregAo, kevaladasaNI NaM pucchA, goyamA ! sAIe apajjavasie ||suu0 11 // ___chAyA-cakSu darzanI khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! jayanyena antarmuhUrtam, utkRSTena sAgaropamasahasraM sAtirekam, avakSurdazanI khalu bhadanta ! acakSudarzanI iti kAlataH kiyaJcira bhavati ? gautama ! acakSurdarzanI dvividhaH prajJataH, tadyathA-anAdiko vA aparyavasitaH anAdikovA saparyavasinaH, avadhidarzanI khalu pRcchA, gautama ! jaghangena eka samayam, utkRpTena darzana dvAra zabdArtha-(carakhudaMsagINaM bhaMte ! pucchA ?) he bhagavan ! cakSudarzanI keviSayameM pRcchA? (goyamA! jahaNNeNaM aMtomuhatta) he gautama ! jaghanya antarmuhUrta (ukkoseNaM sAgarovamasahassaM sAtirega) utkRSTa kucha adhika hajAra sAgaropama (acakhudaMsaNI NaM bhaMte ! acamludaMsaNi tti kAlao kevacciraM hoI ?) he bhagaya ! acakSudarzanI acakSu darzanI ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? (goyamA ! acaracudaMsaNI duvihe paNNatte) he gautama ! acakSudarzanI do prakAra kA kahA hai (taM jahA) baha isa prakAra (aNAhae vA apajjavasie, agAIe yA sapajja. vasie) anAdi ananta aura anAdi sAnta (ohiMdasaNI NaM pucchA?) avadhidarzanI ke viSaya meM pRcchA ? (goyamA! darzanakAra Avati-(cakkhudasaNI NaM bhaMte ! pucchA ?) mAvan ! yakSuza nanA viSayamA cha ? (govamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuna) ra gIta ! 4-5 tabhuta (ukoseNaM sAgarovamasahassa sAtirega) Save xis adhi4 // 2 saa||3|5m, (acamkhudasaNI NaM bhaMte / acamkhudaMsaNitti kAlabho kevacciraM hoi ?) 8 samapan ! anyakSuzanI 22 zanInA 35i ai sudhI 29 cha 1 (gocamA ! acakkhudasaNI duvihe paNane) gautama ayazanI meM prazna 4aa cha (taM jahA) te mA 42 (aNAie vA apajjavasie aNAIe vA sapajjavasie) sanAmina-1 mane manAhisAnta. .
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ da prazApanAstra dve paTpaSTi sAgaropamaHNAM sAtireke, kevaladarzanI khalu pRcchA, gautama ! sAdiko'paryava. sitaH / dvAram 11 // sU0 11 // ____TImA-pUrva jJAnadvAraM prarUpitas, atha ekAdazaM darzanadvAraM prarUpayitumAha-'cavakhudaMsaNI NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! cakSurdarzanI khallu bakSurdarzanitvaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantamavyavacchedena apatipThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahANeNaM aMtomuhuttaM, koseNaM sAgaropamavasaharasaM sAtirega' jaghanyena antarrAhUrtam, utkRSTena sAgaropamasahasraM sAtirekaM yAvat cakSurdarzanI cakSurdarzanityaparyAya viziSTaH san nirantara mavatiSThate, tathA cAtra yadA trIndriyA dimaza kamakSikAdizcaturindriyAdiSu janitvA tatra cAntarmuhUrta sthitvA punarapi trAndriyAdipu madhye jAyate tadA cakSurdarzanI svaparyAyaviziSTaH san jaghanyena jahaNNeNaM ega samaya) he gautama ! jaghanya eka samaya (ukoseNaM do chAvaTThIo sAgarovamANaM sAIregAo) utkRSTa sAtireka do chayAsaTha sAgaropama (kevaladalaNI gaM pucchA ?) kedaladarzanI ke viSaya meM -pRcchA ? (goyamA! sAIe apaja basie) he gautama ! sAdi ananta / TIkArtha-isale pUrva jJAnadvAra kA prarUpaNa kiyA gayA hai, aba, gyArahave darzanahAra kI prarUpaNA kI jAtI hai| gautamasvAmI-prazna karate hai-bhagavan ! cakSudarzanI jIva nirantara kitane kAla taka cakSudarzanI banA rahatA hai ? agavAn-he gautama ! jaghanya antarmuharta taka aura utkRSTa kucha adhika hajAra sAgaropamataka cakSudarzano nirantara cakSudarzanI banA rahatA hai / jaba koI brIndriya jIva macchara makkhI Adi cauindriyAdi meM utpanna hotA hai aura vahAM (ohidasaNINaM pucchA') adhini vi-524|| 1 (gothamA / jahaNNeNaM egaM samaya) 3 gaut|| vanya 4 saya (ukkoseNaM do chAvaTTio sAgarovamANaM sAiregAo) utkRSTa sAtireka be chAsaTha sAgarepama. (kevalasaNINaM pucchA ?) 32sa za nAnA viSayamAM-5275 1 (goyamA ! sAIe apajjavasie) gIta ! sAhimananta , TIkAI-AnAthI pUrve jJAna 2nuM prarUpaNa karAyuM che, have agIyAramAM darzana dvAra nI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI prazna kare che he bhagavana ! cakSudarzanI jIva nirantara keTalA kALa sudhI cakSudarzanI banI raDe che? zrI bhagavAna - gautama ! jaghanya attamuharta sudhI ane utkRSTa kAMIka adhika hajAra sAgaropama sudhI cakSudazanI nirantara cakSudarzanI banI rahe che. jyAre koI paNa sakriya jIva macchara-mAkhI vigere caturindriyamAM utpanna thAya che. ane tyAM antarmuhUrta aSA
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 18 sU0 11 darzanadvAranirUpaNam / antarmuhUrtamupalabhyane, utkRSTena tu sAtirekaM sAgaropa masahasraM caturindriyapaJcendriyatiryagyonika nairayikAdi bhavabhramaNena avagantavyam gautamaH pRcchati--'acavakhudaMsaNI NaM bhaMte ! aca. kkhudaMsaNitti kAlao kevacaraM ho ? he bhadanta ! acakSurdazainI khalu acakSudarzanI itiacakSurdarza nitvaparyAyaviziSTaH sana kAlata:-kAlApekSayA kiyaciram-kiyatkAlaparyantama vyavacchedena avatiSThate ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'acavakhudaMsaNI duvihe paNNatte' acakSudarzanI dvividhaH prajJaptaH 'taM jA-aNAIe vA apajjavasie, aNAIe vA sapajjacasie, tadyathA-manAdiko vA apayanasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH, tatra yaH kadAcidapi na siddhibhAvaM prApsyati so'nAdi saparyasito' cakSudarzanI avagantavyaH, gautamaH pRcchati-ohidaMsaNI NaM pucchA' he bhadanta ! avadhidarzanI khalu avadhidarzanitvaparyAyaviziSTaH sana kAlApekSayA phiyatkAlaparyantaM nirantara mavatiSThane ? iti pRcchA, bhagaantarmuharta taka sthita raha kara punaH trIndriya Adi meM paidA ho jAtA hai, taba cakSudarzanI antata taka cakSudarzanI paryAya se yukta hotA hai / utkRSTa kucha adhika hajAra sAgaropama jo kahA hai, vaha coindriya, paMcendriya tiryaca evaM nAraka Adi bhavoM meM bhramaNa karane ke kAraNa samajhanA caahie| gautamasvAmI-he bhagavan ! acakSudarzanI kitane kAla taka lagAtAra acakSudarzanI paryAya se yukta rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! acakSudarzanI do prakAra ke kaheM haiM anAdi ananta aura anAdi sAnna / jo jIva kabhI siddhi prApta nahIM karegA vaha anAdi ananta acakSudarzanI kahalAtA hai / jo kadAcit siddhi prApta karegA, vaha anAdi sAnta acakSudarzanI kahalAtA hai| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! avadhidarzanI kitane kAla taka lagAtAra avadhi darzanI rahatA hai ? sthita rahIne puna triIndriya AdimAM pedA thaI jAya che. tyAre cakSudarzanI antamuhUrta sudhI cakSudarzanI paryAyathI yukta hoya che. utkRSTa kaIka adhika sagarepama je kahyA che te cata rindriya, paMcendriya tiya"ca temaja nAraka Adi bhavemAM bhramaNa karavAnA kAraNe samajavuM joIe - zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! acakSudazanI keTalA samaya sudhI nirantara akSadarzanI paryAyathI yukta rahe che? zrI bhagavAna-he gautama ! acakSudanI be prakAranA kahyA che-anAdi ananta ane anAdiyAnta je jIva kayAreya siddhi prApta nahI karaze te anAdi ananta acadazanI kahevAya che. je kadAcita siddhi prApta karaze, te anAdiyAnta acakSudarzanI kahevAya che. * zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! avadhidazanI keTalA samaya sudhI nirantara avadhidazanI rahe che?
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 premApanAve vAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNaM ega samayaM, uyoseNaM do chApaTToo sAgarovamANa sAi gAo' jaghanyega eka gamanam, un,pTena dve paTpaSTi sAgaropamANa sAtirake yAvada avadhidarzanI avadhidarza nitaparyAya viziS: sana nimAramayatiSThage / bhagarAnAda-gautama ! jaghanyena ekadA krizcidadhikaM dvi: paTpanTinAgarApAlaparyantama vyAhatAnavadhidarzanI paryAyaNayuktastiSThati / asyAyamAzayaH dvAdazade lokasya dvAviMzati nAgApamAsthitira li, uktadvAviMzati sAgarodamapramANavati devaloke dadi joze vibhatAnamAdAya gamacheta, tathA parAvartana kAle avadhijJAnamAdAya parAvarteta, evaM vibhAjJAnaruNAdhijJAnasya ca pratye karaNa dvAviMzati sAgaropamA sthitibhavati, pUrvoktakoNeva jIyo divAra mayaM vibhaGgajJAnamAdAya gacchet, parA. carteta cAvadhijJAnamAdAya, tadA sarveSAM saMkaranena minAjJAnamAlaya sthitiH paTpaSTisAgaropamA-tAvI caipAvadhijJAnasyeti dviH parapapTisiddhaM bhavati / nanu vimAnajJAnAvasthAyAmavadhidarzanasya karmapatyAdiSu lipiddhat gat kathamatra visaGga nasthAnAmavadhidarzanamudbhAvyate ? ____ bhagavAn-he gautama jivanya ekA samaya ta kRSTa kucha adhikAdo chayAsaTha sAgaropana kAla paryanta anadhi daminI lagAtAra avadhi darzanI paryAya yukta banA rahatA hai| bArahave devaloka vAila sAgara kA hai, utA bAisa sAgara pramANa vAloM meM koi bhI jIva yadi vigajJAna lekara jAya, tamAlauTate samaya avadhijJAna lekara lauTe to isa bAisa sAgaropasa kAla vibhaMga jJAna kA hubhA tathA bAisa sAgaropamakAla avadhijJAna kA huA, pUrvottapahAra le hI yadi jIva tIna cAra vibhaMga jJAna lekara jAya tathA avadhijJAna lekara Aye to labakA saMkalAna karane para 66 chiyAsaTha sAgaropama kAla cinaMga jJAna kA huA tathA 66 chiyAsaTha sAgaropama kAla avadhijJAna isa prakAra se do chiyAsaTha sAgaropama hotA hai / __ zaMkA-vimaMgajJAna kI avasthA meM adhidarzana hone kA karmaprakRti Adi meM niSedha kiyA gayA hai, aisI sthiti meM yahAM vibhaMgajAna kI avadhyA meM ava zrI bhagavAna-he gautama ! jaghanya eka samaya sudhI ane utkRSTa kAIka adhika be chAsaTha sAgaropama kAla paryanA avadhidarzanI nirantara avadhidarzanI paryAya yukta banI rahe che. bAramA deTalekanI sthiti bAvIsa sAgarano che, ukta bAvIsa sAgara pramANuvALA devalekamAM kaI paNa jIva je vibhaMgajJAnane laIne rahe to A bAbata sAgaropama kALa virbhAgajJAnane thaye tathA bAvIsa sa makALa avadhijJAnane , paMkta prakArathI je jI ! traNa vAra vila gajJAna laIne jAya tathA adhijJAna laIne Ave te badhAnuM saMkalana karavAthI 66 chAsaTha sAgaramakaLa vibhAgajJAnane thayo tathA 66 chAsaTha sAgare 5makALa avadhijJAnane, e rIte be chAsaTha sAmApana thAya che. zakA-virbhAgajJAnanI avasthAmAM avadhidarzana thavAne karma prakRti AmAM vidha karyo che, evI sthitimAM ahI vibhAgajJAnanI avasthAmAM avavidarzanathavAnuM kema kahyuM che ?
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadhodhinI TIkA pada 18 1.0 11 darzanadvAranirUpaNam iti cedatrocyate-prakRte vibhaGga adhidarzanapratipAdakasUtratyAyamabhiprAya:-vibhaGgajJAnasya vizeSaviSayatvAt, avavidarzanasya va sAmAtyaviSayatvAt, yathA sampadRSTeH vizeSaviSayamavadhijJAna sAmAnyaviSayAvabhidarzanAcyate tathA kSevalaM vimaGgajJAnino'pi avadhidarzanamanAkAramAtratvenAviziSTatzAt, avapijJAnino'vadinitulya mati tadApa avadhidarzanachucyate, na vimaGgadarzana miti, gautamaH pRcchati- kevaladasamINa pucchA' he bhainta ! ke zladarzanI khalu kevaladanitvapIyaviziSTaH san mAchApekSayA viyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA bhagavAnAha-poyamA !' he gautana ! 'sAIe apanavasie' sAdiko'paryAsitaH khalu kevaladarzano mayati, tathA ca kevalajJAnI sAdhayAsitaH pratipAdita snasya paripAtAbhAvAt tathA kelArzanI api sAdyaparyavazito vyAdizyate nasyApi pariSAtAsaMbhavAta, 'dAraM 11' ekAdazaM darzanadvAraM samAptam // sU0 11 / / dhidarzana kA hogA kyoM kahA gayA hai ? samAdhAna-yahAM vibhaMga-abasthA meM avadhidarzana ke pratipAdaka sUtra kA abhi prAya yaha hai-vibhaMgajJAna vastu ke dizeSoM ko jAnatA hai aura avadhi darzana sAmAnya aMza ko viSaya karatA hai| ataH jaihale samyagdRSTi kA vizeSa viSayaka avadhi jJAna aura sAmAnya viSayaka avadhidarzana kahalAtA hai, usI prakAra vimaMgalAnI kA avadhidarzana bhI anAkAra mAtra hone se bhavadhijJAnI ke avadhi darzana ke samAna hI hai| yahI kAraNa hai ki visaMgakSAnI kA vibhaGgajJAna bhI avadhidarzana hI kahalAtA hai, vinadarza nahIM khlaataa| gautamasvAmI he bhagavan ! devaladarzanI lagAtAra kitane kAla taka kevala darzanI rahatA hai ? bhagavan -he gautama! kevadarzanI sAdi ananta hotA hai, kyoMki kevala jJAnI sAdi ananta kahA gayA hai, kAraNa ki usakA pratipAta (giranA) nahIM honA, usI prakAra kevaladarzanI bhI sAdi ananta kahalAtA hai, kyoM ki usakA samAdhAna-ahI vibhAga avasthAmAM avadhidarzananA pratipAdaka sUtrane abhiprAya A che vibhaLajJAna vastunA vizeSa dhane jANe che ane avadhidarzana sAmAnya aMzane viSaya kare che. tethI jema samyagdaSTinuM vizeSaviSapaka avadhijJAna ane sAmAnya viSayaka avadhidarzana paNa anAkAramAM heva thI avadhijJAnInA avadhidarzananA samAna ja che, e kAraNa che ke virbhAgajJAnInu vijJAna paNa adhikAzanI ja kahevAya che, vibha gadazana kahevAtuM nathI - zrI gautamasvAmI-he bhagavana kevalanI niratara keTalA samaya sudhI keraladarzanI zrI bhagavAna-he gautama! kevaladanI rAdi ananta hoya che, kemake kevalajJAnI sAda, ananta kahela che tene pratipAta (paDavu) thatuM nathI eja prakAre kevalanI sAdinita
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 saMyatadvAra vaktavyatA mUlam-saMjae NaM bhaMte ! saMjae tti pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM egaM samayaM, ukkoseNaM desUrNa puvakoDiM, asaMjae Ne bhaMte! asaMjae tti pucchA, goyamA! asaMjae tivihe paNate, taM jahA-aNAIe vA apajavasie aNAIe vA sarajavalie, sAIe kA sapajavalie, tattha paMje se sAIe sapajavasie se jahaNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM ataM kAlaM aNaMtAo uslappiNiosadipaNIo kAlo, kheto abaDhe poggalapariya, desUNaM, saMjayAsaMjae NaM pucchA, goyamA ! jahaNaNeNaM aMto. muhattaM, ukoseNaM desUNaM punakoDiM, no saMjae no asaMjae no saMjayAsaMjae NaM pucchA, goyamA ! sAIe apajjavasie, dAraM 12, sAgArovaogovautte NaM bhaMte ! pucchA, goyamA! japaNeNaM ukoseNaM aMtomuhattaM, aNAgAroutte vi evaM ceva, dAraM 13 10 12 // ___chAyA-saMyataH khalu bhadanta ! saMyata iti pRcchA, gautama ! jaghanyena eka samayam , utkRSTena dezonAM pUrvakoTim, asaMyataH khalu bhadanta ! asaMyata iti pRcchA, gautama ! asaM. yatasvividhaH prajJaptaH, tadyathA-anAdiko vA aparyavasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH sAdiko bhI pratipAta nahIM hotA / (dvAra 11) saMyatadvAra-upayoga hAra zabdArtha-(saMjae NaM bhaMte ! saMjae ti pucchA ?) he bhagavan ! saMyata kitane kAla taka saMyata rahatA hai aisI pRcchA (goyamA ! jahANeNaM ega samayaM, ukkoseNaM desUNaM puzkoDiM) he gautama ! jaghanya eka samayanaka, utkRSTa dezona karoDa pUrvataka (asaMjae NaM bhaMte ! asaMjae ti pucchA ? ) he bhagavana ! asaMghata kitane kAla taka asaMyata rahatA hai ? aisA prazna (godhamA! asaMjapa tivihe paNNatte) 4vAya che, ma tanA 5 pratiyAta nathI thato. (dvAra 11) / ( sa yatadAra-upagadvAra zahAtha-(saMjaraNaM maM ! saMjaetti pucchA) bhagavan / sayata 281 sudhA sayata 29 cha, mevI ch| ? (goyamA / jahaNgeNaM egaM samayaM, unosegaM desaNaM pudhakoDI) gautama ! dhanya se samaya sudhI, Gave zAna 42 / 7 pUrva sudhA (asaMjae NaM bhaMte ! asaMjaetti pucchA ?) 3 sApa / mayata DeTA 45 sudhA mayata 27 cha 1 mev| prazna (goyamA ! asaMjae tivihe paNNatte) he gautama ! masayata ra 12nA hyA cha (taM jahA) tara
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI rIkA pada 18 sU0 12 saMyatadvAranirUpaNam vA saparyavasitaH tatra khalu yo'sau sA di saparyavasitaH sa jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena anantaM kAlam, anantA utsardiNyavasardiNyaH kAmataH, kSetrataH apArddha pudgalaparivarta dezonam, saMyatAsaMyataH khala pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena dezonAM pUrvakoTim, no saMyata no asaMyata no saMyatAsaMyataH khalu pRcchA, gautama ! sAdiko'paryavasitaH, dvAram 12, sAkAropayogopayuktaH khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! jaghanyena utkRSTena antamuhUrtam, anAkAropayogo'pi evaJcaiva, dvAram 13 // 90 12 // he gautama ! asaMyata tIna prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (aNAdIe vA apajjavasie) anAdi ananta (aNAdIe vA sapajavasie) anAdi sAnta (sAdIe vA sapajavasie) sAdi aura sAnta (tatya NaM) unameM (je se) jo (sAdIe sapajasie) sAdi sAnta hai (se jahANe NaM aMtomuhattaM) vaha jaghanya antamuharta taka (ukose aNaMtaM kAlaM) utkRSTa ananta kAla taka (arNatAo ussappiNI osappiNIo) anamA utsapiNI-avasarpiNI (kAlao) kAla se (khettao avaI poragalapariyaha desaNaM) kSetra se dezona apArtha pudgalaparivartana (saMjayAsaMjae NaM pucchA ?) saMghalAsaMyata viSayaka pRcchA ? (goyamA ! jahaNaNaM aMtomuhatta) he gautama! jaghanya antarmuhUrtataka (ukoseNaM desUrNa puvvakoDi) utkRSTa dezona karoDapUrva tk| ___ (no saMjae no asaMjae no saMjayAsaMjae NaM pucchA ?) no saMyata, no asaMyata aura no saMyatAsaMyata saMbaMdhI prazna ? (goyanA ! sAdIe apajjavasie) gautama ! sAdi ananta (dvAra 12) (sAgArovaogocautte Na aMte ! pucchA ? ) he bhagavan ! sAkAropayoga se 4Are (aNAnIe vA apajjavasie) manAhimananta (aNAdIe vA sapajjavasie) manAhisAnta (sAdIe vA sapajjavasie) sAhi mane sAnta (tatthaNa) te masayatamA (je se) (sAdIe sapajjavasie) sAmane sAnta cha (se jahaNNeNaM aMtomuhuttaM) te dhanya mantabhuta sudhA (ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM) Gree mAnata sudhI (aNaMtAo ussappiNI osappiNIo) mananta GAffell-Aqsapie (kAlao) NayA (khettao avaDUDhaM poggalapariyaE desUrNa) kSetrathA zAna apAI pudgala parivartana. (saMjayAsaMjaeNaM pucchA ?) sayAsayata smdhii-ch| 1 (goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhattaM) gautama I runya mantabhuta sudhA (ukoseNaM desUgaM puvakoDiM) SYSTa zAna 425 sudhI. (nosaMjae no asaMjae no saMjayAsaMjae NaM pucchA ?) nesiyata, nAmasayata, naasytaasaMtaya sambandhI prazna (goyamA ! sAdIe apajjavasie) gautama | sAhiyAna-ta. dA2 12 (sAgArovaogovautte NaM bhaMte / pucchA ?) bhagavana ! saa4|2|5 gayA upayutaviSa 12.? pra056
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ __prApanA TIkA-pUrva darzanadvAraM prarUpitam, atha tatkramAdAgataM dvAdazaM saMyatadvAraM prarUpayitumAha'saMjae NaM bhaMte ! saMjae tti pucchA ? he bhadanta ! saMyataH khalu 'saMyata' iti-saMyamaparyAya viziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagAnAha'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM egaM samayaM ukoseNaM desUrNa puvvakoDiM' jaghanyena ekaM samayam, utkRSTena dezonAM-kizcidUnAM pUrvakoTiM yAvat, saMyataH saMyamaparyAyaviziSTaH san nirantaramavatiSThate tathA ca kasyApi saMyatasya cAritrapariNAmasamaye eka kAlakaraNApekSayA tasya jaghanyata eka samayatvamavaseyam, gautamaH pRcchati-'asaMjae Na bhaMte ! asaMjae tti pucchA' he bhadanta ! asaMyataH khalu 'asaMyata' iti-asaMyamaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! asaM upayukta viSayaka-pRcchA ? (goyamA ! jahaNNeNaM ukkoseNaM aMtomuhata) he gautama ! jaghanya aura utkRSTa antamuharta taka (aNAgArovautte vi evaM ceva) anAkAra upayoga se upayukta bhI imI prakAra (dvAra 13) ___TIkArtha-darzana dvAra kI prarUpaNA kI jA cukI, aba kramaprApta saMyata dvAra kI prarUpaNA kI jAtI hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! saMyata jIva lagAtAra kitane kAla taka saMyata rahatA hai ? bhagavAna he gautama ! jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa dezona karoDa pUrva taka saMyata jIva saMyata paryAya se yukta nirantara banA rahatA hai / agara kisI jIva kA saMyama pariNAma hote hI maraNa ho jAya to yaha eka samaya taka hI saMyata rahatA hai| - gautamasvAmI-he bhagavan ! asaMyamI jIva asaMyata paryAya se yukta lagAtAra kitane kAla taka rahatA hai ? (goyamA ! jahaNNeNaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM) hai gautama ! runya STa mantabhuta sudhI (aNAgAroutte vi evaM ceva) manA2 upayogI upayuta pazu mena . (dvA2 13) TakAtha-darzanakAranI prarUpaNa karAI gaI che, have kamaprApta saMyata dvAranI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavana! saMyata jIva nirantara keTalA kALa sudhI sayata paNAmAM rahe che? zrI bhagavAna -he gautama ! jaghanya eka samaya sudhI ane utkRSTa dezena kareDapUrva sudhI saMyata jIva saMyata paryAyathI yukta nirantara banI rahe che. agara kaMI jIvanuM saMyama pariNAma thatAM ja maraNa thaI jAya te te eka samaya sudhI ja saMyata rahe che zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! asaMyamI jIva asaMyata paryAyathI yukta na kelA samaya sudhI rahe che ?
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiyabodhinI TokA pada 18 sU0 12 saMyatadvAranirUpaNam jae tivihe paNatte' asaMyata vividhaH prajJaptaH, 'taM jahA-agAIe vA apajjavasie, aNAIe vA sapajjavasie' tadyathA-anAdiko vA aparyavasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH, sAdiko vA saparyavasitazva, tatra yaH saMyama kadAcidapi na lapsyate so'nAdyaparyavasito vyapadizyate, yastAvat saMyama lapsyate so'nAdi saparyavasitaH, yastu saMyamaM labdhvA tataH paripatitaH sa sAdisaparyavasito vyapadizyate, 'tattha NaM je se sAdIe saparyavasie se jahaNNeNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM aNataM kAlaM' tatra-anAdyaparyavasita-anAdi saparyavasita sAdisaparyavasiteSu madhye salu yo'sau sAdisaparyavasitaH asaMyataH sa jaghanyena antarmuhUrtam tataH paraM kasyApi punarapi saMyamapratipattisadbhAvAt utkRSTena anantaM kAlaM yAvad asaMyamaparyAya viziSTaH san nirantaramavatiSThate, anantakAlAnantaraM niyamena saMyamaprApti sadabhAvAta, tamevAnantakAlaM kAla. kSetrAbhyAM nirvakti-'aNaMtAo ussappiNi bhosappiNIo kAlao' anantA utsapiNyavasapiNyaH kAlataH-kAlApekSayA avaseyAH 'khettao avaI poggalapariyaha dekhaNaM' kSetrata:___ bhagavAn-he gautama ! asaMyata jIva tIna prakAra ke haiM, yathA anAdi aparya vasita, anAdi saparyavasita aura sAdi saparyavasita / jisane kabhI saMyama pAyA nahIM aura jo kabhI pAegA bhI nIM, vaha anAdi ananta asaMyata kahalAtA hai / jisa ne kabhI saMyata pAyA nahIM hai kintu bhaviSya meM pAegA, vaha anAdi sapayevasita asaMyata kahalAtA hai| jo jIba saMyama prAsa karake usase bhraSTa ho gayA hai, kintu punaH saMyama prApta karegA, vaha sAdi sAnta asaMyata kahalAtA hai| ina tIna prakAra ke asaMyatoM meM se jo sAdi sAnta asaMyata hai, vaha jaghanya antarmuhUtte taka aura utkRSTa .ananta kAla taka asaMyata paryAya se yukta rahatA hai ananta kAla vyatIta hone ke pazcAt use saMyama kI prApti avazya hotI hai| usa ananta kAla ko kAla aura kSetra se pradarzita karate haiM-vaha ananta kAla, kAla kI apekSA ananna utsarpiNI avasarpiNI samajhanA cAhie aura zrI bhagavAna-he gItama! asaMyata jIva traNa prakAranA che, jema ke anAdi aparya. vasita, anAdi saparyAvasita ane sAdi saparyavasita, jeNe kayAreya saMyama karyo nathI ane jyAM kayAreya saMyama pAmaze paNa nahIM, te anAdi ananta asaMyata kahevAya che. jeNe kayAreya saMyama meLavyuM nathI paNa bhaviSyamAM meLavaze, te anAdi saparyAvasita asaMyata kahevAya che. je jIva saMyama prApta karIne tenAthI bhraSTa thaI gayo che, paraMtu punaH saMyama prApta karaze, te sAdiyAnta asaMyata kahevAya che. A traNa prakAranA asaMyamAthI sAdisAta asaMyata che. te jaghanya antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa anantakAla sudhI asaMyata paryAyathI yukta rahe che. anantakALa vyatIta thayA pachI tene saMyamanI prApti avazya thAya che. te anantakALa kALa ane kSetrathI pradarzita kare che-te anantakAla, kALanI apekSAe ananta utsarpiNI-avasarpiNI samajavo joIe ane kSetranI apekSAe dezena yugala
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApanA kSetrApekSayA apArddha pudgalaparivarta dezonam-kiJcidUnaM yAvat ityavaseyam, gautamaH pRcchati'saMjayAsaMjaeNaM pucchA' he bhadanta ! saMyatAsaMyataH khalu dezavirataH saMyamAsaMyamaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'japaNNeNaM aMtohuttaM, ukoseNaM desUrNa punya koDiM' jaghanyena antamuhUrtam, utkRSTena dezonAM-kiJcidUnAM pUrvakoTI yAvat saMyatAsaMyataH saMyamAsaMyamaparyAyaviziSTaH san nirantaramavatiSThate tathA ca dezavirati pratipattyupayogasya jaghanyenApi Anta mauhUrtikatayA tasya jaghanyato'ntaryuhUrtatvamavaseyam, dezavirate, dvividhatrividhAdi bhaGgabahula. tayA tatpratipattau jaghanyenApi antarmuhUrta lagatyeya, sarvaviztestu 'sarva sAvadhamahaM na karomi' ityevaM rUpatayA tatpratittyupayoga ekasAmayiko'pi saMbhavatIti pUrva saMyatasya eka samayatvaM pratipAditam, gautamaH pRcchati-'no saMjae no asaMjae no saMnayAsaMjae gaM pucchA' he bhadanta ! kSetra kI apekSA se dezona pudgalaparivartana jAnanA caahie| , gautamasvAmI-he agavan saMyatAsaMyata saMbaMdhI pRcchA ? arthAta saMyatAsaMyata jIva kitane kAla taka nirantara saMyatAsaMyata panemeM banA rahatA hai ? . . bhagavAn-he gautama! jaghandha antarmuhUrta taka, utkRSTa dezona karoDa pUrva taka saMyatAsaMyata jIva nirantara saMthatAsaMyata banA rahatA hai| dezavirati kI pratipattikA upayoga jaghanya bhI antarmuhUrta kA hotA hai, ataeva yahAM jaghanya kAla antarmuhUrta pramANa kahA hai / dezavirati meM do karaNa tIna yoga Adi aneka bhaMga hote haiM, ataH usako aMgIkAra karane meM kama le kama antarmuhUrta laga hI jAtA hai! sarvavirati meM sarva sApadya kA tyAga karatAhaM isa rUpa meM aMgIkAra kI jAtI hai, ataH usako aMgIkAra karane kA upayoga eka samaya meM bhI ho sakatA hai| isI kAraNa saMyata kA jaghandha kAla eka samaya kA kahA gayA hai| . gautamasvAmI-he bhagavan ! nosaMyata, noasaMyata aura nosaMyatAsaMyata jIva parivartana jANu joIe. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! saMyatAsaMyata sabandhI pRcchA ? arthAt saMyatAsaMyata jIva keTalA kALa sudhI niraMtara saMyatAsaMyata paNAmAM banI rahe che? zrI bhagavAna-he gautama ! jaghanya achata sudhI, utkRSTa dezona kareDapUrva sudhI saMyatAsaMyata jIva niratara saMyatAsaMyata paNAmAM banI rahe che. dezaviratinI pratipattine upaga jaghanya paNa antarmuhUrta hoya che, tethI ja ahIM jaghanyakALa antarmuhUrta pramANe, kahela che. dezaviratImAM bekaraNa traNa vega Adi aneka bhAga bane che. tethI temanA aMgIkAra karavAmAM ochAmAM ochuM antarmuhUta thaI ja jAya che, sarvaviratimAM sarvasAvadhano tyAga karuM chuM. e rUpamAM aMgIkAra karAya che, tethI tene aMgIkAra karavAnA upaga eka samayamAM paNa thaI zake che. e kAraNathI saMyatane jaghanyakALa eka samaya kahe che. -
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 12 saMyatadvAnarUpaNam yastAvat no saMyataH no asaMyataH no saMyatAsaMpato vA bhavati sa khalu svaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantaM nirantarasavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyA ! he gautama ! 'sAIe apajjayasie' sAghaparyavasitaH khalu no saMyato no asaMyato no saMyatAsaMyato bhavati, tathA ca yastAt na saMpato nApyasaMyato bhavati sa siddha iti sAdhaparyavasito vijJeyaH 'dAraM 12' dvAdazaM saMyatadvAraM samAptam, ___ atha trayodazamupayogadvAraM prarUpayitumAha-'sAgArovaogovautte NaM bhane ! pucchA' he bhadanta ! sAkAropayogopayuktaH khalu sAkAropayogaviziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavA nAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM ukoseNaM aMtosuhattaM' jaghanyena utkRSTena cApi antaryuhUrta yAvad sAkAropayuktaH sAkAropayogaviziSTaH san nirantaramavatiSThate, evam-'aNAgArovauttevi, evaM ceva' anAkAropayukto 'pi anAkAropayogaviziSTaH san jaghanyena utkRSTenApi antarmuhUrta yAvat nirantaramavatiSThate, zilane kAla taka apane isa paryAya se yukta banA rahatA hai ? bhagavAna-he mautama! sAdi ananta hai, arthAt jo saMyata bhI nahIM, asaMyata bhI nahIM aura saMyatAsaMdhata bhI nahIM aisA jIva siddha hI hotA hai aura siddha paryAya sAdi ananta hai| (chAra 12) gautamasvAmI-he bhagavan ! sAkAra upayoga bAlA jIva nirantara sAkAra upayoga bAlA tine kAla taka banA rahatA hai ? sagavAna-he gautama ! jaghanya bhI antarmuharta taka aura utkRSTa bhI antarmaharta taka sAkAropayoga vAlA jIva lagAtAra sAkAropayoga se yukta banA rahatA hai| isI prakAra anAkAra upayoga yAlA bhI jaghanya aura utkRSTa antarmuharta taka anAkAropayoga se yukta rahatA hai| chamastha jIvoM kA upayoga, cAhe vaha sAkAro. zrI gautamasvAmI-he bhagavana saMyata, asaMyata, saMyatAsaMyata jIva keTalA samaya sudhI potAnA A paryAyathI yukta banI rahe che ? zrI bhagavAna-he gautama ! sAdiananta che. arthAt je saMyata paNa nahIM asaMyata paNa nahIM ane saMyatAsaMyata paNa nahIM, evA jIva siddha ja hoya che ane siddha paryAya sAmananta che. (62 12) zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! sAkAra upagavALA jIva nirantara sAkAra upagavALA keTalA kALa sudhI banI rahe che? zrI bhagavAna-he gautama ! jaghanya paNa antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa paNa antamuhUrta sudhI sAkArapagavALA jIva nirantara sAkAre pagathI yukta banI rahe che. e prakAre anAkAra upagavALA paNa jaghanya ane utkRSTa antarmuhUrta sudhI anAkAragathI yukta rahe che. chadmastha ane upaga pachI te sAkAre paga hoya athavA
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ Eve tathA cAtra saMsAriNAmnupayogaH sAkAro'nAkAro vA jaghanyenApi AntarmuhUrtikaH utkRSTenApi AntarmuhUrtiko bhavati azvobhayatrApi jaghanyena utkRSTena cAntarmuhUrtakam, kevalinAM prAguktaH ekasAmayika upayogastu nAtra vivakSita ityatraseyam ' dAraM 13' // sU0 12 // AhAradvAravaktA mUlam - AhAraeNaM saMte ! pucchA, goyamA ! AhArae duvihe paNNatte, taM jahA - chaumattha AhArae ya kevali AhArae ya, chaumattha AhArae NaM bhaMte! chautthAhArae ci kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! jahapaNaM khuDDAgabhavaggaNaM dusamayaUNaM, ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM, asaMkhejAo ussappiNi osagpiNIo kAlao, khettao aMgulassa asaM. khejjaibhAga, kevali AhAraeNaM bhaMte! kevali AhArae ti kAlao " ciraM hoi ? goyamA ! jahapaNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM deNaM puvvakoDiM, aNAhAraeNaM bhaMte ! agAhArae ti kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA ! aNAhArae duvihe paNNatte, taM jahA chaumattha aNAhArae ya, kevala aNAhArae ya, chaumattha aNAhAraeNaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! jahapaNeNaM egaM samayaM ukkoseNaM do samayA, kevali aNAhAraeNaM bhaMte! kevala aNAhArae ti kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! kevali aNAhArae duvihe paNNatte, taM jahA - siddha kevala aNAhArae ya bhavattha kevali - aNAhArae ya, siddha kevala aNAhAraeNaM pucchA, goSamA ! sAIe apajjasie, bhavatkevala aNAhAraeNaM pucchA, goyamA ! bhavattha kevali aNAhArae duvihe paNNatte, taM jahA - sajogi bhavattha kevala aNAhArae ajogabhavattha kevala aNAhAraeya sajogi bhavattha kevala aNApayoga ho athavA nirAkAropayoga ho, antarmuhUrta kA hI hotA hai / ataeva yahAM donoM kA jaghanya utkRSTa kAla antarmuhUrta pramANa kahA hai| kevaliyoM kA ekasAmayika upayoga yahAM vivakSita nahIM kiyA gayA hai (dvAra 13) nirAkAreyeAga hAya, antarmuhunA ja utkRSTakALa antarmuhUta pramANu kahela che, vivakSita nathI karela. (dvAra 13) hAya che, tethI ja ahIM bannenA jaghanya kevaliyAnA eka sAmayika upayega ahIM
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 13 AhAradAranirUpaNam hAraeNaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! ajahaSNamaNukoseNaM tiSNi samayA, ajogibhavatthakevali aNAhAraeNaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM, dAraM 14 // 50 13 // chAyA-AhArakaH khalu sadanta ! pRcchA, gautama ! AhArako dvividhaH prajJaptaH, tadyathAchadmasthAhArakazca, kevalyAhArakazca, chadmasthAhArakaH khalu bhadanta ! chadmasthAhAraka iti kAlata: kiyaciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena zulla kAmavagrahaNaM dvi samayonam, utkRSTena asaMkhyeyaM kAlam, asaMkhyeyA utpiNyavasarpiNyaH kAladaH,kSetrato'GmulasyasaMkhyeyabhAgam, kevalyAhAraka kevalyAhAraka iti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena dezonA pUrva ..... AhAra dvAra zabdArtha-(AhArae NaM bhaMte ! pRcchA ?) bhagavan !AhAraka-ke viSayameM pRcchA ? (goyamA ! AhArae ducihe eNNatte) degautama ! AhAraka do prakAra ke kahe haiM (taM jahA-chaumastha AhArae ya kevali AhArae ya) chaDAstha AhAraka aura kevalI AhAraka (cha umatthAhArae NaM bhaMte ! chaumatthAhArae tti kAlao kevacciraM hoi ?) chadmastha AhAraka he bhagavan ! chamastha AhAraka pane meM kitane kAla taka rahatA hai ? (goyamA ! jahanneNaM khuDDAmabhavagrahaNaM dusamayaUNaM) he gautama ! jaghanya do samaya kama kSudra avagrahaNa parimita (ukoseNaM asaMkhejjaM kAlaM) utkRSTa asaMkhyAta kAla (asaMkhejAo ussapiNi-osapiNIo kAlao) kAla se asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNiyAM (khetao aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM) kSetra se aMgula kA asaMkhyAta vAM bhAga (kevaliAhArae NaM bhaMte ! phevaliAhArae tti kAlao kevacciraM hoi ?) AhAra-dvAra Avaltha-(AhArae NaM bhaMte ! pucchA ?) bhagavan / mADA24 va 27 // 1 (goyamA ! AhArae duvihe paNNatte) gIta | mADA24 me. prA2nA che (taM jahA chaumattha AhArae ya kevali AhArae ya) cha 25 mA 24 mana Bala maah|24 (chaumatthAhAraeNaM bhate / chaumatthAhAraetti kAlao kevacciraM hoi 1) 3 bhagavan ! 76625 maaii|24 76ma25 maah|24paathii sA // sudhI 23 cha 1 (goyamA! jahaNNeNa khuDDAgabhavaggahaNaM dusamayaUNaM) 3 gautama ! vanyo samaya ch| kSudra graha paribhita (ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM) 4thI asabhyAta utsapigl-Aqsapiye! (khettao aMgulassa asaMkhejjai bhAga) kSetrathA AMgalane asaMkhyAtamo bhAga, (kevali AhArae NaM bhaMte ! keli AhAraetti kAlao kevacciraM hoi 1) 7 mAvan ! Tel
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayApanAce koTim, anAhArakaH khalu bhadanta ! anAhAraka iti phAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! anAhArako dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-chadmasthAnAhArakazca kevalyanAhArakazca, chadmasthAnAhArakA khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! jaghanyena eka samayam, utkRSTena dvau samayau, kevalyanAhArakaH khalu bhadanta ! kevalyanAhAraka iti kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! kevalyanAhArako dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-siddha kevalyanAhArakazca bhavasthakevalyanAhArakazca, siddhakevala panAhArakA khalu pRcchA, gautama ! sAdiko'paryavasitaH, bhavastha kevalya nAhArakaH khalu bhadanta ! pRcchA, he bhagavan ! kevalI AhAraka kitane kAla taka kevalI AhArakapanemeM rahatA hai ? (goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhataM, ukkoseNaM dekhaNaM puvva koDi) he gautama ! jaghanya antarmuharta, utkRSTa dezona karoDa pUrva taka (aNAhArae gaM bhaMte ! aNAhArae tti kAlao kevacciraM hoi ?) he bhagavan ! anAhAraka kitane kAla taka anAhAraka panemeM rahatA hai ? (goyamA ! aNAhArae duvihe paNNatte, taM jahA chaumattha aNAhArae ya kevali aNAhArae ya) he gautama ! anAhAraka do prakAra ke kahe haiM, ve isa prakAra chadastha anAhAraka aura kevalI anAhAraka (cha umastha agAhArae NaM bhaMte ! pucchA ?) he bhagavan ! chadmastha anAhArakake viSaya meM-pRcchA ? (goyamA ! jahaNNeNaM egaM samayaM) he gautama ! jaghanya eka samaya laka (ukoleNaM do samayA) utkRSTa do samaya taka (kevali aNAhArae NaM bhaMte ! kevali aNAhArae tti kAlao kevacciraM hoi ?) he bhagavan ! kevalI anAhAraka kitane kAla taka kevalI anAhAraka rahatA hai ? (goyamA ! kevali aNAhArae duvihe paNNatte) he gautama ! kevalI anAhAraka do prakAra ke haiM (taM jahA) ve isa prakAra (siddha kevali aNAhArae ya bhavattha kevali aNAhArae ya) siddha kevalI-anAhAraka aura bhavastha kevalI anAhAraka (siddha bhADA24 4864 // sudhI pakSI maadd|24 payAmA 27 cha 1 (goyamA ! jahaNNeNaM aMtImuhutta, ukkoseNaM deNaM putrakoDiM) he gautama dhanya sAtabhuta, Gree zAna 42 / 75 sudhA. (aNAhAraeNaM bhaMte ! aNAhAraetti kAlao kevacciraM hoi ?) bhagavan ! manADA23 0 20 sudhA manAhA2454AthI yuTata 2 cha 1 (goyamA aAhArae duvihe paNNatte, taM jahAchaumattha aNAhArae, ya kevali aNAhArae ya) gautama ! manA 2 me 2nA 4aa cha, tabhI pra4Are chabhastha mn||24 mate upasI manAhA24 (chaumattha aNAhArae NaM bhaMte / pucchA / ) sAvan ! 7125 maanaa|24 viss-27| ? (jahaNNeNaM egaM samayaM) 43nya 4 sabhaya sudhA (ukkoseNaM do samayA) GSTa meM samaya sudhI (kevali aNAhArae NaM bhaMte / kevalI aNAhA raetti kAlao kevacciraM hoi 1) he bhagavan / pakSI manAhA24 TakSa sudhI upasA manAhA24 mA 2 cha ? (goyamA ! kepalI anAhArae duvihe paNNatte) mAtama ! 11 manADA24 me 2 4aa cha (taM jahA)-nasa mare (siddha kevalI aNAhArae ya bhavatya kevali aNAhArae ya) siddha-desI-manAi24 sana 1125 sI mnaai|24 (siddha kevalA
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 18 sU0 13 AhArahAranirUpaNam gautama ! bhavasthakeralya nAharako dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-sayogi avastha kevalyanAhArakaH, ayogi bhavasthakevalyAhArakazca, rAyogi bhavasthakevalyanAhArakaH khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! ajaghanyAnurakRpTena trayaH samayAH, amogi bhavasthakevalyavAhArakaH khalu pRcchA, gautama ! jaghanyena utkRpTena anta muMhatam, hAm 14 / sU0 13 // TIkA-pUrvamupayogadvAraM prarUpitam atha tatkramAdAgatamAhArakadvAraM prarUpayitumAha-'AhArae NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! AhArakaH khalu AhArakatvaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA kevali aNAhArae NaM pucchA ?) siddha kevalI anAhAraka saMbaMdhI prazna ? (goyamA! sAdIe apajjavarisae) he gautama ! sAdi ananta (avadha kevali aNAhArae NaM bhaMte ! pucchA?) he bhagavan ! bhavastha kevalI alAhAraka saMbaMdhI pRcchA ? (goyamA ! bhavattha kevalI aNAjhArae dudhihe paNNatte) he gautama ! bhavastha kevalI anAhAraka do prakAra ke kahe haiM (taM jahA sajogi bhavatya kevali aNAhArae, ajogi bhavattha kevali aNAhArae) ke isa prakAra-sayogI bhavastha phevalI alAhAraka aura ayogI bhavastha kevalI anAhAraka (sajogi bhavatya kevali aNAhArae of bhaMte ! pucchA ?) sayogI avastha kevalI anAhAraka saMbaMdhI he bhagavan ! prazna ? (goyamA! ajahaNNamaNukosaM tiNi samayA) he gautama ! jaghanya utkRSTa kheda ke binA tIna samaya (ajogi bhavattha keli amAhArae pucchA) ayogI bhavattha kevalI anAhAraka saMbaMdhI bhagavan ! prazna (goyamA ! jahaNNeNaM ukoleNaM aMtomuhuttaM) he gautama! jaghanya-evaM utkRSTa antamuharta (bAra 14) . TIkArtha-pahale upayogadvAra kI vyAkhyA kI gaI, aba samApta AhArahAra kI prarUpaNA karane ke lie kahate haiMaNAhArANaM pucchA 1) siddha vasI manAhA23 samandhI prazna ? (goyamA / sAdIra apajjavasipa) gautama ! sAmAnanta (avasya kevalI aNA hAraeNaM bhaMte ! pucchA !) bhagavan / ma125 sI manAhA24 sandhI 27 ? (goyamA bhavatthakevalI aNAharAe duvihe paNNatte) De gautama / la125 sI manA.24 2. 42 // 46 // cha (taM jahA-sajogi bhavatyakevalI bhaNAdArae, ajogi bhavattha kevalI aNAhArae) te 2 re sathI laya pakSI manA8124, mane gayA mastha vasI mAnADA24 (saMjogi bhavattha keli aNAhAraeNaM pucchA ?) sathAnI la125 41sI manA24 sadhI lAvan ! prazna / (goyamA / ajahaNNamaNukkosaM tiNi samayA) gautama ! dhanya aSTa banA vinA ! samaya (ajogi bhavattha kevali aNAhArae NaM pucchA ?) AyegA sasya sI manAhA24 25 dhADa lagavan ! prazna 1 (goyamA ! jahaNNeNaM ukkoseNaM aMtomuhatta) gItama I dhanya-mana. utkRSTa mantabhuta. (62 14) / TIkAtha-pahelAM upagadvAranI vyAkhyA karI yuve kama prApta AhAradvAranI prarUpaNuM karavAne mATe kahe chepr0 57
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! AhA. rae davihe paNNatte' AhArako dvividhaH prajJaptaH, 'taM jahA-chaumattha AhArae ya kevaliAhArae ___ya tadyathA-chadmasthAhArakazca kevalyAhArakazca, tatra gautamaH pRcchati-'chaumattha AhArae NaM bhaMte ! chaumatthaAhAraetti kAlao kevacciraM hoi ?' he bhadanta ! chamasthAhAraka: khalu 'chadmasthAhAraka' iti-chadmasthAhArakatvaparyAya viziSTaH san kAlata:-kAlApekSayA jhiyacciraM-kriyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM khuTTAgabhavaggahaNaM dusamayaUNaM' jaghanyena kSullakabhavagrahaNaM dviptamayonaM yAvat, kSullakamavagrahaNazca paTpaJcAzadadhika zatadvayAvalikArUpaM bodhyam, 'ukoseNaM asaMkhejja kAlaM' utkRSTena asaMkhyeyaM kAlaM yAvat chadmasthAhArakazchadmasthAhArakatvaparyAyaviziSTaH san nirantaramavatiSThate, tathA cAtra yacapi catuH sAmayikI paJcasAmayikI ca vigrahagati bhavati tathApi vAhulyena dvisAmAyikI trimAmayikI vA pravartate na catuH sAmayikI paJcasAmayikI gotamasvAmI-bhagavan ! AhAraka jIva lagAtAra kitane samaya taka AhA raka panemeM rahatA hai ? bhagavAn-he gautama! AhAraka jIva do prakAra ke hote haiM, ve isa prakAra chadmastha AhAraka aura kevalI aahaark| gautamasthAmI-he bhagavan ! chadmastha AhAraka nirantara kitane kAla taka chadmastha AhAraka rahatA hai ? bhagavAn-he gautama! jaghanya do samaya kama kSudra bhavagrahaNa jitane kAla taka chadmastha AhAraka lagAtAra chadmastha AhAraka panemeM rahatA hai / kSudra bhava yA kSullaka bhavagrahaNa do sau chappana AvalikA rUpa samajhanA caahie| utkRSTa asaMkhyAta kAla taka chadamastha AhAraka nirantara chadamastha AhAraka rahatA hai| vigrahagati yadyapi cAra aura pAMca samaya kI bhI hotI hai, tathApi bahutA zrI gautamasvAmI-bhagavad ! AhAra jIva nirantara keTalA samaya sudhI AhAraka pathAmAM zrI bhagavA-he gautama ! AhAraka jIva be prakAranA hoya che. te A prakAre-chadmastha AhAraka ane kevalI AhAraka. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! chadmastha AhAraka nirantara keTalA kALa sudhI ja AhAraka paNAmAM rahe che? zrI bhagavAna gautama ! jaghanya be samaya ochA kSadabhava grahaNa jeTalA sa. chamastha AhAraka nirantara chadmastha AhAraka paNAmAM rahe che. muddabhavavA kSullaka thass base chapana AvalikArUpa samajavuM joIe. utkRSTa asaMkhyAtakALa sudhI mane raka nirantara chadmastha AhAraka rahe che. vigrahagati yadyapi ra ra ane pAMca samayanI paNa hoya che. chatAM pa bane bahutAyatathI
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 13 AhAradvAranirUpaNam pa yA pravartate tasmAnnAsti me dve vigrahagatI vivakSite, natrotkRSTena trisanavikyAM vigrahagatau Adyau dvau samaya anAhAraka ityAhArakatvaprarUpaNe tAbhyAM kiJcidUnaM kSullakabhavagrahaNamuktam, utkRSTena asaMkhpeyaM kAlaM yAvat tadanantarantu niyamena vigrahagati rbhavati vigrahagatau cAnAhArakatvaM bhavati, ataevAnantaM kAlaM yAvaditi noktam, tamevAsaMkhyeya kAlaM kAlakSetrAbhyAM nirvakti - 'asaMkhejjAo upasappiNIo kAlabho' asaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH kAlataH kAlApekSayA avasepAH, 'khettao aMgulassa asaMkhejjai bhArga' kSetrata:- kSetrApekSayA aGgulasyAsaMkhyeyabhAgaM yAvat ityavaseyam, gautamaH pRcchati - 'kevali AhArae NaM bhaMte ! kevali AhAraetti kAlao kevacciraM hoi ?' he bhadanta ! kevalI AhArakaH khalu kevalyAhAraka iti - ke tralyA harakatvaparyAyaviziSTaH san kAlataH - kAlApekSayA kriyacciraM - kiyatkAlaparyantaM nirantaram bhavati - yata se vaha do yA tIna samaya kI hI hotI hai, cAra yA pAMca samaya kI nahIM hotI / ataH yahAM cAra aura pAMca samaya kI vigraha gativivakSita nahIM hai / ataeva jaba tIna samaya kI vigrahagati hotI hai taba jIva Adi ke do samaya taka anAhAraka rahatA hai, ataeva AhArakatva kI prarUpaNA meM una do samayoM se nyUna kSudra bhavagrahaNa kA kathana kiyA gayA hai / utkRSTa asaMkhyAta kAla taka AhAraka rahatA hai, tatpazcAt niyama se vigraha gati hotI haiM aura vigraha gati meM anAhAraka paryAya ho jAtI hai| isI kAraNa yahAM ananta kAla nahIM kahA hai| aba usa asaMkhyAta kAla ko kAla aura kSetra kI apekSA se spaSTa karate haiM - vaha asaMkhyAta kAla kAla kI apekSA se asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI rUpa jAnanA cAhie aura kSetra kI apekSA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga samajhanA cAhie / aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kA spaSTI karaNa pahale kiyA jA cukA hai / gautamasvAmI - he bhagavan ! kevalI AhAraka kitane kAla taka nirantara kevalI te be agara traNa samayanI hAya che, cAra agara pAMca samayanI nathI he!tI. ahIM cAra ane pAMca samayanI vigrahagati vivakSita nathI. tethI ja yAre traNa samayanI vigrahagati hAya che tyAre jIva AdinA be samaya sudhI anAhAraka rahe che, tethI AhArakatvanI prarUpaNAmAM e banne samayeAthI nyUna kSudrabhava grANunuM' thana karAyelu che. utkRSTa asa khyAtakALa sudhI AhAraka rahe che, tapazcAt niyamathI vigraha gati thAya che ane vigrahagatimAM anAhAraka paryAya thai jAya che. e kAraNe ahIM' anantakALa kahela nathI have te asakhyAtakALane kAla ane kSetranI apekSAthI spaSTa kare che-te asakhyAtakALa kALanI ape kSAthI asa`khyAta utsarpiNI-avasarpiNI rUpa jANavA joIe ane kSetranI apekSAe AMgaLanA asakhyAtamA bhAga samajavA joI e. AgaLanA asa`khyAtamA bhAganuM' spaSTIkaraNu pahelA karAyelu che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! kevalI AhAraka keTalA kALa sudhI nirantara kevalI
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 - prajJApanAsUtre avatiSThate ? bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama ! 'jahaNNeNaM aMtomuhutaM ukoseNaM deNaM puruvakorDi' jaghanyena antarmugu, utkRSTena dezonAM pUrvakoTim yAvat kevalpAhArakaH kevalyAhArakatvaparyAviziSTaH san nirantaramavatiSThate, gautamaH pRcchati - 'aNAhArae NaM bhaMte ! aNAhAraetti kAlao kevacciraM hoi ?' he bhadanta ! anAhArakaH khalu 'anAhAraka iti - anAhArakatvaparyAyaviziSTaH san kAlataH - kAlApekSacA kiyacciraM - kiyatkAlaparyantaM nirantaraM bhavati - avatiSThate ?' bhagavAnAha - 'goyamA / ' he gautama ! 'aNAhArae duvihe paNNatte' anAhArako dviviSaH prajJaptaH 'taM jahA--chaumattha maNAhAraeya kevalitraNAhArae ya' tadyathA - 'chadmasthAnAhArakaJca, kevalyAnAhArakazca tatra gautamaH pRcchati - 'chaumatthaaNAhAraeNaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! chadmasthAna hArakaH khalu chadmasthAnAhArakatva paryAyaviziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThane ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'jahaNeNaM AhAraka panemeM rahatA hai ? 2 bhagavAn gautama ! jaghanya antarmuhUrta taka, utkRSTa dezona koTi pUrva taka kevalI AhAraka nirantara kevalI AhAraka pate meM rahatA hai| gautamasvAmI - bhagavan ! anAhAraka jIva kitane kAla taka lagAtAra anAhAraka panemeM rahatA hai ? bhagavAn he gautama! anAhAraka do prakAra ke kahe haiM, yathA-chadmastha anAhAraka aura kevalI anAhAraka / gautamasvAmI - he bhagavann / chadmatha anAhAraka nirantara kitane kAla taka chadmastha anAhAraka panemeM rahatA hai ? AhAraka rahe che ? zrI bhagavAnDe gautama / jaghanya antarmuhUta sudhI, utkRSTa dezena kaTipUrva sudhI kevalI AhAraka nirantara kevalI AhAraka rahe che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! anAhAraka jIva kaiTalA kALa sudhI nirantara anAhAraka paNAmAM raDe che ? zrI bhagavAna hai gautama ! jaghanya antarmuhUta' sudhI, utkRSTa dezeAna kATipU sudhI kaivalI AhAraka nirantara kevalI AhAraka rahe che. zrI gautamasvAsI-De bhagavan ! anAhAraka jIva keTalA kALa sudhI nirantara anAhAraka paNAmAM rahe che ? zrI bhagavAna-he gautama! anahAra e prakAranA kahyA che, jemake dUmastha smRnAhAraka ane kevalI manahAraka. zrI gautamasvAmI--De bhagavan / mantha anAhAraka nirantara keTalA samaya sudhI sudhI chadmastha anahAraka paNAmAM rahe che ?
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pava 18 0 13 AhArahAranirUpaNa egaM samaya, uko seNaM dosamayA' jaghanyena eka samayaM yAvad utkRSTena dvau samayau yAvat chadmasthAnAhArakaH khalu chadmasthAnAhAra ratvaparyAyaviziSTaH san nirantaramavatiSThate tathAca trisAmayikI vigrahagati mAzritya utkRSTena dvau samayau yAvaditi vijJeyam, catuH sAmayikI paJcasAmayikI cAtra vigrAgati na vivakSateti prAguktameva, gautamaH pRcchati--'kevali agAhAraeNaM maMte ! keli aNAhAraetti kAlamo kebacciraM hoi ?' he bhadanta ! kevalyanAhAraka: khalu kevalyanAhAraka' iti-kevalyanAhArakatyaparyAyaviziSTaH san kAlata:-kAlApekSayA kiyaciraM-kiyatkAlaparyantaM nirantaraM bhavati-avatiSThate ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'kevaliagAhArae duvihe paNatte' kelpanArako dvividhaH prajJaptaH, 'taM jahA-siddha kevali aNAhArae ya, bhavatyakevali aNAhAraeya' taghathA-siddha kevalyanAhAra kazca bhavasthakevalyanAhArakazva, tantra gautamaH pRcchati-'siddhakevali aNAhara eNaM pucchA' he bhadanta ! siddhakevalyanAhAraka: khalu siddha kevalyAnAhAra pratyayaviziSTaH san kivakAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! "sAIe apajjavasie' sAdiko'paryavasitaH siddha bhagavAn-he gautama / jabandha eka samaya takra, utkRSTa do samaya taka chadmastha anAhAraka jIva chadmastha anAhAraka paryAya rahatA hai| yahAM tIna samaya vAlI vigrahagati kI apekSA se utkRSTa do samaya kA kathana kiyA gayA hai| cAra samaya aura pAMca samaya bAlI vigraha gati yahAM vivakSita nahIM hai, yaha pahale hI kaha cuke haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! kevalI anAhAraka kilane kAla taka kevalI anAhAraka rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! kevalo anAhAraka do prakAra ke kahe gae haiM, yathA-siddha kevalI anAhAraka aura bhavastha kevalI anaahaark| gautamasvAmI-he agavan ! siddha kevalI anAhAraka kitane kAla taka siddha kevalI anAhAraka panemeM rahate haiM ? zrI bhagavAna-he gautama ! jaghanya eka samaya sudhI, ane utkRSTa be samaya sudhI chadamastha anADAraka jIva chadmastha anAhAraka paNAmAM rahe che. ahIM traNa samayavALI vigatinI apekSAthI utkRSTa samaya sudhInuM kathana karAyeluM che. cAra samaya ane pAMca samajavAnI vigrahagati ahIM vivakSita nathI, e pahelA ja kahI didheluM che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! kevalI anAhAraka keTalA samaya sudhI kevalI anAhAraka paNumAM rahe che ? - zrI bhagavAna-gautama!kevalI anAhAraka be prakAranA kahelA che, jemake siddha kevalI anAhAraka, ane vyavasthA kevalI anAhAraka. zrI ratamasvAmI-he bhagavan ! siddha kevalI anAhAraka keTalA samaya sudhI siddha kevalI anAhAraka, paNamAM rahe che ?
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMzApanAstre kevalyanAhArakaH prajJaptaH, gautamaH pRcchani 'bhavatthakevali aNAhArae NaM bhane ! puccha he bhadanta ! bhavastha kevalyanAhArakaH khalu bhavastha kenalyanAhArakatvaparyAya viziSTaH kriyatkAla. paryantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAda--'goyamA !' he gautama ! 'bhavattha kevaliaNAhArae duvihe paNNatte' bhavasthakevalpanAhArako dvividhaH prajJaptaH, 'taM jahA salogibhavatyakevali aNAhArae ajogibhavattha kevali amAhArae ya' tayathA-sayogibhavasdha kevalyanAdArakazca ayogi bhavastha kevalyanAhArakazca, tatra gautamaH pRcchati--'sayogi bhavatva kevalizraNA hAraeNaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! sayogimavastha kevalpanAhArakaH khalu sayogibhavastha kevalyanAhArakatvaparyAya viziSTaH san kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'ahaNjamaNuko seNaM tiSNi sama yA' ajabanyAnutkRSTena trayaH samayA avase yAH tathA ca te ca yaH samayAH aSTasAmAyikasya kevalisa mudaghAtasya tRtIya bhagavAn-he gautapA lAdi aparyavalita haiN| gautamasvAmI-bhagavan ! bhavastha kevalI anAhAraka kitane kAla taka bhavastha kevalo anAhAraka rahatA hai ? __ bhagavAn-he gautama ! bhavastha kellI anAhAraka do prakAra ke hote haiM, yathA sayogI bhavastha kevalI anAhAraka aura ayogI avastha kevalI anAhAraka / gautamasvAmI-he bhagavan ! sayogI bhavastha kevalI anAhAraka kitane kAlaM taka sayogI bhavastha kevalI anAhAraka pane meM rahate haiM ? bhagavAn-he gautA ajaghanya-anukRSTa tIna samaya taka anAhAraka rahane kA yaha vidhAna kevali samudghAta kI apekSA se hai / ATha samaya ke kevali samu. daghAta ke tIsare, cauthe aura pAMcaveM samaya meM kevalI anAhAraka dazA meM rahate haiM isameM jaghanya-utkRSTa kA koI vikalpa nahIM hai| zrI bhagavAna-he gautama! sAdi aparyAvasita kALa paryanta rahe che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana bhavastha kevalI anAhAraka keTalA kALa sudhI bhavastha kevalI anAhAraka rahe che? zrI bhagavana-he gautama ! bhavastha kevalI anAhAraka be prakAranA hoya che jemakesogI bhavastha kevalI anAhAraka ane agI lavastha kevalI anAhAraka. | zrI gautamasvAmI-he bhagavana | sagI bhavastha kevalI anAhAraka keTalA kALa sudhI sagI bhavastha kevalI anAhAraka rahe che? zrI bhagavana-De gautama ! ajaghanya- suskRSTa traNa samaya sudhI anAhAraka rahevAnuM A vidhAna kevalI samudyAtanI apekSApI che. ATha samayanA kevalI samudughAtanA trA cethA ane pAMcamA samayamAM kevalI anAhAraka dazAmAM rahe che emAM jaghanya uSTanA koI vikalpa nathI.
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapodhinI TIkA 18 18 hu0 14 bhApAmAranirUpaNam caturya paJcamarUpA abaseyAH, tasmin samayatrayepi bhavati anAhArako niyamAt, gautamaH pRcchati-'ajogibhavastha kevaliaNadAraeNaM punchA ?' he bhadanta ! ayogi bhavasthakevalyanAhArakaH khalu ayogi bhavastha kevalyanAhArakatvaparyAya viziSTaH san kriyatkAlaparyantaM nirantara mavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM' jaghanyena utkRSTena cApi antarmuharta yAvat ayogimavastha kevalyanAhArakaH ayogibhavasthakevalyanAhArakatvaparyApa viziSTaH san nirantaramavatiSThate, 'dAraM 14' / / sU0 13 / / caturdazamAhAraka dvAraM samAptam bhApAhAra vaktavyatA mUlam-mAsae NaM pucchA, goyamA ! jahaNeNaM evaM samayaM, ukkoseNaM aMtomuhuttaM, abhAsae paM dhucchA, gothamA ! abhAlae tivihe paNNatte, taM jahA-aNAie vA aprajjavasie, aNAie vA sapajjavalie, sAie sapajavasie, tattha NaM je se sAie vA sapajjavalie se jahaNNeNaM aMto. muhuttaM, ukkoseNaM vaNappha kAlo, dAraM 15, parisae NaM pucchA, goyamA! paritte duvihe paNate, taM jahA-kAyaparitte ya saMsAraparitte ya, kAyapariteNaM pucchA, goyamA ! jahaNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM puDhavikAlo, asaMkhejAo uslappiNio lakSiNIo, saMsAraparitte NaM pucchA, goyamA! jahaNaNaM aMtohataM, ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM jAva avaI poggalapariyaTraM desUNaM, aparitte NaM pucchA, goyamA ! aparitte duvihe paNNatte, taM jahAkAyaaparitte ya, saMsAraaparitte ya, kAyaaparitte of pucchA, goyamA / jahaNNeNaM aMtobahutaM, ukoseNaM vaNaslAi kAlo, saMsAra aparitteNaM gautamasvAmI-he bhagavan ! ayogI bhavastha kevalI anAhAraka kitane samaya taka ayogI bhavastha kevalI anAhAraka panemeM rahate haiM ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya aura utkRSTa antarmurta taka ayogI bhavastha ke valo anAhAraka lagAtAra ayogI savastha kevalI anAhAraka pane meM rahate haiM ! (dvAra 14) - zrI gautamasvAmI- he bhagavana agI bhavastha kevalI anAhAraka keTalA samaya sudhI agI bhava kevalI anAhAraka paNAmAM rahe che? zrI bhagavAna -he gautama ! jaghanya ane utkRSTa antarmuhUrta sudhI agI bhavastha kevalI anAhAraka nirantara agI bhava kevalI anAraka rahe che. (dvAra 14)
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJAnAne 456 pucchA, goyamA ! saMsAraaparite dubihe paNNatte, taM jahA - aNAIe vA sapajavasie, anAIe vA apajjavalie, no pati no apariNaM pucchA, goyamA ! sAIe apajanasie, dAraM 16, pajjattaeNaM pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhataM, ukkoterNa sAgarovamasayapuhataM sAtiregaM, apanetaNaM pucchA, goyamA ! jahaNeNaM ukoleNaM aMtomuhuttaM, do pAttae no apajatae NaM pucchA, goyamA ! sAIe ajabasie, dAraM 17, suhumeNaM bhaMte! suhumitti pucchA, goyamA ! jahaNaNeNaM aMtomuhutaM, ukkoseNaM puDhavi kAlo, bAyareNaM pucchA, goyamA ! japaNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM, jAba khetao aMgulassa asaMkhejar3a bhAgaM, no suhuma no bAyare NaM pucchA, goyamA ! sAIe apajavalie, dAraM 18, saNNI NaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! jahaNaNeNaM aMtosuhutaM, ukkoseNaM sAgarovama sayapuhuttaM sAtiregaM, asaNNINaM pucchA, goyamA ! jahaNaNeNaM aMtomuhuttaM, ukose vaures kAlo, no laNNI no asaNNINaM pucchA, goyamA ! sAIe apaja lie. dAraM 19, bhavasiddhieNaM pucchA, goyamA ! aNAIe sapajjavalie, abhavasiddhieNaM pucchA, gocamA ! apAIe apajjara sie, no bhavasiddhie no abhavasiddhieNaM pucchA, goyamA ! sAIe apajava lie, dAraM 20, dhammatthikAraNaM pucchA, gothanA ! sambaddhaM, evaM jAva addhAsamae, dAraM 21, carimeNaM pucchA, goyasA ! ajAIe sapaja lie, acarimeNaM pucchA, goyamA! acarime duvihe paNNatte, saM jahA - aNAIe vA apajavasie, sAIe vA apajavasie, dAraM 22 // sU0 14 // // paNNavaNAe gae aTTArasamaM kAryaTTii nAmavayaM samattaM // chAyA-bhASakaH khalu pRcchA, gautama ! jaghanyena ekaM samayam, utkRSTena antarmuhUrtam, bhASAdvAra Adi zabdArtha - (bhAsae NaM pucchA ?) ASaka viSayaka prazna (gocamA ! jahaNNeNaM bhASAkAra Adi zabdArtha-(bhAsAeNaM pucchA 1) bhASa4 viSe prazna. 1 ( gAyamA ! jahaNNeNaM egaM samayaM, ukkoseNaM
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapodhinI TIkA pada 18 sU0 14 bhASAdvAranirUpaNam cha8 abhASakaH khalu pRcchA, gautama ! abhASaka strividhaH prajJaptaH, tadyathA-anAdiko vA aparyavasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH, sAdiko vA saparyavasitaH, tatra khalu yo'sauM sAdiko vA saparyavasitaH sa jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena banaspatikAlaH, dvAras 15, parItaka: khalu pRcchA, gautama ! parItako dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-kAyaparItazca saMsAraparItazca, kAyaparItaH khalu pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrta, utkRSTena asaMkhya pRthivIkAlA, asaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH, saMsAraparItaH khalu pRccha, gautama ! jaghanyena antarmuhartam, egaM samayaM ukkoleNaM aMtomuhutta) he gautama ! jaghanya eka savaya, utkRSTa antahUrta taka bhASaka jIva bhApakapane meM rahatA hai (abhAsae NaM pucchA?) abhApaka ke saMbandhameM-pRcchA ? (goyasA ! abhAsae tivihe paNNatte) he gautama ! abhASaka tIna prakAra ke kahe haiM (taM jahA aNArIe vA apajjavasie aNAdIe vA sAie sapajjavasie, sAie sapajjavasipa) ye isa prakAra-anAdi aparthavasita, anAdi saparyavasita aura sAdi saparyavasita ___ (tattha NaM je se sAie upajjavalira) una leM le jo lAdi laparyacalita hai aura (se jahaNNeNaM aMtomuhatta) vaha jaghanya antarmuharta taka, ujhoseNaM vaNaphaDa kAlo) utkRSTa vanaspati kAla taka AbhASaka rahatA hai (chAra 15) (parittae NaM pucchA ?) paritaviSayaka-pRcchA ? (goyamA ! parinse duvihe paNNatte, taM jahA kAyaparitte ya, saMsAraparitte ya) he gautama ! paritta do prakAra ke kaI yathA-kAyaparita aura saMsAra parita (kAyaparitte NaM pucchA ?) phAyaparIta viSayakapRcchA ? (goyanA ! jahaNeNaM aMtomuTusa) he gautama ! jaghanya antarmuharta taka (ukoleNaM puDhadhikAlo) utkRSTa pRthvI kAla tara (asaMkhejjAo ussappiNi osapipaNIo) asaMkhyAta utsarpiNI-avasatiNI (saMsAraparita prakAza aMtomuhatta) le gautama ! dhanya me samaya, ghaTa 25-tahata sudhA 54971 mA pazAmA rahecha (abha.saeNaM pucchA ?) samA54 madhI 52ch| ? (goyamA abhAsae duvihe paNNattela gautama sASa me 42nA 4aa cha (taM jahA-aNAdIe vA apajjavasie aNAdI vA sajjaramira sAie sapajjavasi) tasa mA pAre samaya sita gane sAta saya vasita. (tatthaNaM je se sAie sapajjatasie) tAmAMthA sAhi sa55sita cha (se jahAM aMtomuhatta) avdhanya gantabhuta sudhI, (ukoseNaM vaNa'phai kAlo) gue vanapati sudhI abhayaka rahe che. (dvAra 15) (parittaeNa pucchA ?) ptpe-ch| ? goramA paritte duvihe paNNane, taM jamA karAra tya, saMsAraparitteya) hai gautama ti 412nA cha, ma rAyaparitta mana asAra (kAyaparitteNaM pucchA ?) 41552tta yA ch| ' (goyamA jahaNaM aMtomuhata) gItamA nya nantabhuti sudhI (moseNa puDhavikAlo) yI pRthvI se sudhI (asaMkhemA rassapigI osappiNIo) mama yAta Eral -mAyA (saMsAraparitaNaM para pra058
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 prajJApanAma utkRSTena anantaM kAlam, yAvad apArddha pudgalaparivarta dezonam, aparItaH khalu pRcchA ? gautama ! aparIto dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-kAyAparItazca saMsArAparItazca, kAyAparItaH khalu pRcchA, gautama ! jayanyena antarmuhUrtam, utkRSTena vanaspatikAlaH, saMsArAparItaH khalu pRcchA, gautama ! saMsArAparIto dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-anAdikovA saparyavasitaH, anAdiko vA aparyavasitaH, no parItaH no aparItaH khallu pRcchA, gautama ! sAdiko'paryavasitaH, dvAram 16, paryAptakaH khala pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena sAgaropamazatapRthaktvaM sAtirekam, saMsAraparItaviSayaka-pRcchA ? (goyamA! jahaNNe NaM aMtomuhuttaM) he gautama !jaghanya antarmuhUrta taka (ukkoseNaM arthataM kAlaM) utkRSTa ananta kAla taka (jAva yAvat ) (avaTUDhaM poggalapariya8 desUrNa) dezona apArdha pudgalaparAvartana - ___(apariteNaM pucchA ?) aparItaviSayaka-pRcchA (goyamA! aparite duvihe paNNatte) hegautama! aparIta do prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (kAyaapariro ya, saMsAraaparitte ya) kAyaaparIta aura saMsAra aparIta (kAyaapariteNaM pucchA ?) kAyaaparita saMbaMdhI prazna (goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhattaM, ukkoseNe vaNassai kAlo) he gautama ! jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa vanaspati kAla (saMsAra aparite NaM pucchA ?) saMsAra-aparIta saMbaMdhI prazna ? (goyamA! saMsAra aparitte duvihe paNNatte) he gautama ! saMsAra-aparIta do prakAra ke kahe haiM (taM jahA) ve isa prakAra (aNAdIe vA apajjavasie) anAdi aparyavasita aura (aNAdIe vA sapajjavasie,) anAdi saparyavasita __ (noparitte noaparitte NaM pucchA ?) noparIta noaparIta saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! sAIe apajjavasie) he gautama ! sAdi aparyavasita (dvAra 16) _ sasA2paritta samadhI 27 / 1 (goyamA / jahaNeNaM aMtomahatta) gautama ! dhanya mantabhuta sudhA (ukkosegaM aNaMta kAlaM) utkRSTa mAnantara sudhA (jAva) yAvat (avaDDhaM poggalapariyaTTa desUrNa) dezAna 2mapAdha pasarAvata na. (aparittaNa pucchA ?) saparita viss-12|1 (goyamA ! aparitte duvihe paNNatte) 8 gautama ! 25parita 2. pra42nA ghai cha (taM jahA) te // 4 // 2 (kAyaaparitteya, saMsAra aparitte ya) yamaparIta ma saMsAra aparIta (kAyaaparitteNaM pucchA) 4 / 2052 samAdhA prazna 1 (goyamA ! jahaNeNaM aMtomahatta. ukkoseNaM vaNassaikAlo) 3 bhAtama ' vanya manta dhanya mantabhuDUna, utkRSTa vanaspatihAsa (saMsAra aparitteNaM pucchA ') saMsAra ha NNaNa aMtomuhuttaM, ukkoseNaM vaNassaikAlo) hai gautama / maparita samandhI prazna ? (goyamA ! saMsAra aparitte davihe paNNatte) 3 gItama! saMsAramaparIta meM prA2nA cha (ta jahA) tasA mA 4Are (aNAdIe vA apajjavAsae aNodIe vA sapajjavasie) mana apayavasita, mana manAhi saparyavasita (noparitta nA aparitte Na pucchA ?) nAparita nAmaparI samandhI prazna? (gAyamA ! sAIe apajjavAsa he gautama ! sAdi aparyavasita, (dvAra 16)
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 18 sU0 14 bhASAdvAranirUpaNam 459 aparyAptaH khalu pRcchA, gautama ! jaghanyena utkRSTena bhantarmuhUrtam, no paryAptako no aparyAptakaH khalu pRcchA, gautama ! sAdi hoDaparyanataH, dvAram 17, sUkSmaH khalu bhadanta ! iti pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena asaMkhyeya pRthivI kAlaH, bAdaraH khalu pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena asaMkhyeyaM kAlaM (pajjatae NaM pucchA ? paryAsa saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! jahaNeNaM atomuddattaM) he gautama! jaghanya antarmuhUrta taka (ukkoserNa sAgarovamasyapuhataM sAiregaM ) reate kucha adhika sau sAgaropama pRthaktva taka (apajjattae NaM pucchA 1) apa. yasa saMbaMdhI prazna ! ( goyamA ! jahaNeNaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM) he gautama! jaghanya aura utkRSTa antarmuhUrta taka (no pajjattae no apajjattae NaM pucchA ?) noparyApta noaparyApta saMbaMdhI prazna ! (goyamA ! sAdIe apajjavasie) he gautama! sAdi aparyavasita (dvAra 17) (sume NaM bhaMte! sumitti pucchA ?) he bhagavan ! sUkSma jIva kitane kAla taka sUkSmapanemeM rahatA hai, aisA prazna (goyamA ! jahaNeNaM aMtomuhuttaM) he gautama ! jaghanya antarmuhUrtta taka (unako seNaM puDhavikAlo) utkRSTa pRthvI kAla paryanta (bAdare NaM pucchA ?) bAdara jIva kitane kAla taka bAdarapanemeM rahatA hai, aisA prazna (godhamA ! jahaNeNaM aMtomuhutaM, ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM) he gautama! jaghanya antarmuhUrta taka, utkRSTa asaMkhyAta kAla taka (jAva khettao aMgulassa asaMkhejjai bhAga) yAvat kSetra se aMgula ke asaMkhyAtave bhAga nnn (pajjattae NaM pucchA ?) paryApta sambandhI prazna ? (goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM) gautama ! dhanya antarmuhUrta sudhI mane (ukkoseNaM sAgarovamasayapuhuttaM sAiregaM Ta kAMika adhika se sAgarApama pRthakatva sudhI. ( apajjattaeNaM pucchA ?) aparyApta saMbaMdhI prazna ? (goyamA / jahaNeNaM ukkoserNa aMtomuhuttaM) he gautama! dhanya bhane aSTa antarmuhUrta sudhI. (no pajjattara no apajjattaeNaM pucchA ?) nAparyApta nAaparyApta samandhI prazna 1 (goyamA ! sAdIe apajjavasie) he gautama ! sAhI aparyavasita. (dvAra 17) (suhumeNaM bhaMte | suhumetti pucchA ?) he bhagavan ! sUkSma va usA Aja sudhI sUkSma pazubhAM rahe che. yeve| prazna ? (goyamA ! jahaNeNaM aMtomuhuttaM) he gautama | dhanya antarmuhUrta sudhI (ukkoseNaM puDhavikAlo) utkRSTa pRthvIbhAsa sudhI. (bAdareNaM pucchA ?) bAhara lava TasA samaya sudhI mAharA rahe hai. sevA prazna ? (goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM) he gautama! dhanya antarmuddhita sudhI, utkRSTa asabhyAtA sudhI (jAva khecao aMgulassa asaMkhejjai bhAga) yAvat kSetrI agulanA asaMkhyAtamA bhaga
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApamA yAvat kSetrataH agulasyAsaMkhyeyabhAgam, no sakSama no vAdaraH khalu pRcchA, gautama ! sAdiko'paryavasitaH, dvAram 18, saMjJI khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! jaghanyena antamuhUrtam, utkRSTena sAgaropamazatapRthaktvaM sAtirekam, arAMjJI khalu pRcchA, gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam, unkRpTena vanaspati jhAlaH, no saMjJI no armajJI khalu pRcchA, gautama ! sAdiko'paryavasitaH, dvAram 19, bhavasiddhikaH khalu pRcchA, gautama ! anAdikaH saparyavasitaH, abhavasiddhikaH khalu pRcchA, gautama ! anAdiko'paryavasitaH, no bhavasiddhiko no abhava___ (nosuhuma-nobAre NaM puchA ?) nobhUkSma nocAdara saMbaMdhI prazna ! (goyamA ! sAdIe apajjavasie) he gautama ! sAdi aparthayasita (bAra 18) (saNNI NaM bhaMte ! pucchA?) he bhagavan ! saMjI saMbaMdhI prazna (goyamA! jahaNNeNaM aMtonuhuttaM, ukkoleNaM sAgarokhalatapuhattaM sAtirega) he gautama ! jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa sau pRthaktva sAgaropama se kucha adhika kAla taka saMjJI jIva nirantara saMjJI panemeM rahatA hai (asaNI NaM pucchA?) asaMjIviSayaka-pRcchA ? (gozamA ! jahaNNegaM aMtomuhusa) he gautama ! jaghanya antarmuharta (ukkoseNaM vaNalahakAlo) utkRSTa vanaspati kAla (no saNNI no alaNNI NaM pucchA ?) no saMjJI no asaMjJo viSayaka prazna ? (goyamA ! sAdIe apajjavalie) he gautama ! sAdi aparyavasita / (DAra 19) (bhavasiddhie NaM pucchA?) avasiddhika saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! aNAdIe sapajjavasie) he gautama ! anAdi sAnta (nasavasiddhie NaM pucchA ?), abhava siddhika saMbaMdhI prazna ? (gogamA ! aNAdIe apajjavasie) he gautama ! anAdi aparyavasita (nosuhuma-novAdareNaM pucchA ?) nAsUkSma nAmA42 sadhI prazna ? (goyamA ! sAdIe apajjavasira) he giit|saah 15 sita. (62 18) ___(saNNINaM bhaMte ! pucchA ?) nAsazI nAmakA viSaya 45 ? (goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM sAgarovamasatapuhuttaM sAtiraMga) gautama ! 15nya mantabhuDUna, aSTa se pRthakatva sAgarepamathI kAMIke adhika kALa sudhI saMjJI jIva nittara saMjJI paNAmAM rahe che. (asaNNINaM pucchA ?) asabhI viSe 21 ? (goyamA / jahaNNeNaM aMtomuhuttaM) gautama! dhanya mantabhuta panta (ukkoseNaM vaNassaikAlA) Ta panapatisa 5yantA (no saNNo no asaNNIrNa pucchA ?) 2 azI namasI viSaya prazna ? (goyamA / sAdIe apanavasie) 3 gautama | sAhi 15 sita. (6 / 2 18) (bhavasiddhieNaM pucchA ?) RAAT madhI prazna ? (goyamA! aNAdI1 sapajjavasie) De gautama ! manAsAnta (abhavasiddhieNaM pucchA ?) manasiddhi samadhI prazna ? (goyamA ! aNAdIe apajjavasie) gautama ! mana apayavasita. . .
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhino TIkA pada 18 sU0 14 bhApAdvAranirUpaNam siddhikaH khalu pRcchA, gautama ! sAdiko'paryavasitaH, dvAram 20, dharmAstikAyaH khalu pRcchA, gautama ! saddhiA , evaM gavad addhAsamayaH, dvAram 21, caramaH khalu pRcchA, gautama ! anAdikaH saparyAsitaH, acaramaH khalu pRcchA, gautama ! acaramo dvividhaH prajJaptaH, tadyathAanAdiko vA aparyavasitaH, sAdiko vA aparyavasitaH, dvArag 22, // sU0 14 // iti prajJApanAyAM agatyAm aSTAdazaM kAyasthitinAmapadaM samAptam / TIkA-pUrvamAhArakaharaM prarUpitam atha tatkramAdAgataM paJcadazaM bhApakAdidvAraM prarUpayitumAha-'bhAsaeNaM pucchA' he bhavanta ! bhASakaH khalu bhApakratvaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA (nobhavasiddhie noaavasiddhie NaM pucchA?) lo bhavasiddhika noabhasiddhika saMbaMdhI prazna (goyamA ! sAdIe apajjavalie) he gautama! sAdi apryvsit| (dvAra 20) ___ (dhammatthikAe NaM pucchA?) dharmAstikAya kitane kAla taka dharmAstikAya pane meM rahatA hai, yaha prazna ? (goyalA ! sambAda) he gautama ! sadA kAla (evaM jAva addhAsamae) isI prakAra yAvat addhAsamaya / (chAra 21)) (carimeNaM pucchA ?) carala saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! aNAdIe sapajjavasie) he gautama! anAdi saparyavasita (acarime NaM pucchA?) acarama saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! acarime duvihe paNNatta) he gautama ! acarama do prakAra ke kahe hai (taM jahA-aNAdIe vA apajjavasie, sAdIe vA apajjavasie) ve isa prakAra anAdi aparyavasita aura sAdi aparyavalita ( dvAra 22 ) kAyasthitipad samApta TIkArtha-pahale AhAraka dvAra kI prarUpaNA kI gaI, aba krama prApta pandrahaveM bhASaka Adi dvAroM kI prarUpaNA kI jAtI hai so bhavasiddhiA no abhavasiddhieNa pucchA ?) ne sAmane siddhi saMdhI prazna ? (goyamA ! sAdI ra apajjavasie) gau I sADI Ayasita (dAra 22) (dhammanthikAeNaM pucchA ?) mAstiya sA // sudhatiya paemA cha, se prazna ? (goyamA ! savvaddhaM) 3 gotama | sahANa (evaM java advA samae) se prAre yAvat addhA samaya (dvAra 21) (carimeNaM pucchA 1 22ma. sadhI prazna ? (goyamA ! aNAdIe sapajjavasie) 3 gautama ! anAdi saMparyAvasita. acarimeNa pucchA ? 2552ma samandhI prazna ? (goyamA acarime duvihe paNNatte) gItama! ayama se prAranA 4aa che (taM jahA-aNAdIe vA apajjavasie sAdIe vA apajjavasie) te mA 4Are manAhi ma52 yAsata, bhane sAdI apa si1. (62 22) kAyasthiti pada samApta TIkAtha-pahelA AhAraka dvAranI prarUpa karAI have kama prApta paMdaramAM bhAvaka
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ ABAD prapanAne kiyatkALaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-goyamA " he gautama ! 'jahaNNeNaM egaM samayaM, ukkoseNaM aMtomuhutta' jaghanyena eka samayam, utkRSTena antarmuharta yAvada bhApako bhApakatvaparyAyaviziSTaH san nirantaramavatiSThate, tathA cAtra bhASakasya jaghanyena ekasamayatvam utkRSTena AntamauhartikatvaJca vacoyogina ivAvagantavyam, gautamaH pRcchati'abhAsae NaM pucchA' he bhadanta ! abhApakaH khalu abhApatvaparyAya viziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'abhA. sae tivihe paNNatte' abhApakastrividhaH prajJaptaH, 'taM jahA-agAie vA apajjavasie, aNAie vA sapajjavasie, sAie vA sapajAsida tadyathA-anAdiko vA aparyavasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH, sAdiko vA saparyavasitazca, tatra yA kadAcidapi na bhApakatvaM prApsyati so'. nAdyaparyavasito vyapadizyate, yastAvad bhApakatvaM prApsyati so'nAdisaparyavasitaH, yastu bhASako bhUtvA punarapi abhApako bhavati sa sAdisaparyavasita ucyate 'tattha NaM jese sAie vA sapajjavasie se jahaNaNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM vaNapphaikAlo' tatra-anAdyaparyavasita-anAdi saparyavalita-sAdisaparyavasitepu madhye khalu yo'sau sAdisaparyavasito'bhASako bhavati sa gautamasvAmI prazna karate haiM-bhagavan ! bhASaka jIva nirantara kitane kAla taka bhASaka paryAya se yukta rahatA hai ? ___ bhagavAn-he gautama ! jaghanya eka samaya taka, utkRSTa antarmuharta taka bhASaka jIva lagAtAra bhASaka paryAya se yukta banA rahatA hai| yahAM bhASaka kA jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa antarmuharta taru nirantara rahanA jo batalAyA gayA hai, vaha vacanayogI ko apekSA se samajhanA caahie| gautamasvAmI-he bhagavan ! abhASaka jIva abhASaka paryAya vAlA nirantara kitane kAla taka rahatA hai ? ___ bhagavAna-he gautama ! abhASaka tIna prakAra ke hote haiM, yathA-anAdi aparyavasita, anAdi saparyavasita, aura sAdi saparyavasita, jisane atIta kAlameM AvidvAnI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! bhASaka jIva nirantara keTalA samaya sudhI bhASaka paryAyathI yukta rahe che? zrI bhagavAna he gautama ! ja nya eka samaya sudhI, utkRSTa attamuhUrta sudhI bhASaka jIva nirantara bhASaka paryAyathI yukta banI rahe che. ahIM bhASakanuM jaghanya eka samaya sudhI ane utkRSTa antarmuhUrta sudhI nirantara rahevAnuM je batAvyuM che, te vacanayAganI apekSAe samajavuM joIe. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! abhASaka jIva abhASaka paryAyavALA nirantara keTalA samaya sudhI rahe che? zrI bhagavAna-he gautama ! a bhASaka traNa prakAranA hoya che-jema ke-anAdi, apaya"
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 14 bhASAdvAranirUpaNam jaghanyena antarmuhUrnam, utkRSTena vanaspatikAla:-anantakAlaM yAvad ityarthaH, vanaspatikAlastAvat-'arNatAo ussa ppiNIo sappiNIo kAlo, khettao aNaMtAlogA asaMkhejjA poggalapariyaTTA, teNaM poggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejjai bhAgo' ityevarUpaH pratipAditaH, tathA ca sAdi saparyavasito'bhApakaH abhApakatvaparyAyaviziSTaH san jaghanyena antarmuhUrtamavatiSThate bhASitvAkiJcitkAlamavasthAya punarabhASakatvopalabdheH, athavA dvIndriyAdibhASaka ekendriyAdiSu abhASaketpadya tatra cAntarmuhUrta jIvitvA bhUyo'pi yadA yadA dvIndriyAdirevotpadyate kabhI bhASaka paryAya prApta nahIM kiyA ho aura jo bhaviSya meM bhI kabhI bhASakapanA prApta nahIM kara sakegA vaha anAdi aparyavasita abhASaka kahalAtA hai jisane atIta kAlameM bhASakaparyAya prApta nahIM kI kintu bhaviSyameM prApta karegA vaha anAdi saparyavasita abhASaka kahalAtA hai| jo bhASaka hokara phira abhASaka ho gayA hai vaha sAdi saparyavasita abhASaka kahalAtA hai| ina tIna prakAra ke abhApakoM meM se jo sAdi sAnta abhASaka hai, vaha jaghanya antarmuharta taka aura utkRSTa vanaspati kAla taka abhASaka rahatA hai| vanaspatikAla kAla kI apekSA ananta utsarpiNI evaM avasarpiNI kahA gayA hai aura kSetra se ananta loka arthAt asaMkhyAta pudgalaparAvartana parimANa kahA hai| ve pudgalaparAvartana bhI AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa haiN| isa prakAra sAdi saparyavasita abhASaka nirantara abhASaka paryAya se yukta jaghanya antamuhUrta taka rahatA hai, phira bhASaka bana jAtA hai aura phira abhASaka ho jAtA hai / athavA dvIndriya Adi bhASaka jIva ekendriya abhA. SakoM meM utpanna hokara aura vahAM antarmuhUrta taka jIvita rahakara phira dondriyAdi bhASaka rUpa meM utpanna hotA hai, usa samaya jaghanya antamuharta taka abhaavasita. anAdi saparyavasita, sAdi saparyAvasita bhUtakALamAM kyAreya bhASaka paryAya prApta karela hoya ane bhaviSyamAM paNa karI zake nahIM te anAdi aparyAvasita AbhASaka kahevAya che. tathA jeNe bhUtakALamAM bhASaka paryAya prApta karela na hoya paNa bhaviSyamAM >> karI zake te anAdi saparyAvasita abhASaka kahevAya che. je bhASaka thaIne pachI abhASaka thaI gayela che, te sAdi saMparyAvasita abhASaka kahevAya che. A traNa prakAranA abhASAmAthI je sAdisAnta aSaka che. jaghanya antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa vanapatikALa sudhI abhASaka rahe che. vanaspatikALa kALanI apekSAe ananta utsarpiNI temaja avasarpiNI kahela che ane kSetrathI anantaleka arthAta asaMkhyAta padagala parAvatana parimANa kahela che, te pudgala parAvartana paNa AvalikAnA asaMkhyAta bhAga sANa che. e prakAre sAdi saparyAvasita a - taratara abhASaka paryAyathI yukta
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAsUtre kaSTa tadA jaghanyenAntarmuhUrtamabhASako bhavati, utkRSTena tu anantakAlarUpa prAgukta vanaspatikAlaparyantaM nirantara savatiSThite 'dAraM 15' paJcadazaM bhApakadvAraM samAsam, atha parItadvAraM prarUpayitumAha- 'parittaNaM pucchA' he bhadanta ! parItaH khalu parItatva paryAyaviziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate / iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'parice duvihe paNNatte' parIto dvividhaH prajJaptaH, 'taM jahA - kAyaparite ya saMsArapariteya' tadyathA - kAraparItaya, saMsAraparItazca tatra pratyekazarIrI kAya parIto vyapadizyate, samyaktvAdinA kRtaparimita saMsArastu saMsAraparIto vyapadizyate, tatra gautamaH pRcchati - 'kAyaparice NaM pucchA ?' kAyaparItaH khalu pratyekazarIrI kAyaparI tatvaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama! 'jaNeNaM aMtomuhutaM, ukkoseNaM asaMkhejjaikAlo puDhavikAlo' Saka rahatA hai / utkRSTa pUrvokta ananta kAla arthAt vanaspatikAla taka lagAtAra abhASaka banA rahatA hai / ( dvAra 15 ) bhASaka dvAra ke pazcAt parIta dvAra kI prarUpaNA kI jAtI hai gautamasvAmI - he bhagavan ! parIta jIva kitane kAla taka nirantara parIta paryAya se yukta banA rahatA hai ? bhagavAn he gautama! parIta jIva do prakAra ke hote haiM ve isa prakAra - kAyaparIta aura saMsAraparIta pratyekacazarIrI jIva kAyaparIta kahalAtA hai aura jisane samyaktvAdi prApta karake apane bhavapramANa ko parimita kara liyA ho vaha saMsA parIta kahalAtA hai / gautama svAmI - he bhagavan ! kAyaparIta arthAt pratyeka zarIrI jIva kitane jadhanya antamuhUrta sudhI rahe che, pachI bhASaka banI jAya che ane pAchA abhASaka thai jAya che. athavA dvIndriya Adi bhASaka jIva ekendriya abhASakAmAM utpanna thaine ane tyAM antarmuhUta sudhI jIvita rahIne pachI hIndriyAdi bhASaka rUpamAM utpanna thAya che, te samaye jaghanya antarmuhUta sudhI abhASaka rahe che utkRSTa pUrvakta anantakALa arthAt vanaspatikALa sudhI nirantara abhASaka khanI rahe che. (dvAra 15) bhASakadvAra pachI parItadvAranI prarUpaNA karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! parIta chatra keTalA kALa sudhI nirantara parItaparyAyathI yukta banI rahe che ? zrI bhagavAn-- gautama ! parIta jIva e prakAranA hoya che-teo mA prakAre kAyaparIta ane sa sAraparIta pratyeka zarIrI jIva kAyaparIta kahevAya che ane jeNe sabhyatva Adi prApta karIne potAnA bhamramaNune parimita karI lIdhela che te sa'sAra5rIta kahevAya che.
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 14 bhASAdvAra nirUpaNalU 465 jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena asaMkhyeyakAlaH pRthivIkAlaH avaseyaH, tathA ca kAyaparIto jaghanyena antarmuhUrtaM yathA kazcid nigodAduddhRtya yadA pratyekazarIriSu utpadha tatra cAntarmuhUrta - mavasthAya punarapi nigodeSUtpadyate tadA'vaseyaH, utkRSTena tu kAyaparIto'saMkhyeyaM kAlaM yAvat svaparyAMyaviziSTo nirantaramavatiSThate, asaMkhyeyakAlastu pRthivI kAlarUpo bodhyaH, yAvAn pRthivIkAyikakAya sthiti kAla svAvAnityarthaH, tamevA saMkhyeya kAlAtmaka pRthivIkAlaM 1. nirvakti - ' asaM khejjAo ussappiNIosappiNIo' asaMkhyeyA utsarpiNyaca sarpiNyo [SvaseyAH pRthivI kAlarUpA ityarthaH, gautamaH pRcchati - 'saMsAra pariNaM pucchA' he bhadanta ! saMsAraparIta:samyaktvAdinA kRtaparimita saMsAraparItatvaparyAMyaviziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'jahaNjeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM anaMtaM kAlaM jAva avaGkaM pogAlapariyaDUM deNaM' jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena kAla taka kAyaparIta paryAya vAlA banA rahatA hai ? , bhagavAn - he gautama! jaghanya antarmuharta taka aura utkRSTa asaMkhyAta kAla pRthvI kAla samajhanA caahie| koI jIva nigoda se nikala kara pratyeka zarIra rUpa meM utpanna hotA hai aura vahAM antarmuhUrtta taka jIvita rahakara phira nigoda meM utpanna ho jAtA hai, usa samaya vaha antarmuhUrtta taka hI kAyaparIta rahatA hai / ataeva yahA~ kAyaparIta paryAya kA jaghanya avasthAna antarmuhUrtta kA kahA hai / utkRSTa rUpa se kAparIta asaMkhyAta kAla taka kAyaparIta avasthA meM nirantara rahatA hai| yahA~ asaMkhyAta kAla pRthvIkAya kI kAlasthiti kA jitanA jAnanA. cAhie | usa asaMkhyAta kAla kA spaSTIkaraNa karate haiM- asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI jitanA pRthvI kAla yahAM asaMkhyAta kAla vivakSita yAvat asaMkhyAta loka hai / gautamasvAmI - he bhagavan ! saMsAraparIta jIva nirantara kitane kAla taka zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! kAyaparIta arthAt pratyeka zarIrI chatra keTalA kALa sudhI kAyaparIta paryAyavALA manI rahe che ? zrI bhagavAna--ghe gautama 1 jaghanya antarmuhUta sudhI ane utkRSTa asakhyAtakALapRthvIkAla samajavA joie. koi jIva nigeAdathI nikaLIne pratyeka zarIra rUpamAM utpanna thAya che ane tyAM antarmuhUta sudhI chatrIta rahIne pachI nigedamAM utpanna thai jAya che, te samaye antarmuhUta sudhI ja kAyaparIta rahe che. tethI ja ahIM kAyaparI1 paryAyanuM jaghanya avasthAna antarmuhUrtInu kahyuM che. utkRSTa rUpathI kAyaparIta asa khyAtakALa sudhI kAyaparIta avasthAmAM nirantara rahe che. ahIM sakhyAta kALa pRthvIkAyanI kAla sthitinA kALa jeTale jANavA joIe e prakAre asa khyAtakALanuM spaSTIkaraNa kare che--asa`khyAta utsarpiNI avasarpiNI jeTalA pRthvIkALa ahIM' asaMkhyAtakALa vivakSita yAvataRsaMkhyAtaka che. pra0 59
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 thApanA anantaM kAlaM yAvat saMsAraparItaH saMsAraparItatvaparyAyaviziSTaH san nirantaramavatiSThate, tamevAnantakAlaM nirvakti-yAvat-anantA utsapiNyazsaviNyaH kAlataH, kSetrataH apArddha pudgalaparivarta dezonaM yAvadityarthaH, tataH parama pazyaM muktigamanAditi bhAvaH, gautamaH pRcchati-'aparitteNaM pucchA' he bhadanta ! aparItaH khalu aparItalaparyAyaviziSTaH san kAlApekSayA kiyatkAlaparyantam nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'aparitte duvihe eNNatte' aparIto dvividhaH prajJaptA, 'taM jahA-kAyaaparitte ya, saMsAra aparitte ya' tadyathAphAyAparItazca, saMsArAparI tazca, tatra ananta jhAyikaH kAyAparIto vyapadizyate, samyavatvAdinA akRtaparimitasaMsAraH saMsArAparIta ucyate, tatra gautamaH pRcchati-'kAyaaparitteNaM pucch|' he bhadanta ! kAyAparItaH khalu kAyAparItatvaparyAyaviziSTaH san kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAda-'goyagA !' he gautama ! 'jahaNeNaM aMtohuttaM ukkoseNaM saMsAra parIta pane meM rahatA hai ? ___bhagavAnU-he gautama! jaghanya antarmuhUrta kAla taka aura utkRSTa ananta kAla taka yAvat saMsAraparIta jIva saMsAraparIta panemeM rahatA hai / vaha ananta kAla kAla kI apekSA ananta utsarpiNI-avasarpiNI rUpa samajhanA cAhie aura kSetra kI apekSA se dezona apArtha pudgalaparAvartana pramANa / Azaya yaha hai ki itane kAla vyatIta hole para salAraparIta jIva avazya hI mukti prApta karaletA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! aparIta jIva kitane kAla taka aparIta paryAya vAlA banA rahatA hai ? bhagavAna-he gA~tama ! aparIta do prakAra ke kahe haiM, yathA-kAya-aparIta ora saMsAra-aparIta / ananta-kAyika jIva kAya-aparIta kahalAtA hai aura jisane samyaktva prApta karake saMsAra ko parimita nahIM kiyA hai, vaha saMsAra-aparIta kahalAtA hai| zrI gautamasvAmI-he bhagavana | saMsAraparIta jIva nirantara keTalA kALa sudhI saMsAraparIta paNamAM rahe che? - zrI bhagavAna he gautama ! jaghanya antarmuhUrtakALa sudhI ane utkRSTa anantakALa sudhI yAvat saMsAraparIta jIva saMsAraparIta rahe che. te anantakALa kALanI apekSAe ananta utsarpiNuM-avasarpiNa rUpa samajavuM joIe ane kSetranI apekSAe dezane apAI pudgalaparAvarta pramANa Azaya e che ke eTale kALa vyatIta thayA bAda samAja parIta jIva avazya ja mukti prApta karI le che zrI gautamasvAmI-he bhagavan! aparIta jIva keTalA kALa sudhI aparIta pavilAtha banI rahe che? zrI bhagavAna gautama ! aparIta be prakAranA kahyA che, jema-kAya-aparIta ane sa sAra-aparIta anackAyika jIva kAyaaparIta kahevAya che ane jeNe samparka **
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 18 sU0 14 bhASAhAranirUpaNam areeskAlo' jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena vanaspatikAlaH - ananta kAlaparyantamityarthaH kAyAparItaH svaparyAyaviziSTo nirantaramavatiSThate, tathA ca kAyAparItaH kacid yadA pratyekazarIribhya udavRtya nigodeSu utpadyate tatra cAntarmuhUrtamavasthAya punarapi pratyekazarIriSu utpate tadA jaghanye nAntarmuhUrtam, utkRSTena tu pUrvoktavanaspatikAlAtmakAnanta kAlaparyantaM tataH paramavazyaM tata udvartanAsaMbhavAt, gautapaH pRcchati - 'saMsAra aparite pucchA' he bhadanta ! saMsArAparItaH - saMsArAparItatva paryAyaviziSTaH san kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'saMsAra aparice duvihe paNNatte' saMsArAparIto dvividhaH prajJaptaH, 'taM jahA - aNAIe vA sapajjavasie, aNAIe vA apajjavasie' tadyathA - anAdiko vA saparyavasitaH anAdiko vA aparyavasitazca tatra yaH kadAcidapi no saMsAravyavacchedaM vidhAsyati so'nAdyaparyavasito vyapadizyate, yastu saMsAra vyavacchedaM kariSyati so'nAdisaparyavasito svAmI - he bhagavan ! kAya - aparIta kitane kAla taka lagAtAra kAyaaparIta rahatA hai / bhagavAn - he gautama! jaghanya antarmuhUrtta taka aura utkRSTa vanaspatikAla taka arthAt ananta kAla taka kAma aparIta niranta kAyaaparIta paryAya se yukta rahatA hai / jaba koI jIva pratyeka zarIra se udvartana karake nigoda meM utpanna hotA hai aura vahAM antarmuhUrtta taka Thahara kara punaH pratyekazarIrI paryAya meM utpanna ho jAtA hai, usa samaya jaghandha antarmuhUrta hotA hai / utkRSTa vanaspati kAla jitanA ananta kAla samajhanA cAhie, usa ke bAda avazya hI udvarttanA ho jAtI hai / gautamasvAmI - bhagavan ! saMsArAparIta jIva kitane kAla taka saMsAraaparIta paryAya vAlA rahatA hai ? bhagavAn - he gautama ! saMsArAparIta do prakAra ke haiM, yathA-anAdi sAnta aura anAdi ananta / jisake saMsAra kA kadApi viccheda nahIM hogA yaha anAdi karIne sa sArane pirimita nathI karela, te saMsAra aparIta kahevAya che. zrIgautamasvAmI-he bhagavan !kAyaparIta keTalA kALa sudhI nirantara kAyaaparIta rahe che ? zrI bhagavAn--De gautama ! jaghanya antarmuhUta sudhI ane utkRSTa vanaspatikALa sudhI arthAt anantakALa sudhI kAyaaparIta nirantara kAya aparIta paryAyathI yukta rahe che. jyAre kAi jIva pratyeka zarIrathI na karIne nigeAdamAM utpanna thAya che ane tyAM antarmuhUta sudhI rahIne punaH pratyeka zarIrI paryAyamAM utpanna thai jAya che, te samaye jaghanya antamuhUrta thAya che. utkRSTa vanaspatikALa eTaleA anantakALa samajavA joIe, tenA pachI avazya urdUnA thAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! sa`sAraaparIta jIva keTalA kALa sudhI sasAra aparIta paryAyavALA rahe che?
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 prazaoNpanAsarva vyapadizyate, gautamaH pRcchati-'no paritte no apa ritte NaM pucchA ?' he bhadanta ? no parItaH no aparItaH khalu no parIta-no aparI tatvaparyAyaviziSTaH san kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'sAIe apajjavasie' sAdi. ko'paryavasita stAvad no parIta no aparIto bhavati, saba siddha eva sAdyaparyavasito vyapadizyate, 'dAraM 16' poDazaM parItadvAraM samAptam / ___ atha saptadazaM paryAptadvAraM prarUpayitumAha-'pajjattaeNaM pucchA' he bhadanta ! paryAptakaH khalu paryAptakatvaparyAyaviziSTaH san kiyat kAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha__ 'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMtoha ukkoseNaM sAgarovamasayapahattaM sAtiregaM' jagha. nyena antarmuhUrtam, tataH paramaparyAptatvaprApte, utkRSTena sAgaropamazatapRthaktvaM sAtireka yAvat paryAptaH paryAptatvaparyAyaviziSTo'vyavacchedena avatiSThate, etAvatkAlaparyantaM paryAptaananta saMsAra aparIta kahalAtA hai aura jila ke saMsAra kA anta kabhIna kabhI ho jAegA, vaha anAdi sAnta saMsAra aparIta hotA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! noparIta noaparIta jIva kitane kAla taka noparIta-noaparIta paryAya vAlA rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! no parIta no aparIta jIva sAdi ananta hotA hai, kyoMki, aisA jIva siddha hai aura usa kA anta kabhI hotA nhiiN| (dvAra 16) aba sattarahaveM paryApta dvAra kI prarUpaNA kI jAtI hai gautaSasvAmI-he bhagavan ! paryApta jIva kitane kAla taka paryApta apasthA meM lagAtAra rahatA hai ? bhagavAna-he gautama! jaghanya antarmuharta taka aura utkRSTa kucha adhika so zrI bhagavAn he gautama ! saMsAra aparIta be prakAranA che, jemake anAdisAnta ane anAdigananta jenA sasArane kayAreya vicacheda nahI thaze te anAdi ananta saMsAra aparIta kahevAya che ane jenA saMsArano anta kyAreya thaI jaze, te anAdisAnta saMsArI aparIyata kahevAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! noparIta aparIta jIva keTalA kALa sudhI parIta no aparIta paryAyavALA rahe che ? | zrI bhagavAna he gautama ! neparIta aparIta jIva sAdiananta hoya che, kemake e jIva siddha hoya che ane tene anya kayAreya hetuM nathI. (dvAda 16) - have sattaramAM paryApta dvAranI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavAn ! paryApta jIva keTalA kALa sudhI paryApta avasthAmAM nirantara rahe che? zrI bhagavAna-he gautama! jaghanya attamuMhata sudhI ane ullu ke kAMIka adhika che
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaghodhinI TIkA pada 18 sU0 14 bhApAdvAranirUpaNam labdhyavasthAnasaMbhavAt, gautamaH pRcchati-'apAttaeNaM pucchA' he bhadanta ! aparyAptaH khala aparyAptavaparyAya viziSTaH san kriyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM uko seNaM aMtomuhuttaM' avanyena utkRSTena ca antarmuhUrta yAvat aparyAptaH aparyAptatvaparyAyaviziSTo nirantaramavatiSThate tataH paramavazyaM paryAptalabdhiprApteH, gautamaH pRcchati-'no pajattae no apajjattaeNaM pucchA' no paryApto no aparyApta khalu no paryAsasva no aparyAptatvaparyAya viziSTaH san kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'sAIe apamjavasie' sAdiko'paryavasito no paryApta no aparyApto bhavati, sa ca siddhaeca sAdhaparyavasito vyapadizyate siddhatvasyA pracyavAt 'dAraM 17 saptadazaM paryAptadvAraM samAptam, __ atha aSTAdazaM sUkSmadvAraM prarUpayitumAha-'muhuNaM bhaMte ! suhumitti pucchA' he bhadanta ! pRthaktva sAgaropala taka paryApta jIva lagAtAra paryApta paryAya meM rahatA hai| itane samaya taka paryApta labdhi raha sakatI hai / gautamaravAnI-he bhagavan ! aparyApta jIva aparyAptatva paryAya vAlA kitane kAla paryanta nirantara rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya bhI antarmuhUrta taka, utkRSTa bhI antarmuharta taka aparyApta jIva lagAtAra aparyApta rahatA hai| isake pazcAt avazya paryApta ho jAtA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! no paryApta no aparyApta jIva kitane kAla taka no paryApta no aparyApta rahatA hai ? bhagavAna-he gautama ! no paryApta no aparyApta jIva siddha hI hotA hai aura sidatva paryAya sAdi aparyavasita hai kyoki vaha paryAya ekabAra utpanna hokara phira kabhI naSTa nahIM hotii| (DAra 17) pRthatva sAgaropama sudhI paryApta jIva nirantara paryApta paryAyamAM rahe che. ATalA samaya sudhI paryApta labdhi rahI zake che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! aparyAptajIva aparyAptatva paryAyavALA keTalA kALa paryanta nirantara rahe che? zrI bhagavAna-he gautama! jaghanya paNa antarmuhUrta sudhI, utkRSTa paNa atarmuhUrta sudhI aparyApta jIva nirantara aparyApta paNAmAM rahe che. tyAra pachI avazya paryApta thaI jAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavad 'ne paryApta ne aparyApta jIva keTalA samaya sudhI ne paryApta ne aparyApta paNAmAM rahe che ? zrI bhagavAn he gautama! paryApta neaparyApta jIva siddha ja hoya che ane siddhatva paryAya sAdi aparyAvati che, kemake te paryAya ekavAra utpanna thaIne pachI zyAzya naSTa nayI thI. (E2 17)
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 _bApanAstra sUkSmaH khalu 'sUkSma' iti-sUkSmatvaparyAyaviziSTaH san kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAi-goyAmA ! he gautama ! 'jahaNaNeNaM aMtotaM, uno seNa asaMkhennaI kAlaM puDhavikAlo' jaghanyena antarmuhurtam, utkRpTena asaMkhyeyakAlaM yAvat sUkSmaH sUkSmatvaparyAyaviziSTaH san nirantaramanatiSTharo, apaMkhyeyakAlageca nirvakti pRthivIkAla:-yAvAn pRthivIkAyikakAlasthitikAlo bhavati tAvAn kAlo yogaH, gautamaH pRcchati-'vAyare NaM pucchA' he bhadanta ! bAdaH khalu bAdaratvaparyAyaviziSTaH san kicatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA ' he gautama ! 'jahaNe aMtoguhata ukoseNe asaMkhenaM kAlaM jAva khettao aMgulassa azaMkhe nai bhAga' jaghanyena antarmuhUrtam utkRSTena asaMkhyeyaM kAlaM yAvad bAdaro bAhatvaparyAyaviziSTaH san nirantaramavatiSThate, asaMkhyeyakAlameva nirvakti-zAvat-asaMkhyeyA utsarpiyavANyaH kAlataH, kSetrataH agulasyAsaMkhyeyabhAgaparyantamityarthaH, gautamaH pRcchati-'no suhama no bAdareNa pucchA' he bhadanta ! aba aThArahaveM sUkSmadvAra kI prarUpaNA kI jAnI hai gautamasvAmI-he bhagavan ! sUkSma jIva lagAtAra vitane kAla taka sakSma pane meM rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuharta taka aura utkRSTa asaMkhyAta kAla taka sUkSma jIva sUkSma paryAya se viziSTa nirantara rahatA hai| vaha asaMkhyAta kAla pRthivikAyika jIva kI kAyasthiti ke kAla jitanA samajhanA caahie| gautamasvAmI he bhagavan ! dAdara jIva kitane kAla taka nirantara cAdara banA rahatA hai! bhagavAn-he gautama ! jaghanya antamuharsa taka, utkRSTa asaMkhyAta kAla taka ghAdara jIva nirantara bAdara paryAya se yukta rahatA hai| vaha asaMkhyAta kAla, kAla kI apekSA asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI rUpa jAnanA caahie| kSetra kI apekSA aMgula ke asaMkhyAta mAga pramANa hotA hai| isakA spaSTIkaraNa pahale have aDhAramAM sUkamadvAranI prarUpaNuM karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavan sUkSama jIva nirantara keTalA kALa sUma paNAmAM rahe che ? zrI bhagavAna-he gautama ! javanya antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa asa khyAtakALa pRthvIkAyika jIvanI kAyasthitinAkALa eTale samaja joIe. zrI gautamasvAmI-he bhagavAna ! bAdara chava keTalA kALa sudhI nirantara bAdara paNAmAM banI rahe che? zrI bhagavAna-he gautama ! janya antamuhUrta sudhI, utkRSTa asaMkhyAtakALa sudhI bAdara chava nirantara bAira paryAthI yukta rahe che, te asaMkhyAtakALa, kALanI apekSAe asaMkhyAta utsarpiNa-avasarpiNIrUpa jANo joIe. kSetranI apekSAe AgaLanA asa khyAtamAM bhAga pramANa hoya che. enuM spaSTIkaraNa pahelA karI didhela che. .
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA paha 18 khu014 bhASAhAravirUpaNam 471 sUkSmo no bAdaraH khalu no sUkSmatva no vAdaratvaparyAyaviziSTaH sana kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagAnAha-goyamA !' he gautama ! 'sAIe apajjavasie' sAdiko'paryavasitaH siddho nI mUkSama no bAdaro savati 'dAraM 18 aSTAdazaM sUkSmadvAraM samAptam, adha ekonaviMzatitamaM saMjJidvAraM prarUpayitumAha-'saNINaM aMte / pucchA' he bhadanta ! saMjJI khalu saMjJitvaparyAya viziSTaH san kivatamAlaparyantaM nirantaramavatiSTane ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA ' he gautapa ! 'jahaNaNeNaM aMtohuttaM, ukkose sAmarovamasayapuhuttaM sAtirega' jaghanyena antarmuhartam utkRpTe sAgaropamazatapRthaktram sAtirekaM yAvat saMjJI saMjJityaparyAya viziSTaH sana nirantaramavatiSThane, tathA ca yadA kazcitprANI asaMjJibhya uddhRtya saMjJiSu utpadyate tatra cAntamuhUrta jIvitvA punarapi asaMjiSu utpadyate tadA aghanyena antamuhartamavaseyam, utkRSTenatu saMjJitve eva sAgaropamazatapRthaztvaM spaSTameva, gautamaH pRcchatikiyA jA cukA hai| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! nosUkSma novAdara jIva kitane kAla taka nosUkSma no bAdara pane meM nirantara banA rahatA hai ? ___ bhagavAnda-he gautama ! sAdi aparyavalita kAla taka rahatA hai| nosUkSma nobAdara siddha hai aura siddha paryAya sadA phAla taka rahatI hai| (dvAra 18) unnIsa saMjJI dvAra kI prapaNA kI jAtI hai- gautamasthAnI-he bhagavan ! saMjJI jIva lagAtAra kitane kAla taka saMjJI pane meM banA rahatA hai? bhagavAn-he gautama ! jaghandha antargata taka, utkRSTa sau sAgaropama pRthaktva se kucha adhika kAla lA saMjJI jIva nirantara saMjJI rahatA hai| jaba koI jIva asaMjJIparyAya se nikala kara saMjJI paryAya meM utpanna hotA hai aura usa paryAya meM antarmuharta taka jIvita raha kAra phira amajI paryAya meM utpanna ho jAtA hai, taba vaha antarmuhUrta hI saMjJI avasthA meM rahatA hai| utkRSTa kiMcit kAla adhika zrI gautamasvAmI-he bhagavad 'nAsUma bAdara jIva keTalA kALa sudhI sUmane bAdara paNAmAM nirantara banI rahe che? - zrI bhagavAna-he gautama sAdi paryavasitakALa sudhI rahe che. nAsUma bAdara siddha che ane siddha paryAya sadAkALa rahe che. (dvAra 18) ogaNIsamAM saMzadvAranI prarUpaNa karAya chezrI gautamasvAmI-he bhagavanI saMjJI jIva nirantara keTalAkALa sudhI saMjJI banI rahe che? zrI bhagavAna he gautama ! jadAnya attamuhUrta sudhI, utkRSTa se sAgarepama pRthakathI kaIka adhikakALa sudhI sa nI jIva nirantara saMjJI rahe che jyAre keI jIva asaMjJI paryAyathI nikaLI saMjJI paryAyamAM utpanna thAya che ane te paryAyamAM antarmuhUrta sudhI
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 prayApanAstre 'asaNINa pucch|' he bhadanta ! asaMjJI khalu asaMjJitvaparyAyaviziSTaH san kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA; bhagavAnAha-goyamA !' he gautaga ! 'jANeNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM vaNassaikAlo' jaghanyena antarmuharnam, utkRSTena vanampatikAla:-manantakAlaM yAvadityarthaH asaMjJI asaMjJitvarIya viziSTaH rAna nirantaramavatiSThate tathAca kazcijjantuH saMjJibhya uddhRttyAsaMjJipu utpadyate tatra cAntarmuhUrtamavasthAya punarapi saMjJiSu utpadyate tadapekSayA jaghanyena antarmuhUrtamavayam, utkRpTena tu banaspatikAyasyApi asaMjJigrahaNena grahaNAd vanaspatikAlAtmakAnantakAlo'seyaH, gautamaH pRcchati-'no saNNI no asaNNI NaM pucchA' he bhadanta ! no saMjJI no asaMjJI khalu no saMjJitva no asaMnityaparyAyaviziSTaH san ri yatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA. bhagavAnAha-'goyamA ! he gautama ! 'sAIe apajjavasie' sAdiko'paryavasito no saMjJI no asaMjJI bhavati, saca siddha eveti bhAvaH, sau pRthaktva sAgaropama spaSTa hI hai| ___gautamasvAmI-he bhagavan ! asaMjJI jIva asaMjJI paryAdha vAlA lagAtAra kitane kAla taka rahatA hai ? __ bhagavAn-he gautama ! jaghanya antarmuharta taka aura utkRSTa vanaspati kAla taka asaMjJIjIva nirantara asaMjJI paryAya se yukta rahatA hai ! jaba koI jIva saMjJiyoM meM se nikala kara asaMjJI paryAya meM janma lenA hai aura yahAM antarmuharta Thahara kara punaH saMjJI paryAya meM utpanna ho jAtA hai, usa samaya vaha antarmuharta taka hI asaMjJI paryAya se yukta rahatA hai| utkRSTa vanaspati kAla spaSTa hI haiM, kyoMki vanaspati kAya bhI asaMjJI hai ___ gautamasvAmI he bhagavan ! nosaMjJI no asaMjJI jIva kitane kAla taka no saMjJI no asaMjJI rahatA hai ? jIvIta rahIne pachI asaMjJI paryAyamAM utpanna thaI jAya che, tyAre te antarmuhUrta ja saMsI avasthAmAM rahe che. utkRSTa ki ciMtakALa so pRthakatva sAgaropama spaSTa ja che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! asaMjJI jIva asaMjJI paryAyavALA nirantara keTalA kALa sudhI rahe che? zrI bhagavAna-he gautama ! jaghanya antarmuhUrta sudhI ane utkRSTa vanaspatikALa sudhI asaMsI jIva nirantara asa zI paryAyathI yukta rahe che jyAre kaI jIva saNiyAmAMthI nikaLIne asaMjJI paryAyamAM janma le che ane tyAM antarmuhUrta rahIne punaH saMsI paryAyamAM utpanna thaI jAya che, te samaye te antarmuhUrta sudhI ja asaMsI paryAyathI yukta rahe che. ukRSTa vanaspatikAla spaSTa ja che, kemake vanaspatikAla paNa asa sI che. , zrI gautamasvAmI-bhagavad ! ne seksI noasa zI jIva keTalA kALa sudhI saMsI ne asaMjJIpaNumAM rahe che?
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAyabodhinI saukA para 18 TU0 14 bhApAdvAranirUpaNam 434 'dAraM 19 ekonaviMza vakSmadvAraM samAptam / atha viMzatinaM bhavasiddhidvAraM prarUpayitumAha- bhavasiddhieNaM puchA' he bhadanta ! bhavalichikA-bhave siddhiryasya sa khalu bhanyo bhavasiddhikatvaparyAya viziSTaH san kiyantaM kAlaM yAvat nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAi-'goyamA !' he gautama ! 'aNAIe sapajjavasie' anAdikaH saparyavasito bhavasiddhiko bhavati, anyathA-bhavyathAyogAt abhavyatvAyatteH, gautamaH pRcchati-'abhavasiddhiraNaM pucchA, he sadanta ! abhavasiddhikA-nosale siddhi yasya ho'bhavasiddhiH khalu abhavyaH abhavasiddhikatvaparyApaviziSTaH san kiejhAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ! iti pRcchA, bhaganAnAhagoyamA !' he gautama ! 'aNAI e apajjavasie' anAdiko'payAsito'bhavasiddhiko bhavati anyathA abhavyatvAyogAd bhavyatyApatteH, gautamaH pRcchati-'no bhavasiddhie no abhavasiddhie bhagavAn-he gautama ! no saMjJI no asaMjJI jIva phevalI hai aura usakA kAla sAdi aparyavasita hai (dvAra 19) __aba bIsA bhavasiddhika hAra kI prarUpaNA kI jAtI hai gautamasvAmI-he bhagavan ! mantrasiddhika arthAt anya jIva lagAtAra kitane kAla taka bhavasiddhika pane meM rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! bhavasiddhika anAdi saparyavasita hotA hai| bhavyatva bhAva pariNAmika hone ke kAraNa anAdi hai, kintu mukti prApta hone para usakA sadbhAva nahIM rahatA ataH saparyayasita hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! abhavasiddhika jIva kitane phala taka abhava siddhika rahatA hai ? bhagavAn-he gautama ! abhavasiddhika jIva anAdi-ananta kAla taka abhavasiddhika rahatI hai, kyoM ki pAriNAvika bhAva hone se vaha anAdi hai aura zrI bhagavAna - gItama! saMjJa neasa zI chava kevalI che ane tene kAla sAdi 255yamita che. (bA2 18) have vIsamA bhavasiddhikadvAranI prarUpaNA karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! bhavasiddhika arthAt bhavya jIva nirantara keTalA kALa sudhI bhavasiddhika pagamAM rahe che ? zrI bhagavAna-he gautama ! bhavasiddhika anAdi saparyavasita hoya che. bhavyatva bhAva pAriNAmika hovAnA kAraNe anAdi che, kintu mukti prApta thatA tene sadUbhAva nathI kheto, tathA sa5 sita cha. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! abhAvasiddhika jIva keTalA kALa paryata abhavasiddhika paNAmAM rahe che ? zrI bhagavAna-he gautama ! asiddhika jIva anAdinantakALa sudhI abhavasiddhika paNAmAM rahe che, kemake pariNAmika bhAva hovAthI te anAdi che ane tene kayAreya anta te 060
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahApanA Ne pucchA' he bhadanta ! no bhAsiddhikaH no abhavasiddhikaH khalu svaparyAya viziSTaH san kiyakAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'sAIe apajjavasie' sAdiko'paryavasito no bhavasiddhika no abhavasiddhiko bhavati, saca siddhaeveti bhAvaH, 'dAraM 20' viMzatitamaM bhavasiddhikadvAraM samAptam / athaikaviMzatitamam astikAyadvAraM prarUpayitumA-'dhammasthikAraNaM pucchA' he bhadanta ! dharmAstikAyaH khalu dharmAstikAyatvaparyAya viziSTaH san kiyakAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'savyaddhaM, evaM jAva addhAsamae' saddhiAm-sarvakAlaM yAvada dharmAstikAyo dharmAstikAyatvaparyAyaviziSTo nirantaramavatiSThane evam-dharmAstikAyoktarItyA yAvatadharmAstikAyaH, AkAzAstikAyaH, jIvAstikAyaH, pudgalAsti kAyaH, addhAsamayazca svastra paryAya viziSTaH san sarvakAlaM nirantaramavatiSThate, addhAsamayazca pravAhApekSayA avagantavyaH, 'dAraM 21' ekaviMzatitam astikAyadvAraM samAptam / usakA kabhI-anta nahIM hotA hai agara anta ho jAya to abhavya jIya bhavya ho jAya magara yaha asaMbhava hai| ___ gautamasvAmI-he bhagavana ! no bhavasiddhika no abhavasiddhika jIva kitane kAla taka no bhavasiddhika-no abhavasiddhika rahatA hai ? . bhagavAna-he gautama ! no bhavasiddhika no abhavasiddhika sAdi aparyavasita hotA hai, kyoM ki aisA jIva siddha hotA hai / (dvAra 20) / aba ibIsaveM astikAya hAra kI prarUpaNA kI jAtI hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! dharmAstikAya, dharmAstikAyatya paryAya se yukta lagAtAra kitane kAla taka rahatA hai ? * - bhagavAn-he gautama ! dharmAstikAya sadA kAla dharmAstikAya pane meM banA rahatA hai isI prakAra adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya, pudgalAstikAya aura addhAsamaya bhI samajhanA cAhie, arthAt ye sabhI dravya anAdi evaM nathI agara anna thaI jAya te abhavya jIva bhavya thaI jAya paNa te asaMbhavita che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana nobhavasiddhika, ne abhavasiddhika jIva keTalA samaya sudhI bhavasiddhi, ne abhAvasiddhika paNAmAM rahe che? zrI bhagavAna-he gautama! bhavasiddhika, ne abhAvasiddhi sAdi apayavasita hoya che, kemake e jIva siddha che (dvAra 20) have ekavIsamA astikAyadvAranI prarUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! dharmAstikAya, dharmAstikAyatva paryAyathI yukta nirantara keTalA kALa sudhI rahe che? zrI bhagavAna he gautama! dharmAstikAya sadAkALa dharmAstikAya paNAmAM banI rahe che. eja A prakAre adharmAstikAya, AkAzAstikAya, juvAstikAya, pulAritakAya ane addha samaya
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 18 sU0 14 bhApAvAranirUpaNam 475 atha dvAviMzatitamaM caramadvAraM prarUpayitumAha-'carimeNaM pucchA' he bhadanta ! caramaH khala caramatyaparyApaviziSTaH san kiyatkALaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'aNAIe sapajjavasie' anAdikaH saparyayamitazcaramo bhavati, tathA ca carama:-antimaH saMbhavo bhaviSyati yasya so'pi abhedopacArAt caramo vyapadizyate bhavya ityarthaH, tad bhinno'caramaH sacA bhavyastasya carama bhavAbhAvAt, siddhazca, tasyApi caramatvAyogAta, tatra caramo'nAdisaparyavasino bhavati anyathA tasya caramatvAyogAta, gautamaH pRcchati-'acarimeNaM pucchA' he bhadanta ! acaramaH khalu acaramatvaparyAya viziSTaH kiyatkAlaparyantaM nirantaramavatiSThate ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'acarime duvihe paNNatte' acaramo dvividhaH prajJaptaH, 'taM jahA-aNAIra vA apajjavasie, sAIe vA apa nasie' ananta haiM tathA sadA kAla apane svarUpa meM avasthita rahate haiM / (dAra 21) aba bAIsaveM carasa dvAra kI prarUpaNA kI jAtI hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! carama jIva kitane kAla taka carama paryAya vAlA rahatA hai ? bhagavan-he gautama ! carama jIva anAdi saparyavasita hotA hai jisakA bhava carama arthAt antima hogA, vaha carama kahalAtA hai / vaha jIva bhI abheda ke upacAra se 'gharama' kahalAtA hai| usakA tAtparya hai bhavya jIva / jo carama se bhinna ho vaha acarama kahalAtA hai / abhavya jIva acarama hai, kyoMki usakA carama bhava kamI hone vAlA nahI hai-vaha sadA kAla janma-maraNa karatA hI rahegA siddha jIva bhI acarama haiM, kyoMki unameM bhI caramatva nahIM hotA hai / carama jIva anAdi saparyavasita hotA hai, anyathA usameM caramatva nahIM ho sktaa| gautamasvAmI-he bhagavan acarama jIva kitane kAla taka acarama rahatA hai? paNa samajavuM joIe, arthAt A badhAM dravya anAdi temaja ananta che ane sadAkALa pitAnA svarUpamAM avasthita rahe che. (dvAra 21) have bAvIsamA caramadvAranI prarUpaNa karAya chezrI gautamasvAmI-he bhagavana ! carama jIva keTalA samaya sudhI carama paryAyavALA rahe che? zrI bhagavAna-he gautama ! carama jIva anAdi saparyavasita hoya che. jene bhava carama arthAta antima haze, te carama kahevAya che. te jIva paNa abhedanA upacArathI, carama kahevAya che, tenuM tAtparya A che bhavyajIva, je caramathI bhinna hoya te acarama kahevAya che, abhavyajIva carama che, kemake tene caramabhava kayAreya thavAno nathI-te sadAkALa janmakarate ja rahe che. siddhajIva paNa acarama che, kemake temanAmAM paNa camatva thatuM nathI. caramajIva anAdi saparyavasita hoya che, anyathA temAM camatva nathI thaI zakatuM. zrI gautamasvAmI-he bhagavad ! acarama jIva keTalA kALa sudhI acarama rahe che?
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratApanAsUtra tadyathA-anAdiko vA aparyavasitaH, sAdiko kA aparyavasitaca, tara anAdyaparyavasito'bhavyo vyapadizyate, sAdyaparyavasitazca siddho vyapadizyate iti bhaavH| 'dAraM 22' iti dvAviMzatitama caramadvAraM samAptam, 'paNNavaNApa bhagavaIe ahArasamaM zAyaDhiinAmapayaM samatta // sU0 14 // iti prajJApanAyAM bhagavatyAm aSTAdazaM kAridhatinAmapadaM samAptam ekona vizatitamaM samyaktvapadam mUlam-jIvANaM bhaMte! kiM sammadihI micchAdidI sammAmicchAdiTTI ! goyamA ! jIvA sammadiTTI vi micchAdilo vi sammAmicchAdiTThI vi, evaM neraiyA vi, asurakumArAdi evaM ceva jAva thagiyakumArA, puDhavi kAiyA NaM pucchA, goyamA ! puDhavikAiyA No lammadiTTI, micchAdiTThI, No sammAbhicchAdiSTI, evaM jAya vaNalsaikAiyA, veiMdiyA NaM pucchA, goyamA ! beiMdiyA samAdiTTI micchAdiTTI, No sammAmicchAdiTTI, evaM jAva caDaridiyA, paciMdiyatirikkhajoNiyA laNussA vANasaMtarajoisiya vemANiyA ya sammadidrI vi micchAdiTThI vi sammAmicchAdiTThI vi, siddhA NaM pucchA, goyamA liddhA sammadiTThI, jo micchAdiTThI No smmaamicchaadittttii| paNNadaNAe bhagavaIe sasmattapayaM samattaM / / sU0 1 // ___ chAyA-jIvAH khalu bhadanta ! kiM samyagdRSTayaH, mithyAdRSTayaH, sabhya mithyAdRSTayaH / gautama ! jIvAH samyagdRSTayo'pi, mithyAdRSTayo'pi, samyamithazAdRSTayo'pi, evaM nairayikA bhagavAn-he gautama ! acarama jIva do prakAra ke hote haiM, ve isa prakAraanAdi aparyavasina aura lAdi aparyadhasita / inameM se anAdi apayavasita jIva abhavya hai aura sAdi aparyacalita siddha / (bAra 22) bhagavatI prajJApanA kA aThArahavAM kAyasthitipada samApta / unnIsavAM smyktvpd| -- zabdArtha-(jIvA NaM bhale ! kiM sammadiTTI, micchAdiho, sammAmicchAdiTTI) zrI bhagavAna-he gItama ! acarama chava be prakAranA hoya che, teo A prakAreanAdi aparyAvasita ane sAdi aparyavasita temanAmAthI anAdi aparyavasita jIla abhavya che ane sAdi aparyavasalita siddha. (dvAra 22) bhagavatI prajJApanAnuM aDhAramuM kAyasthiti pada samApta ogaNIsamuM samyakatva pada samAtha-(jIvANaM bho ! kiM sammadiTThI, micchAdiTThI, sammAmicchAdivI) 8 mApan / 71
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayabodhalI TIkA pada 18 60 15 samyaktvapadanirUpaNam api, amurakumArAdi evaJcaitra yAvat rUAnitakupArAH, pRthivI kAyikAH khalu pRccha!, gautama ! pRthivIkAyikAH no sampAdRSTayaH, mithyAdRSTayaH, lo sampamizahaSTaH, evaM yAvad banaspatizAyikAH, dvIndriyANAM pRcchA, gautama ! dvIndriyAH sabhya dRSTayaH, mithyAdRSTayaH, no sampamithyAdRSTayaH, evaM yAraJcaturindriyazcendrigatiyagyonikAH zanuSyA vAnavyangarajyotiSkavaimAnikAzca samyagdRSTayopi mithyAdRSTayo'pi samyaGamithyApTayo'pi, siddhAH khalu pRcchA, gautama ! siddhAH samyagdRSTayo, no mithyAdRSTayA, no sampamithyAdRSTayaH, prajJApanAyAM bhagavatyAM samyaktvapadaM samAsam / / sU0 1 / / bhagavan ! jIva samyagdRSTi haiM, mithyAdRSTi haiM yA samghA mithyAdRSTi haiM ? (goyamA jIvAsapradihI vi, micchAdiTThI bi, sammAmicchAdiTThI vi) he gautama! jIva samyagdRSTi bhI haiM, miyAdRSTi bhI haiM, sasthagmithyAdRSTi bhI haiM (evaM neraiyA thi) isI prakAra nAraka bhI (asuraku pArA vi evaM ceva) asurakumAra Adi bhI isI prakAra (jAba thaNiyakumArA) yAvatU stanilakumAra (puDhavikAjhyA NaM puccha:) pRthvIkAyika viSaya-pRcchA (goyamA ! puDhavi. kAiyA No sammadihI, micchAdihI) he gautama ! pRthvIkAdhika sampaSTi nahIM, mithyAdRSTi haiM (No lammAmicchAdihI) sampagmiyAdRSTi bhI nahIM haiM (evaM jAva vaNassaikAiyA) isI prakAra yAvat vanaspatikAyika taka __(beiMdiyA NaM pucchA ) dvIndriya-viSayaka pRcchA ? (goyamA ! veiMdiyA sammadiTThI, micchAdihI, jo sanmAmicchAdihI) he gautama ! dvIndriya jIva samvRSTi, miyAdRSTi haiM, sampamithyAhiSTi nahIM hai (evaM jAva cariMdiyA) isI prakAra yAvata cauindriya (paMciMdiyatirikakha joNiyA, aNussA, vANamaMtara-joisiyavemANiyA ya) paMcendriya tiva, manuSya, bAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnika sa524 Ti cha, mithyATa cha 12 sabhyabhiSTa cha ? (goyamA / jIvA sammadidI vi, micchAdidI vi, sammamicchAdiTThI vi) se gautama / 71 saya 5Y 2, bhiTa 5 cha, sabhyabhUmithyATa 55 cha (evaM neraiyA vi) me 42 nA24 5 (asurakumArAdi evaM ceva) su2zumAra Paa 55 2 2 (jAva thaNiyakumArA) yAvat stanitabhAra. (puDhavikAiyANaM pucchA') pRthvIya vi-27 ? (goyamA puDhavikAiyANo sammadIdri, micchAdivi) : gautama ! pRthvii|yi4 sabhyaSTi nahI, mithyATa che (No sammamicchAdidI) sabhyabhidhyA Ta pAY nayI (evaM jAva vaNamsaikAiyA) ra 4.2 yAvat vanaspatiyax. (beiMdiyANe pucchA ?) vIndriya viss-527| ? (gocamA ! veiMdiyA sammaviTThI, micchAdiTTi, NI sammamicchAdITThI) gautama ! bAndriya sabhyaSTi, ana mithyA , pANu sabhyabhiyA na (evaM jAva cariMdiyA) 2. prAre yAvat yaturindriya (paMciMdiya tirikkhajoNiyA, maNussA, vANamaMtarA, joisiya-vemANiyA ya) 5ndriya tiya, manuSya, vAna yantara,
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 prApanAso TIyA-aSTAdazapade kAyasthiti prarUpaNaM kRtam, athai konaviMzatitame pade samyaktvaM prarUpayituM kasyAM kAyasthitI samyagdR' TayAdigedena katividhA jIyA bhavantIti prarUpyate'jIvANaM bhaMte ! kiM sammadiTTI, micchAdiTThI, sammAmicchAviTThI ?' gautamaH pRcchati-'he bhadanta ! jIvAH khalu kiM samyagdRSTayo bhAnti ? kiM kA mithazAdRSTayo savanti ? samyaGmithyAdRSTayo vA kiM bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jIvA sammAdiTThIvi, micchAdiTThI vi, sammAmicchAdihI vi' jIvAH sabhyagdRSTayo'pi bhavanti, evaM mithyAdRSTa(sammadiTThI vi, micchAdihI vi, lammAmicchAdiTTI vi) samyagdRSTi bhI, mithyATi bhI, sampagmithyASTi bhI hote haiN| (siddhA NaM pucchA ?) siddha viSayaka-prazna ? (goyamA ! siddhA sammadiTTI) he gautama ! siddha samyagdRSTi haiM (go micchAdiTThI) mithyAdRSTi nahIM (No sammAmicchAdiTThI) samyagmithyAdRSTi bhI nahIM / samyakSapada samApta TIkArtha-pichale aThArahaveM pada meM kAyasthitikA nirUpaNa kiyA gayA hai, prastuta unnIsaveM pada meM samyaktva kI prarUpaNA karane ke lie kAyasthiti meM samyagdRSTi Adi ke bheda se kitane prakAra ke jIva hote haiM, yaha kahate haiN| arthAt isa pada meM yaha dikhalAyA jAnA hai ki cauvIsa daDakoM ke jIvoM meM se kisa-kisa meM kauna-kauna sI dRSTi pAI jAtI haiM ?, gautamasvAmI pahale sAmAnya jIvoM ke viSaya meM prazna karate haiM-he bhagavan jIva kyA samyagdRSTi hote haiM ? athavA miyAdRSTi hote haiM ? yA samya. gmithyAdRSTi hote haiM ? ___ bhagavAn-he gautama ! jIva samyagdRSTi bhI hote haiM mithyAdRSTi bhI hote haiM jyoti mana vaimAni: (sammadiTThI vi, micchAdiTThI vi, sammAmicchAdiTThI vi) sabhyATa paNuM, mithyAdiSTa paNa, samRmithyASTi paNa hoya che. (siddhANaM pucchA 1) siddha viSa-prazna ? (goyamA ! siddhA sammadiTrI) gautama siddha sabhyATa cha (No micchAdiTThI) mithyATi naDI (No sammAmicchAdidI) sabhyabhithyATa para nahI. samyakatva pada samApta TIkArtha-pAchalA aDhAramAM padamAM kAyathitanuM nirUpaNa karAyuM che. prastuta ogaNIsamA padamAM samyakatvanI prarUpaNa karavAne mATe kAyasthitimAM samyagdaSTi Adi bhedathI keTalA prakAranA jIva hoya che, e kahe che. arthAt A padamA e banAvAya che ke vIsa daMDakanA jemAMthI kevA kenAmAM kevI kevI dakiTa maLI Ave che? zrI gautamasvAmI-pahelA sAmAnya jIvonA viSayamAM prazna kare che- he bhagavana 'jIva zuM samyagRSTi hoya che athavA mithyAdaSTi hoya che? agara samyagRmithyAdaSTi hoya che?
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA para 18 sU0 15 samyaktvapadanirUpaNam 'pi bhavanti, samyamithyAdRSTayo'pi ca bhavanti, 'evaM neraiyA vi' evam-samuccaya jIvA ica nairayikA api jIva vizeSAH sambaradRSTayo'pi. miyAdRSTayo'pi, samyamithyAdRSTayo'pi ca bhavantItyarthaH, 'amurakumArAdi evaM cena jAya thaNiyakumArA' asurakumArAdayaH evaJcaiva-nairayikAiva samyagdRSTayo'pi, mithyAdRSTayo'pi samyamithyAdRpTayo'pi ca bhavanti, yAvat-nAgakumArA:, suvarNakumArAH, agnikumArAH, vidyutkumArAH, udadhi kumArAH, dvIpakumArAH, divakumArAH, vAyukumArAH, stanitakumArAzcApi samyagdRSTayo'pi mithyAdRSTayo'pi samyaimithyAdRSTayo'pi ca bhavantIti bhAvaH, gautamaH pRcchati-'puDhavIkAiyA gaM pucch|' he bhadanta ' pRthivIkAyikAH khalu kiM samyAdRSTayaH ? kiMvA miyAdRSTayaH ? samyaaura samyagmithyAdRSTi arthAt minadRSTi bhI hote haiN| samuccaya jIvoM ke samAna nairamika jIva bhI tInoM prakAra ke arthAt samyagadRSTi, mithyAdRSTi aura miaSTi hote haiN| abhiprAya yaha hai ki jaise koI jIva samyagdRSTi, koI mithyASTi aura koI mizraSTi hote haiM, usI prakAra koI nAraka samyagdRSTi haiM, koI mizyAdRSTi hai, koI samyarikhathyAdRSTi hai| eka hI jIva meM athavA eka hI nAraka meM tInoM dRSTiyAM nahIM samajhanA cAhie, kyoMki paraspara virAdhI hone ke kAraNa eka jIva meM, eka samaya meM, eka hI dRSTi ho sakatI hai| nArakoM ke samAna asurakumAra, nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra vidyakumAra, udadhikumAra, dIpakumAra, dikakumAra, vAyukumAra aura stanitakumAra bhI koI samyagadRSTi, koI mithyAdRSTi aura koI samyagmidhyAdRSTi hote haiM? gautamasvAmI-he bhagavan ! pRthvIkAdhika jIva kyA samyagdRSTi haiM, yA mithyA zrI bhagavAna-he natama ! jIva samyagdaSTi paNa hoya chemithyAdraSTi paNa hoya che ane samyamithyASTi eTale ke mizradaSTivALA paNa hoya che. samuccaya jIvanI samAna nairayika jIva paNa traNa prakAranA arthAt samyagdaSTi, mithyASTi ane mizradaSTi hoya che. abhiprAya e che ke jema keI jIva samyagdaSTi koI mithyATi ane keI mizradaSTi hoya che, eja prakAre kaI nAraka samyagdaSTi che, kaI mithyAdaSTi che ke samyamicchAdaSTi che. eka ja jIvamAM athavA eka nArakamAM traNe duTio na samajavI joIe, kemake paraspara vidhi hovAne kAraNe eka jIvamAM eka samayamAM eka ja daSTi hoI zake che. nArakonA samAna asurakumAra, nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vighaskumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra, dikakumAra, vAyukumAra ane svanitakumAra paNa kaI samyagdaSTi, kaI mithyASTi ane samyamithyATi kaI hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavad ' pRthvIkAyika jIva zuM samyagdaSTi che, yA mithyASTi
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 prabhAya nAstre mithyAdRSTayo vA kiM bhavanti ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'puDhavI. kAiyA No sammadiTThI, micchAdiTThI. No sambhAmichATThiI' pRthivIsAyikAH no samyagdRSTayo bhavanti, apitu mithyAdRSTayo bhavanti, nApi samyaimiyAdRSTayo vA bhavanti, sAtAdanasamyaktvayuktaspApi pRthivIkAyikAdiSu utpAdAbhAvAt. 'epaMjAva vanassaikAiyA' evampRthivIkAyikA iva yAvad -apkAyikAH, tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, vanaspatikAyikA api no samyagdRSTayo bhavanti, apitu miyAdRSTaH, nApi satyamithyAdRSTayo vA bhavanti, prAguktayukteH, tathA coktam-'ubhayA bhAvo puDhavAiesu' upayA bhAvaH pRthivyAdiSu' iti, ubhayAbhAvaH-samyagdRSTayabhAvaH, samyamithyAdRSTya bhAvazca pRthivIsAyikAdi vanaspatikAyikAnteSu bodhyaH iti tadarthaH, gautamaH pRcchati-'beIdiyA aaN pucchA' he bhadanta ! dIndriyAH khalu kiM samyagdRSTayo bhavanti ? kiMvA mithyAdRSTayo bhavanti ? samyamithyAdRSTayo vA dRSTi athavA samyagmithyAdRSTi haiM ? bhagavAn-he gautama ! pRthivakAyika jIna samyagdRSTi nahIM hote ve sabhI mithyAthyAdRSTi hote haiM, unameM mizraSTi bhI nahIM pAI jAtI hai, sAsAdana samamyaktva se yukta jIva bhI pRthvIkAya Adi meM utpanna nahIM hotaa| ___pRthvIkAyikoM kI taraha banaspatikAya taka, arthAt apUjJAyika, tejaskAyika, vAyukAdhika aura vanaspatikAyika bhI lamyagdRSTi nahIM hote, samyagmiththAdRSTi bhI nahIM hote, mithyAdRSiTa hI hote haiN| yukti pUrvavat samajha lenI caahie| kahA bhI hai-pRthvI Adi ekendriya kAyoM meM donoM kA arthAt samyagdRSTi kA aura mizradRSTi kA abhAva hotA hai| gautamamvAmI-he bhagavan ! hIndriyoM saMbaMdhI pRcchA ? arthAt hIndriya jIva kyA samyagdRSTi hote haiM ? niyAkTi hote haiM yA samyagmiyAvaSTi hote haiM ? che, athavA saspamithyASTi che ? zrI bhagavAna-he gautama pRthvIkAyika jIva samyagdaSTi nathI hotA, teo badhA mithyAdiSTa hoya che, temAM mizradaSTi paNa nathI maLI AvatI. sAsAdana samyakatvathI cukta jIva paNa pRthvIkAya AdimAM utpana nathI thatA. pRthvIkAyikenI jema vanaspatikAya sudhI arthAta apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika paNa samyagdaSTi nathI hotA, samyamithyASTi paNa nathI hotA, mithyAdaSTi ja hoya che. yukti pUrva pramANe samajI levI joIe. kahyuM paNa che-pRthvI Adi ekendriyakAmAM banene ati sabhyadaSTi ane mizraTaTi abhAva hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana | zrIndriya saMbandhI pRchA ? arthAt dvayi jIve zuM samyagdaSTi hoya che mithyASTi hoya che? agara te saspagnizyASTi hoya che ?
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prameyabodhinI TIkA pada 18 sU0 15 samyaktvapadanirUpaNam kiM bhavanti ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goramA !' he gautama ! 'veiMdiyA sammadiTThI, No sammAmicchAdihI' dvIndriyAH samyagdRSTayo mithyA dRSTazca bhavanti kintu no sampamithyAdRSTayo bhavanti tathA bhavasthAmAvyAt saMjJipaJcandriyANAmeva saraga mithyAdRSTipariNAmAt tathA ca dvIndriyAdipu sAsAdana samyaktvayuktarayApi samutthAdAt dvIndriyAdiSu samyagdRSTInAmabhidhAnaM kRtam, pRthinIkAdhivAdiSu caitendriyeSu teSAM pratiSedhaH kRtasteSu sAsAdana samyaktvayuktasyAnutpAdAt 'evaM bhAva baridiyA' eka-dIndriyA ina yAvat-trIndriyA zcatU. rindriyAzcApi samyagdRSTayo vA mithyAdRSTayo vA bhavanti kintu no samyamithyAdRSTayo bhavanti prAmuktayukteH, paMciMdiyatirikkhanoNiyA paNussA pANayaMtarajoisiyavemANiyA ya 'sampadiTThI vi micchAdihro vi sammAmicchAdihI vi' paJcendriyaniya jyoni kA manuSyA vAnavyantara jyotiSka vaimAnikAca satyAdRSTayo'pi ananti mithyASTayo'pi bhavanti samyagamithyAdRSTayo'pi ca bhavanti, saMjJipaJcandriyANAmeva tathA bhavasvAbhAvyAla sampamithyA bhagavAn-he gautamahIndriya jIva lambandRSTi hote , mithyAdRSTi hote haiM, kintu sampasiyATi nahIM hote haiN| sabasvabhAva ke kAraNa saMjJI paMcendriya jIva hI sampagmiyAdRSTi arthAt linaSTi hote haiN| lAlAdana lamyaktva se yukta jIva bhI hIndriyoM meM utpanna hotA hai, aura use lampaSTi kahA gayA hai| pRthvIkAyika Adi ekendriyoM meM paramaSTi kA niSedha kiyA gayA hai, kyoMki sAsAdana samyagdRSTi bhI ekendriyoM utpanna nahIM hotaa| hIndriyoM ke samAna hI brIndriyoM aura caturindriyoM meM bhI samyagdRSTi aura miyAdRSTi hI hote haiM, minandhi nahIM hote isakA kAraNa pahale kahA jA cukA hai| paMcendriya tirthaca, manuSya, vAnavyannara jyotika, aura vainAnika deva sampradRSTi bhI hai, niyAdRSTi bhI hote haiM aura samdhajjiyAdRSTi bhI hote haiN| kyoMki aba ke viziSTa svabhAva ke kAraNa saMjJI paMcendriya jIvo hI sAtha zrI bhagavAna he gautama kIndriya jIva samyagdarkiTa hoya che, mithyAdiSTa hoya che, paNa samyamicchAdaSTi nathI hotA. bhavasvabhAvanA kAraNe saMjJI paMcendriya jIva ja samyamidaSTi arthAt mizraSTi hoya che. sAsAdana samyakatvathI yukta jIva paNa kIndrimAM utpanna thAya che, ane tene samyagdaSTi kahela che. pRthvIkAyika Adi ekendrimAM sabhyaTine niSedha kare che, kemake sAsAdana samyagdaDiTa paNa ekendrimAM upanna nathI thatA. hIndrinI samAna ja trIdi caturindrimAM paNa samyagdaSTi ane mithyAbiTa ja hoya che. mizraSTi nathI hotA enuM kAraNa pahelA kahI devAyeluM che paMcendriya nirya ca, manuSya. vAnara, tiSka ane vaimAnikadeva saSTi paNa hoya che, mithyAdaSTi paNa hoya che ane samithyASTi paNa hoya che. kemake bhavanA viziSTa svabhAvanA kAraNe saMsI pacendriya jIvomAM ja samyamidaSTi maLe che,
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 dRSTipariNAmasadbhAvAt caturindriyaparyantAnAM samyagamithyAdRSTirUpa mizradRSTi pratiSedhaH kRtaH, itidhyeyam, gautamaH pRcchati-'siddhANaM pucchA' he bhadanta ! siddhA khalu kiM samyaudRSTayo bhavanti ? 3.myamithyAdRSTayo vA kiM bhavanti ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !! he gautama ! 'siddhA sammadiTThI, No micchAdiTThI No sammAmicchAdiTThI' siddhAH samyagdRSTayo bhavanti, no mithyAdRSTayo, novA samyamithyAdRSTayo bhavanti, siddhAvasthAyAM mithyadRSTInAM saMbhavAbhAvAt, 'paNNavaNAe bhagavaIe sammattapayaM samattaM' iti prajJApanAyAM bhagavatyAM samyasvapadaM samAptam // suu01|| vizatitamamantakriyApadam mUlam-dvAragAthA neraiyazakiriyA aNaMtaraM egasamaya udhvaTTA / titthagara cakibaladeva vAsudeva maMDaliyarayaNA ya // 1 // dAragAhA / chAyA-nairayikAnta kriyA, anantaram, ekasamaye, uvRttaaH| tIrthakara cakribaladeva vAsu deva mANDalikaratnAni ca // 1 // dvAragAthA / ____TIkA-ekonaviMzatitame pade samyaktvapariNAmaH prarUpitaH, adha vizatitame. pariNa.ma sAdRzyAd gatipariNAmavizeSalpAmantakriyAM prarUpayitumAha-'neraiya aMtakiriyA aNaMtaraM egasamayauvaTTA / titthagara cakkiyala deva vAsudevamaMDa liyarayaNA ya // 1 // daaraagaahaa|' prathamaM nairagmithyAdRSTi pAI jAtI hai| ___ ataH cauindriya jIvoM taka samyagmithyAdRSTi rUpa mizradRSTi kA niSedha kiyA gayA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! siddha jIva samyagdRSTi hote haiM, mithyAdRSTi hote hai athavA samyAgmithyadRSTi hote haiM ? bhagavAn-he gautama ! siddha jIva samyagdRSTi hote haiM, mithyAdRSTi nahIM hote samyagmithyAdRSTi bhI nahIM hote| siddha avasthA meM samyagdRSTi ke atirikta anya koI bhI dRSTi ho hI nahIM sktii| samyaktva pada samApta tethI caturindriya che sudhI saccazmithyASTirU5 mizradaSTi no niSedha karela che. zrI gautamasvAmI prazna kare che- he bhagavana! siddha chava samyagdaSTi hoya che, mithyAdaSTi hoya che athavA saspezmiAdaSTi hoya che. zrI bhagavAna uttara Ape che-he gautama! siddha chava samyagdaSTi hoya che, mithyASTi nathI hotA ane samyamithyASTi paNa nathI hotA. siddha avasthAmAM samyagdaSTithI atirikta anya keI paNa daSTi thaI ja nathI zakatI. samyakatva paddha samApta
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 483 prameyabodhinI TokA pada 18 sU0 16 aMtakriyApadanirUpaNam yikAdicaturviMzati daNDakasthAneSu antakriyA prarUpaNIyA, tataH kim anantarAgatA jIvAH antakriyA kurvanti ? kiMvA paramparAgatA jIvA antakriyAM kurvanti ? ityevamanantaraM prarUpaNIyam, tato nairayikAdibhyo'nantarAgatA ekasamayena kiyanto'ntakriyAM kurvantIti parUpaNIyam, tataH-uvRttA. santaH kasyAM yaunau samutpadhante iti prarUpaNIyam, tato yata uvRttAstIrthakarA zcakravartino bala devA vAsudevA mANDalikA:-ekaprAntAdhipA zcakravartino ratnAni casenApati prabhRtayo bhavanti tata stAni yathAkramaM prarUpaNIyAni iti dvAragAthA sNkssepaaryH| pIsavAM antakriyA pada zabdArtha-(neraiya) nAraka (aMtakiriyA) antakiyA-karmoMkA anta karanA (aNaMtaraM) anantara (egasamaya) eka samaya (uvvaTTA) utta-nikale hue (tistha. gara) tIrthakara (cakki) cakravartI (baladeva) baladeva (vAsudeva) ardhacakravartI (maMDaliya) mAMDalika rAjA (rayaNA ya) aura ratna-cakravartI ke senApati Adi TIkArtha-unnIsaveM padameM samyaktva pariNAma kI prarUpaNA kI gaI, aba prastuta vIsave padameM pariNAma kI sadRzatA ke kAraNa gatipariNAma rUpa antakriyA kI prarUpaNA kI jAtI hai yahAM prAraMbha meM dvAragAthA kahI gaI hai, prakRta pada meM prarUpaNIya viSayoM kA ullekha mAtra kiyA gayA hai / gAthA kA artha isa prakAra hai-sarvaprathama nAraka Adi cauvIsoMdaNDa koM meM antakriyA kI prarUpaNA kI jaaegii| tatpazcAtU yaha prarUpaNA kI jAegI ki anantarAgata jIva antakriyA karate haiM athavA paramparAgata jIva antakriyA karate haiM ? tadanantara yaha nirUpaNa kiyA jAegA ki nAraka Adi ko visa antayiApaha zahAtha-(neraiya) nA26 (aMtakiriyA) mantAyA-4AnA manta 42v| (aNaMtaraM mananta2 (ega samaya) me samaya (uvaTTA) va nige (titthagara) tItha 42 (caki) yavatI (baladeva) maheva (vAsudeva) ma yavatI (maMDaliya) bhAMvi42ion (rayaNAya) mana ratna cakravartInA senApati Adi. TIkAtha-ogaNIsamAM padamAM samyakatva pariNAmanI prarUpaNA karI, have prastuta vIsamAM padamAM pariNAmanI sadazatAnA kAraNe gati pariNAma rUpa antakriyAnI prarUpaNa karAya che ahIM prAraMbhamAM dvAragAthA kahelI che, jemAM prakRti padamAM prarUpaNaya viSayane ulekha mAtra karAyela che. gAthAne artha A prakAre che| sarva prathama nAraka Adi vIse daMDakamAM antakriyAnI prarUpaNa karAze. tatpazcAtu e prarUpaNuM karAze ke anacrAgata jIva antakriyA kare che athavA paraMparAgata jIva antakriyA kare che ? tadanantara e nirUpaNa karAze ke nAraka Adike mAMthI Avela eka samayamAM keTalI antakriyA kare che? tyAMthI udvartana karIne kaI nimAM utpanna thAya che,
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 aMzApanAsUtra antaniyAdi vaktagatA mUlam-jIve NaM saMte ! aMtakirithaM karejA ? goyamA ! atthegaie karejA, atthegaie jo karejA, evaM leie jAba mANie, neraie NaM bhaMte ! nerai esu aMkidhiM kare tA? goyamA ! no iNa? lagaTe, neraiyA NaM bhaMte ! asurakutAresu aMtakiriyaM karejA ? lo iNaTe samaTe evaM jAva vemANiesu, navaraM saNUlesu aMtasiriyaM kare janti pucchA, goyamA ! atthegaie karejA, atthenaie No karejA, evaM asurakutArA jAba vemANiyA, evameva caurIsaM daMDagA bhavaMti, neiyA NaM zaMte ! kiM aNaMtarAgayA aMtakiriyaM kareMti ? paraMparAgayA aMtakirivaM kati ? goyamA ! aNaMtarAgayA vi aMtatirica kareMti, paraMparAgayA ki aMtahiriyaM kareMti, evaM rayaNAdamApuDhavi neraiyA nijAva paMkappazApuDhavi nerakyA, dhUmappabhA puDhavI neraiyA NaM yucchA, goSamA ! jo apatarAgayA aMtakiriyaM pakareti, paraMparAgazA aMtakiriyaM pakareMti, evaM jAga AhesattasApuDhavi neraiyA, asurakumArA jAtra thaNiyakumArA, puDhavI AuvaNassaikAiyA ya aNaMtarAgayA vi aMtakiri pakareMti paraMpa gayA ki aMtakiriyaM pakaraiMti, teMu vA beiMdiyateiMdiya cauridiyA jo atarAgayA aMtakiriya pakareMti, paraMparAgayA aMtakiriyaM pakAti, sesA aNaMtarAgayA vi aMta. kiriyaM pakareMti, paraMparAgaSA vi aMtakiriyaM pakareMti sU0 1 // ___chAyA-jIvaH khalu mAnta ! antakiyAM kuryAta ? gautama ! astyekaH kuryAt, astyeko na kuryAt, e nairayiko yAda vaimAnikA, nairayikaH khalu bhadanta ! nairayikepu antakriyA se Ae hue eka samaya meM kitane antakriyA karate hai ? vahAM se uvRtta hokara kisa yoni meM utpanna hote haiM, yaha vyAkhyAta kiyA jaaegaa| phira vahA~ se ud vRtta hae arthAta ubare hae jIvatIrthakara, cakravartI, baladeva, vAsudeva, mANDalika arthAt eka, prAnta ke adhipati, athavA cakravartI ke ratna-senApati Adi hAta hai, yaha nirUpaNa kiyA jaaegaa| yaha dvAragAthA kA saMkSepa meM abhiprAya hai| e vyAkhyA na karAze pachI tyAMthI uduvRtta thayA arthAtu udavartana pAmelA jIva tIrthakara caketa, baladeva, vAsudeva, mAMDalika arthAta eka prAnta adhipati athavA cakravatInA 2na-senApati Adi thAya che, e nirUpaNa karAze A dvAra gAthAne saMkSepamAM abhimAla. "
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacI dhinI TIkA pada 18 sU0 16 aMtakriyApadanirUpaNam kuryAt ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, nairayikAH khalu bhadanta ! amurayAreSu antakriyAM kuryuH ? gautama ! nAyarthaH samarthaH, evaM yArad baimAnikeSu, navaraM manupyeSu antakriyAM karyuriti pRcchA, gautama ! astyeke kuryuH, astye ke no kuryuH, evam asurakunArA yAvad vaimAnikAH, evameva catuviMzati zcaturvizatirdaNDakA bhavanti, nairayikAH khalu bhadanta ! kim ana | nndigdh bnggbn| zabdArtha-(jIveNaM bhaMte ! aMtakiriyaM karejA ?) he bhagavan ! kyA jIva antakriyA karatA hai ? (gozamA !) he gautama ! (atthegaIe) koI (karejA) karatA hai (atthegaie No karejA) koI nahIM karatA hai (evaM neraie jAva vemANie) isI prakAra nAraka yAvata vaimAnika / (neraie NaM saMte ! neraiestu aMtakiriyaM karejA ?) he bhagavan ! nAraka kyA nArakoM meM-narakati meM rahanA huA-attakriyA karatA hai ? (goyamA ! lo igaTe samahe) he gauttama ! yaha artha samartha nahIM hai (neracyA NaM bhaMte ! asurakumAresu aMtakiriyaM kare jA ?) he sagavana ! cyA nAraka alurazasAroM meM antakriyA karate haiM ? (goyamA No iNaDe lamhe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai (evaM jAva vemA. Nie) isI prakAra yAvat nAnika (navaraM) vizeSa (maNUsesu aMtakiriyaM karejatti pucchA?) manuSyoM meM antakriyA hotI hai, aisA prazna ? (goyamA ! atthetie karejA, atthegatie No karejA) he gautama ! koI karatA hai, koI nahIM karatA (evaM asurakulArA jAva kSetrANie) isI prakAra asurakumAra yAvat vaimAnika (evameva cauvIsaM cauvIsaM) isI prakAra cauvIsa-cauvIsa (daMDagA avaMti) daMDaka hote haiN| antakiyAdi vakatavyatA hAtha-(jIveNaM bhaMte / aMtakiriyaM karejA ?) van! zu. 1 manyA 42 cha 1 (goyamA) 3 gautama ! (atyaMgaie) is (karejA) 42 cha (atthegaie No karejA) 5 nayI 42tA (evaM neraie jAva vemANiNa) se prAre nA24 yAvat vaimAni. (neraie NaM bhaMte | naraiesu aMtakiriyaM karejA ) 3 masavan ! nA24 zu nAmAMnA24 gatimA 2hIna-mantayiA 42 cha 1 (goyamA ' No iNaTe samadde) he gautama | 20 matha samaya nathI (neraiyA NaM bho / asugkumAresu, antakiriyaM karejA ?) bhagavan zu nA24 masu24mArAsa manta 42 cha 1 (koyamA / No iNadve sama8) gautama | 241 2A samaya nathI (evaM jAva vemANie) se prAre yAvat ni (naraM) vizeSa (masesu aMtakiriyaM karejjati pucchA ?) manuSyAmA santayiA thAya che sevA prazna ? (gogamA atthegaie karejA atyegaie No karejA) 3 gautama 42 cha, 4 nathI 42tA (evaM asurakumArA jAva vemANie) me re asurabhA2 yAvat vaimAni: (evameva cauvIsaM cavIsa) mekara 4Are yAnI-yAvIsa (daMDagA bhavati) 434 thAya che.
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAsUtre ntarAgatA antakriyAM kurvanti ? paramparAgatA antakriyAM kurvanti ? gautama ! anantarAgatA api antakriyAM kurvanti paramparAgatA api antakriyAM kurvanti, evaM ratnaprabhApRthivI nairayikA api yAvat paGkapramApRthivI nairayikAH dhUmaprabhApRthivI nairayikAH khala pRcchA, gautama ! no AntarAgatA antakriyAM prakurvanti, paramparAgatA antakriyAM prakurvanti, evaM yAvadadhaH saptamapRthivInairayikAH, asurakumArA yAvat stanita kumAra, pRthivyavanaspatikAyikAzca anantarAgatA api antakriyAM prakurvanti paramparAgatA api antakriyA prakurvanti, tejovAyu dvIndriya (neraiyA NaM bhaMte ! kiM aNaMtarAgayA aMtakiriyaM kareMti ?) he bhagavan ! kyA anantarAgata nAraka antakriyA karate haiM ? (paraMparAgayA aMtakiriyaM kareMti) athavA paramparAgata nAraka antakriyA karate haiM ? (goyamA ! agaMtarAgayA vi aMtakiriyaM kare ti, paraMparAgayA vi aMtakiriyaM kareMti ?) he gautama ! anantarAgata bhI-antakriyA karate haiM, paramparAgata bhI antakriyA karate haiM (evaM rayaNappabhApuDhavi neraiyA vi) isI prakAra ratnaprabhApRthvI ke nAraka bhI (jAva paMkappabhApudavi neraDyA) yAvat paMkaprabhA pRthvI ke nAraka (dhUmappabhApuDhadhi neraiyA NaM purachA ?) dhUmaprabhA pRthvI ke nAraka, ityAdi viSayaka prazna (gopamA! No aNaMtarAgayA aMtakiriyaM pakare ti) he gautama! anantarAgata antakriyA nahIM karate (paraMparAgayA aMtakiriyaM pakare ti) paramparAgata antakriyA karate haiM (evaM jAva ahesattamApuDhavi neraiyA) isI prakAra sAtavIM pRthvI ke nAraka (asurakumArA jAva dhaNiyakumArA) asukumAra yAvan stanitakumAra (puDhavI-Au-kSaNassaikAiyA ya aNaMtarAgayA vi aMtakiriyaM pakare ti) pRthvIkAthika, apakAyika, vanaspatikAyika anantarAgata bhI antakriyA karate haiM (paraMparAgayA vi aMtakiriyaM pakareMti) paramparAgata bhI (narahayANaM bhaMte / kiM aNaMtarAgayA aMtakariyaM kareMti ?) 3 samavan ! zu manatAta nA24 mnt|| 41 cha (paraMparAgayA aMtakiriyaM kareM ti) // 52|052|t nA24 bhanantaDiyA 42 cha ? (goyamA / aNaMtarAgayA vi aMtakiriyaM kareti, paraMparAgayA vi aMtakiriyaM kareMti ?) 8 gautama ! anantata pazu-mantayA 42 cha, 52 5 / 55 manta(341 42 che (evaM rayaNa'bhA puDhavi neraiyA vi) 04 prare 2nAmA pRthvInA nA24 pa! (jAya paMka'pabhA puDhavi neraiyA) yAvat 54 // pRthvInA nA24 (dhUmappabhA puDhavi neraiyANaM pucchA ?) dhUmapramA pRthvInA nA24 tyAta viSa prazna ? (goyamA ! NoaNaMtarAgayA aMtakiriya pakareM ti) 3 gautama ! mAnantaragata mantavya nathI 42tA (paraMparAgayA aMtakiriyaM pakare ti) 5252|gt mantayA 42 cha (vaM jAva ahe sattanA puDhavi neraiyA) se prAre sAtabhA pRthvInA nA24 (asurakumArA jAva thaNiyakumArA) asu2zubhAra yAvat nitamA2 (puDhavAAu-vaNassai kAiyAya aNaMtarAgayA vi aMtakiriya pakare ti) pRthvIya, bhaya, vanaspatiya: manantata 5] bhannAcyA 42 cha (paraMparAgayA vi aMtakiriyaM pakare ti)
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TokA pada 18 sU.0 16 aMtakriyApadanirUpaNam 487 trIndriya caturindriyA no anantarAgatA antakriyA prakurvanti, paramparAgatA antakriyA prakurvanti, zeSA anantarAgatA api antakriyA prakurvanti paramparAgatA api antakriyAM prakurvanti / sU0 1 // ___TIkA-athAntakriyAM prarUpayitumAha-'jIveNaM bhaMte ! aMtakiriyaM karejA ?' he bhadanta ! jIvaH khalu kim antakriyAm-antasva-avasAnasya-karmaNAM paryavasAnasyetyarthaH kriyAkaraNam antakriyA-karmAntakaraNam-mokSa itibhAvaH, tathA coham-'kRtsnA.makSayAnmokSaH' iti, tAm-antakriyAM kuryAt ? agavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'atthegaie karejA, atyaMgaie No kareja nA' astyekaH kazcinInaH antakriyAM kuryAt, astyekaH kazcid antakriyAM no kuryAt, tathA ca yastathAvidha bhavyatyaparipAkavazAt manuSyakhAdirUpAm sampUrNA sAmagrImupalabhya tatsAmAbhivyaktAtipravalanIyollAsavazena kSapazreNI samArohaNena kevaantakriyA karate haiM(teu bAu beiMDiyoiMdiya cauridiyA No aNaMtarAgayA aMtakiriyaM pakareM ni, paraMparAgayA aMtatiriyaM pakareMti) tejaskAyika, vAyukAyikA, dvIndriya, zrIndriya, caturindri anantarAgana antakriyA nahIM karate, paramparAgata antakriyA karate haiM (sesA aNaMtarAgayAdhi aMtakiriyaM pakare ti, paraMparAgayA vi aMtakiriyaM pakare ti) zeSa anantarAgata bhI antakriyA karate haiM, paramparAgata bhI antakriyA karate haiM aba antakriyA kA nirUpaNa kiyA jAtA haiTIkArtha-gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA jIva antakriyA karatA hai ? yahA~ antakriyA kA artha hai-karmoM kA anta karanA arthAt mukti prApta karanA / kahA bhI hai samasta karmoM ke kSaya se mokSa hotA haiN| bhagavAn uttara dete haiM-he gautama ! koI jIva antakriyA karatA hai, koI nahIM karatA hai| jo jIva bhavyatva bhAva ke paripAka se manuSyasva Adi sampUrNa 5252||t patha mantayA 42 cha (teuvAu veiMdiya teiMdiya cauridiyA NoaNaMtarAgayA aMtakiriyaM pakare ti paraMparAgayA aMtakiriyaM pakareM ti) avail4s, vAyuya4, bandriya, trIndriya, caturindriya, anantarAgata, antakriyA nathI karatA, paraMparAgata antakiyA kare che (sesA aNaMtarAgayA tri aMtakiriyaM pakareMti, paraMparAgayA vi aMtakiriyaM pakare ti) zeSa maanntarAgata paNa aMtakriyA kare che, para parAgata paNa antakriyA kare che. TIkArtha-antakiyAnuM nirUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavan! zuM java antakriyA kare che? ahI anakriyAne artha che-karmone aMta kare arthAta mukti prApta karavI, kahyuM paNa che "samasta karmonA kSayathI mekSa thAya che. zrI bhagavAna-uttara Ape chehe gautama ! koI jIva antakiyAM kare che, keI nathI karatA, je jIva bhavyatva bhAvanA paripAkathI manuSyatva Adi saMpUrNa sAmagrI prApta karIne
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ entertai lajJAnamAsAdyAghAtInyapi karmANi kSapayet sa kuryAt tadanyastu na kuryAt viparyazada evaM neree jAva vaimAgie' evam sAmAnya jIvorItyA nairayi yA amRramAdi daza bhavanapati - pRthinI kAyikA kendriya vipalendriya paJcendriyatiryagragonikamanuSyayAnavyatarajyotiSkavaimAnikaH kazcida antakriyAM karmAntikaraNaM kuryAt kacino kuryAt prAyukta yukteH atha nairayikANAM madhye vartamAnaH kilakiyAM karoti ? kiMvA na karoti ? iti pipRcchipayA''ha - 'neNaM saMte ! - kiri karejA ?' bhadanta / kaH khalu kim-nairayikeSu madhye vidyamAnaH antakriyAM kuryAt ? kiM na kuryAt ? bhagabAnAha - 'gothamA !' he gautama! 'da De' nAyaH rAmaH kArthI popapanaH kathamiticedocyate prakarSaNAmyayAtsnakarma , bhavati, 388 hone vAle pracala vIrya ke jJAna ko prApta karake sAmagrI prApta karake aura usa sApanI ke kala se ullAsa se kSazreNI para ArUDha hotA hai aura anta meM aghAnika karmo kA bhI kSaya karatA hai, yaha anyakiyA karatA hai, isase bhinna prakAra kA jIva antakriyA nahIM krtaa| isI prakAra nAraka, asurakumAra Adi dasa prakAra ke bhavanapati, pRthvIkAyika Adi ekendriya, vikalendriya, paMcendriya tiryaca, manuSya, vAnavyantara, jyotika, vaimAnika bhI koI-koI antakriyA karatA hai, koI-koI nahIM karatA gautamasvAmI - he bhagavat ! kyA tArakoM meM arthAt tAraka paryAya meM rahatA huA nAraka antakriyA karatA hai ? bhagavAn he gautama ! yaha artha nahIM hai arthAta yAta yuktisaMgata nahIM hai, kyoMki samyagdarzana, jJAna aura cAritra jaya prakarSa ko prApta hote haiM. tabhI samasta karmo kA kSaya hotA hai, parantu vArakaryA meM samyagdarzana aura ane te sAmagrInA baLathI prATa thanAra aLavInA ullAsathI kSapakaeMzI para ArUDha thAya che ane kevaLajJAnane prApta karIne antamAM ghAtIka krarmAMnA paNa kSaya karI nAkhe che. A antakriyA kare che, enAthI bhinna prakAranA jIva antakiyA nathI karatA. eja prakAre nAra, asurakumAra Adi daza prakAranA bhavanapati, pRthvIkAyika Adi yeDendriya, vidvendriya, yathendriya tiryatha, anuSya, vAnatryantara, jyotiSTha, vaibhAni4 paNa kAI kAi antakriyA kare che. keAi-kAi nathI karatA. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zu nArakeAmAM eTale ke nAraka paryAyamA rahelA nAraka jIvA antakriyA kare che? zrI bhagavAna hai gautama ! spA asamartha nathI arthAt A nAtta yuktisaMgata nathI, kemake samyagdarzana jJAna ane cAritra jayAre prane prApta thAya che, tyAre samarata kramanA kSaya thAya che parantu nAraka paryAyamAM samyagdarzana ane sabhyajJAnanA praka nathI
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ meyavodhinI TIkA pada 19 khU0 1 aMtakriyApadanirUpaNam nahi nairayikAvasthAyAM cAritrapariNAmaH saMbhavati tathAvidha zavallabhAvatvAda, gautamaH pRcchati'ne. iyA NaM bhaMte ! asurakhumArechu aMtakiriyaM karejjA ?' he sadanta ! nairayikAH khalu kim asurakumAreSu antakriyAM kuryuH ? iti praznaH, bhagavAmAha-'goyamA !' he gautama ! 'No iNadve samaDe' nAyamarthaH samarthaH-nohArthoM yuktyopapannaH, prAguktayukteH, 'evaM jAva vemANiema' evam-nairayikoktarItyA yAvat-nAgakumArAdi staritakumArAnteSu parivIkAyikAyekendriyeSu vikalendriyeSu paJcendriyatiyaMgyonikeSu manuSyeSu vAnanyasaneSu jyotipkeSu vaimAnikeSu nairayiko no antakriyAM kuryAt, tathA cAmurakumArAdipu vaimAnikAmneSu nairayikasyAntakriyA pratiSedhaH kartavyaH, kintu manuSyeSu madhye samutpannaH san kazcidantakriyAM kuryA dityabhiprAyeNAha-'NavaraM maNUse cha aMtaphiriyaM karejja ti pucchA, bhagavAnAi-goyamA !' he gautama ! 'atthegaie karejjA, atthegaie jo karejjA' astyekaH kazcit paripUrNa cAritrAdi sAmagrIkA antakriyAM kuryAt asatyekaH kazcit tathAvidhasAgagIvikalaH antakriyAM samyagjJAna kA prakarSa nahIM ho sakatA tathA cAritra pariNAma utpanna hI nahIM ho sakatA, kyoMki nAraka bhava kA aisA hI svabhAva hai| ataeva nAraka jIva naraka meM rahatA huA antakriyA nahIM kara sktaa| ___gautamasvAmI-he bhagavan ! nAraka jIva kyA asurakutAroM meM antakriyA karatA hai? bhagavAn-he gautama ! yaha artha lamartha nahIM hai, isakA kAraNa pUrvokta hI saMma jhanA caahie| isI prakAra nAgaJjamoM se lekara stanitakumAroM meM, pRthvIsAyika Adi ekendriyoM meM, bijadendriyoM meM, paMjendriya liyacoM meM, bAnavyantaroM meM jyoniSkoM meM aura vaimAnikoM meM rahanA huA antakriyA nahIM kara sakatA isakA kAraNa avasvabhAva hI hai| magara kyA manuSyoM meM rahatA huA antakriyA karatA hai ? isa prazna kA uttara yaha hai ki-he gautala ! koI karatA hai aura koI nahIM krtaa| jise paripUrNa sAmagrI kI prApti ho jAlI, vaha karatA hai aura jise pUrNa thaI zakato tathA cAritra pariNAma utpanna nathI thaI zakatu, kemake nAraka bhavane evo svabhAva che. tethI nAraka jIva narakamAM rahIne antakriyA nathI karI zakate. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! nAraka jIva zu asurakumAremAM anatakriyA kare che ? zrI bhagavAn he gautama ! A artha samartha nathI, enuM kAraNa pUrvokta ja samajavuM joIe. eja prakAre nAgakumArethI laIne nitakumAremAM, pRthvIkAyika Adi kanidrajemAM, vikalendrimA, paMcendriya niyaMcamA, vanavyantarAmAM, tiSkamAM ane umA. nikamAM rahIne aMtakiyA nathI karI zakatA, enuM kAraNa bhavasvabhAva ja che, paNa zuM manuSyamAM rahIne antakriyA kare che ? e praznano uttara mA che ke-he gItama! kaI kare che ane keI nathI karatA. jene saMpUrNa sAmagrInI prApti thaI jAya che, te kare che ane
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 prajJApanAstra no kurthAt prAguktayukteH. 'evaM asurakumArA jAva vemANiyA' evam-nairayikoktarItyA amarakumArAH yAvat nairayikeSu asurakumArAdiSu stanitakumArAnteSu pRthivIkAyikAyekendriyeSu vikalendriyeSu paJcandriyatiryagyo nikapu vaimAni pu ca no antakriyAM kuryuH, tathA cAsurakumArAdayo vaimAnikaparyavasAnAH pratyekaM nairayikAdi caturviMzatidaNDavakrameNa prarUpaNIyAH, tata evamete caturviMzatidaNDakA caturviMzati bhavati, ityabhiprAyeNAha-'evameva caugIsaM cauvIsaM daMDagA bhavaMti' evameva-pUrvoktarItyaiva caturviMzati zcaturviMzatidA DakA bhavanti, athAnantarAgatadvAramadhikRtya antakriyAM prarUpayitumAha-'neraiyANaM bhaMte ! ki aNaMtarAgayA aMtakiriyaM kareMti, paraMparAgayA aMtakiriyaM kati ?' bhadanta ! nairayikAH kecana khalu kim anantarAgatAH sva svanairayikAdi bhavebhyaH anantareNa-avyavadhAnena nirantare AgatAH-manuSyabhave samAgatAH santa eva antakriyAM kurvanti ? kiMvA paramparAgatAH-paramparayA tiryagyonikAdi sAmagrI nahIM milatI vaha nahIM karatA hai| isI prakAra asurakumAra yAvat vaimAnika deva ke viSaya meM bhI samajha lenA cAhie' arthAt asurakumAra Adi manuSyoM meM rahate hue koI-koI antakriyA karate haiM, koI-koI nahIM karate ! isa prakAra asurakumAra se lekara vaimAnika taka pratyeka kA cauvIsoM daMDakoM meM nirUpaNa karanA caahie| isa prakAra cauvIsoM daMDakoM meM prarUpaNoya haiN| isI abhiprAya se kahA hai cauvIsa cauvIsa daMDaka ho jAte haiM / tAtparya yaha hai ki jaise nArako se lekara cauvIsa daNDakoM meM praznottara kiye gaye haiN| isI prakAra caubIsoM daMDakoM meM se pratyeka ko lekara cauvIsoM daNDakoM meM prazna karanA caahie| aisA karane se cauvIsa cauvIsa daMDaka ho jAte haiN| __ aba anantarAgata dvAra ko lekara antakriyA kI prarUpaNA kI jAtI hai| gautamatvAmI prazna karate haiM-bhagavan ! nAraka jIva anantarAgata antakriyA karate jene pUrNa sAmagrI nathI malatI te nathI karatA. e ja prakAre amukumAra yAvat vaimAnikadevanA viSayamAM paNa samajI levuM joIe arthAt asurakumAra Adi manuSyamAM rahelA kaI kaI antakriyA kare che, kaI kaI nathI karatA. e prakAre asurakumArathI laIne vaimAnika sudhI pratyekanA covIse daMDakomAM nirUpaNa karavuM joIe e pra re vIse daMDa covIse daMDakamAM prarUpaNIya che. e abhiprAya kahyuM che-cavIsa-vIsa daMDaka thaI jAya che. tAtparya e che ke jevA nArakane laIne covIsa daMDa mAM praznottara kalA che eja prakAre cAvIsa daMDakamAMthI darekanI " grevIsa daDakomAM prazna karavA joIe. ema karavAthI vIsa vIsa da Daka thaI jA " have anantarAgata dvArane laIne aMtakriyAnI prarUpaNa karAya chezrI gautamasvAmI prazna kare che ke bhagavAna nAraka jIva anantarAgata antakriyA ta antakriyA kare che bAvA paraMparAgata anakki kare che? arthAta zuM nAraka chatra narakagatithI ja hLIne
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayavAdhitI TIkA 16 19 sU0 1 aMtakriyApadanirUpaNam 451 bhava vyavadhAnena sAntaramityarthaH AgatAH santa antakriyAM kurvanti ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'aNaM tarAgayA vi aMtakiriyaM kareMti paraMparAgayA vi aMtakiriyaM kareMti' nairayikA stAvad anantarAgatA api antakriyAM kurvanti, paramparAgatA bhapi antakriyAM kurvanti tatra ratnaprabhA, zarAprabhA vAlukAmabhA, paGkaprabhAbhyo'nantarAgatA api evaM paramparAgatA api anta kriyAM kurvanti dhUmaprabhA pRthivI trikAtu paramparAgatA eva tathA bhavasvAbhAvyA dantakriyAM kurvanti ityevaM vizeSa pratipAdayitumAha-'evaM rayaNappabhApuDhavineraiyA vi jAva paMkappamApuDhavI neraiyA vi' epama-samuccaya nairapikoktarItyA ratnaprabhApRthivI nairayikA api. yAvata zarkarApramA pRthivInairayikA api vAlukAprabhApRthivI nairayikA api paGkaprabhApRthivI narayikA zvApi anantarAgatA api, evaM, paramparAgatA api antakriyAM kurvantIti bhAvaH, 'dhUmappabhApuDhavI neraiyA NaM pucch|' dhUmapramApRthivI nairayikAH khalu kim anantarAgatA antakriyAM kurvanti ? kiMvA paramparAgatA antakiyAM kurvanti ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !" he gotama ! 'No azaMtarAgayA aMtakiriyaM pakareMti, paraMparAgayA aMtakiriyaM pakareMti' no haiM athavA paramparAgata antakriyA karate haiM ? arthAt kyA nAraka jIva narakagati se nikala kara sIye manuSya bhava meM Akara antakriyA karate haiM athavA narakagati se nikala kara tiryacAdi ke bhava karate hue manuSyabhava meM Akara antara kriyA karate haiM ? . bhagavAn-he gautama ! nAraka jIva anantarAgata arthAt naraka se sIdhe manuSya bhara meM Akara bhI antakriyA karate haiM aura paramparAgata arthAta naraka se tirya. cAdi ke bhava karake phira manuSya bhava meM Akara bhI antakriyA karate haiM / isameM vizeSatA yaha hai ki ratnaprabhA, zarkarAprabhA, vAlukAprabhA aura paMkaprabhA pRthvI se anantarAgata bhI-antakriyA karate haiM aura paramparAgata bhI antakriyA karate haiM, arthAta ina cAra pRthiviyoM ke nAraka sIdhe manuSya bhava pAkara antakriyA kara sakate haiM, kintu dhUmaprabhA prathivI Adi Age kI tIla pRthivayoM se nikala kara sIdhe manuSya hokara antakriyA nahIM kara skte| ve ina pRthviyoM se nikala kara sidhA manuSyabhavamAM AvIne antakriyA kare che athavA nAraka gatithI nikaLIne tiya" AdinA bhava karatA chatAM manuSyabhavamAM AvIne antakriyA kare che? zrI bhagavAnU-he gautama ! nArakajIva anantaragata arthAt narakathI sIdhA manuSyabhavamAM AvIne paNa antakriyA kare che ane paraMparAgata arthAtu narakathI tiryaMcAdinA bhava karIne pachI manuSyabhavamAM AvIne paNa antakriyA kare che-temAM vizeSatA e che ke ratanaprabhA. zarkaraprabhA, vAlukAprabhA ane paMkaprabhA pRthvIthI anantarAgata paNa anatakiyA kare che ane para parAgata paNa antakiyA kare che, arthAt A cAra pRthvInA nAraka sIdho manuSyabhava pAmIne antakriyA karI zake che kinDa dhUmaprabhA pRthvI Adi AgaLanI traNa prathithI nikaLIne sIdhA manuSya thaIne antakriyA nathI karI zakatA. teo A pRvicAthI nika
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradhApanA anantarAgatAH dhUmapramA pRthivInairapikAH antakriyAM prakurvanti, api tu paramparAgatA eva dhUmapramApRthivI nairayikAH antakriyAM prakurvanti tathA bhavasvabhAvakhAt, evaM jAva ahesattamA- puDhavI neraiyA' evam-dhUmaprabhApRthivI naicikoktarItyA yAvat-tamaH pramApRthivI nairayikAH adhaH saptama pRthivI nairayikAzca no anantarAgatA antakriyA prakurvanti apitu paramparAgatA - evAntakriyAM prakurvanti, prAyuktayuktaH, kintu-'asurakumArA jAva thaNiyakumArApuDhavI Au vagassaikAiyAya aNaMtarAgayA vi aMkiriyaM pareMTiM paraMparAgayAvi aMtakiriyaM pakareMti' tithaMca Adi ke bhavoM meM raha kara phira manuSya hokara hI antakriyA kara sakate haiN| isa abhiprAya se kahA hai-isI prakAra ratnaprabhA pRthvI ke nAraka yAvata paMkaprabhA pRthvI ke nAraka bhI anantarAgata aura paramparAgata antakriyA karate haiN| dhUmapramA pRthvI ke nAraka anantarAgata antakriyA karate haiM athavA paramparAgata antakriyA karate haiM ? isa prazna kA uttara bhagavAna ko dete haiM-he gautama ! dhUmaprabhA pRthvI ke anantarAgata nAraka antakriyA nahIM karate, kintu paramparAgata antakriyA kara sakate haiM / tAtparya yaha hai ki dhUmaprabhA pRthvI se nikale nAraka sIdhe manuSyabhava pAkara mokSa nahIM prApta kara sakate, kintu vahAM se nikala kara tiryaca Adi ke bhava karake phira manuSya paryAya pAkara antakriyA kara sakate haiN| isI prakAra tamApramA pRthvI aura tamastamaHprabhA pRthvI ke nArakoM ke viSaya meM bhI samajhanA cAhie / ve bhI ina pRthiviyoM se nikala kara sIdhe manuSya hokara antakriyA nahIM karate, kintu paramparA le hI antakriza karate haiN| isa saMbaMdha meM pUrvokta yukti hI samajhanA caahie| . asurakumAra, nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vidyutkubhAra, udadhi LIne tiryaMca AdinA bhavamAM rahIne pachI manuSya thaIne ja antakiyA karI zake che. e abhipAvathI kahyuM che-eja prakAre ranara pRthvInA nAraka yAvata paMkaprabhA pRthvInA nAraka paNa anantarAgata ane paraMparAgata ane kriyA kare che dhUmaprabha pRthvInA nAraka anantarAgata antakriyA kare che athavA para parAgata antakriyA kare che ? A praznano uttara bhAgavAnuM A pramANe Ape che-he gautama ! dhUmaprabhApRthvInA anantarAgata nAraka aMtakriyA nathI karatA. paranuM paramparAgata antakiyA karI zake che. tAtparya e che ke dhUmaprabhA pRthvIthI nikaLela nAraka sIdhA manuSyabhava pAmIne mokSa prApta karI zakatA nathI, paraMtu tyAthI nIkaLIne ti" AdinA bhava karIne pachI manuSya payoya bhAI" antakriyA karI zake che. e ja prakAre tama prabhA pRthvI ane tamastamaprabhA pRthvInA nA! kenA viSayamAM paNa samajavuM joIe. teo paNa A praSyimAthI nIkaLIne sIdhA manuSya banIne antakriyA nathI karatA, paNa paraMparAthI ja anakriyA kare che. e saMba** pUrvokta yukti ja samajavI joIe. basukumAra, nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vighakumAra, udadhikamAra, hIpa
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhino TIkA pada 19 sU0 1 aMtakriyApadanirUpaNam 413 asurakumArA yAvat-nApacamArA: khuvarNakumArA: agnikumAgaH, vidyutkugArAH, udavikumArAH, dvIpakumArAH, dilakumArAH, pAnakupArAH, manitakumArAH, pRthiyI mAgikA akAyika vanaspatikAyikAtha anantarAgatA api antakriyA prapurvanti, evaM paramparAgatA api antakriyAM prarvanti, parantu-'teubAu beiMdiya teI diya caridiyA No azaMtarAgayA aMtakiriyaM pakareti, paraMparAgayA anakiriyaM pakareMti' tejaskAyikavAyukAyika dvIndri patrIndriyacaturindriyA no anantarAgatA antakriyAM prakurvanti, apitu paramparAgatA eva antakriyAM prakurvanti, 'sesA aNaMtarAgayA vi aMrakiriyaM pakareMti, paraMparAgayA vi aMtaphiriyaM pakauti' zepA:-paJcandriyatiryagyonikA manuSyA vaanvynt| jyotiSThA vaimAnikAzca anantarAgatA api antakriyAM prakurvanti, paramparAgatA api antakriyAM prakurvanti, nathA caamurkumaar| di stanitakumAraparyantAH daza bhavanapatayaH pRthivIkAyikA jJAyivAnaspatikAyikAzca antarAgatA api antakriyAM kunti, paramparAgatA api antakriyAM kurvanti, bhavAntareva ubhayathApi AgatAnAM tepAmantakrikaraNe virodhAbhAvAt, sejakAyika vAyukAyikA dvIndriyatrIndriyacaturindriyAstu parakumAra, dIpakumAra, dinuvAra, pavana kumAra, sthAnitakumAra, pRthvIkAyika, apkAyika aura banaspatizAyika jIca anantarAgata zrI-antakriyA karate haiM aura paramparAgata bhI antakriyA karate haiM, kintu tejaskAyika, vAyukAyika, DIndriya, trIndriya, aura caturindriya jIva anantarAgata antakriyA nahIM karate, paramparAgata antakriyA karate haiN| zeSa jIva arthAt paMcendriya tiyaca aura manu. vya tathA vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnika anantarAgala bhI antakriyA karate haiM aura paramparAgata zrI antakriyA karate haiN| isa prakAra asurakumAra se lekara stanitakumAra paryanta daza sacanapati, pRthvIkAyika, apakAyika aura vanaspatikAyika anantarAgata bhI antakriyA karate haiM aura paramparAgata bhI antakiyA karate haiM, arthAt ina paryAyoM se sIdhe manuSya bhava meM Akara antakriyA karane meM bhI koI virodha nahIM hai, magara tejaskAyika, vAyu kAyika, dvIndriya, kumAra, dikakumAra, pavanakumAra, svaninakumAra, pRthvI kAyika, apUkAyika ane vanaspatikAyika jIva anantarAgata paNa antakriyA kare che ane para parAgata paNa antakriyA kare che, paNa tejaskAyika, vAyukAyika, dvIndriya, trIndriya ane caturindriya jIva anantarAgata antakiyA nathI karatA, paraMparAgata antakriyA kare che. zeSa jIva arthAta paMcendriya tiya ca ane manuSya tathA vanavyantara, jyotiSka ane vaimAnika anatarAgata pazuanakriyA kare che ane paraMparAgata paNa A takriyA kare che. e prakAre asurakumArathI laine nitakumAra paryanta daza bhagnapati, pRthvIkAyika, a5kAyika ane vanaspatikAyika anantarAgata paNa antakriyA kare che ane paraMparAgata paNa antakriyA kare che arthAta A paryAthI sIdhA manuSya bhavamAM AvIne atakriyA karavAmAM paNa keI virodha nathI.
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ mparAgatA evAntakriyAM kurvanti no anantAgatAH pu tejaskAyikavAyukAyikAnAmAnantaryeNa manuSyatvasyaivAnavApte, vi.lendriyANAM punarattathApAbhAvyAdeva anantarAgatAnAmantakriyAkaraNavirodhaH, paJcendriyatiyonikA manupyA vAnavyatarA jyotipkA vaimAnikAca anantarAgatA api evaM paramparAgatA pi antakriyAM kurvantIti phalitam // sU0 1 / / // ekasamaye'ntakriyA karaNavaktavyatA // mUlam-aNaMtarAga neraiyA egamae kevaiyA aMtakiriyaM pakareti ? goyamA ! jahaNegaM ego vA do vA tinniA , ukoseNaM dasa, rayaNappabhA puDhavI neraiyA vi evaMceva, jAva vAluyaprabhA puDhavI neraiyA vi, agaMtarAgayA NaM bhaMte! paMkappabhA puDhavI neraiyA egasamaeNaM kevaiyA aMtakiriyaM pakareMti ? goyamA ! jahaNaNaM eko vA do vA tinni vA ukoseNaM cattAri, agaMtarAgayA NaM saMte ! asurakumArA egasamae kevaiyA aMtakiriyaM pakareMti ? goyamA ! jahaNNe NaM eko vA dovA tinni vA ukkoseNaM dasa, agaMtarAgayA NaM saMte ! asurakumArIo egasamaeNaM kevaiyAo aMtakiriyaM pakareMti ? goyamA ! jahaNNeNaM ego vA do vA tinni vA ukkoseNaM paMca, evaM jahA asurakumArA sadevIyA tahA jAva thaNiyakumArA vi sadevIyA, aNaMtarAgayA NaM bhaMte ! puDhavikAiyA egazrIndriya aura caturindriya jIva sIdhe manuSya hokara antakriyA nahIM karate, varan paramparAgata hI antakriyA kara sakate haiN| inameM tejaskAyikoM aura vAyukAyikoM ko to sIdhA manuSyabhava prApta hI nahIM hotaa| rahagae vikalendriya, so ve bhavasvabhAva ke kAraNa manuSya bhava prApta karake bhI usI bhava meM antakriyA nahIM kara sakate / paMcendriya tiryaca, manuSya, pAnavyantara, jyotiSka aura vamA. nika anantarAgata bhI antakriyA karate haiM aura paramparAgata bhI antakriyA karate haiM, yaha phalita huaa| paNa tejaskAyika, vAyukAyika, kriIndriya, trIndriya, ane caturindriya jIva sIdhA manuSya thaIne antakriyA nathI karatA, paraMtu para parAgata ja antakriyA karI zake che. temanAmAMthI tejaskAyike ane vAyukAyikone to sIdhe manuSya bhava prApta nathI thatuM, rahI gayA vikasendriya, te te bhava svabhAvanA kAraNe manuSya bhava prApta karIne paNa te ja bhAvamAM antakiyA nathI karI zaktA paMcendriya tiryaca, manuSya, vAnacattara, tiSka ane vaimAnika anantarAgata paNa antakriyA kare che ane paraMparAgata paNa antakriyA kare che e phalita thayuM
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 19 sU0 2 ekasamaye'nta kriyAkaraNanirUpaNam 495 maye kevaiyA aMtakiriyaM pakareMti ? goyamA ! jahaSNeNaM eko vA do vA tinni vA, ukkoseNaM catAri, evaM AukkAiyA vi cattAri, vaNassaikAiyA chaca, paMcidiyatirikkhajoNiyA dasa, tirikkhajoNiNIo dasa, maNussA dasa, maNurUsIo bIsaM vANamaMtarA dasa, vANamaMtarIo paMca, joisiyA dala, joisijIo vIsa, vemANiyA aTThasayaM vemA NIo vIsaM // sU0 2 // chAyA - anantarAgatA nairayikA ekasamaye kiyanto'ntakriyAM prakurvanti ? gautama ! jaghanyena eko vA dvau vA trayovA, utkRSTena daza, ratnaprabhA pRthivI nairayikA api evaJcaiva yAvad vAlukAprabhApRthivI nairayikA api, anantarAgatAH khalu bhadanta ! paGkaprabhA pRthivI nairayikA ekasamayena kiyanto'ntakriyAM prakurvanti ? gautama ! jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA, utkRSTena eka samaya meM antakriyA karane kI battavyatA zabdArtha - (anaMtarAgayA neraiyA emasamara kevaiyA aMtakiriyaM pakareti ? ) anantarAgata nairathika eka samaya meM kitane antakriyA karate haiM ? (goyamA ! jahaneNaM ego vA do vA timni vA) he gautama ! jaghanya eka, do athavA tIna (ukkoseNaM dasa ) . utkRSTa daza (syaNappabhA puDhacI neraiyA vi evaM ceva ) ratnaprabhA pRthvI ke nAraka bhI isI prakAra (jAva bAlupabhA puDhavIneraiyA vi) yAvat vAlukAprabhA pRthvI ke nAraka bhI (anaMtarAgayA paMkappA puDhacI neraiyA) anantagagata paMkaprabhA pRthvI ke nAraka (esamae NaM kevaiyA aMtatiriyaM pakareti ?) eka samaya meM kitane antakriyA karate haiM ? (goyamA ! jahaNjeNaM ekko vA do vA tini vA) he gautama ! eka samayamAM antakriyA karavAnI vaktavyatA zabdArtha -(aNaMtarAgayA neraiyA egasamae kevaiyA aMtakiriyaM pakare ti) anantarAgata nairayiSTha ! sabhayabhAM DeTasI antar3iyA 12 che ? (goyamA / jahaNeNa ego vA do vAta vA) he gautama! dhanya bheDa, me, tra, ( ukkoseNa dasa) uSTa 42 rA ( rayaNappabhA puDhavI yA vi evaM caiva) ratnaprabhA pRthvInA nAra4 pazu na prAre (jAva vAluyapApabhA puDhavI neraiyA vi) yAvat vAsupralA pRthvInA nAra yA. ( atarAgayA paMkApabhA puDhavI neraiyA) anantarAgata caMdramA pRthvInA nA24 (ega samaeNaM kevaiyA aMtatiriyaM pakare ti) zo samayamA TasI sannaDiyA 42 che ? (goyamA ! jahaNaM eko vA dovA tinni yA) he gautama dhanya me4, me athavA RNu (cakko seNaM cattAri ) uSTa yAra,
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 pramApanAstre catvAraH, anantarAgatAH khalu bhadanta ! asurakumArA ekaramadha kiyanto'ntakriyAM prakurvanti ? gautama ! jaghangena eko vA dvau vA trayo vA, utkRSTena daza, anantAgatAH khalu bhadanta ! asurakumAryaH ekasamayena kiyanto'ntakriyAM prakurvanti ? gautama ! jaghanyena ekA yA devA tisro vA, raskRSTena paJca, evaM yadhA asuramA sadevIkA ratathA yAvat sta'netakumArA api sadevIkAH, anantarAgatAH khalu bhadanta ! pRthivIkAyikAH ekasamaye niyanto'ntakriyAM prakurvanti ? gautama ! jaghanyena eko vA dvau vA no vA, utkRSTena va vAraH, evam akAyikA jaghanya eka do athavA tIna (ukoleNaM cantAri) utkRSTa se cAra (aNaMtarAgayA NaM bhaMte ! asura mArA egarasamae kevaiA aMtasiriyaM pakare ti?) he bhagavan ! anantarAgata asurakumAra eka samaya meM kitane antakriyA karate haiM ? (godhamA ! jahaNNeNaM eko kA do vA tibhi za) he gaulama ! jaghanya, eka, do athavA tIna (ukoseNaM darU) utkRSTadaza (aNaMtarAcyA paM maMte! asurakumArIo egasamaraNaM kevaDyAo aMtakiriyaM ekare ti?) he bhagavan ! anantarAgata asurakumAriyAM eka samaya meM kitanI .antakriyA karatI haiM ? (noTamA ! jahaNNeNaM eko vA do vA tinni vA) he gautama ! jaghandha eka, do athavA tIna (ukoseNaM paMca) utkRSTa pAMca (evaM jahA asurakumAra ladevIyA tahA jAva thaNiya. kumArA vi sadevIyA) isa prakAra jaise asurakulAra deviyoM sahita kahe vaise hI deviyoM sahita stanitakumAroM taka kahanA (aNaMtarAgayA NaM bhaMte ! puDhadhikAiyA egasamae kevayA aMtakiriyaM pakareti ?) he bhagavan ! anantarAgata pRthavIkAdhika eka sAlaya meM jitane antakriyA karate haiM ? (goyamA ! jahaNSaNaM eko vA dodhA tini pA) gautama ! jaghanya, eka do athavA tIna (uloleNaM cattAri) uttara cAra (evaM AukAidhA vi cattAri) (aNatarAgayANaM bhaMte ! asurakumArA, egasamae kevaiyA aMtakiriyaM pakareM ti) gavan ! mana-11 masu2bhAra 4 samayamA TakSI santahiyA 42 cha ? (goyamA / jahaNNeNaM ekko vA do vA tinni vA) he gautama I 4-5 4, me. 2424 e (ukkoseNaM dasa) GTa 40 (aNaMtarAgayANaM bhaMte / asurakumArIo egasamaeNaM kevaiyAo aMtakiriyaM pakare ti ?) 3 bhagavan / manantarAta masu24mAriyA me4 amayamA bhI mataSThiyA 42 cha 1 (goyamA / jahaNega eko vA do vA tinni vA) gItama ! dhanya me, me. 255 ra (ukoseNaM paMca) 5. pAMya (eba jahA apurakumArA sadevIyA tahA jAva thaNiyakumArA vi sadevIyA) se prAra jevA asurakumAra devi sahita kahyA tevA ja devi sahita svanitakumAra sudhI kahevuM. (aNatarAgagANaM sate | puDhavikAiyA egasamae kevaiyA aMtakiriyaM pakare ti?) 3 bAvan ! anantata pRthvI 14 4 samayamA TasI santayiA 42 cha 1 goyaso ! jahaNNeNaM ekko vA do vA tinni vA) he gautama! 45-5 , me mathavA na (unkoseNaM cattAri) STa
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 497 , prameyabodhinI TIkA pada 19 20 2 ekasamaye'ntakriyAkaraNanirUpaNa api catvAraH, vanaspatikAyikAH paT ca, paJcendriyatiryagyonikAH daza, tiryagyo nikyo daza, manuSyA daza, mAnuSyo viMzatiH, vAnavyantarA daza, vAnavyantaryaH paJca, jyotipkA daza jyotiSkyo viMzatiH, vaimAnikA aSTazata, vaimAnikyo vishktiH|| sU0 2 // ___TIkA-atha naizayikAdi bhavebhyo'nantaramAgatAH kiyanto nairayikAdaya ekasamayenAntakriyAM kurvanti ityevaM rUpaM tRtIyam ekasamayadvAraM prarUpayitumAha-'aNaMsarAjayA neraiyA egasamae kevaiyA aMtakiriyaM pAreti ? he bhadanta ! anantarAmatA:-nairayikAdibhavezyo manuSya bhave'nantareNa-avyavadhAna AgatAH santo narayikA ekatamayena kiyanto'ntakriyAM prakuvanti ? atra 'narayikAH' iti pUrva bhacaparyAyeNa vyapadizyante sa ca vyapadezo devAdipUrvabhAvaisI prakAra akAyika bhI cAra (vaNaslaikAiyA chacca) banaspatikAyika chaha (paMcidiyatirikvajoNiyA dasa) paMcendriyatiryaMcayolika daza (tirikkhajoNi-; pIo dasa) tiryacastriyAM dazA (maNuramA dasa) manuSyadaza (maNullIo vIsa) manuH jyaniyAM vIsa (vANamaMtarA dasa) vAnavyanAra dA (vANamaMtarIo paMca) vAnavyantara deviyoM pAMca (joirikathA dala) jyotiSka daza (joikSiNIo bIsaM) jyotiSkadeviyAM vIsa (vemANiyA ahalayaM)) vaimAnika ekasau ATha (mANiNIo vIsa) vaimAnika deviyAM bIsa TIkArtha-nAraka Adi paryAyoM se sIdhe Ae hue arthAt anantarAgata kitane jIva eka samaya meM antakriyA kara sakate haiM, isakA vicAra yahAM kiyA jA rahA hai yaha tIsarA ekalamaya dvAra hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! anantarAgata lAraka eka samaya meM kitane antakriyA karate haiM ? arthAta jo jIva nAraka se nikala kara sIdhe manuSyabhava meM Ae haiM, ve yadi antakriyA kareM to eka samaya meM milane karate haiM ? yahAM yaha dhyAna yAra (evaM AukAiyA vi cattAri) se prahAra -5454 595 yAra (vaNassaikAiyA chacca) panapatiya cha (paMciMdiyatirikkhajoNiyA dasa) 5yendriyatiya yayo.4 dRza (tirikkhajoNiNIo dasa) tiya ya skhIye 4za (maNumsA dasa) manuSya 4tha (maNussIo vIsaM) manuSya(nayA vIsa (vANamaMtarA dasa) pAna0yanta2 622 (vANamaMtarIo paMca) pAnavyanta haliyA pAya (joisiyA dasa) yI 62 (joisiNIo gasaM) yati04 deviyo vIsa (vamANiyA aTThasayaM) vaimAni sImA (vaimANiNIo vIsaM) yAni ko pIsa TIkAtha-naraka Adi paryAyAdhI sIdhA AvelA arthAt anarAgata keTalA jIva eka samayamAM antakiyA karI zake che, tene vicAra mahI thaI rahela che, A trIjuM eka samaya kAra. zrIgautamasvAmI-he bhagavana | anArAgata nAraka eka samayamAM keTalI antakriyA kare che arthAta je jIva nAraNI nikaLIne sIrA manuSya lAvamAM mAvyA che, teo ne antakriyA kare te eka samayamAM keTalA kare che? ahI dhyAna rAkhavuM joIe ke je jIva pra0 63
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 prayApanAstre paryAya pratipattinirAsArtho'vaseyaH, evamagre'pi tattatpUrvabhavaparyAyeNa vyapadeze prayojanaM vibhAvanIyam, bhagavAnAha-'goyamA ?' he gautama ! 'jahaNNega ego vA do vA tinnivA, ukkoseNaM dasa jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA, utkRSTena daza, anantarAgatA nairayikA ekasamayena antakriyAM kurvanti, 'rayaNappabhApuDhavI neraiyA vi evaM ceva' ratnaprabhApRthivI nairayikA api evaJcaiva-jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA, utkRSTena daza anantarAgatA ekasamayena antakriyAM kurvanti, 'jAva vAlayappabhApuDhavI neraiyA vi' yAvat-zarkarAprabhApRthivI narayikA api vAlukAprabhApRthivI nairayikA api jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA, utkRSTena daza anantarAgatAH ekasamayena antakriyA kurvanti, gautamaH pRcchati-'aNaMtarAgayA bhaMte ! paMkappabhA rakhanA cAhie ki jo jIva naraka se nikalakara manuSyaparyAya meM AgayA, vaha nAraka nahIM rahA, manuSya, ho gayA, phira bhI use anantarAgata nAraka kahA hai| yaha kathana pUrvabhavaparyAya kI apekSA se samajhanA caahie| deva Adi bhavoM kA nirAkaraNa karane ke lie isa prakAra kA prayoga kiyA gayA hai| vastutaH anantarA gata nAraka kA tAtparya yahAM usa jIva se hai jo pUrvabhava meM nAraka thA aura vahAM se nikala kara sIdhA manuSya huA hai| isI prakAra anantarAgata asurakumAra pRthvIkAyika Adi ke viSaya meM bhI samajha lenA caahie| ____ bhagavAna-jaghanya eka do athavA tIna anantarAgata nairayika eka samaya meM antakriyA karate haiM aura utkRSTa daza anantarAgata nAraka antakriyA karate haiN| ratnaprabhA pRthiva ke nAraka bhI isI prakAra eka samaya meM jaghanya eka, do yA tIna antakriyA karate haiM, utkRSTa daza antakriyA karate haiN| zarkarAprabhA aura vAlakAprabhA pRthvI ke nAraka bhI isI taraha eka samaya meM jaghanya eka, do athavA tIna aura utkRSTa daza taka antakriyA karate haiN| narakathI nikaLIne manuSya paryAyamAM Avela che. te nAraka nathI rahete. manuSya thaI jAya che. te paNa tene anantarAgata nAraka kahela che. A kathana pUrvabhava paryAyanI apekSAthI samajavuM joIe. deva Adi bhavenuM nirAkaraNa karavAne mATe A prakArano prayoga karAyelA che. vastuta anantarAgata nArakanuM tAtparya ahIM te jIvathI che je pUrva bhavamAM nAraka che ane tyAMthI nikaLIne sIdhe manuSya thayela che. e ja prakAre anantarAgata asurakumAra pRthvIkAyika AdinA viSayamAM paNa samajI levuM joIe. zrImamA--jaghanya eka, be athavA traNa anantarAgata naiyika eka samayamAM akriyA kare che ane ukRSTa daza anantaragata nAraka anakriyA kare che ratnaprabhA pRthvInA nAraka paNa eja prakAre eka samayamAM jaghanya eka, be agara traNa antakriyA kare che utkRSTa daza a-takriyA kare che zakaraprabhA ne vAlukAprabhA pravInA nAraka paNa eja rA eka samayamAM jaghanya eka, be athavA traNa ane utkRSTa daza sudhI antakriyA kare che.
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayabodhinI TIkA pada 19 0 2 ekasamaye'ntakriyAkaraNanirUpaNam puDhavI neraiyA egasamaeNaM ke AiyA aMtakiriyaM pakareMti ? he bhadanta ! anantarAgatAH paGkaprabhApRthivI naira yikA ekasamayena kiyanto'ntakriyAM prakurvanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM eko vA do vA tinni vA ukkoseNaM cattAri' jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA, utkRSTena catvAro'nantarAgatAH paGkaprabhApRthivI nairayikA ekasamayena antakriyAM kurvanti, gautamaH pRcchati-'aNaMtarAgayA NaM bhaMte ! asurakumArA egasamaye kevaiyA aMtakiriyaM pakareMti ?' he bhadanta ! anantarAgatA asurakumArA ekasamayena kiyanto'ntakriyAM prakurvanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM eko vA do vA tini vA, ukkoseNaM dasa jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA, utkRSTena tu daza anantarAgatA asurakumArA ekasamayena antakriyAM kurvanti, gautamaH pRcchati-'aNaMtarAgayA NaM bhaMte ! asurakumArIo egasamae kevaiyA aMtakiriyaM pakareM ti ?' he bhadanta ! anantarAgatAH khalu amarakumAryaH ekasamayena gautamasvAmI-he bhagavana ! anantarAgata paMkaprabhA pRthvI ke nAraka eka samaya meM kitane antakriyA karate haiM ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya eka, do athavA tIna paMkaprabhA ke anantarAgata nAraka eka samaya meM antakriyA karate haiM, utkRSTa cAra eka samaya meM antakriyA karate haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! anantarAgata asurakumAra eka samaya meM kitane antakriyA karate haiM ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya eka, do athavA tIna aura utkRSTa daza anantarAgata asurakumAra eka samaya meM antakriyA karate haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! anantarAgata asurakumAriyAM eka samaya meM kitanI antakriyA karatI haiM ? bhagavAn-he gautama ! jaghanya eka do tIna aura utkRSTa pAMca anantarAgata zrI gautamasvAmI- he bhagavan ! anantarAgata paMkaprabhA pRthvInA nAraka eka samayamAM keTalI antakriyA kare che? zrIgavAna-he gautama! jaghanya eka, be athavA traNa paMkaprabhAnA ana tarAgata nAraka eka samayamAM antakriyA kare che, utkRSTa cAra eka samayamAM anakriyA kare che. A zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! anantarAgata asurakumAra eka samayamAM keTalI antakriyA kare che? bhagavAna-he gautama! jaghanya eka be athavA traNa ane utkRSTa dasa anacrAgata asurakumAra eka samayamAM aMtakriyA kare che. gautamasvAmI-he bhagavan ! anantarAgata surakumArI eka samayamAM keTalI aMtakriyA kare che ? zrIbhagavAna-he gautama! jaghanya eka, be agara traNa ane utkRSTa, paca anacrAgata
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 prazapinAsa kiyatyo'ntakriyAM prakurvanti ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jaddaNNeNaM eko mA do vA timni vA ukkoseNaM paMca' jaghanyena eko vA dve vA tilo kA, utkRpTena paJca anantarAgatA anurakumArya ekasamayena antakiyAM kurvanti, 'evaM jahA anurakumArA sadevayA tahA jAba thaNiyakumArA vi' evam-pUrvoktarItyA yathA asura kumArAH sadevIkA:-asurakumArIsahitAH pratipAditA stathA yAvat-nAgakumArAH, nuvarNakumArAH, agnikumArAH, vidyutkumArAH uda* dhakuimArAH, dvIpakumArA' dikkumArAH, vAyukumArAH, svanitakumArAzcApi sadevIkA:-nAgakumAryAdi sahitAH pratipAdanIyAH, gautamaH pRcchati-'aNaMdarApayA NaM maMte ! puDhavikAiya] egasamae kevaiyA aMphityiM pakAti?' he bhadanta ! anantarAgatAH khalu pRthivIkAyikA ekasamayena kiyanto'ntakriyA prArvanti ? bhagavAnAha-'goyamA?' he gautama ! 'jahaNNeNaM eko vA do vA nayo vA, utkRSTena catvAraH pRthivIkAyikA anantarAgatA ekasamayena antakriyAM kurvanti, 'evaM gAukAiyA vi cattAri' evam-pRthivIkAyikoktarItyA apkAyikA api anantarAgatA jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkRSTena catvAra ekasamayena asurakumAra deviyAM eka samaya meM antakriza karatI haiN| isI prakAra jaise deviyoM sahita asurakumAroM kI vaktavyatA kahI usI prakAra nAgakumAroM, suvarNakumAroM agnikumAroM, vidyutkumAroM, udadhikumaroM, dvIpakumAroM, dizAkumAroM, aura stanitakumAroM kI bhI deviyoM sAhila vaktavyatA kahalenI caahie| gautamasvAmI-he bhagavan ! anantarAgata pRthvI zAyika eka samaya meM kitane antakriyA karate hai? bhagavAn-he gautama ! jaghanya eka, do yA tIla, utkRSTa cAra anantarAgata pRthvIkAyika eka samaya meM antakriyA karate haiN| isI prakAra anantarAgata ap kAyika bhI jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa cAra eka samaya meM antakriyA karate haiN| anantarAgata vanaspati kSAyika jaghanya eka, do yA tIna Ara uskRSTa chaha eka samaya se antakriyA karate haiN| anantarAgata paMcendriya tiyeca asurakumAra devi eka samayamAM antakriyA kare che. e ja prakAre jema devi sahita asurakumAranI vaktavyatA kahI che, eja prakAre nAgakumAra, yuvarNakumAra, agnikumAra - vidyutmA, bhArI, dIpamA, mA. vAyumA, mana stanitabhAzA paNa devi sahita vaktavyatA kahevI joIe. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! anantaragata puthvIkArika eka samayamAM keTalA antakriyA kare che? zrI bhagavana-he gautama ! jaghanya eka, be agara traNa, utkRSTa cAra ane tenA pRvIkAyika eka samayamAM antakriyA kare che. e ja prakAre anantarAgata apakayika " jaghanya eka, be agara traNa ane utkRSTa cAra eka samayamAM antakriyA kare che. ane
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayayo cinI hA pAi 29 102 pakanakiyAkaraNa napaNa antakriyAM kurvanti 'vaNassaikAiyA chacca' vanaspati kAyikA anantarAgatA jaghanyena eko vA dvau vA yo kA, utkRpTena paT ca ekatAyana antakriyAM kurvanti 'paMciMdiyatirikkhajoNiyA dapta' paJcendriyatigmolikA anantarAgatA jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA, utkRSTena daza ekarAmayena antakriyAM kurvanti, 'tiriksya joNiNIo dasa' paJcandriyatiryajyonika striyo'nantarAgatA jaghanyena ekA vA dve vA tisro vA utkRSTega daza ekasamayena antakri pAM kurvanti 'yaNussA dasa manuSyA anantarAgatA jaghanyena eko vA dvau vA yo ghA, utkRSTena daza ekasamayena antakriyA kurvanti, 'maNussIo vIsaM' mAnuSyaH anantarAgatA jaghanyena ekA vA dve vA tisro vA, utkRSTena viMzatiH ekasamayena antakriyAM kurvanti 'vANamaMtarA dasa' vAnavyantamA anantarAgagA jaghanyena e ho vA dvau vA tyo vA utkRSTena daza ekasamayena antakriyAM kurvanti, 'vANapaMtarIo paMca' vAnavyantarastriyo'jantarAgatA jaghanyena ekA vA dve vA tisro vA utkRSTega paJca ekasamayena antakriyAM kurvanti, 'joisiyA dasa' jyotiSkA:-anantarAgatA jaghanyena eko vA dvau vA trayo vA utkRSTena daza ekasamayena antakriyAM kurvanti, 'joisiNIo vIsaM' jyotika niyo'nantarAgatA jaghanyena ekA vA jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa daza eka samaya me antakriyA karate haiN| anantarAgata paMcendriyatitheca striyAM jaghanya eka, do athavA tIna aura utkRSTa daza eka samaya me antakriyA karatI haiN| anantarAgata manuSya jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa daza eka samaya meM antakriyA karate haiN| anantarAgata manuSpaniyAM jaghanya eka, utkRSTa vIla eka samaya meM antakriyA karatI haiN| anantarAgata vANavyantara jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa daza eka samaya me antakriyA karate haiM / antarAgata vAnavyantara deviyAM jaghanya eka, do yA tIna utkRSTa pAMca eka samaya meM antakriyA karatI haiM ! anantarAgata jyotiSaka jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa daza antakriyA karate haiN| anantarAgata jyotiSka striyAM jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa vIsa eka samaya meM antakriyA karatI haiN| anantarAgata vaimAnika jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa eka rAgata vanaspatikAyika jaghanya eka, be agara traNa ane utkRSTa che eka samayamAM antakriyA kare che. anantarAgata pacendriya tiryaMca striye jaghanya eka, be agara traNa ane utkRSTa dasa eka samayamAM antakriyA kare che. anantarAgata manuSya striyo jaghanyathI eka be agara traNa ane utkRSTa vIsa eka samayamAM aMtakriyA kare che. anantarAgata vAna-vyantara jaghanya eka, be agara traNa ane utkRSTa daza eka samayamAM antakriyA kare che. anantarAgata vAnagyantara devica janya eka, be ane traNa utkRSTa pAMca eka samayamAM anatakriyA kare che. anacrAta jayatiSTha jaghanya eka, be agara traNa ane RJ daza antakiyA kare che. anantarAgata tika jhiye jaghanya eka, be agara traNa ane utkRSTa vIsa eka samayamAM A takriyA kare che. anantarAgata vaimAnika jaghanya eka, be
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ vApanAstra dve vA tisro yA, utkRSTena viMzatirekasamayena antakriyAM kurvanti, 'vemANiyA aTThasayaM' vaimAnikA anantarAgatA jaghanyena eko vA dvau vA yo vA, utkRpTena aSTottarazatam ekasamayena antakriyAM kurvanti, 'vemANiNImo vIsaM' vaimAnirUstriyaH anantarAgatA jaghanyena ekA vA dve vA tisro vA, utkRSTena vizatirekasagayena antakriyAM kunti // sU0 2 // ||uddhRttdvaarpsaavytaa / / mUlam-neie NaM bhaMte ! neraiehito aNaMtaraM ubaTTittA neraiesu uvavajjejjA ? goyamA ! No iNa lamaTe, neraie NaM bhaMte ! neraiehito agaMtaraM unnahittA asurakumAresu uvavajjejjA ? goyanA! no iNa samaTe, evaM niraMtaraM jAva cauridiesu pucchA, goyamA ! no iNa samaTe, neraieNaM bhaMte ! neraiehito agaMtaraM uThavahitA paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajjejA, atthegaie uvajjejjA atthegaie No uvavajjejjA, je NaM bhaMte! neraiehito aNaMtaraM paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajjejjA, seNaM bhaMte! kelipannattaM dhammaM labhejA savaNayAe ? goyamA / atthegaie labhejA, atthegaie No labhejA, je NaM bhaMte ! kelipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe, se NaM kevalaM bohiM bujjhejA ? goyamA ! atthegaie bujjhejA atthegaie No bujjhejA, jeNaM bhaMte ! kevalaM bohiM bujhejA, se NaM sadahejA pattiejA zeejjA ? goyamA ! tadahejA pattiejjA roejjA, je NaM bhaMte ! saddahejA pattiejA roejjA se NaM AbhigibohiyanANa suyaNANAI utpADejjA ? hatA, goyamA ! uppADejjA, jeNaMbhaMte ! AbhiNibohiyaNANa suyanANAI uppADejjA se NaM saMcAejjA sIlaM vA vayaM vA guNa vA veramaNaM vA paJcakkhANaM vA polahavAsaM vA paDijjittae ? goyamA ! atthegaie saMcAejjA, atthegaie No saMcAejjA, je NaM bhaMte ! saMcA ejjA sIlaM vA jAva posahovavAsa vA paDijjittae se NaM ohinANa sau ATha eka samaya meM antakriyA karate haiN| vaimAnika deviyAM jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa vIsa eka samaya meM antakriyA karatI haiN| yA traNa ane utkRSTa ekaso ATha eka samayamAM antakriyA kare che. vaimAnika deviye jaghanya eka, be yA traNa ane utkRSTa visa eka samayamAM antakriyA kare che.
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameodhinI TIkA pada 19 0 3 nairayikAnAM nairayikAdipu uddharttananirUpaNama uppADejjA ? goyamA ! atthegaie uppADejjA atthegaie yo uppADejA, je NaM bhaMte ! ohinANaM uppADejjA se gaM saMcAejA muMDe bhavittA AgArAo aNagAriyaM pavvaittae ? goyasA / jo iNaTTe samaTTe, neraie NaM bhaMte! neraiehiMto anaMtaraM uccaTTintA maNussesu uvavajjejjA ? goyamA ! atthegaie ubavajjejjA, atthegaie No uvavajjejJA, jeNaM bhaMte ! uvavajjejjA, se NaM kevalipannantaM dhammaM labhejjA savaNayAe ? goyamA / jahA paMcidiyatirikkhajogiesu jAva je pAM bhaMte! ohinANaM uppADejjA, se NaM saMcAejjA muMDe bhavitA AgArAo aNagA riyaM pavvattae ? goyamA ! atthegaie saMcArajjA, atthegaie No saMcAejjA, je gaM bhaMte ! saMcAejA muMDe bhavitA AgArAo aNagAriyaM paJcatae se NaM NapajjavanANaM uppADejjA ? goyamA ! atthegaie patraittae uppADejjA, attheiie No uppADejjA, je NaM bhaMte! maNapajjavanANaM uppADejjA se NaM kevalanANaM uppADejjA ? goyamA ! atthegaie uppADejjA asthegaie No uppADejjA je pAM sNte| kevalanANaM uppADejjA se NaM sijjhejjA bujhejA succejjA sandukkhANaM aMtaM karejjA ? goyamA ! sijjhennA jAtra samyadukkhANa maMtaM karejjA, neraieNaM bhaMte! neraiehiMto anaMtaraM ucaTTitA vANasaMtarajoi siyaveyANiesu uvavajjejjA ? goyamA ! jo iNaTTe samaTTe // sU0 3 // chAya-nairayikaH khalu bhadanta ! nairayikebhyo'nantaramudvRtya nairayikeSu upapadyeta ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, nairayikaH khalu madanta ! nairadhikebhyo'nantaramuddhRtya anurakumAreSu upapagheta ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH evaM nirantaraM yAvat caturindriyeSu pRcchA, gautama ! udvRtta dvAra zabdArtha - (neraie NaM saMle ! neraiehito anaMtaraM unvahittA neraiesa uvacajjejjA ?) he bhagavan ! nAraka, nArakoM se ubara kara kyA sIdhA nArakoM meM utpanna 503 vRttadrAra zabdArtha - (neraie NaM bhaMte / nerai hiMto aNataraM uccaTTittA nera bhagavan / nA24 nArambhAthI nimmIne zuM sIdhA nArIbhAM utpanna thAya che ? (goyamA ! No abajeA ?) he
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAmA 504 nAyaparyaH samarthaH nairayikaH khalu bhada ta ! nairayikebhyo'nantavRtya paJcandriyatiryagyonikeSu upapadheta ? astvekaH upapadyate, astye ko no upapacane, yaH khala bhadanta ! nairayika yo'nantaram ezcendriyanigyo nive.pu upapadhena sa ellu bhadanta ! kevariprajJaptaM dharma labheta zravaNatayA ? gautama ! aratyeko labheta, atyeko ko labheta, yaH khalu bhadanta ! kevaliprajJaptaM dharma labheta zravaNatA, sa khalu kevala bodhi budhyeta ? gautama ! hotA hai ? (godhamA ! No igaTe sADe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM (nehae NaM aMte ! neraiehito aNaMtaraM uccArizA asurakumAre upajejA) bhagavan ! kyA nAraka nArakoM se nikalakara sIdhA apura kulAne meM utpanna hotA hai ?) (goyamA ! No iNaDhe samaDhe) he gautama ! yaha artha jasartha nahIM (vaM niraMtaraM jAva cAuridielu punchA ?) isI prakAra nirantara vAcata cauhandriyoM meM pRcchA? (goyamA ! No iNaDhe samaDhe) he gautama! yaha artha samartha nahIM ___ (neraie NaM bhaMte ! nerahastio aNaMtaraM uccaTTittA) he bhagavan ! nArakanArakoM se nikala kara sIdhA (paMcidiyatinidha gvajANisu upadhajjejA ?) paMce. ndriya tiyaMcayonikoM meM utpanna hotA hai ? (atthegahae ujejA. athegAe No uvavajjejjA) koI utpanna hotA hai, koI nahIM utpanna hotA (je NaM bhaMte ! neraIehito aNaMtaraM paMciMdiyatirikramajoNielu upacajjejA) he bhagavan ! jo nArakoM se paMcendriya tiryacayonikoM meM utpanna hotA hai (se NaM bhaMte !) yaha bhagavan ! (kevalipannattaM dhamma) keli prarUpita dharma mA (labhejA saghaNayAe) zravaNa prApta karatA hai-suna sakatA hai ? (goyamA ! atyaMgaie labhejA, atthegahae no labhejA) he gautama ! koI mAsa karatA hai, koI nahIM prApta karatA (jeNaM bhaMte ! iNadve sama4) 7 gautama | 241 atha samaya nathI (nerahANaM bhaMte / neraipahito aNaMtaraM uccaTTittA asurakumAresu uvavajjejjA ?) OM sagavan / zu na24 tAmAthI nijAda sIdhA masu24mArImA utpanna thAya cha ? (goyamA / no iNadve samaDheM) hai gautama ! 2mA ma samartha nathI (evaM niraMtaraM jAva caridiesu pucchA ) mera nirantara yAvat yatundriyAmA 2ch| 1 (goyamA / No iNaDhe samaDhe) 3 gautama ! ma artha samaya nathI. (neraieNaM bhaMte ! neraiehito aNaMtaraM uThacaTTittA) bhagavan / nA24 nA23mAthI nixNIne sIdhA (paMciMdiyatirikkha joNiesu uvavajjejjA ?) 5thendriya tiya ya yonimA atpanna thAya cha 1 (atyaMgaie uvayajjejjA, atthegaie No uvavajjenjA) 31. atpanna yAya hai, nathI utpanna thanA (je bhaMte | neraiehito aNaMtaraM paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajjejjA) he bhagavan / 2 nArathI 5yendriya tiya ya yonimA utpanna thAya che (seNaM bhaMte') ta bhagavan / (kevalipannattaM dham) yI 53pita dhanu (labhejjA savaNayAe) zra prApta 42 cha - maNI zache (goyamA / atthegaie labhejjA, atthegaie no labhejjA) gautama / 36 prApta 42 2. 3 nayI prArata 2tA je NaM bhaMte ! kevalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe)
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TokA pada 20 sU0 3 nairayikANAM nairayikAdipu udvartananirUpaNam 505 astye ko budhyeta, astyeko no budhyeta, yaH khalu bhadanta ! kevalAM bodhi budhyeta, sa khalu zraddadhIta ? pratyayet ? rocayet ? gaulama ! zraddadhIta patyayet, rocayet. yaH khalu bhadanta ! zraddhIta, pratyayet, rocayet sa khalu AbhiniyodhikajJAnazrutajJAne utpAdayet ? hanta ! gautama ! utpAdayeta, yaH khalu bhadanta ! AbhiniyodhiAjJAnazcatajJAne utpAdayet sa khalu zaknuyAt zIlaM vA, vrataM vA, guNaM vA, virakhaNaM vA pratyAkhyAnaM vA pauSadhopavAsaM vA pratipattum ? gautama ! astyekaH zaknuyAt, astyeko no zaknuyAta, yA khalu bhadanta ! zaknuyAt kevalipannattaM dhammaM labhejA savaNadhAe) jo kevaliprarUpita dharma kA zravaNa prApta karatA hai (se NaM kevalaM bohiM bujjhejA) kyA vaha kevala bodhi ko bUjhatA hai-pAtA hai ? (goyamA ! atthegahae bujjhejjA, asthegaie No vujjhejjA) he gautama ! koI bUjhatA hai, koI nahIM bUjhatA (je NaM bhaMte ! kevalaM vohiM bujJajjA) jo bhagavan ! kevalayodhi ko bajhatA hai (se NaM sahejjA, pattiejjA, roejjA ?) vaha zraddA, pratIti, ruci karatA hai ? (goyamA ! laddahejjA, pattiejjA roejjA) he gautama! zraddhA karatA hai, pratIti karatA hai, ruci karatA hai (jeNaM saMte! saddahejjA, pattiejjA roejjA) he bhagavan ! jo zraddhA, pratIti, ruci karatA hai (leNaM AbhiNiyohiya 'nANa suyaNAI uppADejjA ?) yaha abhiniyodhika jJAna aura zrutajJAna ko prApta karatA hai ? (haMtA goyamA ! uppADejA) hAM gautama! prApta karatA hai (je NaM bhaMte ! AbhiNibohiyanANasuthanANAI uppADejjA) he agavan ! jo AbhiH nibodhika jJAna aura zrutajJAna ko prApta karatA hai (le NaM saMcAejjA sIlaM vA vayaM vA guNaM vA verarUNaM yA paccaskhANaM yA posahovadAsaM vA paDibajjittae ?) vaha zIla, vrata, guNa, viramaNa, pratyAkhyAna, yA poSadhopavAsa ko aMgIkAra karane ke lie samartha hotA hai ? (goyamA ! atthegaiyA saMcAejjA, atthegaiyA ko 2vasa apita dhanu zrapA prApta 42 cha (se NaM kevalaM vohiM bujhe jA) zutapakSa sodhina samara cha 1 bhagave cha ? (goyamA atthegai bujhejjA, arathegaie NoM bujhejA) 3 gautama ! 100 cha / nathI latA (je NaM bhaMte / kevalaM ghohiM bujhejjA) he mAvan ! 2 7 modhita sabhara cha (se NaM saddahejjA pattirajjA, roejjA ?) te zraddhA, pratAti. 3thi 42 cha ? (goyamA ! saddahejjA, pattiejjA roejjA) gautama / zraddhA 42 che, pratIti 42 cha, yi 42 che (je NaM bhaMte ! raddahejjA, pattijjA, rogajjA) 3 pApan ! 2 zraddhA, pratAta saya 42 che. (se NaM AbhinivohiyanANa sucaNANAi upapADe'nA ?) te mAlinImApi zAna mane yuvajJAna prAnta 42 cha haMnA goyamA / upADejA), gotamA 13 (je NaM bhaMte / AbhiNiyohiyanANa suyanANAI upapADejjA) bhagavan / manovijJAna bhane zrutajJAnara 42 cha (se Na saMcAejA sIlaM pA vayaM yA guNa vA paccakkhANaM vA posahoravAsa vA paDivajjittae ?) te zAsa, prata, guya, vimA, pratyAzana 5 pA55vAsane mAra pra0 64
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAva 506 zIlaM vA yAvat popadhopavAsaM vA pratipattuM sa khalu avadhijJAnamutpAdayet ? gautama ! astyeko utpAdayet, astyeko no utpAdayeta, yaH khalu bhadanta ! avadhijJAnamupAdayet sa mala zaknuyAt muNDo bhUtyA agArAd anavAritAM pratramitum ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, nairayikaH khalu bhadanta ! nairapikebhyo'nantaram udvRzya manuSyeSu upapadyeta ? gA~vama ! astyeka utpAdayet, astyeko notpAdayet yaH khalu bhadanta ! utpAdayet sa khala kevaliprajJaptaM dharmaM labheta zravaNatayA ? gautama ! yathA paJcendriyatiryagyonikeSu yAvada, yaH khalu bhadanta ! avadhijJAnamutpAdayet sa khalu zaknuyAt muNDo bhUtvA agArAd anagArikatAM saMcAejjA) he gautama ! koI samartha hotA hai, koI samartha nahIM hotA (jeNaM bhaMte ! saMcArajjA sIlaM vA jAba posahodavAsa vA paDivajjittae) he bhagavan! jo zIla yAvata poSadhopavAsa aMgIkAra karane ko samartha hotA hai (se NaM orinANaM uppADejjA ?) vaha avadhijJAna ko prApta karatA hai ? (gogamA ! atthegaie uppADejjA, atthegaie No uppADejjA) he gautama ! koI prApta karatA hai, koI prApta nahIM karatA ( jeNaM ohiNANaM uppADejjA se NaM saMcAejjA) jo avadhijJAna ko prApta karatA hai, vaha kyA samartha hotA hai (muMDe bhavittA) muMDita hokara (AgArAo) gRha se ( aNagAriyaM) anagArapanako (pacahattara) pravajita hone ko ? (gonA atthe saMvApajjA, atthegae to saMcAejjA) he gautama! koI samartha hotA hai, koI samartha nahIM hotA (je NaM saMcAejA muMDe bhavittA AgA rAma agariyaM pavvattara) jo muMDita hokara gRhatyAga karake saMyama aMgIkAra karane kA samartha hotA hai (se NaM maNayajavanANaM uppADejA ?) vaha manaH paryavajJAna prApta karatA hai ? (gomA ! atthegaIe uppADejA, atthegahae No uppADejjA) he 42vAne bhATe samartha' thAya che ? (goyamA / atthegaiyA saMcAejjA, atyegaIyA No saMcAejjA) he gotama | asamartha thAya hai, aI samartha' nathI dhatA (je NaM bhaMte ! saMcAejjA sIlaM vA jAva posovavAsaM vA paDivajjittae) he bhagavan / me zIsa yAvat caSidhe yavAsa sagIra 42vAne samartha thAya che (se NaM ohinANaM upADejjA) te avadhijJAnane Apta 4re he ? (goyanA ! atyegaie upa DejjA, atyegaie No upADejjA) he gautama | prApta re, phAi prApta nathI karatA (je NaM ohiNANaM uppADejjA, se NaM saMcAejjA) ne avadhijJAnane prApta pure che, te zuM samartha ! che (DebhavittA) bhuDita thane (AgArAo) gRhasthathI (anagAriyaM) gugArapAne (pavyattae) prati thavAne ? (goyamA ! atyegaIe saMcAenjA, atyegaie no saMcAejjA he gautama | asamartha hoya che, / samartha nathI thatA ( jeNaM saMcAejjA muMDe bhatrittA AdhArAo aNagAriyaM pavvaittae) ne bhuDita thane gRhatyAga harIne satyama zIra 42vAne samartha thAya ho (se NaM maNapajjava nANaM upADejjA 1 te manaH paryavajJAna prApta 4 4 4
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 20 sU 0 3 nairathikANAM nainikAdipu udvarttananirUpaNam 507 prabajitum ? gautama ! astyezaH zaknuyAt, atyeko no zavalugAta, yaH khalu bhadanta ! zaknuyAt muNDo bhUtyA agArAd anAgArikatA pravajitum, sa khalu manaHparyavajJAnamutpAdayet ? gautama ! astyeka utpAdayet Atyeko lo utpAdayet, yaH khalu bhadanta ! manaHparyavajJAna mutpAdayet sa khala kevalajJAna hutpAdayet ? gautama ! asa yeka utpAyet, bhassye ko no utpAdayet, yaH khalu bhadanta ! kevalajJAnayutAdayet sa khalu sidhyet budhyet, zucyeta, sarvaduHkhAnAmantaM kuryAt ? gautama ! ptidhyed yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kuryAt, nairayikaH khalu bhadanta ! nairayikebhyo'nantaramuvRttya vAnavyatarajyotiS vaimAlikeSu utpAyet ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH // 90 3 // ___TIkA-athovRttadvAramadhikRtya prarUpayitumAha-'neraie NaM bhaMte ! neraiehito aNaMtara gautama ! koI prApta karatA hai, koI prApta nahIM karatA (je NaM bhaMte ! maNapajjavanANaM uppADejjA) he bhagavan ! jo manaH paryavajJAna ko prApta karatA hai (seNaM kevalanANaM uppADejjA) kyA vaha kevalajJAna prApta karatA hai ? (gothamA ! atthegaie upapADejjA atthegaie jo uppADejjA) he gautama ! koI prApta karatA hai, koI nahIM prApta karatA (jeNaM bhaMte ! kevalanANaM uppADejjA se NaM sijjhejjA) he bhagavan ! jo kevala jJAna prApta karatA hai, vaha siddha hotA hai ? (bujhejjA) kevalajJAna prApta karatA hai| (succejjA) mukta hotA hai (savvadukkhANaM aMtaM karejjA ?) saba duHkhoM ko anta karatA hai ? (goyamA ! sijjhejjA jAva sambadukkhANamaMtaM karejjA) gautama ! siddha hogA yAvat saba duHkhoM kA anta kregaa| (neraie NaM bhaMte ! neraiehiMto arNataraM uccahittA) he bhagavan ! nAraka narakoM se nikalakara sIdhA (vANamaMtara joisiya veyANiesu uvavajjejjA ?) vAnavyantara, jyotiSka vaimAnikoM meM utpanna hotA hai ? (godhamA ! No iNaDhe sabaDhe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| (goyamA / atthegaie uppADejjA, atthegaie No uppADejjA) gautama ! 5 prAta 42 che, pAta nathI 42tA (je NaM bhaMte ! maNapajjayanANaM upADejjA) hai bhagavan / re bhana.5 pajJAna prApta 43 che (se NaM kevalanANaM upADenjA') zuta upasajJAna prApta 42 cha 1 (goyamA atthegaie uppADejjA atthegaie No utpa, DejjA) gautama | 35 prAta 42 cha, 5 prApta nathI 42tA (je NaM bhaMte ! kevalanANaM upADejA se Na sijhajjA) he bhagavan! 2vasajJAna prApta 42 che, te thAya che (bujhejA) jJAna prApta 42 che ? (mucceJjA) bhuta thAya cha (savvadukkhANaM aMtaM karejjA ?) MimonA ta 43 che ? (goyamA ! sijhe jjA jAva sacadukkhANamataM karejjA) gItama ! siddha yArata mAM mAno anta 42. (neraieNaM bhaMte neraiehito aNaMtaraM ucaTTitA) bhagavan / nA24 na.zomAMthA nijIna sIdhA (vANamaMtarajoisiyavemANiesu ubaranejA ?) pAna05.2 .yoti vaimAnikImA 64na thAya cha? (goyamA ! No gaTTe samaDhe) he gautama ! ma maya samaya nathI.
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 pramApanAsUtre udhvaTTittA neraiemu uvavajje jA ?' he bhadanta ! nairayikA khalu nairayikebhyo'nantaram-nirantaram udvRttya-udvartanAM kRtvA kiM nairayikepu upapadyata ? bhagavAnAcha-'goyamA !' he gautama ! 'No iNaDhe sama?' nAyamarthaH samarthaH-noktAoM yuktyopapanaH, gautamaH pRcchati-'neraie NaM bhaMte ! neraiehito aNaMtaraM ughaTTittA asurakumAresu upavajje jA ?' he bhadanta ! nairayikaH khalu nairayikebhyo'nantarasuvRttya kim asurakSamAreSu upapadheta ? bhagavAnAha-'goyamA!' he gautama ! 'NoiNahe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH-noktArthoM yuktyopapannaH, 'evaM niraMtaraM jAva cau. ridiema pucchA' evam-nairapikoktarItyA nirantaram-avyavazanena yAvat nAgakumArAdi daza bhavanapatiSu pRthivIkAyikAyekendriyeSu dvIndriya trIndriya caturindriyeSu nairayiko nairayikebhyo'nantaramuvRttya upapadyeta kim ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'NoiNadve TIkArtha-aba uvRtta bAra kI prarUpaNA karane ke lie kahate haiM gotamasvAmI-he bhagavan ! nArakajIva nArakoM se nikala kara kyA sIdhA narakoM meM utpanna hotA hai ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! nAraka jIva nAranoM se nikala kara sIdhA kyA asurakumAroM meM utpanna hotA hai ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai ? isI prakAra nArakoM kI taraha nirantara yAvat-nAgakumAra Adi daza bhavanapatiyoM meM, pRthvIkAyika Adi ekendriyoM meM tathA dvIndriya, trIndriya aura caturindriya jIvoM meM nAraka nArakoM se nikala kara utpanna hotA hai, aisI pRcchA karanI cAhie bhagavAn isake uttara meM kahate haiM-gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, arthAt yaha sahI hai-aisA nahIM ho sakatA / isa viSaya meM yukti pUrvavat samajhalenI cAhie TIkArtha-have uddattakAranI prarUpaNa karavAne mATe kahe che ? zrI gautamasvAmI-he bhagavan! nAraka jIva nArakathI nikaLIne zuM sIdhA mArAmAM utpanna thAya che ? zrI bhagavAna he gautama ! A artha samartha nathI. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! nAraka jIva nArakethI nikaLIne sIdhA zuM asurakumAjemAM utpana thAya che ? zrI lagavAn- gautama / 2 // atha samartha nathI. e prakAre nArakonI jema nirantara yAta-nAgakumAra Adi dasa bhavanapatiyAmA pRthvIkAyika Adi ekendrimAM tathA hIndriya. trIndriya ane caturindriya jIvemAM nAra nArathI nikaLIne UMtpanna thAya che, evI pRcchA karavI joIe. - 1 zrI bhagavAna enA uttaramAM kahe che he gautama ! e artha samartha nathI, athota eja sAcuM che evuM nathI kahI zakAtuM. e viSayamAM yukti pUrvavat samajI levI joie.
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 20 sU0 3 nairayikANAM nairayivAdiSu udvartananirUpaNam 509 samaTe' nAyamarthaH samarthaH-nokArthoM yuktyopapannaH, prAgukayukteH, gautamaH pRcchati-'neraieNaM bhaMte ! neraiehito aNaMtaraM uccaTTittA paMciMdiyatirikkhajogienu ubavajjejjA ?' he bhadanta ! nairayikaH khalu nairapikebhyo'nantaram udRtya kiM paJcendriyatiryagyonikeSu upapradheta ? magavAnAi-'atthegaie ukvajjejjA, atthegaie No uvarajjanA' astyeka:-kazcit nairayiko nairayikebhya udavartanAnantaraM paJcendriyAtaryagyonikeSu upapota, astyekaH Tyazcittu nopapadyeta, gautamaH pRcchati-'je bhaMte ! merairahito aNaMtaraM paMciMdiyatirikkhajoNiesu upavajjejA, se NaM bhaMte ! kevalipagaNa dhamma labhejA savaNayAe ?' he bhadanta ! yaH khalu narayiko nairayikebhya udvartanAnantaraM paJcendriyatiryagyonike ghu upapadyata sa khalu bhadanta ! kiM kevaliprajJaptam-kevalinA-dharmajJapuruSeNa prajJaptara-upadiSTaM dharmam-zrutadharmarUpaM cAritradharmarUpazca zrava. NatayA zrotumityarthaH, labheta ? tathAvidhaH kiM keli pratipAditaM.dharma zrotuM samarthoM bhavediti ? gautamasvAmI-he bhagavan ! nAraka jIva nArakoM se nikala kara sIdhA paMcendriya tiryaMcayonikoM meM utpanna hotA hai ? bhagavAn he gautama ! koI utpanna hotA hai, koI nahIM utpanna hotaa| gautamasvAmI-he agavan ! jo nAraka nArakoM meM se nikala kara sIdhA paMce. ndriya tiryacoM meM utpanna hotA hai, kyA vaha kevalI lagavAn dvArA prarUpita dharma kA zravaNa prApta kara sakatA haiM ? arthAt cyA marvajJa purUpa ke dvArA upadiSTa zrata dharma aura cAritra dharma ko zravaNa karane meM samartha ho sakatA hai ? bhagavAn-he gautama ! paMcendriya tirvacoM meM utpanna hone vAlA nAraka arthAta jo nAraka paMcendriya tiryaMca yoni se utpanna huA hai vaha koI kevalI prarUpita dharma ko zravaNa karane meM samartha ho sakatA hai, koI nahIM hotA hai|| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! jo paMcendriya tiryaMcayonika nAraka se sIdhA 1 zrI gautamasvAmI-he bhagavan! nAraka jIva nArakethI nikaLIne sIdhA paMcendriya tiryaMca nikomAM utpanna thAya che? zrI bhagavAna he gItama! kaI utpanna thAya che, keI utpanna nathI thatA. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! je nAraka nArakamAMthI nikaLIne sIdhA paMcendriya tiyamAM utpanna thAya che. zuM te kevalI bhagavAna dvArA prarUpita dharmanuM zravaNa prApta karI zake che? arthAta zuM sarvajJa purUSa dvArA upadiSTa zrata dharma ane cAritra dharmane zravaNa karavAmAM samartha thaI zake che ? zrI bhagavAhe gItama! payi tiryamAM utpanna thanArA nAraka arthAt je nAraka paMcendriya tiryaMcayonimAM utpanna thayela che te kaI kevalI prarUpita dharmane zravaNa karavAmAM samartha thaI zake che, kaI samartha nathI thatA. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! je paMcendriya tirya canika narakathI sIdhA nikaLone kevalo prarUpita dharmane zravaNa karI zake che. te kevaLa arthAt dharma prAptine aghavA deza
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ pinAstra bhAvaH, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'atthegaie labhejjA asthegaipa No labhejA' astyeka:-kazcit pazcendrizatiryagyonikaSu utpAdAhI nairayikA keliprajJaptaM dharmazrotuM no labheta, gautamaH astyekaH kazcittu tathAvidhaH sanamapi valiAjJaptaM dharma zrotuM no labheta gautama ! punaH pRcchati-'jeNaM bho ! kevalipaNanaM dhampala bhejajA savaNayAe seNaM kAlaM bohi bujjhejA ?' he bhadanta ! yaH khalu paJcandriya timvonikatayA utpAdAoM nairavikA kevali prajJaptaM dharma zravaNAya labheta-zrotuM samayoM bhavet sa khalu kiM kevalAM-vizuddhAM kaivalikI vA bodhim-dharmAvApti rUpAm, tajanaka zabda sandarbharUpAM vA bodhikAraMNa kAryopacArAt. tasyAzca dharmAvApti janakavacana sandarbharUpAyA bodheH kevalinA sAkSAt parampazyA vopadiSTatvAt kaivalikatvamavaseyam, tathA ca kevalinA upadiSTaH sa kaivaliH kevalizjJamasya dharmasya zrotA ki kaivalikI bodhi pUrvoktarUpAM budhyeta-tadartha jAnIyAditi praznAzayaH, bhagavAnAha-'goyamA!' nikala kara kevalI prarUpita dharma ko avaNa kara sakatA hai ! vaha kevalI arthAt vizuddha bodhiko arthAt dharma prApti ko apanA dezamA ko prApta kara sakatA hai? yahA ke balI kI dharmadezanA ko jo bodhi kahA hai so kAraNa meM kArya kA upacAra karake kahA hai kyoM ki kevalI kI dezanA kAraNa hai zeSalI ke dvArA sAkSAt athavA paramparA se upadiSTa hone ke kAraNa va bodhi kevali kahalAtI hai| jo kevalI dvArA upadiSTa ho so kevlik| prazna kA Azaya yaha hai ki kevali prarUpita dharma kA zrotA kyA kaivalika yodhi ko jAnatA hai ? use samajha sakatA hai bhagavAnhe gautama ! koI kevaliprarUpita bodhi ko bUjha sakatA hai, koI nahIM bUjha sktaa| gautamasvAmI-he bhagavan ! jo pUrvokta nAraka keliprarUpita pUrvokta vodhi kA artha samajhane meM samartha hotA hai kyA vaha usa para zraddhA kara sakatA hai ? usa para pratIti arthAt vizvAsa kara sakatA hai ? yAvizvAla rUpa meM use grahaNa kara sakatA hai ? kyA vaha usa para ruci kara sakatA hai ? arthAt maiM isakA anusaraNa karu, nAne prApta karI zake che? ahI kevalInI dharmadezanAne je bebI kahela che, te kAraNumAM kAryane upacAra karIne kahela che, kemake kevalInI dezanA kAraNa che, kevaLI dvArA saMkSiAta athavA para parAthI upadiSTa hovAne kAraNe te be vikevaLika kahevAya che. je kevalI dvArA upadiSTa che te kevalika praznane Azaya e che ke kevali prarUpita dharmanA zretA kevalika bedhine jANe che ? tene samajI zake che? zrI bhagavAna-he gautama ! kaI kevali prarUpita badhine jANI zake che, ke I nathI meii 24ta. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! pUrvokta nAraka kevali prarUpita pUrvokta badhine artha samajavAmAM samartha hoya che, zuM te tenA para zraddhA karI zake che, e upara pratIti ala vizvAsa karI zake che? agara vizvasta rUpamAM tene grahaNa karI zake che ? zuM nA "
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ aninnamane prameyavodhinI TIkA pada 20 sU0 3 nairayikANAM nairari kAdipu bartananirUpaNam 511 he gautama ! 'atthegaie bujjhejjA, atthegaie jo bujjhejjA' astyeka:-kazcit tathAvidho nairayikaH ke viprajJamAM bodhi budhyena-jAnIyAta, aratyekaH kazcitta kevaniprAptAM yodhi no budhyeta, gautamaH punaH praznayati -'jeNa bhane ! keralaM kohi bujhojjA se NaM sahajA pattiejjA roejjA ?' he bhadanta ! yaH khalu tathAvitrI ne vidhaH kaivalikI-darzala prajJaptAM bodhi prA. guktarUpAM budhyeta-arthato jAnIyAt sa khalu vis arthataratAM vodhi zradadhIrA ? zraddhA viSayatvena 'gRhNIyAt ? tathA pratyAre-ki vizvastarUpeNa upAdIta ? rocayet-cikI pImi' ityevaM ki. madhyavastheta ? bhagavAna ha-yogamA!' gautama ! 'sadahejjA, pattiAjjA, roejjA' tathAvidho nairayikA kevalinabodhijJAtA tAMbodhi adhIna pratgayeta gecayecca, gautamaH punaH pRcchati-'jeNaM bhane ! sadaijjA pattiemA roejjA seNaM AmiNiyohiyanANa suyaNANAI uppADejA ?' he sadanta ! yaH khalu tathAnidha kevalitajJAbodhijJAjA nairayikastAM bodhi. aisI bhAvanA kara sakatA hai ? bhagaNan-he gautama ! kelijapita dharma kA jJAtA vaha nAraka zraddhA, pratIti aura ruci kara sakatA hai ___gautalasvAmI-he bhagavan ! vaha zraddhA, pratIti aura maci karane vAlA nAraka jo aba paMcendriyaniyaMca ke rUpa meM hai kyA dharmaprAsirUpa bodhijanaka bhagavAn ke vacana landarbha meM Aminiyodhika jJAna aura zruttajJAna utpanna kara sakatA hai ? bhagavAn-he gautama! baha AbhinidodhikajJAna aura gulajJAna utpanna kara sakatA hai| kyoMki kevali bhagavAna ke dvArA upaviSTa dharma kA akSaNa karane se aura usa para zraddhAna karane se use Abhiniyodhika jJAna aura zrutajJAna kI prApti avazya hotI hai| gautahasthAlI-jo kevaliprapita dharma kI prApti rUpa bodhi ke viSaya meM AbhiniyodhikajJAna aura zutajJAna prApta karatA hai, vaha jIva kyA zIla arthAt rUci karI zake che? arthAt huM tenuM anusaraNa karuM evI bhAvanA karI zake che? - zrI bhAgavAna gautama keli prarUpita dharmane jJAtA te nAraka zraddhA pratIti ane rUcI karI zake che gautamasvAmI-he bhagavana ! te zraddhA anIti ane rUci karavAvALA nAraka je have padriya tiryaMca rUpamAM zuM dharma prAptirUpa badhijanaka bhagavAnanA vacana sandarbhamAM Abhinidhi jJAna ane zrutajJAna utpanna karI zake che? zrI bhagavAna- gautama! te ginibodhijJAna ane zravajJAna utpanna karI zake che. kemake kevali bhagavAna dvArA udiSTa dharmanuM zravaNa karavAthI ane tenA para zraddhAna karavAthI tene AbhinidhijJAna ane zrutajJAnanI prApti avazya thAya che, zrI gautamasvAmI-re kevali prarUpita dharmanI prAptirUpa badhinA viSayamAM AbhinibedhikajJAna ane zrutajJAna prApta kare che, te jIva zuM zIla adhat brahmacaryavrata ata
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 prazApanAsUtra zraddadhIta zraddhANaviSayaM kurute, pratyayet- tapayaM pratyayaM-vizvAsamutpAdayati, rocayet-cikIpAviSayatayA'dhyavasAyaM karoti sa khalu tathAvidho nairayi saH kiM tathAvidhadharmAvAptirUpabodhijanaka bhagavadvacana sandarbha AbhiniyodhikajJAtazrutajJAne utpAdayet ? bhagavAnAha-'hatA, goyamA ! uppADe jA' he gautama ! hanta-satyam dvipaye sa AbhiniyodhikajJAna zrutajJAne utpAdayet, kevalyupadiSTa dharmazravaNazraddhAnAdavazyaM tasyAbhiniyodhita jJAnazrutajJAnayoH sadbhAvAt, gautamaH punaH pRcchati-'jeNaM aMte ! AbhiNivodiyanANasuyanANAI uppADejjA se NaM saMcAejjA sIlaM vA vayaM vA guNaM vA veramaNaM vA paJcakakhANaM vA posahovavAsaM vA paDivajjittae ?' he bhadanta ! yaH khalu tathAvidho nairayikaH keliprajJatadharmAvAptirUpabodhiviSaye AbhiniyodhikajJAnazrutajJAne utpAdayet-samutpAdayet sa khalu kiM zaknuyAt zIlamzIlam-brahmacarya vA, vratas-adbhUtaM dravyAdi viSayaniyaSarUpaM vA, guNam-bhAvanAdirUpam uttaraguNaM vA, viramaNam-atIta sthUla prANAtipAtAdito viravirUpaM vA, pratyAkhyAnam-anA gata sthUlapANAtipAtAdito viratirUpaM vA, poSadhopacAsam-popaM-dharmapopaNaM dadhAti-saMpA. dayatIti poSadham-aSTamyAdi parva tasmin upavAsa:--bhojanAdinivRttiH poSadhopacAsaH taM vA pratipattu-svIkartum ? zaknuyAditi pUrveNa sambandhaH, bhagavAnada-'goyamA !' he gautama! _ 'atthepaie saMcAejjA, althegaie No saMcAejjA' astyeka:-kazcit tathAvidho nairayikaH zIlAdipoSadhopavAsaparyantAnyatamaM pratipattuM zaknuyAt, astyekaH kazcit tathAvidho'pi nairayiko no zaknuyAm, atha tiryagyonikAnAM manuSyANAJca bhavapratyayato'vadhijJAnaM notpadyate apitu guNataH utpadyate, guNAzca zIlavatAdayo'syApi santi ata: kimasyAvadhijJAna mutpadyate brahmacarya,vrata arthAt dravyAdi saMbaMdhI niyama, guNa arthAt bhavanAdi athavA uttaraguNa, viramaNa arthAt anIta sthUla prANAlipAta Adi se nivRtti, pratyAkhyAna arthAt anAgata kAlIna sthUla prANAtipAta Adi se virati athavA poSadhopa vAsa arthAt dharma kA poSaNa karane vAle aSTamI Adi parva ke avasara para viye jAnevAle upavAsa ko svIkAra kara sakatA hai ? bhagavAn he gautama ! koI zIla, vrata Adi ko svIkAra kara sakatA hai, koI nahIM svIkAra kara sktaa| tiyacoM aura manuSyoM ko bhavapratyaya (bhavanimittaka) avadhijJAna nahIM hotA drAdi sabaMdhI niyama, guNa arthAta bhAvanAdi athavA uttaraguNa, viramaNa arthAta skUla prANAtipAta AdinI nivRtti, pratyAkhyAna arthAt anAgataka lina sthUla prANAtipAta AdinI viratI athavA piSadhapavAsa arthAt dharmanuM piSaNa karavAvALA aSTamI Adi parvanA avasara para karAnArA upavAsane svIkAra karI zake che? zrI bhagavAna-he gatama! kaI zIlavrata Adine svIkAra karI zake che, keI svIkAra nathI karI zakatA tiryaMca ane manuSyane bhava pratyaya (bhavanimittaka) avadhijJAna nathI thatuM.
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 20 sU.0 3 nairayikANAM nairayikAdipu udvarttananirUpaNam 513' naveti gautamaH pRcchati-'jeNaM bhaMte ! saMcAejjA sIlaM vA jAva posahovavAsa vA paDivajjittae, se NaM ohinANaM uppADejjA' he bhadanta ! yaH khalu tathAvidho nairayikaH zaknu yAt zIlaM vA yAvat vrataM vA guNaM vA vizmaNaM vA pratyAkhyAnaM vA popadhopavAsaM vA pratipattum, sa khalu kim avadhijJAnamutpAdayet ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'atthegaie uppADejjA atthegaie No uppADejjA' astyeka:-kazcit tathAvidho nairayipho'vadhijJAna mutpAdayeta, aratyekaH kazcittu tathAvidho'pi notpAdayeta, tatra yasya zIlavatAdi viSayaka prakRSTapariNAma sadbhAvAt avadhijJAnAvaraNakarmaNaH kSayopazama utpadyate saH avadhijJAna mutpAdayeta, yasya tu nAvadhijJAnAvaraNakarmaNaH kSayopazamaH sa notpAdayediti bhAvaH, athAvadhijJAnAnantarazca manaH evajJAnam, taccAnamArasya bhavati tathA coktam-"taM saMjayassa sabappaguNapratyaya avadhijJAna utpanna ho sakatA hai / guNa zIla, vana Adi unake bhI hote haiM to kyA unheM aradhijJAna utpanna hotA hai athavA nahIM hotA ? yaha prazna gautama karate haiM-he bhagavan ! jo naraka se nikalA aura sIdhA paMcendriya tiryaMca yoni meM utpanna huA hai vaha jo jIva zIla thAvat poSadhopavAsa ko aMgIkAra karane meM samartha hotA hai, vaha kyA avadhijJAna ko bhI prApta karane meM samartha hotA hai? ____ bhagavAn-he gautama ! koI jova avadhijJAna ko prApta karane meM samartha hotA hai, koI samartha nahIM hotaa| tAtparya yaha hai ki jisameM zIlavata Adi viSayaka ulaTTaSTa pariNAma hone se adhadhijJAlAvaraNa karma kA kSayopazama ho jAtA hai, vaha jIva avadhijJAna ko prApta karanA hai| jise avadhijJAnAvaraNa karma kA kSayopazama nahIM hotA graha avadhijJAna prApta nahIM kara sktaa| avadhijJAna ke pazcAt manaHparyavajJAna kA krama haiN| manaHparyavajJAna anguNapratyaya avadhijJAna utpana thaI zake che. guNa, zIla vrata Adi temane paNa thAya che, te zuM temane avadhijJAna utpanna thAya che athavA nathI thatuM ? A prazna zrI gautama. svAmI kare che-he bhagavan! je jIva narakathI nikaLIne sIdhe paMcendriya tiryaMca nimAM utpana thAya te ja je zIla yAvata piSadhepavAsane aMgIkAra karavAmAM samartha thAya che, te zuM te avadhijJAnane paNa prApta karavAmAM samartha thAya che? zrI bhagavAna he gautama ! koI jIva avadhijJAnane prApta karavAmAM samartha thAya che, keI samartha nathI thatA, tAtparya e che ke jenAra, zIlavata Adi viSayaka utkRSTa pariNAma hovAthI avavijJAnAvaraNa karmano kSopazama ghaI jAya che, te jIva avadhijJAnane prApta karI le che, jene avadhijJAnAvaraNa karmane kSaye pAma nathI te te avadhijJAna prApta nathI karI zaka. avadhijJAnanA pachI mana:paryAvajJAnano kema che. manapajJAna agArane ja prApta mA 65
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 mAyarahiyassa vivihariddhimato" tat saMyatasya sarvamAdarahitasya vividharci,maraH, iti, azo. 'nagAratvameva pratipAdayituM gautamaH pRcchati-'jeNaM maMte ! ohinANaM uppADejA seNaM saMcA. ejjA muMDe bhavittA AgArAo aNagAriyaM pavvadattae ?' he bhadanta ! yaH khalu tathAvidhI nairayikaH avadhijJAna mutpAdayet sa khalu kiM zaknuyAt muNDo bhRtvA AgArAt-gRhAt nirgatya thanagArikatAM pravrajitum ? sa phi gRhAt pratrajino bhavet / tathA ca dravyato bhAvatazca muNDasya dvaividhyena dravyataH kezAdiyApanena, bhAvataH-sarvazangrihaparityAgena, tatra grakate dravyamaNDatvA saMbhavAt bhAvamuNDasyaiH parigraho bodhyaH, bhagavAnAha-'gogamA !' he gautama ! 'No iNaDhe samaTe' nAyamarthaH samarthaH-noktArtho yuktyopapatraH, pUrvabhava narayikANAM prAptAzcendriyatiryagyonikAnAM tathA bhavasvAbhAvyAt na tathAvidhAnagAravapariNAma saMbhavaH, anagAratvasya cAbhAve gAra ko hI prApta hotA hai| kahA bhI hai-manAparyavajJAna saMyatI ko hotA hai| saMyamI meM bhI usI ko hotA hai jo prakAra ke pramAda se rahita ho aura usameM bhI-usI ko hotA hai jo vividha prakAra kI vAdiyoM kA dhAraka ho / ata. eva anagAratA kA pratipAdana karane ke lie gautamaravAyI prazna karate haiM-bhagavan ! jo pUrvokta jIva avadhijAna ko utpanna karatA hai, kyA vaha muNDita hokara graha kA tyAga karake anagAritA arthAta saMyama ko aMgIkAra kara sakatA hai? arthAtU kyA pravajita hotA hai ? muNDina do prakAra ke hote haiM-dravya se aura bhAva se| keza Adi ko haTAne le dravya bhuNDita hotA hai aura sampUrNa parigraha kAtyAga karane se bhAvamuNDita hotA hai| yahAM bhAvamuNDita ko hI grahaNa karanA caahie| ___ bhagavAn-he gautana ! yaha artha samartha nahIM hai| jo jIva pUrva bhava meM nAraka paryAya meM the aura jo vahAM se nikala kara paMcendriya tiryaMca bhava meM utpanna hue haiM, una meM anagAra vRtti yA saMyama kA pariNAma honA saMbhava nahIM hai, kyoki thAya che kahyuM paNa che-mana:paryavajJAna saMcamIne thAya che. saMyamImAM--paNa tene ja thAya che je sarva prakAranA pramAdathI rahita hoya ane temAM paNa tene ja thAya che je vividha prakAranI kRddhinA dhAraka hoya tevI ja anagAratAnuM pratipAdana karavAne mATe gautamasvAmI prazna kare che he bhagavana ! je pUrvokta jIva avadhijJAnane utpanna kare che, zuM te muMDita thaIne gRha tyAga karIne anagAritA arthAta saMyama aMgIkAra karI zake che ? arthAt zuM praji thAya che ? muMDita be prakAranA hoya che-dravya ane bhAvathI keza dine haravAthI dravya muMDita thAya che ane saMpUrNa parigrahano tyAga karavAthI bhAva muMDita thAya che. ahIM muMDitane ja grahaNa karavA joIe. zrI bhagavAna he gautama ! e artha samartha nathI. je jIva pUrvabhavamAM nAraka paryAya hatA ane je tyAMthI nikaLIne paMcendriya titha bhavamAM utpanna thayela che, te Artial TARA5 pavi ta bhA panAga 111 nAmAM
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyayodhinI TokA pada 20 sU0 3 nairayikANAM nairayikAdipu uhatananirUpaNam 565 manaHparyavajJAnAbhAvasya siddhatvAt, gautamaH pRcchati-'neraie NaM bhaMte ! neraiehito aNaMtaraM udhvaTTittA maNussesu uvavajjejjA ?' he mahanta ! nairayiraH khalu nairAyakebhyo'nantaram udvRttya kim manuSne Su utpadyeta ? bhaganAnAha-'moyamA !' he gautama ! 'atthegapae uvavajjejjA atthegaie No uvavajjejjA' astyeka:-kazcinnairaSiko naira yibhya udvartanAnantaraM manuSyabhaveSu upapadyeta, astyekaH kazcit tu nopapadyata, gautamaH punaH pRcchati-'je NaM bhaMte ! uvavajjejjA seNaM kevalipaNNattaM dhammaM labhejA savaNayAe ?' he bhadanta ! yaH khalu nairayiko manuSyeSu upapadyata sa khalu kim kevaliyajJapta-sajJopadiSTaM dharma zravaNatayA-zrotuM labheta ? samarthoM bhavet ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahA paMciMdiyatirikkha joNiesu jAva' yathA paJcendriyatiyagyonikeSu yAvat-kazcinnairayikaH devaliprajJaptaM dharma zrotuM labheta kazcimo labheta, kazcit kaivalikI bodhi vudhyeta kazcinno budhyeta, ta bodhi zraddadhIta pratyayet rocausa bhava kA aisA hI svabhAva hai / anagAratva ke abhAva meM manaHparyavajJAna kA abhAva bhI siddha ho jAtA hai| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA nAraka jIva nArakoM meM se nikala kara sidhA manuSyoM meM utpanna hotA hai ? bhagavAn-he gautama ! koI nAraka nArakoM se udavartana karake anantara bhava meM manuSya rUpa meM utpanna hotA hai koI nahIM utpanna hotA hai| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! jo manuSyarUpa meM utpanna hotA hai vaha kyA kevaliprarUpita dharma ko zravaNa karane meM samartha hotA hai ? bhagavAnhe gautama-jaise paMcendriya niryacayonikoM ke viSaya meM kahA, vaisA hI yahAM jAnanA / arthAtU jaise koI nAraka paMcendriya tiryaca yoni meM utpanna hokara kevaliprarUpita dharma ko zravaNa karane meM samartha hotA hai, koha nahIM hotA. koha kevalabodhi ko bUjhatA hai, koI nahIM cUlatA, koI usa para zraddhA, pratIti anagAratvanA abhAvamAM mana:paryavajJAnane abhAva paNa siddha thaI jAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zuM nAraka jIva nAromAMthI nikaLIne saMdha manubemAM utpanna thAya che? zrI bhagavAn he gautama ! keI nAraka nArathI udUvartana karIne anantara bhavamAM manuSya rUpamAM utpanna thAya che, koI utpanna nathI thatA. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! je manuSyamAM utpanna thAya che te zuM kevali prarUpita dharmane zravaNa karavAmAM samartha thAya che ? - zrI bhagavAna -he gautama ! jevuM 5 cendriya tiryaMca enikonA viSayamAM kahyuM, tevuM ja ahIM jANavuM. arthAt jema keI nAraka paMcendriya tiryaMca enimA utpanna thaIne kevali prarUpita dharmanuM zravaNa karavAmAM samartha thAya che, keI nathI thatA, keI kevala
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 nAnA yet, tadviSaye AbhinibodhijJAna zrutajJAne utpAdayet kacit zIlaM yA vrataM vA guNaM vA viramaNaM vA pratyAkhyAnaM vA poSadhopadArtha vA pratipattuM zaknuyAt, agni zaknuyAt evaM kazvid avadhijJAnamutpAdayet, kavinotpAdayed ityuktam, tathya manuSyeSvapi vaktavyamityarthaH, gautamaH pRcchati - ' jeNaM bhaMte ! ohinAma uppADejA seNaM rAMcApujA muMDe bhavitA mAtra aNagAriyaM pavvaittae ?' he bhadanta ! yaH khalu ko manuSyeSu utpannaH san avadhijJAna utpA dayeta sa khalu nairathiko manuSyeSu utpannaH sana avadhijJAnamutpAdayet sa khalu zaknuyAt muNDo bhUkhA agArAd anagAriyAM pratrajitum / bhagavAnAha - 'gomA !' ! 'atyega saMcAejjA atthagaie No saMcArajjA' astyekaH kathitairayi ko manuSyo bhUnA majanuM zaknuyAn kazcit pravrajituM na zaknumAt tathA ca paJcendriyatiryagyonika viSayacayatavyatAvadeva manuSya viSayaka vaktavyatA avaseyA, kintu navaraM manuSyeSu sarvabhAvAtparyajJAnakevalajJAna evaM ruci karatA hai, tatsaMbaMdhI abhivibodhijJAna aura zutajJAna utpanna karatA hai, koI-koI zIla, vrata, guNa, viramaNa pratyAkhyAna aura paudhopavAsa ko aMgI kAra kara sakatA hai, koI nahIM kara sakanA, koI avadhijJAna prApta karatA haiM, koI nahI kara sakatA, aisA kahA gayA hai, vahI kathana manuSyo ke saMbaMdha meM bhI samajha lenA cAhie | gautamasvAmI - he bhagavana | naraka se nikala kara sIdhA nanuSya bhava meM utpanna huA jo jIva avadhijJAna prApta karatA hai kyA vaha muNDita hokara, gRhatyAga pharake saMyama grahaNa kara sakatA hai ? bhagavAn he gautama! koI nAraka manuSya hokara pravajyA aMgIkAra karane me samartha hotA hai, koI pravrajita hone meM samartha nahIM hotA / manuSya saMbaMdhI vaktavyatA paMcendriya ke samAna hI hai| agara manuSyoM meM sabhI bhAva saMbhava hai, ataH manaHparyavajJAna aura kevalajJAna kI edhine samaje che, kAi nathI samajatA, kei temanA para zraddhA pratIti temaja rUci kare che, tatrya mandhI AbhiniSeAdhikajJAna ane zrutajJAna utpanna kare che, ke i-kA zIla, vrata, guNu viramaNu. pratyAkhyAna ane peSadhe pavAsane gIkAra karI zake che, keAI nathI karI zakatA, koi avadhijJAna prApta kare che, kaI nathI karI zakatA ema kahelu' che, teja kathana manuScAnA saMbandhamAM paNa samajI levuM joie. zrI gautamasvAmI-narakamAMthI nikaLIne sIdhA manuSya bhavamAM utpanna thayela je avadhijJAna prApta kare che zu'te muThita thaIne, gRhatyAga karIne sayama grahaNa karI zake che? zrI bhagavAn hai gautama ! kAI nAraka manuSya thaine pravrajyA sAMgIkAra karavAmAM samartha thAya che. kAi pravrujita thavAmAM samartha nathI thatA. manuSya sabaMdhI vaktavyatA pacendriya tiyacanI vaktavyatAnI ja samAna che. pa
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahe prameyabodhinI TIkA pada 20 sU0 3 nairayikANAM nairayikAdipu udvarttananirUpaNam vaktantA'pi vaktavyetyabhiprAyeNAha - 'jenaM bhaMte ! saMcAejA muMDe bhavitA AgArAo aNagAriyaM paJcaittae, seNaM sagapajjavanANaM uppADejjA ?' he bhavanta ! yaH khalu nairathiko manuSyo bhavan zaknuyAd muNDo bhUtvA agArAd anagArikatAM pratrajitum sa khalu hiM manaH paryavajJAnamutpAdayet ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'Aie uppADejA, atthegaie No uppADejjA' astyekaH kazcinnairathiko manuSyo bhUlA anagAratAmApanno mana:paryayajJAnamutpAyayet, astyekaH kazcit no manaHpavajJAnamutpAdayet, gautamaH punaH pRcchati - 'jeNaM saMne! maNapajjavanANaM uppADejjA seNaM kevalanANaM uppADejjA ?' he bhadanta ! yaH khalu nairathiko manuSyo bhUlA mana:paryayajJAnamutpAdayet sa khalu ki kevalajJAnamutpAdayet ? bhagavAnAha - 'gorAmA !: he gautama ! 'attherie upADejjA atyegaie jo uppADejjA' astyekaH kazvinnairathiko manuSyoM bhUtvA mana:paryayajJAnAdya kevalajJAnamutpAdayet, astyekaH kazcit puranatpAdayet, gautamaH punaH pRcchati - 'jeNaM maMte ! kevalanANaM uppADejjA seNaM tijhejjA bujjhejjA muccejjA savvaduHkhANaM aMta karejjA ?' he madanta ! yaH khalu nairayiko manuSyo bhUtvA kevalajJAnamutpAdayet vaktavyatA bhI kahanI cAhie, isa abhiprAya se gautamasvAmI prazna karate haiM bhagavan jo jIva muMDita hokara gRhatyAga karake anagAratva kI pravrajyA aMgIkAra kara sakatA hai, kyA vaha janaH paryavajJAna prApta kara sakatA hai ? bhagavAna - he gautama! koI nAraka, manuSya hokara, anagAra avasthA prApta karake manaHparyavajJAna prApta kara sakatA hai, koI nahI bhI kara sakatA hai / gautamasvAmI - he bhagavAn! jo nAraka jIva manuSya hokara manaHparyavajJAna prApta karatA hai yaha kyA kevalajJAna bhI prApta karatA hai ? bhagavAn he gautana ! koI prApta karatA hai, koI nahIM prApta karatA hai / gaunatarat - he bhagavan ! jo nAraka jIva manuma hokara kevalajJAna prApta karatA hai, kyA vaha siddha, buddha, mukta hotA hai ? sarva dukho kA anta karatA hai ? manuSyAmA badhA bhAtra che ataH manaH pavajJAna ane kevalajJAnanI vaktavyatA paNa karavI joie. e abhiprAyathI gautamasvAmI prazna kare che bhagavan-2 jI muDita thaIne gRhatyAga karIne anagAratvanI pratrajyA a gIkAra karI zake che. zu' te manaHpavajJAna prApta karI zake che? zrI bhagavAna hai gautama 1 kAi nAraka, manuSya thaine, anagAra avasthA prApta karIne manaHjJAna prApta TharI zake che, keAI nathI karI zakatA. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! je nAraka chatra manuSya thaine manaH vajJAna prApta kare che, te zuM kevaLajJAna prApta karI zake che ? zrI bhagavAnlR- he gautama ! kaI prApta kare che, koi nathI prApta karatA, zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! je nAra jIva manuSya thaine kevaLa jJAna prApta karyuM
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 prazApAsU sa khalu kiM sidhyedbudhyet mucyeta sarvaduHkhAnAmantaM kuryAt ? bhagavAnAha - 'goyamA ! he gautama ! 'sijhejjA jAva savcadukkhANamaMtaM karejjA' sa nairayiko manuSyo bhUtvA kevalajJAnamutpAdya siddhaced yAvat-budhyeta mucyeta sarvaduHkhAnAmantaM kuryAt, tatra 'sidhyet' ityasya samastANimaizvaryAdisiddhibhAg bhavet, iti, 'budhyeta ' - ityasya lokAlokasvarUpaM sakalaM jAnIyAt, iti, 'mucyeta' ityasya bhavopagrAhikakarmabhirapi mukto bhavediti, sarvaduHkhAnAmantaM kuryAdityartho bodhyaH, kintu vAnavyantarajyotiSka vaimAnikeSu nairayikasyotpAda pratiSedho'vaseyaH, nairayikasta bhavasvAbhAnyAt nairayikadevamavayogyAyurvandhAsaMbhavAd ityabhiprAyeNAha - 'neraieNaM bhaMte! neraie hiMto anaMtaraM uvvaTTittA vANamaMtara joi siyavemANipasu uvavajjejjA ?' he bhadanta ! nairayikaH khalu nerayikebhyo'nantaramudvRttya vAnavyantara jyotiSka bhagavAn - he gautama ! nAraka jIva manuSya hokara aura kevalajJAna prApta karake siddhiprApta karatA hai, mukti prApta karatA hai, vaha samasta duHkhoM kA anta karatA hai ! siddha kA artha hai - samasta aizvarya ko prApta karane vAlA, buddha kA hai - sampUrNa loka aura aloka ke svarUpa ko jAnane vAlA, mukta kA matalaba bhavopagrAhI karmo se bhI chuTakArA pA lene vAlA / aisA jIva samasta duHkhoM kA anta karatA hai / kintu vAnavyantara jyotiSka aura vaimAnika devo meM nAraka jIva kI utpati kA niSedha kahanA cAhie / bhavanapatiyoM meM utpatti kA niSedha pahale hI batalAyA jA cukA hai| isa prakAra nAraka jIva narakase nikala kara sIdhA devagati meM nahI utpanna hotA, kyoMki nAraka apane bhava ke svabhAva ke kAraNa deva bhava ke yogya Ayu kA bandha nahIM kara sakanA isI abhiprAya se kahA gayA hai gautamasvAmI - he bhagavan ! kyA nAraka jIva nArakoM se nilaka kara sIdhA che, zuM te siddha, zuddha, bhukta thAya che-dhA duHpono mata 1re hai ? zrI bhagavAn-he gautama ! nAraka jIva manuSya thaIne ane kevalajJAna prApta karIne siddhi prApta kare che, mukti prApta kare che, ane te samasta du:khAnA anta kare che. siddhinA artha che, samasta azvane prApta karanAra, yuddhanA artha che sampUrNa laka ane alekanA svarUpane jANanAra, mukta kahevAnA matalakha che bhavApagrAhI karmothI pazu chuTakArA pAmela, evA jIva samasta duHkhenA anta kare che. parantu vAnanyantara, naitiSka ane vaimAnika deveAmAM nAraka jIvanI utpattinA niSedha karavA joIe. bhavanapatiyAmAM utpattinA niSedha pahelA ja khatAvI didhele che. e prakAre nAra jIva narakamAMthI nikaLIne midhA, dhruva gatimAM nathI utpanna thatA, kemake nAraka peAtAnA bhatranA svabhAvanA kAraNe devAvane ceAgya Ayune khaMdha nathI karI zakate. e abhiprAyathI kaheluM' che
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ 519 prameyabodhinI TIkA pada 20 sU0 4 asurakumArohartananirUpaNam vaimAnikeSu kimutpadyeta ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'No iNaDhe samahe' nAyamarthaH samarthaH, noktArthoM yuktyopapannA, ityevaM rItyA nairayikANAM nairayikAdi caturvizati daNDaka krameNa pratyeka bhavamAdAya prarUpaNaM kRtam // sU0 3 // asurakumArAdi vaktavyatA // mUlam-asurakumAre NaM bhaMte ! asurakumArahito aNaM.taraM udvittA neraiesu uvavajjejjA ? goyamA no iNaTe samaTe asurakumAre NaM bhaMte ! asurakumArehito aNaMtaraM udhvahittA asurakusAresu uvavajjejjA ? goyamA ! No iNaTe samaTe, evaM jAva thaNiyakumAresu, asurakumAreNaM bhaMte ! asurakumArahito aNaMtaraM udhvaTTittA puDhavIkAiesu uvavajjejjA ? haMtA, goyamA ! atthegaie uvavajjejjA, atthegaie No uvavajjejjA, je NaM bhaMte | uvavajjejjA se NaM kevaliya dhamlaM labhejjA savaNayAe ? goyamA ! No iNaTe samaTe, evaM AuvaNassaisu vi, asurakumArA NaM bhaMte ! asurakumArehito aNaMtaraM uvvaTTittA teuvAubeiMdiyateiMdiyacararidiyaesu ukvajjejjA ? goyamA ! No iNaTe samaTe, avasesesupaMcasu paMciMdiyatirikkhajoNiesu asurakumAresu jahA neio evaM jAva thpiykumaaraa||suu04|| ___ chAyA-bhamurakumAraH khalu bhadanta ! asurakumArebhyo'nantaram uddhRttya nairayikeSu upapavAnavyantara jyotiSka yA vaimAnikoM meM utpanna hotA hai ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, arthAt aisA nahIM ho sakatA kAra nArakoM kI nAraka Adi cauvosoM daMDakoM meM prarUpaNA kI gaI / _asurakumArAdi vaktavyatA zabdArtha-(asurakumAre NaM bhaMte! asurakumArehiMto) he bhagavan ! asara - zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zuM nAraka jIva narakamAMthI nikaLIne sIdhA vAnavyantara tiSka agara vaimAnikemAM utpanna thAya che? zrI bhagavAna-he gautama ! A arthe samartha nathI, evuM nathI thaI zakyuM. e prakAre nArakenI nAraka Adi covIse daMDakamAM prarUpaNa karAI che. asurakumArAdi vatatA jA-(suramAreNaM bhaMte ! alurajhamAre hinA) se mApa ! masu23mA2 masubhA
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 pratApanAsUtra yeta ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, amurakumAraH khalu bhadanta ! anukumArezyo'nantara muddezya asurakumAreSu upapadyeta ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, evaM yAvat patanitakumAreSu, anurakumAraH khalu bhadanta ! asurakumArebhyo'nantaramuDharapa pRthivIkArikepu upapadyeta ? hanta gautama ! astyeka upapadyeta, aratyeko no upapadayeta, yaH khalu bhadanta ! upapadayeta, sa khalu kaivalikaM dharma labheta zravaNatayA ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, evam akAyikavanaspatikAyikeSvapi, aprakumArAH khalu bhadanta ! asurakumArebhyo'nantara suvRttya tejobAyu dvindriyakumAra asurakumAroM se (aNaMtaraM uvvahitA) nikala kara sIdhA (iesu uvavajjejA) nArako meM utpanna hotA hai ? (goyanA ! No iNadve sama?) he gautama ! yaha artha samartha nahI hai (asurakumAre NaM maMte ! asurakumArahito) he bhagavana asurakumAra asurakumAroM se (aNaMtaraM undhahittA) nikala kara sIdhA (asurakumAresu uvarajjejjA) asurakumAroM meM utpanna hotA hai (goramA ! No iNaTTe sama?) he gautama ! yaha artha samartha nahIM (evaM jAna thaNiyakumAresu) isI prakAra yAvat stanita kumAroM meM __(asurakumAre NaM aMte ! amurakumArehito) he bhagavan ! asurakumAra asurakumAroM se (aNaMtaraM uvvahitA) anantara udvartana karake (puDhavIkAha emu uvavajjejjA) pRthyokAyiko meM utpanna hotA hai ? (haMtA goyamA ! atthegaie uvava. jjejA) hA~ gautama ! koI uttanna hotA hai (atthegaie No ucavajjejjA) koI nahIM utpanna hotA (je NaM maMte ! ubavajjejjA) he bhagavan ! jo utpanna hotA hai (le NaM kevaliyaM dhammaM labhejjA savaNayAe) vaha kevaliprarUpita dharma kA zravaNa prApta karatA haiM ? (goSaNA ! No haNaTTha samaDhe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai zathI (aNataraM uvvaTTitA) nijAna sImA (neraiesu uvavajejjA) nAchImA satpanna yAya cha 1 (goyamA ! No iNadve samaTe ) 3 gautama | 21 matha samaya nathI (asurakumAreNaM bhaMte / asurakumAre hito) 3 lA | 24surabhAra subhAthI (aNaMtaraM uvvaTTitA) nijIna sIyA (asurakumAresu uvavajjejA) masu24bhAromA utpanna. thAya cha (goyamA ! No iNane samadra) he gautama ! // atha samaya nathI (evaM jAva thaNiyakumAresu) se prAre yAvat stanitabhAromA. (asurakumAreNaM bhate / asurakumArehito)sAvan ! masu2bhAra su2bhAzayI (aNaMtaraM ubaTTittA) tyAra 4 vatana. 4zana (puDhavIkAiesu uvavajjenA) pRthvIya bhAM G4nna thAya cha ? (haMtA goramA | atthe gaie upavajjejA) hai, gautama ! utpanna yAya cha (atthegaie No uvavajjejjA) nayI utpanna thatA (jeNaM bhaMte ! uvavajjejjA) 3 bhagavan ! 2 G4-1 thAya cha (se NaM kevaliyaM dhammaM labhejjA savaNayAe) te Tale 53pita dhamanu fqPg Hd re cha ? (gonamA ! jo daNa? samaMTTe) gautama ! PAL ME samartha nazA (evaM
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavAdhinI TIkA pada 20 sU0 4 asurakumArohartananirUpaNam 521 trIndriya caturindriyeSu upapayeran ? gautama / nAsarthaH samarthaH, avazeSeSu paJcasu paJcendriyatiryagyonike puamurakumAreSu yathA-nairayika evaM yAvat rutaninakumArAH / sU0 4 // ____TIkA-athAsurakhumArAdInAM nairayiyAdi caturviMzatidaNDakakoNa prarUpaNaM kartumAha'asurakumAreNaM bhaMte ! asurakumAre hito aNaMtaraM uAhitA neradaesu uvavajjejjA ?' he bhadanta ! asThara kumAraH khalu asurakumArebhyo'nantara muvRttya kim nairapikeSu upapadyeta ? bhagabAnAha-'goyAmA !' he gautama ! No iNTe sabaDhe' nAyamarthaH samarthaH-noktAoM yuktyopapannaH pAyuktayukteH, gautamaH pRcchati-'amurajhumAre bhaMte ! anutyumArehito aNaMtaraM uccaTTittA asurakumAresu uvajjejA?' he gadanta ! asura kumAraH khalu asurakumArebhyo'nantaramuvRttya kim asurakumAreSu upapadyeta ? bhagavAnAha-'goyalA!' he gauttama ! 'NoraNaDhe samaDhe' nAyasarthaH (evaM AuvaNaslaisu vi) isI prakAra asAra, banaspatikAya meM bhI (asurakumArA NaM bhaMte ! alurakumArahito) he bhagadhanU ! alura kumAra asurakumAroM se (aNaMtaraM uvAhittA) anantara udvartana karake (teuvAu iMdiya teiMdiya cauridiesu uvavajjejjA) tejaskAya, vAyuzAya, sIndriya, brondriya, caturindriya meM utpanna hotA hai ? (goyanA ! to iNaTe rUma) he gautama! yaha artha lamartha nahIM (abaselelu paMcasupaciMdiya tirikagnagogie) zeSa pAMca paMcendriya tiryacayo. niko meM (asurakumAresu) asurakumAroM meM (jahA neraio) jaise nAraka (evaM jAva thaNiyakumArA) isI prakAra yAvat rtcilkumaar| TIkArtha-aba asurakumAra Adi kI mAraka Adi caudhIza daMDako ke krama se prarUpaNA karate haiN| gautamascAlI-he bhagavan ! asurakumAra kyA asturakhumAroM se anantara uda. vartana karake arthAt nikala kara lIdhA nArako meM utpanna hotA hai? agavAn-he gautam ! yaha artha samartha nahIM hai, arthAt asurakumAra uvartana Au paNassaipsu vi) me // 2554Aya, vanapatichAyamA 59. __ (asurakumArANaM bhaMte / asurakumArehiMto) mapan / asu24mA2 asu21mAzeyI (aNaM tara uvvahitA) pachI patana 4212 (tevAu beiMdiya teiMdiya cauridiesu uvavajjejjA) 24ya, vAyuya, bIndraya, trIndriya, yatundriyai Gurna thAya cha ? (goyamA / jo iNaTe samaTe) gautama ! 212samaya nathA (avasemesu paMcanu paMciMdigatirakkhajoNisu) zeSa pAya pavendriya tirya niyomA (arakugAre su) manabhAmA (hA neio) 24 nA24 (evaM jAva thaNiyakumAga) me 3 yAvat nitamA2. TIkAtha-have asurakumAra aAdinI nAraka Adi cAlIsa daMDakanA kamathI prarUpaNa kare che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! asurakumara zuM asurakumArothI anantara udRvatana karIne arthAta nikaLIne sIva nArakama utpana thAya che? 066
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522 AnaT samartha:-noktArthI yuktyopapannaH prAguktayukteH, 'evaM jAva dhaNiyakumAresu' evam anurakumAreSviva yAvat nAgakumAreSu suvarNakumAreSu agnikumAreSu vidyutkumAreSu udadhikumAreSu dvIpakumAreSu divakumAreSu vAyukumAreSu stanitakumAreSu cApi asurakutAraH asurakumArego'nantara muvRttya nopapadyate, gautamaH pRcchati - 'asurakumAreNaM gaMve ! asUrakumArehiMto anaMtaraM uccaTTittA puDhacIkAiesa uvavajjejjA ?' he bhadanta ! amrakumAraH khalu asurakumArebhyo'ntaramuTTantya ki pRthivIkAyikeSu upapadyeta ? bhagavAnAha - 'haMtA, goyamA !' he gautama ! hanta - satyam, 'atyei uvavajjejjA, atyegaie No uvavajjejjA' astyekaH kazcid asurakumAro'surakumArebhyo'nantaramuddhRtya pRthivIkAyikeSu upapadyeta, astyekaH- vazcittu nopapadyeta - notpadyate ityarthaH tathA cAsura kumAdozAnAntadevAnAM pRthivIkAyikA kAyika vanakarake naraka meM utpanna nahIM hotaa| isa viSaya meM yukti pUrvavat samajha lenA caahie| gautamasvAmI - he bhagavan ! asurakumAra kyA asurakumAro se anantara udvarttana karake asurakumAro meM utpanna hotA hai ? bhagavAn he gautama! yaha artha samartha nahIM hai yahAM bhI pUrvavat hI yukti samajhanI cAhie / asurakumAroM ke samAna hI nAgakumAroM, suvarNakumAroM, agni kumAroM, vidyatkumAro udadhikumAroM, dvIpakumAroM, dizAkumAroM, vAyukumAroM aura stanitakumAroM meM bhI asurakumAra asurakumAro se anantara udvarttana karake utpanna nahIM hotA hai / 7 gautamasvAmI - he bhagavan ! kyA asurakumAra asurakumAroM se anantara udvarttana karake pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai ? bhagavAn he gautama! hAM, koI-koI utpanna hotA hai, koI koI nahIM utpanna hotA, kyoki asurakumAra Adi ke tathA IzAna devaloka taka ke devoM ke zrI bhagavAn-he gautama ! A artha sama nathI, arthAt asurakumAra udbhavana karIne narakamAM utpanna nathI thatA. A viSayamAM yukti pUrvavat samajI levI joie. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! asurakumAra zu asurakumArIthI anantara urdUna karIne asurakumAromAM utpanna thAya che? zrI bhagavAna--hai gautama ! A asamartha nathI. ahI. paNa pUrvavat ja yukti samajavI joie. asurakumAronA samAna ja nAgakumAro, suvarNa kumAro, agnikumAro, vidyutkramAro, udadhiSNumAro, dvIpakumAro, dizAkumAro, vAyukumAro ane stanitakumAromAM paNa asurakumAra asurakumArothI udbhava na karIne utpanna nathI thatA. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zuM asurakumAra asurakumArothI anantara uMna karIne pRthvIMkAyikAmAM utpanna thAya che ? zrI bhagavAna hai gautama ! hA, koI phAI utpanna thAya che, kaI kaI nathI phaeNpanna
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyApinI TIkA pada 20 su. 1 anurakumArottamanirUpaNam spatikAyikeSu uttavAdavirodhAbhAvAt asura kumArasya pRthivIkAyikepu utpAdaH saMbhavatIti bhAvaH, kintu pRthivIkAyikAdiSu zravaNendriyAbhAvAt teSu utpanno'surakumArAdinoM kevali samupadiSTaM dharma zrotuM samarthoM bhavatIti nirvaktumAha-'jeNaM bhaMte ! uvavajjejA seNaM kevaliyaM dhammaM labhejjA savaNayAe ?' he bhadanta ! yaH khalu asurakumAro'mA kupArebhya uddezya pRthivIkAyikeSu upapadyata-utpadyate sa khalu ki kaivalika-atiprajJaptaM dharma zravaNatayA-zrotuM labheta-samarthoM bhavet ? bhagavAnAha-'goramA !' he gautama ! 'no iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH-noktArthoM yuktyopapannaH prAguktayukteH, 'evaM AuvaNassaisu vi' evam-pRthivIkAyikepviva akAyikeSu vanaspatikAyikepu cApi yadyapi kazcid atura kumAro'sura kumArebhyo'. nantaramutya utpadyeta kintu tatrotpannaH san zravaNendriyAmAvena kevaliprajJaptaM dharma zrotuM pRthvIkAya, apkAya, banaspatikAya meM utpAda kA koI virodha nahIM hai| tAtparya yaha hai ki asurakumAra deva apanA AyuSya pUrNa karake sIdhA pRthvIkAyikoM meM utpanna ho sakatA hai| kintu pRthvIkAyika Adi meM utpanna huA vaha asurakumAra Adi ko zrotrandriya kA abhAva hone ke kAraNa kevalI dvArA upadiSTa dharma ko zravaNa karane meM samartha nahIM hotaa| yahI bAta Age kahate haiM gautamasvAmI-he bhagavan ! jo asurakumAra pRthvIkAyiko meM utpanna hotA hai, kyA vaha kevaliprarUpita dharma kA zravaNa prApta karasakatA hai? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, arthAt vaha pRthvIkAya meM utpanna huA bhUtapUrva asurakumAra kevaliprarUpita dharma ko zravaNa karane meM samartha nahI hotA hai ? isI prakAra apkAyika aura vanaspatikAyika ke viSaya meM bhI kahanA cAhie, arthAt koI asurakumAra anantara udvartana karake apkAyikoM aura vanaspatikAyiko meM utpanna hotA hai, kintu vaha bhI kevalI nArA upadiSTa thatA kemake asurakumAra AdinA tathA IzAna devakanA denA pRthvIkAya, apUkAya, vanaspatikAyamAM utpAda ke virodha nathI. tAtparya e che ke asurakumAra deva pitAnuM AyuSya pUrNa karIne sIdhA pRvIkAyikamAM utpana thaI zake che. kintu pRthvIkAlika AdimAM utpanna thayela te asurakumAra Adi zregendriyane abhAva hovAnA kAraNe kevalI dvArA upadiSTa dharmane zravaNa karavAmAM samartha nathI thatA. eja vAta AgaLa kahe che zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! je asurakumAra pRthvIkAyikamAM utpanna thAya che, zuM te kevalI prarUpita dharmanuM zravaNa karI zake che? zrI bhagavAna-he gautama e artha samartha nathI, arthAt te pRthvIkAyamAM utpana thayela bhUtapUrva asurakumAra kevali prarUpita dharmanuM zravaNa karavAmAM samartha nathI thatA. eja prakAre apakAyika ane vanasapatikAyikanA viSayamAM paNa kahevuM joIe, arthAt keI asurakumAra anantara udvartana karIne aprakAyike ane vanaspatikAyikomAM utpanna
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524 ajJApanA samarthoM no bhavediti bhAvaH, gautamaH pRcchati-'asurakumAraNaM maMte ? asura kumArehito aNaMtaraM utpaTTittA teuvAuveiMdiya teiMdiya caridipasu uvayajjejA? he bhadanta ! asurakupAraH khallu asurakumArebhyo'nantara guvRttya kiM tejamAthikavAyukAyikahIndriyatrIndriyacaturindriyeSu upapagheta ? bhagavAnAha-'goyagA !' he gautama ! 'jo iNaDhe samaDhe' nAyasarthaH mamartha:noktArthoM yuktyopapannaH, tathA bhavastrAdhAvyAt, 'avasara paMcaratu paMciMdiyatirikkhajoNiesu amurakumAresu jahA neraio' avazeSeSu paJcendriyatirvagyo nikeSu manuSyepu vAnavyantareSu jyo. tiSkeSu vaimAnikeSu ca yA rayikaH pratipAditastathA asuraku mAro'pi pratipattavyaH, tathA ca yathA nairayiko nairayikebhyo'nAtAsudavRtta paJcendriyatiryagyonikeSu manupye pu ca kazcidutpadyate kazcinotpadyate vAnavyantarajyotiSsavaimAnileSu ca kazcidapi notpadyate tathaiva amarakumAro'pi asurakumArebhyo'nantaravRttva kazcida paJcendriyatiryagyonikeSu manuSyeSu cotpadyate kazcinotpadyate vAnavyantarajyotiSphomAnikeSu ca kazcidapi notpadyate iti phalitam, dharma ko zravaNa nahIM kara sakatA, kyoki vaha zrotrendriya se rahita hotA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA asurakumAra anantara udRvartana karake teja skAya, vAyukAya, hIndriya, trIndriya aura turindriyoM meM utpanna hotA haiM ? .. bhagavAnU he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, arthAt asurakumAra udvartana karake sIdhA tejaskAthiko pAyukAyiko jIndriyo trIndriyo aura caturindriyo meM utpanna nahIM honA / isakA kAraNa bhavamA svabhAva hai| zeSa pAMca meM-paMcendriya tiyaco meM, manuSyoM meM, cAlavyantaroM meM, jyotiSakoM meM tathA vaimAnikoM meM astura kumAra kI kavyaktavyatA nairayika kI vaktavyatA ke samAna samajhanA caahie| arthAt jaise koI nAraka, nArakoM le nikala kara anantara udvartana karake-paMce ndriya tiryaMca yonikoM meM aura anupyo meM utpanna hotA hai aura koI nahIM bhI thAya che, kiMtu te paNa kevali dvArA upadiSTa dharmanuM zravaNa nathI karI zakatA, kemake te zregnendriyathI rahita hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zuM asurakumAra anantara udvartana karIne tejaskAya, vAyukAya, kIndriya, trIndriya ane caturindrimAM utpanna thAya che? zrI bhagavAna-he gItama! A artha samartha nathI, arthAt asurakumAra udvartana karIne sIdhA tejaskAyike, vAyukAcike, kriInidra, trIndri, caturindrimAM utpanna nathI thatA. enuM kAraNa bhavane svabhAva che. zeSa pAMcamAM-paMcendriya tiryaMcAmAM, manuSyamAM, vAna vyantaromAM, tiSkamAM tathA vaimAnikamAM asurakumAranI vaktavyatAnerayikanI vaktavyatAnA samAna samajavI joIe. arthAta jevA keI nAraka, nArakethI nikaLIne anantara udvartana karIne-paMcendriya tiryaMca nikamAM ane manuSyamAM utpanna thAya che ane keI nathI paNa utpanna thatA tema vAtavyantaramAM, tiSkamAM ane vimAnikemAM kaI paNa utpanna
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayayodhinI TokA pada 20 50 5 pRthpokAyAdyujhartananirUpaNam 'evaM jAva thaNiya kumArA' evam-abhurakumArotarItyA yAvad-nAgakumAraH, suvarNakumAraH, agrikumAraH, vidyutkumAraH udadhikumAraH, dvIpakumAH, divazumAra, pavanakumAraH, stanitakumArazcApi nairayikAdi ca viMzatidaNDakrageNa svasvamavezyo'nantara guvRtya yathAyogyaM kvacidutpadyate kvacinotpadyate ityevaM vaktavyaH, iti bhAvaH / / sU0 4 // . pRthivIkAyikAdyavRtta vaktavyataH // mUlas-puDhavIkAie NaM aMte ! puDhabIkAehilo aNaMtaraM ubaTTittA neraiesu ubavajejA? goyamA! No igate samaTe, evaM asurakumAresu vi jAva thaNiyakumAresu vi, puDhIkAie NaM bhaMte ! puDhavIkAiehito agaMtaraM ubahittA puDhavIkAiesu utavajjejA? goyamA! atthegaie uvavajjejA, atthegaie jo uvabajjejA, je NaM bhaMte ! uvavajjejA kevalipaNNataM dhammaM labhejA lavaNayAe ? goyamA ! no iNar3he samaTe, evaM AukAiAdisu niraMtaraM bhANiyabvaM jAva cauridiesu, paMcidiyatirikkhajoNiyamaNuzsesu jahA neraie, vANamaMtarajoi. siyavemANiesu paDileho, evaM jahA puDhavIkAio bhaNio taheva utpanna hotA tathA vAnavyantaro meM, jyotiSko meM aura vaimAniko meM koI bhI utpanna nahIM hotA usI prakAra koI asurakumAra asurakumAro se nikala kara pace. ndriyatithaMco aura manuSyo meM utpanna ho sakatA hai, koI nahIM utpanna hotA, magara vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devo meM to koI bhI utpanna nahIM hotA hai| jaise asurakumAro ke viSaya meM kahA hai, usIprakAra nAgakumAra, suvarNa kumAra, agnikumAra, vidyutkumAra udadhikumAra, DIpakumAra, digAkumAra, pavanakumAra, aura stanita kumAra devoM ke viSaya meM bhI kahalenA caahie| cauvIsa daMDakoM meM se kisa-kisa daMDaka meM ye utpanna hote haiM aura kisameM nahIM, yaha saba kathana asurakumAra ke kathana ke samAna hI hai| nathI thatA, eja prakAre asurakumAra asurakumAro mAthI nikaLIne paMcendriya tiryo ane manamAM utpanna thaI zake che, keI nathI utpana thatA, paNa vAnantara tiSka ane vaimAnika devAmAM te kaI paNa upana nathI thatA. jema asurakumAranA viSayamAM kahyuM che, eja prakAre nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vidyakumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra, dizAkumAra ane nitakumAra denA viSayamAM paNa kahevuM joIe. covIsa daMDakamAMthI kayA kayA daMDakamAM e utpanna thAya che ane kayAmAM nahI e badhuM kathana asurakumAranA kathananA samAna ja che.
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 -- - - - -- - - mApanAsatra AukAio vi vaNasaikAio vibhANiyo, teukAie NaM bhaMte ! teukAiehito aNaMtaraM udhvahitA neraiesu uvAje jA ? goyamA ! No iNaTe samaTe, evaM asurakutAresu vijAba thaNiyakumAresu, puDhavI. kAiaAuvAuDaNaveiMdiyateiMdiyanauridiestu atthegaie uvavaujejA, atthegaie jo umajenA, je NaM mate ! uvavajjejjA se NaM kevaliyANattaM dhamma labhejA sANayAe ? boyagA ! jo iNa samaTe teukkAie NaM bhaMte ! teukAiehito agaMtaraM udvittA paMciMdiyatirikkha joNiesu upajejA ? goyanA ! atthegaie ubavajjejA, atthegaie jo uvavajjejA, jeNaM bhaMte ! uvavajejA se NaM kevalipapaNattaM dhamma labhejA savaNayAe ? godhamA ! asthAie labhejA, atthegaie No labhejA, je NaM bhaMte! kevalipaNNataM dhamma labhejA savaNayAe se NaM kevaliM vohiM bujjhejA ? goyamA! jo iNale sapaTe, maNuslavANamaMtarajoisiyavemANiesu pucchA, gothamA ! jo iNaTe lATe, evaM jaheva teukAie niraMtaraM evaM vAukAie vi / // sU0 5 // chAyA-pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! pRthivI kAyikebhyo'nantaramuvRtya nairayikeSu upapagheta ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, evam amarakumArepyapi, yAvat stanitakumArepvapi, pRthvIkAyAdi-uvRttavaktavyanA zabdArtha-'puDhavIkAhae NaM bhaMte ! puDavIkAiehito aNaMtaraM uvvahittA neraiesu uvavajjejjA) he bhagavana ! pRthvIkAyika jIva pRthvIkAyikoM se anantara udvartana karake kyA nArakoM meM utpanna hotA hai ? (goyamA! no iNahe samaDhe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai (evaM asurakumAresu vi) isI prakAra asurakumAroM meM bhI (jAva thaNiyakumAresu) vi yAvat stanitakumAroM meM bhI pRthvIkAyAdi uddavRtta vaktavyatA zahAtha-(puDhavIkAieNaM bhaMte | puDhavIkAiehito aNaMtaraM ubvaTTittA neraiesu uvavajjejjA ?) he bhagavan pRthvIkAyika jIva pRthvIkAyikethI anantara udvartana karIne zuM nArakamAM G4-1 thAya cha 1 (goyamA ! no iNadve samaTe) 3 gautama | A1 ma samatha nathI (evaM asurakunAresu vi) se prAre asumArobhA 59 (jAva thaNigakumAresu vi) yAvat ke svanitakumArema paNa.
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ 527 prameyabodhino TIkA pada 20 sU0 5 pRthvIkAyAdyudvartananirUpaNahU pRthivI kAyikaH khalu bhadanta ! pRthivIdA pivebhyo'nantaramutya pRthivIpAdhikeSu upapadyeta ? itar ! astyeka upapadyeta, astye ko nopapadyeta, yaH khalu yadanya utpadyeta sa khalu kevali prajJaptaM dharma labheta zravaNanayA ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH evam apphAyikAdiSu nirutaraM bhaNitavyam yAvaccaturindriyeSu paJcendriya tiryagyonikarAnuSyeSu yathA nairayikaH, vAnavyantara jyotiSkavaimAnikeSu pratiSedhaH evaM yathA pRthivIkAyiko bhaNitastathaiva kAyiko'pi, , ( puDhavIkAie NaM te! puDhavIkAiehaMto anaMtaraM accahittA puDhacIkAiesa uvavajjejjA !) he bhagavan ! kyA pRthvI kAyika, pRthvIkApikoM se anantara udvarttana karake pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai ? (gomA ! atthegaie ucca jjejjA asthegaie No vavajjelA ?) he gautama! koi koI utpanna hotA hai, koI-koI nahIM utpanna honA (je gaM aMte ! ujjejjA) he bhagavan! jo utpanna honA hai (seNaM kevalipaNNattaM dhammaM labhejA savaNayAe ?) vaha kyA kevaliprarUpita dharma kA zravaNa prApta karatA hai ? (gopamA ! jo iTTe samahe) he gaunama ! yaha artha samartha nahIM (evaM AukkAyAdisu niraMtaraM bhAbhiyAM ) isI prakAra aprakAyika Adi meM nirantara kahanA cAhie (jAva caridigsu) yAvat caturindriyoM meM (paMcidiyatirikakha joNiya bhaNussesa) paMcendriya tiryacoM aura manuSyoM meM (jahA nerahae) jaisA dAraka ( vANamaMtara josiyamAgiesu paDiseho ) vAnatryantaroM jyotiSkoM vaimAnikoM meM niSedha samajha lenA caahie| ( evaM jahA puDhavikAio bhaNio) isa prakAra jaisA pRthvIkAyika kahA (taheba AukAo ci) isI prakAra aprakAthika bhI ( vaNasaha kAhao vibhAgako) vanaspatikAyika 1 (puDhavIka,ieNaM bhaMte | puDhatrIkAiehito anaMtaraM naTTatA puDhavIkAiemu uvavajjjejjA 1) he bhagavan ! zu" pRthvIkAki, pRthvIkAyikAmAthI anantara udbhavata karIne pRthvIkAyikamAM utyanna thAya che ? (goyamA / atyegaie upavajjejjA atyegaie No ucavajjejjA ) he gautama! aI aI utpanna thAya che, bhane artha- nayI utpanna thatA (jeNa bhaMte / uvavajjejjA) he bhagavan / ? utpanna thAya che ( se NaM kevalipaNNattaM dhagmaM labhejjA savaNacAe ?) te zu devasi pra3Sita dharma zrava Apta pure che ? (goyamA | No iNaDe samaTThe) he gautama! bhA atha sama nathI. 1 (eva~ AukAiyAdisu nigtaraM bhANiyavyaM) se are himAMzu nirantara 'Devu' lecho. (jAtra cauriMdiyasu ) yAvat tundriyAM (niyitirikgvajogiyamaNumsesa) pacendriya tiryathA yAne manuSyAmAM (jahA negjha) nevA nAra ( vANamaMtara joisiya premAnisu paDiseho ) vAnavyantaro jyotiSDI, vaimAnizamA niSetra ghaDela he y (evaM jahA puDhatrikAo bhaNio) mere pRthvI (tadeva AcchAio vi) ze* yAre yAyAyika dAyu hADI hovA gane (makAo vibhANiyacyo)
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradhApanA 528 vanaspatikAyiko'pi bhaNitavyaH, tejarakAyikaH khalu bhadanta ! nejaskAyikebhyo'nantaramudavRttya nairayikeSu upapadheta ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, ekam asu kupArevapi, yAvat stanitakumAreSu, pRthivIko yikAlAyikavAyukA yiyatejaskAyika vanaspatikAvika hIndriya trIndriya caturindriyeSu astyeka upapagheta, astyeko nopara yeta, yaH khalu bhadAta ! upa gheta sa khalu kevalipajJaptaM dharma labheta zravaNatayA ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, tejaskAyikaH khala bhadanta ! te naskArikezko'nantaravRttya ezvendripatiryagyotike pu upapota ? gautama ! astyeka upapota, astyeko nopapota, yaH khalu bhavanta ! upapadyeta sa rUlu kevaliprajJaptaM bhI kahanA cAhie (teukkAie NaM bhaMte ! teukAiehito aNaMtaraM undhahitA neraestu upacaje. jA?) he bhagavan ! tejara kAyika tejaskAyikoM se anantara udvartana karake nArakoM meM utpanna hoto hai ? (goyanA ! No iNa saTTe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM (evaM asurakumAresu vi) isI prakAra asurakhumAroM meM bhI (jAva zraNiyakumAresu) yAvat stanitakumAroM meM (puDhadhokAiya-AukAyadAu-teukAiya-vaNapphaDakA. iya vedaMdiya-tediya-cauridiesu) pRthvIjJApika, apkArika, tejaskAyika, vana spatikAyika, dvIndriya, trIndriya, caturindriya jIvoM meM (atthegAie usajjejjA, atthegaie No uvavajjejjA) soI utpanna hotA hai, koI nahIM utpanna hotA (je NaM bhaMte ! uvavajjejjA) he bhagavan ! jo utpanna hotA hai (se NaM kevalipaNNattaM dhamma labhejjA saghaNayAe ?) vaha kyA kevaliprarUpita dharma kA zravaNa prApta karatA hai ? (goyamA! No iNaTe larahe) he gItaba! yaha artha samartha nahIM, (teukkAie NaM aMte ! tekkAiehito) he bhagavan ! tejaskAyika tejaskAyikoM se (aNaMtaraM uvvahitA) anantara udvartana karake (paciMdiyatirikkha vanaspatikAyika paNa kahevA joie. (teukkAieNaM bhaMte ! ukkAiehito aNaMtara uccadvittA teraiesu uvavajjejjA?) 3 bhagavana tejaska yika, tejaskAvikethI anantara udvartana karIne nArakomAM utpanna thAya che? (goyamA / No iNadve samaDhe) 3 gautama ! 241 atha samatha nathI (evaM asurakumAresu vi) merI ne asu24bhArAmA 55(jAva thaNiyakumAresu) yAvat stanitabhAmA (puDhavIkAiya-- AukAiyavAu-teukAiya vaNa'phaikAiya veiMdiya - teiMdiya-cauridiesu) pRthvI 4 // 43, 4 48, te ya, vanaspatiya, dIndriya, zrIndriya, yaturandraya vAmai (atthegaie uvavaujejjA, atyegaie No ubavajjejjA) lagavan / 5 Guna yAra cha bhane A5 utpanna nayI yatA (je NaM utravajjejjA) 2 atpanna thAya che (seNaM kevalipaNNattaM dhamma labhejjA mavaNayAe ?) te zu kSI 53pita manu zravaY uva 42 cha ? (goramA ! No iga samaDhe) he gI14 1 21 2Atha samaya nathI (teukAieNaM bhate / teukAiehito) 3 bhagavana ! yiIthI (aNaMtaraM uccaTTittA) mananta2 vartana zana (paMciMdiya tirikkha
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 20 sU0 5 pRthvIkAyAdhudvartananirUpaNam dharma labheta zravaNatayA ? gautama ! astyeko labheta, astyeko no labheta, yaH khalu bhadanta ! kevaliprajJaptaM dharma labheta zravaNatayA sa khalu kaivalikI vodhi budhyeta ? gautama ! nAyamayaH samarthaH, manuSyavAnavyantarajyotiSkavaimAnikeSu pRcchA, gautama ! nAyamarthaH samarthaH, evaM yathaiva tejaskAyiko nirantaram evaM vAyukAyiko'pi // sU0 5 // ____TIkA-atha pRthivIkAyikAdIn nairayikAdi caturviMzati daNDakakrameNa prarUpayitumAhajoNiesu uvavajjejA ?) paMcendriya tiryaMcoM meM utpanna hotA hai, (goyamA ! atthegaie uvavajjejjA, atthegaie No uvavajjejA) he gautama ! koI-koI utpanna hotA hai, koI-koI nahIM utpanna hotA (je NaM bhaMte ! uvavajjejA) he bhagavan ! jo utpanna hotA hai ( NaM kevalipaNNattaM dhammaM labhejA savaNayAe) vaha kevaliprarUpita dharma kA zramaNa prApta karatA hai ? (goyamA! atthegahae labhejA, NolabhejA) he gautama ! koI prApta karatA hai, koI prApta nahIM karatA ? (je bhaMte kevalipaNNattaM dhammaM labhejA sabaNayAe) he bhagavan ! jo kevaliparUpita dharma kA zravaNa prApta karatA hai (le NaM kevaliM bAhiM yujjhejA ?) vaha kyA kevalI-vAdhi ko bUjhatA hai ? (goyamA! No iNaDhe samaThe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM ___ (maNussavANamaMtara joisiyavemANiesu pucchA ?) manuSya, vAnavyantara, jyoti eka aura vaimAnikoM saMbaMdhI pRcchA ? (goyamA ! No iNaTUThe samaThe) he gautama! yaha artha samartha nahIM (evaM jaheva teukkAie niraMtaraM evaM vAukAie vi) isa prakAra jaisA tejaskAthika kahA, nirantara vaisA hI ghAyukAyika bhI kaha lenA caahie| TIkArtha-aba pRthvIkAya Adi kI cauvIsa daNDakoM ke kama se prarUpaNA kI joNiesa uvavajjejjA) payandriya tiya yAmA tpanna yAya cha ? (goyamA / agara uvavajjejjA, atthegaie No uvavajjejjA) 3 gautama ! - Gpanna thAya hai, nayI 5-na yatA (se NaM kevali paNNattaM dhammaM labhejjA savaNayAe) te 4G pita dhamanu zrava prAta 42 cha ? (goyamA! atyaMgaiyae labhejjA, atyaMgaie no labhejjA) hai gautama! prApta 42 cha, prApta nathI 42tA ? (jeNaM bhaMte / kevalipaNNattaM dhamma savaNayAe labhejjA) sagavan ! 24pAsa 352 dhanu zrapara prApta 42 che (seNaM kevala ghohiM bujhejjA ?) te zu kSI madhina na che (goyamA ! No iNaDhe samajhe) I gItama! A artha samartha nathI. (maNussa vANamaMtarajoisiya vemANiesu pucchA ?) manuSya, pAna0yanta2, jyoti bhane mAni / samandhI ch| ? (goyamA | No iNadve samaDhe) 3 gautama | 0 ma samaya nathI (evaM jaheva teuskAie niraMtaraM evaM vAukAie vi) ye 42 te yi 41 m nirantara tevA ja vAyukAyika kahevA joIe. TIkAI-have pRthvIkAya AdinI grevIsa daMDakanA kamathI prarUpaNA karAya che. 17.
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530 mahApanA 'puDhavIkAie NaM bhaMte ! puDhavIkAiehito aNaMtaraM unnahittA neraiesu uvava jenA?' he bhadanta ! pRthivIkAyikaH khalu pRthivIkAyikebhyo'nantarabRtya nairayikeSu kim utpadyeta ? bhagavAnAha'goyamA!' he gautama ! no iNaDhe sama? ' nAyamarthaH samarthaH-noktArthoM yuktyopapannaH prAguktayukteH 'evaM amurakumAresu vi, jAva thaNiyakumArelu vi' evam-pRthivImAyikasya nairayikeSviva murakumAreSvapi yAvat-nAgakupAreSu suvarNakumAreSu asnikumAreSu vidyutkumAreSu udadhikumAreSu dvIpakumAreSu divakumAreSu vAyukumAreSu stanitakumAreSu cApi anutpAdo vaktavyaH, tathA ca pRthivIkAyikAnAM nairayikepu deveSu utpAdapratiSedhaH kRtaH, tepI viziSTamanodravyAsaMbhavena tIvra saMklezavizuddhAdhyavasAyAbhAvAt, gautamaH pRcchati-'puDhavIkAIeNaM bhaMte ! puDhavIkAiehito aNaMtaraM uccaTTittA puDhavIkaiesu uvajjejjA ?' he bhadanta ! pRthivIkAyikaH khalu pRthivIkAyikebhyo'nantaravRstha pRthivIsAyikeSu upapaveta ? bhagavAnAha- . 'goyamA !" he gautama ! 'atthegaie uvavajjejjA atthegaie No uvavajjejjA' astyekAjAtI hai gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA pRthvIkAyika, pRthvIkArikoM se nikalakara sIdhA nArako meM utpanna hotA hai ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahI, arthAt nahIM utpanna hotA, isa kA kAraNa pUrvavat samajhanA caahie| isI prakAra asurakumAro meM bhI yAvat stanitakumAroM meM bhI nahIM utpanna hotaa| isa prakAra pRthvIkAyiko kA nArakoM aura devoM meM utpanna hone kA niSedha kiyA gayA hai, kyoMki unameM viziSTa manoMdravyo kA abhAva hotA hai aura isa kAraNa le to tIvrasaMzleza ho sakatA hai aura na viziSTa vizuddha adhyavasAya saMbhava hai| , gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA pRthvIkAyika pRthvIkAyikoM se nikala kara sIdhA pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai ? bhagavAna !-he gautama ! koI utpanna hotA hai, koI nahIM bhI utpanna hotaa| zrI gautamasvAmI he bhagavan! zuM pRthvIkAyika pRthvIkAcikamAMthI nikaLIne sIdhA nArakamAM utpana thAya che? zrI bhagavAna-he gautama! A artha samartha nathI. arthAt utpanna nathI thatA. tenuM kAraNa pUrva pramANe samajavuM joIe. eja prakAre asurakumAromAM paNa yAvat svanitakumAremAM paNa nathI utpanna thatA. e prakAre pRthvIkAciMkomAM nArakonA utpAdana ane devAmAM utpanna thavAne niSedha karAyelo che, kemake temAM viziSTa manodravyano abhAva thAya che ane e kAraNe na te tIvra saMkaleza thaI zake che ane viziSTa vizaddha adhyavasAyane saMbhava che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! zuM pRthvIkAyika pRthvakAyikethI nikaLIne sIdhA pRthvIkAyikamAM utpanna thAya che?
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 20 sU0 5 pRthvIkAyAdyudvartananirUpaNam kazcit pRthivIkAyikaH pRthivIjhAyikebhya udvartanAnantaraM punarapi pRthivIkAyikeSu upapadyeta tadyogAdhyavasAyasthAnasaMbhAt astyekaH kazcittu pRthivIkAyikastatrapunarnopapayeta, gautamaH pRcchati-'je NaM bhaMte ! uvavajjejjA seNaM kevalipaNNattaM dhammaM labhejjA savaNayAe ?' he bhadanta ! yaH khalu pRthivIkAyikaH punaH pRthivIkAyikatayA utpadyata sa khalu kiM kevaliprajJaptam sarvajJopadiSTaM dharma zravaNatayA zrotuM labhate-samarthoM bhavet ? bhagavAnAha-'goyamA ! he gautama ! 'NoiNaDhe samaTe' nAyamarthaH samarthaH-noktArthoM yuktyopapannaH prAguktayukteH, evaM AukAiAdisu niraMtaraM bhANiyavvaM jAva cauridiemu' evam-pRthivIkAyikeSviva apkAyikAdiSu nirantam-avyavadhAnapUrvakaM bhaNitavyam-vaktavyam, yAvat-tejaskAyikavAyukAyika vanaspatikAyikeSu dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu ca kazcitpRthivIkAyika utpadyeta, kazcinnotpadyeta, kintu teSvapi sa kevaliprajJaptaM dharma zrotuM no samarthoM bhavet, 'paMciMdiyatiarthAt koI pRthvIkAyika, pRthvIkAyika bhavakA anta karake punaH anantara bhava meM hI pRthvIkAyikoM meM utpanna ho jAtA hai, kyoMki usameM usa bhava ke yogya adhyavasAya hote haiM / koI jIva tathAvidha adhyavasAya na hone ke kAraNa pRthvIkAya meM utpanna nahIM hotaa| gautamasvAmI-he bhagavan ! jo pRthvIkAya pRthvIkayikoM meM utpanna hotA hai, kyA vaha sarvajJa dvArA upadiSTa dharma ko zravaNa kara sakatA hai ? bhagavAna-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / isakA kAraNa pUrvavatU samajhanA caahie| ____ isI prakAra tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika dvIndriya, trIndriya aura caturindriya ke viSaya meM bhI sara lenA cAhie, arthAtU koI pRthvIkAyika inameM utpanna hotA hai, koI nahIM utpanna hotaa| jo utpanna hotA hai vaha kevalI dvArA prarUpita dharma ko zravaNa karane meM samartha nahIM hotaa| zrI bhagavAna-he gautama! kaI pRthvakAyika, pRthvIkAyika lavane anta karIne pharI anantara bhavamAM ja pRthvakAyikamAM utpanna thaI jAya che, kemake temAM te bhavane gya adhyavasAya hoya che. keI jIva tathAvidha adhyavasAya na hovAnA kAraNe pRthvIkAyamAM utpana nathI thatA. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! je pRthvIkAya pRthvIkAyikomAM utpanna thAya che, zuM te sarvajJa dvArA upadiSTa dharmane zravaNa karI zake che? zrI bhagavAna he gautama! e artha samartha nathI. enuM kAraNa pUrvavat samajavuM joIe, eja prakAre tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika, Thandriya, trIndriya, ane caturindriyanA viSayamAM paNa samajI levuM joIe arthAt ke pRthvIkAyika temAM utpanna thAya che, keI utpanna nathI thatA. je utpanna thAya che te kevalI dvArA prarUpita dharmane * vaNa karavAmAM samartha nathI thatA.
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 prazApanAle rikkhajoNiyamaNussemu jahA neraie' paJcendriyatiryagyonikeSu manuSyeSu ca yathA nairayikA kazcidutpadyate kazcinnotpadyate ityukta tathaiva pRthivIkAyiko'pi kazcittatrotpadyeta kazcinotpayeta iti vaktavyam, kintu-'vANamaMtarajoisiya vemANiemu pauiseho' vAnavyantarajyotiSka vaimAnikeSu deveSu nairayikAsurakumArAdiSviva pRthivIkAyikasyotpAdapratiSedho vaktavyaH, prAguktayukteH, 'evaM jahA puDhavIkAio bhaNio taheva AukAio vi caNassaikAiyo vi bhANiyatvo' evam-uktarItyA yathA pRthivIkAyiko bhaNitastathaiva apkAyiko'pi vanaspatikAyiko'pi ca bhaNitavya:-nairayikAdi caturviMzati daNDakakrameNa vaktavyaH, gautamaH pRcchati-ukAieNaM bhaMte ! teukAiehito aNaMtaraM ubahitA neraiemu uvavajjejjA ?? he bhadanta'! tejaskAyikaH khalu tejaskAyikebhyo'nantaramuddezya kiM nairayikeSu utpadyata ? bhagavAnAha'goyamA!' he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH-noktArthoM yuktyopapamaH, prAgukta___ paMcendriya tiryaMcoM meM tathA manuSyoM meM jaise koI nAraka utpanna hotA hai koI nahIM utpanna hotA, usI prakAra koI pRthvIkAyika utpanna hotA hai, koI nahIM utpanna hotA kintu jaise nAraka nArakoM aura denoM meM utpanna nahIM hotA, usI prakAra pRthvIphAyika bhI vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM meM utpanna nahIM hotaa| isa saMbaMdha meM bhI yukti pUrvavatU hI samajhanA caahie| isa prakAra jaisI pRthvIkAyika kI vaktavyatA kahI.usI prakAra aprakAyika aura vanaspatikAyika kI bhI vaktavyatA samajha lenI caahie| gautamasvAmI-he bhagavana ! kyA tejaskAyika jIva tejaskAyikoM se nikala kara sIdhA nArako meM utpanna hotA hai ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, pUrvokta yukti ke anusAratejaskAyika jIva mara kara narakameM utpanna nahIM hotaa| isI prakAra tejaskAyika paMcendriya tiryamAM tathA manuSyamA jema keI nAraka utpanna thAya che, koI nathI utpanna thatA eja prakAre kaI pRthvakAyika utpanna thAya che keI utpanna nathI thatA, paraMtu jevI rIte nAra nAraka ane mAM utpanna nathI thatA. eja prakAre pRthvIkAdhika paNa vAnarAntara, tiSka ane vaimAnika devAmAM utpana nathI thatA. e sambanyamAM paNa yukti pUrvavat samajavI joIe. A prakAre jevI pRthvIkAyikanI vaktavyatA kahI e prakAre akAyika ane , vanaspatikAyikanI paNa vaktavyatA samajI levI joIe. - zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! zuM tejaskAyika jIva tejaskAyithI nikaLIne sIdhA nAramAM utpanna thAya che ? zrI bhagavAna -he gautama! A artha samartha nathI, pakta yuktinA anusAra tejaskAyika jIva marIne narakamAM utpanna nathI thatA. eja prakAre tejaskAyika anantara udvartana
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyayAdhinI TIkA pada 20 sU. 5 pRthvIkAyAdhuvartananirUpaNam yukteH, 'evaM asurakumAreSTha vi jAva thaNiyakumAresu' evam-nairayikepviva amarakumAreSvapi yAvat nAgakumAreSu muvarNakumAreSu agnikumAreSu vidyutkumAreSu udadhi kumAreSu dvIpakumAreSu dikkumAreSu pavanakumAreSu stanitakumAreSvapi ca tejaskAyikastejaskAyikebhya udvartanAnantaraM notpadyata prAguktayukteH, 'puDhavIkAiya AuteuvAuvaNa beiMdiya teiMdiya cauridipasu atthegaie uvavajjejjA atthegaie No uvavajjejjA?' pRthivIkAyikAkAyika vAyukAyika tejaskAyika vanaspatikAyika dvIndriya trIndriya caturindriyeSu astyeka:-kazcit tejasmAyikaH utpadyeta astyekaH-kazcittu tejaskAyiko notpadyeta, gautamaH punaH pRcchati-'je NaM bhaMte ! uyavajjejmA seNaM kevalipaNNattaM dhammaM labhejjA savaNayAe ?' he bhadanta ! yaH khalu sejaskAyikaH pRthivIkAyikAdi caturindriyAnteSu upapadyeta sa khala kim kevaliprajJapta-sarvajJopadiSTaM dharma zravaNatayA-zrotuM labheta-samarthoM bhavet ! bhagavAnAha-'goyamA!' he gautama ! 'No iNadve sagaDe' nAyamarthaH samarthaH-noktArthoM yuktyopapannaH, 'seukAie NaM bhaMte ! teukkAiehito aNaMtaraM uccaTTittA paMciMdiyatirikkhajoNiemu uvavajjejjA ?' he bhadanta ! tejaskAyikaH khalu tejaskAyikebhyo'nantaramuddezya kiM paJcendriyatiryagyonikeSu utpadheta ? bhagavAnAha-'goyamA !' anantara udvartana karake asurakumAroM meM nAgakumaroM meM suvarNakumAroM meM, agnikumAro meM vidyutkumAroM uddhikumAroM meM, dvIpakumAroM meM, dizAkumAro meM, pavanakumAroM meM tathA stanitakumAroM meM bhI utpanna nahIM hotaa| koI tejaskAyika, pRthvIkAyikoM meM aprakAyikoM meM vAyukAyikoM meM tejaskAyiko meM, vanaspatikAyikoM meM, dvIndriyoM meM, trIndriyoM meM evaM caturindriyoM meM utpanna hotA hai, koI nahIM utpanna hotaa| gautamasvAmI-he bhagavan ! jo tejaskAyika, pRthvIkAyiko se lekara caturindriyoM taka meM utpanna hotA hai, kyA yaha kevaliprarUpita dharma ko zravaNa karane meM samartha hotA hai ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| gautamasvAmI-he bhagavana ! kyA tejaskAyika jIva udvartana karake sIdhA karIne asurakumAromAM, nAgakumAromAM, suvarNakumAremAM, agnikumAramAM, dvIpakumAramAM. dizAkamArAmAM, pavanakumAromAM tathA ratanitakumAremAM paNa utpanana nathI thatA. koI tejaskAyika, pRthvIkAcikamAM apUkAyikamAM, tejaskAyiAmAM, vanaspatikAyikamA, hIndrimAM, triddhimA tema ja caturindrimAM utpanna thAya che. keI nathI utpanna thatA. zrI gautamasvAmI-he bhagavad ' je tejaskAyika pRthvIkAyikathI laIne caturiMdri sudhImAM utpanna thAya che. zuM te kevalI prarUpita dharmane zravaNa karavAmAM samartha thAya che? zrI bhagavAna-he gautama ! A artha samartha nathI. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! zuM tejaskAyika jIva udUvartana karIne sIdhA pacendriya
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - he gautama ! 'atthegaie uvavajjejjA atthegaiyA No uvavajjejjA' antyekaH kazcit tejaskAyikaH paJcendriyatiryagyonikeSu upAyeta, astyekaH-kazcit tejaskAyiko no tatropapadyata, gautamaH pRcchati-'jeNaM bhaMte ! uvavajjejjA se NaM kevalipaNNattaM dhammaM labhejanA savaNayAe ? he bhadanta ! yaH khalu tejaskAyikaH paJcandriyatiryagyaunikatayA upapadyeta sa sala ki kevaLa prajJaptaM-sarvajJopadiSTaM dharma zravaNatayA-zrotuM labheta-samartho bhavediti ? bhagavAnAha-'goyamA !! he gautama ! 'atthegaie la bhejA, atyaMgaie No labhejA' astyeka:-kathit tejaskAyikA paJcendriyatiryagyonikatayA utpannaH san kevaliprajJaptaM dharma zrotaM labheta, astyeka:-kazcitta kevali prajJaptaM dhama zrotaM na labheta, gautamaH punaH pRcchati-'jeNaM maMte ! kavali paNattaM dhamma labhejjA savaNayAe se NaM kevali yohi bujhejA ?' he bhadanta ! yaH khalu tejaskAyikA paJcendriyatiryagyonikatayotpannaH san kevaliprajJaptaM dharma zravaNatayA labheta sa sala ki kaiva. likI vodhi vudhyeta ?-jAnIyAt ? bhagavAnAi- 'goyamA !' he gautama ! 'No iNaDhe samajhe' paMcendriya tiryaco meM utpanna hotA hai ? bhagavAn-he gautama ! koI-koI utpanna hotA hai koI-koI utpanna nahIM hotaa| gautamasvAmI-he bhagavana ! jo utpanna hotA hai vaha kyA kevalI dvArA prarUpita dharma ko zravaNa karane meM samartha hotA hai ? bhagavAn-he gautama ! koI tejaskAyika udghartanA ke anantara paMcendriya tiyacoM meM utpanna hokara kevalI bhagavan dvArA upadiSTa dharma kA zravaNa karane meM samartha hotA hai, koI kevalI bhagavan dvArA upadiSTa dharma ko zravaNa karane meM samartha nahIM bhI hotA hai| ____ gautamasvAmI-he bhagavan ! jo tejaskAyika paMcendriya niyaMcayoni meM utpanna hokara kevaliprarUpita dharma ko zravaNa karane meM samartha hotA hai, kyA vaha kevalaghodhi ko bUjha sakatA hai ? jAna sakatA hai ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| tiya emAM utpanna thAya che? zrI bhagavana- gautama ! koI keI utpana thAya che, ke kaI utpanna nathI thatA. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! je utpanna thAya che te zuM kevalI dvArA prarUpita dharmane zravaNa karavAmAM samartha thAya che? zrI bhagavAna-De gItama!keI tejarakAyika udUvartananA pachI paMcendriya tiryamAM utpana thaIne kevalI bhagavAn dvArA upadiSTa dharmane zravaNa karavAmAM samartha thAya che, keI samartha nathI paNa thatA. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! je tejaskAyika paMcendriya tirya canimAM utpanna thaIne kevalI prarUpita dharmanuM zravaNa karavAmAM samartha thAya che, zuM te kevala bAdhIne jANI zake che?
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayayodhinI kA pada 20 sU0 5 pRthpokAyAyudvartananirUpaNam nAyamarthaH samartha:-noktArthoM yuktyopapannaH, gautamaH punaH pRcchati-'yaNussavANamaMtarajoisiyavemANiesu pucchA' manuSyavAnanyantarajyotiSkavaimAnikeSu kiM tejaskAyika utpadyata ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH-noktAoM yuktyopapannaH, prAguktayukteH , 'evaM jaheva teukAie niraMtaraM evaM bAukAie vi' evamuktarItyA yathaiva tejaskAyikaH nirantaram-caturviMzatidaNDa kakrameNa pratipAditaH evaM tathaiva vAyukAyiko'pi pratipattavyaH, tathA ca tejaskAyiko vAyukAyikazca manuSyeSvapi pratiSedhAt, teSAmAnantaryeNa manuSyeSatpAdAsaMbhavAt, asaMbhavaH punaH kliSTapariNAmatvena manuSyagati manuSyAnupUrvImanuSyAyurvandhAsaMbhavAt, paJcendriyatiryagyoniketatpannAH kevaliprajJaptaM dharma gautamasvAmI he bhagavan ! kyA :tejaskAyika jIva manuSya, vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnikoM meM utpanna hotA hai ? bhagavAna-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, arthAta pUrvokta yukti ke anusAra tejaskAyika jIva anantara AgAmI bhava meM na manuSya hotA hai, na vAnavyantara hotA hai, na jyotiSka devoM meM utpanna ho sakatA hai aura na vaimA. nikoM meM hI janma lesakatA hai| isI prakAra vAyukAyika jIva ko bhI samajhanA cAhie, arthAt jaise cauvIsa daMDakoM meM se tejaskAyika kina kina daMDakoM meM utpanna hotA, yaha batalAyA gayA hai, usI prakAra vAyukAyika ke viSaya meM bhI jAna lenA caahie| isa prakAra tejaskAyika aura vAyukAyika kA manuSyoM meM bhI utpAda nahIM hotA, kyoMki unakA manuSyoM meM utpanna honA saMbhava nahIM hai| saMbhava isa kAraNa nahIM hai, kyoMki ve jIva kliSTa pariNAmoM vAle hote haiM, ataeva manuSyagati, manuSyagatyAnupUrvIevaM manuSyAyu kA bandha nahIM kara skte| hAM, paMcendriya zrI bhagavAna gautama ! A artha samartha nathI. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! zuM tejaskAyika jIva manuSya, vAna vyatara, tiSka ane vaimAnikamAM utpanna thAya che? zrI bhagavAna-he gautama! A artha samartha nathI, arthAta pUrvokta yuktinA anusAra tejaskAyika jIva anantara AgAmI bhavamAM nathI manuSya thatA, navI vAnantara thatA nathI tiSka devemAM utpanna thaI zaktA ane nathI vaimAnikamAM paNa janma laI zakatA. eja prakAre vAyukAyika paNa samajavA jeI e arthAt jema vIsa daMDamAMthI tejaskAyika kyA kyA daMDakamAM utpana thaI zake che ane kayA kayAmAM utpanna nathI thatA e batAveluM che. e ja prakAre vAyukAcikenA viSayamAM paNa jANI levuM joIe. eja prakAre tejaskAyika ane vAyukAyikane manuSyamAM paNa utpAda nathI ghate kemake temanuM manuSyamAM utpana thavuM te asaMbhavita che. saMbhava e kAraNe nathI, kemake te lisTa
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayApanAra zrotuM labheran, seSAM zravaNendriyasabhAvAt, kintu sa kaivalikI ghodhi nAvayudhyeta teSAM saMkliSTapariNAmatvAt iti phalitam // 20 // dvindriyAdivaktavyatA mUlam-beiMdie NaM bhaMte ! beIdiehito aNaMtaraM udhvahitA nerai esu uvavajjejA ? goyamA ! jahA puDhavIkAiA, navaraM maNussesu jAva maNapajavanAgaM uppADejA, evaM teiMdiyA cauridiyA vi, jAva maNapajavanA NaM upyADejA, je NaM maNapajjavanANaM uppADejA se NaM kevalanANaM uppADejA ? goyamA ! no iNaTre samaTe, paMbiMditirikkhajoNie NaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiehito aNaMtaraM uvvaTTittA neraiesu aNaM. taraM uvakajjejjA ? goyamA ! atthegaie uvavajjejA atthegaie No uvavajjejjA, jeNaM bhaMte ! uvavajjejjA se NaM kevalipaNNattaM dhamma labhejA savaNayAe ? goyamA ! atthegaie labhejA, atthegaie No labhejA, je NaM kevalipaNNattaM dhammaM labhejA lavaNayAe se NaM kevaliM bohiM. bujjhejA ? goyamA ! atthegaie bujhejA atthegaie No bujjhejA je NaM bhaMte ! kevaliM bohiM bujhejA se NaM sadahejjA, pattiejjA roejA haMtA, goyamA ! jAva roeja je NaM bhaMte ! sadahejjA pattiejjA roejjA se NaM AbhiNibohiyanANasuyanANaohinANAiM uppADejjA ? haMtA, goyamA! jAva uppADejjA, je NaM bhaMte ! AbhiNibohiyanANasuyanANa ohinANAI uppADejjA, se NaM saMcAejjA, sIlaM vA jAva paDivatiryacoM meM janma lekara kevalI dvArA prajJapta dharma ko zravaNa kara sakate haiM, kyoM ki unheM zrotrendriya prApta hotI hai, magara kevala bodhi ko ve prApta nahIM kara pAte haiM, kyoM ki unake pariNAma saMklezayukta hote haiM, ||suu0 6 // pariNAmavALA hoya che tethI ja manuSyagati, manuSyagatyAnupUrva temaja manuSya yune bandha nathI karI zakatA. hA, paMcendriya tiryamAM janma laIne kevalI dvArA prajJapta dharmane zravaNa karI zake che, kemake temane zregnendriya prApta thAya che. paraMtu kevaladhine te prApta nathI karatA kemake temanA pariNAma saMlezayukta hoya che. sa. 6
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 20 sU0 6 chIndriyotpAdanirUpaNam jjittae ? goyamA ! No iNaTre samaTe, evaM asurakumAresu vi, jAva thaNiyakumAresu, egidiyavigaliMdiesu jahApuDhavIkAiA, paMciMdiyatirikkhajoNiesu maNussesu ya jahA neraie, vANasaMtarajoisiya vemANi--- esu jahA neraiesu uvavajjai pucchA, bhaNiyA evaM maNusse vi, vANasaMtarajoiliya vemANiesu jahA asurakumAre / // suu06|| ___ chAyA-dvIndriyaH khalu bhadanta ! dvIndriyebhyo'nantaramuvRttya nairayikeSu upapadyeta ? gautama ! yathA pRthivIkAyikAH, navaraM manuSyeSu yAvad manAparyavajJAnamutpAdayet, evaM trIndriyAzcaturindriyA api yAvad mana:paryavajJAnamutpAdayeta, yaH khalu manAparyavajJAnamutpAdayet sa khalu kevalajJAnamutpAdayet ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, paJcendriyatiryagyonikebhyo'nantaramuvRttya nairayikeSu anantaramupapadyata ? gautama ! astyekaH upapadyata, astyeko no upapa dvIndriyAdi vaktavyatA zabdArtha-(beDaM die NaM bhate veIdiehito aNaMtaraM uvvaTittA) bhagavan ! dvIndriya dIndriyoM se anantara udartana karake (neraiepTha uvacajjennA) nairayikoM meM utpanna hotA hai ? (goyamA ! jahA puDhavikAiA) gautama ! jaise pRthvIkAyika (navaraM) vizeSa (maNussesu) manuSyoM meM utpanna ho sakatA hai (jAva maNapajjavanANaM uppADejjA) yAvatU manaH paryavajJAna prApta karatA hai (evaM teiMdiyA) isI prakAra trIndriya (caridiyA vi) cauindriya bhI (jAva saNapajjavanANaM uppADejA) yAvat manAparyavajJAna prApta karatA hai (je NaM maNapajavanANaM uppADejjA) jo manaHparyava. jJAna prApta karatA hai (le NaM kevalanANaM uppADejjA) vaha kevalajJAna prApta karatA hai kyA ? (goyamA ! No iNa he samahe) gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| (paMciMdiyatirikhajoNie NaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiehito) he bhaga. - hIndriyAdi vaktavyatA zahAtha -(veiMdieNaM bhaMte ! veidiehiM to aNaMtaraM uvaTTittA) lagavan ! hAndriya dvAndriyothI manantara vatana 4za (neraiesu uvavajjejjA) nayimA satpanna yAya cha ? (goyamA / jahA puDhavikAiA), gautama! 25 vIyi4 (navara) vizeSa (maNussesa) bhanuSyomA utpanna 7 za che (jAva maNapajjavanANaM uppADejjA) yAvat bhAna paya jJAna prApta 42 che (evaM teiMdiyA) 4 4Are trIndriya (cariMdiyA vi) yaturindiya pay (jAva maNapajjavanANaM uppADejjA) yAvat mana pavijJAna prApta 42 cha (jeNaM maNapajjavanANaM uppADejjA) 2 bhana:5ya jJAna prApta 42 cha (se NaM kevalanANe uppADejA) te tajJAna bhArata 42 cha ? (goyamA No iNadve samaDe) he gautama | 241 atha samaya nathI. (paMciMdiya tiriva khajoNiANe te / paciditivimba nokihito) 2. vam ! 5. 0 67
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTa entert dvaita, yaH khalu danta ! upapadyeta sa khalu kevaliprajJaptaM dharma labheta zravaNatayA ? gautama ! recent labheta, astyeko no labheta, yaH salu kevaliprajJaptaM dharmai labheta zravaNatayA sa khalu hairaat afi gara ? gautama ! astyeko budhyeta, astye ko no vudhyeta, yaH khalu bhadantaM ! kaivalikIM bodhi budhyeta sa khalu zradadhIta pratyayet rocayet ? hanta, gautama ! yAvat rocayet, yaH khalu bhadanva ! zraddadhIta pratyayet rocayet, sa khalu AbhinivokajJAnazrutajJAnAvadhijJAnAni van ! paMcendriyatiyecayonika paMcendriya tiryacayonikoM se (anaMtaraM uvvahittA) anantara udvarttana karake (neraie uccajjejjA ?) sIdhA narakoM meM utpanna hotA hai ? (goyamA ! atthegaie ubavajjejjA, atyegaie No uvavajjejjA) he gautama ! koI utpanna hotA hai, koI utpanna nahIM hotA (je NaM aMte ! uvavajjejjA) he bhagavan ! jo utpanna hotA hai (se Na kevalipaNNattaM dhammaM labhejjA savaNayAe) vaha kyA kevaliprajJapta dharma kA zravaNa prApta karatA hai ? (goyamA ! atthegaie labhejjA, atthegaie No labhejjA) he gautala ! koI prApta karatA hai, koI prApta nahIM karatA (je NaM kevalipaNNattaM dhammaM labhejjA) jo kevaliprarUpita dharma prApta karatA hai ( se NaM kevaliM bohi bujhejjA ?) vaha kevalabodhiko bUjhatA hai ? (gomA ! atthe bujjhejA, atthegaie jo bujhejjA) he gautama ! koI bUjhatA 'hai, koI nahIM bUjhatA (je NaM saMte ! kevaliM bohiM bujjhejA) he bhagavan ! jo kevalibodhiko bUjhatA hai ( se gaM sahejA ) vaha zraddhA karatA hai ? (pattiejA) pratIti karatA hai ? (roejA) ruci karatA hai ? (godhamA ! jAva roejA) he gautama! yAvat ruci prApta karatA hai (je NaM bhaMte! sadahejA pattiejA roejA) he bhagavan ! jo zraddhA karatA hai, pranIti karatA hai, ruci karatA hai (seNaM AbhiNindriya tiryathayeAni ca yendriya tiryayayoni thI (anaMtara uccaTTittA) anantara vartana che ? (goyamA ! utpanna thAya - harIne (neraiesa uvavajjejjA ?) sIdhA nArAbhAM atthegaie uvavajjejjA, atthegaie No uvavajjejjA) he gautama / adha utpanna thAya che, ardha nathI utpanna thatA (jeNaM bhaMte ! uvavajjejjA) he bhagavan ! meM utpanna thAya che (se NaM kevali paNNattaM dhammaM labhejjA savaNayAe) te zu haivasI ajJAta dharmanuM zravaNu Apta 4re ? (goyamA / atthegaie labhejjA, atthegaie No labhejjA) he gautama! artha prApta bhare che, ardha nathI prApta 42tA (jeNaM kevalipaNNattaM dhammaM labhejjA) ne devasi pra3cita dharbha prApta 4re che (seNaM kevaliM bohiM bujjhejjA) te visodhine naze che (goyamA / atyegaie bujjhejnA, atthaigaie No bujjhejjA) De gautama / ava samanne che, ardha nathI samatA (jeNaM bhaMte ! kevala bohiM vujjheGajA) De bhagavan / ne devasimAdhi / samale che (se NaM sadahe jA) te zraddhA re B ? (pattiejjA) atIti 4re che ? (roejjA ) 3thi 43 che (goyamA ! jAva rojjA ) gIta yAvat | 4re che (jeNaM maMtre ! sadahejjA pattiejjA roenjA) se lagavan ! ne zraddhA che, pratIti bhane che, 3thi che se NaM AbhivohiyanANa suvaNANa ohi nANA uppAdevajA 1) 5
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 20 sU0 6 vIndriyotpAdanirUpaNam 536 utpAdayet ? inta, gautama ! yAvad utpAdayet, yaH khalu bhadanta ! AbhinivodhikajJAnazrutajJAnAvadhijJAnAni utpAdayet sa khalu zaknuyAt zIlaM vA yAvat pratipattum ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, evam asurakumAreSvapi yAvat stanitakumAreSu ekendriyavikalendriyepu yathA pRthivIkAyikAH, paJcendriyatiryagyonikeSu manuSyeSu ca yathA nairayikA, vAnavyantara jyotiSka vaimAnikeSu yathA nairayikepu upapadyate pRcchA, bhaNitA evaM manuSye'pi, vAnavyantarajyotiSka vaimAnikeSu yathA asurakumArAH // suu06|| bohiyaNANa suthaNANa ohinANAI uppADejA ?) vaha AbhinibodhijJAna, zruta. jJAna, avadhijJAna ko prApta karatA hai ? (haMtA goyamA ! jAva uppADejA) hAM gautama ! yAvat prApta karatA hai (je NaM bhaMte ! AbhiNiyohiya nANasuyanANaohi nANAI uppADejA) he bhagavan ! jo AbhiniyodhikajJAna. zrutajJAna, avadhijJAna ko prApta karatA hai (se NaM saMcAejA sIlaM vA paDijittae?) vaha kyA zIla ko yAvatU aMgIkAra karane meM samartha hotA hai ? (goyamA ! No iNaDhe lamaThe) gautama ! yaha artha samartha nahIM hai (evaM asurakusAresu vi) isI prakAra asurakumAroM meM bhI (jAva thaNiyakumAresu) thAvat stanitakumAroM meM (egidiya vigaliMdie jahA puDhavikAiyA) ekendriya vikalendriyoM meM jaise pRthvI kAyika __ (paMciMdiyatirikkhajoNiesu maNussetu ya jahA neraie) paMcendriya tiryaMcI meM tathA manuSyoM meM jaise nairathika (vANamaMtara joisiyavemANiesu) vAnavyantara, jyotiSka tathA vaimAniko meM (jahA leraiesa) jaise nArakoM meM uvavajaha) upajatA hai (pucchA) pRcchA (mANiyA) kahI (evaM maNusle vi) isI prakAra manuSya meM te mAlinimAdhijJAna, zrutajJAna avadhijJAnane prApta 42 cha ? (haMtA goyamA ! jAva upADejA DA, gotama ! yAvat prAta 42 cha (je NaM bhaMte ! AbhiNivohiyanANa suyaNANa ohinANAna uppADejjA) lAvan / mAlinimAvijJAna, zrutajJAna, adhijJAna prApta 42 (se NaM saMcAejjA sIlaM vA paDivajjittae ?) te zu zAsane yAvat 20042 42vAmA samaya thAya cha ? (goyamA ! No iNadve samaDhe) 3 gItama ! 2 // atha sapatha nathI (evaM asurakumAresa vi) me 4Are masu24mAmA pA (jAva paNiyakumAresu) yAvat stanitArAmai. (egidiya viMgalidiesu jahA puDhavikAiyA) mendriyomA 21 pRthvIya. (paMciMdiyatirikkhajoNiesu maNussesu ya jahA neraie) 5yendriya tiyayAmA tathA manuSyamAM jema narayika, viSe kahela che te ja pramANe samajavuM. (vANamaMtarajoisiyavemANiesu) pAna0ya-ta2, nyAti tathA vaimAnimA (jahI neraiesu) rebha nAma (uvavajai) 52 cha (pucchA) 24aa (bhaNiyA) 41 (evaM maNasse vi) me re manuSyamA (vANamaMtara joisiya vaimANiesu jahA asurakumArA) pAna0yantara,
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyanAsare TIkA-atha hIndriyAdInAM narayikAdi caturvizatidaNDa kAma meNodatanAnantaragu-pAdayata. vyatAM prarUpayitumAha-'beDadie NaM bhane ! diehito bhayaMtA unahitA neipara uvAjjejjA?' he bhadanta ! dvIndriyaH sanlu dvIndriyebhyo'nantA mudatya ki nAyikapa upapadyeta ? bhagavAnAha-'goyamA!' he gautama ! 'jatA puDhavI kAimA' yathA pRthiyokAyikAH pratipAditA stathA dvIndriyA api pratipattavyAH, tathA ca yathA pRthiyokAyikAH nAyika deveSu ca utyadhamAnatvena pratipiddhAH zepeSu punaH sarveSu api sthAneSu vihitAmnavahIndriyA api aba. seyAH, evaM trIndriyAzcaturindriyAthApi yodhyAH, navaraM pRthivIkApikA manuSye utpannA bhI kaha leve (vANamaMtara joimiyavamANipasu jahA anurAmArA) vAmapannara, jyotiSka aura vaimAnikoM meM jaise anurkumaar| TIkArtha-ava dvIndriya Adi jIvoM kI nAraka Adi caubIma daMDakoM ke krama se, udavarttanA ke pazcAt utpAda kI vaktavyatA kahI jAnI hai| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA mIndriya jIva, dIndriyoM se udvartana karake sIdhe nairayikoM meM utpanna hotA hai ? bhagavAn-he gautama ! jaise pRthvI kAyika ke viSaya meM kahA hai, vaisA hI dIndriya ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / arthAt jaise pRthvIkAdhikoM ke utpAda kA nArakoM aura devoM meM niSedha kiyA gayA hai aura zepa sabhI sthAnoM meM vidhAna kiyA gayA hai, usI prakAra dvIndriyoM kA bhI samalanA cAhie ! zrIndriya aura caturindriya jIvo kA utpAda bIndriyo ke samAna hI hai| vizeSatA yaha hai ki pRthvIkAyika jIva manunyo meM utpanna hokara antakriyA bhI kara sakate haiM arthAt mokSa prApta kara sakate haiM, jintu drondriya jIva manuSya tiSka ane vaimAnikamAM jema asukumAra kahe che tema rAma levuM. TIkA-have dIndriya Adi jinI nAraka Adi vIsa daMDana kamathI uvanAnA pachI utpAdana vaktavyatA kahevAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! zuM kIndriya jIva, dvIndriyathI uddhatana karIne sIdhA riyimAM utpanna thAya che ? zrI bhagavAna-he gautama! jevuM pRthvIkAyanA viSayamAM kahyuM che tevuM ja kIndriyanA viSayamAM paNa jANavuM joIe. arthAta je prakAyikenA utpAdana nArake ane temAM niSedha kahe che ane bAkI badhA rasthAmAM vidhAna karAyeluM che, eja prakAre dvIndriyonuM paNa samajavuM joIe. trIndriya ane caturindriya ane utpAda DhIddhinA samAna ja che. vizeSatA che ke pRthvIkAyika jIva manuSyamAM utpanna thaIne antakiyA paNa karI zake che, arthAta me prApta karI zake che, paraMtu zrIndriya jIva manuSya thaIne paNa atakriyA karavAmAM samartha.
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 20 sU0 6 vIndriyotpAdanirUpaNam antakriyAmapi kurvanti dvIndriyAdayastu tatrAgatA antakriyAM na kurvanti tathA bhavastrAbhAvyAt, parantu dvitricaturindriyAH khalu manuSye pu AgatAH santo manaHparyavajJAnamutpAdayeyurityabhiprAyeNAha-'navaraM maNussesu jAva maNapajjavanANaM uppADejjA' navaram-pRthivI kAyikApekSayA vizepastu dvIndriyA manuSyeSu utpannAH santo yAvat-kevaliprajJaptaM dharma zrotuM labheran , kaivalikI bodhi budhyeran zradadhIran pratyayeyuH rocayeyuH, AbhinivodhikajJAnazrutajJAne utpAdayeyuH zIlAdi pauSadhopavAsAntaM vA pratipattuM zaknuyuH, manaHparthavajJAnaJcotpAdayeyuH, 'evaM teiMdiyA cauridiyA vi jAva saNapajjayanANaM uppADejA' evam-dvIndriyA iva trIndriyA caturindriyA api yAvat-manuSye pu utpannAH santaH kevaliprajJaptaM dharma zrotuM samarthA bhaveyuH, kaivalikI yodhi budhye ran zradadhIran pratyayeyuH rocayeyuH, AbhinivodhikajJAna zrutajJAne utpAdayeyuH, anagArikatAM pravajituM zaknuyuH, manaHparyavajJAnazcotpAdayeyurityarthaH, gautamaH punaH pRcchati-'jeNaM maNahokara bhI antakriyA karane meM samartha nahIM hote / isakA kAraNa bhava kA vaisA svabhAva hai| hAM, chondriya, trIndriya aura caturindriya jIva manuSya bhava meM utpanna hokara manaHpayavajJAna prApta kara sakate haiN| isa abhiprAya ko prakaTa karate haiMvizeSa yaha hai ki bIndriya jIva manuSyo meM utpanna hokara dharma zravaNa kara sakate haiM, kaivalika bodhi ko prApta kara sakate haiM, zraddhA pratIti aura ruci prApta karalete haiM, AbhiniyodhikajJAna aura zrutajJAna prApta kara sakate haiM, zola se lekara pauSadhopavAsa bhI aMgIkAra karane meM samartha hote haiM, avadhijJAna pA sakate haiN| anagAradIkSA aMgIkAra karalete haiM aura manaH paryavajJAna bhI pA lete haiN| isI prakAra trIndriya aura caturindriya jIva bhI manuSyoM meM utpanna hokara kevalI dvArA upadiSTa dharma ko zravaNa kara sakate haiM, kevalayodhi pA sakate haiM. zraddhA, pratIti aura ruci prApta kara sakate haiM, Abhiniyodhika jJAna aura zratajJAna nathI thatA. enuM kAraNa bhavane e ja svabhAva che. hA. kIndriya trIndriya ane caturindriya jIva manuSya lAvamAM utpanna thaIne mana paryAvajJAna prApta karI zake che. e abhiprAyane pragaTa kare che-vizeSa e che ke dvIndriya jIva manuSyamAM utpana thaIne dhama zravaNa karI zake che, kevalika badhine prApta karI zake che, zraddhA, pratIti ane ruci prApta karI le che, Abhinibadhika jJAna ane zrutajJAna prAptakarI zake che, zIlathI laIne piya dhopavAsa paNa agIkAra karavAmAM samartha bane che, avadhijJAna pAmI zake che, anagara dIkSA aMgIkAra karIle che ane manaH paryAvajJAna paNa meLavI le che eja prakAre trIndriya ane caturindriya jIva paNa manuSyamAM utpanna thaIne kevali dvArA 7 pAdiSTa dharmane zravaNa karI zake che, kevala bedhi meLavI zake che, zraddhA, pratIti ruci prApta karI zake che. AlinidhikajJAna ane thunanI prApti paNa temane thaI zake che, temaja te anugAra pravajA paNa aMgIkAra karI zake che ane mana:paryavajJAna ne
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ dha prajJApanAsUtra pajavanANaM uppADejjA se NaM kevalanANe uppADejjA ?' he bhadanta ! .yaH khalu dvIndriyAdimanuSyo bhUtvA manaHparyavajJAna mutpAdayet sa khalu kim kevalajJAnamutpAdayet ? bhagavAnAi'goyamA !' hai gautama ! 'No igaTTe samaDhe-nAyamarthaH samarthaH-noktArthoM yuktyopapannaH, prAguktayukteH, gautamaH pRcchati-'paMcidiyatirikkhajoNiyA NaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiehito aNaMtaraM unvaTTittA neraiesa uvavajjejjA ?' he bhadanta ! paJcendriyatiyagyonikaH khalu paJcendriyatiryagyonikebhyo'nantarapuvRttya kiM nairayikeSu upapadyeta ? bhagavAnAha-'goyamA ! he gautama ! 'asthegaie uvavajnejjA atthegaie No uvavajjejjA' astyeka:-kazcit paJcendriyaniryagyoniko nairayikeSu upapadayeta, astyekaH kazcicu nopapadyata, gautamaH pRcchati-'jeNaM uvavajejjA se NaM kevalipaNNattaM dhamma labhejjA savaNayAe ?' yaH khalu paJcandriyatiryagyo niko nairayikatayA upapadyeta sa khalu ki kevaliprajJapta-sarvajJopadiSTaM dharma zravaNatayA-zrotuM labheta-samarthoM bhavet ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'atyaMgaie labhejjA atyaMgaie kI prApti bhI unheM ho sakatI hai, ve anagAra pravrajyA bhI aMgIkAra kara sakate haiM aura manaHparyavajJAna ko bhI pAne meM samartha ho sakate haiN| ____ gautamasvAmI-he bhagavAn ! jo dvIndriya, trIndriya aura caturindraya jIva manuSya hokara manaH paryavajJAna prApta kara sakate haiM, ve kyA kevalajJAna bhI pA sakane meM samartha hote haiM ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, arthAt pUrvokta yukti ke anu. sAra ve kevala jJAna nahIM pA sakate ? - gautamasvAmI-he bhagavan ! paMcendriya, tiryaca se anantara udvartana karake jIva kyA nArakoM meM utpanna ho sakatA hai ? bhagavAn-he gautama ! koI utpanna ho sakatA hai, koI nahIM utpanna ho sktaa| gautamasvAmI-bhagavan ! jo utpanna hotA hai, vaha kyA kevalI dvArA prarUpita dharma kA zravaNa prApta kara sakatA hai ? paNa meLavavAmAM samartha thaI zake che. zrI gautamasvAmI-hi bhagavAna ! je dvAdriya, triIndriya ane caturindriya jIva manuSya thaIne manaHpardhavajJAna prApta karI zake che, teo zuM kevala jJAna paNa meLavI zake che. zrI bhagavAna gautama! A artha samartha nathI. arthAt pUrvokta yukti nA anusAra teo kevalajJAna nathI prApta karI zaktA. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! paMcendriya tiya"cathI anantara udvartana karIne jIva zuM. nArakamAM utpanna thaI zake che? zrIbhagavAna he gItama! keI utpana thaI zake che. keI nathI utpana thaI zaktA, zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! je utpanna thaI zake che, te zuM kevali dvArA prarUpita "nuM zravaNa prApta karI zake che?
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 20 sU0 6 prIndriyotpAda nirUpaNam 543 No labhejjA' astyekaH kazcit paJcendriyatiryagyoniko nairayikatvenotpannaH san kevalaprajJaptaM dharmaM zrotuM labheta kazcittu no labheta, gautamaH punaH pRcchati - 'jeNaM kevalipaNNattaM dhammaM bhejjA saNayA se kevaliM bohiM bujjhejjA ?' he bhadanta ! yaH khalu paJcendriyatiryagyo fast nairatiyotpannaH san kevaliprajJaptaM dharma zravaNatayA - zrotu labheta sa khalu kiM kaivafaai bodhi budhyeta ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'atthagaddae bujjhejjA atyegaie, No bujhejA' astyekaH - kazcit kaivalikIM bodhiM budhyeta, astyekaH - kacinno cudhyeta, gautamaH pRcchati - 'jeNaM aMte ! kevaliMbohiM bujjhejjA se gaM sadahejjA pattiejjA roejjA' he bhadanta ! yaH khalu kaivalikIM vodhiM budhyeta sa khalu kiM tAM bodhi zraddadhIta pratyayet rocayet ? bhagavAnAha - 'haMtA, goyamA !" he gautama ! hanta - satyam, 'jAva roejjA' yAvatreat afi at pratyayet rocayet, gautamaH pRcchati - 'jeNaM maMte ! sahejanA pattiejjA ejjA se NaM AbhiNivohiyanANa sucanANa ohinANAI uppADejjA ?' he bhadanta ! yaH khalu bhUtapUrva paJcendriyatiryagyoniko nairayikaH kaikikIM vodhi zradIta pratyayet, bhagavAna - he gautama! koI paMcendriya tiryeca nArakarUpa meM utpanna hokara kevafour dharma kA zravaNa prApta kara sakatA hai, koI nahIM kara sakatA ! gautamasvAmI - he bhagavan ! jo kevaliprarUpita dharma kA zravaNa prApta kara sakatA hai, vaha kyA kevalika bodhika ko bhI prApta kara sakatA hai ? bhagavAna - he gautama! koI bodhi prApta kara sakatA hai, koI nahIM prApta kara sakatA / gautamasvAmI - he bhagavan ! jo kevalika bodhi ko prApta kara letA hai, kyA use zraddhA, pratIti aura ruci bhI prApta hotI hai ? bhagavAn -hAM gautama ! vaha kaivalika bodhi para zraddhA, pranIti aura ruci kara sakatA hai ! gautamasvAmI - he bhagavan ! jo zraddhA, pratIti aura ruci kara sakatA hai vaha kyA AbhinibodhikajJAna zrutajJAna aura avadhijJAna prApta kara sakatA hai ? tiryaMca nAraka rUpamAM utpanna thaI ne keli ane kAi nathI karI zakatA. keliprarUpita dharmInuM zravaNu zrI bhagavAn-gautama ! keAI 5 cendriya prarUpita dhanu zratraNa, prApta karI zake che, zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! je zake che, te thru kelika kheAdhine paNa prApta karI zake che ? prApta karI zrI bhagavan--gautama / FAi kheAdhi prApta karI zake che, keI nathI karI zakatA. zrI gautamasvAmI--he bhagavan ! je kailika edhine prApta karIle che, zuM tene zraddhA pratIti ane rUci paNa prApta thAya che? zrI bhagavAna ! hA, gautama ! te kailika kheAdhipara zraddhA pratIti ane ruci karIzake che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! je zraghdhA, pratIti mane ruci karI zake che, te zuM.
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 pramApanAsa rocayet sa khalu kim AbhinibodhikajJAna zrutajJAnAvadhijJAnAni utpAdayet ? bhagavAnAha'haMtA, goyamA !' he gautama ! hanta-satyam, 'jAva uppADejjA' yAvat-sa nairayikaH AbhinibodhikajJAnazrutajJAnAvadhijJAnAni utpAdayeta, gautamaH pRcchati-'je NaM bhaMte ! AbhiNirohi yanANa suyanANa ohinANAI uppADejjA se NaM saMcAejjA sIlaM vA jAva paDivajjittae ?' he bhadanta ! yaH khalu tathAvidho nairayika AbhinivodhikajJAnazrutajJAnAvadhijJAnAni utpA dayet sa khalu kiM zaknuyAt zIlaM vA yAvat-vrataM vA guNaM vA viramaNaM vA pratyAkhyAnaM vA pauSadhopavAsa vA pratipattum ? bhagavAnAi-'goyamA !' he gautama ! 'No iNaDhe sama?' nAyamarthaH samartha:-noktArthoM yuktyopapannaH, 'evaM amarakumAresu vi jAva thaNiyakumAresu' evam nairayikeSu iva asurakumAreSvapi yAvat-nAgakumAreSu suvarNakumAreSu agnikumAreSu vidyutkumAreSu udadhikumAreSu dvIpakumAreSu dikkumAreSu vAyukumAreSu stanitakumAreSu cApi pazcendriyatiryagyo bhagavAn-he gautama ! hA~, vaha nAraka Abhiniyodhika, zruta aura avadhijJAna prApta kara sakatA hai| gautamasvAmI-he agavan ! paMcendriya tiyacoM se nArakarUpa meM jo utpanna huA hai, vaha nAraka AbhiniyodhikajJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna prApta kara sakatA hai ? he bhagavan ! vaha nAraka kyA zIla, vrata, guNa, viramaNa, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsa ko aMgIkAra kara sakatA hai ? __ bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| vaha nAraka zIla Adi ko aMgIkAra karane meM samartha nahIM hotaa| jaise paMcendriya tiyaca se nirantara udvartana karake utpanna hue nAraka kI vaktavyatA kahI, usI prakAra asurakumAra, nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra vigutkumAra , udadhikumAra, dvIpakumAra, dizAkumAra, vAyakumAra aura stanitakumAra, ke viSaya meM bhI samajha lenA cAhie / arthAt paMcendriya tiyeca asura abhinibaMdhijJAna zratajJAna ane avadhijJAna prApta karI zake che ? zrI bhagavAna-he gautama! hA te AminibAdhika mRta ane avadhijJAna prAptakarI zake zrI gautamasvAmI-hebhagavana | paMcendriya tiya cothI nAraka rUpamAM je utpanna thayela che, te nAraka abhinibaMdhijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna prApta karI zake che. te nAraka zuM zIla, vata guNa viramaNa pratyAkhyAna ane pauSadhopavAsane aMgIkAra karI kaze che? zrI bhagavAna-he gautama ! A artha samartha nathI. te nAraka zIla khAdi ne aMgIkAra karavAmAM samartha nathI thatA. jevA paMcendriya tiryaMcathI nirantara udvartana karIne utpanna thayela nArakanI vaktavyatA kahI eja prakAre asurakumAra- nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, dighukumAra, udadhi kumAra, kIpamAra, dizAmA, vAyukabhAra ane nitakumAranA vizvamAM paNa samajI levaM je
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 20 sU0 6 dvIndriyotpAdanirUpaNam nikasyotpAdavaktavyatA'vasevA, egidiyavi phaleMdiesu jahA pur3havIkAiyA' ekendriyeSu vikalendriyeSu ca-dvitricaturindriyAtmakeSu yathA pRthivIkAyikotpAdavaktavyatA uktA tathaiva paJcandriyatiryagyonikotpAdavaktavyatApi vaktavyA, 'paMciMdiyatirikSakha noNiesu manussesu ya jahA neraie' paJcendriyatiryagyonikeSu manuSyeSu ca yathA nairayikA nairayikotpAdavaktavyatA uktA tathaiva paJcendriyatiryagyonikotpAdavaktavyatA'pi vaktavyA, 'cANamaMtara joisiya vemANiesu neraiena uvavajAi pucchA bhaNiyA' vAlavyatarajyotiSka mAlikepu yathA nairayikeSu paJcendriyati yasyonikasyotpatteH pRcchA aNitA-uktA-pratyuttaritA, tathaiva vaktavyA-pratyuttaraNIyA, 'evaM maNusse vi' evam-paJcandriyatiryagyonika iva manuSyo'pi nairayijJAdicaturviMzatidaNDa kakrameNa yathAyogya mutpAdayitavyaH, tathA ca pazcendriyatiryagyonikA manuSyAzca sarveSvapi caturviMzati saMkhyakasthAneSu utpadhante iti phalitam 'vANamaMtarajoisiyacemANie jahA kumAra Adi meM utpanna ho sakatA hai aura Aminibodhika Adi jJAna bhI prApta kara sakatA hai, agara zIlavrata Adi kA pAlana nahIM kara sktaa| ekendriyoM aura dikalendriyoM arthAt brIndriyoM zrIndriyoM aura caturindriyoM meM jaise pRthvIkAthika jIva kI utpAda viSayaka vaktavyatA kahI hai, usI prakAra paMcendriya tiryaca yoniko ke utpAda kI balavyatA bhI salajha lenA caahie| paMcendriya tiryacoM aura manuSyo meM jaise nairapika ke utpAda kI pralpaNA kI gaI, usI prakAra paMcendriya tiyaca kI prarUpaNA bhI karanA caahie| vAnavyantara. jyotiSka aura vaimAnika devoM meM paMcendriya tithaMca ke utpanna hone kA kathana usI prakAra hai jaile nArakoM meM utpanna hone kA kahA hai| isI prakAra arthAt paMcendriya tithaMca ke samAna hI manuSya kA utpAda bhI caubIloM daMDakoM meM yathAyogya kahalenA cAhie, phalitArtha yaha hai ki paMcendriya arthAta paMce driya tiryaMca asurakumAra AdimAM utpanna thaI zake che, paNa zIlavata AdinuM pAlana nathI karI zakatA. ekendrio ane vikalekTi arthAta kIndriya, trIddhi ane caturindriomAM pRthvIkAyika jIvanI utAda vaktavyatA kahI che. e ja prakAre paMcendriya tiryacanikonA utpAdanI vaktavyatA paNa samajI levI joIe. pacendriya tiya ane manuSyamA jema narayikanA utpAdanI prarUpaNa karI, eja prakAre paMcendriya tiryaMcanI prarUpaNa paNa kahevI joIe vAnavantara, tiSka ane vaimAnika devamAM paMcendriya tiryaMcanA utpanna thavAnuM kathana eja prakAre che evuM nAra. komAM utpanna thavAnuM kahela che. eja prakAre arthAt paMcendriya tiryaMcanA samAna ja manuSyane utpAda paNa covIsa daMDakomAM yathA yogya rIte kahI levuM joIe. phalitArtha e che ke paMcendriya tiryaMca ane. pra0 69
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 prApanA amurakumAre vAnavyantaro jyotiko vaimAni yathA agara kumArI naiyiAdi caturvizatidaNDakAreNa yathA yogyaputvAdavipaNanayA pratipAdita mtathaiva pranipAdanIyaH, tayA ca yathA asurakumAga nairayikeSu notpamo agukumAgadiSu ca nopapane pRthivI kAyikAkAyika vanaspatikAyikepu utpadyante tejovAyukAyika vikalendriyeSu no padyante pavendriyatiryagyonikamanuSyavAnavyantarajyotipgAnikeSu notpadhanne tayatra yathAyogyaM vayacidutpadyante kvacinneti bhAvaH / caturtha dvAraM samAptam / / sU0 6 // paJcamatIrthakaratvahAraktapadA mUlam - rayaNappabhApuDhavIneraie NaM saMte ! zyaNaprasApuDhIneiNahito aNaMtaraM ubaTTittA titvagattaM lasenjA? goyanA ! atyaMgar3Ae labhejjA, atthegaie No labhejjA, se kepaTaNaM bhate ! evaMbucai agaie labhejjA, atthegaira jo labhejA ? goyanA ! jassa NaM rapaNappabhApuDhavIneraiyarasa titthAranAmagoyAI kamsAI badhAI paThAI nidhatAI kaDAI pubiyAI niviTAI abhinividAI amisAnnAnabAI udinnAI No uvatithaMca aura manuSya cauvIloM daMDakoM meM utpanna hote haiM, aisA kahanA caahie| vAnajyantara, jyotiSka aura vaimAnika kA utpAda isI prakAra hai jainA cauvImoM daMDa koM meM asurakumAra kA utpAda kahA hai| abhiprAya ca huA ki jaise asura kumAra nArakoM meM utpanna nahIM hote aura asurakagAra Adi meM bhI utpanna nahIM hote, pRthvIkAyika apakAyika aura vanaspatizArikoM meM utpanna hote hai, teja skAyiko, vAyukAyiko aura vikalendriyoM meM utpanna nahI hote, paMcendriya tiryacayoniko manuSyoM, vAnanyantaroM, jyotipko aura vaimAnikoM meM nahIM utpanna hote, isI prakAra vAnavyantara Adi bhI bAyogya nahI utpanna hote haiN| kahI kahI utpanna hote haiN| ___ caturya dvAra samApta manuSya covIsa daDAmAM utpanna thAya che ema kahevuM joIe. vAnavyantara, jatiSka ane vaimAnika ne utpAda eja prakAre che jevo cevIse daDakomAM asurakumAra ne upAda kahyA che. abhiprAya e thayo ke jevA asurakumAra naramAM utpanna nathI thatA ane asurakumAra Adi mAM paNa utpana nathI thatA, pRthvIkAyika, a kArSika ane vanaspatikAyikamAM utpanna thAya che, tejaskAvika, vAyukAyika ane vikalendriyamAM upana nathI thatA, pacendriya tiya e nike manuSyo vanavyantare, tiSka ane vimAnikomAM nathI utpanna thatA, eja prakA* vanavyatara Adi paNa yathAyogya rIte kyAka utpanna thAya che ane kayAka nathI upane caturthadvAra samApta
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyayodhinI TIkA pada 20 sU0 7 tIrthaMkarotpAdanirUpaNam . . .. 547 saMtAI havaM te se NaM rayaNappabhApuDhavIneraie ravaNabhAppabhAneraiehito aNaM. taraM uThavAhitA titthagarataM labhemA, jassa NaM rayaNapyabhApuDhavIneraiyassa titthagaranAmagoyAiM jo baddhAiM jAva No udinnAI uksaMtAI hati se NaM rayaNappabhApuDhavIneraie syaNappasApuDhavIneraiehito aNaMtaraM ubbaTTittA titthagara No labhejjA, se teNaTuNaM goyamA ! evaM buccaiatthegaie labhejjA, atthegaie No labhejjA, evaM sakarappabhA jAva vAlayappabhApuDhabIneraiehito titthagarataM labhejA, paMkappabhApuDhavIneraie NaM bhaMte ! paMkappabhApuDhavIneraiehito agaMtaraM ubahittA titthagarataM labhejjA ? goyamA ! zo iNa sanaTe, aMtakiriyaM puNakarejjA, dhUmappamApuDhavIneraie NaM pucchA, goyamA ! go iNaTe samaTe, savvaviraI puNa labhejjA, talappabhApuDhavI pucchA, viriyAviraI puNalabhejjA, ahe sattama puDhavI pucchA, goyamA ! jo iNaTe samaDhe, sammattaM puNalabhejA, asurakumAraspta pucchA, jo iNaTe samaThe, aMtakiriyaM puNakarejA, evaM niraMtaraMjAba AukAie teujhAieNaM bhaMte! teukAiehito aNaMtaraM uvvaTTittA uvavajjejA titthagarattaM labhejA ? goyamA ! jo iNaDhe samaTe, kevalipaNNa dhamma labhejA savaNayAe, evaM bAukAie vi vaNastaikAie NaM pucchA, goyamA ! No iNa sana, aMtakiriyaM puNa karejA, yeiMdiyateiMdiyacauridie NaM pucchA, No iNadve samaThe, maNapajjavanANaM uppADejA, paMciMdiyatirikkhajoNiya maNUsabANamaMtarajoisie NaM pucchA, goyamA ! No iNaTre sapaTe, aMtakiriyaM puNa karejA, sohamlagadeveNaM bhaMte ! agaMtaraM cayaM caittA titthagarataM labhejjA, goyamA ! satthegaie labhejjA, atthe gaie no labhejjA, evaM jahA-rayaNapyamApuDhIneraie evaM jAza sambadrasiddhagadeve ||suu0 7 // chAyA-ratnaprabhA pRthivI narayikA salu bhadanna ! ratnaprabhApRthivI nairayika bhyoSETTE vRtya tIrthakaratvaM labheta ? gautama ! astyeko labheta pezA no labheta, tara kenAdhana bhAna evamucyate astyeko labheta astyeko no labheva ? gotama ! yasya salu ratnaprabhAthivI narathi.
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa kasya tIrthakaranAmagotrANi karmANi vaddhAni syU TAni nidhattAni (nihitAni) kRtAni prastha.pi. sAni niviSTAni abhiniviSTAni abhisamanvAgatAni udIrNAni no upazAntAni bhavanti sa khallu rannaprabhApRthivI nairayiko ratnaprabhApRthivI nairayikebhyo'nantaramuvRttya tIrthakaratvaM labheta, paMcama tIrthakara dvAra vaktavyatA zabdArtha-(rayaNappabhA puDhavIneraie NaM bhaMte ! rayaNappamApuDhavIneraiehito) he bhagavan ! ratnaprabhA pRthvI kA nAraka ratnaprabhA pRthvI ke nArakoM se ( aNaMtaraM udhvadvittA) anantara udvartana karake (titthagarataM labhejjA ?) tIrthakaratva prApta karate haiM 1 (goyamA ! atthegaie lajjA , althegaie, po labhejjA) he gautama ! koI-koI prApta karatA hai koI-koI prApta nahIM karatA (le keNaSTeNaM bhaMte ! evaM vuccai) he bhagavan ! kisa hetu se aisA kahA jAtA hai ki (asthegaie labhejjA, atthegaie no labhejjA) koI prApta karatA hai, koI nahIM prApta karatA (goyabhA! jassa NaM rayaNappApuDhavI nerajhyasla) he gautama ! ratnaprabhA pRthvI ke jisa nAraka ke (tthigaranAmagoyAI kambAI) tIrthakara lAyagotra karma (pAdvAI) yaddha (puTThAI) spRSTa (nidhattAI) nidhatta (kaDAI) kRta (paTTaviyAI) prasthApita (niviTAI) niviSTa (abhinidhiTThAI) abhiniviSTa (abhilamannAgayAiM) abhisamanvAgata (udinnAI) udyAgata (No uvasaMtAI) upazAnta nahI (havaMti) hote haiM (se gaM rayaNappabhApuDhavI neraie) vaha ratnaprabhA pRthvI ko nAraka (rayaNappamApuDhavI neraiehito) ratnaprabhA pRthvI ke nArakoM se (aNaMtaraM uvvahitA) anantara udvartana kara ke (tistha pacama tIrthakara dvAra vaktavyatA zahAtha -(rayaNappabhApuDhavIneraie bhaMte ! rayaNappabhApuDhavIneraiehito) lagavan / 28naprakSA pRthvInA nA24 2tnaprabhA pRthvInA nArathI (aNaMtara uvvadvittA) ananta2 vatana rIna (titthagarattaM labhejjA ?) tItha 42.1 prApta 42 cha ? (goyamA ! atthegaie labhejjA, atyaMgaIe No labhejjA) gautama ! 4 prAta 42 cha bhane 6 7 prati nathI 42tA (se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai) . sagan / 4yA tathA sama 43vAya cha / (athelagaie bhejjA, atthegaie No labhejjA) dha prApta 42 cha, nayI prApta 42tA (goyamA ! jassaNaM rayaNappabhApuDhavI neraiyassa) gautama | 2namA pRthvInAra nA231 01 (titthagaranAmagoyAi kammAI) (tItha 42 nAma gotra ma (baddhAI) maddha (puTThAI) spRSTa (nidhattAI) nidhatta (kaDAI) kRta (paTuviyAI) prasthApita (nividAI) niviSTa- (abhiniviTTAI) maminiviSTa (abhisamannAgayAiM) manisabhanvAgata (udinnAI) yAgata (No uvasaMpattAI) GurdnahI (vati) DAya che (se NaM rayaNappabhApuDhavI nenie) te ratnaprabhA pRthvInA nA24 (rayaNa ppabhApuDhavI neraie hito) ratnamA pRthvInA nArathI (aNaMtara uvvaTTittA) nanta2 yatana zana (titthagarataM labhejjA) tItha 42.pane prArata cha. (jassa NaM rayaNappabhApuDhatrI nerajhyassa)
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkSA pada 2010 tIrthaMkarotpAdanirUpaNam 549 yasya khalu ratnaprabhApRthivI nairayikasya tIrtharanAnagotrANi do baddhAni yAvat no udIrgAni upazAntAni bhavanti sa khalu ratnAbhApRthivI narayiko rattAmApRthivI narayikebhyo'nantaramuvRttya tIrthakaratvaM no labheta, sa tenArthena gautama ! evamucyate-astyeko labheta, astyeko no labheta, evaM mArkarAprabhA yAvada vAlukAprabhApRthivI nairapikebhya stIrthakaratvaM labheta, paGkaprabhApRthivI nairayikaH khalu bhadanta ! paGkaprabhAthiyo naira yi yo'nantaramudra / tIrthakaratvaM garattaM labhejjA) tIrthakaratvako prApta karatA hai (jasaNaM syaNappabhAdhuDhavI neraI yassa) ratnaprabhA pRthvI ke jisa nAraka (tisthagara nAmagosAI go bahAI) tIrthakara nAmagotra karma nahI baMdhA hai (jAba no udinnAI) yAvat udaya meM nahIM AyA hai (uvasaMtAI havali) upazAnta haiM (leNaM sthaNappApuDhavIneraie) vaha dantapramA pRthvI kA nAraka (zyaNappamApuDhacInera ipahilo) ratnaprabhA pRthvI ke nAroM se (aNaMtaraM ucca hitA) anantara uvartana karake (tisthagarattaM jo lajjA ) tIrthakara sva prApta nahIM karatA (se paTTeNaM govalA! evaM buccaha-atdhegaie lajjA . atthegaie no lajjA ) he gaunasa! isa hetukhe aisA kahA jAtA hai ki koI prApta karatA hai, koI prApta nahIM karatA (evaM sahakarappA jAca cAluyappA punvI nerahaehito) isI prakAra zarkarA. prabhA yAvat bAlukA prabhA pRthvI ke nArakoM se (lityagarataM labhejA) tIrthakara pana pAtA hai (paMkappabhApuDhadI neraie NaM maMte ! paMkapamA puDhacI deraehito) bhagavana ! paMkaprabhA pRthvI kA nAraka paMkapramA pRthvI ke nAraka se (aNaMta nATikA anantara udavartana karake (titthagarataM labhejA ?) tIyakaratva prApta karatA hai? 22tnamA pRthvInA nA2nA (titthagara nAmagoyAI No badhAI) tIrtha 42 nAgara nahI madhAtA (jAva no udinnAiM) yAvat yama nabI mAyA (uvasaMtAI hati) 34Anta . (se NaM rayaNappabhA puDhavI neraie) ta 2tnaprabhA pRthvInA na.25 (rayaNappabhA puDhavI nehA hito) 2tnaprabhA thvInA nAthI (aNaMtara ucaTTittA) manantara patana zana (titthagarataM jo labhejA) tAya 21 mata nA 4tA (se teNaTheNaM goramA evaM buccai-anyagahae labhejA, atyegaie no labhajjA) tama ! se thI oma upAya chora prAta 42 cha, cha prApta nathI 42tA. (evaM sakarappabhA jAva vAluyamApuDavi nerahaehito) me re sA sAvata pAmA pRthvInA nA thI (titthagarataM labhejA) tI ! 25 me . __ (paMkappabhApuDhavI neraieNaM bhate / paMkArabhApuDhaHI neehito) 2 pApa / 5 pRthvInA nA24 545sA nA nA24504AthI (aMtara ucvahitA) -mana-2 nidAna (titthagarataM labhejA) tI prApta 42 che ? (gogamA / No samaTUTe) ra gIta !
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 prApanAsUtra labheva ! gautama ! nAyamarthaH samarthaH, antakriyAM punaH kuryAt, dhUmaprabhApRthivI nAyikA rUla pRcchA, gautama ! nAyamarthaH samarthaH, sarvaviratiM punarlabheta, tamaHpramApRthivI pRcchA, viratyaviratipunarlabheta, adhaH saptamapRthivI pRcchA, gautama ! nAyamarthaH saparyaH, samyaktvaM punarlabheta,asurakumA rasya pRcchA, nAyamarthaH samarthaH, antakriyAM punaH kuryAt, evaM nirantaraM yAvad apkAyikaH, tejaskAyikaH khalu bhadanta ! tejaskAyikebhyo'nantarapnuvRttya upapadheta nIrthakaratvaM labheta ? (goyasA ! jo iNaTe samaThe) gautama ! yaha artha samartha nahIM (aMtakiriyaM puNa karejA) magara antakriyA karatA hai| (dhUmappabhApuDhavIneraie NaM pucchA) dhUmaprabhA pRthvI ke nAraka ke viSaya meM prazna ? (goyamA ! No iNaDhe samaDe) gautama ! yaha artha samartha nahIM (savvaviraI puNa la bhejA) kintu sargavirati prApta karatA hai / (tamappabhApuDhavI pucchA ?) tamAmamA pRthvI saMbaMdhI prazna ? (vizyA ciraI puNa labhejA) ciratA virati ko pAtA hai (ahe sattamA puDhacI pucchA ?) adhaH saptamI pRthvI saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! jo iNaTUThe samDhe) gautama ! yaha artha samartha nahIM (sammataM puNa labhejA) samyaktva to prApta kara sakatA hai ___ (asurakumArassa pucchA) asurakumAra kI pRcchA ? (jo iNaDhe samaTUThe) yaha artha samartha nahIM (aMtakiriyaM puNa karejA) kintu antakriyA karatA hai (evaM niraMtaraM jAva AukAie) isa prakAra nirantara apkAika tk| (leukAhae NaM bhaMte ! teujhAiehino) he bhagavana ! tejaskAidhika tejaskAyikoM se (aNaMtaraM uvyadvittA) anantara udvartana karake (uvadhajjejA) utpanna mA ma samaya nathI (aMta kiriyaM puNa karejjA) paey rasil 42 che. (dhUmappabhA puDhavI neraieNaM pucchA ) dhUmapramA pRthvInA naa2|| viSayamA prazna 1 (goyamA / No iNaThe samaThe) 3 gautama ! 25 matha samaya nathI (savvaviraI puNa labhejjA) paraMtu sarva virati prApta kare che (tamappabhA puDhavI pucchA ?) tamamA pRthvI saMdhI prazna ? (virapAviraiM puNa labhejjA) viratA vi2tIne pAme che, (ahe sattamA puDhavI pucchA ?) ma saptamI pRthvI sadhI prazna 1 (goyamA ! No iNaThe samaThe) gautama ! RAE BR samaya nayI (sammatta puNa labhejjA) sabhyatvana tA 1 42 he. (asurakumArassa pucchA !) asurazubha 2nI ch| 1 (goyamA ! No iNadve samamA matha' samartha nathI (anakiriyaM puNa karejjA) 52ntu mantadhyA 42 cha (evaM niraMtaraM jAva Au phAie) se pra4Are nirantara ayi sudhI samara (teukAieNaM bhaMte | teukAiehito) hai bhagavan ! ta ya tAyiyI (ataraM udhvahijjA) manantara dvana 4za (uvavajjejjA) 64nna thAya cha (titthagarattaM lbhejaa|)
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 20 sU0 7 tIrthakarotpAda nirUpaNam 551 " gautama ! nAyamarthaH samarthaH, kevaliprajJaptaM dharma labhena zravaNatayA evaM vAyukAyiko'pi, vanaspatikAyikaH khalu pRcchA, gautama ! nAyamartha samarthaH, antakriyAM punaH kuryAt, dvIndriyatrIndriyacaturindriyaH khalu pRcchA, gautama ! nAyamarthaH samarthaH, mana:paryayajJAnamutpAdayet, paJce ndriya tiryagyonika manuSya vAnRvyantara jyotiSkAH khalu pRcchA, gautama ! nAyamarthaH samarthaH, antakriyAM punaHkuryAt, saudhamagadevaH khalu bhadanta ! anantaraM pavaM cyutvA tIrthakatvaM labheta ? hotA hai (tisthagarasaM labhejA ?) tIrthaMkaratva prApta karatA hai ? (No iNDe samaThe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM haiM ( kevali paNNattaM dhammaM labhejA mavaNayAe / ) kevala dvArA prarUpita dharma kA zravaNa prApta karatA hai ( evaM vAukAie vi) isI prakAra vAyukAyika bhI ( vaNassahakAie NaM pucchA ?) vanaspatikAyika saMbaMdhI paina (goyamA ! NI iTThe samaTThe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM (aMtakiriyaM puNa karejjA) kintu antakriyA karatA hai (vediya teiMdiya cauridie NaM pucchA ?) jIndriya, trIndriya caturindriya saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! No iNaTTe samahe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM (maNapajavanANaM uppADejA ) manaH paryavajJAna prApta karatA hai / (paMcidiyatiriktra joNiya maNUsa vANamaMtara joi mie NaM pucchA ?) paMcendriya niryaca, manuSya, vAnavyantara, jyotiSka saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! No iNaTThe sama) he gautama | yaha artha samartha nahIM (aMtatiriyaM puNa karejjA) antakriyA to karatA hai / (sohammagadevezaM bhaMte ! anaMtaraM cayaM caittA) he bhagavana ! saudharma kalpa kA deva anantara caya karake (titthagarattaM labhejA) tIrthakaratva kA lAbha karatA hai ? (govamA ! asthegaie labhejA, atthegaie no labhejA) he gautama ! koI lAbha asamartha nathI zravAyu prApta hare punhA ?) vanaspatiartha samartha nathI tIrtha 42vane prApta 42 cha ? (jo iNaTTe samaTTe) he gautama / (kevalipaNNattaM dhammaM labhejjA saNayAe) devajI dvArA prati dharmatu che ( evaM bAukAie vi) goSTa prAre vAyu4yi ya (vaNassa ikAieNaM prAyi saMbaMdhI prazna ? (goyamA ! No iNaTTe samaTTe) he gautama / AA (maNapajjavanANaM uppA DenjA) bhanaHparyavijJAna prApta ure he (paMciMdiyatirikkhajoNiya maNUsa vANamaMtarajoisie Na punhA 1) paMcendriya tiryaya, bhanuSya, vAnavyantara, jyotiSTha samadhI prazna ? (goyamA ! No iNaTTe samaTTe) he gautama / mA artha samartha nathI (aMtakiriyaM puNa karejjA) antar3iyA to (sohammagadeveNaM bhaMte ! anaMtara cayaM caittA) he bhagavan / sodharmahanA heva nannara tvne| bAla re he ? (goyamA ' atthei lajjA sAsa 42, hA sAla nadhI bhutA evaM jahA yaya 41ne (titthagarattaM labhejjA) tIrtha atyegaie no labhejjA) he gautama!
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 mahApanAce gautama ! astyeko labheta, astyeko no labheta, evaM yathA ratnaprabhApRthivI narayikaH, evaM yAvat sarzayasiddha devaH // sU0 7 // TIkA-atha paJcamaM tIrthakaratmalakSaNaM dvAraM prarUpayitumAha-racaNappabhApuDhayI neraie NaM bhaMte ! zyaNappa yApuDhavo neraiehito aNaMtara unnahittA titthagarattaM labhejA ?' he bhadanta ! ratnaprabhApRthivI narayika' khalu ratnaprabhApRthivI nairayikebhyo'nantaravRttya kiM tIrthakaratvaM labheta ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'atyagaie labhejA atthegaie No labhejjA' astyekaH kazcit ratnaprabhApRthivI nAyikA svabhavebhyo'nantaramuvRttya tIrthakaratvaM labheta, astyekaH kazcit no labheta, gautama statra pRcchati-se kepaTTeNaM bhane ! evaM vucai-pratyegaie labhejA atthemaie No labhejA ?' he bhadanta ! tad-atha kenArthena-kathaM tAvad evam-uktarItyA ucyate yad-ahatyeka:-kazcit tIrthakaratvaM labheta, asatyekaH kazcit no tIrthakaratvaM labheta, karatA hai, koI lAla nahIM karatA (evaM jahA rayaNapabhApuDhavI nerahae) isa prakAra jaise ratnaprabhA pRthvI kA nAraka (evaM jAva sabasiddhagadeve) isI prakAra sarvArthasiddha vimAna ke deva taka kahanA caahie| TIkArtha-aba lIrthakara chAra nAmaka pAMcaveM hAra kI prarUpaNA kI jAtI hai| gautamasthAlI-prazna karate haiM-he agavan ! kyA ratnaprabhA pRthvI kA nAraka ratnaprabhA pRthvI ke nArakoM se anantara udvarttana karake tIrthakaratva prApta karatA hai ? arthAt tIrthakara ho sakatA hai| bhagavAna-he gautama ! ratnaprabhA pRthvI kA koI nAraka apane bhava se nikala kara tIrtha kara ho sakatA hai, koI nahIM hotA hai| ___ gautalasvAmI-he bhagavan ! kina kAraNa aisA kahate haiM ki koI ratnaprabhA pRthvI kA nAraka, ratnaprabhA pRthvI se nikala kara sIdhA manuSya bhava meM utpanna rayaNappabhA puDhavI neraie) se prAre 25 ratnaprabhA pRthvInA nA24 (evaM jAva sabaTusiddhagadeve) mekara prahAre sAtha siddha vimAnanA he sudhI he naye. TIkAtha-have tIrthakara dvAra nAmaka pAMcamA dvAranI prarUpaNa karAya che, zrIgautamasvAmI prazna kare che-he bhagavana! zuM ratnaprabhA pRthvInA nAraka ratnaprabhA : pRthvInA nArakethI anacra udvartana karIne tIrthakaratva prApta kare che? arthAta tIrthaMkara thaI zake che ? zrIbhagavAna-he gautama ! ratanaprabhA pRthvInA keI nAraka pitAnA bhavathI nikaLIne tIrthaMkara thaI zake che, keI nathI thaI zakatA. zrIgautamasvAmI-he bhagavana | zA kAraNe ema kahe che ke koI ratnaprabhA pRthvInA nAraka, ratanaprabhA pRthvIthI nikaLIne sIdhA manuSyabhavamAM utpanna thaIne tIrthaMkara thaI zake che ane koI nathI thaI zaktA,
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 20 sU0 7 tIrthakarotpAda nirUpaNam 553 iti ! bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'jassa NaM rayaNappabhApuDhavI neraiyassa titthagaranAgoyAI kammAI bAI puTThAI nighatAI, kaDhAI puTThaviyAI nividvAI abhiniviTTAI ' yasya khala ratnaprabhApRthivI nairayikasya tIrtha karagotrANi karmANi baddhAni sUcIkalApa iva sUtreNa prathamataH baddhayAtrANi, tato'gni samparkAnantaraM sakRt ghanakuTTita sUcI kalA paiva spRSTAni, nidhattAni - nihitAni - udvarta nApavartanAvarja zepakaraNA yogyatvena vyavasthApitAni kRtAni - hokara tIrthaphara ho sakatA hai koI nahIM hotA hai ? bhagavAna - he gautama! jisa ratnaprabhA pRthvI ke nArakane pahale kabhI tIrtha kara nAmagotra karma baddha kiyA hai, spRSTa kiyA hai, vidhatta kiyA hai, nikAcita kiyA hai, prasthApita kiyA hai, niviSTa kiyA hai, abhiniviSTa kiyA hai, sAmane AyA hai, udaya meM AyA hai, upazAnta nahIM hai, vahI nAraka tIrthaMkara hotA hai / isake viparIta, jisa ratnaprabhA pRthvI ke nAraka ne tIrtha kara nAmagotra karma nahIM yadhA hai yAvat jisake udaya meM nahIM AyA hai, upazAnta hai, vaha tIrtha karasva nahIM prApta karatA hai / yahA~ tIrthakara karma ke lie kadra Adi aneka padoM kA prayoga kiyA gayA hai / unake artha meM jo bhinnatA hai, vaha isa prakAra hai - jaise aneka suiyoM ko sUtra se yAMdha diyA jAtA hai, vaise pahale pahala AtmA ke sAtha karmako sAdhAraNa saMyoga honA baddha honA kahalAtA hai / jaba una suiyoM ko agni meM tapAkara ghana se kUTa diyA jAtA hai, taba unameM paraspara jo saghanatA utpanna hotI haiM, usI prakAra AtmapradezoM aura karma meM saghanatA utpanna honA spRSTa honA kahalAtA hai / nidhatta kA artha hai utanAkaraNa ke sivAya zeSa karaNa jisameM lAgU na ho sakeM, isa - zrIbhagavAn hai gautama ! je ratnaprabhA pRthvInA nArake pahelA kayAreya tIrthaMkara nAma geAtra kaI nA kha dha karela che, pRSTa karela che, nitta karela che nikAcita karela che, prasthA pita karela che, niviSTa karela che, abhiniviSTa karela che sAme Avela che, udayamAM Avela che, upazAnta nathI, teja nArakA tIrthaMkara thAya che. tenA sivAyanA je ratnaprabhA pRthvInA nAraka che, te tIrthaMkara nAmageAtra kama bAMdhatA nathI yAvat jenA ucamAM nathI AvelA upazAnta che te tItha karatvane nathI prApta karI zakatA. ahIM tIrthaMkara nAmakarmAne mATe baddha Adi aneka padyanA prayoga karAyela che, tenA arthAMmAM je bhinnatA che, te A prakAre che-jema aneka sAcene sUtrathI bAMdhI devAmAM Ave che temaja sauthI pahelA AtmAnI sAthe kA sAdhAraNa sacAga thAya te khuddha thayela kahevAya jyAre te sAcene agnimAM tapAvI ane ghaNuthI TIpavAmAM Ave tyAre temanAmAM saghanatA utpanna thAya che, eja rIte Atmapradeza ane kama'mAM saghanatA utpanna thavI tene spRSya thavu kahevAya che. nidhattanA atha che-udbhanA karaNa ane apanA karazunA sivAya zeSa Nu jemAM ST0 70
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554 prApanAle nikAcitAni sakaLakaraNAyogyatvena pya:sthApitAnItyarthaH, prasthApitAni manupya. gani paJcandriyajAtisabAdaraparyAptasubhagAdeyayazaH kIrtinAmamahodayatvena vyavasthApitAni, niviSTa ni utkaTAnubhAvajanakatvena sthitAni, abhiniviSTAni-vilakSaNa vilakSaNatarAdhyavasAyabhAvena atyutkaTAnubhAvajanakatayA vya sthApitAni, tathA-'abhisamannAgayAI udinnAI No upasaMtAI havaMti' abhisamanvAgavAni-udayAlimubIbhUtAni, udoNAni-vipAkodayam prAptAni nopazAntAni-nAtyantAbhAnamApannAni nikAvitAdyavasthodrekarahitAni vA na bhavanti 'se NaM rayaNappabhApuDhavI neraie rayaNappabhApuDhavI neraie hino aNaMtaraM umaTTittA tityagarattaM labhejA' sa khalu-uparyukta svarUpo ratnAbhApRthivI naira yi ko ratnaprabhApRthivI nairayikebhyoprakAra karmoM ko vyavasthApita karanA / kuna kA abhiprAya hai nizAcina karanA arthAt jinameM kisI bhI karaNa kA praveza na ho ske| prasthApita kA artha haimanuSyagati, paMcendriya jAti, basa, cAdara paryApta, subhaga, Adeya, evaM yazaH kIti nAma karma ke udya ke sAtha vyavasthApita honA / niviSTa kA Azaya hai vaha-karmoM kA utkRSTa anubhAva janaka rUpa meM sthita honA / vahI karma jaya vilakSaNa adhyavasAya ke kAraNa atyanna tIvra anumAva kA janaka hotA hai tava vaha abhiniviSTa kahalAtA hai| abhi samanvAgata kA artha hai udaya ke sanmukha honA udIrNa thA udayaprApta kA matalaba hai-karma apanA phaladene lge| karma ke upazAnta hone ke yahAM do artha haiM -prathama yaha ki usa karma ko satto hI na ho, arthAt vaha karma baMdhA hI na hoM dasarA artha hai-baddha ho cukane para bhI nikA. cita yA udaya Adi avasthA ko prApta na ho Azaya yaha huA ki ratnaprabhA pRthvI ke jisa nAraka ne pUrvakAla meM noryakara nAmakarma kA bandha kiyA hai aura lAgu na thaI zake, e prakAre karmone vyavasthApita karavAM kRtano abhiprAya che nikAcita karavuM arthAt jemanAmAM kaI paNa karaNane praveza na thaI zake. prasthApitane artha chemanuSyagati, paMcendriya jAti, traNa bA2, paryApta, subhaga, Adeya temaja yazaH kIti nAmakarmanA udayanI sAthe vyavasthApita thavuM. niviSTane Azaya che baddha karmone utkRSTa anubhAva janaka rUpamAM sthita thavuM tethI kama badhA vilakSaNa adhyavasAyanA kAraNe atyaMta tIvra anubhAvanA janaka thAya che tyArete abhiniviSTa kahevAya che, - abhisamanvAgatano artha che udayanA saMmukha thavuM udIrNa agara udaya prAptano artha che-karma pitAnuM phaLa ApavA lAge. karmanA upazAnta thavAnA ahI be artha che prathama e ke te karmanI sattA ja na hoya, arthAt te karma bAMdhyuM ja na hoya, bI atha-baddha thaI javA chatAM paNa nikAcita agara udaya Adi avasthAne prApta na thAya. Azaya thaye ke ratanaprabhA pRthvInA je nArake pUrvakALamAM tIrthakara nAma karma bandhana karyuM che ane bAdheluM te karma udayamAM AvyuM che, te ja nAraka tIrthakara thAya che. jeNe kamanI
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TokA pada 20 10 7 tIrthaMkarotpAdanirUpaNam 'nantaramuvRttya tIrtha karatvaM labheta, kintu-'jasaNa rayaNappabhApuDhavI neradayassa titthayaranAma goyAI No baddhAI jAva No udinnAI uvasaMtAI havaMti' yasya punAratnaprabhApRthivI nairayikasya tIrthakaranAmagotrANi karmANi no baddhAni yAda no spRSTAni no nidhattAni no kRtAni no prasthApitAni no niviSTAni no abhiniviSTAni no abhisamanvagatAni nodIrNAni atha upazAntAni bhavanti 'segaM rayaNappabhApuDhavI neraiehito aNaMtaraM uvyaTTittA titthagarataM No labhejjA' sa khalu ratnaprabhApRthivI nairayiko ratnaprabhApRthivI nairayikenyo'nantaramuvRttya tIrthakaratvaM no labheta / prakRtamupasaMharannAha-'se tegaDe // goyamA ! evaM vuccai-,atthegaie la bhejjA atthe. gaie No labhejjA' he gautama ! tat-atha tenArthena-uparyukta kAraNena evam-uktarItyA pUrvAcAryaiH kathyate yat-astyekaH-kazcit ratnaprabhApRthivI nairayikaH svabhavebhya udavartanAnantaraM tIrthakaratvaM labheta' atyekaH kazcid ratnaprabhApRthivI nairayikaH svabhavebhya udvartanAnantaraM tIrtha karatvaM no labheta, 'evaM sakarappabhA jAva vAluyappabhApuDhavI neraie hito titthagarattaM labhejjA' evam-ratnaprabhApRthirI nairayikavadeva zarkarAprabhApRthivI nairayiko yAvadazarkarAprabhAtathivI nairayikebhyo'nantaramudadRzya kazcit tIrthakaratvaM labheta kazcinno labheta. vAlukAprabhApRthivI narayiko'pi vAlukAprabhApRthivI nairayikebhyo'nantaramuddezya kazcit tIrtha. karatvaM labheta, kazcita tIrthakaratvaM no labheta prAguktayukteH, gautamaH pRru chati-paMkappabhApuDhavI bAMdhA huA vaha karma udgha meM AyA hai, vahI nAraka tIrthakara hotA hai| jilane karma kA bandha hI nahIM kiyA athavA baMdha karane para bhI jisa ke usakA udaya nahIM huA, vaha tIrthakara nahIM hotA hai / ukta kathana kA upasaMhAra kiyA gayA hai isa kAraNa he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki ratnaprabhA pRthvI kA koI nAraka tIrthakaratva prApta karatA hai, koI nahI prApta krtaa| isI prakAra zarkarAprabhA aura vAlukAprabhA pRthvI kA koI nAraka ina pRthiviyoM se nikala kara aura manuSya bhava prApta karake tIrthakaratva prAsa karatA hai aura koI nAraka nahIM bhI prApta karatA hai| isa kA kAraNa pUrvavat samajha lenA caahie| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! paMkaprabhA pRthivI kA nAraka paMkaprabhA pRdhivI ke banyuM ja nathI karyo athavA anya karavA chatA paNa jene tano udaya nathI thaye. te tI kara nathI thatA. ukta kathanane upasaMhAra karavAmAM pAve che-e kAraNe he gautama ! evuM kahe che ke ratnaprabhA pRthvIne koI nAraka tIrthaMkara prApta kare che, koI nathI prApta karatA eja prakAre zarkaraprabhA ane tAlukAprabhA pRthvIkAya keI nAraka, e pRthvIomAMthI nikaLIne ane manuSyabhava prApta karIne tIrtha karatva prApta kare che, ane keI na raka nathI parA prApta karatA enuM kAraNa pUrvavat samajI levuM joIe zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! paMdaprala pRthvIne nAraka paMkaprabhA pRthvInA nArAthI
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazopanAsana nerahaeNaM bhaMte ! paMkappabhApuDhavI neraraiehito aNaMtaraM uvvaTTittA titthagarattaM labhejA?' he bhadanta ! paGkaprabhApRthivI nairayikaH khalu paGkaprabhApRthivI nairayikebhyo'nantaramuvRttya ki tIrthakaratvaM labheta ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'No iNahe samaDhe' nAyamarthaH samartha:noktArthoM yuktyopapanna:, 'aMtakiriyaM puNa karejmA' kintu-paGkaprabhApRthivI narayikaH antakriyAM-mokSaM punaHkuryAt-labheta, gautamaH pRcchati-'dhUmappabhApuDhavIneraie pucchA' dhUmaprabhApRthivInairayikA khala dhUmaprabhApRthivI nairayikebhyo'nantaramuddRtya ki tIrthakaratvaM labheta ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA ! he gautama ! 'No iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH-noktAryoM yuktyopapannaH, kintu-'savvaviraIpuNa labhejjA' sarvaviratiM punarlabheta dhUmaprabhApRthivI nairayikaH parantu na antakriyAmapi kuryAt, gautamaH pRcchati-'tamappabhApuDhavIpucchA' tamaHprabhApRthivI nairanArakoM se anantara udvartana karake kyA tIrthakaratva prApta karatA hai ? ____ bhagavAn-gautama ! yaha artha samartha nahIM hai arthAt paMkaprabhA kA nAraka apane bhaya kA tyAga karake aura manuSya hokara bhI tIrthakaratva prApta nahIM kara sktaa| hAM, vaha mokSa prApta kara sakatA hai| ___gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA dhUmaprabhA pRthvI kA nAraka dhUmaprabhA pRthivI ke nArakoM se nikala kara tIrthakara ho sakatA hai ! bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kintu use sarvavirati prApta ho sakatA hai| tAtparya yaha hai ki dhUmaprabhA pRthvI se nikalA huA jIva na tIrthakara ho sakatA hai aura na mukti prApta kara sakatA hai adhika se adhika sarvavi. rati cAritra pA sakatA hai| gautamasvAmI-he bhagavat ! tamaHprabhA pRthvI kA nAraka tamaHprabhA pRthvI se anantara udvarttan karake kyA tIrthakaratva prApta kara sakatA hai ? anantara udvartana karIne zuM tIrtha karatva prApta kare che ? zrI bhagavAna-he gautama ! A artha samartha nathI. arthAt 5 kaprabhAno nAraka pitAnA bhavane tyAga karIne ane manuSya thaIne paNa tIrthakaratva prApta nathI karate hA, te mekSa prApta karI zake che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! zuM dhUmaprabhA pRthvIne nAraka dhUmaprabhA pRthvInA nArakethI nikaLIne tIrthakara thaI zake che? zrI bhagavAn he gautama! A artha samartha nathI, paNa tene sarvavirati prApta thaI zake che, tAtparya e che ke, dhUmaprabha pRthvIthI nikaLano jIva tIrthakara thaI zake che ane mukti prApta nathI karI zakate. adhikathI adhika sarvaviratI cAritra meLavI zake che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! tama prabhA pRthvIne nAraka tamAraprabhA pRthvIthI anantara udUvartana karIne zuM tIrtha karava prApta karI zake che?
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 20 sU0 7 tIrthaMkarotpAdanirUpaNam yikaH khalu tamaHpramApRthivI nairayikebhyo'ntamuvRttya ki tIrthapharatyaM labheta ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'virayAviraiMpuNa labhejnA' tamaHprabhApRthivI narayikaH tIrthakaratvaM no labheta sarvaviratimapi no labheta apitu viratyavirati-dezavira tiM zrAvakatvaM punarsa bheta, gautamaH pRcchani'ahe sattamapuDhavIpucchA' adhaH saptama pRthivInairayikaH khalu adhaH saptamapRthivI nairayikakebhyo'nantaramudvRttya kiM tIrthakaratvaM labheta ? iti pRcchA, bhagaganAha-'gogamA ! he gautama ! 'No iNaDhe samajhe' nAyamarthaH samarthaH-noktArthoM yuktyopapannaH kintu-'sammattaM puNakabhejjA' samyaktvaM punarlabheta, tathA ca adhaH saptamapRthivI nairayi ko no tIrthakaratvaM labheta nApi antakriyAM kuryAt, no vA sarvaviratiM kabheta, nApi vA deza viratiM labheta, kintu kevalaM samyaktvamAnaM labheteti bhAvaH, gautamaH pRcchati-'amarakumArarasa pucchA' he bhadanta ! asurakumArasya bhagavAn-he gautama ! nahIM, vaha viratAcirati prApta kara sakatA hai| Azaya yaha hai ki talAmamA pRthvI kA nAraka na tIrthakara ho sakatA hai, na mukti prApta kara sakatA hai aura na sarvavirati cAritra ko aMgIkAra kara sakatA hai, vaha dezavirati cAritra ko prApta kara pAlA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! sAtavI tamastamaH pRthivI se nikalA huA nArapha kyA tIrthakara ho sakatA hai ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kintu vaha lamyaktva prApta kara sakatA hai| Azaya yaha hai ki sAtavIM pRthvI se sIdhA nikalA huA nAraka na to tIrthakara ho sakatA hai, na mukta ho sakatA hai, na sarvadhirati yA dezavirati cAritra ko prApta kara sakatA hai| vaha adhika se adhika samyaktva prApta karane meM samartha hotA hai! gautamasvAmI-he bhagavan ! asurakumAra saMbaMdhI pRcchA ? arthAtU kyA asurakumAra asurakumaroM se udvartana karake tIrthakaratva prApta karatA hai ? zrI bhagavAna-he gautama nA. te viratAvirati prApta karI zake che. Azaya e che ke tamaprabhA pRthvIne nAraka tIrthakara thaI zake che, mukti prApta nathI karI zako ane sarvavirati cAritra ja nathI agIkAra karI zako te deza viratine prApta karI zake che. zrI gautamasvAmI-hebhagavad ! sAtamI tamastama. pRthvIthI nikaLela nAraka che tIrthakaratvane pAme che? zrI bhagavAhe gautama! e artha samartha nathI, paraMtu te samyakatva prApta karI zake che. Azaya e che ke sAtamI pRthvIthI sIdhe nikaLe nAraka nathI tIrthaMkara thaI zake ke nathI mukta thaI zake, nathI sarvavirati deza virati cAritrane prApta karI zake che. adhikathI adhika samyakatva prApta karavAmAM samartha bane che, zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! asurakumAra sabaMdhI pRcchA ? ana zuM asara kamarathI udvartana karIne tIrthakaratva prApta kare che ?
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazaoNpanAsUtra pRcchA, tathA cAsurakumAraH khalu asurakumArebhyo'nantaramuvRttya kiM tirthakaratyaM labheta ? bhaga vAnAha-'No iNaTe samaTe' nAyamarthaH samarthaH-noktArthoM yuktyopapannaH, kintu-'aMtakiriyaM puNakarejjA' arakumAraH antakriyAM-mokSaM punaH kuryAt-prApnuyAt evaM niraMtaraM jAva AukAie' evam-asurakumAroktarItyA nirantaram-avyavadhAnena agavacche denetyarthaH, yArada-nAgakumAraH, suvarNakumAraH, agnikumAraH, vidyutkumAraH, udadhikumAraH, dvIpakumArasa, divakumAraH, stanitakumAraH, pRthivIkAyikaH, akAyikazca svasvabhavebhyo'nantaramuvRttya tIrthakaratvaM no labheta kintu antakriyAM punaHkuryAt, gautamaH pRcchati-'leukAIeNaM bhaMte ! teukAiehito aNataraM uvyaTTittA uvaja jejjA titthagarattaM labhejjA ?' he bhadanta ! tejaska yikaH khalu tejaskAyikebhyo'nantaramuvRttya kimutpadyet atha ca tIrthakaratvaM labheta ? bhagavAnAha- 'goyamA !' he gautama ! 'No iNaDhe samaTe' nAyamarthaH samarthaH-noktArthoM yuktyopapannaH, kintu tejaskA yikaH 'kevalipanattaM dhammaM labhejanA sapaNayAe' kevaliprajJaptaM dharma zravaNatayA aMtuM labheta bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, arthAt tIrthakaratva prApta nahI kara sakatA, kintu mokSa prApta kara sakatA hai| isa taraha asurakumAroM kI bhAMti lagAtAra apkAyika taka arthAt asurakumAra, nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vidyutkumAra, udadhikumAra, DIpakumAra, dizAkumAra, pavanakumAra aura stanitakumAra tathA pRthvIkAyika aura apkAyika tathA vanaspatikAya apane-apane bhavoM se anantara uvartana karake tIrthakaratva prApta nahIM kara sakate kintu antakriyA kara sakate haiN| gautamasvAmI-bhagavan ! tejaskAyika tejaskAyikoM se ananta udvartana karake AgAmI bhavoM meM utpanna hokara kyA tIrtha karatva prApta karatA hai ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kintu vaha tejaskAyika kevaliprarUpita dharma kA zravaNa prApta kara sakatA hai| isI prakAra vAyukAyika bhI zrI bhagavAna -gautama! A artha samartha nathI, arthAta tIrtha karatva, prApta nathI karI zakatA, paraMtu mokSa prApta karI zake che. e rIte asurakumAra, nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vidukumAra, dvIpa kumAra dizAkumAra, pavanakumAra ane svanitakumAra tathA pRthvIkAyika ane aprakAyika tathA vanaspatikAvika pitApitAnA bhASI anantara udvartana karIne tIrthakaratva prApta nathI karI zakatA paraMtu antakriyA karI zake che. zrI gautama svAmI he bhagavana! tejaskAlika tejaskAcike thI anantara udvartana karIne AgAmI bhavamAM upanna thaIne zuM tIrthakaratva prApta kare che? zrI bhagavana-he gautama! A artha samartha nathI, kintu te tejaskAyika kevali prarUpita dharmanuM zravaNa prApta karI zake che? e prakAre vAyukAyika paNa vAyukAcikethI
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyayodhinI TokA 1620 107 tIrthaMkarotpAdanirUpaNam 559 samartho bhavet, 'evaM vAukAie vi' evam-tejAkAyikavadeva vAyukAyiko'pi vAyukAyike po'nantarazuvRtya no tIrthakaratvaM labheta kintu kevaliprajJaptaM dharma zrotuM samarthoM bhavet tathA ca tejaskAyikA cAyukAyikAzca svasvabhavebhpo'nantaramupRtya santo'ntakriyAmapi na kurvanti manuSye pu tepAyanantaryeNotpAdAbhAgAditi, gautamaH pRcchati-'vaNassaikAie NaM pucchA' vanaspatikAyikaH khalu banaspatikAyikebhyo'nantaravRtya kiM tIrthakaratvaM labheta ? iti pRcchA bhagavAnAha-'goramA !' he gautama ! 'No iNaDhe sapTe' nAyamAryaH samarthaH-noktArthoM yuktyopapannaH, kinnu-'aMtakiriyaM puNakarejA' vanaspati kAyiko vanaspatikAyikebhyaH udvartanA nantaram antakriyAM-mokSaM punaH kuryAda-prApnuyAta, gautamaH pRcchati-'veiMdiya teiMdiya cauridie NaM pucchA' dvIndriyatrIndriya caturindriyaH khalu dvIndripa trIndriya caturindriyebhyo'nantaramudavRtya kiM tIrthakaratvaM labheta ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA" he gautama ! 'No iNa sama nAyamarthaH samartha:-dvi tri caturindriyo'ntakriyAmapi la kuryAt tIrthakaratvaM ca no lameta kintu-'maNapajjAvanANaM uppADejjA' manAparyavajJAnaM tu utpAdayet, gautamaH pRcchati'paciMdiyatirikkha joNiya maNasavANamaMtara joisie NaM pucchA' paJcendriyatiryagyonikamanuSyavAyukArikoM se anantara udvartana karake tIrtha karatva nahIM prApta kara sakatA, kintu kevalI cArA upadiSTa dharma ko zravaNa karane meM samartha hotA hai| isa prakAra teja. skAyika aura vAyujJAyika apane-apane bhava se anantara udavartana kara ke antakriyA bhI nahIM karate haiM, kyoMki ve anantara bhava meM manuSyoM meM utpanna nahIM hote gaunasasvAmI-he bhagavan ! dIndriya, trindriya aura caturindriya apane-apane bhavoM se udvartana karake kyA tIrthakaratva prApta kara sakate haiM ? bhagavAnhe gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| dvIndriyAdi apane bhaze se anantara udvartana karake tIrthakara nahIM ho sakate, kintu manaHparyavajJAna prApta kara sakate haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA paMcendriya tiryaca, manuSya, vAnavyantara, aura anannara udvartana karIne tIrthakaratva nathI prApta karI zakatA, paraMtu kevali dvArA upadiSTa dharmane zraNa karavAmAM samartha thAya che e prakAre tejaskAyika ane vAyukAyika pitA pitAnA bhavadhI anantara udvartana karIne antakriyA paNa nathI karatA, kemake anantara bhavamAM manuSya utpanna nathI thatA. zrI gautamasvAmI-he bhagavana! kIndriya, trIndriya ane caturindriya potapotAnA bhavothI udvartana karIne zuM tIrthakaratva prApta karI zake che? zrI bhagavAna-he gautama A artha samartha nathI. dvIndriya Adi pitape tAnA bhAthI anantara udvartana karIne tIrthaMkara nathI thaI zakatA, paraMtu mana paryajJAna, prApta karI zake che? zrI gautamasvAmI-bhagavana zuM paMcendriya tiya ca, manuSya, vanavyantara ane jatiSka
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3D 560 prazApanAstra vAnavyantara jyotiSkaH khalu svastrabhavebhyo'nantaravRttya kiM tIrya karatvaM labhet ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyagA!' he gautama ! 'No igaTe samahe' nAyamarthaH samartha:-noktAoM yuktyopapannaH kintu--'aMtakiriyaM puNakarenA' antakriyAM-mokSaM punaH kuryAt, na tu tIrthakaratvaM labhetetibhAvaH, gautamaH pRcchati- sohamyagadeve NaM bhaMte ! aNaMtaraM cayaM caittA titvagarattaM labhejjA !' he bhadanta ! sau dharmaka revaH khalu svamavebhyo'nantaraM cyavaM yuvA kiM tIrthakaratvaM labheta ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'atthegaie labhejjA, atthegaDae No labhejjA' astyeka:-kazcit saudharSadeva stIrthakaratvaM lameta, astyekaH-kazcit saudharmadeva stIrthakaratvaM no labheteti bhAvaH, 'evaM jahA-rayaNappabhApuDhavineraie evaM jAva savvadasiddhagadeve' evamjyotiSka deva apane-apane avoM se anantara urtana karake kyA tIrthakarasva prApta kara sakate haiM? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM, arthAt uparyukta jIva apane bhava kA tyAga kara ke manuSya bhava meM A jAeM to bhI tIrtha kara nahIM ho sakate, kintu mukti prApta kara sakate haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! kyA saudharma kalpakA deva apane bhava se cyavana karake tIrtha karatva prApta karatA hai ? bhAvAna-he gautama ! koI karatA hai, koI nahIM karatA ityAdi saya kathana usI prakAra samajha lenA cAhie jo ratnaprabhA prathivI ke nAraka ke prakaraNa meM kahA hai| isI prakAra sarvArtha siddha vimAne ke devoM taka sabhI vaimAnika devoM ke viSaya meM kahanA caahie| tAtparya yaha hai ki jaise ratnaprabhA pRthvIke jisa nArakane pUrva meM tIrthakara nAma karma kA bandha kiyA hai jisa ke vaha karsa udaya meM AyA hai, yaha tIrthakara hotA hai, jisane nahIM baMdha kiyA yA jise udaya meM nahIM AyA vaha deva pitApitAnA bhathI anantara udvartana karIne za tIrtha karatva prApta karI zake che ? zrIbhagavAna gautama! A artha samartha nathI, arthAta uparyukta jIva pitAnA bhavane tyAga karIne manuSya bhavamAM Ave te paNa tIrthakara nathI thaI zakatA, parantu mukti prApta karI zake che. zrIgautamasvAmI-bhagavad zuM saudharma kalpanA deva pitAnA bhAvathI cyavana karIne tIrthakaratva prApta kare che? zrIbhagavAna-he gautama ! kaI kare che, kaI nathI karatA ItyAdi badhuM kathana e prakAra samajI levuM joIe ke je rataprabhA pRthvInA nArakanA prakaraNamAM kahyuM che, eja prakAra sarvArthasiddha vimAnanA deva sudhI vimAnika denA viSayamAM kahevuM joIe. tAtparya e che jevuM ratnaprabhA pRthvI je nArake pUrvamA tIrthaMkara nAmakarmane banca karyo che, jenuM na karma uthamAM AvyuM che, te tIrthakara thAya che, jeNe bAMdhyuM nathI je udayamAM nathI AvyuM
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 14 sU0 8 cakravatitvotpAdanirUpaNam saudharma devoktarItyA yathA ratnaprabhApRthivInarayikaH kazcit tIrthakaratvaM labheta kazcit tu tIrthakaratvaM no labhate ityuktam evam-tathaiva yAvat-IzAnasanatkumAramAhendranahmalokalAntaka mahAzukra sahasrArAnataprANatAraNAcyuta nakveyakapazcAnuttaropapAnika sarvArthasiddhakadevo'pi kazcit tIrthakaratvaM labhate kazcinnopalabhate tIrtha karatvamiti bhAvaH // 0 7 // iti paJcamaMtIrthakaradvAraM samAptam // cakravattikhAdidvAravaktavyatA / / mUlam-rayaNappApuDhavineraie NaM bhaMte ! agaMtaraM uThavahitA cakkava. dvittaM labhejA ? goyamA ! atthegaie lamajjA atthegaie no lajjA, se keNaTeNaM ate ! evaM vuccai atthegaie labhejjA, atthegaie no lajjA ? goyamA ! jahA rayaNappamApuDhavineraiyasta titthagarataM, sakarappabhAneraie aNaMtaraM ubaTTittA cakatrahittaM labhejjA ? goyamA ! no iNaTe samaTe evaM jAda ahesalApuDhavineraie, tiriyamaNurahito pucchA, goyamA ! No iNaTe sama, bhavaNapati dANamaMtara joisiyavemANiehito pucchA, godhamA ! atthegaie labhejA, atthegaie no labhejA, evaM valadevattaMpi, NavaraM sakarappamApuDhavineraie vi labhejA, evaM zasudevantaM dohiMto puDhavIhito vemANiehito ya aNuttarokvAiyavajjehiMto sesesu no iNTre tIrthara nahIM hotA, usI prakAra saudharma kalpa ke jisa dekhane pahale tIrtha kara prammapita kA bandha Adi kiyA hai, vaha tIrthakara hotA hai, jisane bandha nahIM kiyA, vaha nahI hotaa| isI prakAra kA uttara sarvArthasiddha vimAna ke devoM taka ke viSaya meM jAnanA caahie| bhAva yaha hai ki izAna, sanatkumAra, mAhendra brahmaloka, lAntaka, mahAzukra, sahastrAra, Anata, prANata, AraNa, acyuta, naugreveyaka aura pAMca anuttara vimAna kA koI deva tIrthakara hotA hai, koI nahIM hotaa| tIrthakaradvAra samApta te tIrthakara nathI thatA, eja prakAre sIdhama kapanA je deve pahelA tIrthaMkara prabhUtine bandha Adi karela che, te tIrthakara thAya che, jeNe banzanathI karyo, te nathI thatA. e ja prakAre uttara sarvArthasiddha vimAnanA deva sudhInA viSayamAM jANavuM joIe. bhAva e che ke, IzAna, sanatbhAra, mohandra, pras, alrds, mahazu sahasA2, mAnata prAta, mAra, sandhyuta, navayaka ane pAMca anuttara vimAnanA keI deva tIrthaMkara thAya che, kaI deva nathI thatA tIrthakara pada samApta pra071
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 prakSApanAsUtra samaTe, maMDaliyattaM ahesattamA teOM UrajjehiMto segAvaDarapaNataM gAhAvairayaNattaM vaDDairayaNataM purohipazyaNataM itthirayagattaM rayaNaprabhAo niraMtaraM jAva lahassAro, atthegaie labhejA, atthegaie no labhejA, cakkarayaNataM chattarayaNataM cammarayaNataM daMDarayaNataM alizyaNattaM maNirayaNantaM kAgiNirayaNataM eesi NaM asurakumArahito ArambhanitaraM jAba IsANAo uvavAo, sesehito no iNaTe lamaTe / sU 08 // chAya-ratnaprabhA pRthinInarayikaH khalu bhadanta ! anantarasuvRttya cakravattitvaM labheta ? gautama ! astyeko labheta, arU-ye ko no labheta, tat kenArthena bhadanta ! e mucyate-astyeko labheta, astyeko no labheta ? gautama ! yathA ratnaprabhApRthivI nairayikasya dIrthakaratvaM, zarkarA cakravartitvAdi hAra zabdArtha-(rayaNappabhA puDhavineraie NaM bhaMte ! aNaMtaraM uThavAhittA cakkaSTitta labhejjA ?) bhagavan ! ratnaprabhA pRthvI kA nairapika agantara uddhartana karake kyA cakravartipana prApta kara sakatA hai ? (goyamA ! atthegaIe labhejA, atthegaIe jA labhejA) he gautama! koI prApta karatA hai, koI prApta nahI karatA (se keNa?Na bhaMte ! evaM buccaha-atthegahae labhelA, atyaMgaIe no labhejjA ?) kisa hetu se bhagavan ! aisA kahA jAtA hai ki koI prAdhama karatA hai, koI prApta nahIM karatA? (goyamA! jahA rayaNabhApuDhavinerayAla titvagata) he gautama ! jaise ratnaprabhA pRthvI ke nairathika kA tIrtha karatva kahA bailA ho isa viSaya meM samajha leve / (sakarappabhA neraie aNaMtaraM uccahittA cakavahitaM labhejjA?) zakerAprabhA cakativAdi dvAra 24A-(rayaNappabhA puDhavi neraie NaM bhaMte / aNaMtaraM udhvadvittA cakavaTTittaM labhejjA) he bhagavad ! ratanaprabhA pRthvInA narayika anantara urtana karIne zuM cakravartI paNa A karI zake che? (goyamA / atyagaIe labhejjA, anthegaie no labhejA gautama ! 15 prAta 4re che prApta nayI 42tA (se kaNadreNaM bhaMte ! evaM vuvai-atthegaie labhejA, atthegaie nA labhejjA ?) zAuthI sAvan ! sama upAya 2 5 prAta 42 cha, 300 prA nayI 41tA ? (goyamA ! jahA rayaNApabhA puDhavi neraiyAsa titthagaratta) 3 gautama ! ma ta prabhA pRthvInA nathikanuM tIrtha karatva kahayuM ema ja ahIM paNa samajavuM. (sakarappabhAneraie aNaMtaraM uvvaTTittA cakavadittaM labhejA ?) prabhAna nA24 anantara
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayabodhinI TIkA pada 14 sU. 8 cakravartityotpAdanirUpaNa, prabhAnarayiko'nantaramuvRttya cakravartitvaM labheta ? gautama ! nAyamarthaH samarthaH, evaM yAvad araH saptamapRthibI nairayikA, tiryaGmanuSyebhyaH pRcchA, gautama ! nAyamarthaH samayaH, bhavanapati vAnavyantara jyotiSmavaimAnikebhyaH pRcchA, gautama ! astyeko labheta, astyeko no labheta, evaM baladevatyamapi, navaraM zarkarAjabhApRthivI nairayiko'pi, labheta, evaM vAsudevatvaM dvAbhyAM pRthivyAM vaimAnikebhyazca anuttaraupapAtikavarje yaH, zeSeSu nAyamarthaH samarthaH, mANDalikatram kA nAraka anantara udvartana karake cakravartIpana pAtA hai ? (goyamA ! No INaTTe samaDhe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM (evaM jAca ahesattamA puDhavi neraie) isI prakAra yAvata adhaH saptamI pRthvI kA nAraka ke viSaya meM bhI jAna leveM / (tiriyamaNuehito pucchA ?) tiryaca aura manuSyoM ke saMbaMdha meM pRcchA ? (goyamA ! jo iNaThelamaThe) he gautama ! yaha artha samartha nahIM (bhavaNapatiyANa maMtara joisiyavelANiehito pucchA ?) bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnikoM se-pRcchA ? (goyamA ! atthegaie la bhejjA, atthegaie No labhejjA) he gautama ! koI prApta karatA hai, koI nahIM prApta karatA ___ (baladevattaMpi) baladevapana bhI (navaraM lakarappamApuDhavi neraie vi labhejjA) vizeSa zarkarAprabhA pRthvI kA nAraka bhI prApta karatA hai __(evaM vAsudevattaM) isI prakAra vAsudevapana (dohito puDhacIhito) do pRthiviyoM se (vemANiehiMto ya aNuttaroSayAiyavajjehiMto) anuttaropapAtika devoM ko choDa kara vaimAnikoM se bhI vAsudevatva prApta ho sakatA hai( sesesu go iNaTUThe samaDhe) zeSoM meM yaha artha samartha nahIM (maMDaliyattaM ahesttm| teu vAucajje hiMto) mANDalikapana sAtavIM pRthvI, tejaskAya, vAyukAya ko choDa kara vatana 4 // 24vatI pANu bhagave cha ? (goyamA | No iNaDhe samaDhe) gautama / mA An samartha nayI (evaM jAva ahesattamApuDhavi neraie) me 54 / 2 yAvat 55 pRthvInA nA24 (tiriyamaNueiiMto punchA ?) tiya bhare manuSyAthI 527 / 1 (goyamA ! No iNaTe samadre) gautama ! 25 maya samaya nayI (bhavaNapati vANamaMtara joisiya vaimANiehitoM pucchA) bhayanapati pAna0ya-ta2, jyoti04 bhane vaimAnithI 271 (goyamA ! atyegaie labhejjA, attheMgaie no labhejjA) gautama ! 5 prApta 42 cha, 17 prA1 nathI 42tA (baladevattaMpi) 55 5 55] (navaraM sakkaraprabhA puDhavi neraie vi labhejA) vizeSa zarkaraprabhA pRthvInA nAraka paNa prApta kare che (evaM vAsudevattaM) me re vAsudeva pA (dohito puDhavi hito) me zyAyAdhI (vemANiehiMto ya aNuttarovavAiyavajjehiMto) anuttarI55Ati4 yAne mAniyA 5 vAsudevatva prApta 27 / che (sesemu No igaTe samadve) namai mA matha samaya nayA (maMDaliyattaM ahesattamA teuvAuvajjehiMto) Hisasuna sAtabhI kI, te4241ya vAyuyane hoDIta
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAsUce. adhaH 1.sama tejogAyurjebhyaH, senApatirattatvaM gAthApatiratna vArddhakiratnatvaM purohita. ratnatvaM strIratnalaJca evaJcava, navaram anuttaropapAtika varjebhyaH azvaratnatvaM hastiratnatvaM ratnaprabhAto nirantaraM yAvat sahasrArAt, astyeko labheta, astyeko no labheta, cakraratnatvaM chatraratnatvaM carmaratnatvaM daNDaratnatvam asiratnattvaM maNiratnatvam, kAkiNiratnatvam, etepAm anurakumArebhya Arabhya nirantaraM yAvad IzAnAd upapAta:, zeSebhyo nAyamarthaH samarthaH // 90 8 // ____TIkA-atha cakravartivAdIni dvArANi marUpayitumAha-'rayaNappamA puDhavinerae NaM bhaMte ! aNaMtaraM uccaTTittA caTTittaM labhejA ?' he bhadanta ! ratnaprabhApRthivI nairayikaH khalu ratna (leNAvairayaNatta) senApatiratnatva (gAhAvaharayaNa) gAthApatiratnatva (baDDa irayaNataM) baDhairatnatva (purohiyarayaNataM) purohitaratnatva (itthirayaNataM)strIratnatva (ca) aura (evaM ceva) isI prakAra (NavaraM aNusarodavAiyavajjehiMto) vizeSa anutta raupapAtika ko choDa kara ke (AsarayaNataM hasthirayaNataM) azvaratnapana, hastiratnapana (rathappabhAo) ratnaprabhA pRthvI se (niraMtaraM jAva sahassAro) lagAtAra sahastrAra taka (atthegaie labhejjA, atthegaie ko labhejjA) koi pAtA hai, koI nahIM pAtA ___ (cakSarayaNattaM) cakraratnapana (chattarayaNataM) chatraratnapana (asirayaNataM) asi ratnapana (magirayaNataM) maNiratnapana (jhAgiNisthaNataM) kAminIratnapana (etesiNaM) inakA (asurakumArahito) asurakumAroM se (Araddha) AraMbha karake (niraMtaraM jAva IsANAo uvavAo) lagAtAra yAvat IzAna kalpa se uttAda hotA hai (sese hito No iNaDhe samaDhe) zeSa se yaha artha samartha nahIM hai| TIkArtha-aba yaha prarUpaNA kI jAtI hai ki kisa-kisa paryAya se Ae hae jIva cakravartI, baladeva Adi padadhiyoM ke dhAraka ho sakate haiM ? (seNAvai rayaNattaM) senApatitnatva (gAhAvai rayaNataM) sAyAta ratnAva (vaDDhai rayaNatta) ma na (purohiyarayaNataM) zahita ratnatva (itthirayaNataM) strIratnatva (ca) bhane evaM ceva) se prAre (NavaraM aguttarovavAiya vajjehito) vizeSa manuttarI5pAti ne chADAna (AsarayaNataM hatthirayaNattaM) mazvara pA tina pA (rayaNappabhAo) 2tnamA vAthA (niraMtaraM jAva sahassAro) mavirata sahasAra sudhI (atthegaie labheDA, atthegaIe no labhejjA) keI pAme che keI nathI meLavavA (cakarayaNataM) 242tnapA (chattarayaNattaM) chatranapA (cammarayaNattaM) yamaratna pAra (daMDharayaNatta) 62tna pA (asirayaNattaM) masi 2tnapA (maNirayaNataM) maNiratnapA (kAgi NirayaNattaM) minI 2tna (etesiNaM) samanA (asurakumArehiMto) subhAzathI (AraddhaM) mA ma 4zana (niraMtaraM jAva IsANao uvavAo) nirantara yAvat zAna 485thI utpA thAya cha (sesehito No iNaDhe samaDhe) zeSakI 20 matha samatha nathI TIkA-have e prarUNA karAya che ke, kyA kyA paryAya thI Avela chava cakravatI
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI dIkA pada 14 jU. 8 cakravartitvotpAdanirUpaNam pramApRthivIna pisyo'nantamuvRttya ki canavatitvaM labheta ? bhagavAnAha-gocamA !' he gautama ! 'atthegaie labhejjA, atthegaie no labhejjA' astyekaH kazcit ratnaprabhApRthivI nairayikaH samavebhya udAtilAnantaraM cakravartitvaM labheta, kazcit cakravartitvaM no labheta, gautama statra kAraNaM pRcchati--'se ke TeNaM maMte ! evaM vuccai-bhatthegaie la bhejjA, atthegaie no lajjA ?' he sadanta ! tat-atha ke nArthena-kathaM tAvad evam-uttArItyA ucyate yada atyekaH kazcita rameta, mAtye kazcinno labheta, iti ? bhagavAnAha-'poyamA !' he gAtama ! jahA rayaNappabhApuDhavinerAsta titthagarata' yathA ratnaprabhApRthivI nairayikasya tIrthazaratyaktaM tathaiva ratnaprabhApRthivI nairavikaraNa cakravartitvamapi vaktavyam, tathA ca yasya ratnaprabhA pRthivI nayi kasya tIrthakaranAmagAtrAgi karmANi baddhAni spRSTAni nidhanAni kRtAni prasthApitAni niviSThAni aviniviSTAni abhilamanvAgatAni udIrNAni nopazAntAni bhavantimA tIrthakaratvaM labhate yasya tu ratnaprabhAthivI nairrAyakasya tIrthakaranAmagotrANi no balAni gautamasvAnI-he bhagavan ! kyA ratnaprabhA pRthvI kA nAraka ratnaprabhApRthvI ke nArakoM se antara uchasana karake cakravartI ho sakatA haiM ? bhagavAn-he gautama ! koI cakravartI ho sakatA hai, koI nahIM ho sktaa| gautamatvAnI-he agazn ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai aura cakravartI ho sakatA hai, koI nahIM ? / bhagavAn- gautama ! jaise ratnaprabhA pRthvI ke nAraka kA tIrthakara honA kaDA hai, usI prakAra ratnaprabhA pRthvI ke nAraka kA cakravartI honA samajha lenA caahie| nA yaha hai ki jaile jisa nArakane tIrthakara nAmakarma baddha, spRSTa, nidhatta. nikAcita, prasthApita, nidiSTa, aliniviSTa, abhisamanvAgata, udIrNa aura anupazAnta kiyA hai, vaha tIrthakaratva ko prApta karatA hai arthAta tIrthakara aura hai, jisla ratnaprajA pRthvI ke nAraka ke tIrthakara gotra baddha nahIM huA hai yAvata baLadeva Adi padavinA dhAraka thaI zake che ? - zrIgautamasvAmI-bhagavad ! zuM pahelI ratnaprabhA pRthvInAnAraka ratnaprabhA pRthvInA nArakethI anAra udvartana karIne cakravatI thaI zake che je zrIbhagavAna-gautama kaI cakravata thaI zake che, kaI nathI thaI zakatA. zrIgautamasvAmI-bhagavad ! kayA kAraNathI ema kahevAya che ke kAI cakavatI thaI zake che ane koI nathI thaI zaktA ? zrIbhagavAna gautama! jevA ratnaprabhA pRthvInA nArakanuM tIrthaMkara thavuM kahayuM che, e ja prakAre ratnaprabhA pRthvInA nArakenuM cakravatI thavu. samajI levuM joIe. tAtparya e che ke, jevu je nArake tIrthakara nAmakarma baddha, pRSTa, nidhatta, nikAcita, prasthApita, niviSTa abhiniviSTa, abhisamanvAgata, udIrNa ane anupazAnta karela che, te tIrthakaratvane prAsa
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre yAvad no udIrNAni apitu upazAntAni bhavanti, sa tIrthakaratvaM no labheta tathA yastha ratnaprabhApRthivI nairayikasya cakravartinAmagotrANi karmAdIni udIrNAni nopazAntAni bhavanti se cakravartivaM labhate, yasya punAratnaprabhApRthivI nairayikasya cakravartinAmagotrANi karmAdIni nodIrNAni apitu upazAntAni bhavanti sa cakravartitvaM no labhate iti bhAvaH, gautamaH pRcchati-'sakaraprabhApuDhavineraie ataraM ucaTTittA caTTittaM labhenA?' he bhavanta ! zarkarAprabhApRthivI nairayikaH zarkagaprabhApRthivI narayikebhyo'nantaravRttava kiM cakravartitvaM labheta ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ? 'No igahe samaDhe' nAmarthaH samarthaH noktArtho yuktyopapannaH, 'evaM jAva ahe sattamApuDhavinegie' evam - zarkarAprabhApRthivI nairayikoktarItyA yAvat-cAlukAprabhApRthivI nAyikA, paGkaprabhApRthivI nairayikaH, dhUmaprabhApRthivI nairayikA, tamaHprabhApRthivI nairayikaH, adhaHsaptamapRthivI narayizca svastrabhavebhya udvartanAntaraM no cakraudaya meM nahIM AyA hai, kintu upazAnta hai, vaha tIrthaMkara nahIM hotA hai| usI prakAra ratnaprabhA pRthvI ke jisa nAraka ke cakravartI nAmagotra Adi udaya meM Ae haiM upazAnta nahIM hai, vaha cakravartI hotA hai, jisa ratnaprabhA pRthvI ke nAraka ke cakravartI nAmagotra Adi baddha nahIM hue, udaya meM nahIM Ae, balki upazAnta hai, vaha cakravartI nahIM hotA hai| ____gautamasthAmI-he bhagavan ! kyA zarkarAmabhA kA nAraka anantara udvartana karake cakravatI pada prApta karatA hai ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / isI prakAra zakarAprabhA pRthvI ke viSaya meM jo kahA hai usI ke anusAra cAlukApramA pRthvI kA nAraka, paMkaprabhA pRthvI kA nAraka, dhUmaprabhA pRthvI kA nAraka, tamaHprabhA pRthvI kA nAraka aura adhaHsaptama pRthvI kA nAraka bhI apane apane bhava se anantara uhatanA karake cakravartIpana nahIM pAtA hai, kyoMki kare che arthAt tIrthaMkara thAya che, je ratnaprabhA pRthvInA nArakanA tIrtha kara gotrabaddha thI thayela yAvat udayamAM nathI Avela paNa upazAnta che, te tIrthakara nathI thatA. eja prakAre ratnaprabhA pRthvInA je nArakanA cakravartI nAma gotra Adi udayamAM Avela che-upazAnta nathI thayela te cakavI thAya che, je ratnaprabhA pRthvInA nArakanA cakravatI' nAma netra Adi baddha nathI thayela, udayamAM nathI Avela, paranta upazAnta che, te cakravartI nathI thatA zrIgautamasvAmI-bhagavana! zuM zarkaraprabhAnA nAraka ananatara udvartana karIne ekatA pada prApta kare che - zrIbhagavAna -gautama! e artha samartha nathI. e ja prakAre-zarkaraprabhA pRthvInA viSayamAM je kahayuM che tenA anusAra vAlukA prajA pRthvInA na 2ka, paMkaprabhA pRthvInA nAraka, dhUmaprabhA pRthvInA nAreka tama prabhA pRthvInI bAraka, ane adhika saptama pRthvInA nAka paNa pita pata nA bhAvathI anantara uddala
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 20 sU. 8 cakravartitSotpAdanirUpaNam vartitvaM lageta, tathA bhavasvAbhAvyAt, gautamaH uti-'tiriyamaNuehito pucch|' tiryagyoniko manuSyazca tiryagponikebhyo manuppebhyazca yathAkramamantaramuvRttya kiM cakravatityaM labheta ? iti pRcchA, bhaganAnAha-'goya!' he gautama ! 'No iNaTe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH-naktArthoM yuktyopapannaH, tathA ca nigyoniko manuSpazcAnantaramuvRtya no cakravartitvaM labheta, gautamaH pRcchati-'bhatraNapati bANamaMtarajoisiya vemANiehito pucchA' he bhadanta ! bhAnapati vAnavyantarajyo taSjvaimAnisAH kiM bhavanapativAnavyatarajyotiSkavaimAnikebhyo'nantaramudavRttyacakravaditvaM labheta ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'atthegaie lajjA, prathegaie no labhejjA' astvekaH-kazcid bhavanapatyAdi vaimAnikAnto'nantaramudavRtya cyutvA ca cakravamitvaM labheta, astyekaH-kazcitu cakravartitvaM no labheta, 'evaM valadevattaM pi' evam-cakravartitvaMtarItyA valadevatvamapi ratnaprabhApRthivI nairayika bhavanapati vAnavyantara jyotiSka vaimAnikA kecit svasva bhavebhyo'nantaramuvRttya cyutvA ca labhante kecinno labhante usa bhava kA svabhAva hI aisA hai| gautamasvAmI he bhagavan ! tiryagyonika aura manuSya, tiryagyonika aura manuSyoM se anantara uddhartana karake kyA cakravartI ho sakatA hai ? bhagavAn-he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| isa prakAra tiryagyonika aura manuSya anantara urtana karake cakravartitva nahIM prApta kara sktaa| gautamasvAmI he bhagavan ! kyA bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSka aura vaidhAnika deva apane bhavoM se udvartana karake cakravartI hote haiM ? bhagavAna-he gautama ! koI hote haiM, koI nahIM hote| cakravartitva ke samAna baladevatva kA kathana bhI samajhanA cAhie, arthAt ratnaprabhA pRthvI ke nAraka, bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnika karIne cakaratI paNuM nathI pAmatA, kemake e bhava ne svabhAvaja evo che. gautamasvAmI-bhagavana! tibenika ane manuSya. niyaMgenika ane manuSyothI anannara ud vartana karIne zuM cakravatI thaI zake che? zrIbhagavAna-gautama ! A artha samartha nathI e prakAre tiryanika ane manuSya anantara udvartana karIne cakravatava prApta nathI karI zakatA. zrIgautamasvAmI-bhagavad ! zu bhavanapati, vanavyantara, tika ane vaimAnika de pitA potAnA bhavethI udvartana karIne cakavatI thAya che ? zrIbhagavAna-gItama! kaI thAya keI nathI thatA cakravartAvanI samAna devabalatvanuM kathana paNa samajavuM joIe, arthAt ranaprabhA pRthvInA nAraka, bhavanapati, vAnabantara tiSka ane vaimAnika pitapata nA bhavothI anantara udvartana karIne athavA cuta thaIne baladeva thaI zake che keI nathI thatA. paNa
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ i bhakSApanAsUtre 568 kintu - varaM sakarapabhApuDhavineraie vilabhe varam cakravartitamapekSya vizeSastu zarka rAmApRthivo'pi vanavebhyo'nantaramudavRtya devatvaM labhe-prApnotItyarthaH, 'evaM vAsudevataM dohitI puDhohito vaimANihitoya aNuttamevAjjehiMno' evam-camevatvo tarItyA vAsudevatvaMdvAbhyAM pRthivIbhyAM ratnaprabhAzarkarAma bhArUpAbhyAM ratnaprabhA pRthivI nairayikaH kazcit zarkarApramApRthivI jairavikaca anantaramudvRtya kathillabheta kaJcinnI labheTa, evaM baiMmA - nikebhyazca pAvikabadhyo'nantaraM cyutvA paJcAnuttaropayA tiruva vaimAviko vAsude tvaM labheta kavi, cinno labheta 'sese No NaDhe samaTTe' zeSeSu kAmabhApRthivI paMkaprabhAbhRti paJcapRthiSu tiryagyonikeSu manuSyeSu vijayavaijayanda jayantAdipazcAnuttaropapAtikeSu cadeveSu nAyamarthaH sArya:-noktArthI yuktyopapannaH, vAsudevatvaM no labhetevi bhAvaH, 'maMDaliyattaM cadesattamA teUbAUvajje hito' mANDalikatvaM maNDalAvipatitvam adhaH saptamapRthivI tejaapane-apane bhavoM se anantara baharIna karake athavA cyuta hokara valadeva ho sakate haiM, koI nahIM hote haiM / magara yahAM vizeSatA yaha hai ki zarkarAprabhA pRthvI kA nAraka bhI avasara udvarttana karake baladeva padavI pAsa kara sakatA hai / vAsudeva padavI bhI baladeva padavI ke samAna kahanA cAhie | tAtparya yaha hai ki jaise aura zarkarAprabhA pRthvI kA koI nAraka baladeva ho sakatA hai| usI prakAra vAsudeva bhI ho sakatA hai| isI prakAra anuttaravimAnoM ko choDakara zeSa vimAnoM ke vaimAnika bhI apane-apane bhava se cyuta hokara vAsudevatva prApta kara sakate haiN| zeSa bhoM se Ae hue jIva vAsudevatva nahIM prApta karate, arthAt vAlukAprabhA Adi pAMca pRthiviyoM se, tiryagyonikoM se, manuSyoM se tathA vijaya, vaijayanta, jayanta Adi pAMca anuttara vimAnoM se Ae hue jIva anantara bhava meM vAsudevatva nahIM prApta kara sakate / sANDalika pada tamasnasaHprabhA pRthvI, tejaskAyika aura vAyukAyika bhava "mahI vizeSatA e che ke zarkarAprabhA pRthvInA nAraka paNa antara urdUna'na karIne khaladeva padavI meLave che. vasudeva padavI pazu khaLadeva paDhavInA samAna kahevI jeIe. tAtparya e che ke jevA ratnaprabhA ane zAprabhA pRthvInA koi nAraka khaLadeva thaI zake che, eja prakAre vAsudeva paNa thaI zake che. eja prakAre anuttara vimAnAne cheDIne zeSa vimAnAnA vaimAnika paNa pAtapetAnA bhatrathI vyuta thaine vAsudevatva prApta karI zake che zeSa bhaveAthI AvelA jIva vAsudevatva nathI prApta karatA, arthAt vAlukAprabhA Adi pAMca pRdhdhiviyethI ti khyAnakothI, manuSyethI tathA vijaya, vaijayanta, jayanta mADhi pAca anuttara vimAnAthI dezA jIva antara lavathI vAsudeva paNu nathI prApta karI zakatA. mAlika pada tAstramaprabhA pRthvI, tejasphAyika ane vAyukAyika bhavAne choDIne
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 20 sU. 8 cakravartitvotpAdanirUpaNam skAyikavAyukAyikavarjebhyaH sarvebhyo'pi sthAnebhyo'nantaramuddhRtya labheta kintu-'seNAvairayaMNattaM gAhAvaharayaNattaM vaGkaharayaNattaM purohiyasyaNattaM itthirayaNataM ca evaMceva senApatiratnatvaM gAthApatiratnatvaM vArddhakiratnatvaM paurohityaratnatyam, strIratnatvaJca evaJcaiva-maNDalAdhipatikho. ktarItyaiva adhAsaptamapRthivI tejomAyikAnuttarauepAtikadevavarjabhyaH zeSebhyaH sarvebhyaH sthAnebhyo'nantaramutra labheta, tadevAha-'NavaraM aNuttarovavAiyavajje hito' navaras-pUrvApekSayA vizeSastu anunaropapAtikavarnebhyo'nantaramuvRttya senApatiratnakhAdikaM labhetetibhAvaH, 'Asa rayaNataM hathirayA rayaNasAmo niraMtaraM jAva sahassAro' azvaratnatvaM hastiratnatvaJca ratnaprabhAta Arabhya nirantaram-avyavadhAnena yAvat-zarkarAprabhApRthivyAdi sahasrAra devAnta sthAnebhyo'nantaramuvRttya 'asthegaie labhejjA, atthegadae no labhejjA' astyeka:-kazcillabheta, asatyekaH kazcana no labheta, kintu --'cakka yaNa chattaragaNattaM cambharayaNataM daMDarayaNataM asirayattaM maNirayaNataM kAgaNirayaNattaM gaesiNaM asurakumArahito Aracha niraMtaraM jAva IsANAoM uvako choDakara zeSa sabhI bhavoM se anantara udvartana karake Ae hue jIva prApta kara lete haiN| senApati ratna, gAthApati ratna, vAditi ratna, purohitaratna aura strIratna ke viSaya meM bhI isI prakAra samajhanA cAhie, arthAt mANDalikatva ke samAna sAtavIM pRthavI, tejaskAya aura vAyukAya evaM anuttaropapAtika devoM ko choDakara zeSa sabhI sthAnoM se anantara udvartana karake Ae jIva prApta kara sakate haiN| yahI Age kahate haiM-pUrva kI apekSA vizeSatA yaha hai ki anuttaropapAtikoM ko choDakara zeSa anantara utana karake senApati ratla Adi ho sakate haiN| cakravartI kA azvaratna evaM hastiratna pada ratnaprabhA pRthvI se lekara nirantara sahasrAra devaloka ke devo taka ko anantara udvartana karake prApta ho sakatA hai| ina meM se koI use prApta karate haiM, koI nahIM krte| zeSa badhA bhathiI anantara udvartana karIne AvelA jIva prApta kare che. senApatiratna. gAthApatira, vArdhakIratna, purohitaratna ane rananA viSayamAM paNa e prakAre samajavuM joIe, arthAt mAMDalikatvanA samAna sAtamI pRthvI, tejaskAya ane vAyukAya temaja anuttaraupapAtika devane choDIne bAkInA badhA sthAnethI anantara vidvartana karIne AvelA jIva prAgna karI zake che. eja AgaLa kahe che-pUrvanI apekSAe vizeSatA e che ke anuttaraupapAtikane choDIne zeSa anantara udvartana karIne senApati2tana Adi thaI zake che. cakavatInA azvaratna temaja hastiratna pada ratnaprabhA pRthvIthI laIne nirantara saha sAra devalokanA deva sudhInA anannara udvartana karIne prApta thaI zake che. temanAmAMthI, kaI tene prApta kare che keI nathI karatA O 12
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 prahApanAsUtra cAo' cakraratnatvaM chatraratna va carmaratnatvaM daNDaratnatvam asiratnatvaM maNiratnaM kAkaNiratnatvam eteSAM khalu amurakumArebhya Arabhya nirantaram-avyavadhAnena yAvat-nAgakumAra suvarNakumAraagnikumAra vidyutkumArodadhikumAradvIpakumAradikkumArapavanakumArastanitakumAra daza bhavanapativAnavyantarajyotiSkasaudharmazAnAt upapAta-utpattiH, abaseyaH, 'sesehiMto no iNaTe samaDhe' zeSebhyaH-uparyuktavyatiriktebhyo'nantarasuvRttya nAyamarthaH samarthaH-noktArthoM yuktyopapannaH, amarakumArAdi bhavanapati vAnavyantarajyotiSkasaudharmazAnavyatiriktebhya udvartanAnantaraM cakraratnAditvena notpAdasaMbhava iti bhAvaH, navamaM ratnadvAraM samAptam ||suu0 8 // // upapAta vizeSa vaktavyatA / / mUlam-aha bhaMte ! asaMjayalaviya davya devANaM avirAhiyasaMjamANaM virAhiyasaMjamANaM atrirAhisaMjamAsaMjamANaM virAhiyasaMjamAsaMjamANaM asaNNI NaM tArasA NaM kaMdappiyA NaM caragaparivyayagA NaM kivisiyA NaM tiricchiyA NaM AjIviyA NaM AbhiogiyA NaM saliMgI NaM cakraratna, chatraratna, carmaratna, daNDaratna, atiratna, maNiratna aura kAkaNI ratna, inakA asurakumAroM se lagAkara nirantara nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vidyutkumAra, uddhikumAra, dIpakumAra, dizAkumAra, pavanakumAra aura stanitakumAra, vAlavyantara, jyotiSka tathA saudharma aura aizAna devaloka se upapAta ho sakatA hai| inake atirikta anya sayo khe anantara udvartana karake Ae hue jIvoM ke lie niSedha karanA cAhie / arthAt asurakumArAdi bhavana patiyoM, vAnavyantaroM, jyotiSkoM aura saudharma-aizAna devalokoM ke vaimAniko ko choDakara zeSa kA udvartana ke anantara cakraratna Adi ke rUpa meM utpAda honA saMbhava nahIM hai| ratnadvAra samApta cakraratna, chatraratana, carmaratna, daMDarana, asirana, maNiratna ane kAkaNIratna tema asurakumArathI joDIne nirantara nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vihuumA, udadhikumAra, dvIpakumAra, dizAkumAra, pavanakumAra ane svanitakumAra, vAnarAntara, jyAtiSTha, tathA saudharma, azAna devakathI upapAta thaI zake che, emanA sivAya anya bhavAyA anantara udvartana karIne AvelA ane mATe niSedha kara joIe. arthAt asukumArAdi bhavanapati, vAtavyantara, tiSka, ane saudharma_ezAna develekenA vaimA nikene choDIne bAkInAnA udvartana pachI cakaratana AdinA rUpamAM utpAda ke saMbhavita nathI 28dvAra samApta
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 20 su. 9 upapAta vizeSanirUpaNam 57 daMsaNavAvaNNagANaM devalogesu ubavajamANANaM kassa kahiM uvavAo paNNatto ? goyamA ! asaMjayabhaviyadavyadevANaM jahapaNeNaM bhavaNavAsIsu, ukkoseNaM uvarimagevejaesu, avirAhiyasaMjamANaM jahaNaNeNaM sohamse kappe ukkoseNaM savvaTTasiddhe, virAhiyasaMjamANaM jahaNaNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM sohamme kappe, avirAhiyasaMjamA saMjamANaM jahaNeNaM sohamme kappe, ukkose accue kappe, virAhiyasaMjamA saMjamANaM jahaSNeNaM bhavaNavAsI ukkoseNaM joiliesu, asaNNINaM jahaNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM vANamaMtaresu tAdasANaM jahaNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM joisiesu, kaMdappiyANaM jahaNaNaM bhavaNavAsIsu ukoseNaM sohamme kappe, caragaparivvAyagANaM jahaNNeNaM bhavaNavAsIsu, ukkoseNaM baMbhaloe kappe, kivvisiyANaM jahaNNeNaM sohamme kappe ukkoseNaM laMtae kappe, tiricchiyANaM jahaNaNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM sahassAre kappe, AjIviyANaM jahaNaNaM bhavaNaMvAsIsu ukkoseNaM accue kappe, evaM AbhiogANa vi, saliMgINaM daMsaNavAvaNNagANaM jahaNaNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM uvarimagevejjae || sU0 9 // chAyA - atha bhadanta ! asaMyata bhavyadravyadevAnAm avizadhita saMyamAnAM virAdhitasaMyamAnAm avirAdhitasaMyatrA saMyamAnAM virAviva saMyamAsaMyamAnAm asaMjJinAM tApasAnAM kanda upapAta vizeSavaktavyatA zadArtha - (ahaM) atha (bhate !) he bhagavana ! ( asaMjaya bhaviya davvadevANa asaMyata bhavya dravya deva-jo asaMyamI Age jAkara deva hone vAle haiM (virAhiya saMjANaM) jinhoM ne saMyamakI virAdhanA kI (avirAhiya saMjamAsaMjamArNa) saMyamAsaMyama kI virAdhanA nahIM kie hue (virAhiya saMjamA saMjamAnaM ) UpapAta vizeSa vaktavyatA zabdArtha - (aha) vyatha (bhaMte !) bhagavan / (asaMjayabhaviyadavtra devANaM) asaMyata lavya dravya-ne asaMyamI bhAgaNa deva thanArA che (avirAhiya saMjamANa) yo saMyabhanI virAdhanA nathI 4rI (virAhiya saMjamArga) yethe sayabhanI virAdhanA 42rI che (avirAhiya saMjamA saMjamANaM) sayamA sayabhInI virAdhanA nA (virAhiya saMjamA saMjamArNa) satha
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanA 572 vikAnAm carakaparivrAjakAnAM kilbipikANAM virathAm AjI vakAnAm AbhiyogikAnAM saliGginAm, darzanavyApaznakAnAM de. lokeSu upapadyamAnAnAM kasya kutra upapAtaH prajJaptaH ? gautama ! asaMyatamavyadravyadevAnAM jaghanyena bhavanavAsiSu utkRpTena uparitanayaiveyake pu avirAdhitasaMyamAnAM jaghanyena saudharme kalpe utkRSTena sarvArthasiddhaM virAdhitavAnAM jabanyena bhavanavAsiSu utkRSTena saudharme kalpe, avirAdhitasaMyamAsaMyamAno jaghanyena saudharme kalpe, utkRSTena acyute kalpe, virAdhitasaMyamAsaMyamAnAM jaghanyena bhavanavAsiSu utkRSTena jyodisaMyamAsaMyama kI virAdhanA kie hue (asapNINaM) asaMjJI (tAvasAnaM) tApasa (kaMdapiyA) kAMdardika- hAsa-parihAsa karane vAle caraNavanta (caragaparivvAyagANaM) caraka parivrAjaka (kiJcisiyANaM) kilviSika (tiricchiyANa) dezavira tiryacoMkA (AjIviyANaM) AjIvika - gozAlaka ke matAnuyAyI (Abhiyogi yA) Abhiyogika - vidyAmaMtra Adi kA prayoga karane vAle (saligINaM) sAdhuliMga vAle (daMsaNavAvaNNagANaM) sampandarzana kA vamana karane vAle (devaloesa) devalokoM meM (uvavajjamANANaM) utpanna hone vAloM kA (kassa) kisakA ( kahiM ) kahAM (uvavAo) upapAta (paNNatto) kahA hai (gomA !) he gautama! (asaMjaya bhavivvadevAnaM ) asaMyata bhavya dravya devoM kA (jahaNaM bhavaNavAsIsu) jaghanya bhavanavAsiyoM meM (ukko seNaM uvarimagevejja - esa) utkRSTa UparI graiveyakoM meM (avirAhiyasaMjamANaM jahasseNaM, sohamme kappe koseNaM savvasiddhe) saMyama kI virAdhanA na karane vAloM kA jaghanya saudharma kalpa meM, utkRSTa sarvArthasiddha meM (virAhiyataMjamArga jahaNaM bhavaNavAsIsu, ukko seNaM sohamme kappe ) saMyama kI virAdhanA karane vAloM kA jaghanya bhavanavAsiyoM meM, bhAsayabhanI virAdhanA 42nArA ( asaNNINaM) asaMjJI (tAvasAnaM) tApasa (kaMdappiyAnaM ) bhandarthi:- hAsa parihAsa 42nArA yarazuranta (cAragaparivvayANa) 224 parivA44 (kilbi siyANaM kilbiSika tiricchiyANaM) he vizta tira yonA (AjIviyANaM) bhAvi4- gozAsanA bhatAnuyAyI (AbhiniyogiyANaM ) mAlidiyogika vidyArthItra mahinA prayoga 42 2 (saliMgINaM) sAdhusiMgavANI (daMsaNatrAvaNNagANaM) samyagdarzananuM vamana nArA (devaloesu) he sAbhAM (uvavajjamANANaM) utpanna thanArA (kassa) bhenA (karhi) yA (uvavAo ) upayAta (paNNattA) hyo che. (goyamA) he gautama / ( asaMjaya bhaviya davvadevANaM) asaMyata bhavya dravya devAnA (jahaNaNaM bhavaNavAsIsu) 4dhanya bhavanavAsiyomA (ukkosegaM uvarimagevejjaesu) utkRSTa uparIbha graiveyaThobhAM (avirAhiyasaMjamANaM jahaNeNaM sohamme kApe, ukkoseNaM savvaTTasiddhe ) sayabhanI virAdhanA na 42nArAyAnA dhanya saudharma mAM, utkRSTa sarvArtha siddhayAM (virAhiya saMjamANaM jahaNNeNaM bhavaNavAsIsu, ukkoseNa sohamme kappe ) sayabhanI virAdhanA 42nArAyanA nadhanya avanavAsiyobhAM, saudharma mhayAM (avirAhiya saMjamAsaMjJamANaM) sayabhAsaya
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 20 sU. 9 upapAtavizeSanirUpaNam 573 kepu, asaMjJinAM jaghanyena bhavanavAsiSu utkRSTena vAnavyantareSu, tApasAnAM jaghanyena bhavanavAsiSu utkRSTena jyotipkeSu kAndarSikANAM jaghanyena bhavanavAsiSu utkRSTena saudharme kalpe carakaparivrAjakAnAM jaghanyena bhavanavAsipu utkRSTena brahmaloke kalpe, kilviSikANAM jaghanyena saudharme kalpe, utkRSTena lAnta ke kalpe, tirizcAM jayanyena bhavanavAsiSu utkRSTena sahasrAre kalpe, AjIvikAnAM jaghanyena bhavanavAsighu utkRSTena acyute kalpe, evam AbhiyogikAnAmapi, saliginA darzanavyApakAnAM javanyena bhavanavAsighu unkRSTena uparitagraiveya3 pu / / sU0 9 // utkRSTa saudharma kalpa meM (adhirAhiya saMjaprAsaMjamANa) saMyamAsaMyama kI virAdhanA na karane vAloM kA (jahANeNaM sohamme kappe) jaghanya saudharma kalpa meM (ukoseNaM accue kappe) utkRSTa acyuta kalpa meM (virAhiyasaMjamA saMjamA NaM) saMyamasaMyama kI virAdhanA karane vAloM kA (jahaNNeNaM bhavaNavAsIsu, ukkoleNaM joisiesu) jaghanya bhavanavAsiyoM meM, utkRSTa jyotiSkoM meM (asaNNINaM jahaNNeNaM bhavaNavA sIsu, ujholeNaM vANamaMtaresu) asaMjJiyoM kA jaghanya avanavAsiyoM meM, utkRSTa vAnavyantaroM meM (tAvasANaM jahaNeNaM avaNavAsIsu, ukkoseNaM joisiesu) tApasoM kA jaghanya bhavanavAsiyoM meM, utkRSTa jyotiSkoM meM (kaMppiyANaM jahaNNeNaM bhavaNavAsIsu ukoseNaM babhaloe kappe) kAMdarSikoM kA jaghanya bhavanavAsiyoM meM, utkRSTa brahmaloka kalpa meM (kimiliyANaM jahaNeNaM sohAle kappe, ukkoseNaM laMnae kappe) kiriyaSikoM kA jaghanya saudharma kalpa meM, utkRSTa lAntaka kalpa meM (tiricchiyANaM jahaNeNaM bhavaNavAsItu, ukkoseNaM lahassAre kappe) dezavirata tiyaMco kA jaghanya ayanavAsiyoM meM, utkRSTa sahastrAra kalpa meM (AjIviyANaM jahapaNeNaM bhavaNavAsIsu, ukkoseNaM accue kappe) AjIvakoM kA jaghanya bhavanabhInI virAdhanA na 42nArAyanA (jahaNeNaM sohamme kapye) <
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtra TIkA-athopapAtagataM kiJcid vaiziSTayaM pratipAdayitumAha-'aha bhaMte ! asaMjayabhaviyadavvadevANa' he bhadanta ! atha-asaMyatabhavyadravyadevAnAm-asaMyatA:-caraNapariNAmarahitA ye bhavyAH-devatvayogyatAvantaH, ata evAha dravyadevAH, tathA ca asaMyatAzca ye bhavyAste ca te dravyadevAzceti asaMyatabhavya dravyadevAste cAtra mithyAdRSTaya evAbhavyA bhavyAvA zramaNaguNadhAriNaH sakala sAmAcAryanuSThAnavanto vyaliGgadhArakAH asaMyatabhavyadravyadevapadena avaseyAH, tepAmapyatra nikhilavevala kriyAprabhAvAt uparitanauveyakepu utpAdasaMbhavAt, agre vakSyamANa uparitanagraiveyakedhUpapAto no viruddhaH, natu tatpadena asaMyata samyagdRSTayo grahItavyAH, samyagdRSTInAM dezaviratAnAmapi uparitanagraiveyakeSu utpAdAsaMbhavAt, dezavirata zrAvakANAmapi acyutAdUrvavAsiyoM meM, utkRSTa acyuta kalpa meM (evaM AbhiogANa vi) isI prakAra AbhiyogikoM kA bhI (saliMgINa saNavAvaNNagANaM jahaNNeNaM bhavaNavAsIsu, ukkoseNaM uvarimagevijjaessu) svaliMgI, darzana kA vamana kara dene vAloM kA jaghanya bhavanavAsiyo meM, utkRSTa UparI aveyakoM meM TIkArtha-ava upapAta saMbaMdhI kucha vizeSa vaktavyattA prarUpita kI jAtI hai gautamasvAmI-he bhagavan ! asaMyata bhavya dravya deva arthAt jo cAritra pariNAma se rahita kintu deva paryAya kI yogyatA vAle hone ke kAraNa dravya deva haiN| yahAM mithyAdRSTiyo kA hI grahaNa karanA cAhie, cAhe ve bhavya ho athavA abhavya hoN| ve zramaNaguNadhAraka hoM, sakala sAmAcArIkA anuSThAna karane vAle evaM dravyaliMgadhArI hoM vahI asaMyata bhavya dravya deva yahAM samajhane caahie| kevala samasla kriyAoM ke prabhAva se unakA UparI aveyako meM utpAda ho sakatA hai / ataeva Age kahA jAne vAlA UparI aveyako meM upapAta viruddha nahIM hai| isa zabda se asaMghatalavyadRSTiyo kA grahaNa nahIM karanA caahie| samyagdRSTiyoM pAya (saliMgINaM dasaNavAvaNNagANaM jahaNNeNaM bhavaNavAsIsu, ukoseNaM ubarima gevijjaesu) spati, darzananuM vamana karI devAvALAonA jaghanya bhavanavAsiyamAM utkRSTa uparazaiveyakamAM TIkAtha- have upapAta saMbadhI kAMIka vizeSa vaktavyatA prarUpita karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavan! asaMyata bhavya dravya deva arthAt je cAritra pari NAmathI rahita kintu devaparyAyanI gyatAvALA hovAne kAraNe dravya deva che. ahIM mi daSTinuM ja grahaNa karavuM joIe. pachI te bhavya hoya athavA abhavya hoya teo zramaNa guNadhAraka haya, sakala sAmAcArInuM anuSThAna karanArA dravya liMgadhArI hoya, taja asa yata bhavya dravyadeva ahIM samajavA joIe. kevaLa samasta kriyAonA prabhAvathI temanA uparanA aikemAM utpAda thaI zake che. tethI ja AgaLa kahevAmAM AvanArA uparI dha mAM u5pAta virUddha nathI. A zathI asa yata : madaSTionuM grahaNa na karavu joIe. samyagdaSTinu ke je deza virata
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 20 40 9 upapAtavizeSanirUpaNam 575 mutpAdAbhAvAt, evam-'avirAhiya saMjamANaM' avirAdhitasaMyamAnAs-dIkSAkAlamArabhyAsvalita cAritrapariNAmAnAm saMjvalitakapAyaprabhAvAt pramattaguNasthAnavazAdyA phizcimAyAdi doSasaMbhavanApi sarvadA anAsevitacaraNopaghAtAnAm, tathA 'virAhiyasaMjamANa'-vigadhita saMyamAnAm-virAdhitA-sarvathA chinno natu prAyazcittAbhyupaerayA punaH saMhitaH saMyamo yaiste virAdhitasaMyamA stepAm, evam-'avirAniyasaMjamAsaMjamANa'-avirAdhitasaMyamAsaMyamA nAm-abhyupapattikAlAdArabhyAcchinnadezaviratipariNAmAnAM zrAvakANAM zramaNopavAsakAnAm tathA 'virAhiyasaMjamAsaM nANaM' virAdhitasaMyamAsaMyamAnAm-virAdhita:-sarvAtmanA khaNDito na punaH prAyazcittAbhyupagamena nUtanIkRtaH saMyamAsaMyamo yaiste virAdhitasaMyamA'saMyamAsteSAm, evam-'asaNNINaM' asaMjJinAm-manolabdhizUnyAnAm akAmanirjarAyuktAnAma, evam 'tAva kA, jo dezavirata haiM unakA bhI UparI aveyakoM meM utpAda honA saMbhava nahIM hai, kyoki dezavirata zrAvakoM kA bhI acyuta devaloka se Upara utpAda nahIM hotA avirAdhita saMyama ve kahalAte haiM jinakA cAritra dIkSAkAla se lekara kabhI skhalita na huA ho / saMjvalanakaSAya ke prabhAva se athavA pramatta saMyata guNasthAna ke prabhAva se kiMcit mAyA Adi doSoM kI saMbhAvanA hone para bhI cAritra kA ghAta na kiyA ho|| virAdhita saMyama ve haiM jinhoMne laMyama kI sarvathA-pUrNatayA virAdhanA kara dI ho aura phira prAyazcitta lekara usakI zuddhi bhI na kI ho / jina zrAvakoM ne dezavirati kA aMgIkAra karane ke samaya se kabhI virAdhita na kiyA ho, ve avirAdhita saMyamAsaMyama kahalAte haiM jinhoMne apane saMyamAsaMyama ko arthAt dezavirati ko khaNDita kara diyA ho, ve virAdhita saMyamAmayama kahe jAte haiM, jinhoMne prAyazcitta lekara use punaH zuddha bhI na kiyA ho| che, temane paNa uparIveyakomAM utpAda tha saMbhava nathI. kemake dezavirata zrAvakonA paNa acuta devakathI upara utpAda nathI thatuM. avirAdhita saMyama e kahevAya che, jemanuM cAritra dIkSAkALathI laI ne kyAreya khalita na thayuM hoya. saMjavalana kaSAyanA prabhAvathI athavA pramattasaMyata gurusthAnanA prabhAvathI kiMcit mAyA Adi denI saMbhAvanA hovA chatAM paNa cAritryane ghAta na karyo hoya. virAdhita saMyama te che jeoe saMyamanI sarvathA-pUrNa virAdhanA karI dIdhI hoya ane pachI prAyazcita laIne tenI zuddhi paNa na karI hoya. je zrAvakoe dezaviratine aMgIkAra karavAnA samayathI kayAreya virAdhita na karela hoya. teo avidhita saMyamasaMyama kahevAya che. jeoe pitAnA saMyamane arthAt dezaviratine khaMDita na karI didhela hoya teo virAdhita saMyamasaMyama kahevAya che, jee.e prAyazcita laIne tene pharI zuddha paNa na karyuM hoya.je mane labdhithI zUnya che ane akAma nirjarA kare che, teo asaMzI kahevAya che. tApasanI matalaba ahIM bAlatapasvayethI che jeo kharI paDelA
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 prazApanAstra sANaM' tApasAnAm-parikSINapatrAthupabhogAnAm bAlatapasvinAra, evam-'kaMdappiyANaM' kAndapikANAm-kandapaH-parihAso'sti epAmiti, tena vA ye caranti ne kAndarpikAH, te ca vyavahAratazcaraNavanta eva kandarpakaukucyAdividhAyakAsteSAm-'caragaparivAyagANaM' carakaparivrAjakAnAm-cAkAH kacchoTakAdayaH, parivrAjakA:-kapilamuni sUnavaH, ghATipekSopajIvina vidaNDino vA carakaparivrAjakAsteSAmevam-'kidivasiyANa' kilna pikANAm-kilbirSapApamasti eSAM te kilvipiNa ste eva kilbi pikAste ca vyavahAratazcaraNazAlina eva jJAnAghavarNavAdino bhavanti teSAm, 'tiricchiyANaM'-tairazcikAnAm-tiryagbhirgavAdibhirjIvAnAm evam-'AjIviyA' AjIvikAnAm-ajIvanti ye avivekena labdhipUjAkhyAtyAdibhitra raNAdIni ityA vikAH, gozAlakramAtAnuyAyinaH pAkhaNDino vA AjIvikAsteSAm, evam-'AmiyogiyANa' AbhiyogikAnAm-abhiyogaH-vidyAmantratantrAdibhiH pareSAM vazI jo manolabdhi se zUnya haiM aura akAma nirjarA karate haiM, ve asaMjJI kahalAte haiN| tApasa kA matalaba yahAM una una bAlatapasviyoM se haiM jo jhaDe hue pattoM Adi kA upayoga karate haiM / kandarpa kA artha hai-parihAsa jo haMsI-dillagI kA AcaraNa karate haiM ve kAndarpika kahalAte haiN| ve vyavahAra se cAritra vAle hI yahAM samajhane caahie| koTaka Adi ko caraka karate haiN| kapila muni ke anuyAyI parivrAjaka kahalAte haiM / athavA dhATo ke sAtha jo bhikSacaryA karate haiM aura trida NDadhArI hote haiM, ve caraka parivrAjaka samajhane caahie| kilviSa arthAt pApa vAle jo haiM ve kilbiASika / yaha vyavahAra se cAritra dhArI ho lene cAhie jo jJAnAdikA avarNavAda karate haiN| jo avivekapUrvaka labdhi, pUjA, khyAti Adi ke lie cAritra kA pAlana karake AjIkA kare ve Ajovika, athavA jo gozAlaka ke matAnuyAyI pAkhaMDI hoM, ve AjIvika kahalAte haiM, vidyA, maMtra, taMtra Adi se dUsaroM kA vazIkaraNa karanA abhiyoga kahalAtA hai| jo abhiyoga kare ve pAMdaDAno upayoga kare che. kanDane artha che-parihAsa. jeo hAMsI mazkarInuM AcaraNa kare che, teo kAntaki kahevAya che. teo vyavahArathI cAritravALA ja ahIM samajavA joIe koTaka vigerene caraka kahe che. kapila muninA anuyAyI parivAka kahevAya che. athavA ghATInI sAthe je bhikSacaryA kare che ane vidaDapArI hoya che teo ne parivrAjaka samajavA joIe, kiSi arthAt pAvALA je che te ekibiSaka che. ahIM vyavahAthI cAritradhArI ja levA joIe je jJAnAdine avarNavAda kare che. gAya, ghoDA Adine tiryaMca pacendriya kahe che. je avivekapUrva' labdhi, pUjA, khyAti Adine mATe cAritranuM pAlana karIne AjIvikA kare teo AjIvaka athavA je gozAlakanA matAnuyAyI pAMkhaDI hoya, te AjIvaka kahevAya che. vidyA, maMtra, taMtra Adi vaDe bIjA enuM vazIkaraNa karavuM abhiyAna
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 20 sa0 9 upapAtavizeSanirUpaNam 577 karaNAdiH so'sti epAm, te abhiyoginaH, tena vA ye caranti te bhAbhiyogikAste ca vyavahAratazcaraNazAlina eva mantrAdigrathoktAro bhavanti, abhiyogazca dravyabhAvabhedena dvividho bhavati, tathA coktam-'duviho khalu abhibhago dave bhAveya hoi naayvyo| davyaMmi hoti jogA vijjAmaMtAyabhAvammi' dvividhaH khalvabhiyogo dravye bhAve ca bhavati jJAtavyaH / dravye bhavanti yogA vidyAmantrAzca bhAve // 1 // iti, teSAm AbhiyogikAnAm evam-'saligINaM' saliGgikAnAm-rajoharaNamukhavastrikAdi sAdhu cinhavatAm, punaH kiM vidhAnAmityAha-'daMsaNavAvaNaNNagANaM' darzanavyApanakAnAm-darzanam-samyaktvam, vyApannaM vinaSTaM yeSAM te tathAvidhAstepAm-sampatyarahitAnAm, nivAnAmityarthaH, evam-'devalogesa uvavajjamANANaM kassa kahiM uvavAo paNNatto ?' devalokeSu upapadyamAnAnAM madhye kasya jIvasya kutra sthAne upapAta:-utpAdaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA ?' he gautama ! 'asaMjayabhaviyadavvadevANa' asaMyata bhavyadravyadevAnAm 'jahaNeNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM uvarimagevejjaema' jaghanyena bhavanavAsiSu utkRSTena uparitanagraiveyakeSu utpAdaH saMbhavati 'avirAhiya saMjamANa jahANeNaM sohampe kappe, ukkoseNaM sacaTThasiddhe' avirAdhitasaMyamAnAM jaghanyena saudharme kalpe, Abhiyogika kahe jAte haiM / ve vyavahAra se cAritravAn kintu maMtra Adi kA prayoga karane vAle yahAM lene caahie| abhiyoga do prakAra kA hotA hai-dravya abhiyoga aura bhAva-abhiyoga / kahA bho hai-'dravyAbhiyoga aura bhAvAbhiyoga ke bheda se abhiyoga do prakAra kA hai / dravyAbhiyoga hai aura bhAvAbhiyoga vidyA aura maMtra haiM / saliMgI yA svaliMgI arthAt rajoharaNa tathA mukhavastrikA Adi sAdhu ke cihnoM se jo yukta ho magara jo samyaktva kA bamana kara cuke ho arthAt samyagdarzana se rahita hoN| ye saba pUrvokta yadi devaloka meM utpanna ho to unameM se kauna kisa devaloka meM utpanna hotA hai ? bhagavAn-he gautama! asaMyatabhavya dravya deva kA jaghanya utpAda bhavanavasiyoM meM aura utkRSTa utpAda upara ke graiveyako taka hotA hai| avirAdhita saMyamoM kahevAya che. je abhiyAga kare teo abhiyogika kahevAya che. teo vyavahArathI cAri. vAna paranta maMtra AdinA prayoga karavAvALA ahIM levA joIe. abhiga be prakArano hoya che-dravya abhiga ane bhAva abhiga kahyuM paNa che-dravyAbhiyoga ane bhAvAbhiga vidyA ane maMtra che. saliMgI agara svaliMgI arthAt haraNa tathA mukhapatti Adi sAdhunA cihnothI je yukta hoya, paNa je samyakatvanuM vamana karI cUkela hoya arthAta samyakdarzanathI rahita hAya. A badhA pUrvokta devalekamAM je utpanna thAya te temanAmAMthI koNa kayA devalokamAM utpanna thAya che ? * zrI bhagavAna he gautama ! asaMyata bhavya dravyadevanuM jaghanya utpAda bhavanavAsiyomAM ane utkRSTa utpAda UparanA paiveyako sudhI thAya che, avirAdhita saMyamanI upatti jaghanya U073
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ utkRSTena sarvArthasiddhe utpAdaH prajJaptaH 'vizahiyAjamANaM jahaSNeNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM sohamme kappe' virAdhitasaMyamAnAM jaghanyena bhavanavAsie utkRpTena saudharme kalpe utpAdaH, prajJaptaH, 'avirAhiyasaMjamAsaMjamANaM jahaNeNaM sohamme kappe ukkoseNaM accue kappe' avirAdhitasaMyamAsaMyamAnAM jaghanyena saudharme kalpe, ulTena acyuto kalpe utpAdaH prajJaptaH, 'virAhiya saMjamAsaMjamANaM jaddaNNeNaM bhavaNavAsIyu ukkoseNaM joisiesa' virApitasaMyamAsaMyamAnAM jaghanyena bhavanavAsiSu utkRSTena jyotiSkeSu utpAdaH prajJaptaH, 'asaNNI jaiNNeNaM bhavaNavA sIla ukkoseNaM vANamaMtaresu'-amaMjJinAM jaghanyena bhavanAsiSu utkRpTena vAnavyantareSu madhye utpAdaH prajJaptaH, 'tAvasANaM jahaNNeNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM joisiema' tApasAnAM jaghanyena bhavanavAsipu utkRSTena jyotiSkeSu utpAdaH prajJaptaH, 'kaMdappiyANaM jahaNNeNaM bhavaNavAsima ukohaNaM sohamme kappe' kAndarpikANAM jaghanyena bhavanavAsiSu unkRSTena saudharme kalpe utpAdaH prakSapta', 'caramaparivAyagANaM jahaNeNa avaNavAsisu uko seNaM baMbhaloe kappe' carakaparivAjakAnAM jaghanyena bhavanavAsiSu utkRSTe na brahmaloke kalpe utpAdaH prajJaptaH, 'kibdhisiyANaM jahaNNeNaM sohamme kappe ukkoseNaM laMtae kappe' hilvipikANAM pApavizepavatA jaghanyena sau. kI utpatti jaghanya saudharma kalpa meM aura uskRSTa sarvArthasiddha kalpa meM kahI gaI hai / virAdhitasaMyamoM kA utpAda jaghanya bhavanavAsiyoM meM, utkRSTa saudharma nAmnaka kalpa meM hotA hai| jinhone apane saMyamAsaMyama kI arthAtU deza cAritra ko virAdhanA nahIM kI hai, unakA jaghanya utpAda saudharma kalpa meM aura utkRSTa utpAda acyuta kalpa meM kahA gayA hai| saMyamAsaMyama kI virAdhanA karane vAlI kA jaghanya bhavanavAsiyoM meM, utkRSTa jyotiSako meM utpAda hotA hai| ase jJiyoM kA utpAda jaghanya bhavanavAsiyoM meM, utkRSTa tAnavyantaro me hotA hai| tApalo kA utpAda jaghanya savanavAsiyoM meM utkRSTa jyotiSkoM meM kahA gayA hai| kAndarSiko kA utpAda jaghanya bhavanavAsiyo meM, utkRSTa saudharma kalpa meM utpAda hotA hai| caraka parivrAjako kA jaghanya bhavanavAsiyoM meM, utkRSTa brahmaloka meM utpAda kahA hai| kilbiSikoM kA utpAda jaghanya saudharma kalpa meM, utkRSTa lAntaka saudharma ka5mAM ane utkRSTa sarvArthasiddha kalavmAM kahela che. virAdhita saMyamene utpAda jaghanya bhavanavAsiyAmAM, utkRSTa saudharma nAmaka ka5mAM thAya che. jeoe pitAnA saMyamasaMyamanI arthAta deza cAritranI virAdhanA karelI nathI, temane utpAda jaghanya sodhA kapamAM ane utkRSTa utpAda azruta kaha5mAM kahe che. saMyamAsa yamanI virAdhanA karanArAone jaghanya bhavanavAsamAM utkRSTa tiromAM utpAda thAya che. asa riyAna utpAda jaghanya bhajanavAsimAM, utkRSTa vAnavyantaramAM thAya che tApasano utpAda jaghanya bhavanavAsimAM, utkRSTa jAtiSkomAM kahevAyela che. kArdapikonA jaghanya bhavanavAsiyamAM, utkRSTa saudharma kalpamAM utpAdana thAya che. caraparivrAjakone jaghanya bhavanavAsiyA
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 20 sU0 10 asaMzyAyuSyanirUpaNa 572 dharme phalpe utkRSTena lAntake kalpe utpAdaH prajJataH, 'tiricchiyANaM jAneNaM bhavaNavAsIsu ukoseNaM sahassAre kappe' tairazcikAnAm-tiryagyonikajIvAnAM jaghanyena bhavaNavAsISu utkRSTena sahasrAre kalpe 'AjIviNaNaM jahaNNeNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM accue kappe' AjIvikAnAM jaghanyena bhavanavAsipu utkRSTena acyute kalpe utpAdaH prajJaptaH 'evaM abhiogANa vi' evamAjIvikoktarItyA AbhiyogikAnAmapi jaghanyena bhavanavAsiSu utkRSTena acyute kalpe utpAdaH prajJaptaH, 'saliMgINaM dasaNAvaNNagANaM bhava gavAsI su ukkoseNaM uvarimagevejjaesu' saliginAM darzanavyApannAkAnAM jaghanyena bhavanAsiSu utkRSTena upastinoveyakeSu utpAdaH prajJapta iti bhAvaH // sU0 9 // asaMDyAyurvaktavyatA mUlam- kaivihe gaM aMte ! asaNNiyAue paNNate ? goyamA cau. vihe asaNibhAue papaNate, taM jahA-neraiya asaNiyAue jAva deva asiNiyAue, asaNNINaM bhaMte ! jIve kiM neraiyAuyaM pakarei jAva devAuyaM pakarei ? goyamA neraiyAuyaM pakarei jAva devAuyaM pakarei, neraiyAuyaM pakaremANe jahapaNeNaM dasavAsasahassAiM ukkoseNaM pali odamassa asaMkhejaibhAgaM pakarei, tirikkhajoNiyAuyaM pakarei, tirikkhajoNiyAuyaM pakaremANe jahaNNe gaM aMtosuhattaM ukkoseNaM paliomassa asaMkhejaimAgaM parei, evaM ma gumsAuyaM pi, devAuyaM jahA-neraiyAu eyasta NaM bhate! neraiaasaNigazAuyala jAva deva assaNNiAuyassa kalpa meM kahA hai| gAya ghoDA Adi tiryaco kA jaghanya bhavanavAsiyoM meM, utkRSTa sahastrAra kalpa meM utpAda kahA hai / AjIvikoM ki utpatti bhavanavAsiyoM meM, utkRSTa acyuta kalpa meM hotI hai / isI prakAra AbhiyogikoM kI bhI jaghanya bhavanavAsiyo meM, utkRSTa acyuta kalpa meM utpatti hotI hai / jo saliMgI magara samyaktva se bhraSTa hai, unakA utpAda jaghanya bhavanavAsiyoM meM, utkRSTa Upara ke graiveyako meM hotA hai| utkaTa brahmalokamAM utpAda kahela che. kibiSane utpAda jaghanya saudharma kalapamAM utkRSTa loka kalpamAM kahela che. gAya, gheDA Adi tirtha ane jaghanya bhavanavAsimAM, utkRSTa sahasAra kaha5mAM utpAda kahyo che, AjIvikonI utpatti jagha ya lavanavAsimA, utkRSTa azruta kalpamAM thAya che. e ja prakAre AbhiginI paNa jaghanya bhavanavAsamAM, utkRSTa ayyata ka5mAM utpatti thAya che jeo sali gI che paNa samyakatvathI zreSTha che. temane utpAda jaghanya bhavanavAsimA, utkRSTa uparanA zreyakaeNmAM thAya che.
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580 prazApanA kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthove deva asaNiyAue maNUsanasapiNayAue asaMkhejaguNe, tirikkhajoNiyaasapiNaAue asaMkhejaguNe neraiya asapiNa Aue asaMkhejaguNe ||suu0 10 // paNNavaNAe vIsaimaM payaM samattaM / chAyA-katividhaM khalu bhadanta ! asaMjhyAyuH prajJaptam ? gautama ! caturvidhamasaMjyAyuH prajJaptam, tadyathA-nairayikAsaMDyAyu vita-devAsaMDyAyuH, asaMjJI khalu bhadanta ! jIvaH kiM nairayikAyuH prakaroti yAvad devAyuSkaM prakaroti ? gautama ! nairayikAyukaM prakaroti yAvad devAyuSkaM prakaroti, nairayikAyuSkaM prakurvan jaghanyena dazavarSasahasrANi utkRSTena palyopamasya asaMkhyeyabhAgaM prakaroti, tiryagyonikAyuSyaM prakaroti, tiryagyonikAyuSyaM prakurvan jaghanyena asaMjJI kI Ayu kI vaktavyatA zabdArtha-(kahavihe gaM bhaMte ! asapNiyAue papaNate ?) he bhagavana ! asaMjJI kA AyuSka kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA ! cauvihe asapNiAue paNNatte) he gautama ! cAra prakAra kA asaMjJo-AyaSka kahA hai (taM jahA) vaha isa prakAra (neraiasapNiyAue jAva devaasapNiyAie) nerayika-asaMjJI kA AyuSka yAvat deva asaMjJI kA AyuSka (asapNI NaM bhaMte ! jIve kiM nerajhyAjyaM pakarei) he bhagavan ! asaMjJI jIva kyA nairayika kI Ayu kA upArjana karatA hai ? (jAva devAuyaM pakarei ?) yAvat devAyu kA upArjana karatA hai ? (goyamA ! neraiyAuyaM pakarei jAva devAuyaM pakareha) he gautama! nerayikAyu upArjana karatA hai, yAvat devAyu upArjana karatA hai (neraiyAuyaM pakaremANe) narakAyu kA upArjana karatA huA (jahaNNeNaM dasavAsasahassA I ukkoseNaM palio asaMjJInA AyuSyanI vaktavyatA AnAtha-(kaiviheNa bhaMte ! asaNNiyAue paNNatte) le san ! mazInu mAyuSya 488 prA2nu 4yu cha ? (goyamA ! caubihe asaNNiAue paNNate) 3 gautama ! yAra prAnu masa'zI AyuSya 4dhu che (taM jahA) te 54 // 2 (neraiya asapNiyAue jAva deva asaNNiyAue) naiyi4-mazInu mAyuSya yAvata va mazInumAyuSya (asaNNINaM bhaMte / jIve kiM neraiyAuyaM pakarei) sAvan ! sI zunayinI Ayunu sAna 4re cha? (jAva devAjyaM pakarei) yArat Ayunu 64 42 cha 1 (goyamA / neraiyAuyaM jApa devAuyaM pakarei) gautama ! narayiAyu upArjana cha, yAvat vAyu pAna 42 cha (neraiyAuyaM paremANe) nA2yunu upArjana 42t| (jahaNNeNaM dasavAsasahassAI ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjai bhAgaM pakarei) 15nya 65.
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyayodhinI TIkA pada 20 sU0 10 asaMzyAyuSyanirUpaNam antarmuhUrtam utkRSTena palyopamasyAsaMkhyeya mAgaM prakaroti, evaM manuSyAyudhakamapi, devAyuSka yathA nairayikAyuSyam, etasya khala bhadanta ! nairayikAsaMDyAyuSkasya yAvad devA saMjhyAyuSkasya kataram katarebhyo'lpaM vA vahukaM vA tulyaM vA vizeSAdhikaM vA bhavati ? gautama ! sarvastokaM devAsaMghyAyuSkaM manuSyAsaMjyAyuSkamasaMkhyeyaguNaM tiryagyonikAsaMDyAyuSmasaMkhyeyaguNam, nairayikAsaMDyAyuSkamasaMkhyeyaguNam, / sU0 10 // prajJApanAyAM viMzatitamaM padaM samAptama vasassa asaMkhejjaimAgaM ekarei) jaghandha dasa hajAra varSa kI utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM sAga kI Ayu upArjana karatA hai (tirivajoNiyAuyaM pakaremANe) liyacAya upArjana karatA haA (jahANeNaM aMtomurataM, koseNaM paliovamasma asaMkhejAimAgaM pakareI) jaghanya antarmuhUtta, utkRSTa palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga upArjana karatA hai ( evaM maNussAuyaMpi) isI prakAra madhyAyu zrI (devAuyaM jahA neracyAuyaM) devAyu, narakAyu ke samAna / __(eyasma NaM bhaMte ! neraiaasaNiNa Auyassa jAva deva asaNi Auyassa kayare kayare hito appA vA bahupA vA tullA vA vitesAhiyA vA?) he bhagavana! isa nairathika--asaMjJI Ayu yAvat deva-asaMjJo-Ayu meM se kauna kisale alpa yA rahatayA tulya athavA vizeSAdhika hai ? (goyamA) he gautama ! (savvayove deva asaNiyAue) saba se kama deva asaMjJI Ayu (maNUsaaviNaAue asaMkhejjaguNe) manuSya asaMjI Ayu asaMkhyAtaguNA hai (tirikkhajoNiya asaNNiA Aue asaMkhejjaguNe) tiryag yoni kaasaMjJI Ayu asaMkhyAtaguNA hai (neraasapiNaAue amakhejjaguNe) nairayika asaMjJI Ayu asaMkhyAnaguNA hai bIsavAM pada samApta 2 varSanu, utkRSTa pakSyApamanA madhyAtamA lAganA sAyanu pAna 42 tira kkhajoNiyAuyaM pakarei) ti yAyu 64 na 42 cha (tirikkhajoNiyAuyaM paramANe) tiya yAyu 60na 42 // 7i (jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjai bhAga pakareDa) dhanya manabhuData, pakSyA5manA madhyAtamA mAganu pAna 2 cha (evaM maNustAuyapi) 4 54Are manuSyAyu 59] (devAuyaM jahA neraiyAuM) vAyu, nAyunA samAna. (eyassaNaM bhaMte ! neraiaasaNNiAuyassa jAva devaasaNiAuyassa kayare kayarehito appA vA bahayA vA tullA vA visesAhiyA vA ) 3 bhagavan ! mA nai2yi masI mAya yAvat deva prasaMzI AyumAthI koNa konAthI a9pa agara adhika agara tulya athavA vizeSAdhita cha? (goyamA) 3 gItama! (savvatthove devaasaNNiyAue) mAthI sAiva majJI mAyu (magUsa apaNi Aue asaMkhejjaguge) manuSya samajhI Ayu sasa yAta. cha (tirikkhajoNiya asaNNi Aue asaMkhejjaguNe) tiyayAni 3 masajJI mAyu adhyAta. ga cha (neraha asaNNi Aura asaMkhejjaguNe) rAya masajJI yAyu masabhyAtA vIsamuM pada samApta
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 TIkA-pUrvamasaMjJino deveNUtpAdasyoktatve na AyuSaiva cotpAdasaMbhavena tadAyuH prarUpAya tumAha-'kaivihe NaM bhaMte ! asaNgiyAe paNNatte ?' he bhadanta ! katividhaM khalu asaMjyAyuSyaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'caubihe asaNNiAue paSNatte' caturvidham asaMjhyAyuSyaM prajJaptam, 'taM jahA-neraiya asaNNiyAue, jAva deva asaNNiyAue' tadyathAnairayikAsaMghyAyuSyam-yAvat-tiryagyonikA jhyAyuSyam, manuSyAsaMghyAyudhyam, devAsaMDyAyuSyam, tatra asaMjJIbhUtvA yat parabhavayogyamAyu vadhnAti tadasaMDyAyuSyaM yodhyam, evaM nairayikaprAyogyamasaMDyAyuSyaM nairayikA saMkhyAyuSyaM evam tiryagyonikaprAyogyamasaMkhyAyuSyaM tiryagyonikA TIkArtha- pahale asaMjJI jIva kI devoM meM utpatti kahI gaI hai, kintu utpAda Ayu ke dvArA hI hotA hai, ataeva usako Ayu kA yahAM pratipAdana kiyA jAtA hai gautamasvAmI-he bhagavan ! asaMjJI kI Ayu kitane prakAra kI kahI hai ? bhagavAn-he gautama ! asaMjJI kI Ayu cAra prakAra kI kahI hai, vaha isa prakAra hai-(1) nairayikAsaMjJI-bhAyu, (2) tiryagyonikA saMjJo-Ayu (3) manuSyAsaMjJI Ayu aura (4) devaasNjnyii-aayu| asaMjJI hote hue jo jIva parabhava ke yogya jisa Ayu kA bandha karatA hai, vaha asaMjJI-Ayu kahalAtA hai| isI prakAra nairathika ke yogya asaMjJI kI Ayu nairayikAsaMjI-AyuSya kahalAtA hai / isI prakAra tiryagyonika asaMjI-Ayu aura manuSyAsaMjJI-Ayu, devAsaMjJI-Ayu bhI samajha lenA cAhie / yadyapi asaMjJI avasthA meM bhIgI jAne vAlI Ayu bhI asaMjJI Ayu kaha lAtI hai, kintu yahAM usakI vivakSA nahIM kI gaI hai| ataeva usakI vizeSaprarUpaNA ke lie yaha kahA gayA hai TIkArtha-pahelAM asaMjJI jIvanI demAM utpatti kahelI che, paraMtu utpAda AyunA dvArAja thAya che. tethI ja tenA AyunuM ahIM pratipAdana karAya che zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! asaMjJInuM Ayu keTalA prakAranuM kahyuM che? zrIbhagavAna-he gautama! asaMjJanuM Ayu cAra prakAranuM kahyuM che. te A prakAre che (1) 23yinu asazI nyAyu (2) tiya yoninu masajI Ayu (3) bhanupya masazI mAyu ane (4) devAsaMjJA aNu asaMsI thate jIva parabhavanA cagya je Ayune badha kare che. te asaMsI AyuSya kahevAya che. e prakAre nerayikane yegya asaMsInuM AvuM nairayikAsaMjJI AyuSya kahevAya che. e prakAre tiryanika asaMttI-Ayu ane manuSya asaMjJI-Ayu, devAsaMjJI-Ayu paNa samajI levuM joIe ke asaMsI avasthAmAM bhegavAtu Ayu paNa A saMsI Ayu kahevAya che. kiMtu ahIM tenI virakSA karAyelI nathI. tethI ja tenI vizeSa
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ 583 prameyayodhinI TIkA pada 20 2010 asaMzyAyuSyanirUpaNam satyAyuSyam, manuSyaprAyogyamasaMDyAyuSyaM manuSpAsaMghyAyuSyam, devaprAyogyam asaMjyAyuSyaM devAmaMgAyuSyam avaseyam, athAcyAyuSyam asaMjhyavasthAyA manubhUyamAnamapyucyate kintu prakRte na tad vivakSitamatkRtalakSaNasambandhavizeSaprarUpaNArthamAha-'aplaNNI NaM bhaMte ! jIve kiM neraiyAuyaM pakarei ? jAva devAuyaM pakarei? he bhadanta ! asaMjJI khalu jIvaH ki nairayikAyuSyaM prakaroti- badhnAti ? yAvat-ki tiryagyo nikAyuSyaM prakaroti rivA manuSyAyupya prakaroti? kiMvA devAyuSyaM prakaroti vanAti? bhagavAnAha-'goyamA! he gautama ! 'neiyAuyaM pakarei jAva devAuyaM pakarei' asaMjJI nAyikAyuSyaM prakaroti-vadhnAti, yAvatatirya monikAyuSyamapi badhnAti, devAyuSyamapi vadhnAti, tatra-'neraiyAuyaM pakaremANe jahapaNeNa dasavAsasahassAI ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgaM pakarei' asaMjJI khalu nairathikAyuSyaM prakurvan-vanan jaghanyena dazavarSasahasrANi yAvad vadhnAti etacca ratnaprabhApRthivI prathama prastaTApekSayA aseyam, u kRNTena tu nairayikAyupyaM vaghnan asaMjJI palyopamasyA saMkhyeyabhAgaM yArat karoti-vadhnAti, tacca ratnaprabhApRthivI caturthaprastaTe madhyamasthitika gautamasthAnI-he bhagavan ! kyA asaMjJo jIva narakAyu yAvatU devAyu ko arthAlU narakAyu, tirthacAyu, manuSpAyu evaM devAyu ko upArjana karatA hai ? bhAdhAn-he gautama ! asaMhI jIva narakAyu kA, tiryaMcAyu kA, manuSyAya kA aura devAyu kA bhI upArjana karatA hai / agara asaMjJI jIva nArakAyu ko upArjana kare to jaghanya daza hajAra varSa kI Ayu upArjana karatA hai ! yaha kathana ratnaprabhA pRthivI ke prathama pAthaDe kI apekSA se samajhanA caahie| yadi utkRSTa narakAyu ko upArjana kare to palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI Ayu upArjana karatA haiN| yaha kathana ralamamA pRthivI ke cauthe pAthaDe ke madhyama sthiti vA nArakoM . apekSA se samajhanA cAhie / ratnaprabhA pRthvI ke pahale pAthaDe meM daza hajAra ' kI jaghanya sthiti hai aura navve hajAra varSa kI utkRSTa sthiti hai| dUsare pAthaDe prarUpaNanA mATe A kahelu che. zrIgautamasvAmI- he bhagavana zuM asaMjJI jIva narakAyu yAvat devAyune arthAt narakAyuM tiya cAyu. manuSpAyu temaja devAyunuM upArjana kare che ? zrIbhagavAna-he gautama ! asa sI jI narakAyunuM tiryaMcAyunuM ane devAyunuM paNa upArjana kare che. agara asaMsI jIva narakAyunuM upArjana kare te javanya dazahajAra varSanuM Ayu upArjana kare che, A kathana ratnaprabhA pRthvInA prathama pAthaDAnI apekSAthI samajavuM joIe. yadi utkRSTa narakAyunu upArjana kare te popamanA asa khyAtamAM bhAga nuM Aya upArjana kare che. A kathana 2 nakhamAM pRthvInA cethA pADAnA madhyama rithativALA nArakanI apekSathI samajavuM joIe ratnamAM pRthvInA pahelA pAthaDAmAM dazahajAra varSanI ja anya sthiti che ane nevuM hajAra varSanI utkRSTa sthiti che. bIjA pAthaDAmA dazalAkha
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584 prajJApanAstre nairayikApekSayA'baseyam, tathAhi-ratnaprabhAyAH prathanaprastaTe dazavarSasahasrANi jayanyA sthiti bhavati, utkRSTA sthitiH punaH navatiH sahastrANi, dvitIyaprastaTe jaghanyA sthiti zilakSANi, utkRSTA sthitistu natirlakSANi, tRtIyaprastaTe'pi jaghanyA sthitirnavatilakSANyeva, utkRSTA sthitistu pUrvakoTI, caturthaprastaTe'pi jaghanyA sthitiH pUrvakoTayetra, utkRza sthitistu sAgaroyamasya dazabhAgaH, ataevAtra palyopamAsaMkhyeyabhAgo madhyamAsthitiravaseyA, evama'tirikkhanoNiyAuyaM pakarei, tirikkhajoNiyAuyaM pakaremANe jahaNeNaM aMtomuhuttaM, ukko seNaM paliomasta asaMkhejaI mAgaM pakarei' asaMjJI tiryagyorikAyuSyaM prakaroti-nAti, atha ca tiryagyonikAyuSyaM prakurvan-badhnan jaghanyena antarmuhata yAvat, utkRSTena punaH palyo. pamasyAsaMkhyeyabhAgaM yAvat prAroti-vadhnAti, etacca mithunakatirthagapekSayA'naseyam, 'evaM maNussAuyaMpi-evam-tiryagyonikAyuSyoktarItyA asaMjJI manuSyAyuSyamapi vadhnAti, tatrApi manuSyAyuSyaM vanan jayanyena antarmuhUtam, utkRSTena palyopamasyAsaMkhyeyabhAgaM yAvad badhnAti ityarthaH tatra mithuna kanarApekSayA elyopamAsaMkhyeyabhAgo'vaseyaH, 'deva uyaM jahA neraiyAu' devAyuSyaM yathA nairayikAyuSyaM pratipAdita tathA pratipattavyam, tathA ca nairayikAyuSyottarItyA asaMjJI devAyuSyaM badhnan jaghanyena dazasahasravarSANi utkRpTena palyopamasyA dasa lAkha varSa kI jaghanya aura navve lAkha varSa kI utkRSTa sthiti hai| tIsare pAthaDe meM bhI jaghanya sthiti 90 nabbe lAkha varSa kI aura utkRSTa koTipUrva kI hai| cauthe pAdhaDe meM jaghanya pUrva koTikI aura utkRSTa sthiti sAgarApama ke daza-bhAga kI hai| ataeva yahAM palyopama ke asaMkhyAnaveM bhAga kI riti sadhyama samajhanA caahie| ajJI jIva tiryacAyu kA bhI upArjana karatA hai| agara vaha tiyecAyu kA upArjana kare to jaghanya antarmuhUrta kI aura utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI Ayu upArjita karatA hai| yaha manuSyAyu bhI bAMdhatA hai / manuSyAyu kA baMdha karatA huA jaghanya antarmuharta kI aura utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI bAMdhatA haiN| asaMjJI jIva devAyu kA bhI bandha karatA hai| devAyu kA bandha kare to vaha nArakAyu ke samAna samajhanA cAhie, arthAt jaghanya daza varSanI jaghanya ane nevuM lAkha varSanI utkRSTa sthiti che. trIjA pAthaDAmAM paNa jaghanya sthiti nevu lAkha varSanI ane utkRSTa koTi pUrvanI che. cethA pAthaDAmAM jaghanya pUrva keTinI ane utkRSTa sthiti sAgaropamanA daza bhAganI che tethI ja ahI palyopamanA asaMkhyAtamA bhAganI sthiti madhyama samajavI joIe. ajJI jIva tiryaMcAyunuM paNa upArjana kare che. agara te tiya"cAyunuM upArjana kare te jaghanya antaryu hatu ane utkRSTa popamanA asaMkhyAtamA bhAganuM Ayu upArjita kare che e prakAre manuSyAyupaNa bAMdhe che. manuSyAyune baMdha karatA jaghanya - antanuM phartana ane utkRSTa pupamanA asaMkhyAtamA bhAgane badha kare che. asaMjIva
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAdhinI TokA pada 20 sU0 10 asaMzyAyupyananirUpaNam 586 ! 1 saMkhyeyabhAgaM yAvada bacnAtotyarthaH, gautamaH pRcchati - 'eyamsa NaM bhaMte / neraiya asaNa AurUsa jAva devaasaNi Auyasta kayare kayarehiMto appAcA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA " he bhadanta ! etasya khalu nairavikAsaMjJapAyuSyasya yAvat tiryagyonikAsaMjJayAyuSyasya manuSyAsaMjJayAyuSyamya devAsaMjyAyuSyasya madhye katarat katarebhyo'lpaM vA bahukaM vA tulyaM vA vizeSAdhikaM vA bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'savvatthove deva asaNayAue' sarvaratokaM devAjJayAyuSyaM bhavati, tadapekSayA - 'maNUsa asaNiAura asaMkhejjaguNe' manuSyAsaMjJayAyuSyamasaMkhyepaguNaM bhavati, tadapekSayA - 'tirikkhajoNiya asaNi bhAue asaM khejjaguNe' tiryagyonikA saMzyAyuSyam asaMkhyeyaguNaM bhavati, tadapekSayA- 'neraiya asaNiAupa asaMkhe jaguNe' nairayikAsaMjJayAyuSyamasaMkhyeyaguNaM bhavati, atra hrasvadIrghatvApekSayA'saMjJayAyupo'lpabahutvaM bodhyam ' paNNavagAe vIsaimaM paraM samattaM' iti prajJApanAyAM viMzatitama mantakriyApadaM samAptam // 0 10 // hajAra varSa kI aura utkRSTa palyopasa ke asaMkhyAtaveM bhAga kI bAMdhatA hai| gautamasvAsI - he bhagavat ! isa nairavikAsaMjJI - AyuSya, tiryacAsaMjJI AyuSya manuSyAsaMjJI - AyuSya aura devAsaMjJI AyuSya meM se kauna kisakI apekSA alpa bahuta, tulya athavA vizeSAdhika hai ? bhagavAn he gautama! sabase kama devAsaMjJI Ayu hai, usakI apekSA manuSyA saMjJI - Ayu asaMkhyAtaguNA, usakI apekSA tiryacAsaMjJI - Ayu asaMkhyAtaguNA aura usakI apekSA nArakAyu asaMkhyAtaguNA hai / yahAM hrasva aura dIrgha kama-baDha kI apekSA se asI Ayu kA alpa bahutva na samajhanA cAhie / vIsavAM pada samApta devAyunA paNa bandha kare che devAyunA baMdha kare te te narakAyunA samAna samajavA joie, arthAt jaghanya daza hejAra varSa ane utkRSTa pIApamanA asa khyAtamA bhAgane khAMdhe che. zrI gautamasvAbhI- he bhagavan ! mAnera yiThAsaMjJI - AyuSya, tiryayA saMjJI - AyuSya manuSyAsa'jJI AyuSya ane devAsa'nI AyuSyamAMthI kANu kAnI apekSAe apa, ghaNA, tulya, athavA vizeSAdhika che ? zrI bhagavan--DuM gautama / badhAthI enDru devAsanI Ayu che, tenI apekSAthI manuSyAsa jJI Ayu asa khyAtagaNu, tenI apekSAe tiya thAsa'jJI Ayu sakhyAtagaNuM ane tenI apekSAe nArakANu asaMkhyAtagaNuM che hI hasta ane dIgha (vadha-ghaTa)nI apekSAthI asanI Ayunu' apakharhatva samajavu joie. vIsamuM padma samApta pra0 74
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAstra ___ ekaviMzatitamaM zarIrapadam-adhikAragAthA mUlam-vihisaMThANapamANe poggalakSiANA sarIrasaMjogo / davvapaela'ppabahaM sarIrogAhaNa'pabahaM // 1 // chAyA-vidhi-saMsthAna-pramANAni, pudgalacayanaM zarIrasaMyogaH / dravyapradezAlpabahutvaM zarIrAvagAhanA'lpabahutvam / 1 // TIkA-viMzatitame pade gatipariNAmavizepAsakAnta kriyArUpapariNAmasya prarUpitatvena ekaviMzatitame'pipade narakAdigatipUtpannAnAM zarIrazaMsthAnAdirUpa gatipariNAmavizepameva prarUpayituM prathamamadhikAragAthAmAha _ 'vihisaMThAgapamANe poggalaciNaNA sarIrasaMjogo' dabapae sa'ppaba huM sarIzegAhaNa'ppavahuM' // 1 // tatra prathamam vidhayaH-prakArAH zarIrANAM bhedAH prarUpaNIyA ityarthaH 1, tadanantaraM saMsthAnAni-zarIrANAmAkArAH parUpaNIyAH 2, tadanantaram 'pramANAni'- zarIrANAM parimANAni ikkIsavAM-zarIpada zabdArtha-(vihisaMThANapamANe) vidhi arthAta zarIroM ke prakAra, saMsthAna arthAt AkRti, pramANa-parimANa (poggalaciNaNA) puduggaloM lA cavana (sarIrasaMjogo) zarIrasaMyoga (davyapaesappabaI) dravya aura pradeza kI apekSA alpa bahutva (sarIro gAhaNa'ppabahuM) zarIroM kI avagAhanA kA alpabahutva TIkArtha-bIsaveM pada meM gatipariNAlavizeSa rUpa antakriyA kI prarUpaNA kI gaI hai| isa ikkIsaveM pada meM narakAdi gatiyoM meM utpanna jIvoM ke zarIrasaMsthAna Adi rUpa gatipariNAma ko hI prarUpaNA karate haiM prAraMbha meM adhikAragAthA kahI jisameM ikkIsave pada meM prarUpita viSayoM kA nirdeza mAtra diyA gayA hai| prazna gAthA isa pada kI viSayasUcI hai| usakA artha isa prakAra hai ekavIsamuM zarIra para zahAtha-(vihi saMThANapamANe) vidhi arthAt zarInA, , sasthAna arthAta mAta-pramANu-paribhAeY (poggalaciNaNA) pusAnu' yayana (sarIra saMjogo) zarI2 sayoga (davva paesappabahu) dravya bhane pradeza apekSAye bha65matya (sarIro gAhaNAppabahu) shriiranI avagAhanAnuM a95bahuva. , TIkAryuM-vIsamA padamAM gati pariNAma vizeSa rUpa anatakriyAnI prarUpaNa karAI che. A ekavIsamAM padamA narakAdi gatimAM utpanna thayelA jIvonA zarIrasaMsthAna Adi rU5 gatiparimANanI ja prarUpaNa kare che. prAraMbhamAM adhikAra gAthA kahI che, jemAM ekavIsamAM padamAM prarUpita viSayeno nireza mAtra Apela che. prakRtagAthA A padanI viSayasAcI che. tene artha A pramANe che
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 20 sU0 11 zarIrabhedananirUpaNam prarUpaNIyAni 3, tadanantaram-'pugala cayanam -kRtibhyo dinabhyaH zarIrANAM pudgalopacayo bhavatItyevaM prarUpaNIyam 4, tadanantaram zarIrasaMyogaH' -asmin zarIre sati kiM zarIramavazyaM bhavItyevaM rUpaH parasparazarIrasaMyogaH prarUpaNIyaH 5 tato dravyapradezAlpa bahutvam- dravyANi pradezAzceti dravyapradezAH, te ca dravyANi ca pradezAzceti dravyapradezAH, yogyapradezazabdayoreka zepaH, taiH dravyapradezaiH zarIrANAmalpabahutvaM prarUpaNIyam, tathA ca dravyArthatayA pradezArthatayA dravyArthapradezArthatayA ca paJcAnAmapi vakSyamANAnA maudArikAdizarIrANAmalpavahutvaM vaktavyamitibhAvaH 6, tadanantaram-'zarIrAvagAhanA'lpabahutvam'-pazcAnAmapi zarIrANAmavagAhanAviSayakamalpa bahutyaM prarUpaNIyamiti gAthArthaH // // zarIrabheda vaktavyatA // mUlam-kai NaM saMte ! larIrayA paNattA ? goyanA ! paMca sarIrayA paNNattA, taM jahA-orAlie1, veuvvie', AhArae3, teyae4, kammae5, orAliyalarIre NaM bhaMte ! kai vihe paNNatte ? goyamA ! paMcavihe paNNatte, taM jahA-egidiyaorAliyasarIre jAva paMciMdiya orAli. yasarIre, egidiya orAliyasarIreNaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA! paMcavihe patte, taM jahA-punavikAi egidiya orAliyasarIre jAva vaNapphaikAiya egidiya orAliyasarIre, puDhavIkAiya egidiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kAvihe paNNatte? goyamA ! duvihe paNNatte, taM jahA sarvaprathama zarIra ke bhedoM kA prarUpaNa kiyA jAegA tatpazcAt zarIroM ke AkAroM kI prarUpaNA kI jaaegii| phira zarIroM ke pramANoM kA nirUpaNa hogaa| tadanantara yaha batalAyA jAegA ki kitanI dizAoM le zarIra ke pudgaloM kA upacaya hotA hai / phira zarIrasaMyoga kA arthAt kisa zarIra ke hone para kauna sA zarIra avazya hotA hai, isa niyama kA ullekha kiyA jaaegaa| phira dravya kI apekSA aura pradezoM kI apekSA se zarIroM ke alpabahutva kA kathana kiyA jaaegaa| anta meM pAMco zarIroM kI avagAhana ke alpavahatva kA varNana kiyA jaaegaa| sarvaprathama zarIranA bhedanI prarUpaNa karAze tatpazcAt zarIranA AkAranI prarUpaNa karAze pachI zarIranA pramANenuM nirUpaNa thaze. tadananara e batAvAze ke keTalI dizA ethI zarIranA pudgaleno upacaya thAya che. pachI zarIra saMyegane arthAta kayA zarIranA hovAthI karyuM zarIra avazya thAya che, A niyamano ullekha karavAmAM Avaze. pachI drayanI apekSAe ane pradezanI apekSAe zarIranA a5bahatvanuM kathana karAze. attamA pAse ' zarIranI avagAhanAnA a9pabaDutvanuM varNana karAze
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAsUtra suhamapuDhavIkAiya egidiya orAliyasarIre bAyarapuDhavikAiya egidiya orAliyasarIre ya, suhama puDhabIkAiya egidiya orAliyasarIre Na bhaMte ! kaibihe paNNatte ? goyamA ! duvihe paNNatte, taM jahA-pajjattaga suhamapuDhavikAiya egidiya orAliyasarIre ya, apajattaga suhamapuDhavi. kAiya egidiya orAliyalarIre ya, vAyarapuDhavIkAiyA di evaM cetra, evaM jAva vaNassaikAiya egidiya orAliyatti, beiMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA ! duvihe paNNate, taM jahA-pajjattaga beiMdiya orAliyasarIre ya apajattaga bedina ogaliyasarIre ya evaMteiMdiyA cauridiyA vi, paMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA ! duvihe paNgatte, taM jahA-tirikkhajoNiyapaMciMdiya orAliyasarIre ya, saNussa paMciMdiya orAliyasarIre ya, tirikkhajoNiyapaMciMdiyaorAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA! tivihe paNNatte, taM jahA-jalayaratirikkhajoNiya paMciMdiya orAliya sarIre ya, thalayaratirikkhajoNiyapaMciMdiya orAliyasarore ya, khahayaratirikkhajoNiya paMciMdiya ogaliyasarIre ya, jalayaratirikkhajoNiyapaMciMdiya orAliyasarIre maMte ! kAvihe paNNatte ? goyamA ! duvihe paNNatte, taM jahA-samucchimaja vyaranirikkhajoNiyapaMciMdiya orAliyasarIre ya, ganbhavatiyajalayarapaMcidiyatirikkhajoNiya ozaliyasarIreya, saMmucchimajalayaratirikkhajoNiya paMciMdiyaorAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA ! duvihe paNNatte, taM jahA-pajjattaga saMmucchimapaMciMdiyatirikkhajogiya orAliyasarIre ya, apajjattagasaMmu. cchimapaMciMdiyatirikkhajoNiya orAliyasarIre ya, evaM gabhavatie vi, thalayarapaMciMdiyatirikvajoNiya orAliyasarIre NaM bhaMte! kaivihe paNNatte ? goyamA ! duvihe paNNatte, taM jahA-cauppayathalayaratirikkhajoNiyapaMciMdiya orAliyasarIre ya, parisappathalayaratirikkhajoNiya
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 20 20 11 zarIrabhedananirUpaNam paMciMdiya orAliyasarIre ya, ca uppayathalayaratirikkhajoNiya paMcidiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA ! duvihe paNNatte, taM jahA-samucchisathalayaracauppayatirikkhajoNiya paMcidiya orAliyasarIre ya, gambhavaskaMtiyacauppayathalayaratirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya, saMmucchimacauppayathalayaratirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA | duvihe paNatte, taM jahA-pajjattanasamucchinaca uppagrathalayaratirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya, apanattagasamucchimacauppayathalayaratirikkha joNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya, evaM gabhavatie vi, parisappathalayaratiri khajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre mAM saMte ! kaivihe paNNatte ? goyasA ! duvihe pagNane, taM jahA-uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkha. joNiya orAliyasarIre ya, bhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikjoNiya orAliyasarore ya, uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaibihe paNNatte ? goyanA ! duvihe paNNatte, taM jahA-saMmucchimauraparisappathalayarapaMciMdiyatirivakhajoNiya orAliyasarIre ya, gaTharavaratiyauraparisappathalayarapaMciMdiya orAliyasarIre ya saMmucchime duvihe paNNatte, taM jahA-apajattasaMmucchima uraparisappathalayara. tirivagvajoNiyapaMciMdiya orAliyasarIre ya, pajattagamucchimauraparisapla yaratirikrUjoNiyapaMciMdiya orAliyasarIre ya, evaM gabbhavakkaMtiya uraparisappe cauko bheo, evaM bhuyaparisappA vi, saMmucchimagabharatiyapajjattA apajjattA ya, khahayarA duvihA paNNattA, taM jahAsaMmucchimA ya gabhavatiyA ya, saMmucchimA duvihA paNNatA ? pajattA apajattA ya, gavbhavatiyA vi pajjattA, apajjattA ya, maNUsa paMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNate ? goyamA! duvihe paNNatte, taM jahA-samucchimANUsa paMciMdiya orAliyasarIre ya, gambhavakkaMtiya maNUsa paMciMdiya orAliyasarIre ya, gabbhavaskatiya madhesa orAliya
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ kare che. pramApemAsUtre sarIre NaM bhate ! kavi paNNatte ? goyanA | duvihe paNNatte, taM jahA - pajjantagaganbhavakkaMtiya maNUsa paMciMdiya orAliyasarIre ya, apajattagaganbhavatiya maNUsapabiMdiya orAliyasarIre ya // sU. 1 // chAyA -kati khalu bhadanta ! zarIrANi prajJaptAni ? gautama ! paJcazarIrANi prajJaptAni, tadyathA - audArikam 1, vaikriyam 2, AhArakam 3, taijasam 4, kArmaNam, 5. audArikazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam ? gautama ! paJcavidhaM prajJaptam, tadyathA - ekendriyaudArikazarIraM yAvat paJcendriyaudArikazarIrazca, ekendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJatam ? gautama ! paJcavidhaM prajJaptam, tadyathA- pRthivIkAyikai kendriyaudA rikazarIraM yAvad vanaspatikAyikendriyaudA rikazarIram, pRthivI kA thikaikendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! kati zarIrabhedavaktavyatA zabdArtha - ( ka NaM bhaMte! sarIrayA paNNattA ?) he bhagavan ! kitane zarIra kahe haiM ? (gomA ! paMca sarIrayA paNNattA) he gautama! pAMca zarIra kahe haiM (taM jahAorAlie, veuccie, AhArae, teyae kammae) ve isa prakAra - audArika vaikriyaka, AhAraka taijasa aura kArmaNa (orAliyarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ?) he bhagavan ! audArika zarIra kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA ! paMcavihe paNNatte) he gautama ! pAMca prakAra kA kahA hai (taM jahA- egiMdiya orAliyasarIre jAva paMciMdiya orAliya sarIre) vaha isa prakAra - ekendriya audArikazarIra yAvat paMcendriya audArikazarIra (eniMdiya orAlisarIre NaM bhaMte / kavihe paNNatte) ekendriya audArikazarIra he bhagavan ! kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA ! paMcavihe paNNatte) he gautama ! pAMca prakAra kA kahA hai ( taM jahA - puDhavikAemiMdiya orAliyasarIre jAva vnnzarIra bheda vaktazrRtA za>>vArtha-(kaiNaM bhaMte / sarIrayA paNNattA ?) De agavan / DeTalA zarIranA aThAre hyAM che ? (goyamA ! paMca sarIrayA paNNattA) he gautama! zarIranA prAre pAya hyA che (taM jahA - orAlie, asfag, merce, dag m++g)ADU 141 NA-zdailks, alsus. qugies, avu ma sing (orAli yasarIre NaM bhaMte ! kaI vihe paNNatte ?) he bhagavan ! sauhA ri4zarIra uTasA ahAranA 4hyAM che ? (goyamA | paMcavihe paNNatte) he gautama! pAya prahAranA (taM jahA - egidiya orA liyasarIre jAva paMciMdiya orA liyasarIre ) te mA aAre-gorDendriya sohAriGazarIra yAvat yathendriya mohAriezarIra ( ergidiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaI vide paNNatte) yeDendriya gauhArimzarIra he bhagavan ! DeTA prahAranA udyAM hai ? (goyamA ! paMcavi puNNace he gautama! pAya aAranA 4hyA che (taM jahA - puDhavikAiya egiMdiya orAliya sarIre
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ 596 prameyavodhinI TIkA pada 20 sU0 11 zarIrabhedananirUpaNam vidhaM prajJaptam ? gautama ! dvividhaM prajJaptam, tadyathA-prakSmapRthivIkAyikai kendriyaudArikazarIram, cAdara pRthivIkAyikaindriyaudArikazarIraJca, sUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam ? gautama ! dvividhaM prajJaptam, tadyathA-paryAptaka sUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIraJca, aparyAptaka sUkSmapRthivIkSAyikaikendriyaudArikazarIraJca, bAdarapRthivIkAyikA api evaJcaiva, evaM yAvad vanaspatikAyikaikendriyaudArikazarIraJceti, dvIndriyaudA. phahakAyaegidiya orAliyasarIre) ve isa prakAra-pRthvIkAyika elendriya audArikazarIra yAvat vanaspatikAyika ekendriya audArika zarIra (puDhavi. kAiyaegidiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaIvihe paNNatta) pRthvIkAyika ekendriya audArikazarIra he bhagavan ! kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA ! duvihe paNNatte) he gautama ! do prakAra kA kahA hai (taM jahA-sukuma puDhavikAiyaegidiya orAliyasarIre vAdara puDhavikAyaegidiya orAliyasarIre ya) ve isa prakAra-sakSma pRthvIkAyika ekendriya audArika zarIra aura bAdara pRthvIkAyika ekendriya audArikArIra (suhumapuDhavi kAyaegidiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ?) sakSamapRthvIkAyika ekendriya audArikazarIra he bhagavan ! kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA ! duvihe paNNatte) he gautama ! do prakAra kahA hai (taM jahA-pajjattagasuhumapuDhavikAiyaegidiya orAliyasarIre ya apajjatagasuhamapuDhavikAiya egidiya oraliyasarIre ya) ve isa prakAra-paryApta sUkSma pRthvIkAyika ekendriya audArika zarIra aura aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyika ekendriya audArika zarIra (vAyara puDhavikAiyAvi evaM ceca) bAdara pRthvIkAyikoM jAva vaNa'phaikAiya egidiyaorAliyasarIre) te mA 4Are-pRthvI 14 sandriya sohI zarIra yAvat vanaspatiyax-mendriya-mohA24222 (puDhavikAiya egidiya orAliyama gare bhane / kavihe paNNatte 1) pR2vIyi yendriya moDArizarI2 7 mApana ! 480 / 542 4i che ? (goyamA ! duvihe paNNatte) 3 gautama ! me 412 4i (taM jahA-suhumapuDhavikAiya egidiyaorAliyasarIre vAdarapuDhavikAiya egidiyaorAliya sarIre ya) te // prAre-sUkSma pRthvI4i mendriya moharizarI2 gate sArathvI454 mendriya mahA2i4zarI2 (suhuma puDhavikAiya egidiyaorAliyasarIreNaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ?) sUkSma pRthvIya4 mendriya mo2i4zarIra 3 lApan / Tasa 42n| 4i cha 1 (goyamA ! duvihe paNNatte) gautama ! me. 42nA 4i che (taM jahA-pajjattaga suhama puDhaviSkAiyaegidiya orAliyasarIre ya apajjattaga suhumapuDha vikkAiya egidiya orAliyasarIre ya) te // 54||2-pryaapt sUkSma pRthvii|yi4 mendriya moharizarIra bhane apayati sUkSma vI1i8 mendriya mohA24 2012 (bAdara puDhavikAiyAvi evaM ceva) 2 zrIyAnA 2 57 me mAre (evaM jAva vaNassaikAiya pAgadie orAliyatti) - -
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1592 prApanAsatra riphazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam ? gautama ! dvividhaM prajJaptam, tadyathA-paryAptaka dvIndriyaudArikazarIraJca, aparyApta dvIndriyaudArikazarIraJca, evaM trIndriyAzcaturindriyA api, paJcendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam ? gautama ! dvividhaM prajJaptam, tadyathAviryagyonika paJcendriyaudArikazarIraJca, manuSyapaJcandriyaudArikazarIrazca / tiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam ? 'gautama ! bhividhaM prajJaptam, tadyathAjalacaratiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIrazca, sthalacaratiryagyonika paJcendriyaudArikazarIraca, kA zarIra bhI isI prakAra (evaM jAva vaNassaha kAiyaegidiya orAliyatti) isI prakAra yAvat dhanaspatikAyika ekendriya audArika bhI samajhaleve ___(beiMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kAvihe paNNatte ?) he bhagavan ! hIndriya audArikazarIra kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA ! duvihe paNNatte) he gautama! do prakAra kA kahA hai (taM jahA-pajjattagaveiMdiya orAliyasarIre ya apajjattaga. veidiya orAliyasarIre ya) ve isa prakAra-paryAptaka hIndriya audArika zarIra aura aparyAptaka dvIndriya audArika zarIra (evaM teiMdiyA cauriMdiyA vi) isI prakAra trIndriya aura caturindriya bhii| ___ (paMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte?) he bhagavan ! paMcendriya audArika zarIra kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA ! duvihe paNNatte) he gautama! do prakAra kA kahA hai (taM jahA) vaha isa prakAra (tirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre tha, bhuNussa paMciMdiya orAliyasarIre ya) tiyarayonika paMcendriya audArika zarIra aura manuSya paMcendriya audArika zarIra (tirivakhajo Niya paMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kativihe paNNatte ?) tiyegyonika e prakAre yAvat vanaspatikAyika ekendriya dArike paNa samajavA. (beiMdiya orAliyasarIreNaM bhaMte / kaivihe paNNatte ) hai magavan! dIndriya maahaa||23. zarIra haidA 42 cha ? (goyamA duvihe paNNatte) 3 gautama meM prA2nA 4hyA cha (taM jahA pajattaga veiMdiya orAliyasarIre ya apajattaga beiMdiya orAliyasarIre ya) tamAmA prakA-paryApta DhIdriya dArikazarIra ane aparyApta hIndriya dArika zarIra. (evaM teiMdiyacauridiyA vi) se prAre trIndriya ana yatundriya paya samanavA. (paMciMdiya orAliyasarIreNaM bhaMte / kavihe paNNatte ?) 3 bhagavan ! pazyandriya moha:(243rI2 mA 424aa cha 1 (goyamA ! duvihe paNNate) gautama ! me Fan Bai cha (taM jahA) te // 4||re (tirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya, maNussa paMciMdiya orAliyasarIre ya) tiya yoni payandriya mohA2i4zaza2 mana manuSya payandriya moh|24shrii2 (tirikkha joNiya paMciMdiya orAliyasarIreNaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ?) tiyAni 5yandriya mohAni zarI2 sAvan ! 4842i hA cha 1 (goramA ! tivihe papNatte)
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 1 zarIramedananirUpaNam 593 khecaratiryagyonikapaJcendriyaudAdikazarIraJca, jalacaratiyonikapaJcendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam ? gautama ! dvividhaM prajJaptam, tadyathA-saMmuchimajalacarapaJcendriyatiryagyonikaudArikazarIraJca, garbhavyutkrAntika jalacarapaJcendriyatiryagyonikaudArikazarIraJca, saMmUcchima jalacaratiryagyolikapaJcendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam ? gautama ! dvividhaM prajJaptam, tadyathA-paryAptakasaMmUrchima paJcendriyatiryagyonikaudArikazarIraJcaapaptika saMmUcchimapaJcandriyatiryagyonikaudArikazarIraJca, evaM garbhavyutkrAntikamapi, sthalacarapaMcendriya audArikazarIra he bhagavan ! kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA ! tivihe paNNatte) he gautama ! tIna prakAra kA kahA hai (taM jahA) vaha isa prakAra (jalayaratirikkha joNiya paMciMdiya orAliya slarIre ya thalayaratirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya, khayaratirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya) jalacara tiryagyonika paMcendriya audArika zarIra, sthalacara pacendriya tiryagyonika audArika zarIra aura khecara paMcendriya tiryagyonika audArika zarIra (jalayaratirikkha joNiya paMciMdiya orAliyasarIreNaM aMte ! kativihe paNNatte ?) he bhagavan ! jalacaratiyaMgyonika paMcendriya audArika zarIra kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA! duvihe paNNatte) he gautama ! do prakArakA kahA hai (ta jahA) vaha isa prakAra (saMcchimajalayaratirikkha joNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya, gambhavatiyajalayarapaMciMdiyatirikkha joNiya orAliyasarIre ya) saMmUchima jalacara tiryagyonika paMcendriya audArika zarIra aura garbhaja jalacara paMcendriya tiryagyonika audArika zarIra (saMsmucchimajalayaratirivakha joNiya paMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kativihe paNNatte ?) saMmUrchima jalacaratiryagyonika gautama Rg 54 // 2 // 4i cha (taM jahA) te yA prAre (jalayara tirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya thalagara tirikkhajoNiya paMbiMdiya orAliyasarIre ya, khayara tirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya) veya2 tiyeni 5ndriya mohA24zaza2 sthasayara pathandriya tiya yoni mohA2i4zarI2 ana ya2 payandriya tiyayAni mohA24zarIra (jalayara tirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte / kativihe paNNatte 1) 7 mApan ! sayara tiya-yoni4 5 thandriya mohA2i402 ra 542nA 4i cha ? (goyamA! duvihe paNNatte) hai gautama ! 2 42 4i cha (taM jahA) te 20 4Are (saMmucchima jalayaratirikkha. joNiya paMcidiya orAliyasarIre ya, gavsavakaMti ya jalayara paMciMdiya tirikkhajoNiya orAliyasarIre ya) bhUchimasaya2 tiya-yoni pazyandriya mo624222 mane or VAAR 5yendriya tayayAni mohAri4zarI2 (samucchima jalayara tirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIreNaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ?) sa bhUmichama saya2 tiyayAni4 payandriya mohI. (24022 321 prana 4i cha ? (goyamA ! duvihe paNNatte) he gautama ! me prahAranA Bai pra075
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcendriyatiryagyonikaudArikazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam ? gautama ! dvividha pajJaptam, tathayA-catuSpada sthalacara tiryagyonikapaJcendriyaudArika zarIrazca, parisarpa sthalacaratiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIraJca, . catuSpadasthalacaratiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIraM khalu bhAnta ! katividhaM prajJAptam ? gautama ! dvividhaM prajJaptam, tadyathA-saMmUcchima sthalacara vatuSpadatiryagyo nirupaJcendriyaudAriphazarIraJca, garbhavyutkrAntika catuSpada sthalacara tiryagyonikapazcendriyaudArikazarIraJca, saMmRzcima catuSpada sthalacarapaJcendriyatiryagyonikaudArikazarIraM phatividhaM prajJaptam ? gautama ! dvividhaM prajJaptam, tadyathA-paryAptaka saMmUchimacatuSpadasthalacarapaMcendriya audArika zarIra kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA duvihe paNNatte) he gautama ! do prakAra kA kahA hai (taM jahA-pajjattagasamucchima paMciMdiyatirikkha joNiya orAliyasarIre tha, apajjansA saMsucchiA paMciMdiyatirikkhajoNiya orAliya sarIre ya) vaha isa prakAra-paryAptaka saMmRchila paMcendriya tiryagyonika audArikazarIra aura aparyAtaptaka saMmUcchiApaMcendriya tirthagyonika audA rikazarIra (evaM gambhavakkatie vi) isa prakAra garbhaja bhI (thalayarapaMciMdiya tirikta joNiya orAliyasarIreNaM *te ! kativihe paNNatte ?) he sthalacara paMce. ndriya tiryagyonika audArika zarIra kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA ! duvihe paNNatte) he gautama ! do prakAra kA kahA hai (taM jahA-baupAya thalayaratirikkha joNiya orAliyasarIre ya, parisappa dhalabaratirivakhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya) vaha isa prakAra-catumpada rathalacA tiraMgyAnika paMcendriya audArika zarIra aura parisarpa sthalacara tiryagyonika paMcendriya audArika zarIra (carappaya thalayaratirikakha joNiya paMcidiya orAliya sarIreNaM mate ! kativihe paNNatte ?) catuSpada sthalacaratiryagyazenika paMcendriya audArika zarIra kitane prakAra kA kahA che (taM nahA-pajjattaga saMmucchimapaMcidiya tirikkhajoNiva jorAliyasarIre ca, apajjattagasamucchima paMciMdiya tirikkhajoNiya orAliyasarIre ya) te 24 // 2 58 [d sa bhUmi 5 yendriya tinika dArika zarIra ane aparyApta saMmUrNima cendriyatinika dArika zarIra, (evaM gambhavakkaMtie vi) 2 4Are - . (thalacarapaMcidiyatirikkhajoNiya orAliyasarIre NaM bhaMte / kaivihe paNNatte ') sthalayara 5'yandriya tiyayAni4 mohA2i4022 mA 42i cha ? (goyamA ! duvihe paNNatte) giitm| me prA2nA 4i cha (taM jahA-ca utpythlyrtirikkhjonniypNciNdiyor|liysriire ya, parisappathalayaratirikagvajogiyapaMciMdiyaorAliyasarIre ca) te mA 4aacatuSpada sthalacara tiryAnika pacendriya audAdhikArI ane parisarSa sthalacara tiryanika pacendriya audArikazarIra. (cauppayathalayaratirikkhajoNiyapaMcidiyaorAliyasarIreNaM bhaMte kaivihe paNNatte) yatupa yalaya2 tiya yoni pathandriya moDArizarIra hai| prA2nA ghai ? (goyamA !
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ premayabodhinI TIkA pada 21 sU0 1 zarIrabhedananirUpaNam tiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIrazca, aparyAptaka saMmRcchima catuSpada sthalacaratiyagyonikapaJcendriyaudArikazarIraJca, evaM garmavyutkrAntiko'pi, parisarpa sthalacaratiraMgyonikapaJcendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJatam ? gautama ! dvividhaM prajJatam, tadyathA-uraH hai ? (goyano ! duvihe paNNate) he gautama! do prakAra kA kahA hai (taM jahA-samucchima thalayara cauppayatirikkhajoNiyapaMcidiya orAliyasarIre ya, ganbhavakka tiyacaupapaya thalatharatirikkhajoNiya paMcidiya orAliyasarIre ya) baha isa prakAra saMmUrchima sthalacara catuSpadatirthagyonika paMcendriya audArikazarIra aura garbhaja catuSpad sthalacaratiyaMgyonika paMcendriya audArika zarIra (saMmucchima cauppaya thalayara tirikkha jogiya paMciMdiya oraliyasarIre NaM bhaMte ! kAvihe paNNatte ) he bhagavan ! saMmUrchima catuSpada sthalacara tiryagdhonika paMcendriya audArikazarIra kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA ! duvihe paNNatte) he gautama! do prakAra kA kahA hai (taM jahA pajjattagasamucchima caucpaya thalayaratirikkha joNiya paMciMdiya orAliyasarIre tha, apajjalaga saMsucchima cauppaya thalayara tirikkha joNiya paMciMdiya orAliyasanIre ya) vaha isa prakAra-paryApta saMmUrchima catuSpada sthalacara tiryagyonika paMcendriya audArika zarIra aura aparyApta saMmRchima catuSpada sthacacala tirigyonika paMcendriya audArika zarIra (evaM gambhavakkatie vi) isI prakAra garbhaja bhI (parila thalayaratirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kativihe paNNatte ?) parisarpatiyagyonika paMce. ndriya audArikazarIra he bhagavan ! kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA ! duvihe paNNatte) he gautama / me 542nA 4i cha (taM jahA-saMsucchimathalayaraca uppayatirikkhajoNiyapaMcidiyaorAliyasarIre ya, gabhavatiya cauppayathalayaratirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya) te 2 3-sabhUmi tyasa ya2 yatu056 tiyayAni paMcendriya dArika zarIra ane garbhaja thalacara tiryanika paMcendriya audArikashsh2 (saMmucchimacauppayathalayaratirikkhajoNiyapaMciMdiyaorAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNate ?) bhagavan ! sabhUchi 2056 20352 tivayoni 5yendriya mahA2i4. AN2 hai 54 // 24i cha ? (goyamA ! duvihe paNNatte 1) 0 gautama ! 2 prAranA ghi cha (taM jahA pajjattaga saMmucchimacauppaya tirikkha joNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya, apajjattaga saMmucchima thalayara tirikkhajoNiya paciMdiyaorAliyasarIre ya) te mA prakAre-paryApta saMmUrNima catuSpada sthalacara tigenika paMcendriya audyArika zarIra ane aparyAptasaMmUchima catuSpada sthalacara tiryanika paMcendriya dArika zarIra. (evaM gabhavatie vi) 24 54Are 1 5. (parisappathalayaratirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ?)
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajApanAma parisarpasthalacara pazcendriyatira yoniko pArisagarIpaJca, bhulaparisarpa myalayapazendriya tiryagyo nikaudArikazarIrazca, uraH parigapa ra lacarapaJcendriyanigyoni kodArikArIraM la bhadanna ! katividhaM prajJaptam ? gautama ! dvividhaM pranaptam, tadyathA-saMmUrtimanora: parimarpa sthava para paJcandri. yatiryagyoni kodArikazarIrazca, garbhavyutmA ntikAraH paritarpa mgalacA nirya-yonikapaJcamiTI dArikazarIraJca, saMmUcchimaM dvividhaM pranaptam, tapathA--aparyAptatakA maMgasTimora: parirUpa sthaladuvihe paNNatte) he gautama ! do prakAra kA kahA / ( jahA uramarinappa balaparapaMciMdiyatirikva joNi ogalisarIre ya bhuyaparisappa papayA ciMdiya tiri kkha joNiya orAliyasarIre ya) kA ina prakAra-parinda rathalacara paMcendriya tiryagyonika audArika garIra aura bhujaparisapa sthalakara pacendriya niryagyo nika audArikazarIra (uraparisapa thalayara paMcidiyatirikara joNiya oraliya sarIre NaM bhaMte ! kativihe pANate ?) uraparisapa sthandacara paMcendriya tiryagyo. nika audArika zarIra he bhagavan ! zitane prakAra kA kahanA hai ? (govamA ! duvihe paNNatte) he gautama ! do prakAra kA kahA hai (taM jahA-samuciTanauraparimApa ghala. ghara paMciMdiya tirikvajoNiya orAliyasarIre ya, gambhavarakaMtiyauraparisappa thalayara paMciMdiya tirikkha joNiya orAliyasarIre ya) vaha isa prakAra saMmRrchima uraparisarpa sthalacara paMcendriyatiryagyonika audArika zArIra aura garbhaja uraparisarpa sthalacara paMcendriya tiryagyonika audArika zarIra (samucchime duvihe paNNatte, taM jahA-apajjattaga saMmucchima uraparisappa ghalagaratirikakha joNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya, pajattagasamucchimauraparisappa thalayaratirikkha joNiya paMciM. parisarpa tirthanika paMcendriya dArika zarIra he bhagavana ! keTalA prakAranA kahyA che? (goyamA ! duvihe paNNatte) 7 golabha ! 21 hA cha (taM jahA-uraparisappa thalayara paMciMdiyatirikkhajoNiya orAligasarIre ya, bhayaparisappa ghalayarapaMcidinatiriksajoNiya orAliyasarIre ya) mA 4||2-5ris saya 5'yandriya tiya yoni moDA2i42212 mane su4 parisa5 sths|2 5'yandriya niyajyoti mohA2i4222 (uraparisappa thalayara paMciMdiya tirikkhajoNiya orAliyasarIreNaM bhaMte ! kativihe paNNatte / ) 25si vasayara 5'yandriya tiya-yoni mohA2i4zaza hai magara ! 21 prA2nA 4 cha 1 (goyamA ! duvihe paNNatte) he gI1ma / me 42nA ghai cha (taM jahA-samucchima uraparisappa thalayara paMciMdiya tirikkhajoNiya orAliyasarIre ya, gambhavatiya uraparisappa thalayara paMcidiya tirikkhajoNiya orAliyasarIre ya) te sAta-sabhU2i 625risa5 25652 53. ndriya tiryagunika audArika zarIra ane garbhaja uraparisarSa sthalacara paMcendriya tiryoni: moh|24shrii2 (saMmucchime duvihe paNNatte, te jahA-apajjattaga saMmucchima uraparisappa thalayara tirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya, pajjattaga samucchima uraparisappa thalacara
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 0 1 zarIrabhedananirUpaNam 597 caratiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIraJca, paryAptaka saMmUcchimoraH parisarpa sthalacaratiyagyonirupaJcendriyaudArikazarIraJca, evaM garbhavyutkrAntikoraH parisarpa catuSkakobhedaH, evaM sujaparisaryA api, saMmUcchima garbhavyutkrAntikaparyAptakAH aparyApta kAztha, khecarA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA-saMmUchimAzca garbhavyutkrAntikAzca, saMmUcchimA dvividhAH prajJatAH, paryAptakAzca apa ptikAzca, garbha yutkrAntikA api paryApta kAzca aparyApta kAzca, manuSyapaJcendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam ? gautama ! dvividhaM prajJaptama, tadyathA-saMmUcchimamanuSyapaJcediya orAliyasarIre ya) saMmUrthima do prakAra kA hai, vaha isa taraha aparyAptaka saMmUrchima uparisarpa sthalacara tiryagyonika paMcendriya audArika zarIra aura paryApsaka saMmUrchimauraparisarpa sthalacara tiryagyonika paMcendriya audArika zarIra (evaMgambhavaskaMtiya uraparisappe cazmo meo) isI prakAra garbhavyutkrAntika uraparisarpa ke cAra bheda (evaM bhuyaparisappA vi) isI prakAra bhujaparisarpa bhI (saMmucchima gaThabhakkaMtiyapajjattA apajjattA ya) saMmUrchima, garbhaja, paryAsa aura aparyApta (khayarA duvihA paNNattA) khecara do prakAra ke kahe haiM (taM jahA-saMmucchimA ya ganbhavatiyA ya) vaha isa prakAra saMmUchima aura garmaja (samucchimA duvihA paNNattA) saMmmUrchima do prakAra ke kahe haiM (pajjattA apajjattA ya) paryApta aura apa pti (gambhavakkaMtiyA vi pajattA, apajattA ya) garbhaja bhI paryAya aura aparyApta ke bheda se do prakAra ke haiM (maNUsapaMciMdiya orAliyasarIre gaM aMte ! kativihe paNNatte ?) manuSya paMcendriya audArika zarIra he bhagavan ! kitane prakAra kA kahA hai (goyamA ! duvihe paNNatte) he gautama ! do prakAra kA hai (taM jahA-samucchitirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya) sa bhUchi bhane 542nA cha-2 // shtaparyAptaka saMmRmi uraparisarpa sthalacara tiryanika paMcendriya audArika zarIra ane paryAptaka saMbhUmi uraparisarSa sthalacara tiryanika pacendriya DhArikazarIra (g gambhakaMtiya uraparisappe caukkao bheo) me 43 gamati : 8. parisapanA yAra leha (evaM muyaparisappA vi) me 542 suna parisa5 55 (samucchima gambhavatiya pajjattA apajjattA ya) sa bhUribha, pati mane 55pita (khahayarA duvihA paNNattA) 52 . 542na cha (taM jahA-samucchimA ya gambhavakkaMtiyA ya) te mAre-sa bhUmi ma 8 (saMmucchimA duvihA paNNattA) sa bhUmi meM prAranA 4aa cha (pajjattA apajjattA ya) paryApta mane masti (ganbhadatiyA vi pajjattA, apajjattA ya) - 54 paryApta ma2 sayapata. (maNUsa paMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kativihe paNNatta) manuSya payandriya mohaa||24||22 8 lagavan / 48 // 4 // 2 // 4i cha ? (goyamA duvihe paNNatte) 3 gautama! me 42 4i cha (taM jahA -samucchima maNUsa paMcidiya orAliyasarIre ya, gambhavakkaMti ya
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 prazApanAstra ndriyaudArikazaroraJca, garbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyaudArikazarIrazca, garbhavyutkrAntikamanuSyapazcendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam ? gautama ! dvividhaM prajJaptam, tadyathA-paryAptaka garbhavyutkrAntika manuSyapaJcendriyaudArikazarIraJca, aparyAptaka garbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyaudArikazarIraJca / / sU0 1 / / TIkA-atha prathamaM nirdezAnukrameNa bhedAtmakavidhidvAraM prarUpayituM zarIrasya mUlabhedAn Ai- 'karaNaM bhaMte ! sarIrayA paNattA' he bhadanta ! kati khalu zarIrANi prajJaptAni ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'paMca sarIrayA paNatta paJca zarIrANi prajJaptAni, tatra zIryante maNUsa paMciMdiya orAliyasarIre ya gambhavakkaMtiyamaNUsa paMciMdiya orAliyasarore ya) vaha isa prakAra-saMcchiA manuSya paMcendriya audArikazarIra aura garbhaja manuSya paMcendriya audArikazarIra (ganbhavatiyamaNUsa paciMdiya orA. liyasarIre NaM te ! kativihe paNNatte?) garmaja manuSya paMcendriya audArikazarIra bhagavan ! kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA ! duvihe paNNatte, taM jahA-pajjattaga ganbhavatiya maNUsa paMciMdiya orAliyasarIre ya, apajjattaga gambhavatiya maNUsapaMciMdiya orAliyastarIre ya) he gautama ! do prakAra kA kahA hai, vaha isa prakAra paryApta garbhaja manuSya paMcendriya audArika zarIra aura aparyApta garbhaja manuSya paMcendriya aurAdika zarIra ___TIkArtha-saMgrahaNI gAthA meM sarvaprathama vidhidvAra kA nirdeza kiyA gayA thaa| tadanusAra yahAM pahale zarIra ke bhUla bhedAbhedoM kA prarUpaNa kiyA jAtA hai gautamasvAmI he agavan ! zarIra kitane kahe haiM ? bhagavAna gautama pAMca zarIra kahegae hai| jo pratikSaNa zIrNa hote raheM arthAt vinAza ko prApta hote raheM, unhe zarIra kahate haiN| zarIra pAMca haiM, unake nAma maNUsapaMcidiya orAliyasarIre ya) te // -sa bhUmi anuSya 5yendriya sauhAra zarI2 mate mama manuSya pathendriya sArizarI2 (gavbhavakkaMtiya maNUsa paMcidiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kativihe paNNatte ?) gara bhanuSya 5 yendriya mohAri4zarIra bhagavan ! 48 ghana // cha ? (goyamA duvihe paNNatte, taM jahA-pajjattaga gabbhavati - ya maNUsa paMciMdiya orAliyasarore ya) gautama ! 2. pr42|| 4i se, te 40 413paryApta garbhaja manuSya paMcendriya dArika zarIra ane aparyApta garbhaja manuSya pacandriya audAridazarIra. TakAtha-sa grahaNI gAthAmAM vidhidvArane nirdeza karyo hate. tadanusAra ahIM zarIranA mULa bheDha-prabhedanuM nirUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavad ! zarIra keTalAM kahyAM che? zrI bhagavAna he gautama! pAMca zarIra kahelAM che. je pratikSaNa zIrNa thatAM rahe arthAt vinAzane prApta thatAM rahe, temane zarIra kaThe che-(1) dArika (2) varkika '
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavAdhinI TIkA pada 21 sU0 1 zarIramedanirUpaNam pratikSaNa vizarArutAM prApnuvanti iti zarIrANi vakSyamANa prakAne Na paJcaprakArANi santItyarthaH tAnyevAha-'taM jahA-bhorAlie 1, veuvie 2, AhArae 3, teyae 4, kammae 5' tadyathA-- maudArikam 1, vaikriyam 2, AhArakam 3, taijasam4, kArmaNam 5, tatra udAraM pradhAnaM tadeva audArikam vinayAdityAdikA pratyaya', pradhAnatvazcAsya tIrthakAgaNadharazarIrApekSayA bodhyam, tasmAdanyasyAnuttarazarIrasyApi anantaguNahInatvAt, athavA udAram-anyazarIrApekSayA vizA: lam, sAtirekayojanasahasamAnatvAta, vizAlatA cAsya vaikriyazarIraM prati bhavacAraNIya sahajazarIrApekSayA'aseyA, anyathA uttaravaikriyasya yojananakSamAnasyApi upalabhyamAnatvena tadapekSayA vizAlatvAbhAvena virodhApattiH syAt, evam-viziSTA vilakSaNA vividhA vA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriyaM tathA ca yadekaM sad anekaM bhavati amekaM sad ekaM bhavati evam isa prakAra haiM-audArika (2) vaikriyaka (3) AhAraka (4) taijasa aura (5) kaarmnn| udAra arthAt jo pradhAna ho, vahI audArika kaha lAtA hai| yahAM vinayAdi gaNa meM parigaNita hone se (ikAra) pratyaya hokara (audArika) zabda niSpanna huvA hai| tIrthakara evaM gaNadharoM ko yaha zarIra honA hai, ataH ise pradhAna mAnA gayA hai| isase bhinna anuttara zarIra bhI- anantaguNa hIna hotA hai| athavA udAra kA artha hai-vizAla arthAtU lambA, kyoMki yaha audArika zarIra eka hajAra yojana se bhI adhika lambA hotA hai| anya zarIroM kI apekSA audArikazarIra meM jo vizAlatA kahI hai, vaha bhavadhAraNIya sahaja zarIra kI apekSA samajhanI cAhie, anyathA uttara vaikridhArIra to eka lAkha yojana taka kA bhI hotA hai, ataeva audArika ko udAra vizAla kahane meM bAdhA A jaaegii| jisa zarIra ke dvArA viziSTa, vilakSaNa athavA vividha kriyAeM hoM, vaha vaikriya zarIra kahalAtA hai / jo zarIra eka hotA huA aneka bana jAtA hai, (3) 24 (4) tesa (5) bhaey. udAra arthAt je pradhAna hoya teja dArika kahevAya cheahIM vinayAdigaNamAM pariNita hovAthI vaghu pratyaya thaIne "audArika zabda niSpanna thaye che. tIrthakara temaja gaNadharanA A zarIra hoya che, tethI ene pradhAna mAnela che. tenAthI bhinna anuttara zarIra paNa anantaguNahIna hoya che. athavA udArano artha che-vizAla arthAt lAMba, kemake A audArika zarIra ekahajAra ejanathI pala adhika lAMbuM hoya che anya zarIranI apekSAo audArika zarIramAM je vizAlatA kaDI che, te bhavadhAraNIya sahaja zarIranI apekSAe samajavI joIe, anyathA uttara kriya te ekalAkha jana sudhInuM paNa hoya che, tethI ja dArikane udAra-vizAla kahevAmAM bAdhA AvI paDaze. je zarIra dvArA viziSTa vilakSaNa athavA vividha kiyA thAya te vaikiyazarIra kahevAya che je zarIra eka hevA chatAM aneka banI jAya che, aneka levA chatAM eka
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 prajJApanA aNusad mahad bhavati mahacca sad aNu bhavati evaM khecaraM sad bhUmivaraM bhavati bhUmicaraM sat khecaraM bhavati evaM dRzyaM sad adRzyaM bhavati adRzya sad dRzya bhavati tad vaikriyaM zarIraM vya padizyate tacca dviprakArakaM bhavati aupapAtika-labdhipratyayabhedAt, tatraupapAtikaM caikriyaza rIram upapAtAtmakarjanmanirmitam yathA devanairayi kAgAma, labdhipratyayaM tu tiryagyonika manuSyANAmavase m, evam-mAhiyate caturdazapUrvavidA tIrthakRtsphAti darzanAdika tathAvidhaprayojane samupasthite sati viziSTa labdhivazAd nirva ryate yat tad AhArakaM zarIraM vyapadizyate, 'kRdabahulam' iti bAhulakAt karmagiNvulUpratyayaH pAdahArakAdivat tathA coktam-'kajammi samuppaNNe suyakevaliNA visiTThaladdhIe / jaM ettha Aharijai bhaNiyaM AhAragaM taM tu'|1|| kArye samutpanne zratakevalinA viziSTa labdhyA / yatrAhiyate bhaNitamAhArakaM taMtu / 1 / / iti, aneka hotA huA eka ho jAtA choTe se bar3A aura baDe se choTA ho jAtA hai, AkAza cArI se bhUcara aura bhUcara se AkAzacArI bana jAtA hai, dRzya hotA huA adRzya aura AdRzya hotA huA dRzya ho jAtA hai, vaha zarIra vaikriyaka kahalAtA hai ! vaikriya zarIra do prakAra kA hai janmajAta aura labdhinimitta kA upapAta janna vAle devoM aura nArakoM kA janmajAta vaikriya zarIra hotA hai aura labdhinimittaka niryacoM aura manuSyoM meM-kisI-kisI meM pAyA jAtA hai| cauraha pUrvadhArI muni tIrthakara atizaya dekhane Adi ke prayojana se viziSTa AhAraka nAmaka labdhi se jisa zarIra kA nirmANa karate haiM, vaha AhArakazarIra kahalAtA hai| (kRd hulam ) isa sUtra se karma artha meM Nvula pratyaya hokara AhAraka zabda siddha hotA hai, jaise paadhaark| kahA bhI hai-prayojana utpanna hone para kevalI ke yahAM jAne ke liye viziSTa labdhi ke nimitta se jo zarIra nirmita kiyA jAtA hai, vaha AhArakazarIra kahalAtA hai // 1 // yaha zarIra vaikriya zarIra thaI jAya che, nAnA meTA, moTA nAnA thaI jAya che, AkAzacArImAthI bhUcara ane bhUcarathI AkAzacArI banI jAya che dazya hovA chatAM adazya, ane adazya hovA chatAM dazya thaI jAya che, te zarIra vaikiya kahevAya che. vaikriya zarIra be prakAranA che- janmajAta ane labdhi nimittaka u5pAta jamavALA deva ane nArakane janmajAta vaikiyazarIra hoya che ane labdhi nimittaka tiya ane manuSyamAM kaI kaImAM maLI Ave che. cIka pUrvadhArI muni tIrthakaranA atizaya jevA AdinA prajanathI viziSTa AhAraka nAmaka labdhithI je zarIranuM nirmANa kare che, te AhArakazarIra kahevAya che. 'kRdvahulam' me sUtrayI 4 a bhA 'NvulU' pratyaya 2/2 mA 24' za6 siddha thAya cha, ma 'pA ha raka' dhuM para cha-yona 64nna thatA pasInA tyAMcavAne bhATe viziSTa labdhinA nimittathI je zarIra nirmita karAya che, te AhArakazarIra kahevAya che. 1 A zarIra vekriyazarIranI apekSAe utpanna zubha ane rava sphaTika zilAnA
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ stratfdhanI TIkA pada 21 0 1 zarIramedanirUpaNam 601 tacca pizarIrApekSayA atyanta zubhaM svacchakaTikazilAvat zubhra pugalasamUharacanAtmakaM bodhyama, evam - tejasaH tejaHpulAnAM vikArA taijasaM zarIraM zrAhArapariNamanakAraNam UmasvarUpa bhavati, tadvazAdeva viziSTa tapaH samudbhUtalabdhivizeSatya puruSasya tejolezyA vinirgamoM bhavati, tathA coktam- 'samyasma umma siddhaM rasAi AhArapAkajaNagaM ca / teyagaLaddhinimittaM ca. teya hoi nAya' ||1|| sarvasyoSmasiddhaM rasAcAhArapAjanakaM ca / tejolabdhinimittaM ca taijasaM bhavati jJAtavyam // 1 // iti, evam karmaNo jAtaM karmaja karmaNo vikAraH kArmaNamiti cA, tathA ca karmaparamANava evAtmapradezaiH sahanIrakSIranyAyena parasparasaMsRSTAH santaH zarIrarUpatayA pariNatAH kArmagazarIramiti vyapadizyante, tathA coktam- 'kammavigAro kammaNa mahAviha citta kampaniphannaM / yesi sarIrANaM kAraNabhUtaM guNeyaH ||1|| karmavikAraH kArmaNamaSTa kI apekSA atyanta zubha aura svaccha sphaTikazilA ke sadRza zubhra pudgaloM ke samUha se racita hotA hai / tejasa arthAt tajasa pudgaloM se jo banatA hai, vaha taijasagarIra kahalAtA hai yaha zarIra khAye hue AhAra ke pariNamana kA kAraNa hotA hai aura ummArUpa hotA hai / isa zarIra ke nimitta se hI viziSTa tapasvI puruSa ke zarIra se teja kaoN tirgama hotA hai / kahA bhI hai-jo zarIra sabhI saMsArI jIvoM ko hotA hai / zarIra kI uSNatA se jisakI pratIti hotI hai, jo AhAra ko pacAkara use rasAdi rUpa meM pariNata karatA hai athavA jo taijasa labdhi ke nimitta se utpanna hotA hai; vaha taijasazarIra kahalAtA hai / isI prakAra jo zarIra karma se utpanna ho vaha athavA jo karmakA vikAra ho vaha kArmaNa zarIra kahalAtA hai / isa prakAra karmaparamANu hI AtmapradezoM ke sAtha dUdha - pAnI kI bhAMti ekameka hokara paraspara milakara zarIra ke rUpa meM pariNata ho jAte haiM, vaha kArmaNazarIra kahA jAtA hai| kahA bhI hai- kArmaNa zarIra karmo saMdeza zubhra pudgaleAnA samUhathI racita thAya che. tejathI arthAt taijas pudgalethI je bane che, te tejazarIra kahevAya che. A zarIra khAdhelA AhAranA pariNamananuM kAraNa hAya che ane uSmArUpa hAya che A zarIranA nimittathI ja viziSTa tapasvI purUSanA zarIrathI tejanu nimargama thAya che. kahyu paNa che--je zarIra khadhA sauMsArI jIvetu' hAya che. zarIranI uSNatAthI jenI pratIti thAya che, je AhArane pacAvIne tene rasa bAdi rUpamAM pati kare cheathavA je taijasa labdhinA nimittathI utpanna thAya che, te tejaslRzarIra kahevAya che eja prakAre je zarI2 karmAMthI utpanna thAya te athavA je kranA vikAra heAya te te kALuzarIra kahevAya che. eja prakAre karyAM paramANu ja AtmapradezeAnI sAthe dUdha-pANInI jema ekameka thaine paraspara maLIne zarIranA rUpamAM pariNata thai jAya che, te kANuzarIra 073
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602 vivicitra karmaniSyatam / sarveSAM zarIrANAM kAraNa bhUtaM muNitavyam // 1 // iti, tathA caudA rikAdInAM sarveSAM zarIrANAM kAraNabhUtam - nidAnarUpaM kArmaNazarIramavaseyam, saMsAraprapaJcaprarohavI rUpe kArmaNazarIre samUlochinne sati zeSazarIrANAM prAdurbhAvavirahAt anenaiva kArmaNena zarIreNa sataijasena saMvalito jIvo nidhana dezaM parityajyotpatti dezamabhisarpati karmapuGgalAnI cAtisUkSmatvena yAtAyAtasamaye sa cakSurAdIndriyagocaro bhavati, tathAcoktam- 'antarAbhavadehospi, sUkSmatvAnopalabhyate / niSkrAman pravizan vA nAvo'nIkSaNAdapi // 1 // iti / athaudArikazarIrANAM bhedAna prarUpayitumAha- 'orAliesarIreNa bhaMte! kai vihe paNa te ?' kA vikAra ( kArya ) hai / vaha ATha prakAra ke karmoM se niSpanna hotA hai / yahazarIra anya saba zarIroM kA kAraNa hai, aisA jAnanA cAhie | 1 // isa prakAra kArmaNa zarIra ko audArika Adi sabhI zarIroM kA kAraNa samajhanA cAhie / saMsAra prapaMca rUpI aMkura kA bIja yaha kArmaNa zarIra hI hai / jaba isa kA samUla uccheda ho jAtA hai, taba zeSa zarIroM kA prAdurbhAva nahIM hotA / taijala aura kArmaNa zarIra ke sAtha jaba mRtyusthAna ko tyAga kara apane navIna janma kI jagaha jAtA hai / karmadugaloM kI atyanta sUkSmatA ke kAraNa ina donoM zarIroM se yukta hone para bhI jIva cakSu se dikhAI nahIM detA / kahA hai- bhavadeha bIca meM (maraNa aura janma ke madhya kAla meM) bhI rahatA hai, magara sUkSma hone ke kAraNa zarIra se nika latA huA athavA praveza karatA huA dikhAI nahIM detA hai // 1 // aba audArika zarIra ke bhedoM kA prarUpaNa kiyA jAtA hai gautamasvAmI - he bhagavan ! audArikazarIra kitane prakAra kA kahA hai ? bhagavAna - he gautama ! audArika zarIra pAMca prakAra kA kahA gayA hai| vaha kahevAya che kahyu paNa de-kAzarIra kame!nA vikAra (ka) che te ATha prakaranA karmothI niSpanna thAya che A zarIra khI na badhA zarIrAnu kAraNa che, ema jANavu' joie, 515 e prakAre kANu zarIrane audArika Adi khadhAM zarInu kANu samajavu joie, saMsAra prapaMca rUpI aMkuranuM khIja A kArmAMNu zarIra ja che. jyAre tenA samRlauccheda thaI jAya che, tyAre zeSa zarIranA prAdurbhAva thatA nathI tejasa ane ka NuzarIranI sAthe jyAre mRtyu sthAnanA tyAga karIne peAtAnA nagIna janmanI jagyAe jAya che, kama pudgalenA atyanta sUkSmatAnA kAraNe A banne zarIrAthI yukta thatA jIva paNa AkhethI dekhAtA nathI. kahyu che ke--bhavadeha vacamAM (maraNa ane janmanA madhyakALamAM) paNa rahe che, paNa sUkSma hAvAnA kAraNe zarIrathI nikaLatA chatAM athavA praveza karatA hoya chatAM dekhatA nathI. 51 have audArika zarIranA bhedyAnI prarUpaNA karAya che-- zrIgautamasvAmI- he bhagavan! audArika zarIra keTalA prakAranA kahyAM che ? zrIbhagavAna-De gautaz! moDArika sAphIra pAMca prakAranA rahyAM che, te mA mAraka
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 itratfari yokA paTa 21 0 1 zarIramedanirUpaNam he bhadanta | audArikazarIraM khalu kadividhaM prajJaptam ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'paMcavihe paNNatte' audA rikazarIraM paJcavidhaM prajJatam, 'taM jahA - egiMdiya orAliyasarIre jAva paMcidiya orAliyasarI re' tayA - ekendriyauzarikazarIraM yAvad - dvIndriyaudArikazarIram, trIndriyaudArikazarIram, caturindriyaudA rikazarIram, paJcendriyaudArikazarIram, gautamaH pRcchati'egiMdiya orAli yasarI reNa bhaMte ! kaivihe paNNatte ?' he bhadanta ! ekendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJaptam ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'paMcavihe paNNatte' ekendriyaudArikazarIraM paJcavidhaM prajJaptam, 'taM jahA - puDhavikAzya margidiya orAliyasarIre jAva vaNapphaikAya ergidiya orAli yasarI re' tadyathA- pRthivIkAyikai kendriyaudArikazarIraM yAvat - bhaSkAyikai kendriyaudA rikazarIraM, tejasAyikai kendriyaudArikazarIram, vAyukAyikai kendriyaudArikazarIram, vanaspatikAyikai kendriyaudAriphazarIrazca, gautamaH pRcchati - 'puDhavikAiya egiMdiya orAliya sarIreNa bhaMte ! kavi paNNatte ?' pRthivIkAyikai kendriyaudArikazarIraM khalu kati - vidhaM prajJaptam ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'duvihe paNNase' pRthivIkAyikendriyaudAisa prakAra hai - ( 1 ) ekendriya kA audArika zarIra (2) dvIndriya kA audArikazarIra (3) trIndriya kA audArika zarIra (4) caturindriya kA audArika zarIra aura (5) paMcendriya kA audArika zarIra / gautamasvAmI - bhagavan ! ekendriya audArikazarIra kitane prakAra kA hai ? bhagavAn - he gautama! ekendriya-audArikazarIra pAMca prakAra kA hotA hai, yathA - (1) pRthvI kAyika- ekendriya audArikazarIra ( 2 ) apUkAyika- ekendriya audArikazarIra (3) tejaskAdhika ekendriya audArikazarIra (4) vAyukAyika ekendriya audArikahazarIra aura (5) vanaspatikAyika- ekendriya-audArikazarIra gautamasvAmI - he bhagavan ! pRthvIkAyika-ekendriya audArikazarIra kitane prakAra kA hai ? -- bhagavAna - he gautama! do prakAra kA hai, yathA-sUkSma pRthvIkAyika kA zarIra (1) mehendriyatu mohAri zarIra (2) dvIndriyanu mohAri4 zarIra ( 3 ) trIndriyanu kauhAna 2i4 zarIra (4) caturindriyanu mohAri zarIra (4) payendriyanu sauhAri4 zarIra. zrIgautamasvAmI-he bhagavan~ekendriya audyArika zarIra keTalA prakAranAM che ? zrIbhagavAn-he gautama ! ekendriya-audArika zarIra pAMca prakAranA hAya che, jema (1) pRthvI Arthika gorDendriya- mohAri4 zarIra (2) acchAyiTha-meDendriya- mohAri zarIra (3) tesmAthi4-mendriya - yohArie zarIra (4) vAyubhaya: - Dendriya- mohAri4 zarIra (4) ane vanaspatiprAyi4 - Dendriya mohAri sarIra. zrIgautamasvAbhI-E lagavan ! pRthvIadhi4-me? ndriya-mohArimzarIra DeMTalA amaranA che. zrIbhagavAna-he gautama ! e prakAranA che, jemake sUkSma pRthvIkAyikanuM zarIra ane
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ manApanAine rikazarIraM dvividhaM prajJaptam 'taM nahA-suhumapuDha vikAiya egidiyaogaliyasarIre, vAyarasuDhavikAiya egidiya orAliyarAtIre ya laghayA-sUkSmapRthivIkAyikazendriyaudArizarIraJca, vAyara. pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIraJca, gautamaH pRcchati-'sukumapuDha vikAie gidiya orAliyasarIreNaM bhaMte ! zAirihe paNate ?' he bhadanta ! sUkSmapRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIraM khalu katividhaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'dubihe pAte' sUkSmapRthivIkAthi kaikendriyaudArikazarIraM dvividhaM prajJaptam, 'taM jahA-pajjattaga suhumapuDha vikAiya ra gidiya orA liyasarIreya, apajjattaga suhumapuDha vikAiya egidiya orAliyasarIreya' nyathA-paryAptaka sUkSmapRthivIkAyikaikendrizedArida,zarIraJca, aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyi ke ndrayaudArikArIrazca, 'vAyara puDhavIkAiyAdhi evaM ceya' badarapRthivIkAyikasari ekendrigIdArakazarIram eva zcaiva uparyukta sUkSmapRthivIkAyikoktarItyA praryAptAparyAptakabhedena vividha prajJaptam, 'evaM jAva vaNassaikAiya egidiya orAliyani' evam-pRthivIkAvikoktarItyA yAvat-apkAyika tez2askAyika vAyukArika varUpatikAyikekendriyaudArikazarIravi sUkSmavAdarabhedena dvividhAni avaseyAnItibhAvaH, gautamaH pRcchati-'bediya orAliyasarI reNaM bhaMte ! aura bAdara pRthvIkAyika kA zarIra gautamasvAmI-he bhagavana ! sUkSma pRthvIkAyika-ekendriya-audArikazarIra ke kitane bheda haiM ? bhagavAn-he gautama ! do bheda haiM-paryApta sUkSma pRthvIkAyika kA zarIra aura aparyApta sUkSma pRthvIkAyika kA zarIra / bAdarapRthvIkAyika-ekendriya-audArikazarIra ke bheda bhI isI prakAra sama. jhalene cAhie / arthAt paryApta aura aparyApta ke bheda se usake bhI do bheda kaha lene caahie| isI prakAra apUkAdhika, tejaskAyika, vAyu kAyika aura vanaspatikAyika-ekendriya audArikazarIra ke bhI sUkSma, bAdara, paryApta evaM aparyApta ke bheda se do-do prakAra samajhalene caahie| bAdara pRthvakAyikanuM zarIra zrIgautamasvAmI-he bhagavana! sUkSama pRthvIkAyika-ekendriya audArika zarIranA keTalA meha cha ? zrIbhagavAna he gautama ! be beda che-paryApta sUphama pRthvIkAyikanuM zarIra ane apathapta sahama pRthvIkAyikanuM zarIra, bAdara pRthvIkAyika-ekendriya audAnika zarIranA bheda paNa A prakAre samajI levA joIe. arthAt paryApta ane aparyAptanA bhedathI temanA paNa be bheda kahI devA joIe, eja prakAre aSThAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriya dArika zarIranA paNa sUma bAdaraparyApta temaja aparyAptanA bhedathI be be prakAranA samajI levA joIe.
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 1 zarIrabhadanirUpaNam 605 kAvihe paNNatte : he bhadanta ! dvIndriyaudArikazarIraM khalu katividha prajJaptam ? bhagavAnAha'gorayA !' he gautama ! 'duvihe paNNatte' dvIndriyaudArikazarIraM khalu dvividha dviprakArakam prajJaptama, 'taM jahA-pajjattama veiMdiya orAliyasarIre ya apajjattaga beiMdina ogaliya sarIreya' tadyathA-paryAptaka dvIndriyaudArikazarIraJca aparyAptahIndriyaudArIkazarIraJca, 'evaM te iMdiyA cauridiyA vi' evam-dvIndriyoktarItyA godriyAzcaturindriyA api paryAptAparyAptaka bhedena dvividhAH prajJaptAH, tathAca trIndriyacaturindriyANAmapi audArikazarIrANi paryAptakAparyAptakabhedena dvividhAni abase yAni, gautamaH pRcchati-paMcidiya orAliyasarIreNaM bhaMte ! kAvihe eNNatte?' he bhadanta ! paJcendriyaudArikazarIraM khalu katividhaM prajJaptam ? bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'duvihe paNNatte' paJcendriyaudArikazarIraM dvividhaM prajJaptam, 'taM jahAtirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIreya, maNussapaMciMdiya orAliyasarIreya' tadyathAtiryagyonika paJcendriyaudArikazarIraJca manuSyapaJcendriyaudArikazarIraJca, gautamaH pRcchati'tirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIreNaM bhaMte ! kaI vihe paNNatte 1' he bhadanta ! tirya___ gautamasvAmI-he bhagavan ! dvIndriya-audArikazarIra kitane prakAra kA kahA gayA hai? bhagavAn-he gautama ! do prakAra kA kahA hai, vaha isa prakAra paryAptaka bIndriya audArikazarIra aura aparyAptaka hIndriya audArizarIra / ___ isI prakAra trIndriya aura caturindriya ke audArika zarIra ke bhI paryAptaka aparyAptaka ke bheda se do bheda samajhane caahie| gautamasvAmI bhagavAn ! paMcendriya audArikazarIra kitane prakArakA kahA gayA hai ? bhagavAn-he gautama ! paMcendriya-audArikazarIra do prakAra kA hai, vaha isa prakAra-tiryagyonika paMcendriyoM kA audArikazarIra aura manuSya paMvendriyoM kA audArika zarIra / gautamasvAmI he bhagavan ! tiryagyonikapaMcendriyoM kA audArikazarIra zrIgautamasvAmI-he bhagavan! hIndriya padArika zarIra keTalA prakAra kahyA che? zrIbhagavAna-he gautama ! be prakAranA kahyAM che, te A prakAre-paryAptaka hIndriya dArika zarIra ane aparyAptaka drandriya audArika zarIra. eja prakAre trIndriya ane caturindriyanA audArika zarIranA paNa paryAptaka-aparyAtaka bhede karI be bheda samajavA joIe. zrIgautamasvAmI-he bhagavan! paMcendriya dArika zarIranA keTalA prakAra kahyA che? zrIbhagavAna-he gautama ! | cendriya dArika zarIra be prakAranA che-te A rIte tiryAnika paMcendrinA audArika zarIra ane manuSya paMcendriyanA dArika zarIra, zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! tiryanika paMcendriyanA audArika zarIra keTalA prakAranA kahelAM che.
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtra gyonika paJcendriyaudArikazarIraM khalu katividhaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'tivihe paNNatte' tiryagyonikapaJcandriyaudArikazarIraM trividhaM prajJaptam 'taM jahA-jalayara tirikkhanoNiya paMciMdiya orAliyasIreya, thalayaratirikkhajoNiya paMciMdiya orAliya. sarIreya, khahayaratirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIreya' tadyathA-jalacaratiryagyonika paJcendriyaudArikazarIrazca, sthalacaratiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIraJca, khecara tiryagyo. nika paJcendriyaudArikazarIrazca, gautamaH pRcchati-'jalayara tirikkhajoNiya paMciMdiya orA liyasarIreNaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ?' he bhadanta ! jalacara tiryayonika paJcendriyaudArikazarIraM khalu katividhaM prajJasam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'duvihe paNNatte' jalacaratiryagyonika paJcandriyaudArikazarIraM dvividhaM prajJaptam 'taM jahA-samucchima jalayaratirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya, gambhavakaMtiya jalayara paMciMdiyatirikkhajoNiya orAliyasarIre ya tadyathA-saMmUcchima jalacara paJcendriya tiryagyonikaudArikazarIraJca, garbhavyukrAntika jalacara paJcendriyatibagyonikaudArikazarIraJca, gautamaH pRcchati-samucchima jalayara tirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIreNaM bhaMte ! kAvihe paNNatte ?' he bhadanta ! saMmUcchima jalacara tiryagyonika paJcendriyaudArikazarIraM khalu katividhaM prajJaptam ? bhagavAkitane prakAra kA kahA gayA hai ? __bhagavAn-he gautama ! tiryagyonika paMcendriyoM kA audArikazarIra tIna prakAra kA hai, yathA-jalacarAMkA, sthalacaroMkA aura khecaroM kaa| gautamasvAmI-he bhagavan ! jalacaratiryagyonika paMcendriya audArikazarIra kitane prakAra kA hai? bhagavAna-gautama ! do prakAra kA hai, yathA-saMmUrchima jalacara tiryagyonika paMcendriya audArikazarIra aura garbhaja jalacaratiyagyonika paMcendriya audArika zarIra / gautamasvAmI-he bhagavan ! saMmUrchima jalacaratiryagyonika paMcendriya audArika kitane prakAra kA hai? zrI bhagavAn he gautama tiryanika paMcendriyonAM audArika zarIra traNa prakAranA cha, rema-sayazanA, 250 yana, bhane meyazanAM. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! jaLacara tigenika pacedriya dArika zarIra keTalA prakAranA che? zrI bhagavAna-he gItama! be prakAranA che, jemake, saMmUrchAima jalacara tiyapenika 5 cendriya audArika zarIra ane garbhaja jalacara tiya genika paMcendriya dArika zarIra. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! saMmUrNima jalacara tiryanika pacendriya audArikazarIra keTalA prakAranA che? zrI bhagavAna he gautama! be prakAranAM che, jemake, paryApta saMmUrchAima paMcendriya
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapodhinI TIkA pada 21 sU0 1 zarIramaidanirUpaNam 607 nAha-'goyamA !' he gautama ! 'duvihe paNNatte' samUcchima jalacaratiryagyonika pancendri yaudArIkazarIraM dvividhaM prajJaptam, 'taM jahA-pajjanaga samucchima jalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyaorAliyasarIre ya, apajjattaga saMmucchima jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya orAliyasarI re ya' tadyathA-paryAptaka saMmUchimajalacarapabvendriyatiryagyoni kodArikazarIraJca, aparyAptakasamUcchima nalacarapaJcendriyatiryagyonijhaudAriRzarIrazca 'evaM gabbhavakaMtie vi' evam-saMmUcchima jalacaratiryagyonikoktarItyA garbhavyutkrAntikamapi jalacarapancendriyatiryagyonikaudArikazarIraM paryAptakAparyAptakabhedena dvividhaM prajJaptam, gautamaH pRcchati-'elayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya orAliyasarIreNaM bhaMte ! kaivihe paNate ?' he bhadanta ! sthalacarapaJcendriya tiryagyo nikaudArikazarIraM khalu katividhaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'duvihe paNNatte' sthalacarapaJcendriyatiryagyonikaudArikazarIraM dvividha prajJaptam, 'taM jahA-cauppayathalayaratirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya, parisappathalayaratirikkhajoNiya. paMvidiya orAliyasarIre ya' tadyathA-catuSpadasthalacaratiryagponika paJcendriyaudArikazarIraJca, parisarpasthalacaratiyaMgyonika paJcandriyaudArikazarIraJca, gautamaH pRcchati-'caupapathalayaratirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kAvihe paNNatte' he bhadanta ! catuSpada___bhagavAn-he gautama ! do prakAra kA hai, yathA-paryApta saMsnUchima paMcendriyatiyaMgyonika audArikazarIra aura aparyApta saMmUrchima paMcendriyatirthagyonika audaarikshriir| ____isI prakAra garbhaja paMcendriyatiryagyonika audArikazarIra ke bhI isI prakAra do bheda hote haiN| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! sthalacara paMcendriyatiryagyonika audArikazarIra kitane prakAra kA hai ? __bhagavAn-he gautama ! do prakAra kA hai, yathA-catuSpada sthalacaratiryagyonika paMcendriya audArikazarIra aura parisarpa sthalacara tiryagyonika paMcendriya audA rikshriir| gautamasvAmI-he bhagavan ! catuSpada sthalacara tiryagyonika paMcendriya audaatinika audArikazarIra ane aparyApta saMmUrchAima pacendriya tiyanika dArika zarIra eja prakAre garbha pacendriya tiryanika audArika zarIranA paNa be bheda che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! sthalacara paMcandriya tiryanika dArikazarIra keTalA pradhAnAM che. zrI bhagavAna-he gautama ! be prakAranAM che, jemake-catuSpada sthalacara tiryanika paMce. ndriya audyArika zarIra ane parisarpa sthalacara tiyAnika paMcendriya dArika zarIra zrI gautamakSavAmIle gavan! catuSpadra sthalacara vinika pondriya aukArika
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 prazAsana sthala ratiryayonika paJcendriyaviryagyoni kodArikazarIraM kadividhaM katiprakArakaM ki viziSTaM prajJaptam ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'duvihe papagatte' catuSpadasthalacaratiryajyonikapaJcendriyaudArikazarIraM dvividhaM prajJaptam, vaM jahA-saMcchimacauppayathalayaratiri. kkhanoNiya paMciMdiyorAliyasarIre ya, gamanakatiya caupaya thalayaratirikkha noNiya paMciMdiya orAliyasarIre ya' saMmUnchipa catuSpadathalacaratiryagponika paJcendriyaudArika zarIraJca, garbhavyutkrAntikacatuSpadasthalacaratiryagyonikapaJcandriaudArikazarIJca, gautamaH pRcchati-'saMcchima-cauppaya thalayara tirikvajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre gaM bhaMte ! kaivihe paNatte ?' he bhadanta ! samUcchiAcatuSpadasthalacaratiyagyonikapaJca. ndriyaudArikazarIraM khalu katividhaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA!' he gautama ! 'duvihe paNNatte' saMmUcchim catuSpadasthalacA paJcendriyatijyonikodArisa zarIraM dvividhaM prajJaptam, 'taM jahA- panattama samucchima cauppaya thalayaratirikkhajoNiya paMciMdiyorAliyasarIre ya, apajjattaya saMmucchima cauppaya thacyara tirikkhajoNiya paMciMdiya aurAliya parIre ya tadyathA-paryAptaka samUcchima catuSpada sthalacara tirthagyonika paJcandriyaudArikazarIrazca, aparyAptaka saMmRcchima catuSpadasthalacaratiryagyonika paJcendriyodArikazarIraJca, 'evaM gabhavatie vi' evam-saMmUcchima catuSpadasthalacaroktarItyA garbhavyutkrAntikamari rikArIra kitane prakAra kA hai ? ___ bhagavAn he gautama ! do prakAra kA hai, yathA-saMmUchima catuSpada sthala caratiya gyonika paMcendriya audArikazArIra aura garbhaja catuSpada sthalacaraliyaMgyonika paMcendriya audArika zarIra / / gautamasvAmI-he bhagavan ! saMmUrchima catuSpada sthalacaratiyagnonika paMcendriya audArikazarIra kitane prakAra kA hai ? bhagavAn-he gautama ! do prakAra kA hai, vaha isa prakAra-paryAptaka saMmRchima catuSpada sthalacaratiyajyonika paMcendriya audArikazarIra aura aparyAptaka saMmU chima catuSpada sthalacaratiyag yonika paMcendriya audarikazarIra / zarIra keTalA prakAranAM che? | zrI bhagavAna-he gautama ! be prakAranAM che. jemake-saMmaSThima catuSpada sthalacara tinika pacendriya aura zarIra ane gaja catuSpada sthalacara tigenika pacedriya audArika zarIra. zrI gautamasvAmI-he bhagavana 1 saMmUrhima catuSpada sthalacara tiryanika pacendriya dArika zarIra keTalA prakAranAM che? zrI bhagavAna- he gautama be prakAranAM che, te A prakAre, paryApta saMmUchima catuSpada sthalacara tirthanika pacendriya audArika zarIra ane aparyApta saMchima catupada sthalacara tirthanika paMcendriya audArika zarIra,
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 1 zarIrabhedananirUpaNam catuSpada sthalacaratiryagyonika paJcendriyaudArikazarIraM paryAptakAparyAptakabhedena dvividhaM prajJatam, gautamaH pRcchati-'parisappathalayaratirikaSajoNiya paMciMdiya orAliyasarIreNaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ?' he bhadanta ! parisarpasthalacaratiryagyAnika paJcendriyaudArikazarIraM khalu katividhaM prajJaptam ! bhagavAnAha-'goyamA !' he gautaSa ! 'duvihe paNatte' parisarpasthaLacaratiryagyonika paJcendriyaudArikazarIraM dvIvidhaM prajJaptam, 'taM jahA-uraparisappathalayara paMciMdiyatirikkhajoNiya orAliyasarI reya, suvaparisappathalayarapaMciMdiya tirikkhajoNiya orAliyasarI reya' tadyathA-uraparisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikaudArikazarIraJca, bhujaparisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikaudArikazarIraJca, gautamaH pRcchati-'uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ?' he bhadanta ! uraHparisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikaudArikazarIraM khalu katividhaM prajJaptam ? bhagavAnAi-'goyamA !' he __isI prakAra garbhaja catuSpada sthalacaratirthagyonika paMcendriya audArikazarIra ke bhI paryAptaka-aparyAptaka ke bheda se do prakAra hai / - gautamasvAmI-he bhagavan ! parisarpa sthalacara tiryagyolika paMcendriya audArikazarIra ke kitane bheda haiM ? bhagavAn-he gautama! do bheda haiM, ve isa prakAra-uraparisarpasthalacara paMcendriya tirthagyonika audArikazarIra aura bhujaparisarpa sthalacara pa cendriya tiryagyonika audArika shriir| - gautamasvAmI-he bhagavan ! uraparisarpa sthalacara paMcendriyatiryagyonika audArikazarIra kitane prakAra kA kahA hai ? bhagavAn-he gautama ! do prakAra kA kahA hai, vaha isa prakAra saMmRrchima uraparisarpa sthalacara paMcendriya tiryagbonika audArika zarIra aura garbhaja uraparisarpa sthalacaratiryagyonika paMcendriya audArika zarIra / - eja prakAre garbhaja catuSpada sthalacara tiryanika paMcendriya audArika zarIranA paNa paryAptaka-aparyAptakanA bhedathI be prakAra che. zrI gautamasvAmI-he bhagavanparisarSa sthalacara tiryanika paMcendriya dArikazarIranA keTalA bheda che ? zrI bhagavAna-he gautama ! be bheda che, te A prakAre-ura parisarSa sthalacara pacendriya tiryanika dArika zarIra ane bhuja parisapa sthalacara pacendriya tiryanika dArikazarIra. zrI gautamasvAmI-he bhagavana! uraparisarSa sthalacara pacendriya tiryanika dA. rikazarIra keTalA prakAranA che? zrI bhagavAna-he gautama be prakAranA kahyAM che, te A prakA-saMmUrNima ura parisarpa sthalacara paMcendriya tiryanika dArika zarIra ane garbhaja ura parisarpa sthalacara tinika pacendriya audArikazarIra. pra0 21
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathApanAstre gautama ! 'duvihe paNNatte' uparisAsthaLacarapaJcendriyatiryagyonikaudArikazarIraM vividha prAptam, 'taM jahA-saMcchima uraparisappathalayaspaMciMdhiyatirikkhanoNiya orAliyasarIre ya, galsavakasiya uraparisappathaLayaratiriklajoNiya paMcidiya orAliyasarIreya' tadyathAsaMmRcchimoraH parisarpakalacarapaJcendriyasigyonikobAriphazarIrazca, garbhavyutkrAntikora parisarpasthalapatiyAyonika paJcendriyaudArikArIpaJca, gautaSaH pRcchati-'saMlucchime paM bhaMte ! kAvihe paNNatte ?' he bhadanta ! samUcchiyoraH paritarpasthalacarapazcendriyatiryagyonikaudArikazarIraM kavividha prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'saMmuni se duvihe paNjatte' saMmacchima ura parisarpasthalacara pazcendriyatiryagyonikaudArikazarIraM dvividhaM prajJaptam, 'taM jahAapajhattA samucchima uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikSamoNiya orAliyasarIreya, panjattaga saMmugchima uraparisappathalayaratirikkhajoNiya paMbiMdiya orAliyasarIre ya tadyathA-aparyAptaka saMmchimoraH parisarpasthalacara paJcandriyatiryagyonikaudArikazarIraca, paryAptakasaMmRcchimoraH parisarpasthalacaratiryagyonikapaJcandriyaudAdikazarIraJca, 'evaM gamavakaMtiya uraparisappe caukko bheo' evam-saMmUcchimora: parisarpasthalacaroktarItyA garbhavyutkrAntikoraH parisarpapazcendriyasthalacaratiryagyonikaudArikazarIre'pi catuSkako bhedo'baseyaH saMmacchimagarbhavyutkrAntikaparyAptakAparyAptakabhedAt, 'evaM muyaparisappA vi saMmucchimagabharatiya pajjattA apajjattAya' _gautamasvAmI he bhagavan ! saMmUrchima uraparisa sthalacara paMcendriya tithaM gyonika audArikazarIra zitane prakAra kA kahA hai ? bhagavAna gautama ! do prakAra kA kahA hai, yathA-aparyAptaka saMmUrchima uraparisarpa sthalacara paMcendriyatiryagyonika audArikazarIra aura paryAptaka samRchima uraparisarpa sthalacara paMcendriya tiryagyonika audArika zarIra / isI prakAra garbhaja uraparisarpa ke bhI cAra bheda samajhalene cAhie / isI prakAra bhujaparisarpa ke bhI saMchima, garbhaja aura donoM ke paryApta tathA aparyApta ke bheda se cAra bheda kahalene caahie| khecara paMcendriya tiryagyonika do prakAra ke kahe haiM ve isa prakAra hai-saMmUchima aura garmaja / inameM se saMmUrchima khecara paMce zrI gautamasvAmI-he bhagavan! saMmUIima uraparisapa sthalacara pacendriya tiryanika audArikazarIra keTalA prakAranA kahAM che? zrI bhagavAna-he gautama ! be prakAranA kahyAM che, jemake, aparyAptaka saMmUrNima uraparisarSa sthalacara pacendriya tigenika audArika zarIra ane paryApta saMmUrNima uraparisarpa sthalacara paMcendriya tiryanika audyArikazarIra. eja prakAre garbhaja uraparisarpanA paNa cAra bhedra samajI levA joIe. eja prakAre bhujaparisarpanA paNa saMmUchima, gaja ane bannenA paryApta tathA aparyAptanA bhedathI cAra bheda kahelA samajI levA joIe. becara paMcendriya tinika be prakAranA kA
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavAdhinI rokA pada 21 sU0 1 zarIrasedanirUpaNam evam-uraHparisoktarItyA zujaparisapA api sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAH saMmRcchimagarbhavyutkrAntikaparyAptAparyAptAzcAnaseyAH, 'khahayarA duvihA' khecarAH paJcendriyatiryagyonikA dvividhAH prajJaptAH, 'taM jahA-saMkhucchimA ya gamavakaMtiyA ya' tadyathA- saMmUcchimAzca, garbhavyu. skrAntikAzca tatra 'samucchiza duvidhA paNyattA' saMmUcchimAH khecarAH paJcendriyatiryagyonikAH dvividhAH prajJaptAH-'pajjattA apajjattAya paryAptAH, aparyAptAzca, 'gabbhavatiyAvi pajjattA apajattAya garbhavyutkrAntikA api khecarapaJcendriyatiryayonikAH paryAptAzca aparyAptAzca bhavanti, gautamaH pRcchati-'maNUsapaMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ?' he bhadanta ! manuSyapaJcendriyaudArikazarIraM khalu katividhaM prajJaptam ? bhagavAlAha-'goyamA !' he gautama ! 'duvihe paNNatte' manuSyapaJcendriyaudArikazarIraM dvividhaM prajJaptam, 'taM jahA-saMmRcchima masapaMciMdiya orAliyasarIreya, gabbhavatiyamaNUsapaMcidiya orAliyalarIreya' tadyathAsaMmUcchimamanuSyapaJcendriyoHArikazarIraJca, garbhavyu krAntinamanuSyapaJcendriyaudArikazarIrazca, tatra saMmRcchima manuSyapazcandriyaudArikazarIraM paryAptAparyAptabhedAd dvividham, gautamaH pRcchati'gambhavatiyamaNUsapaMciMdiya orAliyasarIreNaM bhaMte ! kAvihe paNNatte ?' he bhadanta ! garmavyutkrAntikamanuSya paJcandriyaudAriphazarIraM khalu katividhaM prajJaptam ? bhagavAnAha- 'noyamA !! he gautama ! 'duvihe paNNatte' garbhavyutkrAntikamanuSya pazcendriyaudArikazarIraM dvividhaM prazaMptam, ndriya tiryagyonika bhI do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / garbhaja khecara paMcendriya ticaMca bhI isI taraha paryAsa aura aparyApta ke bheda se do prakAra ke haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! manuSya paMcendriya audArikazarIra ke kitane bheTa ___ bhagavAn he gautama ! do bheda haiM, yathA-saMmUrchima manuSya paMzlendriya audArika zarIra aura garbhaja manuSya paMcendriya audArikazarIra / inameM se saMmUrchima manuSya paMcendriya audArikazarIra paryApta aura aparyAsa ke bheda se do prakAra kA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! garbhaja manuSya paMcendriya audArikazarIra kitane prakAra kA kahA hai? che, te A prakAre che-saMmUchima ane garbhaja temanAmAMthI saMmaIima becara paMcendriya tiryanika paNa be prakAranA che-paryApta ane aparyApta. garbhaja khecara paMcendriya tiryaMca paNa evI rIte paryApta ane paryAptanA bhedathI be prakAranA che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! manuSya paMcendriya dArika zarIranA keTalA bheda che? zrI bhagavAna he gautama ! be bheda che, jemake-saMmUchima manuSya paMcendriya dArika. zarIra ane garbhaja manuSya pondriya audArikazarIra, temAMthI saMmaIima manuSya paMcendri baudArika zarIra paryApta ane aparyAptanA bhedathI be prakAranA che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! garbhaja manuSya paMcendriya dArika zarIra keTalA prakAranA kahelA che?
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ premApanAsUtra 'taM jahA-pajjattama gambhavakaMtiya maNUsapaMciMdiya orAliyasarIre ya, apajjattagagambhavakaMtiya maNUsapaMciMdiya orAliyasarIre ya' tadyathA-paryAptakagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyaudArikazarIrazca aparyAptakagarbhavyutkrAntika manuSyapazcendriyautArikazarIrazceti, tathAcArya niSkarSaH-ekadvitri catuHpaJcendriyabhejhAbaudAri zarIraM paJcaprakArakaM bhavati, tatraikendriyaudArikazarIramapi pRthivyaptejovAyuvanaspatirUpaikendriyapaJca bhedAt paJcaprakArakam, tatrApi pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIramapi sUkSmavAdarabhedAd dviprakArakam, tadapi dviprakArakamekaikam, paryAptAparyApta bhera d dvividhamavaseyam, tathaivAptejovAyuvanaspatikAyikaikendriyaudArikazarIrANyapi pratyekaM catuSprakArakANi iti sarvasaMmelanenai kendriyaudArikazarI. rANi viMzatiprakArakANi avase yAni, dvitricaturindriyaudArikazarIgaNi tu pratyekaM paryApvAparyAptabhedAda dviprakArakANyeva, paJcendriyaudArikazarIraM punastiyaMgyonikamanuSyabhedAd dviprakArakANyeva, paJcendriyaudArikazarIraM punastiyagyonikamanuSyabhedAd dviprakArakam, tatra bhagavAn-he gautama ! do prakAra kA hai, yathA-paryApta garbhaja manuSya paMcendriya audArikazarIra aura aparyApta garbhaja manuSya paMcendriya audArikazarIra / abhiprAya yaha hai ki ekendriya dIndriya trIndriya caturindriya aura paMcendriya ke bheda le audArika zarIra pAMca prakAra kA hai| inameM se ekendriya-audArika zarIra bhI pRthvI, apa, teja, vAyu aura vanaspati ke bheda se pAMca prakAra kA hai| isameM bhI-pRthvIkAyika-ekendriya audArikazarIra ke sUkSma aura bAdara ke bheda se do bheda haiM aura ina donoM ke bhI paryApta aura aparyApta ke bheda se do-do bheda hote haiM / isI prakAra apUkAdhika, tejaskAdhika vAyukAyika aura vanaspati kAyika ke audArika zarIra bhI cAra-cAra ke hote haiN| saba milAkara audArika zarIra ke yahAM vIsa prakAra pradarzita kie gae haiN| dvIndriyoM trIndriyoM aura caturindriyoM ke audArika zarIra paryApta aura apapti ke bheda se do-do prakAra kA hI hotA haiN| zrI bhagavAna gautama ! be prakAranA che, jemake paryApta garbhaja manuSya paMcendriya dArika zarIra ane aparyApta garbhaja manuSya paMcendriya dArikazarIra. abhiprAya e che ke ekendriya, dvAndriya, trIndriya, caturindriya ane paMcendriyana bhedathI dArika zarIra paNa pRthvI, apa, teja, vAyu ane vanaspatinA bhedathI pAMca prakAranA che. temAM paNuM pRthvIkAyika ekendriya-dArika zarIranA sUkSma ane bAdaranA bhedathI be bheda che ane e banenA paNa paryApta ane aparyAptanA bhedathI be be bheda thAya che. eja prakAre aprakAyika, tejaskAyika, vAyukAciTha ane vanaspatikAyikanA audyArikazarIra paNa cAra cAra hoya che. badhA maLIne dArika zarIranA ahIM vIsa prakAra pradarzita karAelA che. ndri, trAddhi ane caturindriyanA audArika zarIra paryApta ane aparyAptanA sedathI be-be prakAranA ja hoya che.
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayayodhinI bokA pada 21 20 1 zarIrabhedananirUpaNam tiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIraM triprakArakaM bhavati-jalacarasthalacarakhecarabhedAt, tatra jalacaratiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIraM saMmUcchimagarbhavyutkrAntikabhedAt dviprakArakaM bhavati, tatrApi punarekai kamapi paryAptAparyAptabhedAd dviprakArakaM bhavati, sthalacaratirthagyonikapaJcendriyaudArikazarIramapi catuSpadparisarpabhedAd dviprakArakaM bhavati tatra catuSpadasthalacaratiryagyonika paJcendriyaudArikazarIramapi saMmUcchimagarbhavyutkrAntikabhedAd dviprakArakam, tadumayamapi pratyekaM paryAptAparyAptabhedAd dviprakArakaM bhavati, parisarasthalacaratiyaMgyonikapaJcendriyaudArikazarIramapi dviprakArakaM bhavati, ura parisarpabhu naparisarpabhedAna, tadubhayapi pratyeke saMmUchima garbhavyutkrAntikabhedAd dviprakArakam, tadubhayamapi punarekaikaM paryAptAparyAptabhedAd dvividhaM bhavati, sarvasaMkalanenASTavidhatAvat pari sarpasthalacaratiryagyonikapazcendriyaudArikazarIraM bhavati, paMcendriyoM meM tithaMca paMcendriyoM ke audArikazarIra mUlataH tIna prakAra ke haiM jalacara, sthalacara aura khecara ke audArikazarIra / inameM se jalacara tiryaca pace. ndriyoM ke audArikazarIra do prakAra ke haiM saMmUrchimoM ke aura garbhajoM ke / ina donoM meM bhI paryApta aura aparyApta ke bheda se do-do bheda ho jAte haiN| sthalacara tiryagyonika paMcendriya audArikazarIra catuSpada aura parisarpa ke bheda se do prakAra ke haiN| catuSpada sthalacaratiryagyonika paJcendriya-audArikazarIra bhI saMmchima aura garbhaja ke bheda se do prakAra ke haiN| ina donoM prakAroM meM bhI paryApta aura aparyApta ke bheda se do-do bheda ho jAte haiN| parisarpa sthalacara tiyagyonika paMcendriya audArikazarIra ke bhI do bheda haiM uraparisarpa aura bhujaparisarpa ina donoM ke bhI saMmUchima aura garbhaja ke bheda se do-do bheda hote haiM aura saMmUrchima tathA garbhaja ke bhI paryApta tatha aparyAsa ke bheda se do-prakAra ho jAte haiM / isa prakAra parisarpa sthalacaratirthagyonika pace paMcendrimAM tiryaMca paMcendriyanA audArikazarIra mUlataH traNa prakAranA chejalacara, sthalacara ane khecaranA audArika zarIra temAMthI jalacara tiryaMca paMcendriyanA dArikazarIra be prakAranA che-saMmUchimana ane garbhanA e banemAM paNa paryApta ane aparyAptanA bhedathI be-bebheda thaI jAya che. sthalacara tiryaMgyanika paMcendriya dArika zarIra, catupada ane parisarpanA bhedathI be prakAranA che. catuSpada sthalacara tiyanika paMcendriya dArikazarIra paNa saMmUrNima ane garbhajana bheTe be prakAranA che. e banne prakAramAM paNa paryApta ane aparyAptanA bhedathI be-be bheda bane che. parisarpa sthalacara tirlagenika paMcendriya dArika zarIranA paNa be bheda kahevAmAM Avela che. ura parisarSa ane bhujaparisarSa A bane paNa saMbhUmi ane garbhajanA bhedathI be-be bheda thAya che, ane saMmUrNima tathA garbhajanA paNa paryApta tathA aparyAptanA bhedathI be-be prakAra thaI jAya che. e prakAre parisarpa sthalacara tiyAnika paMcendriya
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ ey'aalaa khecaratiyAyonikapaJcendriyaudArikazarIraM saMmUgirbhavyutkrAntikabhedAd dviprakArakam, tadubhayamapi pratyeka paryAptAparyApta bhedAd dvividham, iti catvAri sarvasaMkalanayA tiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIra viMzatividham, manuSyapazcendriyaudArikazarIraMtu saMmRcchimagarbhavyutkrAntibhedAd dvividham, tadubhayayapi punareMkakaM paryAptAparyAptabhedAd dviprakArakamiti catvAri, sarvasaMrUpayA tu 50, pazcAzadbhedA anaseyA audArikazarIrANAmityavadheyam // 10 1 // // ausArikazarIrasaMsthAnavaktavyatA / / mUlam-orAliyasarIre bhaMte ! ki saMThie paNNate ? goyamA ! NANAsaMThANasaMThie paNNatte, enidiyaorAliyasarIre NaM bhaMte / kiM saMThie papaNatte ? goyamA ! pANA saMThANasaMTie paNNate paNNatte, puDhavikAiya emidiya orAliyatIre NaM bhaMte ! kiM saMThie papaNate ? goyamA! masUracaMdasaMThANasaMThie paNNatte ? evaM sukumapuDhavikAiyANa vi bAyarANavi evaM ceka, pajattApajjattAga vi evaM ceva AukAiya egidiyaorA. liyasarIre NaM aMte ! kiM saMThie papapatte ? goyamA! thiSukabiMdusaMThANa saMThie eNNatte, evaM suhuma bAyarayajattApajatANa di, teukAiya egindriya audArikazarIra ke saba bhedoM kI gaNanA ATha hai| khecara tiryagyonika paMcendriya auzarikazarIra saMmUrchima aura garbhaja ke bheda se do prakAra kA hai aura ina donoM ke bhI paryApta tathA aparyApta ke bheda se do-do bheda hote haiN| isa prakAra cAra bheda hue saba milakara tiryagyonika paMcendriya audArikazarIra vIsa prakArakA hai manuSya paMcendriya audArikazArIra saMmUrchima aura garbhaja ke bheda se do prakAra kA hai aura unake bhI paryApta tathA aparyApta ke bheda se do-do bheda hote haiN| yoM cAra bheda hue saba milakara audArikazarIra ke pacAsa bhedoM kA yahAM ullekha kiyA gayA hai| dArika zarIranA badhA bhedenI gaNanA ATha thAya che. becara tigenika paMcendriya dArikazarIra saMmUrNima ane garbhajanA bhedathI be prakAranA che ane te bannenA paNa paryApta tathA aparyAptanA bhedathI be-be bheda thAya che e prakAre cAra bheda thayA. badhA maLIne tiyAnika paMcendriya dArikazarIra vIsa prakAranAM che. - manuSya paMcendriya dArizarIra samRchima ane garbhajanA lodathI be prakAranA che ane temanA paNa paryApta tathA aparyAptanA bhedathI be-be bheda thAya che, Ama cAra bheda thayA. badhA maLIne audArika zarIranA pacAsa bhedano ahIM ullekha karAyela che.
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 21 sU0 2 audArikazarIrasaMsthAnanirUpaNaTya diya orAliyasarIre NaM bhaMte ! ki saMThie paNate ? goyanA ! sUIkalAvasaMThANasaMThie pAgate, evaM suhuma bAyarapajjattApajattANa vi, vAu. kAiyANa vi paDAmA saMThANasaMThie, evaM suhuma bAyarapajjattApajatANa vi, vaNapphaikAiyANaM NANA saMThANasaMThie paNNate, evaM suhama bAyarapajjattA pajattANa vi, beiMdiyA orAliyasarIre NaM maMte ! kiM saMThANasaMThie paNNatte ? goyamA ! huMDa ThANasaMThie pachaNante, evaM pajattApajantANa vi, evaM te diyavauridiyANa vi, paMciMdiyatirikkhajoNiya orAliyasarIre NaM aMte ! ki saMThANasaMThie pANate ? goyamA ! chaThivaha saMThANasaMThie paNNate, taM jahA-samacaraMsasaMThANasaMlie jAya huMDasaM ThANasaMThie vi, evaM pajattApajattANa vi3, saMsucchimatirikkhajoNiya paMcidiya orAliya- . sarIre NaM bhaMte ! kiM saMThANalaThie pANate ? goyamA ! huMDasaMThANasaMThie paNNatte, evaM pajatApajatANa vi, gabbhavatiyatirikkhajoNiya paMdhidiyaorAliyastarIre NaM saMte ! kiM uThANalaMThie paNate ? goyamA ! chavihasaMThANasaMThie pANale, te jahA-samAvause jAva huMDasaMThANasaMThina, evaM pajatAjatANa vii, ekamee tirikhamoNiyANaM ohiyANaM Nava AlAvagA, jalayarapaMcidiyatirikkha moNiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThANalaMThie paNate ? goyamA ! chaviharUThANasaMThie paNNatte, taM jahA-lamacaurate jAi huMDe, evaM pajattApajattANa vi, saMsucchimajalayarA huMDa saMThANasaMThiyA, eesiM ceca pattA vi apajjattA vi evaM ceva, gambhavakkaMtiyajalayarA chaviha saMThANasaMThiyA, evaM pajjattA pajjattANa vi, evaM thalayarAja vi Nava suttANi, evaM uppayathalayarANa di, uraparisappathalatharANa vi ayaparisappathalatharANa vi, evaM khahayarANa vi NavasuttANi, NavaraM savyastha samucchimA huMDasaMThANasaMThiyA mANiyavvA, iyare chasu vi, maNUsa paMcidiya orAliyasarIre NaM bhaMte / kiM saMThANa saMThie eNNatte ? goyamA ! chaThivaha saMThANasaMThie paNNatte, taM jahA
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAstre samacauraMse jAva huMDe, pajjattApajjattANa vi evaM ceva, gambhavakkaMtiyANa vi evaM ceva, pajattApajattANa vi evaM ceva, saMmucchimANaM pucchA, goyamA ! hu~isaMThANasaMThiyA pajjattA ||suu0 2 // chAyA-audArikazarIraM khala bhadanta ! kiM saMsthitaM prajJaptam ? gautama ! nAnAsaMsthAnasaMsthitaM prAptam, ekendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! ki saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? gautama ! nAnAsaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! kiM saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? gautama ! masUracandrasaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, evaM sakSamapRthivIkAyikAnAmapi bAdarANAmapi evaJcaiva, paryAptAparyAptAnAmapi erazcaiva, apkAyikaikendriaudArikazarIraM khalu bhadanta ! kiM saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? gautama ! stibukavindu saMsthAnasaMsthitaM audArikazarIra saMsthAna vaktavyatA zabdArtha-(orAliyasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThie paNNatte!) he bhagavan ! audArikazarIra kaise saMsthAna AkAra vAlA kahA hai ? (goyamA ! NANAsaMThANasaMThie paNNatte) he gautama! nAnA saMsthAna vAlA kahA hai| __(egidiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! ki saMThie paNNatte?) he bhagavan ! ekendriyoM kA audArikazarIra kaise AkAra kA kahA hai ? (goyamA! jANAsaMThANasaMThie paNNatte) he gautama ! nAnA saMsthAna vAlA kahA hai (puDhavikAiyaegidiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kisaMThie eNNatte ?) he bhagavan ! pRthvIkAyika eke ndriya audArikazarIra kaise AkAra kA kahA hai ? (goyanA! masUracaMdasaMThANasaMThie papaNatte) he gautama ! mastUra kI dAla ke AkAra kA kahA hai (evaM suhamapuDhavikAiyANa vi, bAdANa vi) isI prakAra sUkSmapRthvIkAyikoM kA bhI bAdaroM kA bhI (evaM ceva) isI prakAra (pajattApajjattANa vi evaM ceva) paryAptakoMaparyAptakoM kA bhI isI prakAra dArikazarIra saMsthAna vaktavyatA hAtha-(orAliyasarIre NaM bhaMte / kiM saMThie paNNatte 1) mAvan / sauhAra zarIra yA sayAna- 2 // 4ii cha ? (goyamA ! NANAsaMThANasaThie paNNatta) 8 gautamA nAnA saMsthAnavALA kahyA che. (egidie orAliyasarIreNaM bhaMte ! ki saMThANasa Thie paNNatte) mApan / mendriyn| mori4zarI2 11 maa4|2| 4i ? (goyamA ! NANAsa ThANasaThie paNNatte) gautama / nAnA satyAnA 4i cha (puDhavikAiyaegidiyaorAliyasarIreNaM bhaMte ! kiM sa Thie paNNatte ?) mAn! pRthvI144 saya sohA2i4zarIra 840 mAranA gai cha ? (goyamA ! masUracaMdasaThANasa Thie paNNatte) gautama! bhasUrI na mAnA che (evaM ceva) se prahAre (pajjattApajjattANa vi evaM ceva) paryAptI -aparyA para merI prahAre sabha.
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI hA pakSa 2102 audArikazarIra saMsthAna nirUpaNam 617 prajJaptam evaM sUkSmavAdarApAnAmapi tejaskA thikai kendriyaudA rikazarIraM khalu bhadanta / ki saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? gautama ! sUcI kalApasaMsthAnasaMsthitaM prajJatam, evaM sUkSmavAdaraparyAsaparyAptAnAmapi, vAyukAyikAnAmapi patAkA saMsthAnasaMsthita, evaM sUkSmavAdaraparyAptAparyAtAnAmapi, vanaspatikAyikAnAM nAnAsaMsthAnasaMsthitaM prajJatam, evaM sUkSmavAdaraparyAptA paryAptAnA mapi, dvIndriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! ki saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? gautama ! huNDa " (AukAie giMdiyaorAliyArIre NaM bhaMte! kiM saMThie paNNatte ?) he bhagavan ! aSkAyika ekendriya audArika zarIra kaise AkAra kA hai ? (goyamA ! dhivuka biMdu saMThANasaMThie paNNatte) he gautama ( tibuka biMdu ke AkAra kA kahA hai ( evaM suma bAdara jalApattANa vi) isI prakAra sUkSma, cAdara paryApta aura aparyApta kA bhI (te kAya eniMdiya orAliya sarIre NaM bhaMte! kiMsaMThie paNNatte 1) he bhagavan ! tejaskAyika ekendriya audArikazarIra kaise AkAra kA kahA hai ? (goyamA ! suIkalAvaThANasaMTie paNNatte) he gautama! suiyoM ke samUha ke AkAra kA kahA hai ( evaM suhuma bAdara pajjattApajatANa vi) isI prakAra sUkSma, bAdara, paryApta aura aparyApta kA bhI (vAkkAyANavi paDAgAsaMANasaMThie) vAyukAyikoM kA bhI patAkA jaise AkAra kA hai ( evaM hama bAdapajattApajatANa vi) isI prakAra sUkSma, cAdara, paryApta aura aparyApta kA bhI (vaNassaikAiyANaM NANAsaMThANasaMTie paNNase) vanaspatikAyikoM kA zarIra nAnA AkAroM vAlA kahA hai (evaM chuhuna yAdara pajattApAntAna vi) isI prakAra (AukAiya egiMdiya orAliyasarIre NaM aMdhe ' kiM saMThie paNNatte ?) De lagavan / ayUayi mehendriya mohArihazarIra vA AparatA 4 / hai ? (gojamA / thivukavidusa ThANasa Thie paNNatte) he gautama ! stipu jInhunA mAralA 4 / che ( evaM suhuma bAyara pajjanttA pajjantANa vi) mena akSare sUkSma, mahara, paryApta bhane aparyAptanA saMsthAna pazu bhache. ( tekvAiya egiMdi oliyasarIre NaM bhaMte / kiM saMThie paNNatte ?) he bhagavan ! tenasthAyiSTha goendriya mohAsthizarIra vA mAranA hai ? (goyamA / sUIkalAvasa ThANa sa Thie paNNatte) he gautama! soyonA samUhanA bhAratAM hyA che (evaM suhuga vAyara pajjattA pajjattANa vi) mena prahAre sUkSma, mAhara paryApta bhane aparyAgatanA pa (vAukkAiyANavi paDAgAsa' ThANasa Thie) vAyuAyinI pazu dhananA hai| bhAra udyoche ( evaM suhuma bAyarapajjattApajjattANa tri) bhena prakAre sUkSma, gAhara, paryApta ane aparyAptanA pazu, (vaNassai kAiyANa vi NANAsa daNasa Thie paNNatte) vanaspatiayionA zarIra nAnA pra0 78
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ 656 mApanA saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, evaM paryAptAparyAptAnAmapi, evaM trIndriya caturindriyANAmapi, patrendriyatiryagyonikodArikazarIraM khallu bhadanta ! ki saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? gautama ! pahavidhasaMsthAnasaMsthitaM prajJaptas, tapathA-samacaturasasaMsthAnasaMsthitaM yAvad huNDasaMsthAnasaMsthitamapi, evaM paryAptAparyAptAnAmapi 3, saMmRcchima tiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! ki saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, gautama ! huMDasaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam evaM paryAptAparyAptAnAmapi, garbhavyutkrAntikatiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! ki saMsthAnasUkSma, bAdara, paryApta aura aparyApta kA bhI (veiMdiya orAliyasarIre NaM saMte ! kiMsaMThANasaMThie paNNatte ?) he bhagavan ! hIndriya-audArikazarIra kisa AkAra kA hai ? (goyamA! huMDasaMThANasaMThie paNNatte) he gautama ! huMDaka saMsthAna vAlA kahA hai (evaM pajattApajattANa vi) isI prakAra paryAptoM aura aparyAptoM kA bhI (evaM teidiya-cariMdiyANa vi) isI prakAra trIndriyoM-caturindriyoM kA bhI (paMciMdiyatirikvajoNiya orAliyasarIre NaM bhate ! kiMsaMThANasaMThie paNNatte ?) paMcendriya tiryagyonika audArika zarIra he bhagavan ! kisa AkAra kA hai ? (goyamA ! chacihasaMThANasaMThie paNNatte) he gautama ! chaha prakAra ke AkAra kA kahA hai (taM jahA) vaha isa prakAra (samacauraMsa saMThANasaMThie jAva huMDasaThANasaMThie vi) samacaurasa saMsthAna vAlA yAvat huMDaka saMsthAna vAlA (evaM pajattApajattANa vi) isI prakAra paryAptoM-aparyAptoM kA bhI (saMmucchimatirikkha joNiyapaMciMdiya orAliyasarIreNaM bhAte ! kiMsaMThANasaMThie paNNatte?) saMmUrchima tiryaMca paMcendriyoM kA audArika zarIra he bhagavan ! kisa mA 4i cha (evaM suhuma bAyara pajjattA panjattANa vi) vAre sUkSma, mA62, paryApta ane aparyApta paNa (beiMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte / ki saThANasa Thie paNNatta ?) 3 bhagavan ! dvIndriya mohA242 vA mAnanA hyAM cha(goyamA ! haMDasa ThANasaThie paNNatte) he gautama ! 944 sthAnamA cha (evaM pajjattA pajjattANa vi) me 4Are paryApta mAne 55tAnA 5] (evaM teiMdiya-cauridiyANa vi) me hAre bIndrayo yaturidiyo . (paMciMdiyatirikkhajoNiya orAliyasarIreNaM bhaMte / kiM ThANasa Thie paNNatte ?) payandriya tiyayAni mohA2i4zarIra umApana hai| mAnA cha ? (goyamA ! chavvihasa ThANasa Thie paNNatte) 8 gautama ! 7 532 // 4i cha (taM jahA) te 2 // mAre (samacauraMsasa ThANa. saMThie vi jAva huDa sa ThANasa Thie vi) sabhayorasa sa sthAna yApata hu4 saMsthAnavAyA (evaM pajjattApajjattANa vi) se prahAre paryApta mate aparyAptAnA 5g. (samucchima tirikkhajoNiya paMcidiya orAliyasarIre Na bhaMte ! ki saMThANasa Thie paNNatte) saMbhUmi tiryaMca pacendrinA odArika zarIra bhagavan ! kevA AkAranA kahyAM che ?
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TokA pada 21 sU0 2 audArikazarIrasaMsthAnanirUpaNa saMsthitaM prajJaptam ? gautama ! paDUvidhasaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, tadyathA-samacaturasraM yAvad, huNDasaMsthAnasaMsthitam, evaM paryAptAparyAptAnAmapi 3, evamete tiryagyonikAnAm audhikAnAM nava bALApakAH, jaLacarapaJcendriyatiryagyo nikaudArikazarIraM khalu bhadanta ! kiM saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? gautama ! paividhasaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, tadyathA-samacaturastram yAvad huNDam, evaM paryAptAparyAzAnAmapi, saMmUrSikamamaLacarAH huNDasaMsthAnasaMsthitAH, eteSAJcaiva paryAptA api AkAra kA kahA hai ? (goyamA! huMDasaMThANasaMThie paNNatte) gautama ! huMDasaMsthAna vAlA kahA hai (evaM pajattApajalANa vi) isI prakAra paryApto-aparyAptoM kA bhI (gambhavatiyatirikkha joNiya paMciMdiyaorAliyasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThANa saMThie paNNatte ?, he bhagavan ! garbhaja tiyeca paMcendriya audArikazarIra kisa AkAra kA hai ? (goyamA ! chavviha saMThie paNNatte) he gautama ! chaha prakAra ke saMsthAna vAlA kahA hai (taM jahA-samacauraMse jAva huMDasaMThANasaMThie) vaha isa prakAra-samacaturastra yAvat huMDaka saMsthAna vAlA (evaM pajattApajattANa vi) isI prakAra paryAptoM-aparyAptoM kA bhI (evamete) isa taraha ye (tirikkhajoNiyANaM) tiryagyonikoM ke (ohiyANaM) audhikoM ke (Nava AlAvagA) nau AlApaka (jalayaratirikkha joNiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kiMsaMThANa saMThie papaNate ?) jalacara tiyeca audArikazarIra he bhagavan ! kisa AkAra kA kahA hai ? (goyamA! chavihasaMThANasaMThie paNNatte) he gautama! chaha taraha ke saMsthAna vAlA kahA hai (taM jahA-samacauraMse jAva huMDe) samacaturasra yAvat huMDa (evaM pajjattApajattANa vi) isI taraha paryAptoM-aparyAptoM kA bhI (saMmucchimajalayarA huMDasaMThANa saMThiA (goyamA ! huMDa saThANasaM Thie paNNatte) 3 gautama / husa sthAnakA 4i che (evaM pajjattA.. pajjattANa vi) se prAre pAsa mata maryApsonA 59 (ganbhavatiya tirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIre gaM bhaMte / kiM saMThoNasaM Thie paNNate 1) 8 lagavan ! ma tiya"ya 5yandriya moharizarIra va mA2nA hyA cha ? (goyamA | chavihasa ThANasaThie paNNatte) gautama! 7 pra2nA saMsthAnakA 4i cha (taM jahA-samacauraMse jAva huDasaThANasaThie) te mA prAre-sabhanyaturasa yAvat 4 saMsthAna (evaM pajjattApajjattANa vi) se prakSare paryAptI-aparyAptInA paY (evamete) zate meme (tirikkhajoNiyANaM) tiyAniDAnA -(ohiyANa) maudhina (Nava AlAvagA) 14 maasaap| thAya che. (jalayaratirikkhajoNiya orAliyasarIre NaM bhaMte kiM saMThANasaThie paNNatte) saya2 tiyozirIra hai sAvan ! 341 maa2|| 4i cha ? (goyamA ! chabihasa ThANasa Thie paNNatte) 3 gIta cha tanA sasthAnabANA 4i cha (taM jahA-samacauraMse jAva hADe) sabhanyaturakha yAvat 4 (evaM pajjattA pajjattANa vi) me zate paryAptI-mAratAnA paY. (samucchimajalayarA huDasa ThANasaThiA) sabhUchi 1852 hu sasthAnavANA
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ 620 prajJApanAstre aparyAptA api ecazcaiva, garmavyutkrAntikajaLacarAH pavidhasaMsthAnasaMsthitAH, evaM paryAptAparyAptAnAmapi, evaM sthalacarANAmapi nasUtrANi, evaM catuSpada sthalacarANAmapi, uraHparisarpasthalacarANAmapi yujaparisarpa sthalacarANAmapi, evaM khecarANAmapi nava sUtrANi, navaraM sarvatra saMmRcchimAH huNDasaMsthAnasaMsthitA bhaNitavyAH, itare paTyapi, manuSyapaJcendriyaudArikazarIraM khalla bhadanta ! kiM saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? gautama ! pavidhasaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, tadhA-samacaturasram yAvad huNDam, paryAptAparyAptAnAmapi evaJcaiya, garbhavyutkrAntikAsaMmUrchima jalacara huMDa saMsthAna vAle hote haiM (eteli ceca pajjattA vi apajjattA vi evaM ceva) inake paryApta aura aparyApta bhI isI prakAra samajha leveM " (ganbhavatiyajalayarA chaviha saMhANasaThiyA) garbhaja jalacara chahoM saMsthAna vAle hote haiM (evaM pajjattApajjattANa vi) isI prakAra paryAptoM-aparyAptoM ke bhI (evaM thalayarANa viNavastutsANi) isI prakAra sthalacaro ke bhI nau sUtra (evaM cauppayathalayarANa vi) isI prakAra catuSpada sthalacaroM ke bhI (uraparisappathalayarANa vi) uraparisarpa sthalacaroM ke bhI (bhumaparisappadhalayarANa vi) bhujaparisarpa stharacaroM ke bhI (evaM khahayarANa viNavattANi) isI prakAra khecaro ke bhI nau sUtra (navaraM) vizeSa (savvattha) sarvatra (samucchimA hu~isaMThANa saMThiA) saMmUchima huMDakasaMsthAna vAle (bhANindhA) kahane cAhie (iyare chastu vi) anya chahoM maMsthAna vAle bhI hote haiM ___ (maNUsapaMciMdiya orAliyasarIre NaM bhate ! kisaMThANasaMThie) manuSya paMce ndriya audArika zarIra he bhagavan ! kisa saMsthAna vAlA hai ? (goyalA! chabdhiha saMThANasaMThie papaNatte) chaha prakAra ke saMsthAna vAlA hai (taM jahA samacauraMse jAva hatya cha (etesiM ceva pajjattA vi apajjattA vi evaM ceva) samanA pAta bhane mayata 5 me 54Are (ganbhavakkaMtiyajalayarA chavviha saThANasaThiyA) ma saya2 chama sasthAnavA hAya che (evaM pajjattApajjANa vi) me 12 pati-patAnA ! (evaM thalayarANa vi Nava suttANi) me04 mAre 250yarAnA 55 na sUtra (evaM cauppaya thalayarANa vi) me 12 yatu054 sthalayonA 5 (uraparisappa thalayarANa vi) me hAre 92parisapa 25sayarAnA paY (bhuyaparisapya thalayarANa vi) su045:25 syasayarAnA 5] (evaM khahayarANa vi Nava suttANi) se pra4Are yana5 napa sUtra (navaraM) vizeSa (savvattha) saba samucchimA huDa saThANasaThiyA) sa bhUchimasathAna (bhANiyavvA) 4 naye (iyare chasu vi) anya chaye saMsthAna napA. __(maNUsa paMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kiM sa ThANasa Thie) manuSya payandriya mo2i422 hai bhagavan ! 4yA saMsthAnamA cha ? (goyamA! chavviha saThANasa Thie * paNNatte) 7 54AnA thAnA che (taM jahA-samacaurase jAva huDe) ta ma hAre
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 21 lU0 2 audArikazarIrasaMsthAnanirUpaNam nAmapi evaJcaitra, paryAptAparyAptAnAmapi evaJcaitra, saMmUcchimAnAM pRcchA, gautama ! huNDasaMsthAnasaMsthitAH prajJaptAH / / sU0 2 // TIkA-atha pUrvoktAnAmauvArikazarIrANAM yathA nirdeza saMsthAnAni prarUpayitumAha'orAliyasarIreNaM bhaMte ! kiM saMThie paNNatte ?' he bhadanta ! audArikazarIraM khalu ki saMsthitaM-phimAkAraM prajJaptas ? bhagavAnAi-'goyamA !" he gautama ! 'NANAsaMThANasaMThie paNNatte' audArikazarIraM tAvat nAnAsaMsthAnasaMsthitas-nAnAsaMsthAneSu-vividhAkAreSu nAnAsaMsthAna: huMDe) vaha isa prakAra-samacaturastra yAvat huMDa (pajattApajattANa vi evaM ceva) paryAsoM aura apayAMtoM kA bhI isI prakAra (ganbhavatiyANa vi evaM ceva) garbhajo kA bhI usI prakAra (pajjattApajattANa vi evaM ceva) paryAptako-aparyAptako kA bhI isI prakAra (saMbhucchimANaM pucchA ?) saMsUchimoM saMbaMdhI prazna ? (goyamA! huMDasaMThANasaMThiyA paNNattA) he gautama ! hu Da saMsthAna vAle kahe haiM TIkArtha-pUrvokta audArika zarIroM ke saMsthAna arthAtU AkAra kA aba anu krama se prarUpaNa karate haiN| gautamasvAmI-hebhagavan ! audArikazarIra kisa AkAra kA kahA gayA hai ?. bhagavAlU-he gautama ! audArika zarIra ke saMsthAna aneka hote haiM, kyoMki jIvoM meM jAtiyoM ke bheda se zarIra kI AkRti meM bhI bheda ho jAtA hai| ____gautamasvAmI-he bhagavan ! ekendriyoM kA audArika zarIra kisa AkAra kA kahA hai? bhagavAna he gautama ! ekendriya kA audArika zarIra nAnA saMsthAna vAlA hotA hai, kyoki ekendriyoM meM pRthvI kAya Adi gabhita haiM aura una saba kA yamayaturase yAvata (pajjattApajjattANa vi evaM ceva) paryApta mana paryAptInA para me prAre (gambhavakaMtiyANa vi evaM ceba) nA 55 me4 pra4Are (pajjattApajjattANa vi evaM ceva) paryAptI-205yAtAnA paY 4 ghare (samucchimANaM pucchA ?) sa bhUchibhA samAdhI prazna cha. (goyamA ! hui sa ThANasaThiyA paNNattA) 3 gautama ! huI sasthAnA i . TIkArtha-pUrvokta audArika zarIranA saMsthAna arthAta AkAranI have anukrame prarUpaNa zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! dArika zarIra kevA AkAranA kahelA che ? zrI bhagavAna-he gautama ! dArika zarIranA sa sthAna aneka hoya che, kemake jemAM jAtinA bhedathI zarIranI AkRtimAM paNa bheda thaI jAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! ekenidranA audArikazarIra kevA AkAranA kahyAM che? zrI bhagavAna he gautama! ekendriyanA audArika zarIra nAnA sa sthAnavALA hoya che, kemake ekendrimAM pRthvIkAyika Adi garbhita che ane te badhAnA saMsthAna alaga
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ jnyaanaaN vividhAkArairvA saMsthitaM-vyavasthitaM prajJaptam-kathitam asmAbhistIrthakRdbhiriti zeSaH, jIvajAtibhedena saMsthAnabhedabhAvAt, gautamaH pRcchati-'egidiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kiM saM Thee paNNatte ? he bhadanta ! ekendriyaudArikazarIraM khalu kiM saMsthAnasaMsthitaM-kimAkAravyavasthitaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA !' gautama ! 'NANAsaMThANasaMThie paNNase' ekendriyoMhArikasarIraM nAnAsaMsthAnasaMsthitam-anekAkArambAsthita prAptam, tathA ca pRthinIkAvikAdiSu ekendriyeSu pratyekaM saMsthAnabhinnatmAd ekendriyaudArikazarIre nAnAsaMsthAnasaMsthikhatvaM bodhyam, gautamaH pRcchati-'puDhavikAiyaegidiya orAliyasarIre bhaMte ! kiM saMThie paNNatte?' he bhadanta ! pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIraM khalu bhadanta ! ki saMsthitam-kimAkAraM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goramA !' he gautama ! 'masUracaMdasaMThANasaMThie paNNatte' pRthivI. kAyikaikendriyaudArikazarIraM masUracandrasaMsthAnasaMsthitam-masUro dhAnyavizepazcipiTAkAro'ntoraktarUpastasya candra:-candrAkAram arddhadalaM masUradAliketyarthaH tasyeva yatsaMsthAnam-AkAravizeSastena saMsthitam-vyavasthitaM prajJaptam, 'evaM suhumapuDhavikAiyANavi bAyarANavi evaMceva, pajjattApajjattANavi evaMceva' evam-samuccaya pRthivI kAyikAnAmiva sUkSApRthivIkAyikAnAmapi cAdarANAmapi pRthivIkAyikAnAmaudArikazarIrANAm, evaJcaipa-pUrvoktarItyaiva masUracandrasaMsthAna alaga-alaga prakAra kA hotA hai| gautamasvAmI-he bhagavana ! pRthvIkAyika ekendriyoM kA audArikazarIra kisa AkAra kA kahA gayA hai ? bhagavAn-he gautama ! pRthvIkAyika ekendriyoM kA audArika zarIra masUra kI dAla ke AkAra kA kahA hai| masUra eka prakAra kA dhAnya hai jisa kA AkAra capaTA hotA hai| yahAM masUra kA AdhA hissA arthAt eka bhAga samajhanA cAhie jaise samuccaya pRthvIkAyikoM ke zarIra kA AkAra kahA hai, usI prakAra sUkSma pRthvIkAyikoM aura bAdara pRthvIkArikoM ke audArika zarIroM kA AkAra bhI samajha lenA cAhie / arthAt unake zarIra kA saMsthAna bhI masUra kI dAla alaga prakAranA hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana! prIkAlika ekendinA dArikazarIra kevA AkAranA DAya cha ? bhagavAna-he gautama! pRthvIkAyika ekendriyanA dArika zarIra masUranI dALanA AkAranA kahyAM che. masUra eka prakAranuM anAja che. jene AkAra capaTA hoya che. ahIM masUrane aDadhe bhAga arthAt eka phADa samajavI joIe. je samuccaya pRthvIkAcikenA zarIrane AkAra kahyo che, eja prakAre sUkama pRthvIkAyike ane bAdara pRthvIkAcikenA audArika zarIrane AkAra paNa samaja joIe
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaghodhinI TIkA pada 21 sU0 2 audArikazarIrasaMsthAnanirUpaNam 623 saMsthAnasaMsthita AkAro'vaseyaH, tathA paryAptAnAm aparyAptAnAJcApi pRthivIkAyikaudArikazarIrANAm evaJcaiva-pUrvoktarItyaiva masUracandrasaMsthAnasaMsthita AkAze'vase yaH, tathA ca sUkSmANAM bAdarANAM paryAptAnAmaparyAptAnAzca pRthivIjJAyikAnAm audAki zarIrANi masUracandrasaMsthAnasaMsthitAni vodhyAni iti pharitam, gautamaH pRcchati-'AukAiya egidiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThie paNNatte ?' he bhadanta ! azAyikaikendriyaudArikazarIraM khalu kiM sasthitam-kimAkAraM prajJaptam ? bhagavAnAha-goramA !' he gautama ! thicukaviMdusaMTha.NasaMThie paNNatte' apkAyikaikendriyaudArikazarIraM stibujhabindusaMsthAnasaMsthitam-sticukAkAro vinduH stibukavinduH, yo hi vAtAdinA itastato no vikSipto bhavati sa stibukavindupadizyate tasyeva yatsaMsthAnam AkAravizeSastena saMsthitaM-vyavasthita prajJaptam, 'evaM muhuma bAyarapajattApajjattANavi evam-samuccayApkAyikAnAmiva sUkSmayAdaraparyAptAparyAptA nAmapi caturbhedabhinnAnAmapkAyikaikendriyaudArikazarIrANAmAkAraH ritavukavindusaMsthAnasaMsthi ke samAna hotA hai| paryApta aura aparyApta pRthvIkAyikoM ke audArika zarIroM kA AkAra zrI isI prakAra kA jAnanA cAhie / isa prakAra sUkSma, bAdara, paryApta tathA aparyApta sabhI prakAra ke pRthvIkAyikoM ke audArikazarIra masUra kI dAla jaise AkAra ke hI hote haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! apkAyika ekendriyoM ke audArika zarIra kA kaisA AkAra kahA gayA hai ? / bhagavAn-he gautama ! apkAyika ekendriyoM ke zarIra kA AkAra stivakacindu pAnIvulavulA jaisA hotA hai / jo bUda vAyu Adi ke dvArA idhara udhara phailA naho-jamA huA ho vaha bUda stibuka bindu kahalAtA hai| usakA jaisA AkAra hotA hai, vaisA hI apkAyika ekendriyoM ke audArika zarIra kA hotA hai| sUkSma bAdara, paryApta aura aparyApta apkAyiko ke zarIra kA AkAra bhI samuccaya arthAt temanA zarIranA saMsthAna paNa masUranI dALanA samAna hoya che. paryApta ane aparyA. pRthvIkAciMkanA audArika zarIranA AkAra paNa eja prakAranA jANavA joIe. e prakAre sUma, bAdara, paryApta, aparyApta, badhA prakAranA pRthvIkAyikanA dArika zarIra masUranI dALa jevA AkAravALA ja hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! aprakAyika ekendriyanA dArika zarIrane kevo AkAra che ? zrI bhagavAna gautama apUkAyika ekendriyenA zarIrane AkAra tibakaminTa (pANInA parapoTA jevo hoya che. je bindu vAyu Adi dvArA Amatema phelAela naheya paNa jAmeluM hoya, te TIpuM stikabindu kahevAya che. tene je AkAra hoya che te ja aprakAyika ekendrinA audArikazarIrane heAya che. sUma, bAdara, paryApta ane aparyApta
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ 624 rApanAstre to'vaseya ityarthaH tathA ca sUkSmANAM bAdarANAM paryAptAnAm aparyApcAnAzcApkAyikAnAmaudArikzarIrANi stivujhavindusaMsthAnasaMsthittAni iti-phalitam, gautamaH pRcchati-'teukAiya egidiya orAliyasarIreNaM bhaMte ! kiM saMThie paNate ?' he bhadanta ! tejaskArikakendri. yaudArikazarIraM khalu kiM saMsthita-kimAkAraM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'IkalAva saMThANasaMThie paNNatte' tejaskAyikendriyaudArikazarIraM sUcIkalApasaMsthAnasaMsthitam prajJaptam, 'evaM suhasavAyarapajjattApajatANa vi' zyam-samuccaya tejaskAyikAnAmiva sUkSmavAdaraparyAptAparyAptAnAmapi tejaskAyikaikendrigaudAriphazarIrANAmAkAraH sUcIkalApasaMsthAnasaMsthito'vaseyaH, tathA ca sUkSmANAM vAdANAM paryAptAnAm aparyAptAnAJcApi tejaskAyikAnAmaudArikazarIrANi sUcIkalApasaMsthAnasaMsthitAni bhavantIti bodhyam, 'vAukkAiyANavi paDAgAsaThANasaMThie' vAyukAyikAnAmapi samuccayAnAmaudArikazarIraM patAkAsaMsthAnaapkAyikoM ke samAna slivuka bindu jaisA hI hotA hai| isa prakAra apazAyika ekendriya cAhe sUkSma ho cAhe bAdara, cAhe paryApta ho athavA aparyApta, saba ke zarIra kA AkAra stibulavindu ke samAna hI hotA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! tejaskAyika ekendriya ke audArikazarIra kisa AkAra vAlA kahA gayA hai ? ___bhagavAn-he gautama / tejaskAyika ekendriyoM kA audArika zarIra sUcIka. lApa ke AkAra kA hotA hai| arthAt jaile suhayoM ke samUha kA AkAra hotA hai vaisA hI tejaskAyika ekendriya jIyo ke audArika zarIra kA AkAra hai| sUkSma pAdara, paryApta aura aparyApta tejaskAyikoM ke audArika zarIra kA saMsthAna bhI sUcIkalApa ke jaisA hI samajhanA caahie| vAyukAyiko ke audArika zarIra kA saMsthAna patAkA ke AkAra kA hai, arthAt dhvajA kA jailA AkAra honA hai, vailA hI vAyukAya ke audArikazarIra kA apakAcikenA zarIrane ADhAra paNa samuccaya apAcikenA samAna stibukabindu jevo hoya che. e ja prakAre apUkAyika e kendriya pachI sUma hoya ke pachI bAdara hoya, paryApta haiya agara aparyApta hoya, badhAnA zarIrano AkAra stibukabindunA samAna ja hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! tejaskAyika kendriya audArika zarIra kevA AkAravALA kahelA che? " zrI bhagavA-he gautama ! tejaskAyika ekendrinA dArika zarIra sUcakalApanA AkAranA hoya che, arthAt je senA samUhane AkAra hoya che te ja tejaskAyika ekendriya-jInA dArikazarIrane AkAra che. sUma, bAdara, paryApta ane aparyApta tejaskAyikonA audyArika zarIranuM saMsthAna paNa sUcakalApanA jevuM ja samajavuM joIe. vAyukAcikenA audArika zarIranuM sthAna patAkAnA AkAranuM che, arthAt davajAne je AkAra hoya che, te ja vAyukAyikanA audariphazarIrano paNa hoya che, e ja prakAre
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 21 sU0 2 audArika zarIrasaMsthAnanirUpaNam 625 saMsthitam - patAkAyAH - dhvajasya yaha saMsthAnam - AkAravizeSastena saMsthitam - vyavasthitam avaseyam 'evaM sumavAyara pajjattApajjattANa ciM' evam samuccaya vAyukAyikAnAmiva sUkSma cAdaraparyAptAparyAptAnAmapi caturbhedabhinnAnAM vAyukA vikekendriyaudA rikazarIrANAmAkAraH patAkA saMsthAnasaMsthito'vaseyaH, tathA ca sUkSmANAM bAdarANAM paryAptAnAm aparyAptAnAJcApi vAyukAyikAnAmaudA rikazarIrANi patAkAsaMsthAnasaMsthitAni avaseyAnIti phalitam, 'vaNaphaikAiyANaM NAtrAsaMThANasaMThie paNNatte' vanaspatikAyikAnAm ekendriyavizeSANAmaudArikazarIraM nAnAsaMsthAnasaMsthitaM vividhAkAravyavasthitaM prajJaptam ' evaM sahumavAyara pajjattApajjattANavi' evam - samuccaya vanaspatikAyikAnAmiva sUkSmavAdaraparyAptAparyAptAnAmapi vanaspatikAyikaikendriyaudA rikazarIrANAmAkAro nAnAsaMsthAnasaMsthito'vaseya stathA ca sUkSmANAM vAdarANAM paryAptAm aparyAptAnAmapi vanaspatikAyikAnAmaudA rikazarI rANi nAnAsaMsthAnasaMsthitAnIti phalitam, dezajAtikAlabhedAt teSAM saMsthAnAnAmanekatvAta, gautamaH pRcchati - ' veiMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte! kiM saMThie paNNatte ?' he bhadanta ! dvIndrayaudArikazarIraM khalu kiM saMsthitaM kimAkAraM prajJaptam ? bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama! 'huMDa saMThANasaMThie paNNatte' hIndriyaudA rikazarIraM huNDasaMsthAna saMsthitam - huNDo romAdirahitaH AkAra hotA hai| isI prakAra sUkSma vAyukAyikoM, paryApta vAyukAyikoM tathA apa vAyukAyikoM ke audArikazarIra kA saMsthAna bhI patAkA ke jaisA hI hotA hai / vanaspatikAyika ekendriyoM kA audArikazarIra vividha saMsthAnoM vAlA hotA hai, usakA koI eka niyata AkAra nahIM hai / sUkSma, bAdara, paryApta aura aparyApta ke audArikazarIra kA bhI isI prakAra samajhanA caahie| tAtparya yaha hai ki vanaspatikAyika cAhe sUkSma ho yA vAdara, paryApta ho yA aparyApta, unake zarIra kA AkAra vividha prakAra kA hotA hai| sabakA AkAra ekasA nahIM hai / deza ke bheda se, jAti ke bheda se aura kAla Adi ke bheda se unake AkAra meM bhinnatA hotI hai| gautamasvAmI - he bhagavan / dvIndriya jIvoM ke audArikazarIra kA kaisA AkAra hotA hai ? sUkSmavAyukAyikA, khAdaravAyukAyikA, paryApta vAyukAyikA tathA aparyApta vAyukAyikAnA dArikazarIranA saMsthAna paNa patAkA jevA hAya che. vanaspatikAyika ekendriyAnA audArikazarIra vividha saMsthAnAvALA hAya che, temanA kaI eka niyata AkAra nathI. sUkSma, khAdara, paryApta ane aparyAptanA audArikazarIranu paNa eja prakAre samajavu joie. tAtpa e che ke vanaspatikAyika joke sUkSma hAya, paryApta dAya ke aparyApta, temanA zarIranA AkAra vividha prakAraneA hAya che, badhAnA AkAra eka sarakhA nathI hAtAM. dezanA bhedathI jAtinA bhethI ane kALa AdinA bhedathI temanA AkAramAM bhinnatA haiAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! dvIndriya jIvAnA audyArikazarIra kevA AkAranA haiAya che? pra0 79
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApanA pakSivizeSaH 'vaTera' itibhApAprasiddha stasyeva yat saMsthAnama-AkAravizeSastena saMsthitamvyavasthitaM prajJaptam, 'evaM pajjattA rajjattANavi' evab-samuccaya dvIndriyANAmiva paryAptAparyAptAnAmapi dvIndriyaudArikazarIrANAmAkAro huNDanAmapakSivizeSasaMsthAnasaMsthito'kseyaH, 'evaM teiMdiyacauridiyANavi' evam-dvIndriyANAmiva trIndriyacaturindriyANAmapi samuccayAnAM paryAptAparyAptAnAJcaudArikazarIrANAmAkAro huNDasaMsthAnasaMsthitI'va seyaH, tathAca dvitricaturindriyANAM pratyekaM paryAptAnAmaparyAptAnAJcaudArikazarIrANi huNDasaMsthAnasaMsthitAni iti phalitam, gautamaH pRcchati-paMciMdiyatirikkhajoNiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! ki saMThANasaMThie paNNatte ?? he bhadanta ! paJcandriyatiryagyonikauzArikazarIraM khalu ki saMsthAnasaMsthitam-kimAkAreNa vyavasthitaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'chavihasaMThANasaMThie paNNatte' paJcendriyatiryagyo nikaudArikazarIraM sAmAnyataH SavidhasaMsthAna bhagavAn-he gautama ! dvIndriyoM kA audArikazarIra haMDaka saMsthAna kA hotA hai| eka vizeSa prakAra kA pakSI, jisa ke zarIra meM romAdi nahIM hote aura jo 'baTera' nAma se prasiddha hai, vaha huNDa kahalAtA hai / usakA jaisA AkAra huMDa. saMsthAna kahA jAtA hai| dvIndriyo kA zarIra huDasaMsthAna vAlA hI hotA hai, cAhe ve paryApta hoM athavA aparyApta hoN| ___ isI prakAra trIndriyoM ke aura caturIndriyoM ke audArika zarIra kA saMsthAna bhI huDaka hI hotA hai| ve cAhe paryApta hoM athavA aparyApta hoM, saba kA saMsthAna huMDaka hI samajhanA cAhie / phalitArtha yaha hai ki saba vikalendriyoM ke audArikazarIra kA AkAra huMDaka hI hotA hai bhale ve dvIndriya hoM, trIndriya hoM yA caturindriya hoN| . gautamasvAmI-he bhagavan ! paMcendriya tiryagyonikoM ke audArika zarIra ko kaisA AkAra kahA hai ? zrI bhagavAna-he gautama ! dviIndriyanA dArika zarIra haMDaka saMsthAnanA hoya che. eka - vizeSa prakAranuM pakSI jenA zarIramAM rUvADAM nathI hatAM ane je baTera nAmathI prasiddha che te huMDa kahevAya che. enA sarakhe AkAra huMDa saMsthAna kahevAya che DhIdrinAM zarIra haMDa saMsthAnavALAM ja hoya che. cAhe te paryApta hoya ke aparyApta hoya. eja prakAre trIndriyenA ane cAra IndriyenA audArika zarIranA saMsthAna paNa huMDaka ja hoya che, teo pachI paryApta hoya ke aparyApta hoya. badhAnA saMsthAna haMDaka ja samajavAM joIe. phalitArtha e che ke, badhA vilendriyenA audArika zarIrane AkAra huMDaka ja hoya che pachI te hIndriya hoya, trIndriya hoya, athavA caturindriya hoya. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! paMcendriya tiryaMgyanikonA audArika zarIra kevA mAnA jAya che?
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 0 2 audArikazarIrasaMsthAnanirUpaNam saMsthitaM prajJaptam, 'taM jahA-samacauraMsasaMThANasaMThie jAva huMDasaMThANasaMThie vi' tadyathA-samacaturasrasaMsthAnasaMsthitam-samAzcatasro'trayo yasya tat samacaturasra-samacatuSkoNam tadrUpameva yat saMsthAnaM tena saMsthitas-vyavasthitam, yAvad-nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnasaMsthitam, sAdisaMsthAnasaMsthitam vAmanasaMsthAnasaMsthitam, kunnasaMsthAnasaMsthitam, huNDasaMsthAnasaMsthitamapi prajJaptam, 'evaM pajjattApajattANavi 3' evam-samuccayapaJcendriyatiryagyonikAnAmiva paryAptAparyAptAnAmapi paJcendriyatiryagyonikAnAmaudArikazarIrANi kAnicit samacaturasasaMsthAnasaMsthitAni kAnicidanyagrodhaparimaNDalasaMsthAnasaMsthitAni kAnicita sAdi saMsthAnasaMsthitAni kAnicid vAmanasaMsthAnasaMsthitAni kAnicit kubjasaMsthAnasaMsthitAni kAnicit huNDasaMsthAnasaMsthitAni bhavanti, tathA ca samuccayaparyAptAparyAptAnAM paJcendriyatiryagyonikaudArikazarIrANAM trayANAmapi pratyekamAlApakapaTakamavaseyam, tatra samAH bhagavAn-he gautama ! paMcendriya tiryacoM ke zarIra kA saMsthAna chaha prakAra kA kahAgayA hai| vaha isa prakAra hai-kisI kA saMsthAna samacaturasra hotA hai, kisI kA nyagrodhaparimaMDala, kisIkA sAdi (svAti), kisI kA vAmana (baunA) kisIkA kujaka (kubaDA) aura kisI kA huDa saMsthAna hotA hai / jisa zarIra ke cAroM koNasama ho, vaha samacaturasra kahalAtA hai| paryApta aura aparyApta paMcendriya tiyaH coM ke audArika zarIra bhI samuccaya paMcendriya tiryaMco ke zarIra ke saMsthAnoM ke samAna hI saMsthAna vAle, hote haiM, arthAt koI samacaturasra saMsthAna vAle koI nyagrodhaparimaMDala saMsthAna vAle, koI sAdi saMsthAna vAle, koI vAmana saMsthAna vAle koI kujaka saMsthAna vAle aura koI huDa saMsthAna vAle hote haiN| isa prakAra samuccaya, paryAptaka aura aparyAptaka paMcendriya tiryaMcoM ke audArika zarIra chahoM saMsthAna vAle kahane cAhie, arthAt pratyeka ke chaha-chaha AlApaka kahane caahie| chahoM saMsthAnoM kA atheM isa prakAra hai zrI bhagavAna-he gautama ! pacendriya tiryacenA zarIranA saMsthAna che prakAranA kahetAM che. te A prakAre che-keInA saMsthAna samacatura hoya che, keInA nyodhaparimaMDala, koIne sAdi (svasti), keInA vAmana keInA kujaka (kukhaDA) ane keInA phaMDa saMsthAna. je zarIranA cAre khUNuM sama hoya te samacaturasa kahevAya che. paryApta ane aparyApta paMcendriya tiryaMconA dArika zarIra paNa samuccaya paMcendriya tiya enA zarIranA saMsthAnA samAna ja saMsthAnavALA hoya che, arthAta keI samacaturasa saMsthAnavALA, ke nyodhaparimaMDala saMsthAnavALA, keI sAdi saMsthAnavALA, keI vAmana saMsthAnavALA, kiMI kucchaka saMsthAnavALA ane keAI huMDa saMsthAnavALA hoya che. e prakAre samuccaya paryApta ane aparyApta paMcendriya tirya enA dArikazarIra chae saMsthAnavALA kahevA joIe, arthAt pratyekanA cha-cha bAlApaka kahevAM joIe. chae saMsthAnane artha A prakAre che
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ pinAsUtra sAmudrikazAstroktalakSaNA avisaMvAdinyazcatasro'srayaH-caturdina vibhAgopalakSitAH zarIrAvayavA yasya tat samacaturasraM samAsAnto'c pratyayaH, samacaturasaJca tatsaMsthAnaM ceti samacaturasa saMsthAnaM vena saMsthitaM samacaturasra saMsthAna saMsthitam, evam-nyagrodhava parimaNDalam-golAkAro yasya tat nyagrodhaparimaNDalam, yathA-nyagrodho vaTavRkSaH, upari vistIrNo'dhastu saMkSipto bhavati tadvat saMsthAnaM nAbherupari paripUrNapramANa adhastu saMkSiptaM tadnyagrodhaparigaNDalaM vyapadizyate, evam Adipadena nAbheradhastano dehabhAga utsedhAparaparyAyo gRhya te tAdRzena nAbheradhastanabhAgarUpeNa AdinA saha vartate yat tat sAdisaMsthAnam bhavati tathA ca yat saMsthAna nAbheradhastAt pramANapUrvakamupari ca parihInaM tatsAdI ti vyapadizyate, evaM yatra zirogrIvaM pANipAdAdikazca yathAyogyapramANalakSaNopetaM vakSaHsthalodarAdikaJca nimnIbhUtaM tat kunja (1) samacaturastra saMsthAna-jisa zarIra ke cAroM ora ke cAro asra-koNa thA vibhAga sAmudrika zAstra meM kathita lakSaNoM ke anusAra sama ho, vaha zarIra samacaturastra saMsthAna bAlA kahalAtA hai aura aisA saMsthAna bhI samacaturasra saMsthAna hI kahalAtA hai| (2) nyagrodhaparimaMDala saMsthAna-nyagrodha kA artha hai vaTa yA baDa / vaTa vRkSa UparI bhAga meM vistIrNa aura nicale bhAga meM saMkSipta hotA hai| isI prakAra nAbhi ke Upara ke zarIra ke avayava pUrNa pramANa vAle hoM aura nIce ke avayava saMkSipta ho, vaha zarIra kA AkAra nyagrodha parimaMDala kahalAtA hai| (3) sAdi saMsthAna-'sAdi' zabda meM jo 'Adi' aMza hai usase nAbhi ke nIce kA bhAga liyA jAtA hai, usa nAbhi ke adhastana bhAgarUpa Adi ke sAtha jo ho vaha saMsthAna sAdi kahalAtA hai| tAtparya yaha hai ki nAbhi ke nIce kA bhAga pramANayukta honA aura Upara kA bhAga hIna honA sAdi saMsthAna hai / (1) samacaturasa saMsthAna-je zarIranI cAre bAjunA cAre akeNa ke vibhAga sAmudrika zAstramAM kahelAM lakSaNonusAra sama heya, te zarIra samacaturasa saMsthAna kahevAya che ane evAM saMsthAna samacaturasa saMsthAna kahevAya che. (2) jodhaparimaMDala saMsthAna-nyodhane artha che vaDa vaTavRkSa uparanA bhAgamAM vistIrNa ane nIcenA bhAgamAM saMkSipta hoya che. e ja prakAre nAbhinA UparanA zarIranA avayavapUrNa pramANuvALA hoya ane nIcenA avayava saMkSipta haya, te zarIrane AkAra vaMdhaparimaMDala kahevAya che. (3) sAta sayAna-sAhizamA 2 mA ma che tanAthI nAlinI niiyn| bhAga levAya che. te nAbhinA adhastana bhAgarUpa AdinI sAthe je hoya te saMsthAna sAdi kahevAya che tAtparya e che ke, nAbhinI nIceno bhAga pramANu yukta hoya ane Uparane bhAga hIna hoya te sAdi saMsthAna che.
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 21 0 2 audArikazarIrasaMsthAnanirUpaNam 629 saMsthAnamucyate, yatra tu vakSaH sthalodarAdikaM yathA pramANalakSaNopetaM vartate kintu pANipAdAdikaM parihInaM bhavati tad vAmana saMsthAnaM vyapadizyate, yatra punaH sarve'pyavayavA yathoktapramANalakSaNahInA bhavanti tat huNDasaMsthAnaM vyapadizyate iti bodhyam, gautamaH pRcchati - 'saMpucchima tirikkhajINiya paMciMdiya orAliyasarIreNaM aMte ! ki saMThie paNNatte' he bhadanta ! saMmUcchima tiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIraM khalu kiM saMsthitaM kimAkAraM prajJaptam ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama! 'huMDaThANasaMTie paNNale' saMmUcchima tiryagyonikapaJcendri yaudArikazarIraM huNDasaMsthAnasaMsthitaM prajJatam ' evaM pajjattApajjattANa vi' evam saMmUcchimatiryagyoni kAnAmi paryAptA paryAptAnApi tiryagyonikasaMmUcchimapaJcendriyaudA rikazarIrANAm AkAro huNDasaMsthAnasaMsthito'vaseyaH, tahA - saMmUcchimaparyAsa paryAptAnAM trayANAmapi (5) kubjaka saMsthAna - jisa AkAra meM zira, gardana, hAtha, paira Adi pramANopeta ho kintu vakSasthala, udara Adi nIce hoM, vaha kujaka saMsthAna kahalAtA hai (5) vAmana saMsthAna - jisameM chAtI, peTa Adi aMga pramANayukta ho kintu hAtha- -paira Adi hIna hoM, vaha vAmanasaMsthAna kahalAtA hai / (6) jisameM sabhI aMgopAMga beDaula ho, lakSaNa hIna ho, vaha huDakasaMsthAna samajhanA cAhie / gautamasvAmI - he bhagavan ! saMmUrchima tiryagyonika paMcendriya audArikazarIra kisa AkAra kA kahA hai ? bhagavAn he gautama! saMmUrchima tiryagyonika paMcendriyoM kA audArikazarIra 'Da saMsthAna vAlA kahane meM AyA hai / isI prakAra saMmUrchima nico ke paryApta aura aparyApta ke zarIra bhI iMDasaMsthAna vAle hI hote haiM / isa prakAra samuccaya saMmUrchima tiryaca paMcendriyoM kA, saMmUrchima paMcendriya tirthacoM kA tathA aparyApta (4) 744 saMsthAna - AdhAramA bhAthu garchana, hAtha, yaga Adi prabhAvita hAya, parantu vakSasthala, udara AdinIce DhAya te kuka sthAna kahevAya che. (5) vAbhanasasthAna-nesAM chAtI, peTa Adi aMga prabhANuyukta hoya, parantu hAtha, paga Adi hIna haiAya, te vAmanaya sthAna kahevAya che. (6) huDakasa sthAna--jemAM khadhAM aMgopAMga kheDeLa heAya, lakSaNuhIna heAya tene huMDakasasthAna samajavuM joI e. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! samUmi tiryaMgyeAnika paMcendriyanA audArikazarIra kuvA AkAranA kahyAM che? zrI bhagavAn--hai gautama 1 samUmitigyeAnika pacendriyAnA audArikazarIra hu DasasthAnavALAM kahyAM che. eja prakAre samUmiti "cAnA paryApta ane aparNAMptanA zarIra paNa huMDasa sthAnavALA ja hAya che. e prakAre samuccaya samUmitiyaca pace
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ mApanA audArikazarIrANi huNDasaMsthAnasaMsthitAni bhavanti, gautamaH pRcchati-'gambhavakaMtiya tirikkhajoNiya paMciMdiya orAliyasarIreNaM bhaMte ! kiM saMThANasaMThie paNNatte ?' he bhadanta ! garbhavyutkrAntikatiraMgyonikapaJcendriyaudArikazarIraM khalu kiM saMsthAnasaMsthitam-kimAkAravyavasthitaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'chanvihasaMThANasaMThie paNNace' garbhavyutkrAntikatiryagyonika paJcendriyaudArikazarIraM pavidhasaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, 'taM jahA-samacauraMse' jAva huMDasaMThANasaMThie' tadyathA-samacaturasraM yAvat-huMDasaMsthAnasaMsthitaM nyagrodhasaMsthAnasaMsthitam-sAdisaMsthAnasaMsthitam, vAmanasaMsthAnasaMsthitam, kujasaMsthAnasaMsthitam, huNDa saMsthAnasaMsthitam, 'evaM pajjattApajjattANavi 3' evam-garbhavyutkrAntika tiryagyonikAnAmiva paryAptAparyAptAnAmapi tiryagyonikagarbhavyutkrAntikapaJcendriyaudArikazarIrANAmAkAro yathoktaptamacaturasrAdipavidhasaMsthAnasaMsthito'vaseyaH, tathA ca trayANAmapi garbhavyutkrAntikaparyAptAparyAptAnAM paJcendriyatiryagyonikAnAmaudArikazarIrANi pUrvoktasaMmUrchima paMcendriya tiryaco kA zarIra huMDa saMsthAna vAlA hI samajhanA caahie| gautamasvAmI-he bhagavan ! garbhaja tiryagyonika paMcendriya tiryaMca kA audArikazarIra kisa saMsthAna vAlA hotA hai ? / bhagavAn-he gautama ! garbhaja tiryagyonika paMcendriya tiryaMco kA audArikazarIra chahoM prakAra ke saMsthAno vAlA kahA hai| ve saMsthAna yoM haiM-samacaturasra yAvatU huDasaMsthAna / arthAt samucatuna, nyagrodha, sAdi, vAmana, kubjaka aura huMDa saMsthAna / isI prakAra arthAt samuccaya garbhaja tiryagyonika paMcendriyo ke samAna paryApta aura aparyApta garbhaja tirthagyonika paMcendriyoM ke audArikazarIra bhI chaho saMsthAno volA hotA hai / yahAM bhI sAmAnya, paryApta aura aparyApta garbhaja tiryagyonika paMcendriyo kA zarIra chaho saMsthAnoM vAlA samajha lenA caahie| isa prakAra pUrvokta nau AlApaka audhika tiryagyonikoM ke hote haiN| bhAva ndriAnA paryApta saMmUchima paMcendriya tiryaMcanA tathA aparyApta saMmUrNima paMcendriyenA zarIra haDasa sthAnavALA ja samajavA joIe. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! garbhaja tinika paMcendriya tiryaMconA dArikazarIra chae prakAranA sa sthAnevALA kahelAM che. te sa sthAne Ama che-samacaturasa yAvata. haMDasaMsthAna. arthAt samacatura, nyadhaparimaMDala, sAdi, vAmana, kurja ane heMDasaMsthAna eja prakAre arthAt samuccaya garbhaja tiryAnika pacendriyenA samAna paryApta ane aparyApta gaja tiryanika paMcendriyenA dArika zarIra paNa chae sa sthAnavALA hoya che. ahIM paNa sAmAnya, paryApta ane aparyApta garbhaja tiryanika paddhinA zArIra chae sa sthAnevALA samajI levA joIe. A prakAre pUrvokta nava AlApaka audhika tinike nA hoya che. bhAva e che.
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapodhinI TIkA pada 21 khU0 2 audArikazarIrasaMsthAnanirUpaNam samacaturasrAdi SaividhasaMsthAnasaMsthitAni bhavanti 'evamee tirikkhajoNiyANaM ohiyANaM Nava AlAvagA' evam-uktarItyA ete-pUrvoktAH nava AlApakAH tiryagyonikAnAm aughikAnAMsamuccayAnAmavaseyAH, tatra trayANAM paJcendriyasamuccayatiyagyo nikaparyAptAparyAptAnAM trayANAM saMmUrchima paJcendriyatiryagyonikaparyAptAparyAptAnAM trayANAJca garbhavyutkrAntika paJcandriyatiryagyonikaparyAptAparyAptAnAJca melanena nava AlApakA bhavanti itibhAvaH, gautamaH pRcchati'jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThANasaMThie paNNate?" he bhadanta ! jalacarapaJcendriyatiryagyonikaudArikazarIraM khalu kiM saMsthAnasasthita prajJaptas ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'chaviDa ThANasaThie paNNatte' jalacarapaJcendriyaniryajyonikaudArikazarIraM SaDvidhasaMsthAnasaMsthita prajJaptam, 'taM jahA-samacauraMse, jAva huMDe' samacaturasram, yAvat-nyagrodhaparimaMDalasaMsthAnasaMsthitam, sAdisaMsthAnasaMsthitam, kujasaMsthAnasaMsthitam, vAmanasaMsthAnasaMsthitaM huNDasaMsthAnasaMsthitamitibhAvaH, 'evaM pajjattApajjattANavi' evam-uparyuktarItyA paryAptAparyAptAra pi jalacarapaJcendriya tiryagyonikAnAmaudAyaha hai ki tIna paMcendriya samucca tiryagyoni ko, paryAptoM tathA aparyAptoM ke tIna saMmUrchima paMcendriya tiryaMcayonika, paryAptoM tathA aparyAptoM ke, tIna garbhaja paMcendriya tiryaca, paryAptakoM tathA aparyAptakoM ke, AlApaka milAne se saba mila. kara nau AlApaka hote haiN| ___gautamasvAmI-he bhagavana ! jalacara paMcendriya tiryacoM kA audArikazarIra kisa saMsthAnavAlA hotA hai ? ___bhagavAna-he gautama ! jalacara pacendriya tiryaMcoM ke audArikazarIra chahoM saMsthAnoM vAle hote haiM / ve chaha saMsthAna isa prakAra haiM-samacaturasra saMsthAna, nyagrodhaparimaMDala saMsthAna, sAdi saMsthAna, kubjakasaMsthAna, vAmanasaMsthana aura huMDa saMsthAna / isI prakAra paryApta tathA aparyApta jalacara paMcendriya tiyacoM ke audArikazarIra bhI chahoM saMsthAnoM vAle hote haiN| ke, traNa paMcendriya samuccaya tiryAnike, paryApta tathA aparyAptanA traNa saMmUrNima paMcendriyatiryacanika, paryApta tathA aparyAptanA, traNa garbhaja paMcendriyatiyacanA, paryAkhake tathA aparyAptakanA AlApaka meLavavAthI badhA maLIne nava AlApaka thAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavad ! jalacara paMcendriya tiyAnA odArikazarIra kyA saMsthAnavALA hoya che? zrIbhagavAna-he gautama ! jaLacara paMcendriya tiryaMcanA audArika zarIra chae saMsthAne vALAM hoya che. te cha saMsthAna A prakAre che-samacaturasasaMsthAna, nyadha parimaMDalasaMsthAna, sAdi saMsthAna, kujaka saMsthAna, vAmanaHsaMsthAna ane huM saMsthAna eja prakAre paryApta tA aparyApta jalacara pacendriyatiyAnA dArika zarIra paNa e saMsthAnavALAM hoya che.
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ 632 grnthaablaamu rikazarIrANi prAguktapaDU vidhasaMsthAnasaMsthitAni abaseyAni, 'mucchima jalayarA huMDasaMThANasaMThiyA' saMmUcchima jalacarA huNDasaMsthAnasaMsthitAH abaseyAH, 'eesiM ceva pajjacA vi apajattA vi evaM ceva eteSAJcaiva-saMmUcchimajalacarANAM paryAptA api aparyAptA api ca eva. caiva-huNDasaMsthAnasaMsthitA avaseyAH, 'gambhavatiya jalayarA chavihasaMThANasaMThiyA' garbha vyutkrAntikajalacarAH paividhasaMsthAnasaMsthiAtAH prajJaptAH, 'evaM pajjatApajjattANa vi evamgarbhavyutkrAnti jalacaroktarItyA paryAptAparyAptAnAmapi jalacaragarbhavyutkrAntikapaJcandriyatiryagyonikAnAmaudArikazarIrANi samacaturastrAdipavidhasaMsthAnasaMsthitAni abaseyAni, tathA ca sAmAnyajalacarANAM tatparyAptAnAmaparyAptAnAzcetyeteSAM trayANAM pratyekaM pavitAlApena, teSAmeva jalacarANI saMmUcchimAnAM tatparyAptAnAmaryAptAnAca trayANAM pratyekamekai. kAlApakena, teSAmeva jalacarANAM garbhavyutkrAntikAnAM tatparyAptAnAmaparyAptAnAJca trayANAmapi pratyekaM paividhAlApena navAnAM tepAmaudArikazarIrANi ekonacatvAriMzad saMmUchima jalacara cAhe ve paryApta ho yA aparyApta, huMDa saMsthAna zarIravAle hote haiM, arthAt unake zarIra kA saMsthAna haDa hotA hai| garbhaja jalacaroM ke zarIra chahoM saMsthAnoM vAle hote haiN| unake paryAptoM aura aparyAptoM ke zarIra bhI chahoM saMsthAnoM vAle hote haiM / isa prakAra sAmAnya garbhaja jalacaro, paryApana garbhaja jalacaroM aura aparyApta garbhaja jalacaroM tInoM ke zarIra chahoM saMsthAnoM vAle samajhane caahie| isa prakAra sAmAnya jalacaroM ke, unake paryAptoM ke aparyAptoM ke yoM tIna meM se pratyeka ke chaha-chaha prakAra ke AlApaka, saMmUrchima jalacara, paryApta saMmUrchima jalacara,aparyApta saMmUrchima jalacara, yo tIna meM se pratyeka ke chaha-chaha AlApaka, garbhaja jalacara, paryApta garbhaja jalacara, aparyApta garbhaja jalacara, yo tIna meM sa mUrNima jalacara pachI te paryApta hoya agara aparyApta haDasa sthAna zarIravALAM hoya che, arthAt temanA zarIranA saMsthAna huMDa hoya che garbhaja jalacarenA zarIra chae saMsthAnovALAM hoya che. temanA paryApta ane aparyAptanA zarIra paNa chae saMsthAnevALAM hoya che. e prakAre sAmAnya garbha ja jalacara, paryApta garbhaja jalacara ane aparyApta garbhaja jalacare-traNenAM zarIra chae saMsthAnavALAM samajavAM joIe. e prakAre sAmAnya jalacaronA, temanA paryAptanA, aparyAptanA ema traNamAMthI pratyekanA cha-cha prakAranA AlApaka, saMmUchima jalacara, paryApta saMmUrNima jalacara, aparyApta saMmaIima jalacara, ema traNamAMthI pratyekanA cha-cha AlApaka thAya che. garbhaja jalacara, paryApta garbhaja jalacara, aparyApta garbhaja jalacara, Ama traNemAMthI pratyekanA cha prakAranA AlApaka, e prakAre navanA audArikazarIra ema 39 ogaNacAlIsa prakAranA saMsthAnavALA thAya che.
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 21 sU0 2 audArikazarIrasaMsthAnanirUpaNam vidhasaMsthAnasaMsthitAni avaseyAni, 'evaM thalayarANavi NavanuttarANi' evam-jalacarotarItyA sthalacarANAmapi paJcendrigatiyagyonikAnAmaudArikazarIravipaye nava sUtrANisamuccayasthalacarANAM tatparyAptAnAmaparyAptAnAJca trayANAm 3 evaM sammUcchima sthala. carANAM tatparyAptAnAmaparyAptAnAJca trayANAm 6 evaM garbhavyutkrAntika sthalacarANAM tatparyAptAnAmaparyAptAnAca trayANAmityevaM navasUtrANi 9 avaseyAni, 'evaM cauppaya thalayarANa vi' evam-samuccayasthalacaroktarItyA catuSpadasthalacarANAmapi audArikazarIsya nava sUtrANisamuccayacatuSpadasthalacaratatparyAptAparyAptAnAM trayANAm, saMmUcchimacatuSpadasthalacara tatpa ptiAparyAptAnAM trayANAm, garbhavyutkrAntika catuSpada sthalacaratatparyAptAparyAptAnAJcetyevaM navasUtrANi avaseyAni, 'uraparisappathalayarANavi' uraHparisarpastha kacarANAmapi audArise pratyeka ke chaha prakAra ke AlApaka, isa prakAra nau ke audArikazarIra unacAlIla prakAra ke saMsthAnavAle hote haiN| thalacara paMcendriya tirthacoM ke audArikazarIra ke viSaya meM bhI nau sUtra hote haiM / samuccaya sthalacaroM kA, unake paryAptoM kA, aparyApto kA, saMmUrchima jalacaroM kA, unake potoM kA, unake aparyApto kA, garbhaja sthalacaroM kA, unake paryAptoM kA, unake aparyApto kA eka-eka sUtra hone se saba milakara nau sUtra hote haiN| samuccaya sthalacaroM kI taraha catuSpada sthalacaroM ke audArikazarIra saMbaMdhI bhI nau sUtra hote haiM / ve isa prakAra-samuccaya catuSpada sthalacaroM kA, paryApta catuSpada sthalacaroM kA, aparyApta catuSpad sthalacaroM kA saMsUcchima catuSpada sthalacaroM kA, paryApta saMbhUchiya catuSpadoM kA, aparyApta saMsmUrchima catuSpadoM kA garbhaja catuSpada sthalacaroM kA, paryApta garbhaja catuSpada sthalacaroM kA, aparyApta garbhaja catuSpada sthalacaroM kA, eka-eka sUtra hone se nau sUtra hote haiN| A sthalacara pacendriyatiryaMconA audArika zarIranA viSayamAM paNa nava sUtra hoya che. samuccaya sthalacaranA, temanA paryApta, aparyAptanA, saMmUrNima jalacaronA, temanA paryAptanA, temanA aparyAptanA, garbhaja sthalacaranA, temanA paryAptanA, temanA aparyAptanA eka eka sUtra hevAthI badhA maLIne nava sUtra thAya che. samuccaya sthalacaranI jema catuSpada sthalacaranA audArika zarIra saMbaMdhI paNa nava sUtra thAya che. teo A prakAre-samuccaya catuSpada sthalacaranA, paryApta catuSpada sthalacarenA, aparyApta catuSpada sthalacaranA, saMmUrNima catuSpada sthalacaranA, paryApta saMs Iima catuSpadanA aparyApta saMmUrNima catuSpadanA, garbhaja catuSpada sthalacarenA, paryApta garbhaja catuSpada sthalacaronA, aparyApta garbhaja catuSpada sthalacarenA eka eka sUtra hevAthI nava sUtra Ape che. pra0 80
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ 634 prajJApamAstra phazarIraviSaye uktarItyA samuccayaparyAptAparyAptAnAM saMmUcchimaparyAptAparyAptAnAM garbhavyutkrAntikaparyAptAparyAptAnAJca navasUtrANi bodhyAnni, evam-'bhuyaparisappathalayarANa vi' bhujaparisarpasthalacarANAmapi paJcandriyatiryagyonikAnAmaudArikazarIravipaye pUrvoktarItyA navasUtrANi avaseyAni, 'evaM khahayarANa vi NavapluttANi' evam-uktarItyA khecarANAmapi pazcendriyatiryajyonikAnAmaudArikazarIraripaye navasUtrANi-samuccayakhecaratatparyAptAparyAptAnAM trayANAm, saMmUcchimakhecaratatparyAptAparyAptAnAM trayANam, garbhavyutkrAntika khecaratatparyAptAparyAptAnAM trayANAm, garbhavyutkrAntikakhecaratatparyAptAparyAptAnAM trayANAzca ityevaM navasUtrANi avaseyAni, tathAca samuccayAnAM tiryagyonizAnAM nava, jalacarANAM nava, sthalacarANAM patriMzat, khecarANAM naveti sarvasaMkhyayA tripaSTiH sUtrANi tiryagyonizAnAmaudArikazarIravipaye avaseyAni, AlApakAstu "273' trisaptatyadhikazatadvayamitA bhavanti ityabhiprANAha-'navaraM savvattha samucchimA huMDasaMThANasaMThiyA bhANiyavyA, iyare chasu vi' navaraM-vizepastu sarvatra tiryagyonikeSu audArikazarIravipaye saMsUcchimA stiyayonikAH kevalaM huNDasaMsthAna isI prakAra uraparisarpa sthalacaro ke nau satra haiM samuccaya uraparisarpa, unake paryApta evaM aparyApta, samUrchima unake paryApta evaM aparyApta, garlaja unake paryApta aura aparyApta, yo' nau rasanna jAnane caahie| bhujaparisarpa paMcendriya tiryacoM ke audArikazarIra saMbaMdhI nau sUtra haiN| unheM bhI pUrvokta prakAra se samajhalenA caahie| khecara paMcendriya tiryaMcoM ke bhI audArika zarIra saMbaMdhI nau sUtra pUrvokta prakAra se samajhane cAhie / isa taraha samuccaya tiryacayonikoM ke nava, jala. caroM ke nava, sthalacaroM ke chattIsa, khecaroM ke nava ye saba milakara tresaTha sUtra tiryaMcoM ke audArikazarIra ke viSaya meM samajhane cAhie / inake AlApaka 273 hote haiM, isa abhiprAya se kahate haiM-vizeSatA yaha hai ki tiryaMcoM ke audArikazarIra ke viSaya meM saMmUrchima tiryagyonika kevala huMDa saMsthAna vAle - eja prakAre ura parisarpa sthalacarenA nava sUtra che-samuccaya uraparisarSa, temanA paryApta temaja aparyApta, saMmUrNima, temanA paryApta temaja aparyApta, garbhaja temanA paryApta ane aparyApta ema nava sUtra jANavAM joIe. bhajaparisarSa pacendriya tiryanA audArika zarIra saMbaMdhI nava sUtra che temane paNa pUrvokta prakArathI samajI levA joIe. - becara paMcendriyatiya senA paNa dArika zarIra saMbaMdhI nava sUtra pUrvokta prakArathI samajavAM joIe. A rIte samuccaya tiryaMcanikanA nava, jalacaronAM nava, sthalacaronA nava, thalacaronA chatrIsa, khecanAM nava, A badhAM maLIne tresaTha sUtra tirthanA kAphizarIranA viSayamAM samajavAM joI e. temanA AlApa ra73 thAya che, e
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavAdhinI TIkA pada 21 0 2 audArikazarIrasaMsthAnanirUpaNam saMsthitA bhavanti, itare-audhikA garmavyutkrAntikAdayastu paTsvapi samacaturasrAdiSu huNDAnteSu saMsthAnasaMsthitA bhavanti, iti bhAvaH, gautamaH pRcchati-'maNUsapaMciMdiya orAliyasarIre NaM bhaMte ! ki saMThANasaMThie paNNatte ?' hai bhadanta ! manuSyapaJcendriyaudArikazarIraM khalu ki saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'chavvihasaMThANasaMThie paNNatte' manuSyapaJcendriyaudArikazarIraM pavidhasaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam 'taM jahA-samacauraM se jAva huNDe' tadyathA-samacaturakhaM yAvat-nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnasaMsthitam, sAdi saMsthAnasaMsthitam, vAmanasaMsthAnasaMsthitam, kubjasaMsthAnasaMsthitam, huNDasaMsthAnasaMsthitam, 'pajjattApajjattANavi evaM ceva' paryAptAparyAzAnAmapi manuSyANAmaudArika zarIrANi evaJcaivasamuccayamanuSyoktarItyA pavidhasaMsthAnasaMsthitAni prajJaptAni, 'gambhavavakaMtiyANa vi evaM ceva' garbhavyutkrAntikAnAmapi manuSyANAmaudArikazarIraM khalu evaJcaiva-samuccayamanuSyoktarItyA SaDUhote haiN| zeSa arthAt sAmAnya garbhaja Adi chaho saMsthAnoMvAle hote haiN| gautamasvAmI-he bhagavana ! manuSya paMcendriyoM kA audArika zarIra kisa saMsthAna kA hotA hai? bhagavAna-he gautama ! manuSya paMcendriyoM kA audArika zarIra samacaturastra, nyagrodhaparimaMDala, sAdi, vAmana, kujaka, aura huMDa yoM chahoM saMsthAnoM vAlA hotA hai| paryApta manuSyoM aura aparyApta manuSyoM kA audArika zarIra bhI samuccaya manuSyo ke audArika zarIra ke samAna chahoM saMsthAnoM vAlA hotA hai| garbhaja manuSyoM kA audArika zarIra bhI isI prakAra hai, arthAta samuccaya manuSyoM kI taraha chahoM saMsthAnoM vAlA hotA hai / isI prakAra garbhaja manuSyoM ke paryApta aura aparyAptoM kA audArika zarIra bhI chahoM saMsthAnoM vAlA hotA hai abhiprAyathI kahe che-vizeSatA e che ke tiryaMcanA audArika zarIranA viSayamAM saMmUrNima tiryanika kevaLa huMDasa sthAnavALA hoya che zeSa arthAt sAmAnya garbhaja Adi chae sa sthAnavALAM hoya che. - zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! manuSya paMcendriyenA dArikazarIra kyA saMsthAnanA hAya cha? zrI bhagavAna-he gautama ! manuSya paMcendriyenA audArika zarIra samacatura, nyodha parimaMDala, sAdi, vAmana, kumbhaka ane huDa, Ama chae saMsthAnevALAM hoya che. paryApta manuSyo ane aparyApta manuSyanA audyArika zarIra paNa samuccaya manuSyanA audArikazArIranA samAna chae sa sthAnevALAM hoya che. garbhaja manuSyanA audArika zarIra paNa eja prakAre che, arthAt samuccaya manuSyanI jema chae sa sthAnevALAM hoya che. e ja prakAre garbhaja manuSyanA paryApta ane aparyAtenA audArika zarIra paNa chae saMsthAnAvALAM hoya che,
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ hepe zrApanAsUtre vidhasaMsthAnasaMsthitaM prajJatam, 'ejjacApajja Na vi evaM ceva' paryAptAparyAptAnAmapi manuSyANAmaudArikazarIrama, evaJcaiva-rAmuccaya manuSyoktarItyA padavidharAMsthAnasaMsthitaprajJaptam, gautamaH pRcchati - 'saMdhucchimANaM pucchA' saMmUcchimAnAM manuSyANAmaudA rikazarIraM ki saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama! 'huNDaThaNasaMThiyA paNNattA' saMmUcchimA manuSyA huNDasaMsthAnasaMsthitAH prajJaptAH kathitAH santi / / 02 / / || avagApanA vaktavyatA // mUlam - orAliyasarIrassa NaM bhaMte ! ke sahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ? goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga, ukAseNaM sAiregaM joyaNasahaslaM, eniMdiya orAliyasta vi evaM cetra jahA ohiyassa, puDhavikAiya egiMdiyaorAliyasarIrassa NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ? goyamA ! jahapaNeNaM ukkoseNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, evaM apajattayANa vi, pajattayANa vi, evaM suhumANaM pajattApajattANaM, bAyarANaM pajjattApajjantANa vi, evaM eso navao bhedo jahA puDhavikvAiyANaM sahA AukkAiyANa vi, teukAiyANa vi, vAukAiyANa vi vaNassaikAiyaorAliyasarIrassa NaM bhaMte! ke sahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ? goyamA ! jahaNeNaM aMgulasta asaMkhejar3abhAgaM ukkoseNaM sAireMga joyaNasahassaM, apajattagANaM jahaSNeNaM ukko seNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM, pajjattagANaM jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejaibhAga, ukkoseNaM sAiregaM joSaNasahassaM, bAyarANaM jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM, udghoseNaM joyaNasahassaM sAtiregaM, pajjattANa vi evaM caitra, apajattANaM jahaNeNaM ukkoseNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga, suhumANaM pajjatArajattANaM ya tiNha vi jahaNNeNaM gautamasvAmI - he bhagavan ! saMmUrchima manuSyoM kA audArika zarIra kisa saMsthAna vAlA hotA hai ? bhagavAn he gautama! saMmUrchima manuSyoM kA audArikazarIra huDa saMsthAna vAlA hotA hai / hoya che ? zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! sa bhUmi manuSyanA audArikazarIra kayA saMsthAnavALAM zrI bhagavAnDe gautama ! saMbhUmi manuSyanA audArikazarIra huDa saoNMsthAnavALAM che.
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TokA pada 21 sU0 3 audArikazarIrAvagAhanAnirUpaNam .. 63 ukoseNaM aMgulasta asaMkhejaibhAgaM, beiMdiya orAliyalarIraslaNaM saMte ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ? goyamA ! jahaSNeNaM aMzu... asaMkhejjaibhAgaM, ukoseNaM bArasajoSaNAI, evaM savvastha vi 2.57 ta aMgulalla asaMkhejjaimAgaM jaharaNeNa vi ukoseNa vi, pajjattagANaM jahe orAliyasla ohiyasla, evaM teiMdiyANaM tiSiNa gAuyANa, cauri yANaM cattAri gAuyAI, paMciMdiyatirikasajoNiyANaM ukkoseNaM joya lahastaM3, evaM samucchimAzaM3, gambhavavatiyANa vi3, evaM ceva nava. bhedo sANiyo , evaM jalayarANa vi joyaNasahastaM, navao bhedo, ' << yarANa vinaya bhedA9, ukkoseNaM cha gAucAiM pajattagANa ci, evaM laMmucchimANaM pajattagANa ya ukoleNaM gAuyapurataM, gabbhayakaMtiyA ukoseNaM cha gAuyAI pajjattANa ya2, ohiya upparapajata gambhava tiya pajjattANa vi ukoseNaM cha gAuyAI, samucchimANaM pajatANa gAuyapuhuntaM ukoseNaM, evaM uraparisappANa vi ohiya gabhAkaka.. pajattagANaM joSaNasahassaM, saMsucchimANaM pajatANa ya joyaNapuhutaM, mu. parisappANaM ohiya gantavavakaMtiyANa vi ukoseNaM gAuca puhuttaM, saMta mANaM dhaNupurataM, khahayarANaM ohiya gambhavatiyANaM samucchinnANa tiha vi, ukkoleNaM dhaNupuhutaM, mAo saMgahANa gAhAo-'joya taha ssa cha ggAuyAI tatto ya joyaNasahassaM / gAuyapuhutta bhuyae ghaNupuhu ca pkkhiisu||1|| joyaNasahassaM gAuyapuhutaM tattIya joyaNayuhutaM / doSa tu dhaNupuhuttaM saMsucchime hoi uccattaM // 2 // maNUlorAliyasarIrasta bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ? goyamA / jahaNaNeNaM aMgu lasta asaMkhejjaimAgaM, ukkoseNaM tiSNi gAuzAI, evaM apajatANaM jaha paNeNaM ukkoseNaM aMgulasta asaMkhejjAbhAga, samucchimANaM ha .. ukoseNaM aMgulasta asaMkhejjaibhAga, gabbhanatiyA ejatANa va jaha paNeNaM aMgulasla asaMkhejar3abhAga, ukoseNaM tiSiNa gAuyAI ||suu03|
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayApanA 'sahasram, saMmUcchimAnAM paryAptAnAJca yojanapRthaktvam, bhujaparisANAm audhikagarbhavyu krAntikAnAmapi utkRSTena gaeNtapRthaktvam, saMmUcchimAnAM dhanuHpRthaktvam, khecarANAm audhikagarbhavyutkrAntikAnAM saMmUcchimAnAM ca trayANAmapi utkRSTena dhanuHpRthakvam, imAH saMgrahaNyo gAthA:-'yojanasahasraM paganyUtAni tatazca yojanasahanam / gavya'tapRthaktvaM bhunake dhanuH pRthaktvaM ca pakSiSu // 11 // yojanasahasraM gavya'tapRthaktvaM tatazca yojanapRthaktvam / 'dvayostu dhanuH pRthaktvaM saMmUcchime bhavati uccatvam // 2 // manuSyaudArikazarIrasya khallu bhadanta ! bhI (ohiyaganbhavatiyapajjattagANaM) audhika garbhaja paryAsoM kI (joyaNa sahassa) hajAra yojana kI (samucchimANaM pajjattANa ya) aura saMmUrchima paryAsoM kI (joyaNapuhatta) yojana pRthaktva kI (bhuyaparisappANaM) bhujaparisoM kI (ohi. yaganbhavatiyANavi) audhika garbhajoM kI bhI (ukkoseNaM) utkRSTa (gAuya. puhuttaM) gavyUti pRthaktva kI (samucchimANaM dhaNupuhattaM) saMmUrchimoM kI dhanuSa pRtha'ktva kI (khayarANa) khecaroM kI (ohiyagambhavatiyANaM) audhika garbhajoM kI saMsucchimANaM ya) aura saMmRchimoM kI (tiNha vi) tInoM kI (ukoseNaM dhaNuH puhutta) utkRSTa dhanuSapRthaktva kI (imAo saMgahaNigAhAo) ye saMgrahaNI gAthAeM haiM-(joyaNasahassa) hajAra yojana (chaggAuyAI) chaha gavyUti (taso ya) phira (joyaNasahassa) hajAra yojana (gAuya puhuttaM) gavyUti pRthaktva (bhuyae) bhujagoM meM (dhaNuhapuhuttaM ya pakvIsu) dhanuSa pRthaktva pakSiyoM meM // 1 // (joSaNasahassa) hajAra yojana (gAuyapuhattaM) gavyUti pRthaktva (tatto ya joyaNapuhuntaM) aura phira hajAra yojana (doNhaM) do kI (tu) to (dhaNupuhutta) dhanuSa moghi ma pAtamI (joyaNamahassa) 12 yojanA (samucchimANaM pajjattANa ya) ma sa bhUmi paryAptInI (joyaNapuhatta) yApana patpanI (bhuyaparisappANaM) suraparisAnI (ohiya gambhavakkaMtiyANa vi) maughira gamananI paY (ukkoseNaM) aSTa (gAuya puhuttaM) yUti pRthatvanI (sa mucchimANaM dhaNu puhuttaM) sabhUbhAnI dhanuSa ya4tvanI (khayarANa) yaronI (ohiya gambhavakkaMtiyANaM) maughira gamananI 5y (ukkoseNaM) kRSTa (gAuyapuhuttaM) nyUti pRtha4vanI (saMmucchimANaM dhaNupuhuttaM) sa bhUchi bhAnI dhanuSa pRtha4nI (khayarANaM) meyazanI (ohiya ganbhavatiyANaM) bhaudhi4 zanI (mucchimANaM ya) bhane sabhUchi bhAnI (tiNhavi) nonI (ukkoseNaM dhaNupuhutta) kRSTayA dhanuSa pRthapanI (imAo saMgahaNI gAhAo) 21 sADI thaa| cha. (joyaNasahassa) M2 yena (chaggAuyAI) . chAnyUti (tatto) 5chI (ya) mana (joyaNasahassa) 12 yona (gAuyapuhuttaM) yUti - pRtha41 (bhuyae) sugAmA (dhaNuhapuhuttaM pakkhIsu) dhanuSya pRtha4tva pakSiyobhA // 1 // __; (loyaNasahassa) 12 yAna (gAuyapuhuttaM) gavyUti pRthatva (tatto ya joyaNa puhutta) * man. pAchA M2 yena (doNhaM vi) menI (tu) to dhaNupuhutta) dhanuSya pRtha55 (samucchime)
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaithayodhinI TIkA pada 21 sU0 3 audArikazarIrAvagAhanAnirUpaNam ki mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! jaghanyena agulasya asaMkhyeyabhAgam, utkRpTena trINi gavyUtAni, evamaparyAptAnAM jaghanyena utkRSTena adgulasyA saMkhyeyabhAgam, garbhavyukrAntikAnAM paryAptAnAzca jaghanyena aGgulaspa asaMkhyeyabhAgam, utkRpTena trINi gapRtAni // TIkA-pUrvamaudArikazarIrANAM saMsthAnAni prarUpitAni atha teSAmeva avagAhanA parimANa prarUpayitumAha-'orAliyasarIrasta NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?' pRthaktva (saMmucchime) saMmUrchima meM (hoi) hotI hai (uccattaM) uMcAI // 2 // (maNUsorAliyasarIrassa gaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA) he bhagavan ! manuSyoM ke audArika zarIra kI avagAhanA kitanI ghaDI kahI hai ? (goyamA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjai bhAga) he gautama ! jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveMbhAga (ukkoseNaM tiNNigAuyAI) utkRSTa tIna gavyUti (evaM apajjatsANaM) isI prakAra aparyAptoM kI (jahaNNeNaM ukkoseNaM) jaghanya aura utkRSTa (aMgulassa asaMkhejjaibhAga) aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga (samucchimANaM jahaNaNaM ukkoseNaM) saMmRchimoM kI jaghanya aura utkRSTa (aMgulassa asaMkhejjahabhAga) aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga (gambhavakkaMtiyANaM pajjattANa ya) garbhajoM kI aura paryAptoM kI (jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM) jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga (ukkoseNaM tiNNi gAuyAI) utkRSTa tIna gavyUti kii| . TIkArtha-isase pUrva audArikazarIra ke saMsthAna kI prarUpaNA kI gaI thI, aba usake avagAhanA ke parimANa kA nirUpaNa kiyA jAtA hai gautamasvAmI-he bhagavan ! pUrvaprarUpita audArikazarIra kI avagAhanA arthAta bhUchabhamA (hoi) ya cha (uccatta) yA. // 2 // . (maNUsorAliyasarIrassa NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA) hai san ! manuSyAnA mohA2i4zarIranI mAnA hI bhATI cha ? (goyamA / jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga) hai gautama ! dhanya mAMgana masabhyAtamI mAn (ukoseNaM tiNNi gAuyAiM) eTa a 0yUti (evaM apajjattANaM) se rIta maryAstAnI (jahaNNeNaM ukkoseNe) dhanya mane Ta (aMgulassa asaMkhejjaibhArga) mAMgajana asabhyAtamI mA (samucchi mANaM jahaNNeNaM ukkoseNaM) sabhUchibhanI dhanya bhane (aMgulassa asaMkhejjaibhAga) mAgaNI asabhyAtamA mAn (gavbhavakkaMtiyANaM pajjattANa ya) salanA mana payastinI (jahaNNeNaM aMgulassa asakhejjaibhAga) dhanya mAMgajano madhyAtamA lAn (ukoseNaM tiNNi gAuyAI) utkRSTa RSya yUti. TIkAtha-AnA pahelAM dArika zarIranA saMsthAnanI prarUpaNA karAI hatI, have temanI avagAhanAnA parimAnuM nirUpaNa karAya che- zrI gautamasvAmI- he bhagavan! pUrvaprarUpita audyArika zarIranI avagAhanA arthAta
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradhAnAce he bhadanta ! audArikazarIrasya pUrvaprarUpitasya khalu kiM mahAlayA-kiyAn mahAlayo vistAro yasyAH sA mahAlayA kiyavistArA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA ! he gautama ! 'jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejai bhAga, ukkoseNaM sAtiregaM joyaNasahassaM' jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgaM yAvat, audArikazarIrasyAvagAhanA, sA cotpatti prathamasamaye pRthivIkAyikAdInAzcAvaseyA, utkRSTena tu sAtirekaM yojanasahasraM yAvat tasyAvagAhanA prajJaptA, sA ca lavaNasamudragotIrthAdiSu padmanAlAghapekSayA'vaseyA tadanyatra iyata audArikazarIrasyAsaMbhavAt, 'egidiya orAliyassa vi evaMceva jahA ohiyassa' ekendriyaudArikazarIrasyApi avagAhanA evaJcaiva-uktarItyA yathA samuccayaudArikazarIrasya avagAhanA jaghanyena agulasyA saMkhyeyabhAgaH utkRSTena sAtirekaM yojanasahasraM yAvat pratipAditA tathA pratipAdanIyA, gautamaH pRcchati-'puDhavikAiya egidiyaorAliyasarIrassa NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?' he bhadanta ! pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIrasya khalu kiM mahAlayA UMcAI kitanI kahI gaI hai ? bhagavAn-he gautama ! audArikazarIra kI jaghanya avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI kahI gaI hai aura utkRSTa avagAhanA sAtireka arthAtU kucha adhika eka hajAra yojana kI kahI gaI hai / yaha utkRSTa avagAhanA samudra gotIrtha Adi meM padma kI nAla Adi kI apekSA se samajhanA cAhie / vahAM ke sivAya anyatra itanI avagAhanA bAlA audArika zarIra nahIM ho sktaa| ekendriya ke audArikazarIra kI avagAhanA bhI isI prakAra hai, arthAt jaise samuccaya rUpa meM audArikazarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa kucha adhika eka hajAra yojana kI kahI hai, usI prakAra ekendriyazarIra kI bhI samajhanI caahie| gautamasvAmI-he bhagavan ! pRthvIkAyikoM ke audArikazarIra kI avagAhanA yAdI 4ii che. zrI bhagavAna he gautama! dArika zarIranI jaghanya avagAhanA AgaLanA asaMkhyAmAM bhAganI kahelI che ane utkRSTa avagAhanA sAtireka arthAt kAMIka adhika eka hajAra jananI kahelI che. A utkRSTa avagAhanA samudra gotIrtha AdimAM kamaLanI nAla AdinI apekSAthI samajavI joIe. tyAMnA sivAya anyatra ATalI avagAhanAvALA audyArika zarIra nathI hoI zakatAM. ekendriyanA audArizarIranI avagAhanA paNa eja prakAre che, arthAt jema samuccaya rUpamAM odArika zarIranI avagAhanA jaghanya AgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa kAMIka adhika eka hajAra ejananI kahI che, e ja prakAre ekendriyazarIranI paNa samajavI. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! pRthvIkAyikanA dArika zarIranI avagAhanA keTalI
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasyavodhinI dIkA pada 21 0 3 audArikazarIrAvagAhanAnirUpaNam zarIrAvagAhanA prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM ukkoseNaM aMgulassa asaMkhejaibhArga' jaghanyena utkRSTena cApi aGgulasyAsaMkhyeyabhAgaM yAvat pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIrasyAvagAhanA prajJaptA, 'evaM apajjattayANa vi ejjattayANavi' evamsamuccaya pRthivI kAyikaikendriyaudArikazarIrANAmiva aparyAptAnAmapi ca pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIrANAmavagAhanA jaghanyena utkRSTena cAGgulasyAsaMkhyeyabhAga yAvad avaseyA 3, 'evaM suhumANaM pajjattApajattANa evam-samuccaya pRthivIkAyikaudArikazarIrANAmiva sUkSmANAM tatparyAptAnAm tad aparyAptAnAzcApi pRthivIkAyikaikendriyaudArikrazarIrANAmavagAhanA jaghanyena utkRpTena cApi aGgulasyAsaMkhyeyabhAgaM yAvad avaseyA 6, 'bAyarANaM pajjattApajjattANa vi evaM' bAdarANAM tatparyAptAnAM tadaparyAptAnAJca pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIrANAm avagAhanA, evam-audhikapRthivIkAyikaudArikazarIrANAmiva jaghanyena utkRSTena cADagulasthA saMkhyeyabhAgaM yAvad avaseyA 9 'eso navao bhedo jahA puDhavikkAiyANa tahA AukitanI vaDI kahI hai ? bhagavAna-he gautama ! pRthvIkAyikoM ke audArikazarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI kahI hai| samuccaya pRthvIkAyiko ke samAna hI aparyApta tathA paryApta pRthvIkAyikoM ke zarIra kI avagAhanA bhI jaghanya aura utkRSTa aMgula ke asaMkhyAtave bhAga kI hI kahI gaI hai| isI prakAra sUkSma pRthvIkAyikoM kI, unake paryAptoM kI evaM unake apa ptioM kI avagAhanA bhI jaghanya aura utkRSTa aMgula ke asaMkhyAtave bhAga kI hI hotI hai6| bAda pRthvIkAyikoM kI, unake paryAptoM kI tathA aparyApto kI avagAhanA bhI isI prakAra hai, arthAt samuccaya pRthvIkAthiko ke zarIra kI avagAhanA ke samAna utkRSTa aura jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hai| yaha nau kA samUha jaisA pRthvIkAyikoM kA kahA gayA hai, usI prakAra apkA. meTI kahI che? zrI bhagavAna-he gautama ! pRthvIkAyikanA dArika zarIranI avagAhanA jaghanya ane utkRSTa AMgaLanA asaMkhyAtamAM bhAganI kahI che. samuccaya pRthvIkAyikanA samAna ja aparyApta tathA paryApta pRthvIkAMciThAnA zarIranI avagAhanA paNa jaghanya ane utkRSTa AgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI ja kahelI che. e ja prakAre sUma pRthvIkAyikenI, temanA paryAptanI temaja aparyAptanI avagAhanA jaghanya ane utkRSTa AgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI ja hoya che. bAdara pRthvIkAyikanI, temanA paryAptanI tathA aparyAptAnI avagAhanA paNa eja prakAre che, arthAt samuccaya pRthvIkAyikAnA zarIranI avagAhanAnA samAna utkRSTa ane jaghanya AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI che. A navane samUha je pRthvIkAyikane kahyo che, eja prakAre aprakAcikene
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazopanA kAiyANa vi teukkAiyANa vi vAukAiyANa vi' eSaH-uparyukto nakkA-navAnAM saGgho yatra sa navako navasamudAyAtmako bhedo yathA pRthivIkAyikAnAmuktastathaivApkAyikAnAmapi, tejaskAyikAnAmapi, vAyukAyikAnAmapi audArikazarIrANAM samuccayAnAM tatparyAptAparyAtAnAM, sUkSmANAM tatparyAzAparyAptAnAm, bAdarANaM tatparyAptAparyAptAnAzca jaghanyena utkRSTena cAvagAhanA aGgulasyAsaMkhyeyabhAgaM yAvad avaseyA, gautamaH pRcchati-'vaNassaikAiya orAliyasarIrassa NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ?' he bhadanta ! vanaspatikAyikaikendriyaudArika zarIrasya khalu kiM mahAlayA-kiyad vistArA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNaNeNaM Alasma asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM sAtiregaM joyaNasahasaM' jaghanyenAGgulasyAsaMkhyeyabhAgaM yAvada, utkRSTena sAtirekaM yojanasahasraM vanaspatikAyikaudArikazarIrasyAvagAhanA prajJaptA, 'apajjattagANaM jahaNNeNaM ukkoseNaM aMgulassa asaMkhejjai bhAgaM' aparyAptakAnAM vanaspatikAyikaudArikazarIrANAM jaghanyena thiko kA, tejaskrAyikoM kA, vAyu, kAyiko kA, unake paryAptoM kA tathA aparyAptoM kA bhI kahanA cAhie, arthAt ina saba ke audArika zarIra kI jaghanya aura utkRSTa avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hI hai / sUkSma apkAyika Adi ke, unake paryApto tathA aparyAptoM ke audArikazarIra kI ava. gAhanA, bAdara paryAptoM aura aparyApto ke audArikazarIra kI avagAhanA bhI jaghanya aura utkRSTa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI kahI hai| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! vanaspatikAyikoM ke audArikazarIra kI avagAhanA kitane vistAravAlI kahI hai ? ___bhagavAn-he gautama ! vanaspatikAyikoM ke audArikazarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtave bhAga kI aura utkRSTa kucha adhika hajAra yojana kI kahI gaI hai| aparyApta vanaspatikAyika ke audArikazarIra kI avagAhanA jaghanya tejarakAcikone, vAyukAcikane temanA paryAptano tathA aparyApta paNa kahe joIe. arthAt e badhAnA dArika zarIranI jaghanya ane utkRSTa avagAhanA AgaLanA asaM. khyAtamA bhAganI kahI che. sUma a5kAyika AdinA, temanA paryApta tathA aparyAptanA dArika zarIranI avagAhanA, bAdara, paryApta ane aparyAptanA dArika zarIranI avagAhanA paNa janya ane utkRSTa AgaLanA asaMkhyAtamAM bhAganI kahI che. - zrI gautamasvAmI-he bhagavan! vanaspatikAcikenA audArika zarIranI avagAhanA keTalA vistAravALI kahI che? * zrI bhagavAn ! he gautama! vanaspatikAyikanA audyArizarIranI avagAhanA jaghanya AgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa kAMIka adhika hajAra jananI kahelI che. aparyApta vanaspatikAyanA audyArika zarIranI jaghanya ane utkRSTa avagAhanA AgaLanA asaMkhyAtamAM
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 21 sU0 3 audArikazarIrAvagAhanAnirUpaNam 647 utkRSTena cAvagAhanA agulasyA saMkhyeyabhAga, yAvad avaseyA, 'pajjattagANaM jahaNNeNaM aMgulassa yasaMkhejjai bhAgaM, ukkoseNaM sAtirega jogaNasahassaM' eptiAnAM vanaspatikAyikAnAmaudArikazarIrANAmavagAhanA jaghanye nAGgulasyAsaMkhyevabhASA, utkRSTena sAtirekaM yojanasahasramabaseyA, 'vAyarANaM jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejjai bhAgaM, ukSoseNaM joyaNasahassaM sAtiraMga' bAdarANAM vanaspatikA yiaudArikazarIrANAmavagAhanA jaghanye nAgulasyA saMkhyeyabhAgam utkRSTena yojanasamastra sAtirekam avaseyA, 'pajjattANa vi evaM ceva' paryAtAnAmapi bAdara banaspatikAyikoMdArikazarIrANAmamAhanA evazcaiva-jaghanyenAGgulasyA saMkhye yabhAgaH, utkRSTena sAtirekaM yojanasahastraM padmanAlA dhapekSayA yodhyA, 'apajjattANaM jahaNaNaM ukoseNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM' aparyAptAnAM bAdaravanaspatikAyikaudArikazarIrANAmavagAhanA jaghanyena utkRSTe na aGgusyAsaMkhyeyabhAgamavase pA, 'sukumANaM pajjattApajjattANaya tiNDa vijahaNeNaM unkoseNaM agulassa asaMkhejjaimAga' sUkSmANAM tatparyAptAnAM tadaparyAptAnAca trayANAmapi vanaspatikAyikaudArikazarIrANAmavagAhanA jaghanyena utkRSTena cAGgulasyAaura utkRSTa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI kahI hai| paryApta banaspatikAyika ke audArikazarIra kI jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa kucha adhika hajAra yojana kI avagAhanA kahI hai| bAdara banaspatikAyikoM ke audArikazarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa kucha adhika hajAra yojana kI samajhanI caahie| paryApta bAdara vanaspatikArikoM ke audArikazarIra kI avagAhanA bhI isI prakAra kI hai, arthAtU jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa kucha adhika hajAra yojana kI hai| yaha avagAhanA padma ke nAla Adi kI apekSA se samajhanI caahie| aparyApta bAdara vanaspatikAyiko ke audArikazarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa aMgula ke asaMkhyAtave bhAga kI hotI hai| sakSma vanaspatikAyikoM kI, unake paryAptoM kI tathA aparyAptoM kI tInoM kI jaghanya aura utkRSTa avagAhanA bhAganI kahI che. paryApta vanaspatikAyikanA audAkizarIranI jaghanya AgaLanA asaMkhyAtamAM bhAganI ane utkRSTa kaIka adhika hajAra ejananI avagAhanA kahI che. bAdara vanaspatikAyikAnA dArika zarIranI avagAhanA jaghanya AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI utkRSTa kAMIka adhika hajAra ejananI samajavI joIe. paryApta bAdara vanaspatikAyikanA dArika zarIranI avagAhanA paNa eja prakAre kahelI che, arthAt jaghanya AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa kAMIka adhika hajAra jananI che. A avagAhanA padmanA nAla AdinI apekSAe samajavI joIe. aparyApta bAdara vanaspatikAyikonA audArika zarIranI avagAhanA jaghanya ane utkRSTa AgaLanA asa khyAtamA bhAganI hoya che. sUma vanaspatikAyikenI, temanA paryAptanI tathA aparyAptanI jaghanya ane utkRSTa
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathApanAsUtre da48 saMkhyeyabhAgamavaseyA, evaJca ekendriyANAM paJcacatvAriMzada bhedAH vodhyAH, gautamaH pRcchati'veiMdiya orAliyasarIrasta NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ?' he bhadanta ! dvIndriyaudArikazarIrasya khalu kiM mahAlayA kiyad vistArA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhArga ukkoseNaM bArasa joyaNAI jaghanyenAGgulasyAsaMkhyeyabhAgam, utkRSTena dvAdaza yojanAni dvIndriyaudArikazarIsya zarIrAvagAhanA prajJaptA, 'evaM savvattha vi apajjattANaM aMguLassa asaMkhejjahabhAgaM jahaNNeNa vi ukkoseNa vi' evam-pUrvoktarItyA sarvatrApi dvitricaturindriyeSu aparyAptAnA maudArikazarIrANAmavagAinA aGgularayAsaMkhyeyabhAgaM jaghanyenApi utkRSTenApi bodhyA, 'pajjattagANaM jaheva orAliyassa ohiyassa' paryAptAnAM dvIndriyaudArikazarIrANAmavagAhanA yathaiva audArikasya audhikasya-samuccayasya dvIndriyazarIrasya jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgam utkRSTena dvAdazayojanamuktA tathA vaktavyA 'evaM teiMdiyANaM tiNNi gAuyAI evamaMgula ke asaMkhyAtave bhAga kI samajhanI cAhie / isa prakAra ekendriyoM ke sagha mila kara paiMtAlIsa bhaMga hote haiN| ____ gautamasvAmI-he bhagavan ! dvIndriya jIvoM ke audArikazarIra kI avagA. hanA kitanI ghaDI kahI gaI hai? - bhagavAn-he gautama ! dIndriyoM ke audArikazarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hotI hai, utkRSTa bAraha yojana kI hotI hai| isI prakAra sarvatra arthAt dvIndriyo trIndriyoM tathA caturindriyoM meM aparyApta jIvoM ke audArikazarIra kI jaghanya aura utkRSTa avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI samajhanI cAhie / paryApta dvIndriya-audArikazarIra kI avagAhanA usI prakAra hai jaise dvIndriyoM ke audhikazarIra kI kahI hai, arthAta jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgakI aura utkRSTa bAraha yojana kI hotI hai| avagAhanA AgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI samajavI joIe. e prakAre ekendriyanA badhA maLIne pIstAlIsa bhaMga thAya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! kIndriya jIvonA audArika zarIranI avagAhanA keTalI moTI hI cha ? zrI bhagavAna-he gautama! hIndriyonA audArikazarIranI avagAhanA jaghanya AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI hoya che, utkRSTa bAra jananI hoya che. e prakAre sarvatra arthAt dvIndriye trIndriya tathA catuiiAmAM aparyApta jIvonA audArika zarIranI jaghanya ane utkRSTa avagAhanA AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI samajavI joIe. paryApta dvIndriya audArikazarIranI avagAhanA e prakAre che, jevI dvindriyenA audArika zarIranI avagAhanA kahI che, arthAt jaghanya AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa bAra ejananI hoya che,
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 3 audArikazarIrAvagAhanAnirUpaNam 149 dvIndriyaudArikoktarItyA trIndriyANAmaudArikazarIrANAmaudhikAnAM paryAptAnAJcotkRSTena trINi gavyutAni zarIrAvagAhanA prajJaptA, 'cauridiyANaM cattAri gAuyAI' caturindriyANAmaudArikazarIrANAmaudhikAnAM paryAptAnAzcotkRSTena catvAri gavyUtAni zarIrAvagAhanA prajJaptA, 'paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM ukkoseNaM joyaNasaharasaM 3' paJcandriyatiryagyonikAnAmaudhikaudArikazarIrAnagAhanA paryAptIzArikArI rAvabhAhanA aparyAptaudArikazarIrAvagAhanA utkRpTena yojanasahasramavaseyA matsyasra svayambhUmaNApekSayA, 'evaM samucchimANaM 3' evamsamuccaya paJcendriyatithagyonikAnAmiya saMsUcchimAnAM paJcendriyatiryagyonikaudArikazarIrANAM tatparyAptAnAM zarIrAvagAhanA utkRSTena yojanasahanam abaseyA, saMmUcchimA paryAptAnAntu audArikazarIrAvagAhanA jaghanyena utkRSTeja cAGgulasyAsaMkhyeyabhAgamavaseyA, 'gambhavakaMtiyANa vi 3 evaM ceva' garbhavyutkrAntikAnAmapi paJcendriyatiryagyonikAnAM tatparyAptAnA isI prakAra audhika zrIndriyoM ke audArikazarIra kI tathA paryApta trIndriyoM ke audArikazarIra kI utkaSTa avagAhanA tIna gavyUti kI kahI hai| audhika cauindriyoM ke tathA paryApta cauindriyoM ke audArikazarIra kI utkRSTa avagAhanA cAra gaTyUti kI hai| paMcendriya tithaMcoM ke audhika 1 audArikazarIra kI, unake paryAptoM ke audArika 2 zarIra kI tathA aparyAptoM ke audArika zarIra kI utkRSTa avagAlanA eka hajAra yojana kI samajhanI cAhie / yaha avagAhanA svayaMbhraramaNa samudra ke matsyoM kI apekSA se kahI gaI hai| isI prakAra saMmRmi paMcendriya liyaco audArikazarIra kI, unake paryAptoM ke audArikazarIra kI avagAhanA bhI utkRSTa hajAra yojana kI samajhanI cAhie maMchima aparyAptoM ke audArikagarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hotI hai| garmaja paMcendriya tiryacoM kI tathA paryApta garbhaja paMcendriya ticoM ke audArijazarIra kI avagAhanA isI prakAra hai, eja prakAre audhika trIndriyanA hArika zarIranI tathA paryApta rIndriyanA dA rikazarIranI utkRSTa e gAhanA traNa gabhUtinI kahI che. odhika cAra IndriyavALAnI tathA paryAta cAra indrivALAnI dArika utkRSTa zarIranI avagAhanA cAra gabhUtinI che. odhika paMcendriyanA tathA paryApta padrinA dArika zarIranI utkRSTa avagAhanA cAra gamyutinI che odhika pacendritiyonA audArikazarIranI, temanA paryAptanA dArikazarIranI tathA aparyAnA dArikazarIranI utkRSTa avagAhanA ekahajAra ejananI samajavI joIe. A avagAhanA svaya bhUramaNa samudranA sabhyonI apekSAthI kahelI che. e ja prakAre saMmUrNima paMcendriyatiyAnA audArika zarIranI, temanA paryAptanA dArika zarIranI avagAhanA paNa utkRSTa hajAra yojananI samajavI joIe. saMmUrNima aparyAptanA audArika zarIranI avagAhanA jaghanya ane utkRSTa AgulanA asaMkhyAtamA bha ganI hoya che, garbhaja paMceniyatinI tathA paryApta garbhaja paMcendriyatiyanA audyArika gha0 82
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 prApanAse caudArikagarIzaNAgavagAhanA evaJcava-pUrvoktarItyaivotkRSTena yojanasahalam, tadaparyAptAnAntu paJcendriyatiryagyonikaudArikazarIrAvagAhanA jaghanyenotkRSTena cApi aGgulamyAsaMkhyeyabhAgamavase yA, tathAca-'navao bhedo bhANiyanyo' navako bhedaH-samuccayatiryagyaunika tatparyAptAparyAptAnAM trayANAM 3 saMmUcimatiryagyonika tatparyAptAparyAptAnAca trayANAM 6 garbhavyutkrAntikatiryagronika tatparyAptAparyAptAnAzca trayANAM khelanena 9 nava samudAyAtmako bhedo bhaNitavyaH-vaktavyaH, 'evaM jalayarANa vi jopaNasahassaM' evam-pUrvoktasamuccaya paJcendriyatiryagyonikodArikazarIroktarItyA jalacarANAmapi audArikazarIrANAmavagAhanA tatparyAptAnAzcAvagAhanA utkRSTena yojanasahastraM tadaparyAptAnAM tu jaghanyena utkR. pTena cAmalasyAsaMkhyeyabhAgasabaseyA, 'nayao bhedo' navako bheda:-audhikapaJcendriyaarthAt utkRSTa eka hajAra yojana kI hai tathA aparyApta paMcendriya tiryaMcoM ke audArikazarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa aMgula ke asaMkhyAtaveM Aga kI hai / isa prakAra nau bheda kahanA cAhie, jo isa prakAra haiM-samuccaya tithaMca, unake paryApta aura aparyApta, ina tIna kI, saMbhUchima tiyaMca, saMmUrchima tiryaMcoM ke paryApta aura aparyApta, ina tIna kI, garbhaja liyaMca, unake paryApta aura aparyApta, ina tIna kI gaNanA karane para saba milakara nau bheda hote haiN| - isI prakAra jalacaroM ke audArikArIra kI lI avagAhanA samuccaya paMvendriya nirdhacoM ke audArikazarIra kI avagAhanA ke samAna utkRSTa eka hajAra yojana kI samajhanI caahie| paryApta jalacaroM ke zarIra kI 3 avagAhanA bhI isI prakAra eka hajAra yojana kI hotI hai| aparyApta jalacaroM kI jaghanya aura utkRSTa avagAhanA agula ke asaMkhyAtaveM Aga kI jAnanI caahie| isa prakAra samuccaya paMcendriya tiyaca jalacara, unake paryApta aura aparyApta, saMchima zarIranI avagAhanA eja prakAre che, arthAt utkRSTa eka hajAra yojananI che tathA aparyApta paMcendriyatiyAnA dArika zarIranI avagAhanA jaghanya ane utkRSTa aNu lanA asa pAtamA bhAganI che e prakAre nava bheda kahevA joIe. je A prakAre che- samuNyatiyaca, temanA paryAna ane aparyApta, e traNanI, saMmUchi matiryaMcA, saMmiti nA paryApta ane aparyApta, e traNanI, gamaja tiryaMca, temanA paryApta ane aparyApta, e traNanI gaNanA karavAthI badhA maLIne navA bheda thAya che. eja prakAre jaLacaronA dArika zarIranI paNa avagAhanA samuccaya paMcendriyatiryaMconA audArika zarIranI avagAhanAnA samAna utkRSTa eka hajAra yojanAnI samajavI joIe. paryApta jaLacaronA zarIranA avagAhanA paNa eja prakAre eka hajAra ejananI thAya che. - aparyApta jaLacaronI jaghanya ane utkRSTa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAganI jANavI joIe. e prakAre samuccaya paMcendriyatiyaca jaLacara, temanA paryApta ane aparyApta, saMmUrNima paMcendriyatiryaMca jaLacara, temanA paryApta ane aparyApta
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 3 audArikazarIrAvagAhanAnirUpaNam tiryagyonikajakacara tatparyAptAparyAptAnAM trayANAM saMmUcchima paJcendriyaniryagyonikajalacaratatparyAptAparyAptAnA. trayANAM, garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikatatparyAptAparyAptAnAJca trayANAM sarvasaMkhyayA navasaMkhyako bhedo jalacara audArikazarIrAvagAhanAnAM bodhyaH, 'thalayarANa vi Nava bhedA 9' sthalacarANAmapi paJcendriyatiryagyo nikodArikazarIrAvagAhanAnAM navabhedA:-samuccayasthalacaratatparyAptAparyAptAnAM trayANAM, saMmUchimatatparyAptAparyAptAnAM trayANAM, garbhavyutkrAntikatatparyAptAparyAptAnAM trayANAJca ityevaM sarvamelanena nava bhedA bodhyAH tatra 'ukkoseNaM chagAuyAI pajattagANa vi evaMceva' utkRSTena samuccayasthalacarapaJcendriyatiryagyonikausArikazarIrANAmavagAhanA paDgatAni bhavati, tatparyAptAnAmapi audArikazarIrANAmavagAhanA evaJcaiva-uktarItyA pagavyutAni bodhyAli, 'saMyucchimANaM pajattagANaya ukkoseNaM gAuyapuhutvaM' saMmUcchimAnAM sthalacarapaJcendriyatirazcAM tatparyaptAnAJcotkRSTena gavyuta paMcendriya tigheca jalacara, unake paryApta aura aparyApta, tathA garbhaja paMcendriya tiryaca jalacara, Unake paryApta aura aparyApta, ina saba ko sammilita karadene para nau bheda hote haiM / isI prakAra sthalacara paMcendriya tiryacoM kI zarIrAvagAhanA ke bhI nau bheda hote haiM, jo isa prakAra haiM-samuccaya sthalacara, unake paryApta aura aparyApta, saMmUrchima sthalacara, unameM paryApta aura aparyApta tathA garbhaja sthala cara, unake paryApta aura aparyApta, yo saba milakara nau bheda hote haiN| samuccaya sthalacara paMcendriya tiryacoM ke audArikazarIra kI utkRSTa ava. gAhanA chaha gavya'ti kI hotI hai / unake paryAptoM ke audArikazarIra kI avagAhanA bhI itanI hI arthAt chaha gAu kI hotI hai / saMmUrchima sthalacara paMcendriya tiryaMcoM ke tathA unake paryApto ke audArikazarIra kI utkRSTa avagAhanA gavyuti pRthaktva kI arthAH do gavyUti se nau gavyUti taka kI hotI hai / unake aparyAptoM kI jaghanya aura utkRSTa avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hotI hai| tathA garbhaja paMcendriyatiryaMca jaLacara, temanA paryAya ane aparyApta, e badhAne ekatra karavAthI nava bheda thAya che, je A prakAre che, samuccaya sthalacara, temanA paryApta ane aparyApta, saMbhUmi sthalacara, temanA paryApta ane aparyApta, tathA garbhaja sthalacara temanA paryApta ane aparyApta, ema badhA maLIne nava bheda thAya che. samuccaya sthalacara paMcendriyati conA audArikazarIranI utkRSTa avagAhanA chabU tinI hoya che. temanA paryAptanA audArika zarIranI avagAhanA paNa eTalI ja arthAta * cha gAunI hoya che. saMmUchima sthalacara paMcendriyatiryaMconA tathA temanA paryAptanA dArika zarIranI utkRSTa avagAhanA gabhUti pRthakatvanI arthAt be gabhUtithI nava gacUti sudhInI hoya che. temanA paryAptanI jaghanya ane u,kRSTa avagAhanA aMgulanA
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazAyanAstra pRthaktvamaudArikazarIrAvagAhanA, tadaparyAptAnAntu jaghanyena utkRSTena cAGguLasyAsaMkhyeyabhAgamAtramavagAhanA bodhyA, 'gambhavakaMtiyANaM ukkoleNaM chagAuyAiM pajattANaya2' garbhavyutkAntikAnAM paJcendriyatiryagyonikAnAmaudArikazarIrAvagAhanA utkRSTena paDgavya'tAni bodhyA tatparyAptAnAJcApi audArikazarIrAvagAhanA utkRSTena paDUgavyUtAni abaseyA, tadaparyAptAnAntu jaghanyena utkRSTena cApi pUrvoktarItyAgulasyAsaMkhyeyabhAgamAtramaudArikazarIrAvagAhanA bodhyA, 'ohiya cauppayapajjattagabhavatiya pajjattayANa vi ukkoseNaM chagAuyAI' audhikacatuSpadAnAm-samuccayacatuSpadAnAm-tatparyAptAnAJca, tathA garbhavyutkrAntikAnAM catuSpadAnAm-tatparyAptAnAmapi pazcendriyatiryagyonikAnAmaudArikazarIrAvagAhanA utkRSTena SaDgavyUtAni avaseyA, tadaparyAptAnAntu utkRSTena jaghanyena cApi aGgulasyAsaMkhyeyabhAgamAtram, 'saMmucchimANaM pajattANaya gAuyapuhuttaM ukkoseNaM' saMmUchimAnAM tatparyAptAnAzca catuSpadasthakacarapaJcendriyatirizcAmaudArikazarIrAvagAhanA gavyUtapRthaktvam ___garbhaja paMcendriyatiyacoM ke audArikazarIra kI avagAhanA utkRSTa chaha gavyUti aura paryApta garbhaja paMcendriya tirthacoM ke audArikazarIra kI avagAhanA bhI chaha gavyuti kI hotI hai| aparyApta garbhaja paMcendriya tiryaMcoM ke audArikazarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI samajhanI caahie| audhika catuSpadoM ke, audhika catuSpadoM ke paryAptoM ke, tathA garbhaja catu. padoM ke evaM paryApta garbhaja catuSpado ke audArikazarIra kI avagAhanA utkRSTa chaha gavyUti hotI hai / unake aparyAptoM kI utkRSTa aura jaghanya avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga mAtra kI hotI hai saMmUchisa catuSpada sthalacara paMcendriya tiryaMcoM ke zarIra kI avagAhanA utkRSTa rUpa se gavyUti pRthaktva kI hotI hai| unake paryApto ke audArikazarIra kI avagAhanA bhI gavyUti pRthaktva kI hI asaMkhyAtamA bhAganI hoya che. garbhaja paMcendriyatiryaMconA audArika zarIranI avagAhanA utkRSTa cha gabhUti ane paryApta garbhaja pacendriyatiryaMconA dArika zarIranI avagAhanA paNa chagabhUtinI hoya che. aparyApta garbhaja paMcendriyatiyonA audArika zarIranI avagAhanA jaghanya ane utkRSTa aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI samajavI joIe. auvika catuSpadenA temaja paryApta garbhaja catupadenA dArika zarIranI avagAhanA utkRSTa cha gabhUti hoya che. temanA aparyAptanI utkRSTa ane jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga mAtranI hoya che. saMmUrNima catuSpada sthalacara paMcendriyatiryaMconA zarIranI avagAhanA utkRSTa rUpathI gabhUti pRthakatvanI hoya che. temanA payostAnA hArika zarIranI avagAhanA paNa gabhUti pRthakatvanI ja hoya che. kintu temanA apotAnA
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayabodhinI TokA pada 21 10 3 audArikazarIrAvagAhanAnirUpaNam utkRSTena vodhyA, tadaparyAptAnAntu jaghanyena utkRSTena cAgulasyAsaMkhyeyabhAgamAtramaudArikazarIrAvagAhanA'vaseyA, 'evaM uraparisappANavi ohiya gamavakaMtiyapajjattagANaM joyaNa sahassa' evam-pUrvoktarItyA ura:parisarpANAmapi paJcendriyatiryagyonikAnAm-samuccayAnAM tatparyAptAnAca, tathA garbhavyutkrAntikAnAM tatparyAptAnAJcaudArikazarIrAvagAhanA yojanasahasra. mavase yA, 'saMmucchimANaM pajjattANa ya joyaNapuhuttaM' saMmUchimAnAM tatparyAptAnAJcaudArikazIrAvagAhanA yojanapRthaktyamavaseyA, . bhuyaparisappANe ohiya gambhavakaMtiyANa vi ukko seNaM gAuyapuDatta' bhujaparisarpANAm audhikagarbhavyutkrAntikAnAmapi sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM tatparyAptAnAmapi utkRSTenaudArikazarIrAvagAhanA gavyUtapRthaktvam avaseyA, 'saMmucchimANaM dhaNupuhurta' saMmUcchimAnAM bhujaparisarpasthalacarANAmaudArikazarIrAvagAhanA dhanuHpRthakvam avaseyA, 'khahayarANaM ohiya ganbhavatiyANaM saMmucchimANa ya tiNhavi ukkoseNaM dhaNupuhuttaM' khecarANAM paJcendriyatirazvAmaughikAnAM garmavyutkrAntikAnAM mUcchimAnAJca trayANAmapi hotI hai| kintu unake aparyApto kI jaghanya aura utkRSTa avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI samajhanI cAhie / isI prakAra uraparisarpa paMcendriya tiryacoM ke tathA unake paryAptoM ke audArika zarIra kI utkRSTa avagAhanA eka hajAra yojana kI hotI hai / saMmUrchima uraparisarpa paMcendriya tiryacoM ke tathA unake paryAptoM ke audArikazarIra kI avagAhanA utkRSTa yojana pRthakatva kI hotI hai| samuccaya bhujapariso ke tathA garbhaja bhujaparisoM ke tathA donoM ke paryAptoM ke audArikazarIra kI utkRSTa avagAhanA gavyUti pRthaktva kI samajhanI cAhie saMmUrchima bhujaparisarpa sthalacara paMcendriya tiryaMcoM ke audArikazarIra kI ava. gAhanA dhanuSya pRthaktva kI hotI hai| audhika khecara paMpendriya tiryaco ke. garbhaja khecara paMcendriya tithacoM ke tathA saMmUchisa khecara paMcendriya tiyaco ke audArikazarIra kI utkRSTa avagAhanA dhanuSapRthaktva kI samajhanI caahie| jaghanya ane utkRSTa avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI samajavI joie. eja prakAre uraparisarSa paMcendriyati conA tathA temanA paryAyonA dArika zarIranI utkRSTa avagAhanA eka hajAra ejananI heya che saMmUchima uraparisarSa pacendriyatiya. conA tathA temanA paryAptanA audArika zarIranI avagAhanA utkRSTa yajana pRthakatvanI hoya che. samuccaya bhujaparisarponA tathA garbhaja bhujaparisarponA tathA bane para tenA audorika zarIranI utkRSTa avagAhanA gabhUti pRthakatvanI samajatI joI sAmUIima bhujaparisarpa sthalacara pacendriyatiryaMconA audArika zarIranI avagAhanA dhanuSa pRthakatvanI hoya che. ovika khecara paMcendriyatiryaMconA, gaja khecara paMcendriyatiyaconA tathA samRmi becara, paMcendriyatiryaMconA audArika zarIranI utkRSTa avagAhanA dhanuSa "554tpanI samana .
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ 654 utkRSTena dhanuHpRthaktvamaudArikazarIrAvagAhanA prajJatA, tathAca sAmAnyena paJcendriyatiraJcAM jalacarANAM sAmAnyena sthalacarANAM catuSpadAnApura parisarpANAM parisarpANAM khecarapaJcendriyatiryagyonikAnAJca pratyekamaudA rikavarI rAvagAhanAnAM navanava sUtrANi nimnAnusAreNa dodhyAni, tathAhi - samuccaya viSayakANi ca trINi ityevaM sarvasaMkhyA nava bhavanti, tatrApaavagAhanA sthAneSu sarveSvapi jaghanyena utkRSTena ca aGkulAsaMkhyeyabhAgamAtram, tadanyeSu cAvagAhanAsthAneSu jaghanyenAGgulA saMkhyeya bhAgamAHm utkRSTena sAmAnyataH paJce ndriyati jalacareSu utkRSTena yojanasahasram sAmAnyena sthalacareSu catuSpadasthalacareSu va samuccayeSu gavyutkrAntikeSu par3a gabhyUtAni saMmUcchibheSu ca gavyutpRthaktvam, uraH parisarpeSu samuccayeSu garbhavyutkrAntikeSu va yojanasahasam saMmUcchimeSu yojana isa prakAra sAmAnya paMcendriya tiryacoM ke, jalacaroM ke, sAmAnya sthalacaroM ke, catuSpadoM ke, DaraparisarpoM ke, bhujaparisarpoM, ke, khecara paMcendriya tiryacoM ke, yo pratyeka ke audArika zarIra kI avagAhanA ke nau-nau sUtra nimnalikhita prakAra se jAnane cAhie- samuccaya viSayaka tIna, saMmUrchimaviSayaka tIna, garbhaja viSayaka tIna, ye saba mila kara nau hote haiM / aparyApta avagAhanA sthAnoM meM sarvatra jaghanya se aura utkRSTa rUpa se bhI aMgula kA asaMkhyAtavAM bhAga hI samajhanA cAhie, arthAt pUrvokta saba adatoM kI jaghanya aura utkRSTa avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtave bhAga kI hI hotI hai / usake atirikta anya avagAhanA sthAnoM meM jaghanya aMgula ke asaM khyAtave bhAga kI hotI hai / utkRSTa sAmAnya sthalacaroM meM, catuSpada sthalacaroM meM tathA sAmAnya garbhajo meM chaha gavyUti kI, saMsRSioM meM gavyUtipRthaktva kI, samuccaya uraparisarpoM meM tathA garbhaja uraparisarpo meM sahastra yojana kI, saMmU " e prakAre sAmAnya pacendriyati conA, jalacaronA, sAmAnya sthalacarAnA, catuSpadAnA, uraparisaoNnA, bhujapariyonA, khecara pacendriyatiya conA, ema pratyekanA audArikArIranI avagAhanAnA nava nava sUtra nimnadarzita, prakAothI jANavA joie. samuccaya viSayaka traNa, sa'mUrchAima viSayaka traNa, gabha ja viSayaka traNa, A badhA maLIne nava thAya che. aparyApta avagAhanAnA sthAnAmAM satra jaghanyathI ane utkRSTathI paNa a'gulanA asAtamA bhAga ja samajave joie, arthAt pUrvokta badhA paryAptenI jaghanya ane utkRSTa avagAhanA aMgulanA asa`khyAtamA bhAga ja hAya che. tenA sivAya anya avagAhanA sthAnAmAM jaghanya aMzulanA asaMkhyAtamAM bhAganI heAya che. utkRSTa sAmAnya sthalacaromA catuSpada sthalacarAmAM tathA sAmAnya gannemAM cha gabyUtinI, sa'sUI mAmAM, gabhUti pRthakatvanI samuccaya uparisamAM tathA gaja uraparisa`pnamAM sahasra yojananI samUIimAmAM yojanapRthatvanI samuccaya bhujaparisarpomAM tathA garbhaja bhujaparisarpAmAM
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI dIkSA para 21 sU0 3 audArikazarIrAvagAhanAnirUpaNam pRthaktvaga, gujaparisapeSu samuccayeSu garbhavyutkrAntikeSu ca gavyatapRthaktvam saMmRcchimeSu dhanuHpRthaktyam, khecareSu samuccayeSu garbhavyutkrAntikeSu saMmUcchimeSu ca sarveSu audArikazarIrAvagAhagAsthAneSu dhanuHpRthakva bodhyam, tatsaMgrAukagAthAdvaranAha 'imAmo saMgahaNimAhAko' ime-vakSyamANe saMgrahagAthe--'joyaNa sahassa chaggAuyAI tato ya joyaNa sahassaM / gAuyapuhunabhuyA dhaNuha puhuttaM ca parakhIsu // 1 // yojanasaharaM paDU bhavyUtAni satazca yojana sahastram / gavyUtapRthaktvaM zubhage dhAtuHpRthaktvaJca pakSiSu, tathAca garbhavyukrAntikAnAM jalacarANAtkRpTena zarIrAvagAhanAyA mAna yojanAmaharA, catuSpadaca rANAM par3agayUtAni, tatazca-tadanantaram u parisAladANAM yoganasahanam, sunaparisapasthalacarANAM mavyutapRthaktvam, pakSiNAM khecarANAM dhanuHzaktyam audArikazarIrAvagAhanA avazleyA, evam - 'joyaNasahastragAuyAhuttattato ya joyaNapuhRtaM / doNhaM tu dhaNupuhunaM samucchime hoi uccattaM / / 2 / / yojana sahasaM gata pRSaktvam, tatazca yojanapRthaktvam / iyostu dhanu pRthaktva, samUchiye bhavati uccatvam / / 2 / / tathA ca saMmRcchimAnAM jalacarANA sutkupTena zarIrAvagAhanAyA mAnaM yojana chimoM meM yojana pRthaktva kSI, samuccayaM bhujaparisaroM meM lathA garbhaja sujaparisarpo meM gavyUti pRthaktva kI saMsUchiyoM meM dhanuSapRthaktva, samuccaya khecaroM meM, garbhaja khecaro aura saMmUrchima khecaro meM, sabhI avagAhanA sthAnoM dhanuSathavatva kI avamAhanA samajhanI caahie| aba ina saba kA saMgraha karale bAlI do gAthAeM kahate haiM garbhaja jalacaroM kI utkRSTa agahanA kA pramANa eka hajAra yojana kA hai, catuSpada sthalacaroM kI avagAhanA chaha gacyUti kI hotI hai, tatpazcAt ura. parisarpa sthalacaroM kI avagAhanA eka hajAra yojana kI, sujaparisarpa sthalacaroM kI bhavyakti pRthaktva kI, khecara pakSiyo kI dhanuSa pRthaktva kI audArikazarIra kI avagAhanA samajhanI cAhie // 1 // saMmRchima jalacaro kI usmASTa zarIrAvagAhanA kA pramANa hajAra yojana kA gabhUti pRthakatvanI, saMpUmiomAM dhanuSa pRthakatvanI, samuccaya khecara, garbhaja becara ane saMmUrNima khecara, badhAM avagAhanA sthAnamAM dhanuSa pRthakatvanI avagAhanA samajavI joIe. have A badhAno saMgraha karanArI gAthAo kahe che. garbhaja jalacaronI utkRSTa avagAhanAnuM pramANa eka hajAra ejananuM che, catuSpada sthalacaronI avagAhanA chagabyutinI hoya che, tapazcAt uraparisarpa sthalacaronI avagAhanA eka hajAra jananI, bhujaparisarpa sthalacaranI gabhUti pRthakatvanI, becara pakSiyonI dhanuSa pRthakatvanI dArika zarIranI avagAhanA samajavI joIe. jenA saMmUchima jalacaranI utkRSTa zarIravagAhanAnuM pramANa hajAra ejananuM che, catuSpada
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ 656 prayApanAsUtre sahasram, catuSpadasthalacarANAM gacyutapRthaktvam, uraHparisarpasthalacarANAM yojanapRthaktvam, bhujaparisaryasthalacarANAM pakSiNAM khecarANAJca dhanuHpRthakatvamaudArikazarIrAvagAhanA vodhyA, ityevaM paJcendriyatiryagyonikAnAmaudAriphazarIrAvagAhanA mAnamabhidhAya samprati manuSyANAmaudArikazarIrAvagAhanA mAnaM prarUpayitumAha-'maNUstorAliya sarIrassa NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA?' he bhadanta ! manuSyaudArika zarIrasya khalu kiM mahAlayA-kiyad vistArA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjai bhAga, ukoseNaM tiNi gAuyAI' jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgaM yAvat, utkRSTena punastrINi gavyUtAni devakurzadyapekSayA manuSyANAmautArikazarIrAvasAhanA prajJaptA, 'evaM apajjattANaM jahaNNeNaM ukkoseNaM aMgulassa asaMkhejai bhAge' evam-pUrvoktarItyA aparyAzAnAM manuSyANAM jaghanyena utkRSTena achulasyAsaMkhyeyabhAgamAtramaudArikazarIrAvagAhanA hai, catuSpada sthalacaroM kI avagAhanA gavyUtipRthaktva kI, uraparisarpo kI yojana pRthaktva kI, bhujaparisarpa sthalacaroM kI tathA khecara pakSiyoM kI dhanuSapRthaktva kI audArikazarIra kI avagAhanA samajhanI cAhie // 2 // __isa prakAra paMcendriya tiryacoM ke audArikazarIra kI avagAhanA kA pramANa batalA kara aba manuSyoM ke audArika zarIra kI avagAhanA kA pramANa nirU. paNa kiyA jAtA hai gautamasvAmI-he bhagavan ! manuSyoM ke audArikazarIra kI avagAhanA kitanI baDI kahI gaI hai ? __ bhagavAn-he gautama ! jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa tIna gavyUti kI hotI hai / yaha avagAhanA devakuru Adi kI apekSA se samajhanA caahie| isI prakAra aparyApta manuSyoM kI jaghanya aura utkRSTa audArikazarIra kI sthalacaranI avagAhanA gabhUti pRthakatvanI, ura parisarponI yojana pRthakavanI bhujaparisarpasthalacanI tathA khecara pakSiyenI dhanuSya pRthakatva audyArika zarIranI avagAhanA samajavI joIe. mArA . e prakAre paMcendriyanicenA audArika zarIranI avagAhanAnuM pramANa batAvIne have manuSyanA audArika zarIranI avagAhanAnuM pramANa nirUpaNa karAya che zrI gautamasvAmI-he bhagavan manuSyanA audArika zarIranI avagAhanA keTalI meTI kahI che? zrI bhagavAna - he gautama ! jaghanya aMgulanA saMkhyAmAM bhAganI ane utkRSTa traNa gabhUti hoya che, A avagAhanA devakurU AdinI apekSAthI samajavI joIe eja prakAre aparyApta manuSyanI jaghanya ane utkRSTa audArika zarIranI avagAhanA
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAdhinI TIkA pada 21 sU0 4 vaikriyazarIrabheda nirUpaNam 657 prajJatA, saMcchramANaM jaggeNaM ukkoseNaM aMgulasta asaMkhejjaibhAgaM saMmUcchimAnAM manuSyANAM jaghanyena utkRpTena cAtulasyA saMkhyeyabhAgamAtram audArikazarIrAvagAhanA'vaseyA, 'gabbhavakaMtiyANaM pajjattANa ya jahaNeNaM aMgulassa asaMkheibhAgaM, ukkoseNaM tiriNa gAuyAI' garbhavyutkrAntikAnAM tat paryAptAnAzca manuSyANAmaudArikazarIrAvagAhanA jaghanyena aGgulasyA saMkhyeyabhAgamAtram, utkRSTena trINi gavyUtAni avaseyA, " // sU0 3 // || vaikriyazarIravaktavyatA // mUlam - veDasarI NaM aMte ! kaha vihe paNNatte ? goyamA ! duvihe paNNatte, taM jahA - ergidiyavetriyasarIre va paMcidiyavevviyasarIre ya, jai egiMdi ve uyisarIre kiM vAukAiya egiMdiya uvviyasarIre, avADakAiyae giMdiyavevvisarIre ? goyamA ! vAukAiyae giMdiya doasarIre no avAukAiyaeridiyave utriyasarIre, jai vAukAiya veDavviyasarIre kiM suhumavAukAiya veDavviyasarIre, bAyaravAukkAiya vennisarIre ? goyalA ! no suhuna vAkkAyae giMditha ve uvviyasarI re vAyaravA ukkAie giMdiya deuvvayasarIre jar3a bAyaravAukkAiya egiMdiya vevviyasarIre kiM pajjatagavAyaravAukkAiya egiMdiya veDavviyasarIre, apajattagabAyaravAukkAiya egiMdiya veDavviyasarI re ? goyamA ! pajjattagavAyaravAukka' iya egiMdiyaveDabbiyasarIre, no apajattagabAyaravAukkAiya egiMdiya veDavviyasarIre, jai paMcidiyaveubviyasarIre kiM neraiya paMcidiya veuvvayasarIre ? jAva kiM devapaMcidizve ubviyasarIre goyamA ! 3 avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI samajhanI caahie| saMmUrchima manuSyAM ke audArikazarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hotI hai / garbhaja manuSyoM ke tathA paryApta garbhaja manuSyoM ke audArika zarIra kI jaghanya avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa tIna gavyUti kI samajhanI cAhie // sU03 || aMzulanA asaMkhyAtamA bhAganI samajavI joie. saMmUmi manuSyAnA audArikazarIranI avagAhanA jaghanya ane utkRSTa aMzulanA asa`khyAtamA bhAganI haiAya che. garbhUja manuSyanA tathA paryApta gaja manuSyAnA audvArikazarIranI jaghanya avagAhanA agulanA masa`khyAtamA bhAganI ane utkRSTa traNa gabyUtinI samajavI joie, prasU.35 pra0 83
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ _prathApanAsUtre neraiyapaMciMdiya veuviyalarIre vi, jAra devapaMcidiya cheuvviyasarIre vi, jai neraiyapaMciMdiya veubjiyalIre kiM ramaNappamApuDhavileraiya paMcidiya veuniyAlarIre jAva kiM ahe sattalA puDhavi neraiya paMciMdiyadeuThikyasarIre ? goyamA ! zyaNapyamApuDhavi neraiya paMciMdiya beuThibayasarIre vi jAva ahe sattamA puDhavi ne iyapaMcidiza reuThivayasarIre'vi jai rayaNa ppabhApuDhavi neraiya gheuniyasarIre kiM pajattagarayaNappamApuDhavi neiyaveuvviyasarIre, apajattaparayaNappalADhani neraiyapaMcidiyoubviyasarIre ? goyamA ! pajattArayaNaprasADhavigezyapaMbiMdiya beDaThivayasarIre, apajjattagarayaNapyabhApuDhavi neraiyanidiya deuThizyasarIre, evaM jAva ahe sattamAe dugo bhedo sANivAyo, jai tiribakhajoNiya paMciMdiya veuvviyasarIre kiM samucchimapaMcidiyaliriksajoNiya uvviyasarIre, gabbhavakkaMtiya paMciMdiyatirikakhajoNiya veuvjiyasarIre ? goSamA ! no saMmucchinnapaMciMdiyatirikakhajoNiya veDabiyasarIre, gabhava katiya paMciMdiya. tirikkhajoNiya beuThivayasarIre, jai gabhavatiya paMciMdiyatirikkhajoNiyabeubviyasarIre kiM saMkhejavAsAuyaganbhavatiya paMciMdiyatirikkhajoNiya veuniyasarIre, asaMkhejavAlAuyAbhavanahatiya paMcidiya. tirikkhajoNiya ve ubjiyalarIre ? goyalA ! saMkhejavAsAuya gambhavakatiya paMcidiyatirikakhajoNiya veuDiyasarIre, no asaMkhejjavAsAuya gabbhavatiya paMciMdiyatirikakhajoNiya veuzviyasarIre, jai saMkhijjavAsAuya gansabaratiya paMciMdiyatirikkhajoNiyaveubviyasarIre ki pajattaya saMkhijavAsAuya ganbhavatiya paMbiMdiyatirikkhajoNiyaM veu. vviyasarore, apajattama saMkhejavAsAutha gabhavatiya paMciditirikkhajoNiya veutriyasarIre ? goramA ! pajalagasaMkhijavAlouya gamavakkatiya paMciMdiyatirikakhajoNiya gheubviyAlarIre, no apajattagasaMkhijavA. sAuya gabhavatiya paMciMdiyatirikSa ra jopiyaveviyasarIre, jai
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI dIkA pada 21 sU0 4 vaikriyazarIrabhedavirUpaNaT saMkhija sADya vanvartaniya paMci deyatirizvajoNiya veDavviyasarI re, kiM jalayara saMkhenavAsAya gandhamavatiya paMcidivasirikhajoNiya veDavivacasarIre thalayara saMkhejarAvADaya gavyavavatiya paMcidiyatirikkhajoNiya unnisarIre, khaDyAsaMkhejja sAutha vyavatiya paMcidiyatirikkha joNiyavepisarIre, gopamA ! jalayarasaM khejavAlAuya gavbhavakaMtiya paMciditi jo beDatirIre vi, thalayarasaMkhejjavAsAue roar tiyacidipatirikkha jogiya veDanciyarUrIre vi, khahayarasaMkhejavAlAuca gavasatiSa paMcidiyatirikakhajogiyave uvviyasarI re vi, jai jalayara dekhe javAsAjya gamavatiya paMcidiyatirikkhajoNiya veDasarIre kiM magajala para paMkhejavAlA vvavakaMtiya paMcidiyatirikha joNiya veDavviyasarIre, amjanagajalayarasaMkhejavAsAjya granbhavakkaMtiya paMnidiyatirikkhajoSiya verIreya ? goyamA ! jasagajalayara saMkhejjavAsAjya gamavakkatiyapavidiyatirikkhajoNiyaveDavvi yasarIre, to apajattagasaMkhejavAsAjya gandhavakkaMtiya paMcidiyatirikkha joNiyaveDagirI, jai thakkacarapaMpidiya jAva sarIre kiM cauppaya jAva sarIre kiM parisAva sarIre ? goyamA ! caupaya jAya saMkhejavAsAutha parisappa jAna sarIre, evaM lavveliM yavvaM jAya khahayarANaM pajjattANaM, no apajattANaM, jai paNU paMridiya udiyasarIre kiM saMmucchimamaNUsa paMcidiya ve viSayasarIre, gavyavakkatiya maNUsa paMcidiya u. visarIre ? goyalA ! No saMmucchima maNUsapaMcidiya uvviyasarIre, Torataya sarvavidiya veDavvivasarIre, jai gavbhavakkaMtiyamaNuspaMcidiveDasarIre kiM kampabhUtaga gavbhavatiya maNussa paMcidiya vevvayasarIre, astrabhUma liya maNUsa paMciMdiya vevviyasarIre, aMtaradIyagavbhathakkatiya aNU paMcidiya veDavviyasarIre ? goyamA ! kamma mRgagabhavati maNUsapaMcidiya veu "
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ 660 aMzApanAstra bviyasarIre, jo akalmabhUmaga pasaravattiya maNUsapaciMdiyadeuThizyasarIre, No aMtaradIvaga gamavakkatiya maNUsapaMcidiya deuThibayalarIre, jai kammabhUsaga gamavakkatiya maNUla paMciMdiyoumbiyasarIre kiM saMkhejavAlA uya kAmabhUmaga gasavakkatiya laNUmapaMdiyauThisayalarIre, asaMkhejavAlAuya kallabhUmaga gabhavaratizamaNUsapaMciMdiyaveviyasarIre ? goyamA ! saMkhejjavAsAuya kammabhUlaga gamayatiSa maNUsapaMciMdiya veubviyasarIre, no asaMkhenavAlAuya' kasmabhUmA basavakkaMtiya maNUsapaMcidiya veubviyasarIre, jai saMkhejanAlAuna kAma bhRbhagagambhavakkratiSa maNUsa paMciMdiyaubviyasarIre kiM ejjatagasaMkhejavAsAuyakammabhUmaga saNUsapaMciMdiyaveuThikyasarIre, apajjattamalakhejjavAsAuya kammasusaga gamavatiya manapaMciMdiya beubdhiyasarIre ? goyamA! pajjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gabhavatiya aNUsapaMcidiyaveuvviyasarIre, no apajjataga saMkhejavAlAusa kAlabhUmagagabharakkaM. tiya maNUsapaMciMdiya beuvviyasarIre, jai devapaMcidiya beubviyasarIre ki avaNavAsideva paMciMdiya beuvjiyatIre vijAya mANiyadevapaMciM. diya veubviyasarIre goyamA ! bhavAli devapaMcidira veuviyasarIre vi jAva vemANiyadeva paMciMdiyaveraviyatIre vimA saNavAsideva paMciM. diyaveutriyasarIre ki asurakumAsavaNavAli devapaMciMhitAvyiyasarIre jAva thapiyakumArabhavazAsideva paMciMdiya beuThizyasarIre ? goyamA ! asurakumAra jAna thapiyakumAra savaNavAti deva paMcidiya veuvviyasarIre vi jai asurakumAra deva paMciMdiya veubbiyasarIre ki pajjattaga asurakumAra satraNAlideza paMcidiya veuniyArIre vi, apajjattaga asurakumAra akSaNavAsideva paMciMdiya vebviyasarIre ni, evaM jAva thaNiyakumArANaM dugao bhedo, evaM vANamaMtarANaM avihAgaM, joisiyANaM vaMcavihANaM, vemANiyA duvihA-RppovagA, kappAtIyA ya kappA
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramezvodhinI TIkSA pada 21 sU0 4 vaikriyazarIrabhedanirUpaNa dazA vArasavihA, lesi pi evaM ce duhao bhedo, kapAtItA duvi gevejjamA ya aNuzevayAiyA ya, gavejamA pavavidhA, aNuptarobadAi paMcavihA, eeli pajjattApajjattAbhilAvaNaM duhao sedo bhANiyaho ||suu. ___ ayA-vaikriyazarIraM khalu bhadanta ! katividha prajJaptam ? gautama ! dvividhaM prajJaptam, taghara ekendriya caikriyazarIraJca, paJcennica kriyazarIraca, yadi ekendriya kripazarIraM kiM vAyukA kaikendriya kriyazarIras, avAyukAyikaikendriyavaikriezarIram ? gautama ! vAyukAcikaikendri kriyazarIram, no ava yukArikaikendriyazarIra, yadi vAyukAdhika kriyazarIraM kiM sUkSmavAyu yikavaikriyazarIram, vAdAvAyukAyikaukriyazarIram ? gautama ! no sUkSmavAyukAyikaikeni kriyazarIra ke ledoM kI baktavyatA zabdArtha-(beuviSayasarIre NaM bhaMte ! kadhihe paNNate ?) he bhagavana vaikriyazarIra .kitane prakAra kA kahA gayA hai ? (goyamA ! duvihe paNNatte) gautam ! do prakAra kA kahA hai (taM jahA) vaha isa prakAra (egidizveunci sarIre ya paMciMdiya deumvidhArIre ya) ekendriya kA vaikriyazarIra aura paMcendri kA kriyazarIra (jaha egididha gheuvjiyasarIre ki bAukAitha egidiya ve udi yasarIre, avAujhAiyaragidiya ve ubjiyasarIre ?) agara ekendriya kA vaitri zarIra hai to kyA vAyu kAyikoM elendriyoM kA kriyazarIra hai yA avAyukAri arthAta vAyukAdhikoM se bhinna ekendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai ? (goyama pAullAzya padiya veuThivAyalarIre lo abAucAiya epidiya beuviyasarI he gautama / vAyukAyikoM ke ekendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai, avAyukAyi ekendriyoM kA vaikriyazArIra nahIM hotA (jai cAucAiya vebdhiyasarIre) va vAyukAdhiko kA kriyazarIra hotA hai ki hama cAucAiya ve ubviyasarI 1 kiyazarIranA bhedanI vaktavyatA All-(vaiubviyasarIreNaM bhaMte / kaivihe paNate ?) san ! vaiThiyazarI2 488 prA2nA ! che ? (goyamA / dubihe paNNatte) 3 gauta5 ! me prA2nA 4aa cha (taM jahA)ma) 2 (egidie veciesarIre ya paMciMdiya veubviyasarIre ya) mendriyana DiyarI mana paya-drayanA ya2012 (jai egiMdina ve ubdhiyasarIre kiM vAukAie egidiya veuvviya sarIre, avA ukkAiya egidiya veubviyasarIre ?) 25 // 2 sendriyanA vaiThiya-zArIra DAya te zuM vAyukAyika ekendriyenA vaikriyazarIra hoya che agara avAyukAyika arthAta vAyukAci thI minna mendriyAnA vaiThiyazarIra hAya cha ? (goyamA ! vAukAiya egidiya veubbiA sarIre no avAukkAiya egidiya veuvyisarIre) he gautama | vAyuvi4 sndriyaavaitthiy||y cha, vAyuya: sandriyAnA vaiThiya 2012 nathI siti (jai vaukkAira
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMkApAstra vaikriyazarIram, vAghAyukAyikaikendriyavaikriyadarIram, yadi vAdaravAyukAyikaikendriyavaikriyazarIraM kiM paryAptakavAdarayAyukAyikailendriyavaikriyazarIram aparyAptaka cAdaravAyukAyikaikendri. vaikri yazarIram ? gautama ! paryApta bAdaravAyukAyikendriyavaikriyazarIram, no aparyAptakabAdara vAyukAyikaikendrizvaikriyazarIras, yadi paJcendriyavaikriyazarIraM kiM nairayikapaJcendriyavaikriyazarIraM gavat kiM devapazcendriyakriyazarIram ? gautama ? nairayikapaJcendriyakriyazarIramapi bAdhara vAukAiya ve ubbiyasarIre ?' to kyA sUkSmavAyukAyikoM kA kriyazarIra hotA hai athA bAdaravAyukAthikoM kA kriyazarIra hotA hai ? (goyamA ! no :suhama bAubAitha egididha veubdhiyasarIre) he gautama ! svakSma vAyukAyika ekendriyoM kA baikriya zarIra nahIM hotA (vAyara vAukAithaegidiya veubviya sarIre) bAda vAyukAyika ekendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai (jai bAdara vAukAiya egidica veuvidayAlarIre, pajattagavAdara bAukAiya egidiya veunviyasarIre, apAjatagavAdabAukAkSya egidiyaveundhiyalarIre ?) yadi bAdavAyu: kAyika ejendriyoM kA baiMkriyazarIra hai to kyA paryApta bAdaravAyukAyika ekendriyoM kA kriyazarIra hotA hai athavA aparyApta bAdara vAyukAyika ekendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai ? (goyamA ! pajatlagavAyara bAubAyaegididha gheunviya sarIre) he gautama ! paryAptaka bAda vAyukAdhika ekendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai, aparyAptaka bAdara vAyukAyika ekendriyoM kA vaikriyazarIra nahIM hotaa| ___(jai paMcidiya veubviyasarIre ki neraiyapaMciMdiyaveunciyasarIre ?) yadi veubviyasare) yA vAyuyAnA vaiThiyazarI2 DAya cha (ki suhuma vAukkAiya veubbiyasarIre bAyara vAukkAiya veubdhiyasarIre ?) te zu sUkSma pAyihInA vaizyizarIra DAya cha, saya 62 vAyuyAnA yazarIra DAya che ? (goyamA ! no suhuma dhAukkAiya egidiya veuvyiyasarIre) 3 gIta ! sUkSma vAyu54 mendriyAnA vAya zarIra nItA (bAdara vAukkAiya egidiya veubbiyasarIre) // 42 pAyi4 mendri yonavaiThiyazasa 3ya cha (jai bAdara vAkkAiya egidiya veuvviyasarIre kiM pajjattaga vAdara vAukkAiya egidi veubviyasarIre apajjattaga bAdara vAukAiya egidiya veubviyasarIre ?) hi // 42 vAyuyi yondriyAnA vaiThiyazarIra cha to zu paryApta mA42 vAyukArSika ekendriyanA vaijhiyazarIra hoya che athavA aparyApta bAdara vAyukAvika ekendriyy cha 1 (goyamA / pajjattagavAdaravAukkAiya egidiya veuvviya sarIre, nA apajjattagavAyarabAukkAiya egidiya veuvivvayasarIre) 3 gautama! pAta: bAdara vAyukAyika ekendrinA vaikriyazarIra hoya che, aparyApta bAdara vAyukAyika ekendriyanA vaizcayazarIra nathI hotA. (jai pacediya ve ubviyasarIre kiM neraiya paMciMdiya veubviyasarIre) yahi payandriyAnA
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 21 sU0 4 vaikriyazarIramaidanirUpaNam 663 yAvad devapaJcendriyavaikriyazarIramapi, yadi nairayikapaJcendriyavaikriyazarIraM ki ratnaprabhApRthivInairayika paJcendriyavai kriyazarIraM yAvat kim adhaHsaptama pRthivInairayikapaJcendriyavaikriyazarIram ? gautama ! ratnaprabhApRthivInairayikapazcendriyavaikriyazarIramapi yAvad adhAsaptamapRthivI nairayika paJcendriyavai kriyazarIramapi, yadi ratnaprabhApRthivInairayika kriyazarIraM kiM paryAptaka ratnaprabhApaMciMndriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai to kyA nAraka paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai ? (jAva) yAvat kiM (deva paMciMdi veuvviyasarIre ?) kyA deva paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai ? (goyanA ! neraya paMciMdiya ke ciyasarIre ci jAva deva paMciMdiyaveubviyasarIre vi) he gaulama ! nAraka paMcendriyoM kA bhI vaikriya zarIra hotA hai yAvat deva paMcendriyoM kA bhI kriyazArIra hotA hai ___ (jai nerakya paMciMdiya deubviyasarIre) yadi nAraka paMcendriyoM kA vaikriyaH zarIra hotA hai (kiM rayaNappayA puDhadi neraiya paciMdiya veuzciyasarIre) kyA ratnaprabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA kriyazarIra hotA hai ? (jAba kiM ahesattamApuDhavi neraiya paMciMdiya veuviSayalarIre ?) yAvat kyA adhaH saptamI pRthvI ke lAraka paMcendriyoM kA kriyazarIra hotA hai ? (goyamA ! rayaNappA puDhavi neraiya paMciMdiya veubviyasarIre) he gautama ! ratnaprabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA kriyazarIra hotA hai (jAca ahesatamA puDhavi neracya paMciMdiyaveuviyasarIre vi) yAvat adhaH sasabhI pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA bhI vaikriyazarIra hotA hai (jai rayaNappA puDhapineraiya veundhiyasarI re) yadi ratprabhA puthvI ke nArakoM kA vaikriyazarIra hotA hai (kiM pajantagarayaNappA puDhadi neradaya veudhviya kriyazarIra hoya che te zuM nAra; paMcendriya nA vaikiyazarIra hoya che ? (Ha) yAvata (kiM deva paMciMdiya veubiyasarIre ?) he 5 yandriyAnA ThiyarIna DAya cha ? (goyamA ! neraiya paMciMdiya veubviyasarIre vi jAva deva paMciMdiya veubviyasarIre vi) gautama / nA24 paMcendriyenA paNa vaikiyazarIra hoya che yAvat deva paMcendriyenA pakriyazarIra hoya che (jai neraiya paMciMdiya veubviyasarIre) 46 nA24 payandriyAnA vaiyizarI2 DAya cha (kiM rayaNappabhA puDhavi neraiya paMciMdiya veuvviyasarIre) zu na / pRthvInA nA24 pazyandriyAnA yazaza2 DAya cha ? (jAva kiM ahe sattamA puDhavi neraiya paMcidie veuvviyasarIre ?) yAvat madhaH sAtabhI pRthvInA nA24 5 yendriyAnA (yazI2 hAya cha ? (goyamA ! rayaNApabhA puDhavi neraiya paMciMdiya veuvviyasarIre) gIta / / 2.15mA pRthvInA nA24 5'yandriyAnA 434N2 7 / 5 cha (jAva ahe sattamA puDhavi neraiya paMciMdiya veu biyasarIre vi) yAvat avaH sAtabhI mInA nA24 5 yendriyanA 59 vaichi zarI2 hAya che. __ (jai rayaNappabhA puDhavi neraitha veubviyasarIre) yahi 2iven pRthvInA nA vaiThiyarI2 hAya cha (ki pajjattaga rayaNappabhA puDhavi neraiya veubviyasarIre) zu. 50d
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ | sndhaadhnaa pRthivInaira yi savaikriyazarIram, aparyAptapharatnAgAprathamapRthivInarayika kriyazarIram ? gautama ! paryAptakaratnaprabhApRthivInairapikavaikriyazarIram, aparyAptaratnaprabhApRthivInairayikavaikriyazarIram , evaM yAvad avaH saptamyA dvigato bhedo bhaNitavyaH, yadi tiryagyonikapazcendriyavaibriyazarIra ki saMmRcchima paJcendriyatiryagyonizvaikriyazarIram, garbhavyutkrAntikapaJcandriyatiryagyonikavaikriyazarIram ? gautama ! no saMmUcchima paJcendriyatiryagyonijhavaikriyazarIram, garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikavaikriyazarIram, yadi garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikakrisarIre) cyA paryApta ratnaprasAprathama pRthvI ke nArakoM kA kriyazarIra hotA hai ? (apajjattagarapaNappabhA puDhavi neraiya paMciMdiya deubviyasarIre ?) athavA aparyApta ratnaprabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA kiyazarIra hotA hai ? (goyamA / paJja. tagarayaNappalA puDhavi nerahaya paMciMdiya beubviyasarIre) he gautama ! paryApta ratnaprabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA vaikriyagarIra hotA hai (apajattagarayaNappabhA puDhavi neraiya paMciMdiya veuvviyasarIre) aparyApta ratnaprabhA pRthvI ke nAraka paMce. ndriyo kA bhI vaikriyazarIra hotA hai (evaM jAva ahelattamAe duAo bhedo bhANiyavyo) isI prakAra yAvat adhaHsaptamI pRthvI taka donoM bheda kahanA cAhie ___(jaha tirikkhajoNiya paMciMdiyadeubviyasarIre) yadi tiryaMca paMcendriyoM kA vaikriya zarIra hotA hai ki saMmucchimapaMciMdiyatirikvajoNiya veubviyasarIre) to kyA saMpyUchima tirya yonika paMcendriyo kA vaikriyazarIra hotA hai ? (ganbhavarvatiya paMciMdiyalirikkhajoNiya beubdhiyasarIre ?) yA garbhaja paMcendriya tiryaMcoM kA vaikriyazarIra hotA hai ? (goyamA ! no samucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiya veubviyasarIre) he gautama ! saMmRchima paMcendriya tiryacoM kA daikriyazarIra nahIM 2(nAmA patrI pRthvInA nAnA vaiThiyazarIra usaya cha (apajjattaga rayaNaprabhA puDhavi neraiya paMciMdiya veuvviyasarIre ?) 4241 2A5 2tnamA pRthvInA nA24 52ndriyAnA vaiyizarI2 DAya cha ? (goyamA / pajjattaga rayaNappabhA puDhavi neraiya paMci diya veuvviyasarIre) hu gautama ! yati 2tnapramA pRthvInA nA24 5yendriyonA yaza!2 hAya cha (apajjattaga rayaNappabhA puDhavi neraiya paMcidiya veuvviyasarIre) aparyApta 2tnamA pRthvI nA24 5ndriyAnA vaiThiyaza ya cha (evaM jAva ahe sattamAe dugao bhedo bhANiyavyo) me prakAre yAvat adhaH saptamI pRthvI sudhI bane bheda kahevA joIe. (jai tirikkha joNiya paMciMdiya veuvviyasarIre) yahi tiya" 5yendriyAnA zya12 hAya cha ki samucchima paMciMdiyatirikkhajoNiya veubviyasarIre) to zusa bhUmi tiya"yayoni payandriyonA veSThiyazarI2 DAya cha 1 (gambhavavaMtiya paMciMdiyatirikkhajoNiya veuvviyamarIre ?) 252 4 pAya-yatiya yAnA vaiThiyazarIra DAya cha ? (goyamA ! no saMmucchima paMcidiyatirikkhajoNiya veubviyasarIre) 3 gautama ! sa bhUmi payandriya tiya
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyAdhinI TIkA pada 21 sU0 4 vaikriyazarIramaidanirUpaNam 666 yazarIram kiM saMkhyeyavarpAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonivaikriyazarIram ? asaMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcandriyatiryagyonikavaikriyazarIram, no asaMkhyeyavAMyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikavaikriyazarIram, yadi saMkhyepavarSAyuSkagarmavyu: skrAntikapaJcendriyatiryagyaunika krirazarIram kiM paryApta kasaMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyo nikakriyazarIram aparyAptakasaMkhyeyavarpAyuSkagarbhavyutkrAntikahotA (gambhavatiyapaMcidiyatirikkhajojiyadeubdhiyalarIra) garbhaja paMcendriya tiryaMcoM kA kriyazarIra hotA hai (jai gambhavaskaMtiya paMciMdiyatirikkhajoNiyaveuvviyasarore) yadi garbhaja paMcendriya tiryaco kA kriyazarIra hotA hai (kiM saMkhejavAsAuyagambhavakatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyaveubviyasarIre) to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA vaikriyazarIra hotA hai ? agara (asaMkhejjavAsAuyaganbhavatiya paMciMdiyatirikkhajoNiya veubviyasarIre ?) athavA asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA vaikriyazarIra hotA hai ? (goyamA! saMkhejavAlAuyagambhavakkaMtiya paMciMdiyatirikkhajoNiyaveciyalarIre, lo asaMkhejadhAsAyagambhavakkaMtiya paMciMdiyatirikkhajoNiya veubviyasarIre) he gautama ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryaMcoM kA kriyazarIra hotA hai, asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryaMco kA vaikriyazarIra nahIM hotA (jai maMkhijavAsAuyagambhavakkaMtiya paMciMdiyatirikkhajoNiya deuvviyasarIre) yadi saMkhyAtavarSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA vaikriyazarIra hotA hai yAnA yazarIra nathI tai (gambhavakaMtiya paMbiMdiyatirikkhajoNiya veubviyasarIre) Hor paMcendriya tiryanA kiya zarIra hoya che. (jai gambhavatiya paMciMdiyatirikkhajoNiya veubdhiyasarIre) yA - payandriya tiya yAnA 25zarI2 DAya cha (kiM saMkhejjavAsAuyagavbhavakaMtiya paMcidiyatirikkhajo Niya veuvviyasarIre) to zu sabhyAta vaSanI mAyupANA ma pandraya tiya yAnA yazarI2 saya cha 1 (asaMkhejjavAsAuyagambhavakatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiyaveubbiyasarIre ?) asabhyAta vaSanI aAyuvANA / payandriya tiya"yAnayizarIra DAya cha ? (goyamA / saMkhejjavAsAuya gambhavakaMtiya paMciMdiyatirikkhajoNiyaveuvviyasarIre no asaMkhejjavAsAuyagambhavakkaMtiya paMciMdiyatirikkhajoNiyaveuvviyasarIre) gItama! saMkhyAta varSanI AyavALA garbhaja paMcendriya tiryaMcanA vakriyazarIra hoya che, asaMkhyAta varSanI AyuvALA garbhaja paMcendriya tiyanA vekiyazarIra nathI hotAM. (jai saMkhijjavAsAuya gambhavakkaMtiya paMciMdiyatirikkhajoNiyaveuvviyasarIre) yaha saMkhyAta varSanI AyuvALA gaja paMcendriya tiryacenA vakriyazarIra hoya che (ddhi pra. 84
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 prajJApanAne paJcendriyatiryagyonikavai kriyazarIram 1 gautama ! paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonika vaikriyazarIram, no aparyApta saMkhyeya varSAyuSkagarbhavyutkrAntikapazcandriya tiryagyonika kripazarIram, yadi saMkhyeyavarpAyuSkatiryagyonika garbhavyutkrAntika paJcendriyavaikriyazarIram kiM jalacarasaMkhyeyavarpAyuSkaga maivyutkrAntipaJcendriya tiryagyonikavaikriyazarIram, sthalacara saMkhyeyavarSAyuSkagarbha vyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikavai kri yazarIram, (kiM pajjattagasaMkhijjavAsAjyamantratiya paMcididyatirikakha joNiya veunviyasarIre, apajattagasaMkhijjavAsAjyaganbhavatiya paMcidiyatirikkhajoNiya veDavivayasarIre ?) kyA paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriyoM tiyecoM kA vaipizarIra hotA hai athavA aparyApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA vaikivazarIra hotA hai ? (goSamA ! pajjattagasaMkhejja vAsajya ganbhavatiya paMcidiyatirikkhajoNiyaveciyasarIre) he gautama! paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA vaikriyazarIra hotA hai (no apajattagasaMkhejavA sAuthaganbhavatiya paMcidiyatirikkhajoNiya vevvayasarI re) aparyApta saMkhyAtavarSAyuSka garbhaja paMcendriya tiryaca kA vaikriyazarIra nahIM hotA hai (jai saMkhejabAsAuyaganbhavakkaMtiya paMcidiya tirikkhajoNiya veubviyasarIre ) yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA vaikriyazarIra hotA hai (kiM jalayara saMkhejjavAsAjya gamanatiya paMcidiyatirikkha. joNiya vevvayasarIre, thalacara saMkhejjavAsAjya gambhavakkatiya paMcidiyatiri kkhajoNiya vevviyasarIre, khahayaramaMkhejavAsAjya gagbhavakkaMtiya paMcidiyatirikkha joNiyaveucciyasarIre ?) kyA jalacara saMkhyAtavarSAyuSka garbhaja paMcepajjattaga saMkhijjavAsAuya gavbhavakkaMtiya paMcididyatirikkhajoNiya veDavviyasarIre, apajjattaga saMkhijjavAsAjya gavbhavakkaMtiyapaMciMdiyatirikkha joNiya veuvvicasarIre 1) zuM paryApta4 sakhyAta vanI AyuvALA gaja pacendriya tiya 'conA vaikriyazaura hAya che athavA aparyAptaka sa khyAta varSoMnI AyuvALA gajapAMcendriya tiya ceAnA vaikriyazarIra hAya che ? (goyamA ! pajjattagasaMkhejjavAsAuya gavbhavakaMtiya paMcidiyatirikgvajoNiya veDavviyasarIre) De gautama ! paryApta saMkhyAta varSAnI AyuvAmA garbhana yathendriya tiryathAnA vaiDiyazarIra hoya che (no apajjattaga saMkhejjavAsAjya ganbhavakkaMtiya paMciMdiyatirikkhajoNiya veuvviyasarIre) aparyApta saMkhyAta varSAyuS ya yendriya tirya yonA vaiDizarIra nathI hotAM. (jai saMkhenjavAsAuya gavbhavakkaMtiya paMciMdiya tirikkhajoNiyaveDavviyasarIre ) yahi saMkhyAta varSAnI yuvAmA garbhana yathendriya tiryayAnA vaiDiyazarIra hoya che (kiM jalayara saMkhejjavAsAuyagabrbhavakkaMtiya paMcidiyatirikkhajoNiya veDavviyasarIre, thalaga rasaM khejja vA sAuthagabrbhavakka~tiya paMrcidiyatirikkhajoNiya veDavviyasarIre, khahayarasaMkhejjavAsAjya ganbhavakkatiya
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 21 sU0 4 vaikriyazarIrabhedanirUpaNam 967 khecara saMkhyeya varSAyuSkagarbhavyutkrAntipazJcendriya tiryagyonikavaikriyazarIram ? gautama ! jalacarasaMkhyeya varSAyuSkarmavyutkrAntrikapaJcendriyatiryagyonikavai kriyazarIramapi sthalacara saMkhyeya varSAyuM - garbhavyutkrAntikapaJcendriya tiryagyoni kathaM kriyazarIramapi, khecarasaMkhyeyavarSAyuSka gavyutkrAntikapaJcendri patiryagyonika vaikripazarIramapi, yadi jalacara saMkhye yavarSAyuSkagarbhavyutkrAntika paJcendriya tiryagyonikavai kriyazarIram kiM paryAtaka jalacara saMkhyeya varpAyuSka garbhavyutkrAntikandriya tiryaMcoM kA vaikriyazarIra hotA hai, sthalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA vaikriyazarIra hotA hai yA khecara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriyatiyaicoM kA vaikriyazarIra hotA hai ? (goyamA ! jalayara saMkhejavAsAjya gandhavakkaMtiya paMcidiyatirikkhajoNiya yasarI vi) he gautama ! jalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcandriyatiryacoM kA bhI vaikiyazarIra hotA hai (thalayara saMkhejavAsAjyaganbhavakkuMtidhapaMcidiyatirikkhajoNiya veucciyasarIre bi) sthalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA bhI vaikriyazarIra hotA hai (khahayara saMkhejjavAsAugagbhavatiya paMcidiyatirikkha joNiya veubviyasarIre vi) khecara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paJcendriya tiryaco kA bhI vaikiyazarIra hotA hai / (jai jalayara saMkhejjavAsAjya ganbhavakkaMtiya paMcidiyatirikkhajoNiya veu - vviyasarIre) yadi jalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryaMcoM kA vaikriyArIra hotA hai (kiM pajjantaga jalayara saMkhejjavAsAjyagavbhavakkaM titha paMciMdiyatirikkhajoNitha veDavviyasarI re) zu 4sayara saMkhyAta varSAyuSTha garlabha yayendriya tiya'conA vaikriyazarIra DAya che, sthalacara sakhyAta varSAyuvALA gaja pacendriya tiya conA vaikriyazarIra hAya che agara khecara sakhyAta varSanI AyuvALA gaja paMcendriya tiya cAnAM vaikriyazarIra hAya che. ( goyamA ! jalayara saMkhejjavAsAjya bhavatiya paMcidiyatirikkha noNiyave ucciyasarIre vi) he gautama | sayara saMkhyAtavarSanI AyuSyavANA garlana yathendriya tiryayonA yA vaizyizarIra hoya che. (thalayarasaMkhejjavAsAuyaganbhavakkaM tiyapaMcidiyatirikkhajoNiyavevviyasarIre vi) thasayara saMkhyAtavarSanI AyuSyavANA garlabha yAMce driya tiryayonA pazu vaiThiyazarIra hoya che. ( khahayarasa khejjavAsA uyaganbhavakkaM tiyapaMcidiyatirikkhajoNiyaveuvtriyasarIre vi) meyara saMkhyAtavarSanI AyuSyavANA garla yathendriya tiya conA paNa vaikriyazarIra hAya che. (jai jalayarasa' khejjavAsAjya ganbhavakkaMtiyapaMcidiyatirikkhajoNiya vevvayasarI re) cakri jaLacara saMkhyAtavanI AyuvALA gaja pacendriya tiya conA vaikinzarIra hAya che (kiM pajjattagajalayarasa'khejjavAsA uyagavbha trakkaMtiya paMcidiyatirikkhajoNiya veubdhiyaH
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzana prazA paJcendriya tiryagyonikave kriyazarIram aparyApta kajalacara saMkhyeyadarpAyukagarbhakAntika paJcandriyatiryagyonika kriyazarIraJca ? gautama ! paryApta jalanda ra saMkhye yavayuka garbhavyutkrA ntikapaJcendriya tiryagyonikavai kriyazarIram, no aparyAptakasaMkhyecarayukajalacarapaJcendri yatiryagyonika vaikriyazanIram, yadi sthalacarapaJcendriya yAvat zarIraM kiM catuSpada yAvat zarIraM kiM parisarpa yAvat zarIram ? gautama / catuppada yAvat saMkhyeyavarSAyuSka parisarpa yAdava zarIram evaM sarveSAM jJAtavyaM yAvat khecarANAM paryAptAnAm, no aparyAptAnAm, yadi manuSya paJcendriyapaMcidiyatirikkha joNiyave ubviya sarIre) kyA paryAptaka jalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryatroM kA vaikriyazarIra hotA hai ? (apajattaga jalayara saMkhejjavAsAjya ganbhavakkatiya paMcidiyatirikkhajogiya vediyasarIre ya?) yA aparyApta jalacara saMkhyAtavarSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA vaikriyazarIra hotA hai ? (goyamA ! pajjattagajalayara saMkhejavA sAuyagagbhavakkaMtima paMcididyatirikkhajoNiya veuccisarIre) he gautama! paryAptaka jalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM ko vaikriyazarIra hotA hai (no apAntagasaMkhejavA sAuthajalayaraganbhavakkatiyapaMcidiyatirikkhajoNiyaveucciyasarIre) aparyApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle jalacara garbhaja paMcendriya tiryacoM kA baiMkigazarIra nahIM hotA (jaI thalayarapaMcidiya jAva sarIre kiM cauppaya jAba sarIre ? kiM parisappa jAya sarIre ?) yadi sthalacara paMcendriya yAvat zarIra ? kyA catuSpada yAvat zarIra ( goyamA ! caupaya jAva saMkhejjavAsAjyaparisappa jAva sarIre) he gautama ! catu sarIre ) zu paryApta 4sayara saMkhyAtavarSanI yuvAmA garla yathendriya tiryayonA beDiyazarIra hoya che ( apajjattaga jalayarasa khejjavAsA uyaganbhavakkaM tiyapaMciMdiyatirikkha joNiyave ubvi yasarIre ca) aparyApta bhayara saMkhyAtavarSanI AyuvAnA garlana paMcendriya tiya cAnA zaikriyazarIra hAya che? ( goyamA ! pajjattagajalayarasa khejjatrA sAuya ganbhavakkaMtiyapaMciMdiyatirikkha joNiya veuvviyasarIre) De gautama | paryApta nAyara sadhyAtavarSanI AyuvAnA garlana yathendriya tiryathAnA vaiDiyazarIra hoya he (no apajjattagasa khejjavAsAjya jalayara gavbhavakkaMtiya paMcidiyatirikkhajoNiya veDabbiyasarI re ) aparyApta saMkhyAtavarSanI bhAyuvANA jayara garlabha pathendriya tiryathAnA vaiDiyazarIra nathI hotAM (jai thalayarapaMcidiya jAva sarIre ki cauppaya jAva sarIre ? kiM parirasappa jAba sarIre ?) yahi sthasayara pathendriya yAvat zarIra ? zuM yatuSyaH yAvat zarIra ( goyamA ! caupaya jAva sa khejjavAsA uya parisappa jAva sarIre ) DDe gautabha ! yatuSyahaM yAvat saMkhyAtavarSanI AyuvAnA parisa yAvat zarIra ( evaM savvesi NeyavvaM) yena prANadhAnuM sama sevu leme (jAva ) yAvat ( khaiyarANaM pajjattANaM) meyara paryAptAnA paryAnta (no apajjattANaM) aparyAptonA nahIM (jai maNUsa paMcidiyavevviyasarIre kiM
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyathodhinI TokA pada 21 sU0 4 cakriyazarIrabhedanirupaNam vaikriyazarIram kiM saMyUchiha manuSya paJcendriyavaikriyazarIram, garbhavyutkrAntika manuSyapazcendriyakriyazarIram ? gautama ! no samUcchima manuSyapaJcandriyavaikriyazarIram, garbhavyutkrAntika manuSya paJcendriyavai kriyazarI ram, yadi garbhavyutkrAntikamanuSyapazcendriyavaikriyazarIram, kiM karmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyavaikriyazarIram, akarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcandri pavaikriyazarIram, antaradvopagagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyavaikriyazarIram ? gautama ! pada yAvatU saMkhyAta varSa kI Ayu vAle parisapaM yAvatU zarIra 'evaM ladhvesiM NeyavaM) isI prakAra sabakA samajha lenA cAhie (jAba) thAvatU (khayarANaM pajattANIkhecara paryAptoM paryanta kA (ko apajattANa) aparyAptoM kA nahIM (jai maNUsa paMciMdiyaveubdhiyasarIre ki saMcchimamaNUlapaMciMdiyadeubviyasarIre) yadi manuSya paMcendriya kA vaikriya zarIra hotA hai to kyA laMchima manuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra hotA hai ? (gambhavatiyamaNUsapaMciMdiyaveviSayasarIre ?) athavA garbhaja manuSya paMdendriya kA vaikriyazarIra hotA hai ? (goyamA ! No saMmucchimamaNUsa paMcidiyaveubviyasarIre, gambhakkaMtiyAlaNUsapaMciMdiyaveubdhisarIre) he gautama ! saMmUrchima manuSya paMcendriya kA vaikriya zarIra nahIM holA, garbhajamanuSya paMcendriya kA vaiphriya zarIra hotA hai (jai gambhavatiyamaNuslapaMciMdiyave ubviyasarIre kiM kammabhUmagagambhavakkaMtiyamaNussapaMciMdiyaveviyasarIre, akasmabhUmagagambhavakkaM. tiyamaNussapaMciMdiyaveubviyasarIre ?) agara garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriya. zarIra hotA hai to kyA karmabhUmi ke garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra hotA hai athavA akarmabhUmi ke garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra hotA hai? (aMtaradIvagaganbhavatiyamaNUsapaMciMdiya deudivasarIre ?) athavA antaThIpa ke samucchimamaNUsa paMciMdiyaveubbiyasarIre) yahi manuSya pazyandriyanA yizarIra hAya cha to zu. samUhama manuSya 5-drayAna yazarI2 DAya cha (gambhavakkaMtiya maNUsa paMci diya veubviyasarIre) 4241 Mr madhya payandriyanA vaiThiyazaN2 DAya che ? (goyamA ! No sa mucchima maNUsa paMci diya veubviyasarIre, gambhavavakaMtiya maNUsapaMciMdiyaveubviyasarIre) he gautama ! sa mUIima manuSya pacendriyanA vaikiya zarIra nathI hotA, garbhaja manuSya paMcandriyanA vakriya zarIra hoya che. (jai gambhavatiyamagurasapaMciMdiya veuvviyasarIre kiM kammabhUmaga gambhavatiya maNussa paMcidiya veuvviyasarIre, akammabhUmaga gambhavakaMtiya maNussa paMcidiya veubbiyasarIre ?) magara garbhaja manuSya paMcendriyanA vaikiya zarIra hoya che te zuM karmabhUminA garbhaja manuSya paMcendriyanA vaikriyazarIra hoya che, athavA akarmabhUminA garbhaja manuSya paMcendriya vaMkiya zarIrAya cha 1 (aMtaradivaga gambhavakaM taya maNUsa paMciMdiya veubviyasarIre ?) athavA antara bIpana Mor bhanupya payandriyana yazaza2 DAya cha ? (goyamA ! kammabhUmaga gama
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ 670 karmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyavaikriyazarIram, no akarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyavaikriyazarIram, no antadvIpagagarbhavyutkrAntikamanuSyapazcendriyavaikriyazarIram, yadi karmabhUmiga garmavyutkrAnti kamanuSyapaJcendrivaikriyazarIraM kiM saMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapazcandriyavaikriyazarIram, asaMkhyeyavarSAyuSka.karmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapazcendriyavaikriyazarIram ? gautama ! saMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyavaikriyazarIras, no asaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyagarbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra hotA hai ? (goyamA ! kammabhUmagagambhava kaMtiyamaNUsapaMciMdiyaveubdhiyasarIre) he gautama ! karmabhUmi ke garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriya zarIra hotA hai (jo akammabhUmagagambhavatiyamaNUsapaMciMdiyaveubviyasarIre) akarmabhUmi ke garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra nahIM hotA (jo aMtaradIvagagambhavakkaMtiyamaNUsapaMcidiyaveubviyasarIre) antaradIpa ke garbhaja anuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra nahIM hotA (jai kammabhUmagagambhavakkaMtiyamaNUsapaMciMdiyave ubdhiyasarIre) yadi karmabhUmi ke garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra hotA hai (kiM saMkhejavAsAuya kamma bhUmagagambhavatiyamaNUsapaMciMdiya veubviyasarIre, asaMkhejavAsouyakammabhUmagagabhavaniyamaNUsapaMciMdiyavebviyasarIre ?) kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra hotA hai ? athavA asaM. khyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaiphriyazarIra hotA hai ? (goyamA! saMkhejavAsAuthakammabhUmagagambhavatiyamanasapaMciMdiya veubviyasarIre) he gautama ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja vatiya maNUsa paMciMdiya veubdhiyasarore) 3 gautama | 4ma bhUbhinA na manuSya payandriyanA yazarI2 7.2 (No akammabhUmaga gambhavatiya maNUsa paMcidiya veubbiyasarIre) ma bhUminA - manuSya 5yendriyanA vaiziza2 DAdi nathA (no aMtaradIvaga gambhavakkaMtiya maNUsa paMciMdiya veuviesarIre) manta2 dIpanA garI manuSya payandriyanA vaikiyazarIra paNa nathI hotAM. (jai kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa paMciMdiya veubviyasarIre) yahi bha bhUmi bhanuSya payandriyanA yazarI2 DAya cha (kiM saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa paMcidiya veubdhiyasarIre) zusaNyAtavarSa nA* mAyuvANA 4ma bhUmi para manuSya 5yendriyana vaizyazarI2 hAya cha 1 (asaMkhejjavAsAuna kammabhUmaga gambhavakaMtiya maNUsa paMcidiya veubviyasarIre 1) 4241 masa-yAta nI sAyuvANA 4mabhUmi gala manuSya cayandriyanA vaiThiyazaza2 DAya cha ? (goyamA ! saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavatiya maNUsa paMciMdiya veubviyasarIre) gautama ! sabhyAta nI mAyuvA 4ma bhUmi se manuSya
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ 671 pramaiyabodhinI gekA pada 21 20 4 vaiphriyazarIrabhedanirUpaNam vaikriyazarIram, yadi saMkhyeyavarSAyuSka karmabhUmigagarbhavyukrAntikamanuSyamazcendriyavaikriyazarIram, kiM paryAptaka saMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigamanuSyapaJcandriyavaiziyazarIram, aparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyaezcandriyavaikriyazarIram ? gautama ! paryAptakasaMkhyeya varSA yuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcandriyakriyazarom, no aparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcandriyavaikriyazarIrama, yadi deva paJcendriyavaikriyazarIram, manuSya paMcendriya kA vaikriya zarIra hotA hai (no asaMkhejabAsAuya kammabhUmagagambhavakkaMtiyamaNUsa paMciMdiyaveuvviyasarIre) asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra nahIM hotA (jaI saMkhejavAsAuyakamlabhUmagagambhavakkaMtiyamaNUlapaciMdiyaveuvviyasarIre) yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya pacendriya kA vaikriya zarIra hotA hai (kiM pajjattagasaMkhejjavAsAuyakampabhUSagagambhavatiyamaNUsapaMciMdiyaveubviyasarIre, apajjattagasaMkhe0) kyA paryApta saMkhyAta varSa kA AyuvAle karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra hotA hai athavA aparyApta kA? ___ (goyamA ! pajjattagasaMkhejjavAsAuyakammabhUmagagambhavakkaMtiyamaNUsapaMciM. diyaveuvviyasarIre) he gautama ! paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra hotA hai (no apajjattagasaMkhejjavAsA uyakammabhUmagagambhavakkaMtithamaNUsapaMcidiyaveubviyasarIre) aparyApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriya zarIra nahIM hotA (jai devapaMciMdiyaveubbiyasarIre) yadi deva paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA 5yendriyn| vaiThiyazarIra DAya cha (no asaMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavati maNasa paMciMdiya veuvvisarIre) asabhyAta nI AyuvANA bhUmi ma manuSya pathandri. yanA vakriyazarIra hatAM nathI. (jai saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakaMtiya maNUsa paMciMdiya veuvviyasarIre) yahi saMkhyAtavarSanI AyuSyavALA karmabhUmi ja manuSya paMcendriyanA vakriyazarIra hoya che (kiM pajjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavatiya maNUsa paMciMdiya veuvviyasarIre, apajjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaM ti maNUsa paMciMdiya veubviyasarIre) zu pAta saMkhyAtavarSanI AyavALA karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriyanA kriyazarI hoya che, athavA aparyAptanA ? (goyamA ! pajjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaM tiya maNUsa pAcadiya veubviyasarIre) gautama / yAta sadhyAtavarSa nI mAyuvA 4ma bhUmi ma bhanuSya paye. ndriyanA vaiThiyazaza2 DAya cha (no apajjattaga saMkhe navAsAuya kammabhUmaga gambhava katiya maNUsa paMciMdiya vetasvira sarIre) 25 sayAtarSanI 2' yu04| ma ma manuSya pa cedriyanA vayizarIra nathI hotAM
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 prathApanAle kiM bhavanavAsidevapaJcendriyavaikriyazarIraM yAvad vaimAnikadevapazcendriyavaimAnikazarIram ? gautama ! bhavanavAsidevapaJcandriyavaikriyazarIrabhari yAvad vaimAnikadevapaJcendriyavaikriyazarIramapi, yadi bhavanavAsidevapaJcendriya vaikriyavaikriyazarIrasa kim akurakumArabhavanavAsideva paJcendriyavaikriyazarIras. yAvat stanitakumAra bhavanavAsideva paJcandriyabai kriyazarIram ? gautama! amurakumAra yAvat stanitakumAra paJcendriyavai kriyazarIramapi, yadi asurakumAradevapaJcendriyavaikriyazarIraM kiM paryAptakAsurakumAra bhavanavAsideva zvendriyavaikriyazarIram aparyAptakAsurahai (kiM bhavaNavAlidevapaMciMdiyadeubdhiyasarore jAva vemANiyadevapaMciMdiyavendhiyasarIre ?) to kyA bhavalavAlI deva paMcendriyoM kA vaikriya zarIra hotA hai yAvat vaimAnika deva paMcendriyoM kA vaikriyAra hotA hai ? (godhamA! bhavaNavAsIdevapaMciMdiyaveubviyasarIre jAca vemANiyadevapaMciMdiyabebdhiyAlarIre) he gautama ! bhavanavAlI deva paMcendriyoM kA vaikriya zarIra hotA hai yAvat vaimAnika deva paMceM. ndriyoM kA vaikriya zarIra hotA hai| ___ (jaha bhavaNAlIdevapaMciMdiyaveubviyasarIre kiM asurakumAra bhavaNavAsIdeva paMcidiya veubviya sarIre jAva NizakumAra bhavaNa vAsIdevapaMciMdiya veunviya sarIre ?) yadi bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA vaikriya zarIra hotA hai to kyA asurakuma ra bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA vaikitha zarIra hotA hai yAvat stanita kumAra bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA vaikriya zarIra hotA hai ? (goyamA ! asura kumAra jAba NiyakumAra bhagavAlodevapaMciMdiyaveubviyasarIre vi) he gautama! asurakumAra yAvat stanita kumAra bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA vaikriya zarIra bhI hotA hai (jai asurakumAra deva paMciMdiyaveuvviyasarIre ki pajjattaga asura (jai deva paMcidiya veubbiyasarIre) 46 heva payandriyAnA vaiThiyazarI2 saya cha (kiM bhavanavAsi , deva paMciMdiya veuvviyasarIre jAva vemANiyadevapaMciMdiyaveubdhiyasarIre ?) to zuM bhavanavAsI deva padrinA vaikiyazarIra hoya che yAvat vaimAnika deva paMcendriyenA 392 cha 1 (goyamA / bhavaNavAsI devapaMbiMdiya veubviyasarIre jAva vemANiya deva paciMdiya veuvviyasarIre) gautama ! manavAsI hai| payandriyAnA azI2 DAya che thAvat vaimAnikade paMcendrinA krizarIra hoya che. (jai bhavaNavAsIdevapaMciMdiya veubviyasarIre kiM asurakumArabhavaNavAsI deva paMciMdiya veuvviyasarIre jAva thaNiyakumAra bhavaNavAsIdevapacidiyasarIre) yahi manavAsI he pydrinA kriyazarIra hoya che te zu asurakumAra bhavanavAsI deva paridranA vaikiyazarIra hoya che yAvat svanitakumAra bhavanavAsI deva drinA vakriyazarIra hoya che? (goyamA / asurakumAra jAva thaNiyakumAra bhavaNavAsI deva paciMdiya veuvviyasarIre vi), 3 gautama! asurakumAra yAvat svanitakumAra bhavanavAsI deva paMcendriyenA vaikiyazarIra paNa hoya che.
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyagedhinI TIkA pada 21 sU0 4 vaikriyazarIrabhedanirUpaNam kumAra bhavalavAsideva paJcendriyavai kriyazarIram ? gautama ! paryAzakAsurakumArabhavanavAsideva pazcendriyavaikriyazarIramapi, aparyAptakArakunArabhavanavAsidevapaJcendriyavaikriyazarIramapi, evaM yAvat stanitakumArANAM dvigato bhedaH, evaM vAnavyantarANAsaSTavidhAnAm, jyotipkANAM paJcavidhAnAm, vaimAnikA dvividhA:-kalpopapanasAH, kalAtItAzca, kalpopapatrakA dvAdazavidhAH. tepAmapi evaJcaiva dvigato bhedA, kalpAtItA dvividhA:-aveyakAzca anucaraupapAtikumAra bhavaNavAlI deva paMciMdiyaveuvicalarIre, apajjataga asturakulAra bhavaNavAsIdeva paMciMdiyave uvviyasarIre ?) yadi asurakumAra bhavana vAsI deva paMcendriya kA vaikriya zarIra hotA hai to kyA paryApta kA hotA hai yA aparyApta kA? (goyamA! pajjattagaasurakumAranavaNavAsIdevapaMciMdiyaveSiyasarIre vi, apajjattagabhasurakumArabhavaNavAlodevacidiyaveubviyasarIre vi) he gautama ! paryApta asurakumAra bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA vaikriya zarIra bhI hotA hai aura apaptika asurakumAra avanavAsI deva paMcendriyoM kA vaikripazarIra bhI hotA hai(evaM jAva thaNiyakumArA NaM dugao bhedo) isI prakAra thAvat stanita kumAroM ke donoM bheda (evaM vANamalarANaM avihANaM) isI prakAra ATha taraha ke vAnavyanta kA (joisiyANaM paMcavihANaM) pAMca prakAra ke jyotiSakoM kA (mANiyA duvihA) vaimAnika do prakAra ke hote haiM (kappovagA, kaccAtItAya) kalpopapanna aura kalpAtIta (kappovagA bArasavihA) kalpopapanna dhAraha prakAra ke haiM (tesipi evaM ceva duhao bhedo) una ke bhI isI prakAra do bheda hai (kappAtItA duvihA) kalpAtIta do prakAra ke haiM (gevejjagA ya aNutarovAiyA ya) adeyaka aura anuttaroSapAtika (jai asurakumAra deva paMciMdiya veuvviyasarIre kiM pajjattaga asurakumAra bhavaNadAsI deva paMciMdiya veuvjiyasarIre ? apajjattaga asurakumAra bhavaNavAsI deva paMcidiya veumpiyasarIre 1) yadi asurakumAra bhavanavAsI deva pacenA vaikiyazarIra hoya che te zuM paryAptanA hoya cha / 255 stana ? goyamA / pajjattaga asurakumArabhavaNavAsI deva paMciMdiya vedavviyasarIre vi, ajjattaga asurakumArabhavaNavAsI deva paMciMdivave ubviyasarIre vi) 7 gautama / yasta asurakumAra bhavanavAsI deva pacendriyonA vaizciyazarIra paNa hoya che. ane paryAptaka asurakumAra bhavanavAsI deva paMcendriyone kriyazarIra paNa hoya che, ' (evaM jAva thaNiyakumArANaM dugao bhedo) se prAre yAvat stAnatabhAzanA bhanne saha (evaM vANamaMtarANaM adavihANaM) me 4 ghAre 418 tatanA pAnavya tarAnA (joisigaNaM paMca vihANaM) pAMca rana jyoti hInA (vemANiyA duvihA) paimAni me prAranA DAya che (kappovagA, kappAtItAya) 46yo55nna bhane 4AtIta (kappavigA bArasavihA) 465. panna mAra prAranA cha (tesi vi evaM cetra duhao bhedo) tebhanA 5 me 42 me se che (kappAtItA duvihA) 485AtIta 4|2naa cha (gevejjagAya aNuttarovavAiyA ya) avayamenA pra0 85
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ 674 prApamA kAzca, aveyakA navavidhAH, anuttaropapAtikAH paJcavidhAH, eteSAM paryAptAparyAptAmilApena dvigato bhedo bhaNitavyaH / / sU. 4 // ___TIkA-pUrvamaudArikazarIrasya bhedAH saMsthAnAni parimANAni ca marUpitAni, samprati vaikriyazarIrasya bhedAdikaM prarUpayitumAha-'veuvviyasarIre NaM maMte ! kaivihe paNNate ?' he bhadanta ! vaikriyazarIraM khalu katividhaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA ! 'duvihe paNNatte' vaikriyazarIraM dvividhaM prajJaptam, 'taM jahA-egidiyaveundiyasarIre ya paMciMdiya veubviyasarIre ya' sadyathA-ekendriya vaikriyazarIrazca paJcandriyavai kriyazarIraJca, gautamaH pRcchati-'jai egidiya veDabbiyasarIre kiM vAukAiya egidiya veubbiyasarIre, abAukAiya egidiya-veunciyasarIre ?' he bhadanta ! yadi ekendriya kriyazarIraM bhavati tat kiM vAyukAyikaikendriyavaikriya(gevejjagA navavihA) aveyakoM ke deva nau prakAra ke haiM (aNuttarovavAiyA paMcavihA) anuttaropapAtika.pAMca prakAra ke haiM (eteli pajjattApajjattAbhilAvaNaM dugao bhedo) ina ke paryApta-aparyApta ke abhilApa se do-do bheda (bhANiyayo)kahanA cAhie / ___TIkArtha-isase pUrva audArikazarIra ke bhedoM, saMsthAnoM aura parimANoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai, aba vaikriya zarIra ke bhedoM Adi kI prarUpaNA kI jAtI hai gautamasvAmI-he bhagavan ! vaikripazarIra kitane prakAra kA kahA gayA hai| bhagavAn-he gautama ! vaikriyazarIra do prakAra kA kahA gayA hai| vaha isa prakAra hai-ekendriya vaikiyazarIra aura paMcendriyakriyazarIra arthAt ekendriya jIvoM meM pAyA jAne vAlA aura paMcendriya jIvoM meM pAyA jAne vAlA vaikriyazarIra __gautamasvAmI-he bhagavan ! yadi ekendriya baikriyazarIra hotA hai to kyA ghAyukAyika ekendriyoM kA vaijhiyazarIra hotA hai athavA avAyukAyikoM kAmana manutta5pAti: (gevejagA navavihA) avayanA he| nava prA2nA che (aNuttarovavAiyA paMcavihA) anuttarI55ti: pAya 52 cha (etesiM pajjattApajjattAbhilAveNaM dugao bhedo) tamanA paryApta-pAta malitApaMthI me-meha (bhANiyavvo) 43 me. TIkArya-AnA pUrve audArika zarIranA bhede sa sthAne ane parimANanuM nirUpaNa karAyuM. have vaikriyazarIranA bhede AdinI prarUpaNa karAya che- zrI gautamasvAmI-he bhagavan! vaikiya zarIra keTalA prakAranA kahelA che? zrI bhagavAna-he gautama ! vaikiyazarIra be prakAranA kahelAM che, te A prakAre che. ekendriya kiyazarIra ane pacendriya kriyazarIra arzat ekendriya khAmAM maLI AvatAM ane paMcendriya jIvamAM maLI AvanArAM vaikriyazarIra, zrI gautamasvAmI-he bhagavad ! yadi ekendriya vaikriyazarIra hoya che te zuM vAyukAyika ekendriyanA vijhiyazarIra hoya che athavA avAyukAyike arthAta vAyukAyikethI bhinna pRthvIkAyika AdinA.
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 21 sU0 4 vaikriyazarIramedanirapaNam zarIram ? kiMvA vAyukAyikaikendriyavaikriyazarIram ? bhagAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'vAukAiya pagidiya veubiyasarIre no avAukAipa egidiya veundhiyasarIre' vAyukAyikaikendriyavaijhiyazarIraM bharati no avAyukAyikaikendriyavaikriyazarIraM saMbhavati, gautamaH pRcchati'jaha vAukAiya veundhiyasarIre kiM suhumabAukAiyaveubviyasarIre, bAyara vAukkAiyaveuniyasarIre ? he bhadanta ! yadi vAyukAyikavaikriyazarIraM bhavati tat kiM sUkSmavAyukAyikavaikriyazarIraM bhavati ? kiMvA bAdaravAyukAyikavaikriyazarIram bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'no suhuma vAukkAiyaegidiyaveubdhiyasarIre, bAyaravAukAiya egidiyaveu. bviyasarIre' no sUkSmavAyukAyikaikendriyavaikriyazarIraM saMbhavati, apitu vAdaravAyukAyikaikendriyakrizarIraM bhavati, gautamaH pRcchati-'jai vAyasvAukAiyaveubviyasarIre ki pajjattaga pAyaravAukAiyAgidiyaveubdhiyasarIre, apajjattama bAyaravAukAiya egidiyaveubdhiyasarIre ?' he bhadanta ! yadi vAdaravAyukAyikavaikriyazarIraM bhavati tat kim paryAptaka bAdaravAyukAyikakendriyavai kriyazarIram ? kiMvA aparyAptaka bAdaravAyukAyikaikendriyavaikriyazarIram ? bhagavAnAhaarthAtU dhAyukAyikoM se bhinna pRthvIkAyika Adi kA ? : bhagavAn-he gautama ! vAyukAyika ekendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai, avAyukAyika ekendriyoM kA vaikriyazarIra nahIM hotaa| gautamasvAmI-he bhagavan ! yadi vAyukAyika ekendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai to kyA sUkSmavAyukAyikoM kA vaikriyazarIra hotA hai athavA bAdara ghAyukA yikoM kA vaikriyazarIra hotA hai ? , bhagavAn-he gautama ! sUkSmavAyukAyika ekendriyoM kA vaikriyazarIra nahIM hotA kintu bAdara vayukAyika ekendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! yadi ghAdara vAyukAyika ekendriyoM kA vaikriya zarIra hotA hai to kyA paryAptaka bAda vAyukAyika ekendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai athavA aparyAptaka bAda vAyukAyika ekendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai zrI bhagavAna-he gautama ! vAyukAyika ekendriyenA vaikriyazarI hoya che, avAyukAyika ekendriyonA vakriyazarIra nathI hotAM. * zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! yadi vAyukAyika ekendrinA phicazarIra hoya te che sUkSama, vAyukAyikanA kriyazarI hoya che athavA bAdara vAyukAyikonA vekiyazarI hoya che? - zrI bhagavAna-he gautama ! sUkama vAyukAyika ekendrinA kriyazarIra nathI hotAM paNa bAdara vAyukAyika ekendrinA kriyazarIra hoya che. | zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! yadi bAdara vAyukAyika ekendriyanA vakriyazarIra hoya che te zuM paryApta badara vAyukAyika ekendriyonA vaikriyazarIra hoya che athavA aparyAptaka bA2pAyi4 mendriyAnA yazarIra DAya cha ? ..
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJAvanAsUtre 'gomA ! he gautama ! 'pajjattama vAyara vIucAi egiMdiya veuvviyasarIre, no apajjatagabAyaravAkAMya ergidiya ubdhiyasarIre' pataka bAdazvAyukA thikai kendriyavai kriyazarIraM bhavati, no aparyAptakavAdarAyukA kaiikendriyavai kriyazarIram tathA cAtrai kendriyANAM madhye vAyukASikasya tatrApi vAdarasya taMtrApi paryAptasyaiva vaikriyazarIraM saMbhavati no sUkSmarUpa novA aparyAptasya vAyukAyikasyApi ekendriyasya vaikriyazarIraM saMbhavati, tasya vaiphiyalabdhyasaMbhavAt, tathA coktam- 'ti tAva rAsINaM veDavdhiyaladdhI caiva natthi / vAyara pajjattANaM pi saMkheja bhAgametA' yANAM tAvadAzInAM vaikriyalabdhicaivanAsti / bAdaraparyAptakAnAmapi saMruSeyabhAgamAtrANAm // gautamaH pRcchati - 'ja paMcidina ve uvivyasarIre kiM nerahacapaMcidiya beDaMvviyasarI re - jAvaka deva paMcidiveuvvasarI ?' he bhavanta ! yadi paJcendriyavaiSkriyazarIraM bhavati tat kiM nairayikapazcendriyavaikriyazarIraM yAvat kiMvA tiryagyonika paJcendriya bhagavAn he gautama! paryAptaka vAdara vAyukAdhika ekendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai, aparyAptaka bAdara vAyukAyika ekendriyoM kA vaikriyazarIra nahIM hotA hai| tAtparya yaha hai ki ekendriyoM meM se kevala vAyukAyikoM kA, vAyukAyikoM meM sirpha cAdaroM kA aura bAdaro meM bhI sirpha paryApta jIvoM kA vaikripazarIra hotA hai, kyoMki unameM vaikriya labdhi saMbhava hotI hai / kahA bhI hai-tIna rAziyoM ke : kriyalabdhi hI nahIM hai, bAdara paryApta ko meM bhI asaMkhyAtaveM bhAga mAtra jIvoM ko hI yaha labdhi hotI hai / tAtparya yaha hai ki apayatika sUkSma vAyukAyika, paryAta sUkSma vAyukAyika aura aparyApta bAdara vAyukAcika, ina tIna rAziyoM 'meM vaidha nahIM hotI hai, bAdara paryAptakoM meM hI hotI hai aura unameM bhI sirpha asaMkhyAta meM bhAgaM meM hI hotI hai, saba meM nahI hotI hai / gautamasvAmI - he bhagavan ! yadi paMcendriya caikriyazarIra hotA hai to kyA vaha 'nAraka paMcendriyoM kA hotA hai, tiryeca paMcendriyoM kA hotA hai, manuSya paMcendriyoM zrI bhagavana-De gautama ! paryAptaka khAdaravAyukAyika ekendriyeAnA vaikriyazarIra DAya che, apaMcapta bAdaravAyukAyika ekendriyAnA vaikrizarIra nathI hAtAM tAtparya e che ke ekendriyeAmAMthI kevaLa vAyukAyikAnA, vAyukAyikAmAM kevaLa khAdarAnA ane khAdarezamAM paNa kevaLa paryApta jIveAnA vaikriyazarIra DhAya che, kemake temanAmAM vaikriyalabdhi saMbhavita haiAya che. 'ghu paNa che-traNu rAziceAnA "kriyazarIranI labdhi ja nathI, khAdara paryAptakAmAM paNa asakhyAtamA bhAga mAtra jIvane ja A labdhi hAya che. tAtparya e che ke aparyApta sUkSma vAyukAyika, paryApta sUkSma vAyukAyika ane aparyApta bAdaravAyukAyika, A chuM rAziyAmAM vaiSkriya labdhi nathI hAtI, khAdara paryAptakAmAM ja hAya che ane temanAmA paNa kta asaMkhyAtamAMbhAgamAM ja hAya che, khadhAmAM nathI hatI. zrI gautamasvAmI-he bhagavan / yadghi p`cendriyanA vaikriyazarIra hAya che te thru nAra
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 4 vaikriyazarIramanirUpaNam 677 vaikriyazarIraM, kiMvA manuSya paJcendriyavaikriyazarIraM, kiMvA devapaJcandriyavaikriyazarIraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautaSa ! 'neraiyacidiyave ubviyasarIre vi, jAva devapaMciMdiryaveubiyasarIre vi' nairayirUpaJcandriya vaikriyazarIramapi bhavati, yAvat tiryagyonika pazcandriyavaikriyazarIramapi, manuSyapaJcendriyavaikriyazarIramapi, devapaJcendriyavaikriyazarIramapi bhavaMti, gautamaH pRcchati-'jA neraiya paMcidiya veubviyasarore ki rayaNappabhASuDhavineraiyapaMcidiyave'dhviyasarIre jAva kiM ahesattamApuDhavineraiya paMciMdiyaveubdhiyasarIre ? he bhadanta ! yadi nairayikapaJcandriyavaikriyazarIraM bhavati tat kiM ratnaprabhApRthivI narayika pave. ndriya baiMkriyazarIraM yAvara kiMvA zarkarAprabhApRthivInairayika paJcandriya kriyazarIraM kiMvA bAlaphAprabhApRthivInerasikapaJcendriya vaikriyazarIraM kiMvA pakaprabhApRthivI nairayikapazcandriyokriyasarIraM kiMvA dhUmaprabhApRthivI nairayikapaJcendriya vaikriyazarIram kiMvA tamAprabhApRthivI narayikapazcendriyavaikriyazarIraM kiMvA adhaHsaptama pRthivInairayikapazcendriyavaikriyazarIraM bhavati ? bhagavAdhAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'rayaNappabhApuDhavineraiya paMciMdiya veubviyasarIre vi jAva kA hotA hai athavA devapaMcendriyoM kA hotA hai ? bhagavAnU-he gautama ! nAraka paMcendriyo kA bhI vaikriyazarIra hotA hai, yAvat tiryaMca paMcendriyoM kA bhI hotA hai, manuSya paMcendriyoM kA bhI hotA hai aura devapaMcendriyoM kA bhI hotA hai __ gautamasvAmI-bhagavan ! yadi nAraka paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai to kyA ratnaprabhA pRthivI ke nAraka paMcendriyoM kA hotA hai, kyA zArkarAmabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA hotA hai, kyA vAlukAprabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA hotA hai, paMkaprabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA hotA hai, dhUmapramA pRthvI ke mAraka paMcendriyoM kA hotA hai, tamaHprabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM hotA hai athavA tamastamAmabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA hotA hai ? paMcendrinA hoya che, tiryaMca paMcendrinA hoya che, manuSya paMcendrinA hoya che athavA deva paMcendrinA hoya che? zrI bhagavAna he gautama! nAraka paMcendrinAM paNa vaichiyazarIra hoya che, pAvana tiryaMca paMcendrinA paNa hoya che, manuSya paMcendrinA paNa hoya che ane na pazendrionA paNa hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! yadi nAraka paMcendriyenA vaikriyazarIra hoya che te zuM ratnaprajA pRthvInA nAraka paMcendrinA hAya che, zuM zakarA prabhA pRthvInA nAraka padrinA heya che, zuM vAlukAprabhA pRthvInA nAka pacendrinA hoya che, paMkaprabhA pRthvInA nAraka paMcendrinA hoya che, dhUmaprabhA pRthvInA nAraka paMcendrinA hoya che, tamAraprabhA pRthvInA maka padrinA hoya che, athavA tamAma prabhA pRthvInA nAka paMcendriyanA hoya che?
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 prathApanA ahesattamApuDhavineraiya paMciMdiya veuvviyasarIre'vi' ratnaprabhApRthivI nairayika pazcandriyavaiki yazarIramapi yAvat-zarkarAmabhApRthivInairayikapaJcendriya vaikriyazarIramapi, vAlukApramApRthivI nairayikapaJcendriyavaikriyazarIrapi, praGkaprabhApRthivI nairayikapaJcendriya kriyazarIramapi dhUmapramApRthivInairayikapaJcandriyavaikriyazarIrasapi, tapaHprabhApRthivInairayikapazcendriyavaikriyazarIramapi, adhaHsaptama pRthivInairayikapazcendriyavaikriyazarIramapi bhavati, gautamaH pRcchati-'jai rayaNappabhApuDhavineraiyaveunchiyasarIre kiM pajjatagarayagappabhApuDha vineraiyaveunbiyasarIre?' yadi ratnaprabhApRthivInairayiphavaikriyazarIraM bhavati tat kiM paryAptakaratnaprabhApRthivInairayikavaikipazarIram ? kiMvA-'apajjattagarayaNappabhApuDhavineraiya paMbiMdiyaveuvviyasarIre ?" aparyAptaka ratnaprApRthivInairayikapaJcendriyavaikriyazarIraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'pajjatagarayaNappabhApuDha vineraiya paMciMdiyaveubviyasarIre vi' apajjattagarayaNappabhApuDhavineraiya paMciMdiya veubdhiyasarIre pi' paryAptakaratnaprabhApRthivI nairayika paJcendriya kriyazarIramapi bhavati, aparyAptakaratnaprabhApRthivI nairayikapaJcendriyavaikriyazarIramapi bhavati, 'evaM jAva AhesattamAe dugo bhedo bhANiyo' evam-ratnaprabhApRthivInarayikaparyAptAparyAptakavaikri. yoktarItyA yAvat-zarkarAprabhAyA vAlukAprabhAyAH, paGkaprabhAyAH, dhUmaprabhAyAH, adhAsaptamyAzca / - bhagavAna-he gautama ! ratnaprabhA pRthvI ke nArakoM kA bhI hotA hai yAvat tamastamaH prabhA pRthvI ke nArakoM kA bhI hotA hai| arthAt sAtoM pRzciyoM ke nAraka paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai| . . gautamasvAmI-he bhagavan ! yadi ratnaprabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA vaiphiyazarIra hotA hai to kyA paryApta ratnaprabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA hotA hai athavA aparyApta ratnaprabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA hotA hai ? .. bhagavAn-he gautama ! paryApta ratnaprabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA bhI vaikrizarIra hotA hai aura aparyApta ratnaprabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA bhI vaikriyazarIra hotA hai| isI prakAra zarkarAprabhA, vAlukAprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA zrI bhagavAna - he gautama ! ratnaprabhA pRthvInA nArakanA paNa hoya che yAvata tamatamaHprabhA pRthvInA nArakonA paNa hoya che. arthAta sAte pRthvInA nAraka paMcendriyonA vekiyazarIra hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! je ratanaprabhA pRthvInA nAraka paMcendrinA vakriyazarIra hoya che te zu paryApta ratnaprabhA pRthvInA nAka pacendrinA hoya che athavA aparyApta ratanaprabhA pRthvInA nAraka paMcendriyanA hoya che? zrI bhagavAn he gautama ! paryApta ratnaprabhA pRthvInA nAraka paMcendrinA paNa vekiyazarIra hoya che ane aparyApta ratnaprabhA pRthvInA nAka paMcendrinA paNa vaikiyazarIra hoya che. e ja prakAre zaraprabhA, tAlukAprabhA, dhUmapA, tama...bhA, ane tamastaSa
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 21 0 4 vaikiyazarIramedanirUpaNam pRthivyAH paJcendriyanairayikavaikriyazarIrANAM dvigato bhedaH - paryAptA paryAptakarUpadviprakArako bhedo bhaNitavyaH vaktavyaH, gautamaH pRcchati - 'nai tirikkhajoNiya paMcidiyaveDa vviyasarI re kiM saMcchimacidiya dikkhi joNiya veu viSayasarI re, gambhavatiya paMcidiyatirikkhajoNiya doasarIre ?' he bhandata ! yadi tiryagyonikapaJcendriyavaiphiyazarIraM bhavati tat kiM saMmUchimapaJcendriya tiryagyonikavaikriyazarIraM bhatrati 1 kiMvA-garmavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonika kriyazarIraM bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama! 'no saMmucchimapaMcidiyatirikkhajoyive ubviya sarIre, gandhavakaMtiyapaMcidiyatirikkha joNiya veucciyasarI re' no saMmUchima paJcendriyatiryagyonikavaikriyazarIraM bhavati apitu garbhavyutkrAntipazcendriyatiryagyofrey kriyazarIraM bhavati, gautamaH pRcchati - ' jar3a anbhavatiya McidiyatirikkhajoNiya veuvviyasarIre kiM saMkhejjavAsAuya gavyavakaMtiyapaMcidiyatirikkhajoNiya veubviyasarIre, asaM 679 ora tamastasaHprabhA pRthvI ke paryApta aura aparyApta nAraka pacendriyoM kA bhI vaikriya zarIra hotA hai / isa prakAra sabhI ke do-do bhedoM kA kathana kara lenA cAhie / gautamasvAnI - he bhagavan ! yadi tiryaca paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai to kyA saMmUrchima paMcendriya tiryaMcoM kA hotA hai athavA garbhaja tiryaca paMcendriyoM ar vaizarIra hotA hai ? bhagavAn he gautama! saMmUrchima paMcendriya tiryecoM kA vaikriyazarIra nahIM hotA kintu garbhaja pacendriya tiryacoM kA vaikriyazarIra hotA hai ! gautamasvAmI - he bhagavan ! yadi garbhaja paMcendriya tiryacoM kA vaikriyazarIra hotA hai to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriyo kA vaikriyazarIra hotA hai athavA asaMkhyAtavarSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tirthacoM kA vaiki" yazarIra hotA hai ? prabhA pRthvInA paryApta ane aparyApta nAraka paMcendriyAnA paNa vaikriyazarIra hoya che. eja prakAre pradhAnA e-enA leDhAnu kathana karI levu joie. zrI gautamasvAmI--he bhagavan ! yadvitiya ca pacendriyanA vaikriyazarIra DhAya te zuM samUmi paMcendriya tiyaconA hAya che athavA gaja tiyA~ca pacendriyAnA vakriyazarIra DAya che! bhagavAna-De gautama! samUmi pa Mcendriyatiya ceAnA vaikriyazarIra hAtA nathI, paraMtu gaja pacendriyatiya cAnA vaikriyazarIra hoya che. zrI gautamasvAmI-De bhagavan ! yadghi gabha`ja 5 cendriyAnA vakriyazarIra haeNya che te zu' sakhyAta vanA AyuvALA gaja pacendriyAnA vaikriyazarIra hoya che ? as'khyAta varSanI AyuvALA gabha ja pacendriya tiya 'conA vaikiyazarIra hAya che? athavA
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanA khejavAsAuya gambhavatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiya vedaviyasarIre ? yadi garbhavyutkrAntika paJcendriyahigyonikavaikriyazarIraM bhavati tat kiM saMkhyeyanayuSka garmavyutkrAntirUpaJcendriyatiryagyonikavaikriyazarIraM bhavati ? kiMvA asaMkhyevavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiyegyonikavaikriyazarIraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'saMvejjavAsAuya gambhavakaMtiyapaMcidiyatirikkhajoNiya veunisarIre, no asaMkhejjavAsAuna sambhavatiyapaMvidiyatirikkhajoNiyaveubbiyasarIre' saMkhyeyavarSAyuSmagarbhavyutkrAntikaJcandriyatiryagyonikavaikripazarIraM bhavati, no asaMkhpeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikvaikriyazIraM bhavati, gautamaH pRcchati-'jai saMkhijjavAsAuya gavbhavatiyapaMbiMdiyatirikkhajoNiya veubiyasarIre kiM pajattasaMkhenjavAsAuya gabbhavakatiyapaMciMdiyatirikkha joNiya veubdhiyasarIre, apajjattama saMkhejjavAsAuya gambhavataMtiya paMciMdiyatirivAjoNiya veubdhiyasarIre ?' yadi saMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyoninnavaikriyazarIraM kiM paryApta saMkhyeyavarSAyuSphagarbhavyutkrAntikapazcandriyatiryagyonikavaikriyazarIraM bhavati ? kiMvA aparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSka garbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryayonikavaikriyazarIra bhavati? bhagavAnAha-'goyamA ! he gautama ! 'pajjattagasaMkhejjavAsAuya nabbhavakatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiya veubiyasarIre, no apajjattasaMkhenavAsAuya gamavakkatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiya veThabisarI paryAptasaMkhye. bhagavAn-he gautama ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiyacoM kA vaiphriyazarIra hotA hai, asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryaMcoM kA maikriyazarIra nahIM hotaa| ___ gautamasvAmI-he bhagavan ! yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya siyacoM kA vaikriyazarIra hotA hai to kyA paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryaMcoM kA vaikriyazarIra hotA hai athavA aparyApta saMkhyAta varSa kI Ayu dhAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA vaikriyazarIra hotA hai ? . - bhagavAn-he gautama ! paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA vaiphriyazarIra hotA hai aparyApta saMkhyAta varSa kI Ayu dAle garbhaja 1 zrI bhagavAna che gautama! saMkhyAtavarSanI AyuvALA gaja pacendriya tirya senA : kriyazarIra hoya che, asaMkhyAta varSanI AyuvALA garbhaja pacendriya tiryaMcone kriyazarIra nathI detAM. zrI gautamasvAmI-he bhagavana! yadi saMkhyAtavarSanI AyuvALA garbhaja paMcendriya tiryaMconA kriyazarIra hoya che, te zuM paryApta saMkhyAtavarSanI AyuvALA garbhaja pacendriya tiryaMconA kriyazarIra hoya che athavA aparyApta saMkhyAtavarSanI AyuvALA garbhaja paMcendriya tiryaMconA vaikiyazarIra hoya che? zrI bhagavAna-he gautama ! paryApta saMkhyAtavarSanI AyuvALA garbhaja pacendriya tiryaMconA vaidiyazarIra hoya che. aparyApta sa khyAtavarSanI AyuvALA gaja paMcendriya
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 21 sU0 4 vaikriyazarIrabhedanirUpaNam varSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonika vaikriyazarIraM bhavati no aparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmanyuskrAntipazcendriyatiryagyonikavaikriyazarIraM bhavati, gautathaH pRcchati - 'jai saMkhejja - vAsAuyaganbhavatiya paMciMdiyatirikkhajoNiya vevviyasarIre kiM jalayara saMkhejjavAsA uyaganbhavakaMtiyapaMciMdiyatirikkhajoNiya veuvviyasarIre, thalayara saMkhejjavAsAuya ganbhavakaMtiyatiryagyonika paMciMdiyatirikkhajoNiya veubviyasarIre, khahayara saMkhejjavAsA uyaganbhavakaM tiyapaMcidiyatirikkhajoNiya veDavviyasarIre ?' yadi saMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyavaikriyazarIraM tat kiM jalacara saMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyoniyazarIraM bhavati ? kiMvA sthalacara saMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonika vaikriyazarIraM bhavati ? kiMvA khecara saMkhyeyavarSAyuSkapaJcendriyatiryagyonikavaikriyazarIraM bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'jalayara saMkhejjavAsAjya gagbhavakaMtiyapaMcidiyatirikkhajoNiya daesarIre vi, thalayara saMkhejjavAsAjya ganbhavakkaMtiya paMcidiyatirikkhajoNiya veucci - yasarIre vi, khayara saMkhejjavAsAjya ganbhavakaMtiya paMcidiyatirikkhajoNiya veubviyasarI re vi'- jalacara saMkhyeyavarSAyuka garbhavyutkrAntipazJcendriya tiryagyonika kriyazarIramapi, sthalacara - saMkhyevarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonika vaikriyazarIramapi, khecara saMkhyetyavarSAyupaMcendriya tiryoM kA vaikriyazarIra nahI hAtA hai / gautamasvAmI - he bhagavan ! yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryoM kA vaikriyazarIra hotA hai to kyA jalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryaMcoM kA vaikriyazarIra hotA hai, agara sthalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryaco kA vaikriyazarIra hotA hai athavA khecara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tirthacoM kA vaikriyazarIra hotA hai ? bhagavAn he gautama! jalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiyecoM kA bhI vaikriyazarIra hotA hai, sthalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle maja paMcendriya tirthayoM kA bhI vaikriyazarIra hotA hai aura khecara saMkhyAta varSa tiya conA vAkreyazarIra hAtAM nathI. zrI gautamasvAmI-juM bhagavan ! cakri sa MkhyAtava'nI yuvALA gaja pacendriya gaja tiya 'conA vaikrizarIra hAya che te zuM jalacara saMkhyAtavarSanI AyuvALA 5 cendriya tiyaconA vaikriyazarIra hoya che, sthalacara sa`khyAtavaSa~nI AyuvALA gaIja paMcendriya tiya 'ceAnA vaikriyazarIra hAya che athavA khecara sa khyAtavanI AyuvALA gaja paMcendriya tiya cAnA vaikriyazarIra hAya che ? zrI bhagavAna hai gautama ! jaLacara sa MkhyAtavarSanI AyuvALA gajapa'cendriya tiya 'conA paNa vaikriyazarIra hAya che. sthalacara sa khyAtavaCnI AyuvALA gajapa cendriyatiya conA paNa vaiyizarIra hAya che, ane khecara saMkhyAtavarSanI AyuvALA pra0 86 681.
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ 682 kAvyutkrAntipaJcendriyatiryagyonikavaikriyazarIramapi bhavati, gautamaH pRcchati-jai jalayara. saMkhejjarAsAuyagambhavakatiyapaMbiMdiyatirikkhanoNiya veThabviyasarIre kiM pajjattaga jalapara saMkhejjavAsAuya gantavakkaMtiyapaMciMdiyatirikvajoNiya veuvizasarIre, apajjattaga jalayara saMkhejjavAsAuyagambhavatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiya vebdhiyasarIre ya?' he bhadanta ! yadi jaladarasaMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendrigatiyagonika kriyazarIraM bhavati tat ki paryAptakajalacara saMkhyeyavarSAyuSphagarbhavyutkrAnti paJcendriyatiryagyonikriyazarIraM ? kiMvA aparyAptaka jalacarasaMkhyavarSAyuSkagarbhavdhutkrAtikapaJcendriyatiryagyonikavaikriyazarIraM ca bhavati ? bhagavAnAha-'gocamA !' he gautama ! 'pajjattaga jalayara saMkhejjavAsAuya gambhavatiyapaMcidiyatirivakhajoNiyaveubjiyasarIre, no apajjattA saMkhejjavAsAuyajalayara gambhavavatiyapaMciMdiyatirikkhanoNiyaveuniyasarIre' paryAptaka nalacarasaMkhyezvaryAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcandriyatigyonikakriyazarIraM, no aparyAptaka saMkhyeyavarpAyuSka jalacara garbhavyu: skrAntikapaJcendriyatiryagyoniyonikavaikriyazarIraM bhavati, gautamaH pRcchati-'jai thalayara paMcidiya jAba sarIre kiM cauppaya jAva sarIre ?' he bhadanta ! yadi sthalacaraparyAptakapaJcendriya yAvad garbhavyutkrAntika saMkhyeyavarSAyuSkatiryagyonikavaikriyazarIraM bhavati tat kiM catuSpada kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA bhI vaikriyazarIra hotA hai ! : __gautamasvAmI-he bhagavan ! yadi jalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryaco kA vaikriyazarIra hotA hai to kyA paryApta jalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryaco kA vaikriyazarIra hotA hai athavA aparyApta jalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA vaikriyazarIra hotA hai| , bhagavAn-he gautama ! paryApta jalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle gabhaMja paMcendriya tiryacoM kA vaikriyazarIra hotA hai, aparyApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle jalacara garbhaja paMcendriya tiryaMco kA vaikriyazarIra nahIM hotA hai| ... gautamasvAmI-he bhagavan ! yadi sthalacara paryApta paMcendriya garbhaja saMkhyAta garbhaja paMcendriya tiryaMconA paNa vekiyazarIra hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan! yadi jaLacara saMkhyAtavarSanI AyuvALA garbhaja paMcendriya tiryaMconA vaikriyazarIra hoya che te zu paryApta jalacara saMkhyAta varSanI AyuvALA garbhaja pacendriya tiryaMconA vaizirIra hoya che athavA aparyApta jaLacara saMkhyAtavarSanI AyuvALA garbhaja pacendriya tiryaMcanA vaikriyazarI heAya che? zrI bhagavAna-he gautama ! paryApta jaLacara saMkhyAtavarSanI yuvALA garbhaja pacendriya tiya cAnA vaikiyazarIra hoya che. aparyApta saMkhyAtavarSanI AyuvALA jalacara gaja paMcendriya tiryacenA vakriyazarIra nathI hotA. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! yadi sthalacara paryApta paMcendriya garbhaja sa gyAta nayA tA.
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 4 vaikriyazarIramedanirUpaNam yAvat paryAzaka saMkhyeyavarSAyuSkasthalacaragarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikavaikriyazarIraM bhavati ? kiMvA parisarpayAvat-paryAptakasaMkhyeyavarpAyuSmasthalacaragarbhavyutkrAntikapaJcandriyatiryagyonikakriyazarIraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'cauppayajAva saMkhejjavAsAuya gambhavakkaMtiyapaMciMdiyatirikkhajoNiya veubviyasarIre, parisappa jAva saMkhenjavAsAuya gambhavakkatiyapaMciMdiyatirikkhajoNiya veubviyasarIre ya' catuSpada yAvat-paryAptakasthaLacarasaMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonika kriyazarIraM bhavati, parisarpayAvat-paryAptakasthalacara saMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntika paJcendriyatiryagyonikavaikriyazarIrazca -bhavati, 'evaM savvesiM NeyavyaM jAva khahayarANaM pajjattANaM no apajjattANaM' evam-pUrvoktarItyA sarveSAM jJAtavyaM yAvat- khecarANAM paryAptAnAM saMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikapaJcendriyatiryagyonikavaikriyazarIram no aparyAptAnAM khevarANAM saMkhyeyavarSAyuSkagarbhavyutkrAntikSapazcendriyatiryajyonikavaikriyazarIraM bhavati, gautamaH pRcchati-'jai maNsapaMciMdiya veubviyasarIre kiM saMmu. varSa kI Ayu vAle tibaco kA vaikriyazarIra hotA hai to kyA catuSpad yAvatparyAsaka saMkhyAta varSa kI Ayu vAle sthalacara garbhaja paMcendriya tiryaco kA vaiki yazarIra hotA hai ? athavA parisarpa paryAptaka saMkhyAta varSa kI Ayu vAle sthalacara garbhaja paMcendriya tiryacoM kA vaikriyazarIra hotA hai ? / bhagavAn-he gautama ! catuSpada paryAptaka sthalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiyacoM kA vaikriyazarIra hotA hai tathA parisarpa yAvat-paryAptaka sthalacara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA bhI vaiphriyazarIra hotA hai| isI prakAra saba kA samajhalenA cAhie, yAvat khecara paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tirthacoM kA vaikriyazarIra hotA hai, aparyApta khecara saMkhyAta varSa kI Ayu vAle garbhaja paMcendriya tiryacoM kA vaikriyazarIra nahIM hotA hai| varSanI AyuvALA tiryaMcanA kizarIra hoya che. te zuM catuSpada yAvata-paryAptaka saMkhyAta varSanI AyuvALA sthalacara garbhaja paMcendriya tiryaMconA vekiyazarIra hoya che? athavA zuM parisarpa paryAptaka saMkhyA varSanI AyuvALA sthalacara garbhaja paMcendriya tiyAnA kriyazarIra hoya che? " zrI bhagavAna-he gautama ! catuSpada paryAptaka sthalacara, saMkhyAta varSanI Ayu vALA garbhaja paMcendriya tiryanA kriyazarIra hoya che tathA parisa yAvat paryApta sthalacara saMkhyAtavarSanI AyuvALA garbhaja paMcendriya tiyacanA. paNa kriyazarIra hoya che. eja prakAre badhAnuM samajI levuM joIe yAvatu khecara paryApta saMkhyAtavarSanI AyuvALA garbhaja pacendriya tiryacenA vaikriyazarIra hoya che, aparyApta becara saMkhyAtavarSanI AyulALA garbhaja paMcendriya tiryacenA vakriyazarIra nathI rahetAM . '
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 pramANAta cchima maNUsa paMciMdiyaveubviyasarIre, gabhavatiya maNUsapaMciMdiyave ubviyasarIre hai bhadanta ! yadi manuSyapazcendriyavaikriyazarIraM bhavati tat kiM saMmRcchimamanuSya paJcendriya vaikriyazaroraM bhavati ? kiM vA garbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyavaikriyazarIraM bhavati / bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'No samucchimamaNUsapaMcidiyaveudhviyasarIre, 'gambhavakkatiyamaNUsapaMciMdiyaveuvviyasarIre' no saMmRcchima manuSyapapazcedriyavaikrisabharI bhavati, apitu garbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyavaikriyazarIraM bhavati, gautamaH pRcchati"jai ganbhavatiyamaNUsapaMciMdiyaveubviyasarIre kiM phammabhUmagagabbhavakkaMtiyamaNUsapaMtri'diyaveubviyasarIre, akammabhUmagagambhavapakaMtiyaraNUsapaMciMdiyaveunciyasarIre, aMtaradIpamaganbhavatiyamaNUsapaMciMdiyaveuvviyasarIre ?' he bhadanta ! yadi garbhavyutkrAntikamanuSyapatrendriyavaikriyazarIraM bhavati, taki karmabhUmiga garbhavyutkrAntikamanuSyapazcendriyavaikriyazarIram, kiMvA akarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapazcandriyavaikriyazarIram, kiMvA antaradvIpakagarbhanchaskrAntikamanuSyapaJcendriyavaikriyazarIraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'kamma___ gautamasvAmI-he bhagavan ! yadi manuSya paMcendriyoM kA vaiphiyazarIra holAI to kyA saMmUrchima manuSya paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai athavA garbhaja manuSya paMcendriyoM kA vaiphriyazarIra hotA hai ? -: bhagavAna-he gautama! saMmUrchima manuSya paMcendriyoM kA vaikriyazarIra mahIM hotA garbhaja manuSya paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai| __ gautamasvAmI-he bhagavan ! yadi garbhaja manuSya paMcendriyoM kA kriyazarIra hotA hai to kyA karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai, athavA akarmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriyoM kA vaiphiyazarIra hotA hai athavA antaradvIpaja garbhaja manuSya paMcendriyoM kA caikriyazarIra hotA hai ? .. bhagavAn-he gautama ! karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaiphiyazarIra | zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! yadi manuSya paMcendriyenA vaikriyazarIra hoya che te zuM ramUchima manuSya paridranA vaikiyazarIra hoya che athavA garbhaja manuSya pacendriAnA thiMkiyazarIra hoya che? zrI bhagavAna che gautama ! saMmUIima manuSya paMcendriyana kriyazarIra nathI hatAM, 'abhaja manuSya paddhinA vijhiyazarIra hoya che. zrI gautamasvAmI he bhagavad ! yadi garbhaja manuSya paMcendrinA kriyazarIra hoya che te zuM karmasmRmija garbhaja manuSya paMcendriya kriyazarIra hoya che, akarmabhUmija gaja manuSya pacendriyenA vaiThiyazarIra hoya che athavA antaradvIpa ja garbhaja manuSya padrinA vakriyArI hoya che? zrI bhagavAna gautamI-karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendridhanA mizarIra hoya
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI ThokA pada 21 sU0 4 vaikiyazarIramedanirUpaNam Ta bhUmagagambhavakkaniya maNamapaMciMdiyaveubdhiyasarIre, No aphammabhUmagagambhavakkaMtiya maNUsapaMci. diyagheubdhiyasarIre' karmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcandriyavaikriyazarIraM bhavati, no akarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanupyapaJcendriyavaikriyazarIraM bhavati no vA antaradvIpakagarbhavyutkrAntika manuSyapazcendripavaikriyazarIraM bhavati, gautamaH pRcchati-'jai phammabhUmagagambhavakkaMtiyamaNUsapaMciMdiya veuvivyasarIre, kiM saMkhenjavAsAutha kammabhUmagagambhavakkaitiyamAsaveubbiyasarIre, asekhejjayAptAuya kammabhUmagagambhavakkaMtiyamaNsapaMciMdiyaveuciyasarIre ?' he bhadanta ! yadi karmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapazcendriyavaikriyazarIraM bhavati tat kiM saMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigaga mainyutkrAntikamanuSyavaikriyazarIraM bhavati ? kiMvA asaMkhyeyavarSAyuSkakamabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyavai kriyazarIraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'saMkhejjavAsAuyakammabhUmigaganbhavatiyamaNUsapaMcidiyaveubdhiyasarIre, no asaMkhejjavAsAuya kammabhUmagaga mavakkaMtiyamaNUsapaMciMdiyavebiyasarIre' saMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyamadhendriyavaikriyazarIraM bhavati, no asaMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyakriyazarIraM mavati, gautamaH pRcchati'-'jai saMkhejjavAsAuya kammabhUmigagabhavatiyamanussapaMcidiyave ubviyasarIre kiM pajjattaga saMkhejavAsAuya phammabhUmigamaNUpaMsapaMciMdiyaveuvviyahotA hai, akarmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra nahI hotA tathA antaradvIpaja garbhaja manuSya paMcendriya kA bhI vaikriyazarIra nahIM hotaa| - gautamasvAmI-he bhagavan ! yadi karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra hotA hai to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra hotA hai athavA asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriyazarIra hotA hai ? __ bhagavAn-he gautama ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garmaja manuSya paMcendriya kA vaikriya zarIra hotA hai, asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya paMvendriya kA vaikriya zarIra nahIM hotA / che, akarmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriyanA kriyazarIra nathI hatAM tathA antaradvIpa ja gaja manuSya paMcendriyanA paNa kriyazarIra nathI hatAM. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! yadi karmabhUmi garbhaja manuSya paracendriyanA vekiyazarIra hoya che te zuM saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendricenA vekiyazarIra hoya che athavA asaMkhyAta varSanI AyuvALA 'karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriyanA vaikiyazarIra hoya che? zrI bhagavAna gatama! saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUMmija garbhaja manuSya paMcendriyanA vaikriyazarIra hoya che, asaMkhyAta varSanI AyuvALa karmabhUmija garbhaja manuSya candrane diyazarIra nathI hatAM.
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ hopanAstra sarIre, apajjattaga saMkhejjavAsAuya kammasUmigagambhavavatiyamaNUsapaMcidiyaveubbiyasarIre?' he bhadanta ! yadi saMkhyeyavarSAyurukakarmabhUmigarbhavyutkrAntimanuSyapazcendriya kriyazarIraM bhavati tat kiM paryAptakasaMkhyeyavarpAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAnti manuSyapazcandriyavaikriyazarIraM bhavati ? kiM vA aparyAptakasaMkhyeyavarpAyuSkakamabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyavaikriyazarIraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautaSa ! 'pajjattaga saMkhegavAsAuya kammabhUmigagambhadhatiyamaNUpapaMciMdiyaveubdhiyasarIre, no apajjattagasaMkhejjavAsAuya kammabhUmigaganmavakkaMtiyamaNamapaMciMdiyave ubviyasarIre' paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyavaikriyazarIraM bhavati, no aparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSka karmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyavaikriyazarIraM bhavati, tathA ca paJcendriyaprarUpaNe'pi jaladaracatuSpadoraH parisarpabhujaparisarpakhecarANAM manuSyANAJca garbhavyutkrAntikAnAM saMkhyeyavarSAyuSkANAmeva vaikriyazarIrANi bhavanti no tadatiriktAnAM saMmUchimAdInAma, teSAM bhavasvabhAvatayA vaikriyalabdhya gautamasvAmI he bhagavan ! yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriya zarIra hotA hai to kyA paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA caikriya zarIra hotA hai athavA aparyApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriya zarIra hotA hai ? bhagavAna-he gautama ! paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriya zarIra hotA hai, aparyApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriya kA vaikriya zarIra nahIM hotA! isa prakAra paMcendriya vaikriya zarIra kI prarUpaNA meM bhI jalacara, catuSpada, uraparisarpa, bhujaparisarpa, khecara tathA garbhaja saMkhyAta varSa kI Ayu vAle manuSyoM kA hI vaikriya zarIra hotA hai| ina ke sivAya saMmUchima Adi kA nahIM hotA zrI gautamasvAmI he bhagavad ! yadi saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriyanA vaikriyazarIra hoya che te zuM paryApta saMkhyAtivarSanI yuvALA karmabhUsija garbhaja manuSya pacendriyanA vaikiyazarIra hoya che athavA aparyApta saMkhyAta varSanI AyuzaLa karmabhUmi ja anuSya paMcendriyanA vakriyazarIra hoya che? zrI bhagavAna he gautama' paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriyanA vaikiyazarIra hoya che, aparyApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUmija garbhaja manuSya paMcendriyanA vaikriyazarIra nathI hotAM, e prakAre paMcendriya vakriyazarIranI prarUpaNAmAM paNa jalacara, catupada, uraparisarpa, bhujaparisarpa, becara tathA garbhaja saMkhyAta varSanI AyuvALA manuSyanAM ja vaikriyazarIra heAya che. enA sivAya saMIima AdinA nathI detAM, kemake bhavanA svabhAvanA kAraNe
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 67 prameyabodhinI TIkA pada 21 0 4 caikriyazarIrabhedanikapaNam saMbhavAt. gautamaH pRcchati-'jai devapaciMdiya veubdhiyasarIre kiM bhavaNavAsidevapaMcidiya veubviyasarIre jAva vemANidevapaMciMdiyaveuvyiyasarIre ?' hai bhadanta ! yadi devapazcendriya vaikriyazarIraM bhavati tat kiM bhavanavAsidevapaJcendriyavaikriyazarIraM bhavati ? yAvat-kiM vAnavyantaradevapaJcendriyavaikriyazarIraM bhavati ? kiMvA jyotiSkadevapaJcendriyavaikriyazarIraM bhavati ? kiMvA vaimAnikadevapaJcandriya kriyazarIraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyalA !' he gautama ! 'bhavaNavAsidepaMciMdiyaveubdhiyasarIre vijAva vemANidevapaMciMdiyaveubdhiyasarIre vi' bhavanavAsidevapaJcendriyavaikriyazarIramapi bhavati, yAvada-vAnavyantaradevapaJcendriyavai kriyazarIramapi, jyotiSkadevapaJcendriyavaikriyazarIramapi, vaimAnikadenapazcendriyavaikriyazIramapi bhavati, gautamaH pRcchati'jaDa bhavaNavAsidevapaMcidiyaveubviyasarIre hiM asurakumAra bharaNavAsidevapaMciMdiyaveudhviyasarIre jAva thaNiyakumArabhavaNavAtidevabidiyave ubiyasare?' he bhadanta ! yadi bhavanavAsidevapaJcendriyavai kriyazarIraM bhavati tat kim asurakumArabhavanavAsidevapaJcendriyavaikriyakyoM ki bhava ke svabhAva ke kAraNa unameM vaikriya labdhi kA saMbhava nahIM hai| gautamatvAmI-he bhagavan ! yadi deva paMcendriyoM kA vaikriya zarIra hotA hai to kyA bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA vaikriya zarIra hotA hai, yAvat-kyA vAnavyantara deva paMcendriyoM kA vaikriya zarIra hotA hai ? kyA jyotiSka deva paMcendriyoM kA vaikriya zarIra hotA hai ? athavA kyA vaimAnika deva paMcendriyoM kA vaimAnika zarIra hotA hai ? __ bhagavAn gautama ! bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA bhI vaikriya zarIra hotA hai yAvat vAnavyantara deva paMcendriyoM kA bhI vaikriyazarIra hotA hai, jyotiSka deva pacendriyoM kA bhI vaikriyazarIra hotA hai aura vaimAnika deva paMcendriyoM kA bhI vaikriyazarIra hotA hai| . gautamasvAlI-he bhagavana ! yadi avanavAsI deva paMcendriyoM kA kriyazarIra hotA hai to kyA asurakumAra bhavanavalI deva paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA emAM vekiya labdhi saMbhavita nathI. * zrI gautamasvAmI-he bhagavana! yadi deva paMcendriyanA vakriyazarIra hoya che te zuM bhavanavAsI deva paMcendriyanA kiyazarIra hoya che. yAvatuM zuM vanavyantara deva paMcendrinA vijhiyazarIra hoya che? jatiSka deva paMcendrinA kriyazarIra hoya che? athavA zuM vaimAnika deva paMcendrinA kiyazarIra hoya che? zrI bhagavAna-he gautama! bhavanavAsI deva pacendrinA pazu vekiyazarIra hoya che yAva-vanavyantara deva paMcendrinA paNa vaizirIra hoya che, jyotiSka deva paMcendriyanA paNa vekiyazarIra hoya che ane vaimAnika deva paMcendriyanA paNa vaikiyazarIra hoya che zrI gautamasvAmI-he bhagavAna! yadi bhavanavAsI deva paMcendriyanA vekiyazarIra hoya che to zuM asurakumAra deva paMcendriyanA vakriyazarIra hoya che, yAvat nAgakumAra bhavanavAsI
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ 688 zarIraM bhavati ? yAvat-kiMvA nAgakumArabhavanavAsi devapazcendriya kriyazarIraM kiMvA muvarNakumArabhavanAsidevapaJcendriyavaikriyazarIraM kiMvA agnikumArabhavanavAsidevaezcendriya kriyazarIraM kiMvA vidyut kumArabhavanavAsidevapaJcendriya kriyazarIraM kiMvA udadhikumArabhavanavasidevapaJcendriya kriyazarIraM kiMvA dvIpakumArabhavanavAsidevapaJcendriyavaikri yazarIraM kiMvA divakumArabhavanavAsideva. paJcendriyavaikriyazarIraM kiMvA vAyukumArabhavanavAsidevapaJcendriyavaikriyazarIra kiMvA stanitakumArabhavanavAsidevapaJcendriyavaikriyazarIraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'asurakumArajAva thaNiyakumArabhavaNavAsidevapaMciMdiyave umbiyasarIre vi' amarakumAra yAvat-nAgakumAra suvarNakumArAgnikumAravidyutkumArodadhikumAradvIpakumAradikkumArapavanakumArastanitakumAra bhaka navAsidevapaJcendriyazarIramapi bhavati, gautamaH pRcchati-'jai amarakumAra devapaMcidiSa veubviyasarIre kiM pajjattaga asurakumArabhavaNavAsidevapaMciMdiyadeudhviyasarIre, apajjattagaasurakumArabhavaNavAsidepaMciMdiyaveuviyasarIre ?' he bhadanta ! yadi asurakumAradevapaJcendriyahai, yAvat nAgakumAra bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai suvarNa kumAra bhavanavAsIdeva paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai, agnikumAra bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai, vidyutkumAra bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA kriyazarora hotA hai, udadhikumAra bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA vaikriya zarIra hotA hai, dvIpakumAra bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai, dikkumAra bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA vaiphriya zarIra hotA hai, vAyu kumAra bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA phriya zarIra hotA hai athavA stanitakumAra bhavana vAsI deva. paMcendriyoM kA vaikriyazarIra hotA hai ? bhagavAn-he gautama ! asurakura, nAga kumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vidyutkumAra, uddhikumAra, dIpakumAra, dIkkumAra, pavanakumAra aura stanitakumAra bhavanavAsI deva paMcendriyoM kA vaikriya zarIra hotA hai| deva paMcendrinA kriyazarIra hoya che, suvarNakumAra bhavanavAsI deva paMcendrinA kriyazarIra hoya che, agnikumAra bhavanavAsI deva paMcendrinA vakriyazarIra hoya che. vidya--mAra bhavanavAsI deva paMcendriyanA vakriyazarIra hoya che, udadhikumAra bhavanavAsI deva paMce. ndriyanA vakriyazarIra hoya che. dvIpakumAra lavanavAsI deva paMcendriyanA vekiyazarIra heAya che, dikumAra bhavanavAsIdeva paMcendrinA vaikriyazarIra hoya che, vAyukumAra bhavanavAsI Teva paMcendriyonA vakriyazarIra hoya che athavA svanitakumAra bhavanavAsI deva pacendriyonA vaidiyazarIra hoya che ? zrI bhagavAna-he gautama asurakumAra, nAgakumAra, suvarNakumAra, vighakumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra, dikumAra, pavanakumAra ane svanitakumAra bhavanavAsI deva paMcendriyAnA kriyazarIra hoya che.
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 0 4 vaikriyazarIrabhedanirUpaNam vaikriyazarIraM bhavati tat kiM paryAptakA prakRmArabhavanavAsidevapaJcendriyavai kriyazarIraM, bhavati ? kiMvA aparyAptakAsurakumAra bhavanavAsideva paJcendriyavaikriyazarIraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'pajjattAasumkumArabhavaNavAsi deva paMciMdiyave ubbiyasarI re vi, apajjattagabhasurakumArabhavaNavAsidevapaMthidiya veubviyasarIre vi' paryAptakAsurakumArabhavanavAsidevapaJcandriyakriyazarIramapi bhavati, aparyAptakAmurakumArabhavanavAsidevapaJcandriyavaikriyazarIramapi, bhavati 'evaM jAva thaNiyakumArANaM dugao bhedo' pavam-asurakumArabhavanavAsivaikriyazarIroktarItyA yAvat-nAgakumArasuvarNakumArAgnikusAra vidyutkumArodadhikumAradvIpakumAradikUkumArapavanakumAra stanitakumArANAmapi vaikriyazarIrasya dvigato bhedaH-paryAptAparyAptagato bhedo bhaNitavyaH, 'evaM vANamaMtarANaM aTTavihANaM' evam-aturakumArAdi bhavanavAsinAmiva vAnavyantarANAm avidhAnAm-yakSarAkSasahinAbhUnamahogya- purapapizAca gandharvAdInAmapi aSTaprakArakANAM zrIgautamasvAmI-he bhagavana ! yadi asurakumAra bhavanavAsI deva paMcendriya kA vaikriyazarIra hotA hai to kyA paryAptaka asurakumAra avanavAsI deva paMcendriya kA vaikriyagarIra hotA hai athavA aparyApta asurakumAra bhavanavAsI deva paMcendriya kA vaikriya zarIra hotA hai ? ___ zrIbhagavAn-he gautama ! paryApta asurakumAra bhavanabAsI deva paMcendriya kA bhI vaikriyazarIra hotA hai aura aparyApta asunakamAra bhavanavAsI deva paMcendriya kA bhI vaikriya zarIra hotA hai| isI prakAra stanilakumAroM taka do-do bheda kahalenA cAhie, arthAt asurakumAroM kI taraha lAgakulAroM, suvarNakumAroM, agnikumAroM, vidyutkumAro, dIpakumAro, dizAkusArI, pavana kumAroM aura stanitakumAroM ke bhI paryAptako aura aparyAptakoM kA vaikriyazarIra hotA hai| - isI prakAra yakSa, rAkSasa, kinnara, kiM puruSa, bhUta, pizAca, gandharva aura mahoraga nAma ATha prakAra ke vyanta kA, paryApta aura aparyApta donoM kA, candra zrI gautamasvAmI-he bhagavana! yadi asurakumAra bhavanavAsI deva pacendriyonA vikriyazarIra hoya che te zuM paryAptaka asarakumAra bhavanavAsI deva paMcendriyonA vaikriyazarIra hoya che athavA aparyApta asaramAra bhavanavAsI deva paMcendriyonA vaikriyazarIra hoya che ? zrI bhagavAna he gItama! paryApta asurakumAra bhavanavAsI deva paMcendriyanA paNa vAkayazarIra hoya che ane aparyApta amarakumAra bhavanavAsI deva paMcendriyanA paNa yazarIra hoya che. e ja prakAre svanitakumAra sudhI be be bheda kahI devA joIe, arthAt asurakumAranI jema nAgakumAre. suvarNakumAra, agnikumAra, vidukumAra, udadhikumAre, kumAra, dizAkuro, pavanakumAra ane svanitakumAronA paNa paryAptake ane aparyAptakonA vakriyazarIra hoya che. eja prakAre yakSa, rAkSasa, kinnara, kiM purUSa, bhUta, pizAca, gandharva ane maheraga pra0:87
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ 690 vaikriyazarIraM paryApsAyaryAptagataM dvividhaM prajJaptam, 'joisiyANa paMcavihANaM jyotiSkANAM palavidhAnAm-candrasUryagrahanakSatratAzarUpANI vaikriyazarIraM paryAptAparyAptagataM dvividhaM prajJaptam, 'vemANiyA duvihA-ruppovagA, kappAtItAya vaimAnikA dvividhAH prajJaptA:-kalpopapatrakAra, karapAtItAca, tatra 'karapocagA vArasavihA' kalpopapannakAH dvAdazavidhAH prajJaptAH. te ca saudharmazAnasanatkumAramAhendrabrahmalokalAntakamahAzukrasahastrArAntaprANatAraNAcyutarUpA avaseyAH, 'tesi pi evaM ceva duhao bhedo' teSAmapi-saudharmAdInAM dvAdazAnAM vaimAnikAnAM kalpopapamakAnAM devAnAma, evaJcava-asurakumAroktarItyaiva dvigato bhedaH-paryAptAparyAptagato bheda ityarthaH prajJaptA, 'kappAtItA duvihA-gevejjagAya aNuttarovavAiyAya' kalpAtItA dvividhAH prajJaptAH- greveyakAce anuttaraupapAtikAzca, tatra-'gevejagA NavavihA' graiveyakA navavidhAH prajJaptAH-uparitana trikamadhya trikAdhastanatrikabhedAt 'aNuttarovavAiyA paMcavihA' anutaraupapAtikAH paJcavidhAH prajJaptA, vijayavaijayantajayantAparAjitasiddhabhedAt, 'eesiM pajjattApajjattAbhilAveNaM dugamo bhedo bhANiyavyo' eteSAm-navagreveyakapaJcAnuttarauSapAtikAnAM kalpAtItAnAmapi vaimAnikadevAnAM paryAptAparyAptAmilApena dvigato bhedo-dviprakArako bhedo bhaNitavyaH-vaktavya iti bhaavH|04| sUrya, graha, nakSatra aura tArA nAmaka pAMca prakAra ke paryApta aura aparyApta jyotiSka devoM kA bhI-vaikriya zarIra samajhanA cAhie / vaimAnika deva do prakAra ke hote haiM kalpopapanna aura kalpAtIta / unameM se kalpopapanna bAraha prakAra ke hai, yathA-saudharma IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahmaloka, lAntaka, mahAzukrasahasrAra, Anata, prANata, AraNa aura acyut| inake bhI paryApta aura aparyApta, yoM do-do bheda hote haiM aura una dono kA vaikriya zarIra hotA hai| kalpAtIta-vaimAnika deva do prakAra ke hote haiM-graiveyaka aura anuttaropapAtika / unameM graiveyaka devoM ke to nau bheda haiM-uparitanatrika, madhyapatrika, aura adhastanatrika ke bheda se saba mila kara nau haiN| anuttaropapAtika kalpAtIta deva pAMca prakAra ke haiM-vijaya, vaijayanta, jayanta nAmanA ATha prakAranA vyaktinA paryApta ane aparyApta bananA candra, sUryagraha, nakSatra tArAnAmaka pAMca prakAranA paryApta ane aparyApta tiSka devonA paNa vaikiyazarIra samajavA joIe. vimAnika deva be prakAranA hoya che-kalpapapana ane kapAtIta temAMthI 46po55nna mA2 pra4AranA / che. rema, saudhama, zAna, sanabhA2, bhADendra, praharA, lAntaka, mahAzuke, sahasAra, Anata, prANuta, AraNa, acuta, temanA paNa payota ane aparyApta ema be-be bheda hoya che ane te banenA kriyazarIra hoya che. kapAti vaimAnika deva be prakAranA hoya che-veyaka ane anuttaraupapAtika temAM caiveyaka devAnI nava bheda che-uparitanatrika, madhyamatrika ane adhasta natrikanA bhedathI badhA maLIne nava che. khanuttarapapAtika deva pAMca prakAranA che-vijaya, jayanta, jayanta, aparAjita ane sava
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 5 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam // vaikriyazarIrasaMsthAna vaktavyatA // mUlam -beuvviyasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThANasaMThie papaNate ? goyamA ! NANA saMThANasaMThie paNNatte, vAukAiya egidiyaveuvviya sarIre NaM bhaMte ! kiM saMThANasaMThie paSNate ? goyamA ! paDAgA saMThANasaMThie paNNatte, neraiyapaMciMdiyaveuvjiyasarIre NaM bhaMte kiM saMThANasaMThie paNNatte ? goyamA ! neraithapaMciMdiyaveubrieyalarIre duvihe paNNatte, taM jahA-bhavadhAraNijje tha uttaraveubieya, tattha NaM je se bhavadhAraNijje se NaM haMDasaMThANasaMThie paNNatte, tattha NaM je se uttaraveubbie se di huMDasaMThANasaMThie paNNatte, rayaNappabhApuDhavi neraitha paMciMdiya veDavviyasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThINasaMThie paNate ? goyamA ! rayaNappabhApudavi neraiyANaM duvihe sarIre paNNatte, taM jahA-avadhAraNijje ya uttaraveuvie ya, tattha NaM je se avadhAraNijje se gaM huMDasaMThANasaMThie, je se uttaraveuvie se vi huMDe, evaM jAva ahe sattAmA puDhavi neraiyaveuvviyasarIre, tirikkhajogiya paMciMdiya veubviyasarIre NaM bhate! kiM saMThANasaMThie paNNatte ? goyamA / NANA laMThANasaMThie paNNatte, evaM jalayarathalayarakhahayarANa vi, thalatharANa vi cauppaya parisappANa vi parisappANa vi uraparisappabhuyaparisappANa vi, evaM maNUsapaMciMdiyaveuvviyasarIre vi, asurakumAra bhavaNavAti deva paMciMdiya veuvviyasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThANasaThie paNate ? goyamA / asurakumArANaM devANaM duvihe sarIre paNNatte, taM jahA-savadhAraNijje ya uttaraveutrie ya, tattha NaM je se bhavadhAraNijje se NaM samacauralasaMThANasaMThie paSNate, evaM jAba thaNiyakumAradevapaMciMdiya beDabjiyalarIre, evaM vANamaMtarANa vi, NavaraM aparAjita aura srvaarthliddh| ina saba ke bhI paryApta aura aparyApta bheda karake do do prakAra kaha lene cAhie aura una sabhI kA vaijhiyazarIra hotA hai ||suu0 4 // rthasiddha te badhAnA paNa paryApta ane aparyApta bhede karIne be-be prakAra kahevA joIe ane te badhAnA kriyazarIra hoya che. sUi jA
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622 ___ aMdhAnAstra ohiyA vANamaMtarA pucchijjaMti, evaM joiliyANa vi ohiyA, evaM sohamme jAva accuradesarIre, gevejagappAtIta vemANiya deva. paMcidiya veubviyasarIreNaM saMte ! ki saMThANasaMThie paNNatte? gothamA! gevejagadevANaM ege bhavadhAraNijje sarIre, le NaM samacauraMsasaMTANasaMThie paNNatte, evaM aNuttaroivAiyANa vi / / 50 5 // ___ chAyA-vaikriyazarIraM khalu bhadanta ! hi saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? gautama ! nAnAsaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, vAyukAyikaikendriya kriyazarIraM khalu bhadanta ! ki saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? gautama ! patAkAsaMsthAnasaM sthitaM prajJalam, nairayikapaJcendriya kriyazarIraM khalu bhadanta ! kiM saMsthAnasaMsthita prajJaptam ? gautama ! nairapikapazcandriyavaikriyazarIraM dvividhaM prajJapsama, tadyathAbhavadhAraNIyaJca uttaravaikriyaJca, tatra khalu yadado avadhAraNIyaM tat khalu huNDasaMsthAnasaMsthitaM vaikriyazarIra kA saMsthAna zabdArtha-(veubdhiyazarIre NaM bhaMte ! ki saMThANasaMThie paNNatte ?) he bhagavan ! vaikriyazarIra kisa AkAra kA kahA gayA hai| (goyamA! nANAsaMThANasaMThie papaNatte) he gautama ! aneka AkAra kA kahA gayA hai (vAujhAiyaegidiya ve ubdhiyasarIre NaM bhaMte ! ki saMThANasaMThie paNNate?) he bhagavan ! vAyukAyika ekendriyo kA vaikriyazarIra lisa AkAra kA kahA hai ? (bhoyamA ! paDAgA saMThANasaMThie paNNatte) he gautama! patAkA ke AkAra kA kahA hai (nerakya paMciMdidha veubviyasarIreNaM bhaMte! kiMsaMThANasaMThie paNNate ?) he bhagavan ! nAraka paMcendriyoM kA vaikriyazarIra kisa AkAra kA kahA hai ? (goyamA ! neraipaMciMdiyaveundhisarIre duvihe paNatte) he gautama ! nAraka paMcendriyoM kA vaiki zarIra do prakAra kahA hai (taM jahA) vaha isa prakAra (bhabadhAraNijje va uttaraucie ya) avadhAraNIya aura uttaravaikriya yizarIranA saMsthAna zahAtha-(veubviyasarIreNa bhaMte ! kiM saMThANasaMThie paNNatte 1) OM mAvan / yizaN2 1 mA42 nA 49sA cha ? (goyamA / NANAsaMThANasaMThie paNNatte) gautama ! bhane 4 ||2naa sai (vAukAiyaegidiyadeubviyasarIreNaM bhaMte / kiM saMThANasaMThie papNatte ?) 3 mAvAn / vAyuya4 mendriyAnA vaiThiyazarI2 / mA42nA 4aa cha ? (goyamA eDAgA saMThANa saMThie paNNatte) he gautama ! 5tAnI 24|4|2ri sai cha (neraiya paMcidiya veuvviyasarIreNaM bhaMte / ki saMThANasaMThie paNNatte ?) 3 sApa / nA24 payandriyAnA 85022 340 ||2naa 4i cha 1 (goyamA ! Neraiya paMciMdiya veubdhiyasarIre duvihe paNNatte) he gautama ! nA24 pndriyon| yizarIra meM pr4|2| 46i cha (naM jahA) te sA re MAA (bhavadhAraNijjeya mattaraveuvvieya) sadhAraNIya mana uttaravaiThiyazarIra (tatthaNaM je se bhavadhAraNijje se NaM huMDakasaMThANa
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ premeyayodhinI TIkA pada 21 sU0 5 vaikiyazarIrasaMsthAnanirUpaNam 693 prajJaptam, tatra khalu yadadaH uttaravaidriyaM tadapi huNDasaMsthAnasaMsthitaM prajJatam, ratnaprabhA pRthivInairayikapaJcendriyavaikriyazarIraM khalu bhadanta ! ki saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? gautama ! ratnaprabhApRthivI nairayikANAM dvividhaM zarIraM prajJaptam, tadyathA - bhavadhAraNIyaM ca uttaravai kriyaJca tatra khala yadado bhavadhAraNIyaM tat khala huNDa saMsthAnasaMsthitam, yadada uttarakriyaM tadapi huNDam evaM yAvat avaH saptamapRthivInairacikanai kripazarIram, tiryagyonipaJcendriyavaikriyazarIra khalu bhadanta ! (tattha NaM jese bhavadhAraNijje se NaM iMDasaThANasaMTie paNNatte) unameM jo avadhAra NIyazarIra hai vaha ka saMsthAna vAlA kahA gayA hai (tattha NaM je se uttaravevvie sevi huMDaThANasaMThie) unameM jo uttara vaikriya hai vaha bhI huMDa saMsthAnavAlA hai ( rayaNappA puDhavineraiya paMcidiyavevviyasarIre NaM bhaMte! kiM saMThANasaMThie paNNatte) he bhagavan ! ratnaprabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM kA vaikriyazarIra kisa AkAra kA kahA hai ? (godhamA ! rayaNappabhApuDhavineraiyANaM dubihe sarIre paNNatte) he gautama ! prathama ratnaprabhA pRthvI ke nArakoM kA zarIra do prakAra kA kahA:" hai ( taM jahA vaha isa prakAra ( bhavadhAraNijjeya uttaraveubvie ya) avadhAraNIya aura uttara vaikriya (tattha NaM je se bhavadhAraNijje) unameM jo bhavadhAraNIya hai (seNaM huMDaThANasaMThie) yaha iMDasaMsthAna vAlA hotA hai| (je se uttaravedie se vihu De) jo uttaravaikriya haiM vaha bhI huMDaka saMsthAna vAlA hotA hai ( evaM jAna ahe santamA puDhavi nerahave utarI re) isI prakAra yAvat adhaHsaptamI pRthvI ke nArakoM kA vaikiya zarIra bhI hotA hai (tirikkhajoviraMcidiyadeucvidhasarIre gaM bhaMte! kiM saMThANasaMThie pathaNate ?) he bhagavan ! tiryaca paMcendriyoM kA vaikriyazarIra kisa AkAra kA kahA hai ? saMThie paNNatte) temAM ne avadhAraNIyazarIra che, te hue saMsthAnavANA mahesAM che (tatthaNaM je se uttaraveuvvira se vi huMDasaMThANasaMThie) temAM ne uttaravai DiyazarIra che te pazu huDa sasthAnavAlA che. (rayaNappabhApuDhavineraiyapaMcidiyave ubviya sarIreNaM aMte / kiM saMThANasaMThie paNNatte) De bhagavan ! ratnaprabhA pRthvInA nAraka paMcendriyanA vaikriyazarIra kevA AkAranA kahyAM che ? (goyamA ! raNappA puDhavineraiyANaM duvihe sarIre paNNatte) he gItabha ! ratnaprala pRthvInA nArInA zarIra me ahAranA hyAM che (taM jahA ) - te yA are che ( avadhAraNijje ya uttara ve ubvie the ) latradhAraNIya mane uttaravaiyi (talyaNaM je se bhavadhAraNijje) tetheAM ke bhavadhAraNIya che (se NaM huDa ThANasaMThie) tehuu saMsthAnavANA hoya che (je se uttaraveuvvie se bihu De ) ? uttaravaiDiya che te pazu hu3 saMsthAnavANA hoya che ( evaM jAva asattamA puDhacineraiya veuvvayasarIre) mena aAre yAvat adhaH sAtabhI pRthvInA nAranA vaiDiyazarIra paryanta sabhAvu (tirikkha joNiya paMciMdiyave ucciyasarI regaM bhaMte ! tka saMThANasaMThie paNNatte 1) he bhagavan ! tiryayapacendriyotA vaiSThiyazarIra dveSA sAkSaratA ? (goyamA ! NANA saMThANasaMdrie
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 prApamA kiM saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? gautama ! nAnAsaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, evaM jalacara sthalacara khevarANAmapi catuSpadaparisANAmapi, parisarmANAmapi ura parisarpabhujaparisarpANAmapi, evaM manuSyapaJcendriyavaikriyazarIramapi, asurakumArabhavanavAsidevapaJcendriyavaikriyazarIraM khalu bhadanta ! ki saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? gautama ! asurakumArANAM devAnAM dvividhaM zarIraM prajJaptam, tadyathA-bhavadhAraNIyaJca, uttaravaikriyaJca, tatra khalu yadado avadhAraNIyam, tat khalu samacaturastra saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, tatra khalu yadada uttaravaikriya tat khalu nAnAsaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, evaM yAvat-stanitakumAradevapaJcandriyavai kriyazarIram, evaM yAnavyantarANAmapapi, nava. (goyamA ! NANAsaMThANasaMThie paNNatte) he gautama ! nAnA AkAroM kA kahA hai (evaM jalayasthalayarakhapurANa vi) isI prakAra jalacaroM kA, sthalacaroM kA aura khecaroM kA bhI (thalacarANa vi cauppayaparisappANa vi) sthalacaroM meM bhI catuSpada evaM parisoM kA bhI (parisappANa vi uraparisappabhuyaparisappANa vi) parisoM meM bhI uraparivoM kA aura bhujaparisoM kA bhI (evaM maNUsa paMciMdiya veudhviyasarIre vi) isI prakAra anuSya paMcendriya vaikriya zarIra bhI samajha leveM (asurakumAra bhavaNa vAsI deva paMciMdiya veumviya sarIre NaM bhaMte ! ki saMThANasaMThie paNNatte) he bhagavan ! asurakumAra bhavanavAsI deva paMcendriya kA vaikripazarIra kisa AkAra kA kahA hai ? (goyamA ! asurakumArANaM devAgaM duvihe sarIre papaNatte) he gautama ! asurakumAra devoM kA zarIra do prakAra kA kahA hai (taM jahA-bhavadhAraNijje ya uttarabeubdhie ya) vaha isa prakAra-bhavadhAraNIya aura uttaravaikriya (tattha NaM je se bhavadhAraNijje se NaM samacauraMsasaThANasaMThie paNNatte) unameM jo bhavadhAraNIya hai vaha samacaturastra saMsthAna vAlA kahA hai (tattha NaM je se uttara veucie se gaM NANAsaMThANasaMThie paNNatte) unameM jo uttara vaikriya hai vaha aneka saMsthAna vAlA paNNatte) gautama ! nAnA ronA cha (evaM jalayara thalayara, khahayarANa vi) menana are jayarAnA, 25sayarAnA mane meyarInA vaiThiyazarI2 5 sabharavA (thalayarANa vi cauppayaparisappANa vi) 2thatayazamA 59 yatu56 mata parisapeni 5 (parisappANa vi uraparisappa bhuyaparisappANa vi) 5risa mA 5 1252sapanA mata suparisanA 5Y (evaM maNUsa paMciMdiya veuvviyasarIre) me4 prare manuSya pathendriya vaiThiyazarI2 pa sabharavA. (asurakumArabhavaNavAsidevapaMcidiyaveubbiyasarIreNaM bhaMte ! ki saMThANasaMThie paNNatte ? he bhagavad ! asurakumAra lavanavAsI deva paMcendriyanA vekrizarIra kevA AkAranA kahyAM cha 1 (goyamA ! asurakumArANaM devANaM duvihe sarIre paNNatte) 3 gautama ! 12zumAra devAnA zarIra meM nA 4ii cha (taM jahA-bhavadhAraNijje ya uttaraveumbie ya) te 20 prAresavadhAraNIya bhane uttaravaiThiya (tasthaNaM je se bharadhAraNijje se NaM samacauraMsasaMThANasaMThie paNNatte) tesomA 2 sayA2715 cha, te sabhayaturakha sathAnavANa cha (tatyaNaM je
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyapodhinI TIkA pada 21 sU0 5 caikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam ram-aughikA cAnavyantarAH prakSyante, evaM jyotiSkANAmapi audhikAnAm, evaM saudharma yAvada acyutadevazarIram, graiveyakakalpAtItavaimAnikadevapaJcendriyavaikriyazarIraM khalu bhadanta ! ki saMsthAnasaMsthita prajJasam ? gautama ! graiveyakadevAnAmekaM avadhAraNIyazarIram, tat khela samacaturastrasaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, evam anuttopapAtikAnAmapi / sU0 5 // TIkA-pUrva vaikriyazarIrANAM bhedAH prarUpitAH, sampati teSAmeva saMsthAnAni prarUpayitumAha-'veubviyasarIreNaM bhaMte ! ki saMThie eNate ?' he bhadanta ! vaikriyazarIraM khalu ki saMsthAnasaMsthitam-kimAkAravyavasthitaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'gANA kahA hai (evaM jAva thaNiyakumAra deva paMciMdiya veubviyasarIre) isI prakAra yAvat stanita kumAra deva paMcendriya vaikriyazarIra (evaM vANasaMtarANa ci) isI prakAra vAnavyantaroM kA bhI (NavaraM) vizeSa (ohiyA vANamaMtarA pucchijjati) samuccaya vAnavyantaroM ke viSaya meM prazna hotA hai (evaM joiliyANa vi ohiyANa) isI prakAra samuccaya jyotiSkoM kA bhI (evaM lohamle jAva accuya devasarIre) isI prakAra saudharma yAvat acyuta devoM kA zarIra bhI lamajha leveM (gevejjagakappAtIta vemANiya deva paMciMdiya veubviyasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThANasaMThie paNNatte ?) he bhagavan ! graiveyaka kalpAtIta vaimAnikadeva paMcendriyoMnA vaikriyazarIra kisa AkAra kA kahA hai ? (goyamA! gevejjaga devANaM ege avadhAraNijje sarIre) he gautama ! graiveyaka devoM kA eka bhavadhAraNIya zarIra hotA hai (se NaM samacauraMsasaMThANasaMThie paNNatta) vaha samacaturastra saMsthAna vAlA hotA hai (evaM aNuttarovAiyANa vi) isI prakAra anuttaropapAtikoM kA bhI hotA hai / ___TIkArtha-isase pUrva vaikriya zarIra ke bhedoM kA nirUpaNa kiyA gayA thA, aba se uttaraveubbie seNaM NANAsaMThANasaMThie paNNatte) tamAmA re uttaravaiThiya cha ta mana sasthAnavANI 4i cha (evaM jAva thaNiyakumAradevapaMciMdiyaveuvviyasarIre) me prAre thAvat svanitakumAra deva paMcendriya vaikiya zarIra paNa samajI levA. ___ (evaM vANamaMtarANa vi) me re pAnavya-tanA 5Y (NavaraM) vizeSa (ohiyA vANamaMtarA pucchijjati) samucyaya pAna0ya-tarAnA viSayamA prazna thAya che (evaM joisiyANa vi ohiyANaM) sa 4Are samuvyaya nyAti nA 5 (evaM sohamme jAva accuya deva sarIre) me re sodhama yAvat sanyuta vAnA zarIra (gevejjaga kappAtIta vemANiya devANaM paMciMdiyaveubdhisarIra NaM bhaMte ! kiM saMThANa saMThie paNNatte / ) hai bhagavan ! aveyaH 46pAtAta vaimAniH he payandriyAnA vaiThiyazarI2 841 24|2naa ghai cha ? (goyamA ! gevejjagadevANaM ege bhavadhAraNijje sarIre) gautama ! dhaiveyara yonI se avadhAraNAya zarI2 DAya cha (se NaM samacauraMsasaMThANasaMThie paNNatte) ta samayatu2kha saMsthAna DAya che (evaM aNuttarovavAiyANa vi) se prAraM manuttarI55tijAnA 55 samanapA kArya-AnAthI pUrve vaikriyazarIranA bhedonuM nirUpaNa kareluM hatuM. have temanA
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ 696 prajJApanAstre saMThAgasaMThie paNNatte' vaikriyazarIraM nAnAsaMsthAnalasthita anekAkAravyavasthitaM prajJaptam, gautamaH pRcchati - 'vAukAiya ragiMdiyaveuvviyasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThANasaMThie paNNatte ?' he bhadanta ! vAyukAyikendriyavaikriyazarIraM khalu ki saMsthAnasaMsthitam kimAkAravyavasthitaM prajJaptam ? bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama! 'paDANA saMsthANasaMThie paNNatte' vAyukAyikekendriyavaikiyazarIraM patAkA saMsthAsaMsthitaM prajJaptam, gautamaH pRcchati - 'neraiyapacidiyavevviyasarIre NaM te! kiM saMThANasaMThie paNNatte ?' he bhadanta ! nairayikapaJcendriya vaikriyazarIraM khalu ki saMsthAnasaMsthitaM prajJatam ? bhagavAnAha - 'goyamA ?' he gautama ! 'nera paMcidiya ubviyasarI duvihe paNNatte' 'nairayikapaJcendriyavaikriyazarIraM dvividhaM prajJaptam, 'ta jahA - bhavadhANijje ya uttaraveubvie ya' tadyathA - bhavadhAraNIyaJca, uttaravaikriyaJca, 'tattha. of je se bhavadhAraNijje se NaM huMDaThANasaMThie paNNatte' tatra khalu bhavadhAraNIyottaravai kriyamadhye yad yado bhavadhAraNIyaM nairayikavaiki pArIra bhavati tat khalu DuNDasasthAnam - romAdi -- usake saMsthAna kI prarUpaNA kI jAtI hai gautamasvAmI - bhagavan ! vaikriya zarIra kisa AkAra kA kahA gayA hai ? bhagavAn - he gautama! vaikriyazarIra nAnA prakAra ke AkAroM kA kahA gayA hai| gautamasvAmI - he bhagavan ! cAyukAdhika ekendriyoM kA vaikriyazarIra kisa AkAra kA kahA hai ? anara - he gataa ! vAyukAdhika ekendriyoM kA vaikazarIra patAkA ke AkAra kA kahA hai / gautamasvAmI - he bhagavan ! nAraka paMcindriyoM kA vaikriya zarIra kisa AkAra kA kahA hai ? - bhagavAn he gautama! nAraka paMcendriyoM kA vaikriyazarIra do prakAra kA kahA gayA hai, vaha isa prakAra hai- bhavadhAraNIya aura uttaravaikriya / inameM jo bhavadhAraNIya vaikriya zarIra hai, vaha huMDa saMsthAna vAlA hotA hai arthAt baTera nAmaka pakSI ke sasthAnanI prarUpaNA karAya che-- zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! vaikriyazarIra kevA AkAranAM che? zrI bhagavAn--hai gautama ! vaikriyazarIra vibhinna AkAranA kahelAM che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! vAyukAyika ekendriyanA vaikriyazarIra kevA AkAranA kahyAM che ? zrI bhagavAna-4 gautama ! vAyukAyika ekendriyanA vaikiyazarIra patAkAnA AkAranA che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! nAraka pa'cendriyeAnA vaikriyazarIra kevA AkAranA kahyAM che ? zrI bhagavAn he gautama ! naraka paMcendriyanA vaiyizarIra e prakAranA kahyAM che. te A prakAre che-bhadhAraNIya ane uttaravaikriya temAM je bhadhAraNIya vaikriyazarIra che, te
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 5 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam 697 rahitapakSivizepAkAra 'cora' iti bhApA prasiddhAnAra vyavasthita prajJaptam, 'tattha NaM jese uttara veubdhie se vi huMDasaMThANasaMThie paNNatte tatra khalu-svadhAraNIyottarakriyamadhye yadada uttaravaikriyaM nairayizzarIraM bhavati tadapi huNDa saMsthAnasaMsthitaM prajJaptas, tathA ca nairayikANAM bhavadhAraNIyamuttaravaikriyaJcathai kriyazarIramatyantakliSTakarmodayakzAd huNDasaMsthAnasaMsthitaM bhavati, teSAM bhavadhAraNIyaM zarIraM bhavasvabhAvata eva viluptasamUlapakSotpATitasakalagrIvAdiromapakSisaMsthAnavadatyanta vIbhatsa huNDasaMsthAnasaMsthitaM vyapadizyate, uttaravaikriyamapi 'vayaM zubhakarmakariSyAmaH' ityabhiprAyeNa cikIrpitamapi tathAvidhAtIvAzubhanAmakarmodayavazAdatyantAzubhataramApadyate iti, tadapi huNDasaMsthAnasaMsthitaM bhavatIti bhAvaH, gautamaH pRcchati-'rayaNappabhApudavineraiyapaMbiMdiya ve uvyiyasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThANasaThie paNNate?' he bhadanta ! ratnaprabhApRthivInairayikapaJcendriya kriyazarIraM khalu kiM saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'rayaNappamApuDhavineraiyANe duvihe sarIre paNNatte' ratnaprabhApRthivIAkAra kA hotA hai| jo uttara vaikriya zarIra hai, vaha bhI Da saMsthAna vAlA hI hotA hai| isa prakAra nAranoM kA avadhAraNIya aura uttara vaikriya zarIra atIva kliSTa karma ke udaya le haDaka saMracAna vAlA hI hotA hai| unakA avadhAraNIya zarIra bhava ke svabhAva se hI, jisake samasta paMkha ukhaDa gae hoM aura grIvA Adi ke rola bhI ukhADa die gae hoM, aise pakSI ke AkAra ke sadRza atyanta yIbhatsa hu Daka saMsthAna vAlA hotA hai| unakA uttaravaikriyazarIra kA AkAra bhI huMDaka saMsthAnaka jaisA hI hotA hai| ve zuja karane kA vicAra karate haiM, phira bhI-atyanta azubha nAmakarma ke udaya ke kAraNa unakA zarIra azubhatara hI ghanatA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! ratnaprabhA pRthvI ke nAraka paMcendriyoM ke vaikrayazarIra kA saMsthAta kaisA hotA hai ? huMDa saMsthAnavALAM hoya che. arthAta baTera nAmanA pakSIonA jevA AkAranA hoya che. uttaraviDhiyazarIra che, te paNa haMDasaMsthAnavALA ja hoya che, e prakAre nAranA bhavadhAraNIya ane uttarakiyazarIra atIva kilaSTa karmanA udayathI huMDaka saMsthAnavALAM ja hoya che. tamanA bhavadhAraNIya zarIra bhavanA svabhAvathI ja jenI samasta pAMkha ubaDI gaI hoya ane gaLA vigerenA vALa paNa ukhaDI nAkhelA hoya evA pakSInA AkAranA sarakhA atyanta bIbhatsa haMDaka saMsthAnavALAM hoya che. temanA uttarakiya zarIrane AkAra peNa huMDaka ja hoya che. te zu karavAno vicAra rAkhe che, te paNa atyanta azubha nAmaka karmanA udayanA kAraNe temanAM zarIra azubha taraja bane che. zrI gotamasvAmI-he bhagavana! ratnaprabhA pRthvInA nAraka paMcendriyonA vaikiyazarIranA saMsthAna kevAM hoya che? pra0 80
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratApanArale nairayikANAM dvividhaM zarIraM prajJaptam, 'taM jahA-savadhAraNijjeya uttarave udhieya' tadyathAbhavadhAraNIyaJca uttaravaikriyaJca, 'tattha NaM te se bhavadhAraNijje seNaM huDasaMThANasaMThie' tatra khalu-bhavadhAraNIyottaravaikriyamadhye yad ado bhavadhAraNIyaM ratnaprabhApRthivInAyikavaikriyaH zarIraM bhavati tat khalu huNDasaMsthAnasaMsthitam-pUrvottapakSivizeSAkAraM prajJaptam 'je se uttaraveuvvie se vi huMDe' yad adaH uttarakriyaM ratnaprabhApRthivInairayikazarIraM bhavati tadapi huNDasaMsthAnasaMsthitameva bhavati, prAguktayukteH 'evaM jaa| ahesattamApuDhavineraya veubbiyasarIre' evam-ratnaprabhApRthivInairayikavai kriyazarIroktarItyA yAvat-zarkarAprabhA vAlukAprabhA paGkapramA dhUmaprabhA tamaHprabhA'Sa: saptamapRthivInairayika kriyazarIramapi bhavadhAraNIyam uttaravaikriyazca huNDasaMsthAnasaMsthitaM bhavati, gautamaH pRcchati-'tirikkhajoNiya paMciMdiyave ubbiyasarIre NaM bhaMte ! ki saMThANasaMThie paNNate ?' he bhadanta ! tiryagyonirupaJcendriyavaikriyazarIraM khalu kiM saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'gANAsaMThANasaMThie paNNatte' bhagavAn-he gautama ! ratnaprabhApRthvI ke nArakoM kA zarIra do prakAra kA kahA hai, vaha isa prakAra hai-avadhAraNIya aura uttaravaikriya / unameM jo avadhAraNIya zarIra hai vaha huDa saMsthAna vAlA hotA hai aura jo uttaravaikriya zarIra hai vaha bhI huMDaka saMsthAnavAlA hI hotA hai| isakA kAraNa pahale kahe anusAra samajha lenA caahie| ___ jisa prakAra ratnaprabhA pRthvI ke nArakoM kA vaikriya zarIra kahA, usI prakAra zarkarAprabhA, vAlukApramA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA aura tamastamAprabhA pRthvI ke nArakoM kA vaikriyazarIra bhI samajha lenA cAhie, arthAt ina sabhI pRthviyo ke nArakoM ke donoM prakAra ke vaikriya zarIra bhI huDa saMsthAna vAle hI hote hai| . gautamasvAmI-haiM bhagavan ! tithaMca paMcendriyoM kA kriyazarIra kisa saMsthAna vAlA hotA hai ? zrI bhagavAna -he gautama ! ratnaprabhA pRthvInA nArakenA zarIra be prakAranA kahyAM che, te A prakAre che-bhavadhAraNIya ane uttarakriya, temAM je bhavadhAraNIya zarIra che, te huMDaka saMsthAnavALAM hoya che ane je uttara kriyazarIra che te paNa haMDaka saMsthAnavALAM ja hoya che. enuM kAraNa pahelAM kahyA pramANe samajI levuM joIe je prakAre ratnaprabhA pRthvInA nArakanAM vaikiyazarIra kahyAM, eja prakAre zarkarA prabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama prabhA ane tamastamaprabhA pRthvInA nArakAnA vaikiyazarIra paNa samajI levA joIe, arthAt A badhI pRthvInA nArakene banne prakAranA vikriyazarIra haMDa saMsthAnavALAM ja hoya che. * zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! tiryaMca paMcadrinA kriyazarIra kayA saMsthAnavALAM hoya che?
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 21 sU0 5 caikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam diryagyonikapaJcendriyavai kriyazarIra nAnAsaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, 'evaM jalayarathalayarakhahayarANavi' evam-sAJcayatiryagyonikAnAmiva jalacara sthalacara khecarANAmapi vaikriyazarIraM nAnAsaMsthAnasaMsthita prajJAptam, 'thalayarANavi cauppayaparisappANa vi parisappANa vi uraparisappa bhuyaparisapyANa vi' sthalacarANAmapi samuccayAnAm, catuSpadaparisaNAmapi sthalacaravizeSANAm, parisaNAmapi samuccayAnAM, khad vizeSAgAJca uraHparisarpabhujaparisANAmapi tiryagyonikAnAM vaikriyazarIrANi nAnAsaMsthAnasaMsthitAni prajJaptAni, 'evaM maNUsapaMciMdiya veunviyasarIre vi' evam-tiryagyonikAnAmiva manuSyapaJcendriyavaikriyazarIramapi, nAnAsaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, tathA ca paJcandritiryagyonikAnAM manuSyANAzcaye kriyazarIraM nAnAsaMsthAnasaMsthitaM bhavati teSAM kAmacArataH pravRttatyAma, gautamaH pRcchati-'ArakumArabhavaNavAsidevapaMciMdiyaveundhiyasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThANasaMThie eNNatte' he bhadanta ! asurakumArabhavanavAsidevapaJcendriya bhagavAn-he gautama! tithaMca paMcendriyo kA kriyazarIra nAnA saMsthAno vAlA hotA hai| samuccaya tiryaMca paMcendriyoM jIvoM kI taraha jalacara, sthalacara aura khecaroM kA vaikriya zarIra bhI nAnA saMsthAnoM vAlA hotA hai| samuccaya sthalacaroM kA, catuSpada tathA parisarpa sthalacaroM kA, parisarpo meM bhI uraparisapoM kA vaikriyazarIra dInAnA saMsthAnoM vAlA hotA hai| tiryaMca paMcendriyoM kI taraha manuSya paMcendriyoM kA vaijhiyazarIra bhI nAnA saMsthAno vAlA kahA gayA hai| isa prakAra liyaMca paMcendriyo aura manuSya paMcendriyoM kA vaikriyazarIra aneka AkAroM kA hotA hai, kyoMki ve apanI icchA ke anusAra vaikriyazarIra kA nirmANa karate haiN| gautamasvAmI-bhagavan ! asurakumAra bhavanavAsI deva paMcendriya kA vaikriya zarIra kisa saMsthAna vAlA hotA haiM ? zrI bhagavAna-he gautama! tiryaMca paMcendriyanA vekiyazarIra vibhinna saMsthAnevALAM DAya che. samuccaya ci paMcendrinI jema jalacara, sthalacara, ane khecanA vakriyazarIra paNa vibhinna saMsthAnevALAM hoya che. samuccaya sthalacaranA, catuSpada tathA parisarpa sthalacaranA parisaramAM paNa uraparisarpo ane bhujaparisanA vaizciyazarIra paNa aneka saMsthAnAvALAM hoya che. tiryaMca paMcendriyAnI jema manuSya pacendrinA kiyazarIra paNa aneka saMsthAnavALAM kahelAM che. e prakAre tiryaMca paMcendriya ane manuSya paMcendriyanA vaikiyazarIra aneka AkAranA hoya che, kemake teo pitAnI IcchA anusAra vijhiyazarIranuM nirmANa kare che. zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! asurakumAra bhavanavAsI deva paMcendrinA kiya
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM06 vaikriyazarIraM khalu ki saMsthAna sthitaM kimAkAravyavasthitam prajJAm ? bhagavAgata - 'gomA !" he gautama ! 'asurakumArArNa devANaM duvihe sarIre patte' anurakumArANAM devAnAM dvividhaM zarIraM prajJatam, 'vaM jahA - bhavadhAraNijje ya utarakheDa e ya' tava bhavAraNizca uttaravai kriyaJca, 'tatthaNaM jese bhavadhAraNijje seNaM samacaraMsaThANasaMThi paNNace' tatra khalu bhavadhAravaikriyamadhye yadado bhavadhAraNIyaM vaiyivati tat khalu samacaturastra saMsthAnasaMsthitaM prajJaptay, 'tattha gaM je se uttaraveutrie se gaM NANAsaThANasaMThie paSNatte' tatra khalu bhanadhAraNIyottaravai kripamadhye yadadaH urutvaikrirmazarIraM bhavati tat khalu nAnA sthAnasaMsthitaM prajJatam, 'evaM bhAva yaNiya kumAradeva cidiyace ubviyasarI re' evam ahurakumAroktarItyA yAvat - nAgakumAra suvarNakumArAgnikumAra vidyutkumArodadhikumAradvIpakumAra diva kumAra pavanakumArastanitakumAra devapaJcendriyavaikrivazarImapi, bhadadhAraNIyam ucasvainkriyaJca bhavati tatrApi bhavavAraNIyaM sapracaturasra saMsthAnasaMsthitaM prajJatam evaM vANamaMtarANavi' evam asurakumAdi 1 bhagavAn he gautama! arakumAra devo kA kiyArIna do taraha kA hotA hai, vaha isa prakAra - bhavadhAraNIya aura uttara vaikriya / unameM jo bhavadhAraNIya zarIra hai, vaha samacaturasra saMsthAna vAlA kahA gayA hai / aura dUsarA jo uttaravaizarIra hai usake aneka prakAra ke saMsthAna hote haiM / asuramAro kI taraha nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikuvAra, vidyutkumAra udadhikumAra, dIpakumAra, dikkumAra, pavanakumAra aura stanitakumAra deva paMci - ndriyo kA vaizirIra bhI do-do prakAra kA hotA hai - bhavadhAraNIya aura uttara vaikriya / bhavadhAraNIya zarIra samacaturasra saMsthAna vAlA aura uttarakriya zarIra aneka saMsthAnoM vAlA hotA hai / asurakumArAdi kI bhAMti vAnavyantaroM kA bhI bhadhAraNIya zarIra aura uttaravai krithazarIra hotA hai / bhavadhAraNIya samacaturasra zarIra kevA sasthAnavALAM hAya che? 1 te zrI bhagavAna-he gautama ! asurakumAra devAnA vaikriyazarIra e jAtanA hAya che, A prakAre bhavadhAraNIya ane uttaravaikriya temAM je bhavadhAraNIya zarIra che, te samacaturasa sasthAnavALAM kahelA che. ane khIjA' je uttavaikriyazarIra che, temanA aneka prakAranA sasthAna hAya che. asurakumAranI jema nAgakumAra, suvarNa kumAra, agnikumAra, vidyutkramAra, udadhikumAra, dvIpakumAra, dikumAra, pavanakumAra ane stanatakumAra deva pa'cendriyonA vaikriyaza22 pazu be-be prakAranA hoya che-bhavadhAraNIya ane uttaravaikriya bhatradhAraNIya zarIra samacaturasa sasthAnavALAM ane uttaravaikraya aneka saMsthane vALA hAya che. asurakumAranI jema vAnavyantarAnA paNu bhatradhAraNIya zarIra ane uttaravaikriya zarIra hAya che, bhatradhAraNIya sama"purasa sasthAnavALAM tathA uttaravaikriyazarIraaneka saMsthAnAvALAM DAya che. vAnabhyantarAnA
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ 701 prayabodhinI TIkA pada 21 sU0 5 caikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNAm rItyA navyantarANAmapi vaidiyazarIra sadhAraNIyam uttaravaivimaJca, tAri bhavadhAraNIyaM samacaturastra saMsthAnasaMminam uttaravaikriyazca nAnAsaMsthAnasaMsthitaM prajJAptam, kintu-'NavaraM soriyA vaannsNkr| puchi jati' navaras-pUrvApekSayA vizeSastu augikAH-saccayA vAlavyagarAH prazyanne evaM joisiyAkavi johiyANaM' eksa-rakumAraNAziva jyotiSkANAmapi maudhikAnA-samuccayAnAM kriyazI avadhAraNIyam uttavai kina ta bharadhAraNIyaM samacaturasrasaMsthAnasthitaM sapati, uttatvaibhiyaMta nAnAlasthAnasaMsthitaM pratA, 'evaM sohamme jAra accuyadevatIre' evam-amurakumArAdirItyA saudharmazAyadI zAnasanatkumAramAhendranAlalokalAntakalAkA sArAnatANatAraNAcyutadevazarIraM vaikriya avadhAraNIyaM bhavati, uttaravaikriyaJna, tatra avadhAraNIyaM samacaturAsthAnasthitaM svati, uttaravaikriyatu nAnAsaMsthAnasaMsthAna vAlA tathA uttara vaikriyazIra lAnA saMsthAno vAlA hotA hai| bAnavyanAro ke viSaya meM vizeSatA yaha hai ki laguccaya dhAnavyantaroM ke viSaya meM hI prazna kiyA jAtA hai-unake bheda-pradoM ke viSaya meM nahIM, jaise savanavAsiyoM ke bheda asura kumAra Adi ke saMbaMdha prazca prazna kiyA gayA hai, vaisA yahAM nahIM karanA caahie| isI prakAra samuccaya jyotiSka devoM ke kriyazarIra ke bhI do leda haiM-avadhAraNIya aura utrvaikssiy| unameM se avadhAraNIya baiMkriyazarIra samacaturastra saMsthAna kAlA aura uttaravaikriya nAnA saMsthAnoM vAlA kahA gayA hai| isI prakAra lA~dharma, IzAna, sanatkumAra, mAhendra, saloza, rAntaka, mahAzukra, sahakAra, Alata, pANata, AraNa, aura acyutA deyoM kA bhI vaiziSazarIra do prakAra kA hotA hai-avadhAraNIya aura uttara vaikriya / unameM se avadhAraNIyazarIra lamacaturastra saMsthAna vAlA hotA hai aura uttara vaizivazarIra aneka saMsthAno vAlA hotA hai| ___ isa prakAra asurakumAra Adi daza prakAra ke bhavanapatiyoM kA, vAlavyantaroM viSayamAM vizeSatA e che ke samuccaya vAtavyantaronA viSayamAM ja prazna karAya che temanA bhe pratyenA viSayamAM nahI. jemake bhavanavAsanA bheda asukumAra Adine pRthapha prazna karAya che, tema ahIM nahi karavo joIe. eja prakAre samuccaya tiSka devonA vaikriyazarIranA paNa be bheda che-bhavadhAraNIya ane uttarakriya temAMthI vadhAraNIya vakriyazarIra samacaturasa saMsthAnavALAM ane uttarakiya nAnA saMsthAnevALAM kahyAM che. mera 54Are sodhamA, na, sanamA2, mAndra, pro, and4, mAzu, sahasAra, Ana, prANata, AraNa ane azruta denAM paNa vaikiyazarIra be-be prakAranAM kahyAM che bhavadhAraNIya uttarakiya temAthI bhavadhAraNIyazarIra samacaturasa saMsthAnavALAM heya ane uttarakriyazarIra aneka saMsthAnavALAM hema che. e prakAre asurakumAra Adi daza prakAranA bhavanapatinA, vanarAntaronA, ti
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ preApanAstre lNwkiu saMsthitaM prajJaptam, tathA cAsurakumArAdidazavidha bhavanapativA navyantarajyotiSkasaudharmAdyacyutaparyanta tarfarai radhAraNIyaM vaikriyazarIraM bhavasvamAvatayA tathAvidha zubhanAmakarmodayavazAda pratyekaM sarveSAM samacaturastra saMsthAnasaMsthitaM bhavati, uttaravai kriyantu kAmacArataH pravRtternAnAsaMsthAna maMsthitaM bhavati, 'gevejjaga kappAtIta vegANiyadeva paMcidaya veuvviyasarIre NaM bhaMte ! saMThANasaMThie paNNatte " he bhadanta ! graiveyakakalpAtIta vaimAnikadevapaJcendriyavaikriyazarIraM khalu ki saMsthAnasaMsthitam - kimAkAraM prajJatam ? bhagavAnAha - 'goyamA ' haiM gautama ! 'gevejja - gadevAgaM ege bhavadhAraNijje sarIre' graiveyakadevAnAm ekaM bhavadhAraNIyaM vaikriyazarIraM bhavati 'se NaM samacauraMsasaMANasaMThie paNNatte' tat khalu bhavadhAraNIyaM graiveyaka vaikriyazarIraM samacaturasrasaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam ' evaM aNuttarovavAiyANa vi' evam graiveyakoktarItyA, anuttaraupapAtikAnAmapi vaimAnikAnAM paJcAnAM bhavadhAraNIyaM vaikriyazarIraM bhavati, tathA ca nava graiveyakANAM kA, jyotiSkoM kA aura saudharsa se lekara acyuta paryanta vaimAnikoM kA bhavadhAraNIya vaikiyazarIra bhava ke svabhAva ke kAraNa viziSTa zubhanAmakarma ke vaza se samacaturasrasaMsthAna vAlA hI hotA hai / uttara vaikriyazarIra icchAnusAra banAyA jAtA hai, ataH usakA koI eka niyama AkAra nahIM hotA / vaha aneka AkAroM kA honA hai / gautamasvAmI he bhagavan ! graiveyakoM ke kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriyoM kA vaizarIra kisa AkAra kA kahA gayA hai ? bhagavAn - he gautama ! graiveyaka devoM kA eka mAtra bhavadhAraNIya vaikriyazarIra hI hotA hai aura vaha samacaturastra saMsthAna vAlA hotA hai / graiveyakadeva uttara vaikriya zarIra banAte nahIM haiM, ataeva unakA uttara vaikivazarIra hotA hI nahIM hai / graiveyaka devoM ke samAna pAMca anuttaropapAtika vaimAnika devoM kA bhI bhavadhAraNIya vaikriyazarIra hI hotA hai aura vaha samacaturasrasaMsthAna vAlA hotA hai| SThAna ane saudharmathI laine acyuta paryaMnta vaimAnikAnA bhavanadhAraNIya vaikriyazarIra bhavanA svabhAvanA kAraNe viziSTa zubha nAma karmonA vazathI samacaturasa sa sthAnavALAM ja hAya che. ntaravai yazarIra icchAnusAra manAvAya che, tethI temanAM kAI niyata AkAra nathI haiAtA. te aneka AkAzanA haiAya che. zrI gautamasvAmI-hai bhagavan ! caiveyakAnA pAtIta vaimAnika dhruva pacendriyAnA vaikriyazarIra kevA AkAranA kahelAM che ? zrI bhagavAn-he gautama ! traiveyaka devenA eka mAtra bhatradhAraNIya vaikriyazarIra ja DAya che ane te samacaturasra saMsthAnavALAM hoya che. jaiveyaka deva uttaravaikriyazarIra khanAvatA nathI, tethI ja temanA uttarave keyazarIra hAtAM ja nathI. grevecaka devenA samAna pa.ca anuttarIpapAtika vaimAnika phreneAnA paNa bhavadhAraNIya vaikriyazarIra ja hAya che. ane te samacaturagna sa`sthAnavALA hAya che, e prakAre nava
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 21 sU0 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNa 703 pazcAnuttaraupapAtikAnaHzca vaidhAnikadevAnAM prayojanAbhAvAd uttaravaikriyaMzarIraM na bhavati, paricAraNAnimittakaM gamanAgamananimittakaMvottaravaikriyametepAM no saMbhavati, kintu bhavadhAraNIyaM samacaturasrasaMsthAnasaMsthitaM vaikriyaM vodhyam / / sU0 5 // vaikriyazarIrasaMsthAnavaktavyatA mUlam-veubviyasarIrassa NaM saMte ! ke mahAliyA sarIrAvagAhaNA paNNattA ? goyamA ! jahaNNeNaM aMgulasla asaMkhejjaibhAgaM, ukoseNaM sAtiregaM joyaNalayasahaslaM, vAukAiya egidiyasarIrassa NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNattA ? goyamA ! jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukoseNa vi aMgulasla asaMkhejaimAgaM, neraiya paMciMdiya veuvviyasarIrasla NaM bhaMte ! ke sahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ? goyamA ! duvihA paNNatA, taM jahA-avadhAraNijjA ya uttaraveuvviyA ya, tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jahaNe NaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM paMcadhaNulayAI, tattha NaM jA sA uttaraveuvviyA sA jaha paNeNaM aMgulasta saMkhejaibhAgaM, ukkoseNaM dhaNusahassaM, rayaNappabhApuDhavi neraiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ? goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA-avadhAraNijjA ya uttaraveuvviyaya, tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jahaSNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM satta dhaNUiM tiNNi rayaNIo chacca aMgulAI, tattha jAsA uttaraveubviyA sA jahaNaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaimAgaM ukkoseNaM paNNarasa dhaNUiM aDDA isa prakAra nava graiveyakoM ke devoM ke tathA pAMca anuttaropapAtika vaimAnika devoM ke prayojana kA abhAva hone se uttara vaikriyazarIra nahIM hotA hai / paricAraNA athavA gamanAgamana Adi unameM hote nahIM haiM, isa kAraNa ve uttara vaikriyazarIra kA nirmANa bhI nahIM karate haiN| unameM kevala bhavadhAraNIya vaikriyazarIra hI pAyA jAtA hai aura usakA saMsthAna samacaturasra hI hotA hai // 0 5 // zaiveyakanA devanAM tathA pAMca anuttaraupapAtika vaimAnika devonAM prayojanane abhAva hovAthI uttarakriyazarIra nathI hotAM paricAraNA athavA gamanAgamana Adi temanAmAM hatAM ja nathI, e kAraNe teo vaikiyazarIranA nirmANa paNa karatA nathI. temanAmAM kevaLa bhavadhAraNIya vijhiyazarIra ja maLI Ave che ane temanAM saMsthAna samacaturasa ja hoya che. sU0 pA
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ 704 ijjAo rathaNIo, sakarappasAe pucchA, goSamA jAna lattha NaM jA sA bhavadhAragijA sA jahANeNaM aMgulasta asaMkhejailAgaM, ukoseNaM paNNarasa dhaNUiM aDAijAo rathaNIo, tattha paMjA sA uttaraveuviyA sA jahapaNeNaM aMgulasta saMkhejAimAgaM, unoseNaM ekatIsaM dhaNUI ekA ya rayaNI, vAlayamAe pucchA, avadhAraNijjA ekatIsaM ghaNiM ekA rayaNI uttarave uThivayA chAvahiM dhaNaiM do rayaNIo, paMkappasAe bharadhANijjA bAvahiM dhaNUiM do syaNIo, uttaraveudhviyA paNavIsaM dhaNusayaM, dhUmappabhAe avadhAraNijjA paNavIsaM dhaNusayaM, uttaraveudhviyA aDAijjAI dhaNusathAI tamAe bhavadhAraNijnA aDAijAI dhaNusayAI, uttaraveuThiyA paMcadhaNusayAI, ahe lattamAe avadhAraNijjA paMcadhaNusayAI, uttaraveubviyA dhaNusahassaM, evaM ukoseNaM, jahaNNeNaM bhavadhAraNijjA aMgulasta asaMkhejaibhAga, uttaragheuniyA aMgulasta saMkhejjaimAgaM, tiri khajoNiya paMcidiyo ubviyasarIrasta NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNatA ? gosamA ! jahaNeNaM aMgulasta saMkhejahabhAgaM, ukose joyaNalavyapuhattaM, bhaNU mapaMciMdiyaveDabviyasarIramaNa bhaMte! ke mahAliyA sarIromAhaNA paNNatA ? goyamA ! jahaNaNaM aMgulassa saMkhejjai. bhAgaM, ukkoleNaM sAtiregaM joSaNasayalahassaM, asurakumArabhavaNavAsideva paMcidiya beuvviyasarIrasta NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNApaNNattA ? goyamA ! asurakumAraNaM devANaM duvihA sarIrogAhaNA pANattA, taM jahA-savadhAraNijjA ya, uttaraveuThizyA ya, tattha paM jA sA bhavadhAraNijjA sA jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejaimAgaM, ukkoseNaM satta rayaNIo, tattha NaM jAlA uttaraveuvviyA sA japaNeNaM aMgulassa saMkhejjaibhAgaM, usoteNaM joyaNalayasahassaM, evaM jAva thaNiyakumArANaM, evaM ohiyANaM vANamaMtarANaM, evaM joiliyANa vi, sohammesANadevANaM evaM cetra, untaraveuviSayA jAva accuo kappo, NavaraM saNaMkumAre bhava
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 21 0 6 caikriyazarIrasaMsthAnanikSapaNA 705 dhAragijjA jahaNeNaM aMgulasana asaMkhejailAgaM, unoseNaM cha rayaNio evaM mAhide vi, baMsaloyalaMtagesu paMcarayaNIo, mahAsukAsahassAresu cattAri rayaNIo, ANayazaNaya AraNaccuesu tiSiNa rayaNIo, gevijjaga kappAtIya vemANiyadevapaMciMdiyavetriyasarIrae ke sahAlie paNNate ? goyasA ! gevejjagadevANaM egA avadhAraNijjA sarIrogAhaNA paNNattA, sA jahaNeNa aMgulassa asaMkhejjaibhAga, ukkoseNaM do rayaNI, evaM aNuttarovAiya devANa vi, NavaraM ekA rayaNI ||suu06|| chAyA-kriyazarIrasva khalu bhahanta ! kiM mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! jaghanyena aGgulasyA saMkhyeyabhAgam, utkRSTena sAtirekaM yojanazatasahastram, vAyukAyikaikendriyazarIrasya khalu bhadanta ! kiM mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgam, ut.pTenApi aGgulasyAsaMkhyeyabhAgam, nairayikapazcendriyavaikriyazarIrasya khalu bhadanta ! kiM mahAlayA zarIrAvadhAhanA prajaptA gautama ! dvividhA prajJaptA, tadyathA-bhava vaikriyagarIra kI avagAhanA zabdArtha-(veciyasarIrasta NaM maMte ! ke mahAliyA sarIrovagAhaNA paNNattA ?) bhagavan ! vaikriyagarIra kI avagAhanA kitanI baDI kahI gaI hai ? (goyasA ! jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejasAgaM) he gautama ! jaghanya aMgula ke asaMkhyAta sAga (iko zeNaM sAtireka joSaNasayalaharalaM) utkRSTa sAtireka eka lAkha yojana kSI (cAucAiyaegidiyasarIralaNaM saMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ?) he majA ! vAyuzAyika ekendriya ke zarIra kI avagAhanA kitanI hai ? (goyamA ! jahaNjeNaM aMgularakha asaMkhejjadamAgaM) he gautama ! jaghanya aMgula kA asaMkhyAmA mAga (ukoleNa bi aMgulassa asaMkhejailAgaM) utkRSTa bhI aMgula kA asaMkhyAta mAga vaikriyazarIranI avagAhanA Avart-(veubviyasarIrassa NaM bhaMte ! ke mahAliyA erIrAvagAhaNA paNNattA ?) bhagavan ! 'yazarIranI amAIna TI moTI sI 1 (goyamA ! jahaNNeNa aMgulassa asaMkhejjai bhAga) gautama ! 4nya gulanA madhyAtamA mAga (ujhose sAtiregaM joyaNasayasahasse) utkRSTa sAti24 mA yonI (vAukAiya egidiyasarIrassa NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) bhagavan ! vAyuAyi4 mendriyanAzarIranI mAnA TI cha ? (goyamA / jahaNjeNaM aMgulapsa asaMkheijja bhAga) gautama / 04dhanya pazusane msbhyaatbh| bhAga (ukoseNaM vi aMgalassa asaMkhejjaibhAga) PTa 55] zuranA madhyAtabhAlA.
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ 706 dhAraNIyA ca uttaravaikriyA ca, tatra khalu yA'sau avadhAraNIyA sA jaghanyena agulasyAsaMkhyeyabhAgam, uSkRSTena paJcadhanuH zatAni, tatra khalu yA'sau uttaravaikriyA sA jaghanyena agulasya saMkhyeyabhAgam, utkRSTena dhanuHsahasram, ratnaprabhApRthivInarayiphANAM bhadanta ! ki mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! dvividhA prajJaptA, tabathA-saMvadhAraNIyA ca uttaravaikriyA ca, tatra khalu yA asau bhavadhAraNIyA sA jaghanyenAGgulasyAsaMkhyeyabhAgama, utkRSTena saptadhanU pi tisro ratnayaH, SaTcAGgulAni, tana khalu yA'sau uttaravaikriyA sA jaghanyena agu. (neraiya paMciMdiya deubviyasarIrala gaM aMte ! kemahAliyA sarIrogAraNA paNNattA !) he bhagavan ! nAraka paMcendriya ke vaikiya zarIra kI avagAhanA kitanI kahI hai ? (goyamA ! duvihA paNNattA) he gautama ! do prakAra kI kahI hai (taM jahA) vaha isa prakAra (avadhAraNijjA ya uttara veciyA ya) avadhAraNIya aura uttaravaikriya (tattha NaM jA sA avadhAraNijjA) unameM jo bhavadhAraNIya hai (sA jahapaNeNaM aMgulasla alakhejjahabhAgaM) vaha jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga hai (ukoseNaM paMcadhaNusayAI) utkRSTa pAMca sau dhattuSa kI hai (tattha NaM jA sA uttara veubdhiyA) unameM jo uttara caikriya hai (sA jahaNNeNaM aMgulasta saMkhejjabhAga) vaha :jaghanya aMgula ke saMkhyAtane bhAga hai (ujholeNaM dhaNusahassa) utkRSTa hajAra dhanuSa kI hai| (rayaNapabhA puDhavi neracyA NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA !) he bhagavan ! ratnaprabhA pRthvI ke nAroM ke zarIra kI avagAhanA kitanI baDI kahI hai ? (goyamA ! ducitA paNNattA, taM jahA-avadhAraNijjA ya uttarauciyA ya) gautama ! do prakAra kI kahI hai, vaha isa prakAra-avadhAraNIya aura uttara vaikriya (tattha NaM jA sA bharadhAragijA) unameM jo avadhAraNIya hai (sA (neraiya paMciMdiya veuvviyasarIreNaM bhate / ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA 1) 3 bhagavan ! nA24 payandriyAnA vaiThiya1202nI sAnA sI bhArI cha 1 (goyamA duvihA paNNattA) he gautama ! me 542nI 4 cha (taM jahA) te 20 are (bhavadhAraNijjA ya uttarave ubviyAya) sarAya bhane uttaravaiThiya (tatyaNaM jA sA avadhAraNijjA) temAle sadhAra eNIya cha (sA jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga) te dhanya 5 zukhanA asabhyAtamImA che (ukkoseNaM paMca dhaNusayAI) GSTa pAya dhanuSanI cha (tatthaNaM jA sA uttaraveuvviyA) tebhAre uttaravaiThiya cha (sA jahaNNeNaM aMgulassa sakhejjaibhAga)te dhanya manusanA sabhyAtabhAlA cha (ukoseNaM dhaNusahassa) BSTa 12 dhanuSa ch.| (rayaNappabhA puDhavi neraiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ?) 3 lagavan / 2can Y2vIna nAhInA zaza2nI avAsI bhArI DisA cha 1 (goyamA / duvihA paNNattA taM jahA-bhavadhANijjA ya uttaraucciyA ya) OM gautama / me 42nI cha, ta
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIzA pada 21 10 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam 707 lasyAsaMkhyeyabhAnam, utkRpTena paJcadazadhanapi sArddhadvayaM ratnayaH, zarkarAnabhAyAH pRcchA, gautama ! yAvat, tatra khalu yA'sau gavadhAraNIyA sA jaghandhena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgam, utkRpTena paJcadazadhapi sArddhadvayam jaghanyena ratmayaH, zarkarApramAyAH pRcchA, gautama ! yAvat, tatra khalu yA'sau bhavadhAraNIyA sA jaghanyena aGgulakhyA saMkhyeyabhASam, utkRSTena pazcadaza dhapi sArddhadvayaM ratnayaH, tatra khalu yA'sau uttarakriyA sA jaghanyena aGgulasya saMkhyeyabhAgam, utkRSTena eyavizad dhanapi ekA ca raniH, vAlukAprabhASAH pRcchA, bhavadhAraNIyA jahaNNeNaM aMgulasta asaMkheja mAgaM) yaha jaghanya aMgula ke asaMkhyAtave bhAga hai 'ukoseNaM sasagha tiSiNa rayaNIo chancca aMgulAI) utkRSTa sAta dhanuSa, tIna hAtha aura chaha aMgura kI hai (tattha NaM jA lA uttaradeubdhiyA) unameM jo uttaravaikriya avagAhanA hai (lA jahaNeNaM aMgulasta saMkhejjAmAgaM) vaha jaghanya __ aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga (ujholeNaM paNNarala dhaNUI aDDhAijjAo rayaNIo) utkRSTa pandraha dhanupa aDhAI aMgula kI hai| (sakArapasAe pucchara ?) zarmarAmabhA meM pRcchA ? (goyalA ! jAca tattha NaM jAsA bhavadhAraNijjA) yAvat unameM jo bhadhAraNIya hai (sA jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga) vaha jaghanya aMzula ke asaMkhyAtaveM bhAga (ukoseNaM paNNarasa dhaNUI aDDhAijjAo ravaNIo) utkRSTa pandraha dhanuSa aura aDhAI hAtha kI (tattha NaM jA sA uttara veuvviyA sA jahaNNeNaM aMgularala saMkhejjai bhAga) usameM jo uttara vaikriya avagAhanA hai vaha jaghanya aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga hai (ukoseNaM ekatIsa dhaNUI ekA ya rayaNI) utkRSTa ekatIsa dhanuSa aura eka hAtha kI hai| (vAlayappabhAe pucchA) vAlukA prabhA pRthvoM ke viSaya meM pRcchA ? (bhava. 12 saya 2NIya mana sattaravaiThiya (tatthaNaM jA sA avadhAraNijjA) temA 2 sadhAraNIya cha (sA jahaNNeNaM aMgulassa asa khejjaibhAga) 14.5 mazulanA madhyAtabhAlA (ukoseNaM satta dhaNUI tiNi ramaNIo chacca aMgulAI) kRSTa sAta dhanuSa, hAtha mane cha mAMganI cha (tatthaNaM jAsA uttaraveuvviyA) mA uttarAya: sabagADanA cha (sA jahaNNeNaM aMgulassa saMkhejahabhAga) te vanya zusanA sadhyAtabhAlA (ukoseNaM paNNarasadhaNUiM aDhAijAo rayaNIo) 6STa 512 dhanuSa mane paDhI sanI cha. (sakarappabhAe pucchA ?) 242 / alAmA 24 ? (goyamA ! jAva tatthaNaM jAsA bhavadhAraNijjA) yAvat tamAre sAraNIya cha (sA jahaNNeNaM aMgulassa asakhejjaibhAga) te msn| asabhyAtamAlA (ukoseNaM paNNarasa dhaNUI aDhAijjAo rayaNIo) Stre 542 dhanuSa bhane maDhI lAyanI (tatthaNaM jAsA uttaraveubdhiyA sA jahaNNeNaM aMgulassa saMkhejjaibhAga) mA sattaravaiThiya agADanA cha te 45-5 25 susane se jyAtabhAsA cha (ukoseNaM ekatIsa dhaNUI ekkAya rayaNI) GSTa me4trIsa dhanuSa male se hathinI che. (vAlayappabhAe pucchA) pAdumA pRthvInA viSayamA 27 ? (bhavadhAraNijjA ekatIsa
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ 708 prazAyanAsa ekatriMzad dhapi ekA ratniH, uttarakriyA paTyaSTirdhapi dve ratnI, paddhaprabhAyA mavadhAraNIyA dviSaSTi dhanapi dve ratnI, uttarakriyA paJcavizaM dhanuHzatam, dhUmanabhAyA bhavadhAraNIcA paJca vizaM dhanu zatam, uttarakriyA sArddhadve dhanuHzate, namAyAH bhava dhAraNIyA sArddha dve dhanu:zate, uttaravaikriyA paJcadhanuHzatAni, adhaH sahanyAH zapadhAraNIyA pazcadhanuHzatAni, uttarakriyA dhanuHsahastram, evam utkRpTena, jaghanyena bhavadhAraNIyA anzulasyAsaMkhyeyasAgam, uttarakriyA agulasya saMkhyeyabhAgam, tiryagyonikapaJcendriya kriyazarIrasya khalu bhadanta ! ki mahAlayA dhAraNijjA ekatInaM dhaNUI ekA tyaNI) avadhAraNIya ekatIsa dhanuSa aura eka hAtha (uttara ve ubdhiyA chAvahiM dhaNUiM do ramaNIo) uttara vaiziya chayAsaTha dhanuSa aura do hAtha (paMkappasAe avadhAraNijA bAhi aNUI do racaNIo) paMkaprabhA meM bhavadhAraNIya ke bAsaTha dhanuSa aura do hAtha kI uttaraveviyA paNavIsaM dhaNusayaM) uttara vaikriya eka sau paccIsa dhanuSa kI (dhUmapabhAe bhavadhAraNijjA paNavIsaM dhaNusa) dhUmaprabhA meM avadhAraNIya eka sau paccIsa dhanuSa (ittara veu. viyA aDAijAI dhaNusayAI) uttara vaikriya aDhAI sau dhanupa (tamAe bhavadhAraNijA aDDhAilAI dhaNulayAI) tamAprabhA meM aDhAI sau dhanuSa kI (uttara veuviyA paMcadhaNusacAI) untaravaikriya pAMca sau dhanuSa kI (ahelattalAe bhavadhAraNijA paMca ghaNusayAI) sAtavIM pRthvI meM avadhAraNIya pAMca sau dhanuSa kI (uttara veuciyA dhaNusahasraM) uttara vaikriya eka hajAra dhanuSa kI (evaM ukoseNaM) isa prakAra utkRSTa avagAhanA hai (jahaNNeNaM avadhAraNitA aMjulasta asaMkhejjaibhAga) jaghanya bhavadhAraNIya aMgula ke asaMkhyAtave bhAga (uttara deubdhiyA aMgularasa saMkhejai bhAgaM) uttara vaikriya kI jaghanya avagAhanA agula ke saMkhyAtaveM bhAga) dhaNUI ekArayaNI) sAraNIya trIsa dhanuSya mana me 612 (uttaraveuvviyA chAvahi dhaNUi do rayaNIo) uttaravaiThiya chA44 dhanuSa mana me DAya. (paMkappabhAe bhavadhAraNijjA bAvahi dhaNUiM do rayaNIo) 54pramAmA aqdhArIyanI mAsa dhanuSa mana me lAyanI (uttaraveubie paNavIsa dhaNusayaM) uttaravaiThiya se| 5yAsa dhanuSanA (dhUmappamAe bhavadhAraNijjA paNavIsa dhaNUsayaM) dhUmapramAmA madhA291ya se payAsa dhanuSa (uttaraveubbiyA aDhAijjAiM dhaNusayAI) uttaravaiThiya mddhiise| dhanuSa (tamAe bhavadhAra NijjA aDhAijjAI dhaNusayAI) tamAmAmA mddhii| dhanuSanI (uttaraveubbiyA paMca dhanusayAI) uttaravaiThiya pAMyasedhanuSanI (ahe sattamAe bhavadhAraNijjA paMca dhaNusayAI) sAtabhA pRthivImA adhAraNIya paaNyse| dhanuSayanI (uttaraveutriyA dhaNusahassa) uttarAya 218 12 dhanuSanI (evaM ukkoseNaM) me zate utkRSTa sAhanA cha (jahaNNeNaM bhavadhAraNijjA aMgulassa asaMkhejjaimAgaM) 45nya adhAraNIya zusI asabhyAtamAlA (uttaraveuviyA aMgulassa sakhejjaibhAgaM) uttaravaiThiyanI dhanya m1||8|| 2ma shusne| sajyAtabhAmA.
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhayabodhinI TIkA pada 21 0 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam . ... 709 zarIrAvagAhanA prajJAsA ? gautama ! japannAGgulasya saMkhyeyazagas, utkRSTena yojanazata. pRthaktvam, manuSyapazcandriyavekriyazArIrasya khalu bhadanta ! ki mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! jaghanyena agulya saMkhyeyasAgara, utkRSTena sAtireka yojanAta sahastram, amurakumArabhavanavAsidevapaJcandri vaikriyazarIrasya khalu bhadanta ! ki mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! asurakumArANAM devAnAM dvividhA zarIrAbagAnA prazatA, tadyathA-avadhAraNIyA (tirikkhajoNiya paMciMdiya veubdhiya sarIrakSaNaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNa paNNatA ?) he bhagavan ! tiraMgyAnika paMcendriyoM ke kriyazarIra kI avagAhanA milanI baDI hotI hai ? (goyamA ! jahaNeNaM aMgulasta saMkhejahayAgaM) he gautala ! jaghanya aMzula ke saMkhyAtaveM sAga (ukoleNaM joSaNalathapuhutaM) utkRSTa so pRthaktva yojana kI (ma[sla paMciMdiyaveubviyasarIrasta NaM saMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) he bhagavan ! manuSya paMcendriya ke vaikriyazarIra kI avagAhanA kitanI baDI nahI hai ? (goyalA ! jahaNNeNaM aMgulasla saMkhejahabhAga) he gautama ! jaghanya aMzula ke saMkhyAtave bhAga (ukoseNaM sAtiregaM joaNasayasahassa) utkRSTa acha adhika eka lAkha yojana (asurakumArabhavaNavAsi deva paMciMdiya veubdhiyasarIrAsa gaMbho! ke mahAliyA larIrogAhaNA paNNattA!) he bhagavan ! asturakumAra bhavanavAsI deva paMcendriya ke kriyazarIra kI avagAhanA kitanI baDI kahI hai ? (goyamA ! alurakumArANaM devANaM duvihA sarIrogAhaNA paNNattA?) he gautama ! asuratamAra devoM kI zarIrAvagahanA do prakAra kI kahI hai (taM jahA-bhavadhAraNijjA ya uttaraveuvkyiAya) vaha isa prakAra avadhAraNIya (tirikkhajoNiya paMbiMdiya veubdhiyasarIrassaNaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) he bhagavana! tiryace.nika pacendranA vekezarIranI avagAhanA keTalI moTI hoya che? (goramA ! jahaNNeNaM aMgulAsa saMkhejja ibhAgaM) gautama ! 43nya 24YA H yAtamA (ukkoseNaM joyaNa sayapuhatta) kRSTa se pRtha41 yonanI. (maNussa paMcidiya veuvviyasarIrassa NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) bhagavan / manuSya 5yendriyanA yinI aAhanA haisI moTI 4ii che ? (goyamA ! jahaNNeNaM aMgulapsa sa khejjaibhAga) gautama ! dhanya masanA sadhyAtabhAmA (ukkoseNaM sAtirega joyaNasayasaharasa) Gree videodhi: yesA yAna. (asurakumAra avaNavAsIdeva paMciMdiya veubdhiyasarIrarasa NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) 8 mApan / asu27bhAra savanavAsI haiN| 5 yendriyanA vaiThiyazarIranI samAna haisI moTI cha ? (goyamA ! asurakumArANaM devAgaM duvihA sriirogaahnn| paNNattA) he gautama | sumAra vAnI zAna meM pra4.2nI hI cha (taM jahA-bhavadhAraNijjA ya uttaraveubbiyA ya) te 2 // prahAra sAraNIya bhane uttara vaizyi (tatthaNaM jA sA bhavadhAra
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ 760 prazApanAstra cottarakriyA ca, tatra khalu yA'sau avadhAraNIyA sA jayanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAram, utkRSTena saptaratnayaH, tatra khalu yA'lo uttarakriyA sA jaghanyena jaGgulasva saMkhyeyabhAgama, utkRSTena yojanazatasahasram, evaM yAvada stanitakumArANAm, evamaudhikAnAM dAnavyantarANAm, evaM jyotiSkANAmapi, saudharmezAnadevAnAm evaJcama, uttaravaikriyA yAvad acyutakalpaH, navaraM sanatkubare bhavadhAraNIyA jayanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgam, utkRpTena patnayaH, dhvaM mAhendre'pi, brahmalokalAntakeSu paJcaratnayaH, sahAzukrasahasrArayozcatasro ratnayaH, Anata aura uttara vaikriya (tattha NaM jA sA avadhAraNijjA) una meM jo bhavadhAraNIya hai (sA jahaNNenaM aMgularala asaMkhejailAgaM) vaha jaghanya se aMgula ke asaMkhyAtavAM bhAga evaM (ukoseNaM satsa rayaNIo) utkRSTa sAta hAya (tattha NaM jA sA uttara ve utriyA sA jahaNNeNaM aMzulasta saMkhenada bhAgaM) unameM jo uttara vaikriya hai vaha jaghanya aMzula ke saMkhyAta ve bhAga (ukoseNaM joyaNasayasahassaM) utkRSTa eka lAkha yojala (evaM jApa dhaNiyakumArANaM) isI prakAra yAvat stanitakumAroM kI (evaM ohiyANaM vANasaMtarANaM) isI prakAra samuccaya bAnavyantaroM kI (evaM johasiyANa vi) isI prakAra jyotiSakoM kI (sohagmIsANadevANaM evaM cetra) saudharma, IzAna devoM ko isI prakAra (uttara veuvviyA) uttaravaikriya kI avagAhanA (jAva accuo kappo) yAvatU acyuta kalpa (Navara) vizeSa (saNakumAra bhavadhAraNijA jahaNNe gaM aMgulassa asaMkhejjai bhAga) sanatkumAra kalpa meM avadhAraNIya-avagAhalA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM mAga (ukoleNaM cha rayaNIo) utkRSTa chaha hAtha (evaM mAhiMde vi) isI prakAra mAhendra kalpa meM bho (bhaloya laMtagesu paMcarathaNIo) brahmaloka lAntaka meM pAMca hAtha (mahAmukAmaharUlAresu cattArI rayaNIo) mahAzukra sahasrAra kalpa meM cAra hAtha NijjA) tamA re dhAraNIya cha (sA jahaNNeNaM aMgulapsa asakhejaibhAga) te dhanya maguyanA 255 yAtAlA (ukoseNaM sattarayaNIo) read 2 (tatthaNaM jA sA uttaraveubdhiyA mA jahaNeNaM aMguTassa sakhejjaibhAga) tabhA 2 uttaravaiThiya cha ta dhanya zumanaH sayAtamAn (ukkoseNaM joyaNasayasahassa) See me 2011 (evaM jAva thaNiyakuma rANaM) me bhAre yAvat stanitabhAzanI (evaM ohiyAgaM vANamaMtarANaM) sara prA2 samuvyaya pAna0yantI mAhanA 4ii cha. (evaM joisiyANa vi) mana 42 cyAtinI (sohammIsANadevANaM evaM ceva) saudharma, zAna zanI me prAre (uttaraveuvyiyA) uttara vaiThiyanI AqAlanA (jAva accuo ka po) yAvat pazyuta 85 (navaraM) vizeSa (saNaMkumAre bhavadhAraNijjA jahaNNeNaM aMgulassa asa khejjaibhAga) sanabhAra 465mAM ldhaarnniiy-52|| dhanya matanA sasadhyAtamAlA (uko seNaM cha rayaNIo) Grg 7 814 (evaM ma.hiMde vi) me4 prare bhAIndra 565mA 5 (vabhaloya laMtagesu paMca rayaNIo) : dAma pAya 12 (mahAsukka sahassAresu cattAri rayaNIo) bha7
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyabodhinI rIkSA pada 21 sU0 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam 711 prANatAraNAcyuteSu tisro ratnayaH, aveyakalpAtItavaimAnikadevapaJcendriyavai kriyazarIrAvagA. inA kiM mahAlayA prajJaptA ? gautama ! graiveyakadevAnAm ekA bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA prajJaptA, sA jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgam, utkRSTena dve ratnI, evam-anuttaraupapAtikadevAnAmapi, navaras ekA raniH // sU0 6 // TIkA-pUrva vaikriyazarIrANAM saMsthAnAni prarUpitAni, samprati teSAmeva zarIrANAyavagAhanA parimANaM prarUpayitumAha-'veubdhiyasarIrasasta NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrAvagAhanA paNNattA ?' he bhadanta ! vaikriyazarIrasya khalu kiM mahAlayA-kiyada vistArA zarIrAvagahanA prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMgulassa asaMkheja ibhAga, ukkoleNaM sAti(ANayapANaya AraNaccuesa tiNi rayaNIo) Anata, prANata, AraNa aura acyuta kalpa se tIna hAtha (gevejjagakappAtIya benANiya deva paMciMdiya veuvviya sarIrae ki mahAlae paNNate ?) aveyaka kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriya kA vaikriyazarIra kitanA baDA kahA hai ? (goyamA ! gevejjagadevANaM egA avadhAraNijjA sarIrogAhaNA paNNattA) he gautama ! aveyaka devoM kI eka avadhAraNIya zarIrAvagAhanA kahI hai (lA jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM' vaha jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI (ukosaNaM do rathaNI) utkRSTa do hAtha kI hotI hai (evaM aNuttarovavAiya devANa vi) ilI prakAra anuttaropapAtika devoM kI bhI (NavaraM ekkA rayaNI) vizeSatA yaha hai ki vaha eka hAtha kI hotI hai / / 10 6 // TIkArtha--pahale vaikriya zarIra ke saMsthAna kA prarUpaNa kiyA gayA hai, aba vaiki yazarIra ko avagAhanA ke pramANa kI prarUpaNA kI jAtI hai__ gautamasvAmI-he bhagavan ! vaikriyazarIra kI avagAhanA kitanI bar3I kahI sasA2465mA yAra hAtha (ANaya pANaya AraNa accuesu tiNNi rayaNIo) mAnataprAyuta, sAra mana mayuta5i hAya (gevejjagakApAtIyavemANiyadevapaMcidiya veuvviyasarIrae kiM mahAlaye paNNatte ?) 35448yAtIta vaimAni 5 5 yendriya vaiThiyazarIra usu mATu che ? (goyamA ! gevejjaga devANaM egA avadhAraNijjA sarIrAgAhaNA paNNattA) hai gautama / aveya4 hevAnI : sadhAraNIya zarIrAbAInA 4ii (jahaNgeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga) te dhanya zusanA madhyAtamAlAnI (ukkoseNaM do rayaNI) bhaTa mAyanI DAya cha (evaM aNuttarovavAiya devANa vi) merI prahAre anuttarI 55ti hevAnI 51 (NavaraM ekkArayaNI) vizeSatA se che me hathinI hAya che. TIkAtha-pahelAM vakriyazarIranA saMsthAnanuM prarUpaNa karAyuM che, have vaikiyazarIranI avagAhanAnA pramANanI prarUpaNa karAya che-- zrI gautamasvAmI-he bhagavanvaikriyazarIranI avagAhanA keTalI kahelI che?
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ 712 pratApanAsUtra regaM joyaNasayasahasaM' jaghanyena agulasyAsaMkhyeyabhAgamAtra, utkRSTena tu sAtireka yojanazatasahasraM samuccaya kriyazarIrasya zarIrAvagAhanA prajJaptA, tatra nairayiphAdInAM bhavadhAraNIyasya vaikriyasyAparyAptAvasthAyAM zarIrAvagAhanA jaghanyenAGgulasyAsaMkhyeyabhAgaM vAyukAyikasya vA avase yA, devAnAmuttaravaikriyasya manuSyANAM vA zarIrAvagAhanA utkRSTena sAtirekaM yojanazatasahassamavaseyA, gautamaH pRcchati-'gAukAiyaegidiyasarIrasta NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIro. gAhaNA paNNatA ?' he bhadanta ! vAyukAyikaikendriyazarIsya khalu kiM mahAlayA-kiyavistArAzarIrAvagAhanA prajJaptA ? agarAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNa meNaM aMgulassa asaMkhejavabhAga, ukoseNa vi aMgulassa asaMkhejaibhAga' jaghanyena aMgulaspA saMkhyeyabhAgamAtram, utkRSTenApi aGgulasyAsaMkhyeyabhAnameva vAyukAyikaikendriya kriyazarIrAvagAhanA abaseyA, iyatpramANavikurvaNAyAmeva tasya zaktisaMbhavAt vAyu jhAyikAtiriktasyaikendriyasya vaikriyalavdhyasaMmavAt / bhagavAna- he gautama ! samuccaya baikriya zarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAna meM bhAga kI aura utkRSTa kucha adhika eka lAkha yojana kI kahI gaI hai| nAraka Adi jIvoM ke bhavadhAraNIya vaikriya zarIra kI avagAhanA apayApta avasthA meM jaghanya aMgula ke asakhyAta veM bhAga kI hotI hai / athavA yaha avagAhanA vAyukAya kI samajhanI caahie| manuSyoM ke uttaravaikriya zarIra kI avagAhanA utkRSTa kucha adhika ekalAkha yojana kI hotI hai| gautalasvAmI he bhagavan ! vAyukAyika ekendriya ke kriyazarIra kI avagA hanA kitanI hotI hai ? ___bhagavAl-he gautama ! jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa bhI agula ke asaMkhyAtaveM bhAga mAnna kI hI vAyujhAyika ekendriya ke vaikriyazarIra kI avagahanA kahI gaI hai| usameM itanI hI vikriyA karane kI zakti hotI hai| vAyukAyika ke atirikta anya kilI ekendriya meM viniyAlabdhi hotI nahIM haiN| - zrI bhagavAna - gautama ! samuccaya vaichiyazarIranI avagaNanA jaghanya agulane asa khyAtamA bhAganI ane utkRSTa kAMIka adhika ekalAkha jananI kahelI che. nAraka Adi jInAM bhavadhAraNIya vaidiyazarIranI avagAhanA aparyApta avasthAmAM jaghanya aMgulI asaMkhyAtamAM bhaganI hoya che. athavA A avagAhanA vAyukAyanI samajavI joIe. manuSyanA uttaravakriSazarIranI avagAhanA utkRSTa kAMIka anika ekalAkha jananI hoya che. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! vAyukAyika ekendriyanA vaichiyazarIranI avaga hanA keTalI hoya che? zrI bhagavAna -he gautama ! jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa paNa aMgulanA aya khyAtamAbhAga mAtranI ja vAyukAraka ekendriyanA kayazarIranI avagAhanA kahelI che. temAM eTalI ja vikriyA karavAnI zakti hoya che. vAyukAlikathI atirikta anya keI ekendriyamAM vikiyA labdhi nathI letI
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 21 0 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpA ( 713 __gautamaH pRcchati-'neraiyapaMciMdiya ve uvyiyasarIrassa NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA?' he bhadanta ! nairayikapaJcendriyavaikriyazarIrasya khalu kiM mahAlayA-kiyad vistArA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? bhagAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'duvihA paNNattA' nairayikapaJcendriyavaikriezarI sya dvividhA zarIrAvasAhanA prajJaptA, 'taM jahA-bhavadhAraNijjAya uttaraveuciyAya' tadyathA-avadhAraNIyA ca, uttarakriyA ca tatthaNaM jA sA avadhAraNijjA sA jahapaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga, ukkoseNaM paMcadhaNusayAI tatra khalu-bhavadhAraNIyottaravaikriyAmadhye yA'sau bhavadhAraNIyA nairayikavaikriyazarIrAvamAhanA bhavati sA jaghanyena agulasyAsaMkhyeyabhAgamAtram, utkRSTela paJcadhAtuHzatAni yAvadavaseyA, tatra bhavo dhAryate yayA sA bhavadhAraNIyA zarIrAvAhanA vyapadizyate, 'tattha NaM jA sA uttaraveuniyA sA jahaNNeNaM aMguLaspta saMkhejjaibhAga, ukkoseNaM dhaNusahasaM' tatra khalu-sAdhAraNIyottaravaikriyA madhye yA'sau uttaravaikriyA nairapikavaikriyazarIrAvagAhanA bhavati sA jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgamAtrama, utkRSTena dhanuHsahasram avase pA, tana saptamatarakapRthivyapekSayA bhavadhAraNIyAzarIrAvagAhanA paJcadhanu zanAni, uttarakai kriyA ca zarIrAvagAhanA dhanuHsahasramavagantavyA tadanyApnu narakapRthivIsu gautamasvAmI-he bhagavan ! nAraka paMcendriya ke vaikriyazarIra kI avagAhanA kitanI hotI hai ? bhagavAn-he gautama ! nAraka paMcendriya ke vaikriyazarIra kI avagAhanA do prakAra kI kahI hai-adhAraNIya aura uttaravaikriya / inameM jo avadhAraNIya hai, vaha jaghanya aMgula ke asaMkhyAta ve bhAga mAtra kI hotI hai aura utkRSTa pAMcasau dhanuSa kI hotI hai| jisa ke dvArA bhava dhAraNa kiyA jAtA hai yA jo avagAhanA jIvanaparyanta kAyama rahane vAlI ho, vaha bhavadhAraNIya kahalAtI hai| aura jo uttara kriya nAraka kI vaikriya avagAhanA hai, vaha jaghanya aMgula ke nakhyAtaveM bhAga mAtra kI tathA utkRSTa eka hajAra dhanuSa kI samajhanI caahie| sAtavIM naraka bhUmi kI apekSA se bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA pAMca sau dhanuSa kI hai aura uttaravaikriya zrI gautamasvAmI-he bhagavan! nArapaMcendriyanA vijhiyazarIranI avagAhanA keTalI hoya che ? zrI bhagavAna-he gautama ! nAraka pacendriyanA vaikriyazarIranI avagAhanA be prakAranI kahelI che-bhavadhAraNIya ane uttarakiya temAM je bhavadhAraNIya che, te jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga mAtranI hoya che ane utkRSTa pAMcaso dhanuSayanI hoya che. jenA dvArA bhavadhAraNa karaya che agara je avagAhanA jIvana paryanta kAyama rahenArI hoya te bhavadhArahuMya kahevAya che. ane je uttarakriya nArakanI vaikiya avagAhanA che, te jaghanya aMgulanA saMkhyAtamAbhAga mAtranI tathA utkRSTa eka hajAra dhanuSanI samajavI joIe sAtamI nAraka bhUminI apekSAe bhavadhAraNIya zarIravagAhanA pAMcaso dhanuSanI che ane uttaravaikiyazarIrAvagAhanA eka hajAra dhanuSanI jANavI joIe. kemake anya bhUmimAM uktapramANavALI. bhavadhAraNuMya agara uttarakriyazarIravagAhanA ne asaMbhava che, have pratyeka naraka pra0 90
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsne uktapramANAyA bhavadhAraNIyAyAH, uttaravaikriyAyA vA zarIrAvagahanAyA asaMbhazat, atha pratinarakapRthivyapekSayA zarIrAvagAhanAparimANaM prarUpayitumAha-'rayaNappabhApuDha vineraiyANaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA?' he bhadanta ! ratnaprabhApRthivI nairapikANI kiM mahAlayAkiyad vistArA vaikriyazarIrAvagAhanA prajJatA ? bhagatAnAha-'goyayA!' he gautama ! 'duvihA paNNattA' ratnaprabhApRthivInairapikavakrizarIrAnapAdanA dvividhA prajJaptA, 'taM jahA-avadhAraNijjA ya uttaraveuvyiAya' tadyathA-avadhAraNIyA ca, uttaravaikriyA ca 'tattha NaM jA lA bhavadhAraNijjA sA jaDeNNeNaM aMgulassa asaMkhejaimAgaM, ujhoserNa sattadhaNiM tiNNi rayaNIbho chacca aMgulAI tatra khalu-bhavadhAraNIyottarakriyAmadhye yA'sau bhavadhAraNIyA vaikriyazarIrAvagAhanA bhavati, sA jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgamAtram, utkRSTena 11zadhapi tiso ratnayaH-vaddhamuSTitrayo hastAH, SaTcAjulAni yAvad avagantavyA, tana agulAsaMkhyeyabhAgapramANavam utpattiprathamasamaye'vaseyam, utkRSTena saptadhanupi baddhASTitrayo hastAH paDajhAlAni ca zarIrAvagAhanA paryAptAvasthApekSayA trayodaze prastaTe'ragantavyA, tataH prAktaneSu ca prastaTeSu vakSyazarIrAvagAhanA eka hajAra dhanuSa kI jAnanI cAhie kyoMki anya bhUmiyoM meM ukta pramANa vAlI abadhAraNIya yA uttara vaikriya zarIrAvagAhanA kA asaMbhava hai| aba pratyeka narakami meM avagAhanA kA pramANa marUpita kara te haiM ___ gautalasvAmI-he bhagavalU ! ratnapamA pRthvI ke nArakoM kI avagAhanA kitanI baDI kahIM hai? ___ bhagavAn-he gautama ! ratnaprabhA pRthvI ke nArakoM kI zarIrAvagAhanA do prakAra kI kahI hai-avadhAraNIya aura uttaravaikriya / ina donoM meM le jo bhavadhA raNIya vaikriya zarIra kI avagAhanA hai, vaha jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI haiM aura utkRSTa sAta dhanuSa, nIna hAtha aura chaha aMgula kI hotI hai / aMgula ke asaMkhyAtaveM sAga kI jo avagAhanA hai vaha utpatti ke prathama samaya meM hotI hai| utkRSTa avagAhanA jo sAta dhatuSa, tIna hAtha aura chaha aMgula kI batalAI gaI hai vaha paryAsa avasthA kI apekSA se teraho pAthaDe meM samajhanI cAhie / bhUmimAM avagAhanAnuM pramANa prarUpita kare chezrI gautamasvAmI-he bhagavan ! ratnaprabhA pRthvInA nArakanI avagAhanA keTalI meTI kahI che? zrI bhagavAna-he gautama ! ratnaprabhA nAmanI pahelI pRthvInA nArakanI zarIravagAhanA be prakAranI kahI che-bhavadhAraNIya ane uttarakiya A banemAMthI je bhavadhAraNIya vaikriyazarIranI avagAhanA che, te jaghanya agulanA asaMkhyAtamAM bhAganI che ane utkRSTa sAta ghanuSa traNa hAtha ane cha AMgaLanI hoya che. aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI je avagAhanA che te utpattinA prathama samayamAM hoya che. utkRSTa avagAhanA je sAta dhanuSa, traNahAyaka , ane cha AgaLanI batAvelI che, te paryApta avasthAnI apekSAthI temAM pAthaDAmAM samajavI joIe. tenAthI pahelAnA pAthaDa mAM anukramathI thoDI thoDI avagAhanA hoya che
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI zrIkA pada 21 jhU0 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam 715 mANarItyA stokA stotarA caina vaikrigazarIrAvagAhanA bhavati, tathAhi-ratnaprabhAyAH prathamaprastaTe ayohastAH, utkRSTena zarIrapramANA, dvitIce prastaTe ekaM dhanuH, ekohastaH, sArdASTau cAGgulAni, tRtIye prastaTe ekaM dhanuH, yo hastAH, saptadazacAGgulAni, caturthe prastaTe dve dhanuSI, dvau hastau, sAkaJcAGgulacha, paJca me prastuTe trINi dhapi dazAGgulAni, paSThe prastaTe trINi dhanUMSi dvauhastau lArdrASTAdazacAGgucchAli, saptame prastaTe catvAri dhapi eko istA, agulatrayaJca, aSTame prastaTe catvAri dhapi trayohastAH sAkAdazacAGgulAni, navame prastaTe paJcadhapi eko hasto viMzatizcAgulAni. dazame prastaTe SaDdhapi sArddhacatvAri cAgulAni, ekAdaze prastaTe paDUdha pi dvau hastau trayodaza cAzulAni, dvAdaze prastaTe saptadhanUMpi sAkaviMzatizcAGgulAni, trayodaze rastaTe tu pUrvoktAmANaiva zarIrAvagAhanA avagantavyA, tathA ca-'rayaNAe paDhamapayare hatthatiyaM dehaussI bhaNio / chappannaMgulasanApayare payare havai buDDI' // 1 // ratnAyAH prathame pratare hastatrayaM dehocchrayo bhnnitH| paTpaJcAdazagulAni isase pahale ke pathaDoM meM anukrala se thoDI-thoDI avagAhanA hotI hai| vaha isa prakAra hai-ratnaprabhA pRthvI ke pahale pAthaDe meM utkRSTa avagAhanA tIna hAtha kI, dUsare pAthaDe meM eka dhanuSa eka hAtha aura sADhe ATha aMgula kI, tIsare pAthaDe meM eka dhanuSa, tIna hAtha aura sattaraha aMgula kI, cauthe pAthaDe meM do dhanuSa, do hAtha aura DeDa aMgula kI, pAMcaveM pAthaDe meM tIna dhanuSa aura daza aMgula kI, chaThe pAthaDe meM tIna dhanuSa do hAtha aura sAThe aThAraha aMgula kI, sAtaveM pAthaDe meM cAra dhanuSa, eka hAtha aura tIna aMgula kI, AThaveM pAthaDe meM cAra dhanuSa, tIna hAtha tathA sADhe gyAraha agula kI nauveM pAthaDe meM pAMca dhanuSa, eka hAtha aura vIsa, aMgula kI, dazave pAthaDe meM chaha dhanuSa, sADhe cAra aMgula kI, gyAraha veM pAthaDe meM chaha dhanuSa, do hAtha aura teraha aMgula kI, bArahaveM pAthaDe meM sAta dhanupa aura sADhe ikkIsa aMgula kI tathA terahave pAthaDe meM pUrvokta zarIrAvagahanA hotI hai / te A prakAre che-tnaprabhA pRthvInA pahelA pAthaDAmAM utkRSTa avagAhanA traNahAthanI, bIjA pAthaDAmAM eka dhanuSa, eka hAtha ane sADAATha aMgulanI, trIjA pAthaDAmAM eka dhanuSa traNahAtha, ane sattara aMgulanI, cethA pADAmAM be dhanuSa, be hAtha, ane deDha AMgaLanI, pAMcamA pAthaDAmAM traNa dhanuSa ane daza AMgaLanI, cha pAghaDAmAM traNa dhanuSa, be hAtha ane sAMDA aDhAra aMgulanI sAtamA pAthaDAmAM cAra dhanuSa, eka hAtha ane traNa AMgaLanI, AThamA pAthaDAmAM cAra dhanuSa, traNa hAtha tathA sADA agIyAra aMgulanI, navamAM mAthaDAmAM pAMca dhanuSa, eka hAtha ane vIsa aMgulanI, dazamAM pAthaDAmAM cha dhanuSa, be hAtha ane sADAcAra aMgralanI, agIyAramAM pAthaDAmAM cha dhanuSa, be hAtha ane tera AgaLanI, bAramA pAthaDAmAM sAta dhanuSa ane sADI ekavIsa aMgulanI tathA teramAM paDAmAM pUrvokta zarIravagAhanA hoya che. kahyuM paNa che
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmaaNsaa sArdhAni pratare pratare bhavati vRddhiH // 1 // itirItyA ratnaprabhAvAH prathama prastaTe pratipAditasya istatrayaparimitasya vaikriyazarIrAvagAhanAparimANasyopari prastaTakrameNa sAIpaTpaJcAzadagula. prakSepeNa prastaTeSu prAguktavaikriyazarIgaragAhanAparimANalAmo bhavatIti bhAvaH, 'tattha NaM jA sA uttaraveuniyA sA jahaNeNa aMgulassa saMkhejaibhAga, ukkoseNaM paNgarasa dhaNUMsi aTThAi jAo rayaNIo' tatra khalu-bhavadhAraNIyottarakriyAmadhye yA'sau uttaravaikriyA ratnaprabhApRthivInairayikavaikripazarIrAvagAhanA bhavati sA jaghanyena aJjalakSya saMkhyeyabhAgamAtram, utkuSTena paJcadazadhapi sArddha dve ratnI avagantavyA, tathA ca jaghanyetAri aGgulasya saMkhyeyabhAga mAtrameva bhavati natu asaMkhyeyabhAgamAtram, prathamasamaye'pi tasyA vaikriyazarIrAvagAhanAyA aGgalasaMkhyeyabhAgapramAgAyA eva sadbhAvAn, tathAcoktamanyatrApi-uttaravai kriyAtu tathAvidhaprayatnabhAvAdAdyasamaye'pyanulasaMkhyeyabhAgamAtraidha" iti, utkRpTena paJcadaza ghanapi sArddhakahA bhI hai- ratnaprabhA pRthvI ke prathama pAthaDe meM tIla hAtha kI zarIra kI uMcAI kahI hai| phira pratyeka pAthaDe meM sADhe chappana aMgula uMcAI baDhatI jAtI hai // 1 // isa prakAra ratnaprabhA pRthvI ke prathama pAthaDe meM kahI huI tIna hAtha kI vaikriya zarIrAvagAhanA ke parimANa meM sADhe chappana aMgula Age milAne se pUrvokta terahoM pAthaDoM kI avagAhanA nikala AtI hai ! ratnaprabhA pRthvI ke nArakoM kI uttara vaikriya zarIrAvagAhanA jaghanya aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga kI hotI hai aura utkRSTa pandraha dhanuSa AThAraha hAtha kI hotI hai| yahAM yaha dhyAna rakhanA hai ki uttara vaikriya zarIrAvagAhanA jaghanya aMgula ke saMkhyAtave bhAga kI hotI hai asaMkhyAtave bhAga kI nahIM hotI, kyoMki utpatti ke prathama samaya meM bhI uttara vaikriya zarIrAvagAhanA aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga kI hI pAI jAtI hai| anyatra bhI kahA hai-uttara vaikriya avagAhanA viziSTa prayatna karane se prathama samaya meM bhI aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga mAtra hI hotI hai| ratnaprabhA pRthvInA prathama pAthaDAmAM traNa hAthanI zarIranI UMcAI kahI che. pachI pratyeka pAthaDAmAM sADA chapana aMgulanI UMcAI vadhatI jAya che. 15 e prakAre ratnaprabhA pRthvInA prathama pAthaDAmAM kahela traNa hathanI vaikeyazarIravagAhanAnA parimANamAM sADA chapana AgaLa AgaLa AgaLa joDavAthI pUrvokta tere pADAnI avagAhanA nikaLI Ave che. ratnaprabhA pRthvInA nArakenI uttarakriyazarIravagAhanA jaghanya aMgulanA saMkhyAmAM bhAganI hoya che ane utkRSTa paMdara dhanuSa tathA aDhI hAthanI hoya che. ahIM e dhyAna rAkhavuM ke uttarakriyazarIravagAhanA jaghanya aMgulanA saMkhyAtamAbhAganI hoya che, asaM khyAtamAbhAganI nathI hotI, kemake utpattinA prathama samayamAM paNa uttarakriyazarIravagAhanA aMgulanA saMkhyAmAbhAganI ja maLI Ave che. anyatra kaheluM che ke
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam dvayahastapramANA uttaravaikriyazarIrAvagAhanA tu trayodaze prastaTe'vagantavyA taditarepu prastaTeSu prAguktabhavadhAraNIyaparimANApekSayA dviguNA avasAtavyA ! gautamaH pRcchati-'sakAppabhAe pucchA' zarkarAprabhAyAH pRthiNyA nairayikANAM kiM mahAlayA vaikriyazarIgAvagAhanA prajJaptA ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jAva' yAvat-zarkarAprabhApRthivInairayikANAM bhavadhAraNIyA, uttaravaikriyA ca zarIrAvagAhanA prajJaptA 'tatthaNaM jA sA avadhAraNijjA sA jahaNNe NaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM, unoseNaM paNNarasadhaNUI aDDAijAo rayaNIo' tatra khalu-bhavadhAraNIyottaravaikriyAmadhye yA'sau bhavadhAraNIyA vaikriyazarIrAvagAhanA bhavati sA jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgamAtram, utkRSTena paJcadaza dhanapi arddhatRtIyA ratnayaH-sArddha dveratnI abase thA, tathA cotkRSTena pUrvoktam-avadhAraNIya kriyazarIrAvagAhanAparimANamekAdazaprastaTApekSayA (seyam, tadanyeSu prastaTeSu tathAvidhAvagAhanAparimANAsaMbhavAt, tathAhizarkarAprabhAyAH prathame prastaTe saptadhanUMSi istatrayam paTacADagulAni, dvitIye prastaTe aSTau utkRSTa uttara vaikriyazarIrAvagAhanA terahaveM pAthaDe meM pAI jAtI hai / anya pAthaDoM meM pUrvokta bhavadhAraNIya avagAhalA ke parimANa se dugunI avagAhanA samajhanI caahie| ____ gautamatvAmI-he bhagavan ! zarkarApramA pRthvI ke nArakoM kI vaikriyazarIra kI avagAhanA kitanI bar3I kahI hai ? bhagavAn-he gautama ! zarkarApramA pRthvI ke nArakoM kI avagAhanA bhI do prakAra kI hai-bhavadhAraNIya aura uttaravaikriya / ina donoM meM se avadhAraNIya avagA. hanA hai, vaha jaghanya aMgula ke asaMkhyAtave bhAga kI hai aura utkRSTa pandraha dhanuSa tathA aDhAI hAtha kI samajhanI caahie| yaha utkRSTa avagAhanA kA parimANa gyArahaveM pAthaDe kI apekSA se samajhanA caahie| anya pAthaDoM meM itanI avagA uttarakriya avagAhanA viziSTa prayatna karavAthI prathama samayamAM paNa agulanA saMkhyAmAbhAga mAtranI hoya che. utkRSTa uttarakidhazarIravagAhanA teramAM pAthaDAmAM maLI Ave che bI nA pADAomAM pUrvokta bhavadhAraNIya avagAhanAnA pariNAmathI bamaNI avagAhanA samajavI joIe. zrI gautamasvAmI-he bhagavana ! zakaraprabhA pRthvInA nArakenI vaikriyazarIranI avagAhanA keTalI moTI kahI che ? zrI bhagavAna-he gautama! zarAmabhA prathvInA nArakonI avagAhanA paNa be prakAranI che-bhavadhAraNIya ane uttarakiya e bannemAMthI bhavadhAraNIya avagAhanA che. te jaghanya gulanA asaMkhyAtamAbhAganI ane utkRSTa paMdara dhanuSa tathA aDhI hAthanI samajavI joIe. A utkRSTa avagAhanAnuM parimANa agIyAramA pAthaDAnI apekSAthI samajavuM joIe. anya pAthaDAomAM eTalI avagAhanA hovAno saMbhava nathI. e prakAre zarkarAmabhAnA prathama prastara (pAthaDA)mAM sAta dhanuSa, traNa hAtha ane che
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ 718 prajJApanAsUtra dhapi hastadvayaM navacAGgulAni, tRtIye prastaTe navadhanUMSi eko hastaH dvAdaza cAmulAni, caturthe prastaTe daza dhanUMpi, paJcadazAGgulAni, pazcame prastaTe dazadhanaSi hastatrayam aSTAdazA gulAni, SaSThe prastaTe ekAdaza dhapi dvau hastau ekaviMzatiraGgulAni, saptame prastaTe dvAdaza dhanUMSi hastadvayam, aSTame prastaTe trayodaza dhanUMSi eko istaH trINi cAgulAni, navame prastaTe caturdaza dhapi paTcAGgucani, dazame prastaTe caturdaza dhapi istatrayam, navacAGgulAni, ekAdaze prastaTetu yathoktaM tathAvidhazarIrAvagAhanAparimANamavase yam, tathA ca prathame prastaTe pratipAditasya parimANasyopari prastaTakrameNa hastatrayamaGgulitrayazca prakSeptavyam, tasmAt pUrvoktaM prastaTeSu parimANaM bhavati, tathAcoktam-'so ceva ya bIyAe paDhame payaraMmi hoi usseho / itthatiya tiniaMgula payare payare ya vuDIe // 1 // ekArasame payare paNNarasa dhaNaNi rynniio| vArasa ya aMgulAI dehapamANaM tu vinneyaM // 2 // " sa caiva ca dvitIyasyAM prathame prastaTe bhavati utsedhaH / hastatrikaM trINi aguhAni prastaTe prastaTe ca vRddhayA // 1 // ekAdaze prastaTe hanA honA saMbhava nahIM hai| isa prakAra zarkarAprabhA ke prathama prastara 'pAthaDe' meM sAta dhanuSa, tIna hAtha aura chaha aMgula ko, dUsare pAthaDe meM ADha dhanuSa, do hAtha aura nau aMgula kI tIsare pAthaDe meM nau dhanuSa, eka hAtha aura bAraha aMgula kI, cauthe pAthaDe meM daza dhanuSa, pandraha aMgula kI, pAMcaveM pAthaDe meM daza dhanuSa, tIna hAtha aura aThAraha aMgula kI, chaThe pAthaDe meM gyAraha dhatuSa, do hAtha aura ikkIsa aMgula kI, sAtaveM pAthaDe meM bAraha dhanuSa, do hAtha kI, AThaveM pAthaDe meM teraha dhanuSa, eka hAtha aura tIna aMgula kI, nauveM pAthaDe meM caudaha dhanuSa, chaha aMgula kI, dazaveM pAthaDe meM caudaha dhanuSa, tIna hAtha aura nau aMgula kI tathA gyArahaveM pAthaDe meM pUrvokta zarIrAvagAhanA kA pramANa jAnanA caahie| isa prakAra prathama pAthaDe meM jo avagAhanA pramANa kahA gayA hai, usameM tIna hAtha aura tIna aMgula pramANa adhika milA dene para dUsare pAthaDe kI avagAhanA kA pramANa hotA hai| aMgulana, bIjA pADAmAM ATha dhanuSa be hAtha ane nava AMgaLI, trIjA pAthaDAmAM nava dhanuSa, eka hAtha ane bAra AMgaLanI, cethA pAthaDAmAM daza dhanuSa, 5 dara AMgaLanI, pAMcamAM pAthaDAmAM daza dhanuSa, vra hAtha ane aDhAra AMgaLanI cha pAthaDamAM agIAra dhanuSa be hAtha ane ekavIsa AgaLanI, sAtamAM pAthaDAmAM bAra dhanuSa, ne be hAthanI, AThamA pAghaDAmA tera dhanuSa eka hAtha ane traNa aMgulanI, navamA pAthaDamAM cauda dhanuSa, cha AgaLanI, dazamA pAthaDAmAM cauda dhanuSa traNa hAtha ane nava aMgulanI tathA agIyAramAM pAthaDAmAM pUrvokta zarIravagAhanAnuM pramANa jANavuM joIe e prakAre prathama pAghaDAmAM je avagAhanAnuM pramANa kaheluM che, temAM traNa hAtha vadhAre ane traNa agula adhika pramANe kaheluM che te reDavAthI avaga havAnuM pramANa thAya che. e ja prakAre pratyeka pathaDAmAM samajI levuM joIe, kahyuM paNa che
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 6 caikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam 719 paJcadaza dhanUMSi dve rtnii| dvAdaza cAGgulAni dehapramANaM tu vijJeyam // 2 // asya gAthAdvayasyAyaM bhAvaH-prathamapRthivyAM trayodaze prastaTe utkRSTena ya eva utsedhaukta:-saptadhanuH karajaya SaDaGgularUpaH, sa eva dvitIyasyAM zarkarAprabhAyAM pRthivyAM prathame prastaTe ussedho jJAtavyo bhavati, tataH prastaTe prastaTe vRddhivaseyA, trayohastAH trINi cAgulAni ityevaM rItyA ekA. daze prastaTe utkRSTena bhavadhAraNIyazarIraparimANa paJcadaza dhanUMSi dvau hastau dvAdaza cAGgulAni ityatra seyam, 'tattha NaM jA sA uttaraveuvviyA sA jaddaNNeNaM aMgulassa saMkhejaDa bhAga, ukkoseNaM ekatIsaM dhaNUI ekA ya syaNI' tatra khalu-avadhAraNIyottarakriyAmadhye yA'sau uttaraisI prakAra pratyeka pAthaDe meM samajha lenA caahie| kahA bhI hai-pahalI pRthvI ke terahaveM pAthaDe meM jo avagAhanA kA pramANa hai, vahIM dUsarI pRthvI ke prathama pAthaDe meM hai usase tIna hAtha evaM tIna aMgula adhika dUsare pAthaDe meM hai| isa prakAra pratyeka pAthaDe meM tIna hAtha aura tIna aMzula kI vRddhi karake avagAhanA kA pramANa samajhanA cAhie // 1 // gyArahaveM pAthaDe meM pandraha dhanuSa, do hAtha aura bAraha aMgula dehapramANa jAnanA cAhie // 2 // ina donoM gAthAoM kA bhAva yaha hai ki-prathama ratnaprabhA pRthanI ke nerahave prastara meM jo utkRSTa avagAhanA kA pramANa sAta dhanuSa, tIna hAtha aura chaha agula kahA hai vahI avagAhanA pramANa zarkarAprabhA pRthvI ke pahale pAthaDe meM samajhanA caahie| tatpazcAta pratyeka pAthaDe meM tIna hAtha aura tIna aMgula kI vRddhi karate jAnA caahie| isa prakAra vRddhi karate-karate gyArahaveM pAthaDe meM avadhAraNIya zarIra kI utkRSTa avagAhanA pandraha dhanuSa, do hAtha aura bAraha aMgula kI hotI hai| ___bhavadhAraNIya aura uttara vaikriya avagAhanA meM se jo uttaravaikriya avagA. pahelI pRthvInA teramAM pAthaDAmAM je avagAhanAnuM pramANa che, teja bIjI pRthvInA prathama pAthaDAmAM che, tenAthI traNa hAtha ane traNa aMgulI adhika bIjA pAthaDAmAM che eja rAta pratyeka pAthaDAmAM traNa hAtha ane traNa aMgulanI vRddhi karavAthI avagAhanAnuM pramANa bane che tema samajavuM joIe. 1 agIyAramAM pAthaDAmAM paMdara dhanuSa, be hAtha ane bAra aMgula dehapramANa jANavuM joIe. mArA A banne gAthAone bhAva e che ke prathama ratnaprabhA pRthvInA teramAM prastaramAM je - utkRSTa avagAhanAnuM pramANa sAta dhanuSa traNa hAtha ane cha aMgule kahyuM che, teja avazAhananuM pramANa zarkaraprabhA pRthvInA pahelA pAthaDAmAM samajavuM joIe. tatpazcAtuM pratyeka kathiDImAM traNa hAtha ane traNa aMgulanI vRddhi karatA javI joIe, e rIte vRddhi karatAM karatAM agiyAramA pAvaDAmAM bhavadhAraNIya zarIranI utkRSTa avagAhanA paMdara dhanuSa, be hAtha ane bAra aMgulanI thAya che,
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ 720 Ana vaikriyA zaziprabhA pRthivyA nairayikazarIrAvagAhanA bhavati sA jaghanyena aGgulasya saMkhyeya bhAgamAtram, utkRSTena ekatriMzad dhanUMSi eka ca ratniravaseyA, tatrotkRSTena ekatriMzad dhanUMSi eka hastaca ekAdaze prastaTe avaseyaH, tadanyeSu tu prastaTeSu svastramavadhAraNIyApekSayA dviguNam avagantavyam 2, gautamaH pRcchati - 'vAluyappasAra pucchA' vAlukAprabhAyAH pRthivyA nairArNA zarIrAvagAhanA ki mahAlayA prajJaptA ? iti pRcchA, bhagavAnAha - 'bhavadhAraNijjA ekatIsaM ghaNU ekA rayaNI' bhavadhAraNIyA dvitIya pRthivI nairavikazarIrAvagAhanA ekatriMzad dhanUMSi ekA ravivaseyA sA ca navamaprastaTApekSayA vodhyA, tadanyeSu prastaTetu nimnarItyA avaseyA, tathAhi - vAlukAprabhAyAH prathame prastaTe bhavadhAraNIyA paJcadaza dhanUMSi dvau hastau dvAdazAGgulAni, dvitIye prastaTe saptadazadhanUMpi dvau hastau sArddhasaptAGgulAni tRtIye prastuTe hanA hai, vaha zarkarA pRthvI ke nArakoM kI jaghanya aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa ikatIsa dhanuSa evaM eka hAtha kI hotI hai / yaha utkRSTa avagAhanA gyArahave pAthaDe meM pAI jAtI hai / anya pAtharDIoM meM apane-apane bhavadhAraNIya zarIra kI avagAhanA dugunI - dugunI hotI hai / gautamasvAmI - he bhagavan ! bAlukAprabhA pRthvI ke nArakoM kI zarIrAvagAhanA kitanI baDI kahI gaI hai ? bhagavAn he gautama! tRtIya pRthvI ke nArakoM kI bhavadhAraNIya zarIrAvagA hanA ekatIsa dhanuSa eka hAtha kI hotI hai / yaha avagAhanA nauveM pAthaDe kI apekSA se hai| anya pAtharDI meM nimna prakAra jAnanI cAhie - vAlukAprabhA ke pahale pAthaDe meM bhavadhAraNIya avagAhanA pandraha dhanuSa, do hAtha aura bAraha aMgula kI hai| dUsare pAthaDe meM sataraha dhanuSa, do hAtha aura sADhe sAta aMgula kI, hotI bhavadhAraNIya ane uttara vaikriya avagAhanAmAthI je uttaravaikiya avagAhanA che te zA prabhA pRthvInA nArakeAnI jaghanya aMgulanA sa`khyAtamA bhAganI ane utkRSTa ekatraya dhanuSa temaja eka hAthanI heya che. A utkRSTa avagAhanA agIyAramA pAthaDAmAM maLI Ave che. anya pAthaDAomAM potapotAnA bhatradhAraNIya zarIranI avagAhaeNnAthI khamaNI khamaNI avagAhanA thAya che. zrI ItamasvAmI-bhagavan ! trIjI vAlukAprabhA pRthvInA nArakAnI zarIrAvagAhanA kaiTalI mATI kahelI che? zrIbhagavAna-De gautama! tRtIya pRthvInA nArakAnI bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA eka trIsa dhanuSa ane eka hAthanI hAya che. A avagAhanA navamA pAthaDAnI apekSA e che. anya pAthaDAomAM nimna prakAre jANavI joie-- vAlukAprabhAnA prathama pAthaDAmAM bhavadhAraNIya avagAhanA pa dara dhanuSa e hAtha ane khAra 'gulanI che. bIjA pAthaDAmAM sattara dhanuSa, e hAtha ane sADAsAta aMzulanI hAya
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pa 21 sU0 6 vaikriyazIrasaMsthAna nirUpaNam ekonaviMzati dhaSi dvauistau trINi azalAmi, caturthe prastaTe ekaviMzati dhanapi eko hastaH sArddhadvAviMzatirAlAni, paJcame prastaTe trayoviMzati dhatUpi eko hasso'STAdazacAGgulAni, paSThe prastaTe paJcaviMzati dhanapi e ko hastaH sArddhatrayodazAGgulAni, saptame prastaTe saptaviMzati dhanaSi eko hasto navacAGgulAni, aSTaye prastaTe ekonatriMzada dha pa eko hastaH sArddhacatvAri cAmuni, navame prastaTe pUrvoktarUpaM parimANameva, tathA ca prathamaprastuTe pratipAditasyoparyupariprastaTe sAhasta sAIkonaviMzatyaGgulaprakSepeNa pUrvoktaM prastaTepu parimANaM labhyate, tathA coktam-'so ceva ya tahasAe pahale pararaMmi hoI usseho / sattarayaNIu aMgula UNavIsa saDa vuDDIya // 1 // payare eyare yatA nabase payaraMmi hoi usseho / dhaNuyANi egatIsaM ekkA rayaNI ya nAyabA' // 2 // sa eva ca tRtIyasyAM prathame prastaTe bhavati utsevaH / saptaratnayo'igulAni ekonaviMzatiH sArddhavRddhizca // 1 // palaTe prataTe ca tathA navame prastaTe bhavati utsedhaH dhanUMSi ekatriMzada ekA ratnizca jJAtavyA // 2 // asya gAthA dvayasya bhAvArtha:-dvitIyastyAH zarkarAnabhAyA ekAdaze prastaTe avadhAraNIyAyAH zarIrAvagAhanAgA utkRSTena utsedhaHhai, tIsare pAthaDe meM unnIsa dhanuSa, do hAtha aura tIna aMzula kI, cauthe pAthaDe meM ikkIsa dhanuSa, eka hAtha aura sADhe vAIsa aMgula kI, pAMcaveM pAthaDe meM teIsa dhanuSa, eka hAtha aura aThAraha aMgula kI, chaThe pAthaDe meM paccIsa dhanuSa, eka hAtha aura sADhe teraha aMgula kI, sAnave pAthaDe meM latAIla dhanuSa, eka hAtha aura nau aMgula kI, AThaveM pAthaDe meM umalIsa dhanuSa eka hAca aura lADhe cAra aMgula kI, tathA nauve pAthaDe meM pUrvokta parimANa bAlI zarIrAvadhAhanA hotI hai| isa prakAra pahale pANDe meM jo avagAhanAbamANa kahA gayA hai, nasameM sAta hAtha aura sADhe unnIsa aMzula baDhAne se Age-Age pAthoM pUrvokta avagAhanA siddha hotI hai| kahA bhI hai-dUsarI zarkarAnamA pRthvI ke gyAraha pADe meM bhavadhAra. NIya zarIra kI avagAhanA jo pandraha dhanuSa, dohAra aura bAraha aMgula kI kahI che, trIjA pAthaDAmAM ogaNIza dhanuSa, be hAtha ane traNa aMgulanI, cethA pAthaDAmAM ekavIza dhanuSa, eka hAtha ane saDI bArasa aMgulanI, pAMcamAM pAthaDAmAM trevIsa dhanuSa eka hAtha ane aDhAra aMgulanI, chaTTA pADamAM pacIsa dhanuSa, eka hAtha ane sADAtera gulanI, sAtamAM pAthaDamAM satyAvIsa dhanuSa, eka hAtha ane nava aMgulanI, AThamA pAthaDAmAM ogasutrIsa dhanuSa, eka hAtha ane sADAcAra e gulanI tathA navamAM pAghaDAmAM pravakta parimANa vALI zarIravagAhanA hoya che. e prakAre paDelA pAghaDAmAM je avagAhanAnuM pramANe kaheluM che, temAM sAta hAtha ane sADI ogaNIga aMgula vadhAravAthI AgaLa AgaLanA pADAonI avagAhanA siddha thAya che. kahyuM paNa che bIjI zarkarA prabhA pRthvInA agIyAramAM pAthaDA bhavadhAraNIya zarIranI avagAhanA je paMdara dhanuSa, be hAtha ane bAra azalanI kahI che, te ja avagAhanA trIjI vAlA #H 91
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aaron 722 - 'paJcadaza dhanUMpi dvauhastau dvAdazAGgulAni' uktaH sa eva tRtIyasyAH vAlukAprabhAyAH pRthivyAH prathame prastaTe utsedho bhavati, tataH pratare pratare vRddhiravasevA saptahastAH sArddhAni caikonaviMzatira gulAni tathA sati navame prastaTe pUrvoktaM bhavadhAraNIyazarIrAvagAhanA parimANamekatriMzaddhapieko hasto bhavati, atha tasyaiva vAlukAprasApRthivI nairathikasyottara vaikriyotkRSTazarIrAvagAhanA parimANamAha - ' uttaraveucciyA chAvahiM dhaNUiM do rayaNIo' uttaravaikriyAzarIrAvagAranA paTpaSTi dhanaMpi dve ratnI dvahastau avaseyA, etaca parimANaM navama prastaTApekSayA'vaseyam, tadanyeSu s+svabhavadhAraNIya pramANApekSayA dviguNaM dviguNamavagantavyam 3 | atha caturthyAM prabhAyAM pRthivyAM nairayikasyotkRSTena bhavadhAraNIyAM zarIrAvagAhanAmAha- 'paMkappa bhAe bhavadhAraNijA bAvahiM ghaNUI do rathaNIo' paGkaprabhAyAM bhavadhAraNIyA nairavikazarIrAvagAhanA - dvApaSTi dhanUMSi dve ratnI - dvauhastau vijJeyA, pataca parimANaM saptame prastaTeDa seyam, paGkahai, vaha avagAhanA tIsarI vAlukAprabhA pRthvI ke prathama pAthaDe meM hotI hai / tatpazcAt pratyeka pAthaDe meM sAta hAtha aura sADhe unnIsa aMgula kI vRddhi karanI cAhie | isa prakAra vRddhi karane para nauveM pAthaDe meM pUrvokta avagAhanA kA pramANa ikatIsa dhanuSa, eka hAtha siddha hotA hai / ava vAlukAprabhA pRthvI ke nArakoM kI - uttara vaikriya kI utkRSTa zarIrAvagAeat kA parimANa kahate haiM-uttara vaikiya zarIrAvagAhanA bAsaTha dhanuSa evaM do hAtha samajhanI cAhie / parimANa nauveM pAthaDe kI apekSA se hai / anya pAthaDe meM apane-apane bhavadhAraNIya avagAhanA pramANa kI apekSA dugunI - dugunI avagA hanA hotI hai / } aba cauthI paMcaprabhA pRthvI ke nArakoM kI utkRSTa bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA kahate haiM paMkaprabhA pRthvI meM avadhAraNIya nAraka zarIrAvagAhanA bAsaTha dhanuSa aura pRthvInA prathama pAthaDAmAM hAya che. tatpazcAt pratyeka pAthaDAmAM sAta hAtha ane sADI egaNIsa aMzulanI vRddhi karavI joIe. e rIte vRddhi karavAthI navamA pAthaDAmAM pUrvokta avagAhanAnuM pramANa ekatrIsa dhanuSa, eka hAtha siddha thAya che, have vAlukAprabhA pRthvInA nArakAnA uttaravaikriyanI utkRSTa zarIrAvagAhanAnuM parimANu ThaMDe he uttaravaiSkriya zarIrAvagAhanA khAsaThe dhanuSa temaja e hAtha samajavI oie. e pari mANu navamA pADAnI apekSAthI che. anya pAthaDAmAM pAtapeAtAnA bhavadhAraNIya avagAhanA pramANanI apekSAe khamaNI khamaNI avagAhanA thAya che. have ceAthI pa'prabhA pRthvInA nArakeAnI utkRSTa bhavadhAraNIya zaurAvagAhanA kahe che pukaprabhA pRthvImAM bhavadhAraNIya nAraka zarIrAvagAhanA khAsAM dhanuSa ane e hAthanI
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam haravuM prabhAyAH prathame prastaTe ekatriMzad dhanUMSi eko hastaH, dvitIye prastaTe patriMzad dhanUMSi ekohasto viMzatiranukAni tRtIye prastaTe ekacatvAriMzad dhanaMpi dvau hastau poDaza cAGgulAni, caturthe prastaTe SaTcatvAriMzad dhanUMSi trayo hastA: dvAdazAGgulAni paJcame prastaTe dvipaJcAzad dhanUMSi aSTau cAGgulAni paNThe prastaTe saptapaJcAzad dhanUMSi eko hastacatvAri cAGgulAni, saptame prastaTe tu pUrvoktarUpaM parimANameva, tathA ca prathame prastaTe pratipAditasya parimA syoparyupari prastaTe krameNa paJcadhanUMpi viMzatiraGgulAni ityevaM rUpA vRddhiravaseyA, tato yathoktaM prastaTe parimANaM bhavati, tathA coktam- ' so ceva cautthIe paDhame payaraMmi hoi usseho | paMca dhaNuvIsa aMgula payare payare ya buDDhIyA // 1 // jo sattamae payare negiyANaM tu ho usseho / vAsaTThI dhaNuyANaM doNirayaNIya boddhavyA // 2 // sa caiva caturthyAH prathame prastaTe bhavati utsedhaH / paJcadhapi viMzatira gulAni pratare pratare ca vRddhizca // 1 // yaH saptame do hAtha kI jAnanI cAhie / avagAhanA kA yaha parimANa sAtaveM pAthaDe meM jAnanA caahie| paMkaprabhA ke prathama pAthaDe meM ikatIsa dhanuSa aura eka hAtha, dUsare pAthaDe meM chattIsa dhanuSa, eka hAtha aura vIsa aMgula, tIsare pAthaDe meM ikatAlIsa dhanuSa, do hAtha aura solaha aMgula, cauthe pAthaDe meM chiyAlIsa dhanuSa, tIna hAtha aura bAraha agula, pAMcaveM pAthaDe meM bAcana dhanuSa, ATha aMgula, chaThe pAthaDe meM sattAvana dhanuSa, eka hAtha aura cAra aMgula tathA sAtaveM pAthaDe meM pUrvokta arthAt bAsaTha dhanuSa aura do hAtha kI avagAhanA hotI hai / isa prakAra pahale pAthaDe meM avagAhanA kA jo pari mANa pratipAdita kiyA gayA hai, usameM krama se pAMca dhanuSa aura vIsa aMgula kI vRddhi pratyeka pAthaDe meM hotI gaI hai / pratyeka pAthaDe meM itanI vRddhi karane para pUrvokta avagAhanA thAna niSpanna hotA hai / kahA bhI hai- tIsarI pRthvI ke nauveM pAthaDe meM jo avagAhanA pramANa kahA gayA hai, vahI pramANa cauthI pRthvI ke prathama jANavI joIe. avagAhanAnu' A parimANu sAtamAM pAghaDAmAM jANavu jAie. pakaprabhAnA prathama pADAmAM ekatrIsa dhanuSa ane eka hArye, khIjA pADAmAM, chatrIsa dhanuSa, eka hAtha ane vIsa aMzula, trIjA pAthaDAmAM ekatAlIsa dhanuSa, e hAtha ane seAla a'gula, ceAthA pAthaDAmAM cheMtAlIsa dhanuSa, tra hAtha ane khAra aMzula, pAMcamA pathaDAmAM khAvana dhanuSa ane ATha AMgaLa, chaThThA pADAmAM sattAvana dhanuSa eka hAtha ane cAra mAMgaLa tathA sAtamA pAthaDAmAM pUrvokta arthAt khAsaTha dhanuSa, ane be hAthanI avagAhanA thAya che. e prakAre pahelA pAthaDAmAM avagahanAnuM je parimANu pratipAdita kareluM che, temAM phremathI pAMca dhanuSa ane vIsa anulanI vRddhi pratyeka pAghaDAmAM thayelI che. pratyeka pAthaDAmAM eTalI vRddhi karavAthI pUrvokta avagAhanAnuM mAna niSpanna thAya che, kahyu paNa ae trIjI pRthvInA navamA pAthaDAmAM je avagAhanA pramANu kahevu che, teja pramANu
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ panA pratare naira yikANAM tu bhagati utsedhaH / bATa tuoM dve ratnI codaye golItya vAsyApi gAyAdvayaragArtho'vagantavyaH spaSTatmAmottaH, atha capaI pada pUcicyA utkRSTa nottaravaikriyazarIrovAhalAmAnamAha-unAye ubviyA paNavIro ghaNusa' padAdhinInarayikANApttarakriyA zarIrAvagAhamA paJcaviMzatyadhika dhanusanavagantavyA, papa parimANaM saptama prastaTe avaseyam, taditarepu prastaTepu nijanijabhavadhAraNIyApekSayA dviguNamavagantu vyam, atha paJcamapRthivInai rayikasarIrA pAunAsAnamAha-mappamAe bhavadhAraNi jJApaNavIsa dhaNusayaM' dhUmaprabhAyAH pRthivyA naravikANAM bhayadhAraNImA zazIvagAnA pazilapika dhanuH zatamavagantavyA, etaca parimANa paJcamaprastaTApekSayA pijeyam, prame prasTa dvApaSTi dhanapi dvI hastau, dvitIye prastaTe aSTasaptati dhanapi ekA klipitA, tIye prasTa miti rdhapi trayo pAthaDe meM samajhanA caahie| tatpazcAt pAMca dhanupa aura bIla anula kI pratyeka pAthaDe meM vRddhi karanI cAhie / ila prakAra vRddhi karate karate sAtaye pAdhaDe meM pAsaTha dhanuSa aura do hAtha kI avagAhanA hotI hai| ___ aba cauthI pRthvI kI uttaravaikriya avagAhanA kA pramANa kahA jAtA hai-paMka prabhA pRthvI ke nArakoM kI uttara kriya avagAhanA kA pramANa eka so paccIsa dhanuSa jAnanA cAhie, yaha avagAhanA sAtaveM pAyaDe meM pAI jAtI hai| anya pathaDoM meM apane-apane bhavadhAraNIya zarIra kI avagAhanAse dugunI-dugunI avagahanA samajha lenI caahie| pAMcavI pRthvI ke nArakoM ke zarIra kI avagAhanA kA pramANa banalAte haiMdhUmaprabhA pRthvI ke nArakoM kI bhavadhAraNIya zarIrAbagAhamA eka sau paccIsa dhanuSa kI samajhanI caahie| yaha avagAhanA pAMcaveM pAyaDe kI apekSA se kahI gaI hai| prathama pAdhaDe meM bAsaTha anupa aura do hApa,dasare pAthaDe meM aThahattara dhanuSa cethI pRthvInA pAthaDAmAM samajavuM joIe. tatpazcAt pAca dhanuSa ane vIsa aMgulanI pratyeka pAthaDAmAM vRddhi karavI joIe. e prakAre vRddhi karatAM karatAM sAtamAM pAthaDAmAM bAsaTha dhanuSa ane be hAthanI avagAhanA thAya che. have cothI pRthvInI uttarakiya avagAhanAnuM pramANa kahevAya che- paMkaprabhA pRthvInA nArakanI uttarakiya avagAhanAnuM pramANa eka paccIsa dhanuSa jANavuM joIe. A avagAhanA sAtamA pAghaDAmAM maLe che anya pAthaDAomA potapotAnA bhavadhAraNIya zarIranI avagAhanAthI bamaNa-gamaNI avagAhanA samajI levI joIe. pAMcamI pRthvInA nArakonA zarIranI avagAhanAnuM pramANa batAve che dhUmaprabhA pRthvIne nArakenI bhavadhAraNIya zarIravagAhanA eka pacIsa dhanuSanI samajavI joIe, A avagAhanA pAMcamA pAthaDAnI apekSAe kahelI che. prathama pAghaDAmAM bAsaTha dhanuSa ane be hAtha, bIjA pAghaDAmAM aora dhanuSa ane eka vitarita (ve)
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyodhinI TIkA pada 21 sU0 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam 725 tu hastAH, caturthe prastuTe navottaraM dhanuH zatam eko hastaH ekA ca vitaritaH, paJcame prasta pUrvoparimANameva, tathA ca prathame prastaTe pratipAditasya parimANasyoparyupari sTe krameNa paJcadazadhanuH sArddhastadvaya prakSepeNa pUrvokta' paJcame prastaTe parimANaM bhavati, tathA coktam- 'socaiva paMcamI paDhame paraMmi hoiusle ho / paNNarasa dhaNi dohatya saGghapayaresu buDhI ||1|| taha paMcama pare usseho dhaNulayaM tu paNavIsaM" sacaiva ca paJcamyAH prathame pratare bhavati utsedhaH / paJcadazadhanUMpi dvau hasya sArchauMpratareSu vRddhizva // 1 // tathA paJcame pratare utsedho dhanuHzataM tu paJcaviMzatim // " pUrvoktarItyaiva asyApi gAthAdvayasyArtha spaSTatvAt svayamUhanIyaH atha paJcamapRthivInairathikoca vai kriyazarIrAvagAhanA parimANamAha- 'uttaradeu triyA aDDAijjAI dhaNusavAI' dhUmaprabhaH pRthivInairavikANAmutkRSTena uttaravai kriyAzarIrAvagAhanA arddhatIevaM eka vitarita 'vilAta' tIsare pAthaDe meM tirAnave dhanuSa aura tIna hAtha, cauthe pAthaDe meM eka sau nau dhanuSa, eka hAtha aura vitasti tathA pAMcaveM pAthaDe meM pUrvokta pramANa vAlI avagAhanA hotI hai / isa prakAra pahale pAthaDe meM avagAhanA kA jo pramANa batalAyA gayA hai, usameM anukrama se pandraha dhanuSa tathA aDhAI hAtha milAte jAne se Age-Age ke pAthaDoM kI avagAhanA kA pramANa nikala AtA hai| kahA bhI hai- cauthI pRthvI ke sAtaveM pAthaDe meM bAraka zarIra kI jitanI avagAhanA kahI hai, utanI hI pAMcavIM pRthvI ke prathama pAthaDe meM samajhanI cAhie / tatpazcAt pandraha dhanuSa aura aDhAI hAtha pratyeka pAthaDe meM vRddhi karanA cAhie / isa prakAra vRddhi karane se pAMcaveM pAthaDe meM eka sau paccIsa dhanuSa kI avagAhanA hotI haiM / aba pAMcavIM pRthvI ke nArakoM kI uttara caikiya zarIra kI avamAhanA kA kathana kiyA jAtA hai -- trIjA pAthaDAmAM trANu dhanuSa ane traNa hAtha, cothA pAthaDAmAM ese nava dhanuSa, eka hAtha ane vitarita, tathA pAMcamAM pAghaDAmAM, pUrvokta pramANa vALI avagAhanA hAya che. e prakAre pahelA pAthaDAmAM avagAhanAnu' je pramANa patAvyu' che, temAM anukamathI paMdara dhanuSa tathA aDhI hAtha meLavatA javAthI AgaLa-AgaLatA pAthaDAno avagAhanAnu' pramANa nikaLI Ave che. kahyu paNa che cothI pRthvInA sAtamA pAthaDAmAM nAra zarIranI jeTalI avagAhanA kahI che, teTalI ja pAMcamI pRthvInA prathama pAghaDAmAM samajavI joie. tapazcAt padara dhanuSa ane aDhI hAthanI pratyeka pAthaDAmAM vRddhi karavI joie. A prakAre vRddhi karavAthI pAMcamA pAthaDAmAM ekase pacIsa dhanuSa avagAhanA thAya che. have pAMcamI pRthvInA nArAnA uttaravaikiya zarIranI avagAhanAnuM kathana karAya chedhUmaprabhA pRthvInA nArakeAnI uttaravaikiya avagAhanA aDhIsA dhanuSanI samajavI joie. A parimANu pAMcamA pAthaDAnI apekSAthI che. anya pANDaemAM pAtapAtAnA
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ 726 pragApanAso yAni dhatuHzatAni-sArddhadvayadhanuHzatamavagantavyA, etaca parimANaM paJcamaprastaTApekSayA'aseyam, taditareSu prastaTeSu nijanijabhavadhAraNIyApekSayA dviguNaM dviguNamavagantavyam, atha paSTayAH pRthivyA nairayikazarIrAvagAhanAmAnamAha-'tamAe bhavavAraNijjA aDAijjAI ghaNUsayAI tamAyAH pRthivyA nairayikANAM avadhAraNIyA zarIrAvagAhanA utkRSTena atRtIyAni dhanu:zatAni-sArddhadvayadhanuHzatamavagantavyam, etaca parimANaM tRtIyaprastaTApekSayA pratyetavyam, prathame prastaTe tu paJcaviMzatyadhikaM dhanuH zatam, dvitIye prastaTe tu sArddhasaptAzItyadhikaM dhanu:zatam, tRtIyaprastaTe punaH pUrvoktaparimANametra, tathA ca prathama prastuTe pratipAditasya parimANasyoparyupariprastaTe sArddhadviSaSTidhanuHprakSepeNa tRtIye prastaTe pUrvokta parimANamupapadyate, tathA coktam-'so cevaya chaTThIe paDhame payaraMmi hoi usseho| vAvahivaNuyasaTTA payare payare ya buDIo dhUmaprabhA pRthvI ke nArako kI uttara vaikriya avagAhanA aDhAI sau dhanupa kI samajhanI caahie| yaha parimANa pAMcaveM pAthaDe kI apekSA se hai| anya pAthaDoM meM apane-apane avadhAraNIya avagAhanA ke pramANa se dugunA-dugunA avagAhanA pramANa jAnanA caahie| aba chaThI pRthvI ke nArakoM kI avagAhanA kA pramANa kahA jAtA hai-tamA nAmaka chaThI pRthvI meM zarIra kI utkRSTa avagAhanA aDhAI sau dhanuSa kI hotI hai / yaha avagAhanA parimANa tIsare pAthaDe kI apekSA se hai| pahale pAdhaDe meM eka sau paccIsa dhanuSa kI, dusare pAthaDe meM eka sau sADhe sattAsI dhanuSa kI aura tIsare pAthaDe meM pUrvokta pramANa vAlI-avagAhanA hai| pahale pAthaDe meM ava. nAhanA kA jo parimANa kahA gayA hai, usameM sADhe cAlaTha dhanupa pratyeka pAthaDe meM sammilita karane se tIsare pAthaDe meM uparyukta parimANa siddha ho jAtA hai / isa prakAra pahale pAthaDe meM avagAhanA kA jo parimANa batalAyA gayA hai, usameM Upara-Upara ke pAthaDe me sADhe bAlaTha pratyeka meM baDhA dene para tIsare pAthaDe meM bhavadhAraNIya avagAhanAnA pramANathI bamaNuM -bamaNu avagAhanAnuM pramANa jANavuM joIe. have chaThThI pRthvInA nArakenI avagAhanAnuM pramANa kahevAya che tamAnAmaka chadro pRthvImAM zarIranI utkRSTa avagAhanA aDhIso dhanuSanI hoya che. A avagAhanAnuM parimANa trIjA pAthaDAnI apekSAthI che. pahelA pAthaDAmAM ekaso paccIsa dhanuSanI, bIjA pAthaDAmAM eka sADIsatyAsI dhanuSanI, trIjA pADAmAM pUrvokta pramANa vALI avagAhanA samajavI. pahelA pAvaDAmAM avagAhanAnuM je parimANu kaheluM che, temAM sADA bAsaTha dhanuSa pratyeka pAthaDAmAM saMmilita karavAthI trIjA pAthaDAmAM upayukta parimANu siddha thaI jAya che e prakAre pahelA pAghaDAmAM avagAhanAnuM je parimANa batAveluM che temAM uparanA pAthaDAmAM sADA bAsaTha darekamAM vadhAravAthI trIjA pAthaDAmAM ulikhita pramANu nipAta thAya che. kahyuM paNa che-pAMcamI pUnA pAMcamAM pAghaDAmAM avagAhanAnuM
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 21 sU0 6 vaiphiyazarIrasaMsthAnanirUpaNam 727 // 1 // chaTTIe taiyapayare do saya paNNAsayAhoti" sa caitra ca SaSThyAH prathame pratare bhavati utsedhaH / dvApaSTi dhaSi sAni pratare pratare ca vRddhayaH // 1 // paSThayAM tRtIyapratare dvizataM paJcAzat bhavanti, asyA api sArddhagAthAyA arthaH spaSTaH, atha paSTapRthivyA nairayikANAmutkRpTe. nottaramai krizarIrAvagAhanAparimANamAha-'uttaraveuvviyA paMcadhaNusayAI tamaHprabhApRthivInairayikANAmutkRSTena uttaravaikriyAzarIrAvagAhanA paJcadhanuHzatAni avagantavyA, etadapi parimANaM tRtIya prastaTApekSayA'vagantavyam, prathamadvitIyayoH prastaTayostu svasvamavadhAraNIyApekSayA dviguNaM dviguNamavaseyam 6, athAdha saptamapRthivyAH zarIrAvagAhanAmAnamAha-'ahe sattamAe bhavadhAraNijjA paMca dhaNusayAI evaM ukkosega' adhaHsaptasyAH pRthivyA nairayikANAM bhavadhAraNIyAzarIrAvagAhanA utkRSTena paJcadhanuzatAni avaseyA ityevamutkRSTenoktA 'uttaraveubdhiyA dhaNusahassaM' adhaHsaptamapRthivInairayikasya uttaravaikriyA zarIrAvagAhanA tu dhanuH sahastram ava seyA, ullikhita pramANa niSpanna hotA hai| kahA bhI hai-pAMcavIM pRthvI ke pAMcaveM pAthaDe meM avagAhanA kA jo pramANa kahA hai, vahIM pramANa chaThI pRthvI ke prathama pAthaDe meM hotA hai| tatpazcAtU pratyeka pAthaDe meM sADhe bAsaTha dhanupa milAnA caahie| aisA karane se chaThI pRthvI ke tIsare pAthaDe meM aDhAI sau dhanuSa kI avagAhanA siddha hotI hai| ___aba chaTThI pRthvI ke nArakoM kI utkRSTa uttara vaikriya avagAhanA kA parimANa kahate haiM-chaThI tamA pRthvI ke nArakoM kI utkRSTa uttara vaikriya avagAhanA pAMca sau dhanuSa kI samajhanI caahie| yaha parimANa bhI tIsare prastara kI apekSA se kahA gayA hai| prathama aura dvitIya prastara meM apane-apane avadhAraNIya zarIra kI avagAhanA se dugunI-dugunI avagAhanA hotI hai| ___aba sAtavIM pRthvI ke nArakoM ke zarIra kI avagAhanA kahI jAtI hai-sAtavIM pRthvI ke nArakoM kI utkRSTa bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA pAMca sau dhanuSa kI kahI gaI hai aura uttara vaikriya avagAhanA eka hajAra dhanuSa kI hotI hai| je pramANu kahyuM che, teja pramANa chaTrI pRthvInA prathama pAthaDAmAM hoya che. tatpazcata pratyeka pAthaDAmAM sADI bAsaTha dhanuSa meLavavAM joIe. ema karavAthI chaTrI pRthvInA trIjA pAthaDAmAM aDhIse dhanuSanI avagahanA siddha thAya che. have cho pRthvInA nArakanI utkRSTa uttarakriya avagAhanAnuM parimANa kahe che chaThThI tamA pRthvInA nArakenI utkRSTa uttarakriya avagAhanA pAMcase dhanuSanI samajavI joIe A parimANa paNa trIjA prastaranI apekSAthI kahela che. prathama ane dvitIya prastaramAM pita-pitAnA bhavadhAraNIya zarIranI avagAhanAthI bamaNI-bamaNuM avagAhanA hoya che. have sAtamI pRthvInA nArakenA zarIranI avagAhana kahevAya che sAtamI pRthvInA nArakenI utkRSTa bhavadhAraNIya zarIravagAhanA pAMcase dhanuSanI kahelI che ane uttarakriya avagAhanA ekahajAra dhanuSanI hoya che.
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ E 728 mApanA anna sarvatra ratnapramAdinairayikANAM jayanyena avadhAraNIyA zarIrAvagAhanA azulAsaMkhyegabhAgapramANA, uttarakriyA zarIrAvazAhanA tu agulasya saMkhyeyabhAgapamANA avaseyetyabhiprAyeNAha'jahaNaNaM bhavadhAraNijjA aMzulassa asaMkhejjaimAgaM, uttarave ujiyA aMgulassa saMkhejjaibhAga' jaghanyena sarveSAM nairapikANAM bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA agulasyA saMkhyeyabhAgamAtram, uttarakriyA zarIrAvasAhanAtu bhagulasya saMkhyeyabhAgamAnamavagantavyetibhAvaH, gautamaH pRcchati'tirikkhajoNiyapaMciMdiya veDabdhiyasarIrasma NaM aMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNattA : he bhadanta ! tirthagyonikapaJcendriya kriyazarIrasya khalu kiM mahAlayA-kyid vistArA zarIrAvagAhanA prajJAsA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahaNNeNaM aMgularaMsa saMkhejjaibhAMga ukoseNaM joyaNasayapuhurta' jaghanyena aGgulasya saMkhyeya bhAgamAtram, utkRSTena yojanazatapRthaktvam, tiryagyonikapaJcendriyavaikriyazarIrAvagAhanA aba seyA tirazvAm yojanazatapRthaktvA. dadhikaM vai kriyazarIrAvagAhanAkaraNazaktarasAcAt, gautamaH pRcchati-'saNussa paMciMdiyaveumbiya ratnaprabhA Adi samasta pRthiviyoM ke nArakoM kI jaghanya avadhAraNIya avagAhanA azula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hotI hai aura uttara vaikriya zarIrAvagAhanA aMgula ke saMkhyAna sAga kI hotI hai, isa abhiprAya se kahate haiM-saba nArakoM kI jaghanya avadhAraNIya zarIrAvagAhano aMgula ke asaMkhyAtave bhAga mAtra kI tathA uttara vaikriya zarIrAcagAhanA atula ke saMkhyAta bhAga mAtra kI samajhanI caahie| ___ gautanavAnI-he bhagavana ! tiryagyAnika paMcendriya vaikriyazarIra kI aba gAhanA kinalI baDI kahI hai ? agamAn-he gautama ! tithaMca paMcendriya ke vaikriya zarIra kI jaghanya avagahanA aMgula ke saMzata bhAga kI aura utkRSTa sau pRthaktva yojana kI zarIrAvagAhanA kahI gaI hai| niryacoM meM lau pRthaktva yojana se adhika kI bikriyA karane kI zakti nahIM holii| ratnaprabhA Adi samasta pRthivinA nArakenI jaghanya bhavadhAraNIya avagAhanA AgaLanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANu hoya che ane uttarakriya zarIravagAhanA AMgalanA saMkhyAmAM bhaganI hoya che, A abhiprAyathI kahe che-badhA nArakanI jaghanya bhavadhAraraNIya zarIravagAhanA aMgulano asa khyAtame bhAgamAtra tathA uttarakriya zarIravagAhanA AgaLanA saMkhyAmAM bhAgamAtranI samajavI joIe. zrIgautama svAmI-he bhagavan ! tiryanika pa cendriya kriyazarIranI avagAhanA keTalI moTI kahI che? zrI bhagavAna- he gautama 1 tiryaMca paMcendriyanA vaikriya zarIranI jaghanya avagAhanA aMgulanA saMkhyAmAM bhAganI ane ukRSTa se pRthakatva jananI zarIravahagAnA kehelI che. tibhA se pUthakatva nathI adhinI vikiyA karavAnI zakti nathI hotI
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapodhinI TIkA pada 21 sU0 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam narUpaNam ... 729 / sarIrassa NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ?' he bhadanta ! manuSyapaJcendriyavaikriyaH / zarIrasya kiM mahAlayA-kiyad vistArA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA ! hai mautama ! 'jahaNNeNaM aMgulassa saMkhejjai bhAgaM, ukoseNaM sAtiregaM joyaNasayamahassaM jaghanyena bagulasya saMkhyeyabhAgamAtram utkRSTena sAtirekaM yojanazatasahasraM yAvad manuSyapaJcendriyavaikriyazarIrasya zarIrAvagAhanA prajJaptA, viSNukumArAdInAM tathA pratIteH, gautamaH pRcchati'amurakumArabhavaNavAsideva paMceMdiyaveubviyasarIrassa NaM bhaMte ! ke mahAlayA sarIrogAhaNA paNNatA?' he bhadanta ! asurakumArabhavanavAsidevapaJcendriyavaikriyazarIrasya khalu kiM mahAlayA- . kiyad vistArA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'amurakumArANAM . devANaM duvihA sarIrogAhaNA paNNattA' asurakumArANAM devAnAM dvividhA zarIrAvagAhanA prajJaptA 'taM jahA-bhavadhAraNijjA ya uttaraveuvidhAya' tadyathA-bhavadhAraNIyA ca uttaravaikriyAcAsura- . kumArANAM zarIrAvagAhanA prajJaptA 'tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM satta rayaNIo' tatra khalu-bhakdhAraNIyottaravaikriyAmadhyeyA'sau. . gautamasthAmI-he bhagavan ! manuSya paMcendriya ke vaikriya zarIra kI avagAhanA kitanA baDI kahI gaI hai? bhagavAn-he gautama ! manuSya paMcendriya ke vaikriyazarIra kI jaghanya avagAhanA aMgula ke saMkhyAtabhAga mAtra kI tathA utkRSTa kucha adhika eka lAkha yojana kI kahI hai| viSNukumAra Adi kI itanI avagAhanA pratIta hai| gotamasvAmI-bhagavan ! asura kumAra bhavanavAsI devoM paMcendriyoM ke vaikriya zarIra kI avagAhanA kitanI baDI kahI hai ? bhagavAn-he gautama ! asura kumAra devoM kI zarIrAvagAhanA do prakAra kI kahI hai, vaha isa prakAra hai-avadhAraNIya aura uttrvaikriy| ina donoM prakAra kI avagAhanAoM meM jo bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA hai, vaha jaghanya aMgula ke zrIgautamasvAmI-he bhagavana ! manuSya paMcendriyanA vaikriya zarIranI avagAhanA keTalI meTI kahevAyelI che ? zrIbhagavAna-he gautama! manuSya paMcendriyanA vaikriyazarIranI jaghanya avagAhanA alanA saMkhyAta bhAgamAtranI tathA utkRSTa kAMIka adhika eka lAkha jananI kahI che. viSNukumAra AdinI ATalI avagAhanA pratIta che. zrIgotama svAmI-he bhagavana! asarakumAra bhavanavAsI deva paMcendriyanI vaikriyazarIranI avagAhanA keTalI meTI kahI che? zrIbhagavAhe gautama! asurakumAra devenI zarIravagAhanA be prakAranI kahI che, te A prakAre-bhavadhAraNIya ane uttarakiya A banane prakAranI avagAhanAomAM je bhavadhAra zarIrAvagAhanA che, te jaghanya AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI che ane utkRSTa sAta : pra. 92
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA bhavati sA jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgamAtram utkRSTena samma ratnayo'vaseyA, 'tattha NaM jA sA uttaraveubdhiyA sA jahaNNeNaM aMgulassa saMkhejjaimAgaM, ukoseNaM joyaNasayasahassaM tatra khalu-bhavadhAraNIyottarakriyAmadhyeyA'sau uttarakriyA zarIrAvagAhanA uktA sA jaghanyena agulasya saMkhyeyabhAgamAtram, utkRSTena yojanazatasahasaM-lakSa yojanam yAvad avagantavyA, 'evaM nAva thaNiyakumArANaM' evam-asurakumAroktarItyA yAvatnAgakumArasuvarNakArAgnikumAra vidyutkumArodadhikumAradvIpakumAra dikkumAra pAnakumArasta nitakumArANAmapi bhavadhAraNIyA, uttaravaikriyA ca zarIrAvagAhanA prajJaptA, tatra bhavadhAraNIyA zarIrAvagAinA jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeya bhAgamAtram, utkRSTana saptaratnayaH, uttaravaikriyA tu jaghanyena agulasya saMkhyeyabhAgAtram, utkRpTena yojanazatasahasram avase yeti bhAvaH, 'evaM ohiyANaM vANamaMtarANaM' evam-asurakumArAdInAmiva audhikAnAm-samuccayAnAM vAnavyantarANAmapi. bhavadhAraNIyA uttaravaikriyAM ca zarIrAvagAhanA prajJaptA tatra bhAdhAraNIyA jaghanyena aGgulasyA saMkhyeyabhAgamAtram, utkRSTena saptaratnayaH, uttagvaikriyA zarIrAvagAhanA tu jaghanyena mAlasyaasaMkhyAtaveM bhAga kI hai aura utkRSTa sAta hAtha kI hotI hai| aura jo uttaravaiphriya avagAhanA hai, vaha jaghanya agula ke saMkhyAtave bhAga kI tathA utkRSTa eka lAkha yojana kI kahI gaI hai| isI prakAra nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vidyutkumAra, udadhikumAra, dIpakumAra, dikkumAra, pavanakumAra aura stanita kumAra bhavanavAsI devoM kI bhI bhavadhAraNIya aura uttara vaikriya zarIrAvagAhanA kahI gaI hai| unameM se bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA jaghanya agula ke asaMkhyAkaveM bhAga kI aura uskRSTa sAta hAtha ko hotI hai / uttaravaikriya avagAhanA jaghanya aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa eka lAkha yojana kI jAnanI caahie| ___ asurakumAra adi ke samAna samuccaya vAnavyantaroM kI bhI-avagAhanA do prakAra kI hai-bhavadhAraNIya aura uttara vaikriya / inameM jo bhavadhAraNIya avagAhanA hai, vaha jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa sAta hAtha hAthanI hoya che. ane je uttarakriya avagAhanA che, te jaghanya AMgaLanA saMkhyAmAM bhAganI tathA utkRSTa eka lAkha jananI kahelI che. e ja prakAre nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vighukumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra dikumAra, pavanakumAra, ane svanitakumAra, bhavanavAsI devAnI paNa bhavadhAraNIya ane uttarakriya zarIravagAhanA kahelI che. teomAMthI bhavadhAraNIya zarIravagAhanA jaghanya AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa sAta hAthanI hoya che. uttarakriya avagAhanA jaghanya AMgaLanA saMkhyAmAM bhAganI ane utkRSTa ekalAkha jananI jAguvI joIe. asurakumAra AdinA samAna samuccaya vAnacantaranI paNa-avagAhanA be prakAranI che-bhavadhAraNIya ane uttarakriya. temAM je bhavadhAraNIya avagAhanA che, te jaghanya AMga
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam saMkhyeyabhAgamAtram, utkRSTena yojanazatasahastramavagantavyA, 'evaM joisiyANavi' evama-amarakumAroktarItyaiva jyotiSkANAmapi bhavadhArAgIyA uttaravaikriyA ca zarIrAvagAhanA prajJaptA, tatra bhavadhAraNIyA azulasyAsaMkhyeyabhAgamAtram, utkRSTena sapta ratnayaH, uttaravaikriyA punaH zarIrAvagAhanA jaghanyena aGgulasya saMkhyeyabhAgamAtram utkRSTena yojanazatasahasramavagantavyA, 'sohammIsANadevANaM evaM ceva' saudharmezAnadevAnAM zarIrAvagAhanA evaJcaiva-amurakumAroktarItyaiva bhavadhAraNIyA, uttaravaikriyA ca prajJaptA, tatra bhavadhAraNIyA jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgamAMtram, utkRSTena saptaratnayaH, uttarakriyA ca jaghanyena aGgulasya saMkhyeyabhAgamAtram utkRSTena yojanazatasahasram avaseyA, tathA-cAmurakumArAdInAM stanitakumAraparyantAnAM vAnavyantarANAM jyotiSkANAM saudharmezAnadevAnAM pratyekaM jaghanyena bhavadhAraNIyA vaikriyazarAvagAhanA agulA kI kahI gaI hai-uttara vaikriya avagAhanA jaghanya aMgula ke saMkhyAta bhAga kI aura utkRSTa eka lAkha yojana kI kahI hai| isI prakAra jyotiSka devoM kI avagAhanA bhI avadhAraNIya aura vaikriya ke bheda se do prakAra kI hai| unameM se bhavadhAraNIya avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtave bhAga kI aura utkRSTa sAta hAtha kI hotI hai| uttaravaikriya avagAhanA jaghanya saMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa eka lAkha yojana kI jAnanI caahie| / saudharma aura IzAna devoM kI zarIrAvagAhanA bhI asurakumAroM kI taraha do prakAra kI hai-bhavadhAraNIya aura uttara vaikriya / inameM se bhavadhAraNIya abagAhanA jaghanya agula ke asaMkhyAtave bhAga kI aura uskRSTa sAta hAtha kI hotI hai| uttara vaikriya avagAhanA jaghanya aMgula ke saMkhyAta bhAga kI aura uskRSTa eka lAkha yojana kI hotI hai| isa prakAra asurakumAroM se lekara stanitakumAroM taka laya bhavanavAsI LanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa sAta hAthanI kahelI che. uttarakiya avagAhanA jaghanya aMgulanA saMkhyAtabhAganI ane utkRSTa eka lAkha jananI kahI che. eja prakAre tiSkanI avagAhane paNa bhavadhAraNIya ane uttarakriyanA bhedathI be prakAranI kahI che. temanAmAMthI bhavadhAraNIya avagAhanA javanya aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAganI ane utkRSTa sAta hAthanI hoya che. uttarakriya avagAhanA jaghanya saMkhyAmAM bhAganI ane utkRSTa eka lAkha jananI jANavI joIe. saudharma ane IzAna devenI zarIrAvagAhanA paNa asurakumAronI jema be prakAranI kahI che-bhavadhAraNIya ane uttarakriya. temanAmAMthI bhavadhAraNIya avagAhanA jaghanya AMgaLanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa sAta hAthanI hoya che. uttarakriya avagAhanA jadhanya AMgaLanA saMkhyAmAM bhAganI ane utkRSTa ekalAkha jananI hoya che. - e prakAre asurakumArathI laIne svanitakumAra sudhI badhA bhavanavAsI TevonA,
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 72 prazApAsU uttarakriyA puna saMkhyeyabhAgapramANA sA cotpatti prathamasamaye avaseyA, utkRSTena saptaratnayaH, jaghanyena 'aGgukasya saMkhyeyabhAgamAtrapramANA, utkRpTena yojanazatasahasramavagantacyA, kintu - 'uttarave undhiyA jAva accuo kappo' uttaravai kriyAzarIrAvagAhanA tAvad vaktavyA, yAvadacyutaH kalpaH, tataH paramuttaravai kriyAyA asaMbhavAt, tatra sarvatra uttaravaikriyA zarIrAvagAhanA jaghanyena aMgulasya saMkhyeyabhAgamAtrapramANA, utkRSTena tu yojanazatasahasamuktarItyaiva vodhyA parantu bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA vicitrA bhavati atastAM pArthakyenAha - 'NavaraM saNakumAre bhavadhAraNijjA -jahaNaM aMguLasa asaMkhejjaibhAgaM, ukoseNaM cha rayaNIyo' navaram - asurakumArAdi saudharmezAnAntApekSayA vizeSastu sanatkumAre kalpe bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA jaghanyena agulayAMdevoM ke, vAnavyantaroM ke, jyotiSkoM ke tathA saudharma aura IzAna devoM ke vaikiya zarIra kI jaghanya bhavadhAraNIya avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hotI hai / yaha avagAhanA utpatti ke prathama samaya meM pAi jAtI hai| utkRSTa avagAhanA sAta hAtha kI hai| uttara vaikriya avagAhanA jaghanya aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa eka lAkha yojana kI samajhanI caahie| kintu uttaravaikriya avagAhanA acyuta kalpa taka hI kahanI caahie| usake Upara graiveyaka vimAnoM tathA anuttara vimAnoM ke deva vikriyA nahIM karate haiN| vahAM uttara vaikriyazarIrAvagAhanA sarvatra jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI utkRSTa eka lAkha yojana kI kahI gaI hai / kintu bhavadhAraNIya zarIra kI avagAhanA alaga-alaga prakAra kI hotI hai / use dikhalAte haiM asurakumAroM se lekara saudharma aura IzAna kalpa taka ke devoM kI jo avagAhanA Upara kahI gaI haiM, usase vizeSatA yaha hai ki sanatkumAra kalpa meM bhavaSAraNIya zarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa byAnabhyantarAnA, jyeAIkAnA tathA saudharma ane IzAna devenA vaikiyazarIranI jaghanya bhavadhAraNIya avagAhanA AMgaLanA asa`khyAtamA bhAganI heAya che. A avagAhanA utpattinA prathama samayamAM jovAmAM Ave che. utkRSTa avagAhanA sAta hAthanI che. uttaravaikriya avagAhanA jaghanya AMgaLanA saMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa ekalAkha ceAjananI samajavI joie. kintu uttaravaikriya avagAhanA acyutakalpa sudhI ja kahevI joie. tenA upara traiveyaka vimAnA tathA acyuta vimAnAnA deva vikriyA karatA nathI. tyAM uttaravaikriya zarIrAvagAhanA sarvatra jaghanya AMgaLanA sakhyAtamA bhAganI ane utkRSTa eka lAkha ceAjananI kahelI che kintu bhavadhAraNIya zarIranI avagAhanA alaga alaga prakAranI hoya che. te batAve cheasurakumAreAthI laine saudharma ane IzAna pa sudhInA devAnI je avagAhanA Upara kahelI .che, tenAthI vizeSatAe che ke sanatkumAra pamAM bhadhAraNIya zarIranI avagAhanA jaghanya aMzulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa cha hAthanI hAya che.
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ amayabodhinI TIkA pada 21 sU0 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam 7 saMkhyeyabhAgamAtram, par3aratnayo'vagantavyA, 'evaM mAhidevi' evam-sanatkumAroktarItyA mAhendre'pi kalpe bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgamAtram utkRSTe tu paratnayo'vaseMyA, etacca padahastaparimANaM saptasAgaropamasthitidevAMpekSayA'vaseyam, dvayAdi SaTsAgaropamaparyantasthitikeSu tu yeSAM sanatkumAramAhendrakalpayo hU~ sAgaropame sthitisteSAmuskRSTena bhavadhAraNIyA paripUrNa saptahastapramANA zarIrAvagAhanA, yeSAM trINIsAgaropamANi sthitisteSAM SaDhastAH catvArohastasyaikAdazabhAgAMzca, yeSAM catvAri sAgaropamANi sthitisteSAM pahastAstrayazca hastasyaikAdazabhAgAH, yeSAM paJcasAgaropamANi sthitisteSAM pahastAH dvauca hastasyaikAdazabhAMgau, yeSAM SaTsAgaropamANi sthitisteSAM SaDhastAH ekazca hastasyaikAdarzabhAgaH, yeSAM punaH paripUrNAni saptasAgaropamANi sthitisteSAM paripUrNAH paDUhastA bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA avagantavyA, tathAcoktam-'ayaratigaMThiha jesi sarNakumAre tahava maadide| chaMha hAtha kI hotI hai| isI prakAra mAhendra kalpa meM jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa chaha hAtha kI avagAhanA hai| avagAhanA kA yaha chalhe hAtha kA jo pramANa kahA gayA hai so sAta sAgaropama kI sthiti vAle devoM kI apekSA se samajhanA caahie| jina devoM kI sthiti do sAgaropama se chaha sAgaropama taka hai, unakI avagAhanA isa prakAra hai-sanatkumAra aura mAhendra kalpa meM jina devoM kI sthiti do sAgaropama kI hai, unakI bhavaMdhAraNIrya avagAhanA pUrNa sAta hAtha kI hotI hai, jina kI sthiti tIna sAgaropama kI hai unakI avagAhanA chaha hAtha kI aura eka hAtha ke bhAga kI hai| jina kI sthiti cAra sAgaropama kI hai, une kI chaha hAtha aura eka hAtha ke hAtha kI haiN| jina kI sthiti pAMca sAMgaropama kI hai, unakI sthiti chaha hAtha aura eka hAtha ke bhAga kI hai| jina kI sthiti chaha sAgaropama kI hai, unakI avagAhanA chaha hAtha aura bhAga kI hai| jina kI sthiti pUre sAta sAgaropama kI hai, unakI pUrI chaha hAtha kI eja prakAre mahendra kalpamAM jaMghanya aMgulanA asaMkhyatamA bhAganI ane utkRSTa che hoMthanI avagAhanA che. avagAhanAnA cha hAthanuM je pramANa heluM che te sAta sAgaropa manI sthitivALA devonI apekSAe samajavuM joIe. je devanI sthiti be sAgaropamathI cha sAgarepama sudhInI che, temanI avagAhanA A prakAre che-sanakumAra ane mahendra kapamAM je devonI sthiti be sAgaropamanI che, temanI bhavadhAraNIya avagAhanA pUrNa sAta hAthanI hoya che. jemanI sthiti traNa sAgaropamanI che, temanI avagAhanA che hAthanI ane eka hAtha ke bhAganI che jemanI sthiti cAra sAgaropa nI che, temanI cha hAtha ane eka hAthanA nI che. jemanI sthiti pAMca sAgaropamanI che, temanI * sthiti cha hAtha ane eka hAthanA ja bhAganI che, jemanI sthiti cha sAgaropamanI che. temanI avagAhanA che hAtha ane te bhAganI che, jemanI sthiti purA sAta sAgarpamano
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ 734 prajJApanArale rayaNI chavaMtesi bhAga caukAhiyaM deho // 1 // tatto ayare ayare bhAgo ekkeko paDai jaav| sAgarasattaThiINaM rayaNI chakaMtaNupamANaM" // 2 // iti, baMbhaloyalaMta gelu paMcarayaNIo' brahmalokalAntakakalpayoH utkRSTena bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA paJcaratnayo'kseyA, etacca parimANaM paJcaralimA lAntake caturdazasAgaropamasthitikadevApekSayA avagantavyam, taditarasAgaropamasthitikeSu madhye tu yeSAM brahmaloke saptasAgaropamANi sthitisteSAM SaDraratnayaH paripUrNA: bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA, yeSAmaSTau sAgaropamANi sthitisteSAM paJcahastAH parahasta syaikAdaza bhAgAH yeSAM navasAgaropamANi sthiti steSAM paJcahastAH paJcahastasyaikAdazabhAgAH, yeSAM dazasAgaropamANi sthitisteSAM paJcahastAzcatvArazca hastasyaikAdaza bhAgAH, lAntake'pi yeSAM daza sAgaropamANi sthitisteSAmutkRSTena paJcahastAzcatvArazca hastasyaikAdazaavagAhanA hai / kahA bhI hai-tIsarA sanatkumAra aura mAhendra kalpa meM jina devoM kI sthiti tIna sAgaropama kI hai, unakI avagAhanA chaha hAtha kI aura eka hAtha ke Aga kI hotI hai| tatpazcAt pratyeka eka sAgaropama kI sthiti meM ekaeka bhAga kama hotA jAtA hai| yAvat sAna sAgaropama kI sthiti vAloM kI avagAhanA pUre chaha hAtha kI hotI hai| brahmaloka aura lontaka kalpa meM utkRSTa bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA pAMca hAtha kI jAnanI caahie| yaha pAMca hAtha kI jo zarIrAvagAhanA kahI hai lAntaka kalpa meM caudaha sAgaropana kI sthiti vAle devoM kI apekSA se samajhanI caahie| anya prakAra kI sthiti vAloM meM jina devoM kI brahmaloka kalpa meM sAta sAgaro. pama kI sthiti hai, unakI bhavadhAraNIya avagAhanA pUre chaha hAtha kI hotI hai| jina kI sthiti ATha sAgaropama kI hai, unakI avagAhanA pAMca hAtha aura, hAtha kI hotI hai / jina kI sthiti nausAgaropama kI hotI hai| unakI pAMca hAya che. temanI purI cha hAthanI avagAhanA che. kahyuM paNa che- sanatakumAra ane mahendra kalpamAM je tenI sthiti traNa sAgarepanI che, temanI avagaNanA cha hAthanI ane eka hAthanA bhAganI hoya che. tatpazcAt pratyeka eka sAgarepamanI sthitimAM eka eka bhAga che thaI jAya che yAvat sAta sAgarepamanI sthitivALAonI avagAhanA purA cha hAthanI hoya che. " brahmaloka lAntaka ka95mAM utkRSTa bhavadhAraNIya zarIravagAhanA pAMca hAthanI jANavI joIe. A pAMca hAthanI je zarIravagAhanA kahI te lAntaka kapamAM cauda sAgarAgamanI sthitivALA devanI apekSAthI samajavI joIe. anya prakAranI sthitivALAomAM, je devenI brahmaleka kalpamAM sAta sAgaremanI sthiti che, temanI bhavadhAraNIya avagAhanA purA cha hAthanI heya che. jemanI sthiti ATha sAgaropamanI che. temanI avagAhanA pAMca hAtha ane je hAthanI hoya che. jemanI sthiti nava sAgaropamanI hoya che, temanI pAMca HthanI sAnA che. remanI sthiti za sAyamanI, tamanA aA.
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ 735 prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam bhAgAH, yeSAmekAdazasAgaropamANi lAnta ke sthitisteSAM paJcahastAstrayo hastasyaikAdazabhAgAH, yeSAM dvAdazasAgaropamANi sthitisteSAM pazcaistA dvau hastasyaikAdazabhAgau ca, yeSAM trayodazasAgaropamANi sthitisteSAM paJcahastA ekoharatasyaikAdazabhAgazca, yeSAM punazcaturdazasAgaropamANi sthitisteSAM paripUrNA paJcahastA avadhAraNIyA zarIrAvagAhanA avaleyeti bhAvaH, 'mahAsukkasahassArenu cattAri rayaNIo' yahAzukrasahastrArakalpayo rutkRSTena bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA catvAro ratnayo'baseyA, etacca catUratniparimANaM sahastrAragatASTAdaza sAgaropamasthikadevApekSayA avagantavyam, taditarasAgaropamasthitikeSu madhye yeSAM mahAzukre kalpe caturdaza sAgaropamANi sthitisteSAmutkRSTena bhavadhAraNIyA paripUrNAH paJcahastAH yeSAM paJcadazasAga aura , eka hAtha ke gyArahavAM bhAga kI avagAhanA hai| jinakI sthiti daza sAgaropama kI hai, unakI avagAhanA pAMca hAtha aura hAtha kI hai| lAntaka kalpa meM bhI jina devoM kI sthiti daza sAgaropama kI hai, unakI utkRSTa avagAhanA pAMca hAtha aura hAtha kI hotI hai| jina kI sthiti gyAraha sAgaropama kI hai, unakI avagAhanA pAMca hAtha aura hAtha kI hai / jina kI sthiti teraha sAgaropama kI hai, unakI sthiti pAMca hAtha aura , hAtha kI hotI hai| jina kI sthiti caudaha sAgaropama kI hai, unakI avagAhanA pUre pAMca hAtha kI hotI hai| yaha bhavadhAraNIya avagAhanA kA pramANa hai| __ mahAzukra aura sahasrAra kalpa meM avadhAraNIya zarIra kI utkRSTa avagAhanA cAra hAtha kI hotI hai| yaha cAra hAtha kI avagAhanA sahasrAra kalpa ke aThAraha sAgaropama kI sthiti vAle devoM kI apekSA se hai| anya sthiti vAle devoM meM se mahAzukra kalpa meM jina devoM kI sthiti caudaha sAgaropama kI hai, unakI utkRSTa bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA pUre pAMca hAtha kI hotI hai| jina kI sthiti pandraha hanA pAMca hAtha nI che. lAntaka kapamAM paNa je devenI sthiti daza sAgaropamanI che temanI utkRSTa avagAhanA pAMca hAtha ne hAthanI hoya che. jemanI sthiti agIyAra sAgaropamanI che. temanI avagAhanA pAca hAtha ne hAthanI hoya che. jenI sthiti bAra sAgaropamanI che. temanI avagAhanA pAMca hAtha ane enI che. jemanI sthiti tera sAgaropamanI che, temanI sthiti pAMca hAtha ane na eka hAthanA agyAramA bhAganI hoya eN jenI sthiti cauda sAgaropamanI che, temanI avagaNanA pUrA pAMya hAyanI hoya che. A bhavadhAraNIya avagAhanAnuM pramANa che. , mahAzaka ane sahastrAra kalpamAM bhavadhAraNIya zarIranI utkRSTa avagAhanA cAra hAthanI hoya che. A cAra hAthanI avagAhanA sahastrAra kalapanA aDhAra sAgaropamanI sthitivALA devanI apekSAe che. anya sthitivALA demAthI mahAzuka kapamAM je nI sthiti cauda sAgaropamanI che, temanI utkRSTa bhavadhAraNIya zarIravagAhanA pUrA
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakSApamA . ropamANi sthitisteSAM catvAro hastAstrayo hastasyaikAdazabhAgAzca, yeSAM SoDaza sAga- . ropamANi sthitisteSAM catvAro istA dvau hastasyaikAdazabhAgau ca, yeSAM saptadaza sAgaropamANi sthitisteSAM catvAro hastA eko hastasyai kAdazabhAgazva, sahasrAre'pi yepAM saptadaza sAgaro. mANi sthitisteSAM tAvatyeva bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA avaseyA, yeSAM punaH sahasrAre paripUrNAni aSTAdazasAgaropamANi sthitisteSAM paripUrNAzcatvAro hastAH bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhaneti bhAvaH, 'ANayapANaya AraNa accuesa tiNNirayaNIo' AnatANatAraNAcyuteSu phalpeSu trayoratnaya utkRSTena bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA prajJaptA, etaca parimANam acyute kalpe dvAviMzatisAgaropamasthitikadevApekSayA draSTavyam, taditarasAgaropapasthitikeSu madhye yeSAmAnate'pi kalpe paripUrNAni kizcitsamadhikAni cASTAdazasAgaropamANi sthitisteSAM paripUrNAzcatvAro istA utkRSTena bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA bhavati, yeSAM tu ekonaviMzatiH sAgaropama kI hotI hai, unakI avagAhanA cAra hAtha aura hAtha kI hotI hai jina kI sthiti solaha sAgaropama kI hai, unakI-cAra hAtha aura hAtha kI avagAhanA hotI hai| jinakI sthiti sataraha sAgaropama kI hai, una kI avagAhanA cAra hAtha aura hAtha kI hotI hai| sahasrAra kalpa meM bhI -jina devoM kI sthiti sataraha sAgaropama kI hai, unakI bhavadhAraNIya avagAhanA - utanI hI samajhanI caahie| sahasrAra kalpa meM jina kI sthiti pUre aThAraha sAgaropama kI hai, unakI avagAhanA pUre cAra hAtha kI samajhanI caahie| Anata, prANata, AraNa aura acyuta kalpoM meM utkRSTa bhavadhAraNIya avagA: hanA tIna hAtha kI hotI hai| yaha avagAhanA kA pramANa acyuta kalpa meM yAIsa sAgaropama kI sthiti vAle devoM kI apekSA se samajhanA caahie| anya sthiti ghAloM meM se, Anata kalpa meM bhI jina kI sthiti pare aThAraha sAgaropama kI yA pAMca hAthanI hoya che. jemanI sthiti paMdara sAgaropamanI hoya che, emanI avagAhanA cAra hAtha ane hAthanI hoya che. jemanI sthiti soLa sAgaropamanI che, temanI cAra hAtha ane 3 hAthanI avagAhanA hoya che. jemanI sthiti sattara sAgarepamanI che, temanI avagAhanA cAra hAtha ane 3 hAthanI hoya che. sahasAra kalpanA paNa je devenI sthiti sattara sAgaropamanI che, temanI bhavadhAraNIya avagAhanA teTalI ja samajavI joIe. sahastrAra kalamamAM jemanI sthiti pUrA aDhAra sAgaropamanI che, temanI avagAhanA pUrA cAra hAthanI samajavI joIe. Anata, prAkRta, AraNa ane acuta mAM utkRSTa bhavadhAraNIya avagAhanA traNa hAthanI hoya che. A avagAhanAnuM pramANuM acuta ka5mAM bAvIsa sAgaropamanI sthiti vALA devanI apekSAe samajavI joIe. anya sthitivALAomAMthI Anata ka95mAM paNa jemanI sthiti pUrA aDhAra sAgarepamanI agara tenAthI kAMIka adhika che, temanI utkRSTa
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI aukA pada 21 0 6 caikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam oi sAgaropamANi sthitisteSAM trayoharavAlayo hastasyaikAdazabhAgAzca, prANate'pi palpe yepAmekonaviMzatiH sAgaropamAmi sthitistepAmapi trayohastAstrayazca istasyaikAdazabhAgA bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA, yeSAM tu prANate kalpe viMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAM trayohastA dvau istasyaikAdazabhAgau ca, pAsAraNe'pa kalpe viMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAmapi trayohastA dvau ca hastasyai kAdazabhAgoM bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA, yeSAM punarAraNe'pi kalpe ekaviMzatiH sAgaropamANi sthitistepo trayotstA ekazca hastasyaikAdazabhAgo bhavadhAraNIyAzarIrAvagAhanA, acyute'pi kalpe yeSAmekaviMzatiH sAgaropamANi sthitistepAmapi trayohastA ekohastasyaikAdazabhAgazca avadhAraNIyA zarIrAvagahanA, yeSAM punaracyute kalpe dvAviMzatiH sAgaropamANi sthitistepAsutkRSTena paripUrNA strayohastAH bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA bhavatItibhAvaH, gautamaH pRcchati-'gevijjagakappAtIyavemANiyadevapaMciMdiya veuvviyasarIrassa Na isase kiMcit adhika hai, unakI avagAhanA pUre cAra hAtha kI hotI hai| jina kI sthiti unnIsa sAgaropama kI hotI hai, unakI aSaNAhanA tIna hAtha __aura hAtha kI hotI hai| prANata kalpa meM bhI jina kI sthiti unnIsa sAgaropama kI hai, unakI bhI tIna hAtha aura hAtha kI avagAhanA hotI hai| prANata kalpa meM jinakI sthiti bIsa sAgaropama kI hai, unakI avagAhanA tIna hAtha __aura hAtha kI hai| AraNa kalpa meM bhI jina devoM kI sthiti vIsa sAga ropaya kI hai, unakI bhI avagAhanA tIna hAtha aura eka hAtha ke bhAga kI hotI haiN| AraNa kalpa meM jina kI sthiti ikkIsa sAgaropama kI hai, unakI bhavadhAraNIya avagAhanA tIna hAtha aura hAtha kI hotI hai| acyuta kalpa meM bhI-jina kI sthiti izzIla sAgaropama kI hai, unakI bhI avadhAraNIya avagAhanA tIna hAtha aura hAtha kI hotI hai| jina devoM kI acyuta phalpa meM bAIsa sAgaropana kI sthiti hai, unnazI utkRSTa avagAhanA tIna hAtha kI hotI hai avagAhanA pUrA cAra hAthanI hoya che jemanI sthiti ogaNasa sAgaropamanI hoya che. temanI avagAhanA traNa hAtha . hAthanI hoya che. prANata kapamAM paNa jemanI sthiti ogaNIsa sAgaropamanI che, temanI pa traNa hAtha ane hAthanI avagAhanA hoya che, prANuta ka9pamAM jemanI sthiti vIsa sAgaropamanI che. temanI avagAhanA traNa hAtha ane 1 hAthanI che. ApaNuM ka9yamAM paNa che devenI sthiti vIma sAgaropamanI che, temanI paNa avagAhanA traNa hAtha ane eka hAthanA - bhAganI hoya che. ApaNuM kapamAM jemanI sthiti ekavIsa sAgaropasanI che. temanI bhavadhAraNIya avagAhanA kazuM hAthanI ane 5 hAthanI hoya che. azruta kapamAM paNa jemanI sthiti arvasa sAropamanI che, temanI paNa bhavadhAraNIya avagAhanA traNa hAtha ane te hAlanI hoya che je devonI askRta kapamAM bAvIsa sAgaropamanI sthiti che, temanI upRSTa avagAhanI traNa hAthanI hoya che, H0 93
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ 738 prajJAnAne bhaMte ! ke mahAlipA sarIrogAhaNA paNatA ?' he bhadanta ! graiveyazakalpAtItavaimAnikadevapaJcendriyavai kriyazarIrasya khalu kiM mahAlayA-kriyad vistArA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? agavAnAha'goyamA!' he gautama ! 'gevejjagadevANa egA avadhAraNijnA sarI gAimA paNattA' greyeya phadevAnAme kA bhavadhAraNIyA zarIzavagAinA prajJAsA, sA jahaNNeNaM aMzulassa asaMkhejjaibhAga, ukoseNaM do rayaNI' sA-bhavadhAraNoyA zarIrAvasAhanA javandhena alasyAsaMkhyeyabhAgaM mAtram, utkRSTena Te ratnI-dvau baddhamuSTihastau draSTavmA, etaccaparimANaM nasamaveyake ekatrizatsAgaropasthitikadevApekSayA'naseyam, taditaramAgaropavasthitikepu ladhye tu pra. me averake yeSAM dvAviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAM trayodastA bhavabhAraNIyA zarIrabAinA, pAM prathame naiveyake trayoviMzatiH sAgaropayANi sthinisteSAM hau hastau aSTau hastasyaivAdaza bhAgaHzca, dvitIye'pi aveyake yeSAM jayorSizatiH sAgaropamANi sthitilopAmari dvau hato aSTau hastasyaikAdazabhAgA eva bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA, thepa tu dvitIye graiTeyake eva caturviMzatiH sAgazepamANi sthitisteSAM dvau hastau satAratasya kAdazabhAgAzca bhavadhAraNIyA zarIzadamAhanA, tRtIye'pi greverake yeSAM catuviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAmapi dvA hAtI sataca ista gautamasvAmI-bhAvan ! aveyaka kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriyoM he vaiphrithazarIra kI acamAhanA kitanI baDI kahI gaI hai? bhagavAna-he gautama ! graiveyaka dedoM kI eka bhaSadhAraNIya zarIrAmagAhanA hI hotI hai| vaha jaghanya aMgula ke avakhyAno bA lI aura utkRSTa do hAtha kI honI hai| yaha avagAhamA parimANa navama aveyaka ekanIla sAgaropana kI sthiti vAle devoM kI apekSA se kahA gayA hai| anya dezoM meM se pradhAna zreSeyaka meM jina kI sthiti bAIsa sAgaropama kI hai, unakI avadhAraNIya zArIrAvagAhamA tIna hAtha kI hotI hai / prathama traiyeyaka meM jina dezoM kI sthiti teIla sAgaropama kI hai, unakI avagAhanA do hAtha aura hAtha kI hotI hai| dvitIya zreyaka meM jina ko sthiti teIsa sAgaropama kI hai, unakI avagAhanA bhI do hAtha aura | zrIgautamasvAmI-he bhagavana veyaka kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriyanA vaikriyazarIranI avagAhanA keTalI moTI kahI che, bhagavAna-he gautama greveyaka devenI eka bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA ja hoya che te jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI ane utkRSTa be hAthanI hoya che. A avagAhanA parimANa navamAM caiveyakamAM ekavIsa sAgaropamanI sthitivALA devenI apekSAthI kahela che. anya devomAMthI prathama raiveyakamAM jemanI sthiti bAvIsa sAgarepamanI che, temanI bhavadhAraNuMya zarIravagAhanA traNa hAthanI hoya che.-prathama prayaka mA je devonI sthiti gesa sAgaropamanI che, temanI avagAhanA be hAtha ane 1 hAthanI hoya che, dvitIya veyakamAM jemanI sthiti trevIsa sAgaropamanI che, temanA avagADanA paNa be hAthanI ane nI che. dvitIya grevaDamAM jemanI sthiti evIsa
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1739 pramaiyabodhinI TIkA pada 21 0 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam syaikAdazabhAmA eva bhAvadhArAgIyA zarIrAvagAhanA, yeSAM tu tRtIye eva graiveyaka paJcaviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAM dvau esto pahastasyaikAdazabhAgA avadhAraNIyA zarIrAvagAhanA, caturthe'pi graiveyake yeSAM paJcaviMzatiH sAgaropamANi sthitisteSAmapi uparyuktapramANaiva bhavadhAraNIyA zarIrAvaNAhanA, yeSAM tu caturthe eva greveyake paDviMzatiH sAgaropamANi sthitistepAM vo istau paJcahastayai kAdazabhAgAH, pazca me aveyake yepo pavizatiH sAgaropamANi sthitisteSAmapi uparyuktaparimANaiva avadhAraNIyA, yeSAM punaH paJcaye greveyake eka saptaviMzatiH sAgaropamANi sthitiH teSAM dvau hastau catvAro istasyaikAdazabhAgAH bhavadhAraNIyA dhanIrAvagAhanA, paSThe graiveyake'pi yeSAM sataviMzatiH sAgaropamANi sthitistepAyapi uparyuktava bhavadhAraNIyA hAtha kI hai| vittIya aveyaka meM jina kI sthiti caubIsa sAgaropama kI hotI hai unakI bhavadhAraNIya avagAhanA do hAtha aura hAtha kI hotI hai| tIsare aveyaka meM jina kI avagAhanA cauvIsa sAgopana kI hotI hai unakI avadhAraNIya avagAhanA bhI do hAtha aura, hAtha kI hotI hai| tIsare vedhaka meM jina devoM kI sthiti paccIsa sAgaropama kI hai unakI bhavadhAraNIya avagAhanA do hAtha aura hAtha kI hotI hai / cauthe avecaka meM bhI jina devoM kI sthiti paccIsa lAgaropAna kI hai, unakI bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA uparyukta pramANa ghAlI hI hai| cauthe graiveyaka meM hI jina devoM kI chabbIsa sAgaropama kI sthiti hai, unakI bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA do hAtha aura ; hAya kI hai| pAMcaveM greveyaka meM jina devoM kI sthiti chancIsa lAgaropama kI hai, unakI avagAhanA bhI pUrvokta hI hai| pAMca graibeyaka meM jina devoM kI sthiti satAisa sAgaropama kI hotI hai, unakI avadhAraNIya zarIrAvagAhanAdo hAtha aura hAtha kI hotI hai chaThe grevecaka ne jina deva kI sthiti satAsa lAgaropama kI hotI hai unakI sAgaropamanI hoya che, temanI avadhAraNIya avagAhanA be hAtha ane je hAthanI hoya che. trIjA jaiveyakamAM jemanI avagAhanA covIsa sAgaropamanI hoya che, temanI bhavadhAraNIya avagAhanA paNa be hAtha ane pachI hAthanI hoya che. trIjA greveyakamAM je devonI sthiti pIza sAgaropamanI che temanI bhavadhAraNIya avagAnA be hAtha ane hAthanI hoya che. chaThThA praveyakamAM je devenI sthiti paccIsa sAgaropamanI che, temanI bhavadhAraNIya zarIravagAhanA uparyukta pramANu vALI ja hoya che. methA greveyakamAM je devonI chavvIsa sAgaropamanI sthiti che, temanI bhavadhAraNIya zarIravagAhanA be hAtha ane paga hAthanI che. pAcamAM raiveyakamAM je devanI sthiti chavvIsa sAgaropamanI che, temanI avagAhanA paNa pUrvokta ja che, pAMcamA zaiveyakamAM je kaeNnI sthiti satyAvIsa sAgaropamanI hoya che temanI bhavadhAraNIya zarIravagAhanA be hAtha ane * hAthanI hatha che. cha raiveyakamAM je devanI sthiti satyAvIsa sAgaropamanI hoya che, temanI zarIra
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 prajJApanAce zarIrAvagAhanA, yeSAM tu paSThe eva graiveyake'STAviMzatiH sAgazepaNANi sthitisteSAM dvau dasto prayohastasyaikAdazabhAgA avadhAraNIyA zarIrAvagAhanA, saptame graiveyake'pi yepAmaSTAviMzatiH sAgaropamANi sthitistepAmapi uparyuktaparimANaiva bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA, yeSAM tu saptame graiveyake ekonatriMzatsAgaropamANi sthitispAM dvau istau dvau ca hastasyaikAdazabhAgo bhadhAraNIyA zarIrAvagAhanA, aSTame graiveyake api yepAme konatriMzatsAgaropamANi sthitisteSAmapi upayuktaparimANaiva bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA, yeSAM tu aSTame greveyake eva triMzat sAgaropamANi sthiti steSAM dvau hastau ekohastasyai kAdazabhAgazca bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA, navame graiyeyake'pi yeSAM triMzatsAgaropamANi sthitisteSAM pUrvoktA bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA, eSAM tu ekatriMzatsAgaropamANi navame greveyake eva sthitisteSAM paripUrNoM zarIrAvagAhanA bhI ullikhita pramANa vAlI hI hotI hai| chaThe aveyaka meM jina devoM kI sthiti aTThAisa sAgaropama hI hotI hai, unakI avagAhanA do hAtha aura hAtha kI hotI hai| sAtaveM aveyaka meM jina devoM kI sthiti aTThAisa sAgaropama kI hotI hai, unakI avagAhanA bhI ullikhita hI hai| sAtave greve. yaka meM jina devoM kI sthiti unatIsa sAgaropama kI hotI hai, unakI aghagAhanA do hAtha aura, hAtha kI hotI hai, AThave graiveyaka meM bhI jinakI sthiti unatIsa sAgaropama kI hai, una devoM kI avagAhanA pUrvokta pramANavAlI hI hotI hai / AThaveM graiveyaka meM jinakI sthiti tIsa sAgaropasa kI hai, unakI avagAhanA do hAtha aura hAtha kI hotI hai| nauveM graiveyaka meM jinakI tIsa sAgaropama kI sthiti hai, unakI bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA bhI pUrvokta hI hai| nauvegaveyaka meM jina devoM kI sthiti ikatIsa sAgaropana kI hai, unakI bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA pUre do hAtha kI hotI hai| vagAhanA paNa ulikhita pramANavALI hoya che. cha praveyakamAM je devenI sthiti aThyAvIsa sAgaropamanI hoya che. temanI avagAhanA be hAtha ane hAthanI hoya che. sAtamA veyakamAM je devenI sthiti aThayAvIsa sAgaropamanI hoya che temanI avagAhanA paNa ulikhita ja hoya che. sAtamA zaiveyakamAM je devanI sthiti egaNatrIsa sAgarepamanI heya che. temanI avagAhanA be hAtha ane ? hAthanI hoya che. AThamA raiveyakamAM paNa jemanI sthiti egaNatrIsa sAgaropanI che, te devanI avagAhanA pUrvokta pramANa vALI ja hoya che. AThamA zaiveyakamAM jemanI sthiti trIsa sagarepamanI hoya che, temanI avagAhanA be hAtha nA hAthanI che. navamA saiveyakamAM jemanI trIsa sAgaropamanI sthiti che, temanI bhavadhAraNeya zarIrAvagAhanA paNa pUrvokta ja che. navamA saiveyakamAM je devanI sthiti ekavIsa sAgaropamanI che, temanI bhavadhAraNuMya zarIravagAhanA pUrA be hAthanI hoya che.
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ raft DhokA pada 21 0 6 vaikriyazarIrasaMsthAnanirUpaNam 741 dvau hastau bhavadhAraNIcA zarIrAvagAnA bhavatIti bhAvaH, ' evaM aNucarokvAiyadezaNani, navaraM ekA rayaNI' evam graiveyoktarItyA anuttaraupapAtikadezanAmapi ekA bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA prajJaptA, sA ca jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgamAtram, kintu navaras - navagraiveyakApekSayA vizeSastu utkRSTena ekA ratniH eko hastaH bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhanA bhavatItibhAvaH, etacca parimANaM trayastritsAgaropamasthitika devApekSayA avaseyam, taditarasAgaropa :sthiti deveSu madhye tu yeSAM vijayAdiSu caturSu vimAneSu ekatriMzat sAgaropamANi sthiti - steSAM paripUrNau dvau hastau bhavavAraNIyA zarIrAvagAhanA prajJaptA, yeSAM tu vijayAdiSu caturSu vimAneveva madhyarUpA dAtriMzat sAgarezmANi sthitisteSAmeko hastasyaikAdaza bhAgazca bhavadhAraNIyAzarIrAvagAhanA, peSAM punaH sarvArthasiddhamahAvimAne trayastritsAgaropamANi sthitiste pAmeko hasto bhavadhAraNIyA zarIrAvagAhaneti bhAvaH / sU0 6 // AhArakazarIravaktavyatA mUlam - AhAragasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA egA . isI prakAra anuttaropapAtika devoM kI bhI eka bhavadhAraNIya avagAhanA hI hotI hai / vaha avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hotI hai / kintu graiveyaka devoM kI apekSA vizeSatA yaha hai ki anuttaropapAtika devoM kI utkRSTa avagAhanA eka hAtha kI hotI hai / avagAhanA kA yaha parimANa tetIsa sAgaropama kI sthiti vAle devoM kI apekSA se samajhanA cAhie / anya sthitivAle devoM meM vijayAdi cAra vimAnoM meM ikatIsa sAgaropama kI sthiti vAle devoM kI avagAhanA do hAtha kI hotI hai / vijayAdi vimAnoM meM hI jina devoM kI madhyama sthiti battIsa sAgaropama kI hai, unakI avagAhanA eka hAtha aura eka hAtha ke gyArahaveM bhAga kI hotI hai / sarvArthasiddha vimAna meM devoM kI sthiti tetIsa sAgaropama kI hotI hai aura unakI bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA eka hAtha kI hotI hai // 06 // eja prakAre anuttaraupapAtika devAnI paNa eka bhavadhAraNIya avagAhanA ja hoya che, te avagAhanA jaghanya agulanA asakhyAtamA bhAganI DAya che. kintu traiveyaka devAnI apekSAe vizeSatA e che ke anuttaraupapAtika devenI utkRSTa avagAhanA eka hAthanI DAya che. alaga hunAnu A parimANu tetrIsa sAgaropamanI sthitivALA venI apekSAthI samajavu joIe. anya sthitivALA devAmAM vijyAdi cAra vimAnAmAM ekatrI sAgarApamanI sthitivAvALA deveAnI avagAhanA e hAthanI DAya che. viSayAdi vimAnamAM je dhruvenI madhyama sthiti khatrIsa sAgaropamanI che, temanI avagAhanA eka hAtha ane eka hAthanA argIyAramA bhAganI hAya che. sarvAsiddha vimAnAmAM daivAnI sthiti tetrIsa sAgarApamanI hAya che ane temanI bhavadhAraNIya zarIrAvagAhanA eka DhAdhanI gheAya che. 5 s065
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 - - | dubaar'u gAre pANate, jai emAgAre kiM maNUsa AhAragalarIre, amaNUla AhAragasarIre ? goyamA ! maNUsa AhAragasarIre no amaNUsa AhAragasarIre, jai maNUla AhAragalarIre kiM samucchisa maNUsa AhAragasarIre, gambhavakkaMtiya maNasa AhAragasarIre ? goyalA ! no saMsucchimamaNUsaAhAragalarIre, gabbhavatiya saNUsa AhAragalarIre, jai gambhavakkaMliya maNUsa AhAragasarIre kiM kammabhUmaga gabharakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre, akasmabhUmagagabhavakakaMtiya maNUsa : AhAragasarIre aMtaradIvagagabbhavakkaMtiya mAla AhAragasarIre ? goyamA ! kamma. bhUmaNagabhavatiya maNUsa AhAragasarIre, no akammabhUmagagambhavatiya maNUsa AhAragalIre, no aMtaraddIgagasavakkaMtiya maNUsa AhAragalarIre, jai kasmabhUbhAgamavatiya maNUsa AhAragasarIre kiM saMkhejjavAlAutha kama samagagasavaratiya maNUla AhAraNasarIre, asaMkhejja vAsAuya kAlabhUmagagalavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre ? goyamA ! saMkhijjavAsADaya kammabhUmagaganavakaMtitha laNUsa AhAragasarIre, no alaMkhejjazAlADaya kaslamunagAsavattiya maNUsa AhArabhasarIre, jai saMkhenjavAsAutha kammasumAgabhayakaMtiya saNUsa AhAraMgasarIre ki pajjantagasaMkhejjavAlADaya kAmasUlagagalatiya maNUsa AhAragatarIre apajjanagasaMkhejjAsAuya kamjabhUlagagalavakketiyamaNUsa AhAragalarIre ? bhoyasA! pajjatagasaMkhejjavAlAusa kammabhUmagaganbhavatiya maNala sAhAragasarIre, no apajjattaga saMkhejjAsAuya kamlabhUmagAsavatiya mANUsa AhAragalarI, jai pajjattA saMkhevAsAuya kammara mumagagamavatiya maNUla AhAragalarIre kiM samnaviTThI pajattaga saMkhejavAsouya kammabhUlagagabbhakkaMtiya maNUsa AhArarAsarIre, micchAdiTThI pajattama saMkhejazalAuca kammabhUmagagamavakkratiya saNUsa AhAragasarIre, sammAmicchadiTThI pajattaga saMkheja vAsAuya kammabhUmaga
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pakSa 21 0 7 AhArakazarIranirUpaNam rorestiya maNUsa AhAraNasarIre ? boyamA ! sammadiTThI pajjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmagaganbhavakkatiya saNUsa AhAragasarIre, no micchAdiTThI pajanaga saMkhevAsAya kamsabhUlagagavyavakaMtiya maNUsa AhAragasarIre, no samsAmicchahiTTI pajattaya saMkheja sAutha kampabhUmaga gavyavakaotiya maNUsa AhAragasarIre, jai sammadiTTi pajjattagasaMkhejjavAsAjya kampanumagandhadavatiya maNUsa AhAravasarIre kiM saMjaya sammaddiDI pajata saMkhenavAsAuya kamma sUtragagavavakaMtiya maNUsa AhAragasarIre, asaMjaya sammaddiTTi pajasaga saMkhejjavAsAjya kammabhUtagavanbhavakkatitha maNUsa AhAraNasarIre, saMjayA saMjaya sammaddiTTi ejattaga saMkhejavA sAutha kamma sagandhakasaMtiya maNUsa AhAraNa sarIre ? gomA | saMjayasammaddiSTa pajataga saMkhejjavAsAuya kamma bhUla gaganbhavakkaMtiya maNUsa AhAraNasarIre to asaMjaya sammaddiTTi jasaga saMkhejavAsAuya kamgagavbhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIce no saMjayAsaMjaya sammaddiri pajata saMkhejjavAsAjya kammama gagabhavatiya maNUna AhAragasarIre, jai saMjaya sammadiTTi pajarUtha saMkhejavAsAuca kammabhUmabhavati maNUsa AhAragasarIre kiM pamarU saMjaya sammadiTTi pajattaya saMkhejavAlAuya kammabhUmagathavyavakvaM tiya maNUsa AhA ragasarIre, apakSa saMjaya sammaddiTTi pajarAna saMkhejazasAutha kammabhUmaga gavbhavatiya maNUsa AhAragasarIre ? goyamA ! apamanta saMjaya sammahiTTi pajattaga saMkhejavAsAjya kammabhUmagaganbhavatiya saNUta AhAraMgasarore, no pamata saMjaya sammaddiTTi pajatama saMkhejjavAsAuya kammabhUmarrorsaitiya maNUsa AhAragasarIre, jai apasanta saMjaya samma diTTi pajjattaga saMkhejjavAsAuya kamma mRgabhavatiya maNUsa AhAragasarIre kiM iDDipattappamatta saMjaya sampaddiTTi pattaga saMkhejavAsAutha kamsabhUmagagavbhavatiya maNUsa AhAraNamarIre, abhipittapamattataMjayasamma 2 har =
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ sazApanAsUtre viTri pajjattaga saMkhejabAsAutha kamabhUmagamabhayakaliza maNUla AhAsmasarIre ? goyamA ! iDDipattAmatta saMjaya sammAdiSTi pajjattama saMkhejjavAsAuya kammabhUmagagabbhavaliya maNUsa AhArazarIre, no aNinipattapamatta saMjaya lammadiSTi pajjattama saMgvejavAlAuca kamsamagaganavakkaMtiya maNUsa AhAragalarIre, AhAraNasarIre kA bhaMte ! ki saMThie paNNatte 1 goyamA ! lamaca usasaMThANasaMThie papaNate, AhAragalarIrasta paM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ? goyamA ! jahANeNaM dekhUNA rayaNI, ukkoseNaM paDipuNNA rayaNI ||suu0 7 // ___ chAyA-AhArakazarIraM khalu bhavanta ! katividhaM prajJaptam ? gautama ! ekAkAraM prajJaptam, yadi ekAkAraM kiM manuSyAhArakazarIram, amanuSyAhAra kazarIraM ? gautama ! manuSyAhArakazarIras, no amanuSyAhArakazarIram, yadi manuSyAhArasazarIraM kiM saMmUcchiAmanuSyAhAra zarIram, garbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIram gautama! no saMpUcchiganuSyAhArakazarIram, garbhavyutkrAntikamanuSyA. ArAraka zarIra vaktavyatA zabdArtha-(AhAragasarIre gaM aMte ! kAivihe paNNatte ?) he bhagavan ! AhArakazarIra kitane prakAra kA kahA hai ? (goyakSA! egAgAre paNNante) he gautama ! eka AkAra kA kahA hai (jai egAgAre kiM maNUsa AhAragalarIre, amaNUsa AhAragasarIre) agara eka AkAra kA hotA hai to kyA matupya kA AhAraka zarIra hotA hai ? yA manuSyetara kA AhAraka zarIra hotA hai (goyamA ! mANUsa AhArazasarIre no amaNUla AhArapasarIre) he gautala ! manuSya kA AhAraka zarIra hotA hai, manuSyetara kA AhArakazarIra nahIM hotA (jaha maNUsa AhAragasarIre kiM saMcchima maNUsa AhAragalarIre, gannavakkaMtiya maNUna AhAgaraga AhArazarIra vaktavyatA zahAtha-(AhAragasarIreNaM bhaMte ! kaivihe paNNate) bhagavan / gADA24zarIra hai| prAranA 4 // cha ? (goramA ! egAgAre paNNatte) gautama / me 2ri sai cha (jai egAgAre kiM maNUsa AhAragasarIre, amaNUsa AhAragasarIre) magara ne me4 241312 saya cha tazu manudhyanu bhA 24 // 2 chAya che marA2 manuSyataratu mAhA24zarIra DAya che ? (goyamA | ma. NUsa AhAragasarIre no amaNUsa AhAragasarIre) gautama / manudhyanu 21823zarI2 hAya che. manuSyetaranu maaii|24shrii2 nathI uAtu (jai maNUsa AhAragasarIre kiM samucchima maNUsa AhAragasarIre, gambhavadaMtiya maNUsa AhAragamarIre ?) mA2 manuSyanu mA.25zarIra DAya che te zuM saMmUchima manuSyanuM A rakazarIra hoya che athavA garbhaja manuSyanu AhAra
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI kA pada 21 sU0 7 AhArakazarIranirUpaNam 745 pArakazarIraM yadi garbhavyutkrAntikamanuSpAhArakazarIraM kiM karmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakArIram, akarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIram, antara dvIpagagarbhavyutkrAntika manuSyAhArakazarIram ? gautama ! karmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM no akarmabhUmigagarbhagyutkrAntikamanuSyAhArakazarIram, no antaradvIpagagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIram, sarIre ?) agara manuSya kA AhArakazarIra hotA hai to kyA saMmUrchima manuSya kA AhArakazarIra hotA hai athavA garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai ? (goyamA ! no samucchima laNUsa AhAragasarIre, gambhava kaMtiya maNUsa AhAraga sarIre) he gautama ! saMmRchima manuSya kA AhArakarArIra nahIM hotA, garbhaja manuSya kA AhAraka zarIra hotA hai| (jai gambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre kiM kammabhUmaga gambhavatiya maNUsa AhAragasarIre aMtaradIvaga gambhavatiya maNUsa AhAragasarIre ?) yadi garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai to karmabhUmija garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai, akarmabhUmija garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai athavA antaradvIpaja garbhaja manuSya kA AhAraka zarIra hotA hai ? (goyamA ! kammabhUmaga ganbhavatiyamaNUma AhAragasarIre) he gautama ! karmabhUmija garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai (no akammabhUgagambhavakkaMtiyamaNUsa AhAragasarIre) akarmabhUmija garbhaja manuSya kA AhAraka zarIra nahIM hotA (no aMtaraddIvaga ganbhavatiya maNUsa AhAraga sarIre) antaradvIpaja garbhaja manuSya kA AhAraka zarIra nahIM hotA (jaI kamlabhUmagagambhavatiya maNUsa AhAragasarIre) yadi karmabhUmi ke 22 DAya che ? (goymaa| no samucchima maNasa AhAragasarore, ganbhavatiyamaNUsaAhA. raMgasarIre) gotama ! sa bhUchibha manuSyanA mahA24zarIra nathI hAtA, gama manuSyanA AharakazarIra hoya che (jaganbhavatiya maNusa AhAragasarIre kiM kammabhUmaga gabbhavakaMtiya maNusa AhAragasakammabhUmaga ganbhavatiyamaNUsa AhAragasarIre, aMtaradIppagagambhakatiyamaNUsa AhA. 2 vadi garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che, te zuM karma bhUmija garbhaja ja AhArazarIra hoya che ke akarma bhUmija garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya yA ta santadIyana gara bhataNyAnA mAhA2zarIra hAya cha 1 (kammabhUmagagabhavakatiya maNUsa AhAragasarIre) gautama! bhabhi garma manuSyanA mAhAra: 4 manuSyanA mAhIkammabhUmaga gabhavatiya maNasa AhAragasarIre) mama bhUmikA " Sal (no aMtaradIvagaga bhavatiya maNUsa AhAragasarIre) mantavA54 garbhaja manuSyanAM AhArakazarIra nathI hotA rIre akammabhUmaga ganbhavatiyamaNUsa raMgasarIre) yA Mr manuSyanA mAhAra manuSyanA gatima ! karmabhUmija garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che 25zarIra nayA DAtai (no atarada
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 prApanAste yadi karmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM kiM saMkhyeyavarpAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhAramazarIram ? asaMkhye yavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIram gautama ! saMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikAluyAhArakazarIraM no asaMkhyeyavarSAyukakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIras, yadi saMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIras, kiM paryAptakasaMkhyeyavarpAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhAragarbhaja manuSya kA AhAraka zarIra hotA hai (ki khejjavAsAugha kammabhUmaga gambhavakkaMtiyamaNUsa AhAraNasarI) kNa saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garmaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai ? (asaMkhejjavAsAuyakammabhUmaga manbhavatiya aNUla AhAragasarIre ?) yA asaMkhyAla varSa kI Ayu vAle, pharmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhAra kazarIra hotA hai ? (goyamA! saMkhijjavAsA utha kammabhUmaga gamavakkaMtitha aNUsAhAragasarIre) he gautama ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai (no asaMkhejjavAsauya kammabhUmagagambhavatiya mala AhAranasarIre) asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garyaja manuSya kA AhArakazarIra nahIM hotA (jaha saMkhejjavAsAuya kamlabhUmaga gama vakratiyamaNUsa AhAragasarIre) yadi saMkhyAta . varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhAraka zarIra hotA hai (kiM pajjattagasaMkhejavAsAuya kammabhUmaga gambhavaliya maNUsa AhAragasarIre ? apajvattaga saMkhejavAsAuya kamlabhUmagagalatiyamaNUsaAhAragasarIre ?) to kyA paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai, yA aparyApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja (jai kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre) yaha bha bhUminA gama bhanu. dhyn| mAhA2422 jAya cha (kiM saMkhejavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa AhAra* gasarIre) zusajyAta nI maayuvaa|| 4mabhUminA rAma manuSyanA sAhA24zarIra hAya cha 1 (sakhejavAsAuya kammabhUmagagambhavakkaMtiyamaNUsa AhAragasarIre ?) magara masabhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che ?) (goyamA / saMkhijjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa Aha ragasarIre) gautama! saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUmniA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che (no asaMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUma AhAragasarIre) asaNyAta varSanI maayuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra nathI hotAM (jai saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre) yA sadhyAta varSanI maayuvaa| bhbhuubhin| ma manuSyanA mAhA2zarI2 DAya cha (kiM pajjattarga saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre ? apajjattaga saMkhejjavAsAjya
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 21 90 7 AhArakazarIranirupaNa 767 kasarIram ? aparyAptakasaMkhyeyavapa yuSmakarmabhUnigagarmavyutkrAntinamanuSyAhArakazarIram ? gautama ! paryAptakasaMkhyeyavarSAyurukarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIram, no aparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAnti kamanuSyAhArakazarIram, yadi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM kiM sampanmuSTi paryAptakasaMkhyeyavarpAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakakarIra, mithpAdRSTi paryApta kasaMkhyeyarpAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAnti kamanuSyAhArakazarIram, samyamithyA dRSTi paryAptakasaMkhyeyavarpAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntimanuSya kA AhArakazarIra hotA hai ? (goyamA ! pajattaga saMkhejjayAsAuya kammabhUmagagambhavakkaMtiya maNUsa AhAragalarIre) he gautama ! paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai (no apajjattasaMkhejavAsAuya kamlabhUmagagambhavatiya aNUsa ohAragasarIre) aparyApta saM. khyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhajamanuSya kA AhArakazarIra nahIM hotA __ (jai pajjattagasaMkhejavAsAuya kammabhUlaga gambhavatiyamaNUsa AhAragasarIre kiM sampaTTiIpajattagasaMkhejavAlAuya kamlabhUmagagambhavakphatiyamaNUsa AhAragasarIre, micchaghidvIyapajjattA saMkhejadAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre, sammAmicchaSTiIpajjattaga saMkhejavAsAuya kalmabhUmagagambha vakkaMtiya maNUsa AhAragalarIre ?) yadi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai to kyA samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Aya vAle karmabhUli ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai, athavA mithyA dRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garmaja kammabhUmaga ganbhavatiya saNUsa AhAragasarIre ?) to zupati sabhyAta nI maayuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che, agara aparyApta saMkhyAta varSanI AyuvALa karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che? . (goyamA ! pajjattaga saMkhenjavAsAuya kammabhUmaga gamavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre) he gautama ! paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA TharmabhUminA garbhaja manuSyanA AhAraka2012 DAya che (no apajjattaga saMkhejjayAsAuya kammabhUmaga ganbhavatiya maNUsa AhAragazarIre) a501 saNyAta vaSanI AyuvAmA 4mabhUbhina ma manuSyanA mA 124zarIra nathI hotA - (jai pajjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa ohAragasarIre kiM samma dviDhi pajjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhamaga gamavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre, micchAdidi pajjattaga sa khejjavAsAuya kammabhamaga gambhavatiya maNUsa AhAragasarIre, sammAmicchadiddhi pagmattaga sakhejjavAsAuya kammabhamaga gambhavatiya maNUsa AhAragasarIre 1) yA yAta khyAta varSanI AyuvALA kamija manuSyanA AhArakazarIra heya che, te zuM' samya
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ -748 aMzApanAsUce 'kamanuSyAhArakazarIram ? gautama ! samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarmavyutkrAntiphamanuSyAhArakazarIram, no mithyAdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIram, no samyamithyAdRSTi paryApta kasaMkhveyarpAyuSkarmabhUmagagarbhavyutkAntikamanuSyAhArakazarIram, yadi samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarghAyuSkaramabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIram kiM saMyatasamyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSya kA AhArakazarIra hotA hai yA samyagUmithyAdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai ? (goyamA! sammaTThiIpajjattagasaMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavatiya maNUsa AhAragasarIre) he gautama ! samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai (no micchAdiTThIpajjattagasaMkhenavAsAuya kammabhUmagaganbhavatiya maNUsa AhAragasarIre) mithyAdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra nahIM hotA (no sammAmicchadiTThIpajjattagasaMkhejavAsAuya kammabhUmagagambhavakkaMtiyamaNUsa AhAragasarIre) samyagmiyAdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmija garbhaja manuSya kA AhArakazarIra nahIM hotA (jai sammadiTThI pajjattagasaMkhejjavAsauyakammabhUmaga ganbhavatiya maNUsa AhAraga sarIre kiM saMjayasammadiTTIpajattagasaMkhenavAsAuya kammabhUmaga ganbhavatiya maNUsa AhAragasarIre ?) yadi samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai to kyA saMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu pAle zraSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALa karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che, athavA mithyAdaSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che, agara samyamithyA daSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanAM AhArakazarIra hoya che ? (goyamA! sammahiTThI pajjattagasaMkhenjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre) gautama ! sabhyaGiTa paryApta sabhyAta panI sAyuvAmA bhabhUminA on manuSyAnA mA 24zarIra DAya che (no micchAdivI pajjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa AhAragazarIre) bhithyATa payati sabhyAta panI mAyuvA 4bhabhUmikA TRI manuSyanA mA 24zarIra nathI hAtA (no sammAmicchadivI pajjattaga sakhe. jjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre) sabhyabhibhyATa yAta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA gebhaja manuSyanA AhArakazarIra nathI letAM (jai sammadiTThI pajjattaga saMkhejjAvAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNarasa AhAragasarIre ka saMjayasammadiTThI pajjattaga sakhejjavAsAuya kammabhUmaga gabhakkaMtiya maNusa thAhA ragasarIre) ne sabhyaSTi paryApta bhyAta varSanI bhAyuvAmA bhabhUmina At
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 21 sU0 7 AhArakazarIranirUpaNa manuSyAhArakazarIram-asaMyatasamyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIram, saMyattAsaMyata samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigagarmavyutkrAntikamanuSyohArakazarIram ? gautama ! saMyata samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigagarbhavyurakrAntikamanuSyAhArakazarIram no asaMyata samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarmavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIras, no saMyatAsaMyata samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyakarmabhUmigagarbhakarmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai (asaMjatasammahiThThI pannasagasaMkhecavAsAuya kammabhUmagagambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre) yA asaMsamyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA bhAhArakazarIra hotA hai (saMjayAsaMjaya sampaTTiIpajjattagasaMkheja vAsAuya kammabhUmagaganbhavatiyamaNUsa AhAraga sarIre ?) yA saMyatAsaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hoto hai ? (gopamA ! saMjaya sampaTThiI pajattagasaMkhejavAsauya kammabhUmagaganbhavatiyamaNUsa AhAragasarIre) he gautama ! saMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai (no asaMjayasammadiTTIpajattagasaMkhejavAsAuya kammabhUmagagambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre) asaMyatasamyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra nahIM hotA (no saMjayAsaMjayasammahidvIpajjattagasaMkhejavAsAutha kammabhUmagagambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre) saMyatAsaMyata sabhyagdRSTi paryAsa saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhA vanuM AhArakazarIra hoya che te zuM saMtasamyagdaSTi paryApta saMkhyAta varSanI Ayudhyaa 4bhabhUminA garI manuSyanA mAhA24022 saya cha (asaMjaya sammaviTThI pajjataga saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre) athavA masayata sabhyadaSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuSyavALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhAra42|2 DAya che. (saMjayAsaMjaya sammadiTTI pajjAttaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmagagambhavakvatiya maNUsa AhAragasarIre) mth| sayatAsayata samyATa 5yata sadhyAta vanA bhAyuSyavANA 4ma bhUminA ma bhanuSyanA maah|24shriir usaya cha (goyamA ! saMjayasammadiTThI pajjattagasa khejjavAsAuya kammabhUmaga gRbhavakkaMtiyamaNUsa AhAragasarIre) 3 gautama ! saMyata samyaphadaSTi paryApta saMkhyAtavarSanI AyuSyavALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhA 2322 DAya che. (no asaMjaya sammadivI pajjataga sakhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkatiya maNUsa AhAragasarIre) masayata sabhya yati sabhyAta varSanI AyubhyAsa bhabhUminA SUN manuSyanA mAi24122 DA nathI (no sajayAsaMjaya samnadivI pajjattaga saMkhe. jabAsAuya kammabhUmaga gambhavaktavatiya maNUsa AhAragasarIre) yatAyata sabhyaSTi
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ 757 pakSApanArtha dhyutkrAntikamanuSyAhArakazarIram, yadi saMyata samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarpAyuSkarmabhUmi -gagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM kiM pramattasaMyata samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarpAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIram, apramattasaMyatasamyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarpAyuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIras ? gautama ! pramattasaMyatasamyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarpAyuSkarmamUsigamarzavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIram, no apramattasaMyatasamyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarpAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamajuSyAhArakazarIram, yadi pramattasaMyatasamya* rakazarIra nahIM hotaa| - (jaha saMjayasammaTTiIpajjattagasaMkhejjavAsAuyakammabhUmagagambhavatiya maNUsa AhAragasarIre) yadi saMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai (kiM pamattasaMjayasammaTThiIpajjattagasaMkhejjavAsAutha kammabhUmagagabhadhakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre) kyA pramattamaMyatasamyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai ? (apamattasaMjayasampaTTiIpajjattagasaMkhejavAsAuthakammabhUmagagambhavakkaliya maNUsa AhAragasarIre ?) kyA apramattasaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai ? (goyamA ! apamatta saMjayasammaddiTThIpajjattagasaMkhez2javAsAuya kammabhUmagagambhavatiya aNUsa AhAragasarIre ) he gautama ! aprasattasaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakArIra hotA hai (no pamattasaMjaya sammadihIpajjattagasaMkhejjavAsAuya kammabhUmanabhavanakratiyalasa AhAragasarIre) pramatta saMyata smyparyApta saMkhyAta varSanI ayuSyavALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hetA nathI. .. (jai saMjaya sammadiTThi pajjattagasaMkhejjavAsAuyakammabhUmagagambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre) yahi sayata sabhyaSTi paryApta sadhyAta vaSanI yuvAkA 4bhabhUminA / manuSyAnA 2418124362 (kiM pamatta saMjaya sammadidi pajjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkatiya maNUsa AhAragasarIre) zu pramatta sayata sabhyaSTi sadhyAtavarSI mAyuvANA mabhUminA garma manuSyanA mAhA23zarI2 DAya che? (apamatta saMjaya samma didi pajjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIra ?) zubhaprabhAta saMyata saMmpaTi paryApta sa khyAta varSanI AyuvALA kamabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che ? (goyamA ! apamatta saMjaya sammadivi pajjattaga sakhejjavAlAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre) gautama ! mapramatta saMyata sabhyaSTi yati sadhyAta vaSanA mAyupAya na manuSyanA maah|24shriir DAya che (no pamatta saMjaya sammadiTTi pajjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre) pramatta saMyata abhyATa
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---___751 prameyapodhinI TIkA pada 21 sU0 7 AhArakazarIranirUpaNam gdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarpAyuSkarmabhUmigagarmavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM kim RddhiprAptapramattasaMyatasamyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarpAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikAnuSyAhArakazarIram; anRddhipAptAmatta saMyatasamyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntika manuSyAhArakazarIram ? gautama ! RddhiprApta matasaMyatasamyagdRSTiparyAptakasaMkhyeyavarpAyuSkara mabhUmigagarmavyu-krAntikAnuNyAhArakazarIram, no anRddhiprAptapramasasaMyatasamyagdRSTaparyAptakasaMkhyeyavarpAgdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra nahIM hotA (jai apamatta saMjaya lamnadihI ejjatagasaMkhejjavAlAuyakammabhUmagaganbha pakkaMtiya rANUla AhAragasarIre) yadi apramattasaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja anuSya kA AhArakazarIra hotA hai (kiM iDpittaapamattasaMjayasammAdidvIpajjagalaMkhejja vAsAuyakammabhUmagagambhavatiya maNUsa AhAragakharore) kyA RddhiprApta apramattasaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarI hotA hai ? (aNinipattapattasaMjayasammadiTThI pajjattagasaMkhejjavAsAuya kammabhUmagagabhapakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre ?) athavA anRddhimApta apramattasaMyata lamyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai ? (goyamA! iiDhipatta apanattasaMjaya sampaTTiIpajjattagasaMkhejjavAsAuya kammabhUmagagamavatiya maNUsa AhAragasarIre). he gautama ! RddhimApta apramattasaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhAraka zarIra hotA hai 'No aNihi pattapamattasaMjayasamma paryApta saMkhyAta varSanI AyavALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra nathI hotAM - (jai apamatta saMjaya sammadidri pajjattagasa khejjavAsAuyakammabhUmagagambhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre) 48 pramatta sayata sabhyaSTi paryApta sacyAta varSanI mAyu 1 // 4ma bhUminA ma manuSyanA // 24 // 22 hAya cha (kiM iDhipatta apamatta saMjaya sammadiTThi pajjattaga sa khejjavAmAuya kammabhUmaga gambhavatiya maNUsa AhAragasarIre) zuddha mA apramatta saMyata samyagdaSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA 5. manuSyanA 2mADA24zarI2 DAya cha ? (aNiDhipatta apamatta sa jaya sammiiTTa paja: " sakhajjavAsAuya kammabhUmaga gambhavatiya maNUsa AhAragasarIre) athavA anuddhiprApta apramatta saMyata samyagdaSTi paryApta saMpAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che ? (goyamA / iDhipatta apamatta saMjaya sammadidi pajjattaga sakhejjava sAuya kammabhUmaga gambhavakkaMtiya maMgUsa AhAragasarIre) gautama RddhiprApta mapramatta sayata sabhyaSTi yAta sa. "yAt panI mAyuva bhinA garI manuSyanA maa.242|12 (No aNi di
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApamA 752 yuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIram, AhAraphazarIraM khalu bhadanta ! ki saMsthitaM prajJaptam ? gautama ! samacaturastra saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, AhArakazarIrasya khalu bhadanta ! ki mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! jaghanyena dezonA ratniH utkRSTena paripUrNA rniH|| TIkA-pUrva vaikriyazarIrasya bhedasaMsthAnAvagAhanA svarUpANi prarUpitAni, samprati mAhArakazarIrasya bhedasaMsthAnAvagAhanAmAnAni prarUpayitumAha-'AhAragasarIre NaM bhaMte ! kAvihe paNNace !' he bhadanta ! AhArakazarIraM khalu katividhaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA he gautama ! 'egAgAre eNNatte' AhArakazarIram ekAkAram-ekaprakAraM prajJaptam, gautamaH pRcchati'jai egAgAre kiM masabhAhAragasarIre amaNUsa mAhAragasarIre ?' he sadanta ! yadi ekAkArasa-ekaprakArameva AhArakazarIraM bhavati tadA tat kiM manuSyAhArakazarIraM bhavati? kiMvA amanuSyAhArakazarIraM bhavati ? sagavAnAha-'goyamA!' he gautama ! 'maNUsaAhAragasarIre no hiTThI pajjattaga saMkhejjavAsA akammabhUmagagambhavattiya maNasa AhAraga sarIranu anusaMddhi prApta pramatta saMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAtavarSa kI AyuvAle karmabhUmija garbhavyutkAttika maNuSyakA AhArakazarIra nahIM hotA (AhAragasarIre NaM bhaMte ! kiMsaMThie paNNatte ?) he bhagavan ! AhArakazarIra kisa saMsthAna vAlA kahA gayA hai ! (goyamA ! samacauraMsa saMThANa saMThie paNNatte) he gautama ! samacaturasrasaMsthAna vAlA kahA gayA hai __ (AhAragasarIrassa NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) he bhagavan AhArakazarIra kI avagAhanA kitanI vizAla kahI gaI hai ? (goyamA! jahaNaNeNaM desRNA rayaNI) he gautama! jaghanya kucha kama eka hAtha kI (ukkoseNaM paDipuNNA) uskRSTa se pUre eka hAtha kI TIkArtha-isase pUrva vaikriyazarIra ke bheda, avagAhanA aura saMsthAna kA prarUpaNa kiyA gayA hai, aba AhArakazarIra ke bheda, saMsthAna aura avagAhanA pattapamattasaMjaya sammaTThiI pajjattaga sa khejjavAsAuya kammabhUmaga gambhavatiya maNUsa AhAragasarIre ) mavRddhi prAsa pramatta sayata sabhya paryAta sadhyAta vaSanI AyuSya vA karma bhUminA garbhavyutkrAMtika manuSya jyanA AhAraka zarIra nathI letAM (AhAragasarIreNaM bhaMte ! ki saMThie paNNatte) mAna! mAhA24zarIra dhyA saMsthAnapami 4aa cha ? (goyamA / samacauraMsasa ThANasaM Thie paNNatte) gautama ! sabhayaturasa sNsthaanvALAM kahelAM che. (AhAragasarIrassaNaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ?) bhagavan / mA88zazeranI mAnI qiee 49sI che ? (goyamA ! japaNeNaM desUNA rayaNI) gautama | dhanya 6 sauch| 28 sAyanI (ukoseNaM paDipuNNA) gue Y2 me hAthanI TIkArya-AnAthI pahelAM vaikriyazarIranA bheda, avagAhanA ane saMsthAnanuM prarUpaNa
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 0 7 AhArakazarIranirUpaNam amaNasaAhAragasarIre' manuSyAhAra sazarIraM bhavati no amanuSyAhArakazarIraM bhavati, gautamaH pRcchati-'jai maNUsAhAragasarIre kiM saMsucchiAmaNasaAhAragasarIre, gamavakaMtiyamaNUsaAhAragasarIre ?' yadi manuSyAhArakazarIraM bhavati tat kiM saMmUcchimamanuSyAhArakazarIraM bhavati ? kiMvA garbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA!' he gautama ! 'no samucchimamaNUsa AhAraMgasarIre, gambhavakaMtiya maNaptaAhAragasarIre' no samUcchimamanu. dhyAhArazarIraM bhavati, apitu garbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati, gautamaH pRcchatikA nirUpaNa kiyA jAtA hai zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! AhArakazarIra kitane prakAra kA kahA hai ? bhagavAn-he gautama ! AhArakazarIra eka hI prakAra kA kahA gayA hai| zrIgautamasvAmI-he bhagakSat ! yadi eka hI prakAra kA hai to yaha kyA manuSya kA AhArakazarIra hotA hai athavA amanuSya arthAt manuSyetara jIvoM kA AhArakazarIra hotA hai, bhagavAna-he gautama ! ganuSya kA ohArakazarIra hotA hai, manuSyetara kA AhArakazarIra nahI hotA! zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! yadi manuSya kA AhArakazarIra hotA hai to kyAsaMmUrchima manuSya kA AhArakazarIra hotA haiM yA garbhaja manuSya kA AhAraka zarIra hotA hai? bhagavAn-he gautama ! saMmRLuiva manuSya kA AhArakazarIra nahIM hotA kintu garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai| . zrIgotamasvAmI-bhagavan ! yadi garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai to kyA karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA hotA hai, yA akarmabhUmi ke garbhaja manuSya kA hotA hai athavA antaradIpa ke garbhaja manuSya kA hotA hai ? / kareluM che. have AhArakazarIranA bheda, saMsthAna ane avagAhanAnuM nirUpaNa karAya che zrIgautamasvAmI- he bhagavana! AhArakazarIra keTalA prakAranA kahyAM che ? zrIbhagavana he gautama ! AhArakazarIra ekaja prakAranA kahyAM che. zrIgautamasvAmI-he bhagavana jo ekaja prakAranA che te te zuM manuSyanA AhArakaRAra hoya che athavA manuSya arthAta manuSyatara jInA AhArakazarIra hoya che ? zrIbhagavAna-he gautama ! manuSyanA AhArakazarIra hoya che, manuSyataranA AhArakazarIra nathI hotAM. zrIgautamasvAmI-he bhagavana! je manayanA AhArakazarIra hoya che te saMmUrNima manuSyanA AhAra zarIra hoya che agara garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che? zrI bhagavAn he gItama! saMbhUmi manuSyanA AhArakazarIra nathI hotA, kintu gabha ja manuSyanA AhArakazarIra hoya che. pra0 95
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanA 'jai gabhavatiya maNUsaAhAragasarIre kiM kammabhUmagamanyavakaMtiya maNUsaAhAragasarIre, akasmabhUmagagambhavatiya maNasabhAhAraNasarIre aMtarahIvagagambhavavaMtiya maNUsa pAhAragasarIre ?' he bhadanta ! yadi garbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati tat kiM karmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati ! kiMvA akarmabhUmimagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM ' bhavati ? kiMvA antaradvIpamagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati ? bhagavAlAha-'goyamA!! he gautama ! 'kammabhUmagagavsavakaMtiya mAsAhAragasarIre no akammabhUmagagambhavatiya maNUsamAhAragasarIre, no aMtaradIvagagambhavakaMtiya maNUsa pAhAragasarIre' karmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArazarIraM bhavati, no akarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati, no vA antaradvI pagagarbhavyutkrAntika.manuSyAhArakazarIraM bhavati, gautamaH pRcchati-'jai kammabhUmagagambhacakkaviya mAsAhAragasarIre kiM saMkhejavAsAuya kammabhUgagaga bhavatiya maNUsahAragasarIre, asaMkhejavAsAuyakammabhUmagagambhavakkaMtiya saNasAhAragasarIre ?' yadi karmabhUmigagabhavyutkrAntikamanuSyAhArazarIraM bhavati tat kiM saMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati ? kiMvA asaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'saMkhejjavAsAuya kammabhUmagagambhavakkaMtiya masaAhAragasarIre no asaMkhenjavAsAuya kammathUmagagambhavatiya maNamaAhAragasarIre' bhagavAn-he gautama ! karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhAraka zarIra hotA hai, akarmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra nahIM hotA aura na antaradvIpa ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! yadi karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai to kyA maMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhAraka zarIra hotA hai athavA asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhAraka zarIra hotA hai ? bhagavAn-he gautama ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya zrIgautamaravAma-he bhagavana yadi garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che, te karma bhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che athavA akarmabhUminA garbhaja manuSyanA hoya che? athavA antardIpanA garbhaja manuSyanA hoya che? zrIbhagavAna-he gautama karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che, akarma bhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra nathI hatAM ane antaranA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra paNa nathI hotAM. zrIgautamasvAmI-he bhagavana ! yadi karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che te zuM saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA Aha rakazarIra hoya che athavA asaMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhAra zarIra hoya che je
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyodhinI TIkA pada 21 sU0 7 AhArakazarIranirUpaNam 755 saMkhyeyArpAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati, no asaMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAnti manuSyAhArazarIraM bhavati, gautamaH pRcchati-'jai saMkhejjavAsAuyakammabhUmagagambhavakkaMtiya mAMsAhAragasarIre kiM pajjattagasaMkhejavAsAuya kammabhUmagagambhavavatiya maNUsaAhAragasarIre apajjatagasaMkhejjavAsA uya phammabhUmagagamavakkaMtiya maNsaAhAragasarIre ?' yadi saMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM tat kiM paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati ? kiM vA aparyAptakasaMkhyeyavarpAyuSkakarmathUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati ? bhagavAnAha 'goyamA he gautama ! 'pajjataga saMkhejjavAsAuya kammabhUmagagabbhavakkaMtiyamaNasaAhAragasarIre, no apajjattagasaMkhejjavAsAuya kammabhUmagagambhavayakatiya maNUsaAhAragasarIre' paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati no aparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati, gautamaH pRcchati-'jai pajjattagasaMkhejavAsAuya kammabhUmagagavbhavatiya maNUsAhArasarIre kiM sammadihi pajjattagasaMkhejavAsAuya kA AhAraka zarIra hotA hai, asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra nahIM hotaa| zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai to kyA paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai athavA aparyApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai ? . ___ bhagavAn-he gautama ! paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karma bhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai aparyApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra nahIM hotaa| zrIbhagavAna-gautama! sa khyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che, asaMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra nathI hotAM. zrIgautamasvAmI-he bhagavana! yadi saMkhyAta varSanI AyuvALA karmanAbhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che, te zuM paryApata saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA hoya che athavA aparyApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che ? .... zrIbhagavAna ke gautama paryApta saMkhyAta varSanI Ayu vALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che, aparyApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra nathI letA.
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMzApanAsUtre kammabhUmagagambhavakkaMtiya maNUsa mAhAragasarIre, micchadihi pajjattAsaMkhejjavAsAuya kammabhUmagagabbhavakkaMtiya maNUsaAhAragasarIre, sammamicchadiTTi pajjattagasaMkhejjavAsAuya kammabhUmagagambhavakkaMtiya maNalaAhAragasarIre ?' yadi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUbhigagarbhavyutkrAntimanuSyAhArakazarIraM tat kiM samyagdRSTiparyAptakasaMkhyeyavarpAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati ? kiMvA mithyAdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSka karmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati ? kiMvA samyamithyAdRSTiparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagabhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyayA !' he gautama ! ' sammaditi pajattama saMkhejjavAsAuya kammabhUmagagamavakkaMtiya maNUsAhAragasarIre no micchadiSTi pajjataga saMkhenjavAsAuya kammabhUmagagabbhavakkaliya maNUsamAhAragasarIre, no sammAmicchadditi pajjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmagagambhavakkaitiya maNUsAhAragasarIre' samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati no mithyA dRSTi paryAptaka saMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntimanuSyAhArakazarIraM bhavati no vA samyagamithyAdRSTi , paryAptakasaMkhyeyavarvAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati, gautamaH pRcchati. gautamasvAmI-he bhagavan ! yadi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi -ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai to kyA samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Aya vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai, yA mithyAdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai athavA sampagliyAdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu " vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai ? - bhagavAn-he gautama ! samyagdRSTi paryAptaka saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karma bhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai, mithyAdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhAraka zarIra nahIM hotA aura na samyagmithyAdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmamUmi ke zrIgautamasvAmI-he bhagavana! yadi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che te zuM samyagdaSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che. agara mithyASTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakrazarIra hoya che athavA samyamithyAdaSTi paryApta sa khyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSanA A harakazarIra hoya che? zrIbhagavAna-he gautama! samyagdaSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che, mithyASTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra nathI hotAM ane na samyamithyASTi
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ 757 prameyayodhinI TIkA pada 21 sU0 7 AhArakazarIranirUpaNam 'jai sammadiSTi panjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmaganbhavatiya mAsAhAragasarIre kiM saMjaya sammadihi pajjattaga saMkhejavAsAuya kammabhUmagagabbhavatiya mAsAhAragasarIre, asaMnayasammadiTTi panjattaga saMkhejavAsAuya kammabhUmagaganbhavatiya maNalaAhAragasarIre, saMjayAsaMjaya sammadiTipajjattaga saMkhejavAsAuya karamabhUmagagambhavavaMtiya mAsAhAragasarIre ?" yadi samyagdRSTi paryAtakasaMkhyeyavarvAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM tat kiM saMyata samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati ? kiMvA asaMyata samyagdRSTi praryAptakasaMkhyeyavarpAyuSkarmabhUmigArbhavyutkrAntikamanuSyAhAraka zarIraM bhavati ? kiMvA saMyatAsaMyana samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarpAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAnti samanuSyAhArakazarIraM bhavati ? tatra saMyacchatisma-sarva sAvadhakarmayogebhyaH samyaguparamati itavyutpattyA saMyatazabdena saphala cAritravAn vyapadizyate, tadbhinna:-asaMyataHaviratasamyagdRSTiH, saMyatAsaMyatastu dezaviratimAn vyapadizyate, bhagavAnAha-'goyamA !" he garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai| zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! yadi samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA haito kyA saMyata samyagdRSTi paryAsa saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUni ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai, athavA asaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Aya vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai athavA kyA saMyatAsaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya manuSya kA AhAraka zarIra hotA hai? ___ jo samasta sAvadha vyApAroM le samyak prakAra se uparata ho cukA hai vaha saMyata hai ! isa vyutpatti ke anusAra sakala cAritravAn saMthata kahalAtA hai| jo saMyata na ho vaha asaMyata hai| asaMyata samyagdRSTi kA tAtparya avirata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSanI ayuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che. zrIgautamasvAmI-he bhagavan! yadi samyagdaSTi paryApta saMkhyAta varSanI ayuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArazarIra hoya che te zuM saMyata samyagdaSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyavALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che, athavA asaMyata samyagadaSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che athavA za sa yatAsaMyata samyagdaSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyonA AhArakazarIra hAya che ? je samasta sAvagha vyApArathI samyak prakAre uparata thaI gaela che, te saMyata che. AvyutpattinA anusAra sakala cAritravAna saMta kahevAya je saMyata na hoya te asaM. yata che asaMyata samyagdaSTinuM tAtparya avirata samyagdaSTi che dezavirativALA saMya. tosaMyata kahevAya che.
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ 758 prazApanAsI gautama ? 'saMjayasammadidvipajattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmagagambhavatiya maNasaAhAragasarIre no asaMjayasammatidvipa jattA saMkhenavAsAuya kammabhRmagagambhavaka tiya maNUsaAhAragasarIre, no saMjayaptammadidvipajjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmagagamavakkaMtiya maNUsAhAragasarIre' saMyata samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati no asaMyata samyagdRSTi paryAptayasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanavyAhArakazarIraM bhavati no vA saMyatAsaMyatasamyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati, gautamaH pRcchati-'jai saMjayasammadihipajjattagasaMkhejjasAuya kammabhUmagagabhavatiya mAsaAhAragasarIre kiM pamattasaMjaya sampaddihi pajjattaga saMkhejjavAsAuya kammabhUmagagamavatiya mAsAhAragasarIre, apamattasaMjaya sammadiSTi pajattagasaMkhejavA pAuya kammabhUmagaNabhavakkaMtiya maNtAhAragasarIre?' yadi saMyata samyagraSTi paryApta kasaMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM tat kiM pramattasaMyata samyagdRSTiparyAptaka saMkhyeyavarpAyuSkakarmabhUmigagarbhanyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati ? kiMvA apramattasaMyatasamyagdRSTiparyAptakasaMkhyeyavarSAyuSkarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakase hai / dezavirati vAlA saMyatAsaMyata kahalAtA hai| ___bhagavAn-he gautama ! saMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai, asaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra nahIM hotA aura na saMyatAsaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle pharmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai| ___ zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! yadi saMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai to kyA pramatta saMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai athavA apramatta saMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta zrIbhagavAna -he gautama ! sayata samyagdaSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che, asaMyata samyagdaSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra nathI hatAM ane saMyatAsaMyata samyadaSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA paNuM AhAraka hotA nathI. zrIgautamasvAmI-he bhagavana ! yadi saMyata samyagdaSTi paryApta sa khyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che, te zuM pramatta saMyata samyagdaSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hoya che athavA apramatta saMyata samyagdaSTi paryApta saMkhyAta varSanI AyuvALA
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI TIkA pada 21 sU0 7 AhArakazarIra nirUpaNam 759 zarIraM bhavati ? tatra pramAdyati sma - mohanIyAdi karmodayaprabhAvAda saMjvalana kaSAya nindrAdhanyatamapramAdayogAt saMyamayogeSu sIdatisma iti vyutpattyA pramattapadena prAyogacchavAsI vyapadizyate tasya kvacidanupayogasaMbhavAt, tadbhinnAH- apramatAste ca prAyo'rhaskalpikaparihAravizuddhiru yathAlavdhikalpika pratimApratipannAsteSAM sarvadopayogasambhavAt bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! 'pamatta saMjaya sammaddiTTi pajjattagasaMkhejjatrAsAuya kamma bhUmagagabhavavakaMtiya maNUsa AhAragasarIre, no apagacasaMjaya sammaddiTTi pajjattagasaMkhejjavA sAutha kammabhUmagaganbhavakkaMtiya maNUsaAThAragasarIre' pramattasayatasamyagdRSTiparyApta saMkhye yavarSAyukakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati, no apramattasaMyata samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavAyuSkakarmabhUmigagarbhanyuH kAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati, gautamaH pRcchati - 'jar3a amatta saMjaya sammaddidvipajjata saMkhejjavAsAjya kammabhUmagagavbhavakkaMtiya maNUsa AhAragasarIre kiM iDDivattappamatta saMkhejjavAsAuya damma gaga bhayakaMtiya maNUsa AhAragasarI re, aNipittapatta saMjaya sampradidi parata sagasaM khejjavAsAjya kammabhUmagagabhayakkaMtiya maNUsavarSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai ? ts mohanIya Adi karmoM ke udaya se saMjvalanakaSAya, nidrA Adi kisI bhI pramAda ke yoga se jo pramAda ko prApta ho vaha pramatta kahalAtA hai / isa vyutpatti ke anusAra prAyaH gacchavAsI muni pramatta kahA jAtA hai, kyoMki usameM kahIM kahIM upayogazUnyatA kA saMbhava hai / jo pramAda se rahita hoM ve aprabhapta kahalAte haiM / ve prAyaH ahaM - kallika, parihAravizuddhika, yadAlanda kalpika tathA pratimAdhArI samajhane cAhie, kyoMki ve sadA upayoga yukta rahate haiM / bhagavAn - he gautama! apramatta saMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai, pramatta saMyata sampadRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra nahIM hotA / bhUminA gaja manuSyanA AhArakazarIra hAya che. meAhanIya AdikarmAnA uddayathI saMjavalana kaSAya nidrA Adi koipaNa pramAdanA yAgathI je pramAdane prApta thAya, te pramatta kahevAya che. A vyutpattinA anusAra prAya: gacchavAsI muni pramatta kahevAya, kema ke temAM kayAMka kayAMka upayoga zUnyatAnA saMbhava che. je pramAdathI rahita haiAya te apramatta kahevAya che. te prAya atkAlika parihAra vizuddhika yadAla dakalpika tathA pratimApArI samajavA joie, kema ke teo sadA upayega yukta rahe che. zrIbhagavAn--gautama ! apramatta sa yata samyagdaSTi paryApta saMkhyAta vanI AyuvALA karmabhUminA garbhoja manuSyanA AhArakazarIra hAya che, pramatta sayata samyagdaSTi paryApta sa MkhyAta vaSa~nI AyuvALA ka`bhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra nathI hAtAM.
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre - 750. AhAragasarIre ?' yadi apramattasaMyatasamyagdRSTi paryApta saMkhyeyavarSAyuSkakarma bhUgagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM tat kim RddhiprAptapramattasaMyata samyagdRSTiparyApta saMkhyeyavarpAyuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAntimanuSyAhArakazarIraM bhavati ? kiMvA amRddhi prAptapramattasaMyata samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAyuSkakarmabhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati ? tatra AmarSoMpadhyAdisvarUpAH RddhiH prAptAH - RddhiprAptaH tadbhino'vRddhiprAptaH, bhagavAnAha - 'goyamA ! he gautama! 'iDipattapatta saMjaya sammaddidvipajjattagasaMkhejjavAsAjya kammabhUmagaganbhavavakaMtiya maNUsa AhAragasarIre, no aNi pitta ramattasaMjaya sammaddiTTi pajjattagasaMkhejjavAsAjya kammabhUmagaganbhavatiya maNUsa AhAragasarIre' RddhiprApta apramattasaMyata samyagdRSTiparyApta taka saMkhyeyavarSAyuSkarma bhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati no anRddhiprAptapramatta saMyata samyagdRSTi paryAptakasaMkhyeyavarSAM zuSkakarma bhUmigagarbhavyutkrAntikamanuSyAhArakazarIraM bhavati, gautamaH " zrI gautamasvAmI - he bhagavan ! yadi apramatasaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai to kyA RddhiprApta apramattasaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai athavA jo RddhiprApta nahIM hai aile apramatta saMvana samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai ? AmaSaiSadhi Adi rUpa RddhiyAM jise prApta hoM, vaha RddhiprApta kahA jAtA hai aura jise koI RddhiprApta na ho vaha avRddhiprApta kahalAtA hai / bhagavAn - he gautama! RddhiprApta apramattasaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karmabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArakazarIra hotA hai, anRdviprApta apramatta saMvata samyagdRSTi paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle karma zrIgautamasvAmI huM bhagavan ! yadi apramatta saMyaMta samyagdaSTi paryApta saMkhyAta vanI AyuvALA ka`bhUminA garbhaja manuSyanA AhArakazarIra hAya te zu Rddhi prApta apramatta sayata samyagdaSTi paryApta sakhyAta vanI AyuvALA 4 bhUminA gaja manuSyanA AhArakazarIra hAya che athavA je Rddhi prApta nathI evA apramatta sayata samyagdaSTi paryApta saMkhyAta vaCnI AyuvALA ka`bhUminA gabha ja manuSyanA AhArazarIra hoya che ? AmaSauSadhi advirUpa RddhiyA jemane prApta thAya, te Rddhi prApta kahevAya che, ane jene koI Rddhipta na haiAya te anuddhiprApta kahevAya che, zrIbhagavAn-he gautama ! RddhiprApta apramatta sayata samyagdaSTi paryApta sa khyAta varSInI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhArazarIra hAya che. amRddhi prApta apramatta saMyaMta samyagdaSTi paIpna sa`khyAta vanI AyuvALA karmabhUminA garbhaja manuSyanA AhAra zarIra nathI hAtAM,
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI kA pada 21 skhU0 7 AhArakazarIranirUpaNam pRcchati-'AhAragasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThie paNNatte ?' he bhadanta ! AhArakazarIraM khala kiM saMsthitaM-kimAkAraM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'samacauraMsasaMThANasaMThie paNNatte' samacaturasrasaMsthAnasaMsthitam-samaM caturasram-catasro'trayo yasya tat samacaturasraM tacca tat saMsthAnaJceti samacaturasrasaMsthAnam tena saMsthitam-vyavasthitaM prajJaptam, gautamaH pRcchati'AhAragasarIrassa gaMbhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?' he bhadanta ! AhArakazarIrasya khalu kiM mahAlayA-kiyad vistArA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? bhagavAnAi-'goyamA ! he gautama ! 'jahaNNeNaM desUNA rayaNI, ujhoseNaM paDipuNNA rayaNI' jaghanyena dezonAratni:kizcinyUnahastaH, unkRSTena paripUrNAratniA-ekohastaH zarIrAvagAhalA prjnyptetibhaavH||suu. 7 // // taijasazarIravaktavyatA // mULam-teyagasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA! paMcavihe paNNatte, taM jahA-egidiya teyagalarI re jAva paMciMdiya teyagasarIre egidiya teyagasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNNate ? goyamA ! paMcavihe paNNatte, taM jahA-puDharikAiya egidiya teya gasarIre jAva vaNastaikAiya egidiya teyagasarIre, evaM jahA orAliyasarIrassa bhedo aNiyo tahA teyagasta vi jAva cauridiyANaM, paMbiMdiyateyagasarIreNaM bhaMte ! kavihe paNNatte ? goyamA! ghauThivahe paNate, taM jahA-neraiya teyagalarIre jAva devateyagasarIre, neraiyANaM dugako bhedo bhANiyo , jahA veuviyabhUmi ke garbhaja manuSya kA AhArazarIra nahIM hotaa| zrI gautamastrAmI-he bhagavan ! AhArakazarIra phisa AkAra kA kahA hai ? bhagavAn-he gautama ! AhArakazarIra samacaturastra saMsthAna vAlA kahA gayA hai| zra gautamasvAmI-he bhagavan ! AhArakazarIra kI avagAhanA kitanI baDI kI kahI gaI hai ? bhagavAn-he gautama ! AhArakazarIra kI avagAhanA jaghanya kucha kama eka hAtha kI aura utkRSTa pUre eka hAtha kI kahI gaI hai|suu0 7 // zrIgautama svAmI-he bhagavana! Aha rakazarIra kevA AkAranA kahyAM che? zrIbhagavad he gautama! AhArakazarIra samacaturasa saMsthAnavALAM kahelAM che. zrIgautama svAmI-he bhagavana! AhArakazarIranI avagAhanA keTalI moTI kahevAyelI che? thI bhagavA-he gautama! AhArakazarIranI avagAhanA jaghanya kAMIka ochA eka thanA ane utkRSTa pUrA eka hAthanI kahI che. je sU0 7 ma0 96
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ 762 prazApanAne sarIre paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM aNUtANa ya jahA oliyasarIre bhedo bhaNio tahA mANiyo, devANaM jahA ve ubviyasarIre bhedo bhaNito tahA bhANiyayo, jAba savvaTasiddha devetti, tevagalarIre NaM bhaMte ! kiM saMThie paSNate ? goyamA ! NANA saMThANasaMThie eNNatte, egidiya teyagasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThie pate ? goyamA ! gANAsaMThANasaMThie papaNatte, puDhavikAiya egidiyataiyagasarIre gaM aMte ! kiM saMThie paNate ? goyamA ! masUracaMdasaMThANasaMThie paNNate, evaM orAliyasaMThANANusAreNa bhANiyavyaMjAva cauridiyANa vi, neraiyANaM bhaMte teyagasarIre kiM saMThie papaNatte ? gotramA ! jahA veuniyAlarIre, paMcidiyatirikkhajoNiyANaM bhaNUsANaM jahA-eesiM ceva orAliyatti, devANaM bhaMte ! kiM saMThANasaMThie teyagasarIre paNNate ? goyasA ! veuvviyassa jAva aNuttarovAiyatti // 0 // chAyA-tai nasazIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJAptam ? gautama ! pazcavidhaM prajJaptam, tadyathA-ekendriyataijasazarIma, ekendriyataijasazarIraM yAvat ezcendriyatai jasazarIram, eke. ndriyataijasazarIraM khalu bhadanta ! katividhaM prajJazam ? gautama ! paJcavidha prajJaptam, tadyathApRthivImAyikaikendriyataijasazarIraM yAnad vanaspatikAyikaikendriyataijasazarIram, evaM yathA taijalazarIravaktavyatA __ zabdArtha-(teyagarIreNaM aMte ! kavihe paNNatte ?) he bhagavan ! taijasazarIra kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA ! paMcavihe paNNatte) he gautama! pAMca prakAra kA kahA hai (taM jahA) vaha isa prakAra (egidiyateyagasarIre jora paMciMdiyatethagasarIre) ekendriya taijasa zarIra yAvatU paMcendriya taijasazarIra (egidiya 'teyagasarIre Na bhate ! kaivihe paNNatte ?) he bhagavan ! ekendriya tejala zarIra kitane prakAra kA tejasa zarIravaktavyatA zahAtha :-(teyagasarIreNa bhaMte | kaivihe paNNatte ?) bhagavan ! tasazarI2 mA 42nA 4aa cha 1 (goyamA ! paMcavihe paNNatte) gautama ! pAya prA2nI 4i cha (taM jahA) te 21 prAra (pAgadiya teyagasarIre jAva paMciMdiya teyagasarIre) sandriya tairasazarI2 yAvat 5yAndraya terasa zarI2 (egidiya teyagasarIreNaM bhaMte ! kaivihe paNNatte 1) umApana ! mendriya tezarIra 48dA 42 4ii cha ? (goyamA ! paMcavihe paNNatte) gautama ! pAMya nA ! cha (taM jahA-puDhavikAiyaegidyi teyagasarIre jAva vaSNarasaikAiyaegidiyateyagasarIra) "
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI sohara pada 21 10 8 taijasazarIranirUpaNam audArikazarIrasya bhedo bhaNitastathA tai lasasyApi yAvaccaturindriyANAm, paJcendriyatai jasazarIraM khala bhadanta ! katividhaM prajJaptam ? gautama ! 6zcendriyataijasazarIraM caturvidhaM prajJaptam, tadyathAnairayikatai jalazarIraM yAvad devataijasazarIram, nairayizANAM dvigato bhedo bhaNitavyaH, yathA vaikriyazarIre, paJcendriyatigyonikAnAM manuSyANAzca yathA audArikazarIre bhedo bhaNitastathAmaNitavyo yAvat sarvArthasiddhadeva iti, jasazarIraM khalu bhadanta ! ki maMsthitaM prajJaptam ? kahA hai ? (goyamA ! paMcavihe paNNatte) he gautama ! pAMca prakAra kA kahA hai (taM jahA puDhavikAiyaegidiyaleyagasarIre jAva vaNassai kAiyaegidiyateyagasarIre) vaha isa prakAra-pRthvIkAyika ekendriya tejasa zIra yAyatU vanaspatikAyika ekendriya taijasazarIra (evaM jahA orAliyasarIrassa bhedo bhaNio) isa prakAra jaise audArikazarIra ke bheda kahe haiM (tahA tevagasa vi) usI prakAra taijasa ke bheda bhI kahanA cAhie (jAba cauridiyA Na) cauindriyoM taka (paMciMdiyateyagasarIreNa maMte ! kahAvihe paNNatte ?) he bhagavan ! paMcendriya tejasazarIra kitane prakAra kA kahA hai ? (goyamA ! cauvihe paNNatte) he gautama! cAra prakAra kA kahA hai (taM jahA-neraiyateyagasarIre jAva devateyagaharIre) vaha isa prakAra-narayika taijasazarIra yAvatU devataijasazarIra (nerajhyANaM dugo bhedo ANi yaMvo) nArakoM ke do bheda kahanA cAhie (jahA veuvviyasarIre) jaisA vaikriyazarIra (paMciMdiya tirikkhajoNiyANaM) paMcendriya tiryacoM kA (magussANa ya) aura manuSyoM kA (jahA orAliyasarIre) jaise audArikazarIra kA (bhedo bhaNio) bheda kahA hai (nahA bhANiyanvo) isI prakAra kahanA cAhie (devANaM jahA veuvviya A prakAre-pRthvIkAyika ekendriya taijasazarIra yAvata vanaspati kAyika ekendriya tejasazarIra . (evaM jahA orAliyasarIrassa bhedo bhaNiA) se prAre 24moha2i4zarIra me hA cha (tahA teyagassa) me re taisanA se 55 4Ana (jAva cAridiyANaM) yturindriya sudhI (paMciMdiya teyagasarIreNaM bhaMte ! kaivihe paNNatte) masan ! 5ndriya sazarIra 489 // rana 4aa cha ? (goyamA ! caubihe paNNatte) gautama ! yAra prA2nA 4i cha ? (taM jahA neraiyateyagasarIre jAva devayateyagasarIre) 2 mA prAre-nariya4 tesazarI2 yAvat he tasazaza2 (neraiyANaM dugao bhedo bhANiyavvo) nA2hanA mele 4aa naye (jahA veu. biyasarIre) 27 vaizirI2 (paMciMdiya tirikkhajoNiyANa) yAndraya tiya yAnA (maNU sANaya) bhane manuSyAnA (jahA orAliyasarIre) 26i movi zarIranA (bhedA bhaNio) meha cha (tahA bhANiyavvo) se pra42nA vA naye (devANaM jahA veubviyasarIre bheo bhaNio tahA bhANiyavvo) hevAnA vA ysh2|| 4aa che, me04 4Are tasazarInA saha sabha deva naye' (jAva sabaTusiddha devatti) sAtha siddhanA hai| sudhA
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddeza prajJApanA gautama ! nAnAsaMsthAna saMsthitaM prajJaptam, ekendriyataijasazarIraM khalu bhadanta / kiM saMsthita prajJaptas ? gautama ! nAnAsaMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, pRthivokAyikai kendriyataijasazarIraM khalu bhadanta ! kiM saMsthitaM prajJaptam ? gautama ! masUracandra saMsthAnasaMsthitaM prajJaptam, evam audArikasaMsthAnAnusAreNa bhaNitavyaM yAvaccaturindriyANAmapi nairacikANAM bhadanta / taijasazarIraM kiM saMsthitaM prajJaptam ? gautama ! yathA vaikriyazarIram, paJcendriyatiryagyonikAnAM manuSyANAM yathA eteSAJcaiva audArikANAmiti, devAnAM bhadanta ! ki saMsthitaM taijasazarIraM prajJaptam ? gautama ! yathA vaikriyasya yAvad anuttarau1pAtikAnAmiti // sU0 8 // sarIre bheo bhaNio tahA bhANiyanvo) devoM ke jaise vaikriyazarIra ke bheda kahe haiN| isI prakAra taijasazarIra ke bheda bhI samajhalene cAhie (jAva savvaddhasiddha devatti) sarvArthasiddha ke devoM taka (teyagasarIre NaM bhaMte! kiMsa Thie paNNatte ?) he bhagavan ! taijasazarIra kisa AkAra kA kahA hai ? (goyamA ! nANAsaMThANasaMThie paNNatte) he gautama! aneka saMsthAnoM vAlA kahA hai (egiMdiya teyagasarIre NaM bhaMte! kiM saMThie paNNatte ?) he bhagavan ! ekendriya kA taijasazarIra kisa AkAra vAlA kahA hai ? (goyamA !NANA saMThANasaMTie paNNatte) he gautama ! nAnA saMsthAnoM vAlA kahA hai ( puDhavi kAiyaegiMdiyateyagasarIre NaM bhate ! kiMsaMThie paNNatte ?) he bhagavan ! pRthvIkAyika ekendriya kA taijasazarIra kisa AkAra ko kahA hai ? (goyamA ! masUra caMda saMgaNasaMThie paNNatte) he gautama! masUra ke dAla ke AkAra kA kahA gayA hai aura yahAM candra kA artha dAla hai ( evaM orAliya saMThANAnusAreNa bhANiyAM) isa prakAra audArikazarIra ke saMsthAna ke anusAra kahanA cAhie (jAva cauriMdiyANa vi) yAvat cauindriyoM kA bhI / (neraiyA NaM bhate ! teyagasarIre kiM saMThie paNNatte ?) he bhagavan ? nArakoM ke (teyagasarIreNa bhaMte! kiM saMThie paNNatte) bhagavan / tai sazarIra ThevA sAdhArana hyAM che ? (goyamA ! nANA saMThANasa Thie paNNatte) gautama ! bhane saMsthAnAvAnA udyAM (ergidiya teyagasarIreNa bhaMte ! kiM saMThie paNNatte ) hai lagavan ! thoDendriyanA te sazarIra ThevA AhAravANA hyAM che ? ( goyamA ! NANAsa ThANasa Thie paNNatte) gautama ! nAnA saMsthAna vAlA hyA che (puDhavikAiya egiMdiya teyagasarIreNa bhaMte kiM saMThie paNNatte 1) se lagavan ! pRthvIbhayiSTha mendriyanA te sazarIra vA mAranA 4 hai ? (goyamA ! masUracaMda ThANAsaM'Thie paNNatte) gautama | bhasUranI hAjanA AhAranA hyAM he bhane yahIM yandranA arthahA che ( evaM orAliya sa ThANANusAreNa bhANiyavvaM) se prahAre mohAri4zarIranA saMsthAnanA anusAra mahevu ledhye (jAva cauriMdiyANa vi) yAvat yaturindriyonA ya (neraiyANaM bhaMte ! teyagasarIre kiM sa Thie paNNatte ?) De bhagavan ! nAraDonA tai sazarIranA
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 8 taijasazarIranirUpaNam 765 ___TIkA-pUrvamAhArakazarIrasya bhedasaMsthAnAvagAhanA svarUpANi prarUpitAni sanprati taijasazarIrasya medasaMsthAnAdIni prarUpayitumAha-'teyagasarIreNa bhaMte ! kaivihe eNate ? he bhadanta ! taijasazarIraM khalu katividhaM prajJaptam ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'paMcaSi paNNatte' paJcavidhaM taijasazarIraM prajJaptam, 'taM jahA-egidiyateyagasarIre jAva paMciMdiyateyagasarIre' tadyathA-ekendriyatai jasazarIraM yAvad dvIndriyatrIndriyacaturindriyatai nasazarIraM pazcendriyataijasazarIraJca, gautamaH pRcchati-'egidiyateyagasarIre NaM bhaMte ! kai vihe paNNatte ?' he bhadanta ! ekendriyataijasazarIraM khalu kativighaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'paMcavihe taijasazarIra kA kaisA AkAra kahA hai ? (goyamA ! jaha veubviyasarIre) he gautama ! jaise nArakoM kA vaikriyazarIra (paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM) paMcendriya tiryagyonikoM kA (maNusANaM) manuSyoM kA (jahA eesiM ceva orAliyaMti) jaise inhIM kA audArikazarIra (devANaM bhate ! kiM saMThANasaMThie teyagasarIre paNNate?) he bhagavan ! devoM kA taijasazarIra kisa saMsthAna vAlA kahA hai ? (goyamA ! jahA veubviyassa) he gautama! jaisA unake vaikriyazarIra kA saMsthAna (jAca aNusaro. vavAiyatti) yAvat anuttaropapAtika deva / / TIkArtha-isase pUrva AhArakazarIra ke bhedoM, avagAhanA tathA saMsthAna kA nirUpaNa kiyA gayA hai, aba taijasazarIra ke bhedoM kA tathA saMsthAna Adi kA prarUpaNa kiyA jAtA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! taijasazarIra kitane prakAra kA kahA gayA hai ? bhagavAnU-he gautama! taijasazarIra pAMca prakAra kA kahA gayA hai, vaha isa prakAra se hai-ekendriya taijasazarIra, dvIndriya tejasazarIra, trIndriya taijasazarIra, pA mA412 ghai cha (goyamA! jaha veuvviya serIre) 24 nAnA vaiThiyazarI2 (paMcidiyatirikkhajoNiyANaM) pazyandriya tiyajyoniyAnA (maNUsANaM) manuSyAnA (jahA eesi ceva orAliyati) vA mana moha9i4zarI2 (devANaM bhaMte ! ki saThANasaThie teyagasarIre paNNatte) savanavAnA tasazarI2 vA saMsthAnavA 4aa cha (goyamA ! jahA vetiyassa) gautama ! 21 // temanA ya4zarIranA saMsthAna (jAva aNuttarovavAitti) yAvata anuttaraupapAtika deva. TIkAI_AnAthI pahelAM zarIranA bhedo, avagAhanA tathA saMsthAnanuM nirUpaNa karAyuM che, have tejasazarIranA bhedanuM tathA saMsthAna AdinuM prarUpaNa karAya che6 zrIgautama svAmI-he bhagavana! tejasa zarIra keTalA prakAranA kahyAM che ? . zrIbhagavAna-he gautama! taijasazarIra pAMca prakAranAM kahyAM che te A prakAre che. zarIra drAndriya taijasazarIra, trIndriya taijasazarIra, caturindriya taijasazarIra
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre paNate' paJcavidham ekendriyataijasazarIraM prajJaptam, 'taM jaya-puDha vikAiyaegidiyatethagasarIre jAva vaNassaikAiyaegidiyasarI re' tadyathA-pRthivIkAyikaikendriyataijasazarIraM yAvad-apkAyikatejaskAyikavAyukA yizavanaspatikAyikaikendriyazarIras, 'evaM jahA-dhorAlirAsarIrassa bhedo bhaNiyo tahA veyagasta vi jAna cauridiyANaM' evam-pUrvoktarItyA yathA audA rikazarIrasya ekendriyAtasUkSmavAdaraparyAptAparyAptabhedo dvinicaturindrigagataparyAptAparyAptabhedazca bhaNitastathA tai masa syApi zarIrasya yAvad ekendriyadvitricaturindriyANAM bhedo bhaNitavya statraikendriyagataH sUkSmavAdaraparyAptAparyAptabhedo dvitricaturindriyagatastu paryAptAparyAptabhedo caturindriyataijasazarIra aura paMcendriyataijalazarIra gautamasvAmI-he agavan ! ekendriya kA taijasazarIra kitane prakAra kA kahA gayA hai ? / bhagavAn-he gautama ! ekendriya kA taijasazarIra pAMca prakAra kA kahA gayA hai, vaha isa prakAra-pRthvIkAyika ekendriya taijasazarIra, apkAyika-ekendriyanaijasazarIra vAyukAdhika-ekendriya taijasazarora, tejaskAyika-ekendriyataijasagarIra vAyu kAyika-ekendriyataijasazarIra aura vanaspatikAyika-ekendriyataijasazarIra / isa prakAra jaise audArikazarIra ke ekendriya saMbaMdhI sUkSma, bAdara paryApta, aparyApta Adi ke bheda se bheda kahe haiM, brIndriya, trIndriya aura caturindriya ke paryApta aura aparyApta ke bheda se bheda kahe haiM, usI prakAra taijasazarIra ke bhI ekendriya bI. ndriya, trIndriya aura caturindriyoM ke bhedoM ke anusAra bheda kaha lene caahie| jaise ekendriyoM ke do bheda hote haiM-sUkSma aura bAdara / ina ke bhI do-do bheda haiM paryApta aura aparyApta / ina bhedoM ke anusAra taijasazarIra ke bhI bheda samajha ane pacendriya taijasazarIra. zrIgautama svAmI-he bhagavan! ekendriyanA tejasazarIra keTalA prakAranA kahelAM che? zrIbhagavAna-he gautama! ekendriyanA tejasazarIra pAMca prakAranA kahAM che, te A prakAre-pRthvIkAyika ekendriya taijasazarIra apakAyika ekendriya taijasazarIra, vAyukAyika ekendriya taijasazarIra, ane vanaspatikAyika ekendriya taijasazarIra. e prakAre jevA audArika zarIranA ekendriya sambandhI sUma, bAdara, paryApta, apayapta AdinA bhedathI bheda kahyA che, kIndriya, trIndriya ane caturindriyanA paryApta ane aparyApnanA bhedathI bheda kahyA che, e ja prakAre taijasazarIranA paNa ekendriya, kIndriya, trandriya, caturindriyenA bhedanA anusAra bheda kahI joI e. jema ke ekendriyenA be bheda hoya che-sUkSma ane bAdara. tenA paNa be bheda che- paryApta ane aparyApta. A jenA anusAra taijasazarIranA paNa bheda samajI levA joIe. kIndriya, trIndriya ane
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ 767 prameyabodhinI TIkA pada 21 0 8 tejasazarIranirUpaNam draSTavyaH, gautamaH pRcchati-paMciMdiyateyagasarIre NaM bhaMte ! kaihi paNNate ?' he bhadanta ! pazvendriyataina sazarIraM salu RtividhaM prajJAm ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'cavbiI paNNatte' caturvidhaM paJcendripataijasazarIraM prajJAm 'taM jahA-nerayateyagasarIre jAva devaveyagasarIre' tadyathA-nairayitaijasazarIraM cAta-tiryagyolikataijasazarIraM, manuSyataijasa. zarIraM deva taijasazarIraJca, tara- nerayANaM dugo bhedo bhANiyavyo jahA veubdhiyasarIre' narayikANAM taijasazarIrasya dvigato bhedA-paryAptAparyApta viSayatayA bhaNitavyo yathA teSAmeva vaikriyazarIre paryAptAparyAptatvena dviprakArako bhedo bhaNitaH, kintu-'paMciMdiyatirikkha. joNiyANaM maprasANaya jahA orAliyasarIre bhedo bhaNiyo tahA bhANiyabbo' paJcendriyatiyAyonizAnAM manuSyANAJca yathA audArikazarIre bhedo bhaNitastathA maNitavya, statra paJcendriyatiryagyonisAnAM taina zarIrasya jalavarasthala parakhevarabhedaH, jaucarasthApi saMmUcchimalene cAhie / dvIndriya, zrIndriya aura caturindriya jIvoM ke paryApta tathA aparyApta ke bheda se do-do bheda hai, to taijasazarIra ke bhI isI prakAra do-do bheda hote haiN| gautamasvAmI-he bhagavan ! pacendriyoM kA taijasazarIra kitane prakAra kA kahA hai ? bhagavAn gautama ! paMcendriyoM kA taijasazarIra cAra prakAra kA kahA hai| vaha isa prakAra hai-bairavikSoM kA laijalazarIra, tiryacoM kA tejasazarIra, manuSyoM kA tejasazarIra aura devoM kA jalazarIra / inameM se nArakoM ke taijasazarIra ke do bheda kahane cAhie-paryApta nArakoM kA laijasazarIra aura aparyApta nArakoM kA tejasazarIra jaise ki kriyazarIra ke bheda kahe haiN| kintu paMcendriya tiryoM aura manuSyoM ke taijasazarIra ke bheda usI prakAra kahane cAhie jaise unake audArikazarIra ke bheda kahe haiN| yathA-paMcendriya tithaMcoM kA taijasazarIra tIna prakAra kA hai-jalacaroM kA, sthalacaroM kA aura khecaroM kA jalacaroM meM bhI saMchima, garbhaja caturindriya jIvonA paryApta tathA apaptanA bhedathI be-be bheda che, te taijasazarIranA paNa eja prakAre be-be bheda thAya che. zrIgautamasvAmI-he bhagavan! pacendriyanA tejasazarIra keTalA prakAranA kahyAM che? zrIbhagavAna-he gautama! paMcendrionA taijasazarIra cAra prakAranA kahyAM che. te A prakAre-nairayikanA taijasazarIra, tinA tejasazarIra, manuSyanA tejasazarIra ane devenA taijasazarIra temAMthI nArakonA tejasazarIranA be bheda kahevA joIe-paryApta nArakenA tejasazarIra ane aparyApta nArakanA sajasazarIra, jevAM vaikriya zarIranA bheda kahyA che. kintu paMcendriya tiryaMco ane manuSyanA tejasazarIranA bheda eja prakAre kahevA joIe jevA tenA audyArizarIranA bheda kahyA che. jema ke sendriya tiryacanA taijasazarIra traNa prakAranAM che-jalacaranA sthalacanA ane becanA. jaLacaromAM paNa saMmUrNima, garbha ja, paryApta,
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ zApanAsUtre - paNate' paJcavidham ekendriyataijasazarIraM prajJaptam, 'taM jahA-puDhavikAiyaegidiyateyagasarIre jAva vaNassaikAiyaegidiyasarIre' tadyathA-pRthivIkAyikaikendriyataijasazarIraM yAvada-apkAyikatejaskAyikavAyukAyikavanaspatikAyikaikendriyazarIram, "evaM jahA-orAliyasarIrassa bhedo bhaNiyo tahA seyagasta vi jAva cAridiyANaM' evam-pUrvoktarItyA yathA audA rikazarIrasya ekendrigyAtasUkSmavAdaraparyAptAparyAptabhedo dvinicaturindrigagataparyAptAparyAptabhedazca bhaNitastathA tainasa syApi zarIrasya yAvad ekendriyadvitricaturindriyANAM bhedo bhaNitavya statraikendriyagataH sUkSmavAdaraparyAptAparyAptabhedo dvitricaturindriyagatastu paryAptAparyAptabhedo caturindriyataijalazarIra aura paMcendriyataijalazarIra gautamasvAmI he bhagavan ! ekendriya kA laijasazarIra kitane prakAra kA kahA gayA hai ? * bhagavAn-he gautama ! ekendriya kA taijasazarIra pAMca prakAra kA kahA gayA hai, vaha isa prakAra-pRthvIkAyika ekendriya taijasazarIra, apkAyika-ekendriyanaijasazarIra vAyukAdhika-ekendriya taijasazarora, tejaskAthika-ekendriyataijasagarIra vAyu kAyika-ekendriyataijasazarIra aura vanaspatikAyika-ekendriyataijasazarIra / isa prakAra jaise audArikazarIra ke ekendriya saMbaMdhI sUkSma, bAdara paryApta, aparyApta Adi ke bheda se bheda kahe haiM, bIndriya, trIndriya aura caturindriya ke paryApta aura aparyApta ke bheda se bheda kahe haiM, usI prakAra taijasazarIra ke bhI ekendriya dvI. ndriya, trIndriya aura caturindriyoM ke bhedoM ke anusAra bheda kaha lene caahie| jaise ekendriyoM ke do bheda hote haiM-sUkSma aura bAdara / ina ke bhI do-do bheda haiM paryApta aura aparyApta / ina bhedoM ke anusAra taijasazarIra ke bhI bheda samajha ane pacendriya taijasazarIra. zrIgautama svAmI-he bhagavan! ekendriyanA tejasazarIra keTalA prakAranA kahelAM che? zrIbhagavAna-he gautama! ekendriyanA tejasazarIra pAMca prakAranA kahyAM che, te A prakAre-pRthvIkAyika ekendriya taijasazarIra apakAyika ekendriya taijasazarIra, vAyukAyika ekendriya taijasazarIra, ane vanaspatikAyika ekendriya taijasazarIra. e prakAre jevA audArika zarIranA ekendriya sambandhI sUma, bAdara, paryApta, apa yapta AdinA bhedathI bheda kahyA che, dvIndriya, trIndriya ane caturindriyanA paryApta ane aparyAptanA bhedathI bheda kahyA che, e ja prakAre taijasazarIranA paNa ekendriya, hIndriya, trakriya, caturindriyenA bhedanA anusAra bheda kahI joIe. jema ke ekendriyanA be bheda hoya che-sUkSama ane bAdara. tene paNa be bheda che- paryApta ane aparyApta. A bhenA anusAra tejasazarIranA paNa bheda samajI levA joIe. kIndriya, trIndriya ane.
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 21 sU0 8 taijasazarIranirUpaNam 767 draSTavyaH, gautamaH pRcchati-paMcidiyateyagasarI reNaM bhaMte ! kaibihe paNNatte ?' he bhadanta ! pazcendriyataijasazarIraM khalu katividhaM prajJAptam ? bhagavAnAha-'yogamA !' he gautama ! 'cabihe paNNA ' caturvidhaM paJcantri prataijasazarIraM prajJatam 'taM jahA-meraiyateyagasarIre jAva devateyagasarIre' tadyathA-nairayitaijasazarIraM cAva-tiryagyonikataijasazarIraM, manupyatejasa zarIraM deva tai nasazarIraJca. tara-'nerayANaM dugamo bhedo bhANiyavyo jahA veubdhiyasarIre' narayikANAM tainasazarIrasya dvigato bhedaH-paryAptAparyAptaviSayatayA bhaNitavyo yathA teSAmeva vaikriyazarIre paryAptAparyApta vena dviprakArako bhedo bhaNitaH, kintu-'paMciMdiyatirikkha. joNiyANaM masANagha jahA orAliyasarI re bhedo bhaNiyo tahA bhANiyabdho' paJcendriyatiyAyoni kAnAM manuSyANAJca yathA audArikazarIre bhedo bhaNitastathA bhaNitavya, statra pazcendriyatiryagyoni kAnAM taina zarIrasya jalacarasthala varakhevarabhedaH, jacarasthApi saMmUchimalene cAhie / chondriya, trIndriya aura caturindriya jIvoM ke paryApta tathA aparyApta ke bheda se do-do bheda hai, to taijasazarIra ke bhI isI prakAra do-do bheda hote haiN| gautamasvAmI-he bhagavana ! pacendriyoM kA taijasazarIra kitane prakAra kA kahA hai ? bhagavAn-gaulama ! paMcendriyoM kA taijasazarIra cAra prakAra kA kahA hai / vaha isa prakAra hai-nairayikoM kA jalazarIra, liyacoM kA tejasazarIra, manuSyoM kA tejasazarIra aura devoM kA janazarIra / inameM se nArakoM ke taijasazarIra ke do bheda kahane cAhie-paryApta nArakoM kA naijasagarIra aura aparyApta nArakoM kA tejasazarIra jaise ki baiMkriyayArora ke bheda kahe haiN| kintu paMcendriya tirthacoM aura manuSyoM ke tejasazarIra ke bheda usI prakAra kahane cAhie jaise unake audArikazarIra ke bheda kahe haiN| yaza-paMcendriya nicoM kA taijasazarIra tIna prakAra kA hai-jalacaroM kA, sthalacaroM kA aura khecaroM kA jalacaroM meM bhI saMmRchima, garbhaja caturindriya jIvonA paryApta tathA apaptanA bhedathI be-be bheda che, te tejasazarIranA paNa eja prakAre be-be bheda thAya che. sotama svAmI-he bhagavana! pacendriyanA tejasazarIra keTalA prakAranA kahyAM che? zrIbhagavAna-he gItama! paMcendriyonA tejasazarIra cAra prakAranA kahyAM che. te A makA- nairayikonA tejasazarIra, tinA tejasazarIra, manuSyanA tejasazarIra ane denA jazarIra. temAMthI nArakanA tejasazarIranA be bheda kahevA joIe-paryApta nArakanA tejasaRAra ane paryApta nArakenA tejasazarIra, jevAM vaikriyazarIranA bheda kahyA che. kintu jaya tiryA ane manuSyanA tejasazarIranA bheda eja prakAre kahevA joIe jevA modArizarIranA bheda kahyA che. jema ke-cendriya tiryaMconA tejasazarIra traNa prakAranAM carAnA sthalacarenA ane becaranA. jaLacaromAM paNa saMbhUmi, garbhAja, paryApta, paMcenDi
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ 768 _ ajyei garbhavyutkrAntikaparyAptAparyAptabhedaH, sthalacarasya catuSpadaparisabhedaH, catuSpadasyApi saMma. cchimagarbhavyutkrAntikaparyAptAparyAptabhedaH, parisarpasya coraH parisarpa bhujaparisarpa bhedaH, uraH parisarpasyApi saMmUcchimagarbhavyutkrAntikaparyAptAparyAptabhedaH, bhujaparisarpasyApi saMchimagarbhavyutkrAntikaparyAptAparyAptabhedA, khecarasyApi saMmUcchima garbhavyutkrAntikaparyAptAparyAptabhedaH, manuSyANAntu saMmRcchimagarbhavyutkrAntikaparyAptAparyAptabhedo'vaseyaH, 'devANaM jahA-veunciyasarIrabhedo bhaNito tahA bhANiyavo jAva savvasiddhadevatti' devAnAM punaramurakumAraprabhRtInAM savArthasiddhaparyantAnAM yathA vaikriyazarIrabhedaH-paryAptAparyApta vipayatayA bhaNitastathA tejasatharIrasyapi paryAptAparyApta viSayatvena dvigato bhedo bhaNitavyo yAvad-amurakumArAdidazabhavanavA sinA bhUtayakSarAkSasAdInAmaSTAnAM vAnavyantarANAM-candrasUryAdInAM paJcAnAM jyotiSkANAM paryApta aura aparyApta bheda hote haiN| inake bheda se taijasazarIra ke bhI isI prakAra ke bheda samajha lene caahie| sthalacara tirthacoM ke do bheda haiM-catuppada aura parisarpa / catuSpada ke saMmUrchima garbhaja tathA paryApta aura aparyApta bheda haiN| parisarpa ke uraparisarpa aura bhujaparisapaM bheda hote haiM / uraparisarpa ke saMmUrchima, garbhaja, paryApta tathA aparyApta bheda haiN| bhujaparisarpa ke bhI saMbhUchima, garbhaja, paryApta aura aparyApta bheda haiN| khecaroM ke bhI saMmUchima, garbhaja, paryApta tathA aparyApta bheda hote haiN| manuSyoM ke saMmUrchima, garbhaja, paryApta aura aparyApta bheda haiN| isa prakAra inhIM bhedoM ke anusAra taijasazarIra ke bhI bheda samajhane caahie| devoM ke taijasazarIra ke bheda usI prakAra jAna lenA cAhie jaise unake vaikriyazarIra ke bheda kahe gaye haiM / asurakumAroM se lekara sarvArthasiddha taka ke devoM ke paryApta aura aparyApta bheda hote haiM / tadnusAra taijasazarIra ke bhI bheda samajha lene caahie| aparyApta bheda thAya che. emanA bhedathI taijasazarIranA paNa eja prakAre bheda samajavA joIe. sthalacara tiya cenA bheda be che-catuSpada ane parisarpa, catuSadanA saMmUrNima garbhaja tathA paryApta ane aparyApta e prakAranA bheda che. parisarSanA uraparisarSa ane bhujaparisarSa e rIte be bheda hoya che, ura parisarSanA saMmUIima garbhAja, paryApta tathA aparyApta bheda che. bhujaparisarpanA paNa saMmUrNima, gaja, paryApta ane aparyApta bheda che. khecanA paNa saMchima, gaja, paryApta ane aparyApta bheda hoya che. manuSyanA saMmUrNima, garbhaja, paryApta ane aparyApta bheda che. e prakAre A bhedanA anusAra tejasazarIranA paNa bheda samajavA joIe. denA tejasazarIranA bheda e ja prakAre jANI levA joIe. jevA temanA vaikriyazarIranA bheda kahelA che. asurakumArathI laIne sarvArtha siddha sudhI devanA paryApta ane aparyApta bheda hoya che. tadanusAra taijasazarIranA paNa bheda samajI levA joIe. -
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayAdhinA ThIkSA pada 31 0 8 taijasazarIranirUpaNam saudharmazAnAdi dvAdazakalpopapanna savaimAnikadevAnAM kalpAtItAnAJca navagraiveyakANAM paJcAnuttaraupapAtikamaryArtha penddhakaparyantavaimAnikadevAnAM paryAptAparyApta viSayatayA dvigato bhedo bhaNitavya iti pUrveNa saMbandhaH, atha taijalazarIrasya saMsthAnaprarUpaNArthamAha-'teyagasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThie 503 tte' he bhadanta ! taijasazarIraM khalu kiM saMsthitaM-kimAkAraM prajJaptama ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ? 'gANA saMThANasaMThie paNNatte' taijasazarIraM nAnAsaMsthAnasaMsthitam-anekAkAra viziSTaM prajJaptam, gautamaH pRcchati-'gidiyateyagasarIre NaM bhaMte ! ki saMThie paNate ?' he bhadanta ! ekendriyatai jasazarIraM khalu kiM saMsthitam-kimAkAraM prajJasam ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'Na NAsaMThANasaMThie paNNatte ? ekendriyataijasazarIraM nAnA saMsthAnasaMsthinam anesAkArayuktaM prajJasam, gautamaH pRcchati-'puDhavikAiya egidiyateyagasarIre NaM bhaMte ! kiM saMThie paNNate?' hai janma ! pRthivIkAyikaikendriyataijasazarIraM __ asurakumAra Adi daza savanavAsiyoM ke, bhUta, yakSa, rAkSasa Adi ATha vAnabdhataroM ke. cantarya Adi pAMca jyotiSako ke, saudharma IzAna Adi bAraha kalpopapanna vaimAnika devoM ke, kalpAtItoM meM navayakoM tathA pAMca anuttaravimAnoM ke devoM ke paryApta evaM aparyApta viSaya do-do bheda kahalene cAhie aura inhIM ke anusAra taijasazarIra ke bhI kheda kahane caahie| aba laijanagarIra ke saMsthAna kI prarUpaNA karane ke lie kahate haiM zrIgautamasvAmI-bhagavan ! taijasazarIra kila saMrathAna vAlA hotA hai ? arthAt nejamazAroha kA AkAra kayA hai ? bhagavAna-he gautAra! laijasavArI aneka saMsthAnoM pAlA hotA hai| zrIgautamasvAnI-he bhagavan ! elendriya jIvoM kA taijasazarIra kila sa sthAna kA honA hai? _ bhagavAn-he gautama ! ekendriyoMbAtaijasazarIra aneka saMsthAnoM vAlA hotA hai asurakumAra Adi daza bhavanavAsinA bhUta, yakSa, rAkSasa Adi ATha vAnacantaronA, candra sUrya Adi pAMca tiSkanA, saudharma, IzAna Adi bAra ko55na devAnA kapAtImAM nava raiveyako tathA pAMca anuttara vaimAnikonA devAmAM paryApta temaja aparyApta viSayaka be- bheda kahI devA joIe ane temanA anusAra taijasazarIranA paNa bheda kahevA joIe. have taijasazarIranA saMsthAnanI prarUpaNA karavAne mATe kahe che- zrIgautamasvAmI bhagavAna ! tejasazarIra kevA saMsthAnavALAM hoya che ? arthAt taijasazarIrane AkAra ke che ? zrIbhagavAna-he gItama! tejasazarIra aneka saMsthAnevALAM hoya che. zrIgautamasvAmI-he bhagavana ekendriya jIvonA tejasazarIra kevA saMsthAnanA hoya che? zrIbhagavAna-he gItaya ! ekendriyanA tejasazarIra aneka saMsthAnAvALAM hoya che.
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ 770 prajJApanA khalu kiM saMsthitaM-kimAkAraM prajJaptam ? bhagavAnAha-'goyadhA !' he gautama ! 'masUracaMdasaMThANasaMThie paNNatte' mamaracandrasaMsthAnasaMsthitaM-masarasya-annavizepasya candrAkAram-arddhacandrAkAra yad dvidalaM tasya saMsthAnena-AkAreNa saMsthitaM-vyavasthitaM viziSTaM pRthivIkAyikaikendriyataijasazarIraM prajJaptam 'evaM orAliyasaMThANANusAreNa bhANiyavyaM jAva cauridiyANa ci' evam-pUrvoktarItyA audArikazarIrasaMsthAnAnusAreNa ekendriyataijasazarIrasaMsthAnaM bhaNitavyam-vaktavyaM yAvad apkAyika tejaskAyikavAyukAyikavanaspatikArikaikendriyataijasazarIrasaMsthAna dvIndriyajIndriyacaturindriyANAJcApi tejasazarIrasaMsthAnaM draSTavyam, gautamaH pRcchati-'neraiyA NaM bhaMte ! teyagasarIre kiM saMThie paNNatte' he bhadanta ! nairayikANAM taijasazarIraM kiM saMsthitaM-kimAkAraM prajJaptam ? bhagavAlAha-'goyamA !' he gautama ! 'jaha veuniyasarI' yathA nAyikANAM vaikriyazarIre saMsthAnaM pratipAditaM tathA taijasa. zarIrasyA pi saMsthAnaM pratipattavyam, 'paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM masANaM jahA eesi zrIgautamasvAmI he bhagavan ! pRthivIkAyika ekendriyoM kA taijasazarIra kisa AkAra kA kahA hai ? bhagavAn-he gautama ! masUra kI dAla ke AkAra kA kahA gayA hai| masUra eka prakAra kA dhAnya hotA hai aura yahAM candra kA artha dAla hai| isa prakAra audArikazarIra ke saMsthAna ke anusAra ekendriyoM ke taijasa. zarIra kA saMsthAna kaha lenA caahie| apkAyikoM, tejaskAyikoM, vAyukAyikoM aura vanaspanikAyikoM ke taijasazarIra kA tathA dvIndriya, trIndriya aura caturindriyoM ke taijasazarIra kA AkAra sI audArika jaisA ho samajhanA caahie| ___ zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! nArakoM ke taijalazarIra kA saMsthAna kisa prakAra kA hotA hai ? bhagavAn-gautama ! jaise nArakoM ke kriyazarIra kA sasthAna kahA hai, vaisA zrIgautamasvAmI-he bhagavana ! pRthvIkAyika ekendriyenA tejasazarIra kevA AkAranA kahyAM che? zrIbhagavAna -he gautama! masUranI dALanA AkAranA kahelAM che. masUra eka jAtanuM dhAnya hoya che ane ahI candrane artha dALa che. A rIte audArika zarIranA saMsthAnAnusAra ekendrinA tejasa zarIranA saMsthAna kahevAM joIe. apUkAcike, tejarakAcike, vAyukAyika ane vanaspatikAyikanA tejasazarIranA tathA kIndriya trIndriya ane caturandriyAnA tejasazarIranA AkAra paNa audArika jevA ja samajavA joIe. zrIgautamasvAmI-bhagavan! nArakenA tejasazarIranA saMsthAna kevA prakAranA hoya che ? zrIbhagavAna-gautama! jevA nArakenA vikiya zarIranA saMsthAna kahyAM che, tevAM ja vaija
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 21 sU0 8 taijasazarIranirUpaNam 771 ceva orAliyatti' paJcendriyatiryagyonikAnAM manuSyANAJca taijasazarIrasaMsthAnaM yathA etepAcaiva-paJcendriyatiryagyonikamanuSyANAmaudArikANAM zarIrasaMsthAnamuktaM tathA vaktavyam, gautamaH pRcchati-'devANaM bhaMte ! kiM saMThie teyagasarIre paNNatte ?' he bhadanta ! devAnAM kiM saMsthitam-kimAkAraviziSTaM taijasazarIraM prajJaptam ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'jahA veu. niyassa jAva aNuttarovavAiyatti' yathA devAnAM vaikriyasya zarIrasya saMsthAnaM pratipAditaM tathaiva teSAM tainasazarIrasyApi saMsthAnaM pratipatavyaM yAvad -anurakumArAdi dazabhavanapatiyakSAghaSTa vAna vyantara candrasUryAdi paJcajyotiSka saudharmezAnAdi dvAdazakalpopanakavaimAnikadeva kalpAtIta navagraiveyakavijayavaijayantAdipaJcAnuttaraupapAtikasarvArthasiddhaparyantadevAnAM taijasazarIrasaMsthAnamavaseyamiti pUrveNa sambandhaH, tathA ca jIvapradezAnusAri taijasazarIraM bhavati tasmAd yadeva hI taijasazarIra kA bhI saMsthAna samajha lenA caahie| __ paMcendriya tiryacoM tathA manuSyoM ke taijasazarIra kA saMsthAna usI prakAra kA hotA hai jaisA unake audArikazarIra kA hotA hai| gautamasvAmI-he bhagavan ! devoM ke taijasazarIra kA AkAra kisa prakAra kA kahA gayA hai| - bhagavAn-he gautama ! jaise devoM ke vaikriyazarIra kA AkAra kahA hai, usI prakAra unake taijasazarIra kA AkAra bhI jAna lenA cAhie / yAvat asurakumAra Adi daza bhavanapatiyoM, yakSa Adi ATha vyantaroM, candra sUrya Adi pAMca jyotihakoM, saudharma IzAna Adi bAraha kalpopapanna vaimAnika devoM, kalpAtItoM meM nau greveyakoM devoM tathA vijaya vaijayanta Adi pAMca anuttaropapAtika devoM ke tejasa zarIra kA saMsthAna unake vaikriyazarIra ke saMsthAna sarIkhA hI hotA hai| tAtparya yaha hai ki taijasazarIra jIva ke pradezoM ke anusAra hotA hai / ata. sazarIranA saMsthAna samajI levAM joIe. paMcendriya tiryaMca tathA manuSyanA tejasazarIranA saMsthAna evA prakAranA hoya che jevAM temanA dArika zarIranA hoya che. zrIgautamasvAmI-he bhagavan! denA tai4zarIrane AkAra kevA prakAra hoya che? zrIbhagavAna he gautama! jevA devonA vaikriyazarIrane AkAra kahyo che, eja prakAre temanA tejasazarIrane AkAra paNa jANuM te joIe. thAvat asurakumAra Adi daza bhavanapati, yakSa AdiATha vyantaro, candra, sUrya Adi pAMca tiSka, saudharma Izana Adi bAra kapipapana vaimAnika de, kapAtI temAM nava raiveyakanA deva tathA vijaya jyanta Adi pAMca anuttarIyapAtika denA tejasazarIra saMsthAna sarakhAM ja hoya che. tAtparya e che ke tejasazarIra jIvanA pradezanA anusAra hoya che. tethI ja je '
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ 772 pratApanAstre tasmin bhave audArikazarIrAnusAreNa vaikriyazarIrAnusAreNa ca jIvapradezAnAM saMsthAnaM bhavati tadeva saMsthAnaM taijasazarIrasyApi bhavatIti, taijasazarIrANaM pUrvokta dvitricaturindriya paJcendri. yatiryagyonikamanuSyagatamaudArikazarIra saMsthAnaM naira yikagataM devagatazca baiMkriyazarIrasaMsthAna vyapadiSTa miti bhAvaH / / sU0 8 / / // taijasazarIrAvagAhanavaktavyatA / / mUlam-jIvassa NaM bhaMte ! sAragatiya laghugghAe lasohyasta teyAsarIrassa ke mahAliyA lagerogAhaNA pattA ? goramA ! sarIrapasANamettA vikkhaMbhavAhalleNaM AyAmeNaM aMgulasta asaMkhejjaimArga ukkoseNaM logatAo logaMte, enidiyarala NaM bhaMte ! bhAratiyasamugyAeNaM samohayassa teyA sarIrasAta ke mahAliyA larIzegAhaNA paNNattA ? goyamA ! evaM ceva jAna puDhabikAibassa AukAiyasta teukAiyassa vAukAiyassa baNapphaikAiyasla, beIdidhassa NaM bhaMte ! sAraNatiya samugyAeNaM samohavassa teyAlarIrala ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ? goyanA ! sarIrappasANamelA vikkhaMbhavAhalleNaM AyANaM jahANeNaM aMgulasta asaMkhejjaisAgaM ukoseNaM tiriyalogAo logaMte, evaM jAva caridiyasla, neraiyasla NaM saMte ! bhAratiyatamugdhAeNaM salohayassa teyAsarIrasla ke mahAliyA sIro gAhaNA paNNatA ? goyasA! sarIrappamANamettA vikkhaMbhavAhalleNaM AyAseNaM jahaNeNaM sAtireNaM joyaNaeva jisa bhava meM jinsa jIva ke audArika athavA baiMkriyazarIra ke anusAra AtmapradezoM kA jaisA AkAra hotA hai vaisA hI una jIvoM ke taijasakArIra kA AhAra hotA hai| ejendriya, dIndriya, trInima, caturindriya aura paMcendriya tiryaMcoM tathA manuSyoM kA taijasazarIra audArika zarIra ke anusAra tathA devoM aura nArakoM kA taijasazarIra unake baiMkriyazarIra ke anusAra saMsthAna vAlA samajhanA cAhie // 50 8 // bhavamAM je jIvanA audArika athavA kizarIranA anusAra Atma pradezonA jevo AkAra hoya che, te ja te jInA tejasazarIrane AkAra hoya che. kendriya, kAndriya, trInidraya, caturindriya ane paMcendriya tiryaMcanA tathA manuSyanA tejasazarIra audArika zarIranA anusAra tathA de ane nArakenA taijasazarIra vaichiyazarIranA anusAra saMsthAnavALAM samajavAM joIe. mAsU0 8
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 lU0 9 taijasazarIrAvagAhanAnipaNA | oi sahastaM ukoseNaM ahe jAna ahe sattamA puDhalI lirithaM jAva layaMsuramaNe lasudde uDUM jAva paMDagabaNe puskhariNIo, paMciMdiyatirikkhajoNiyasta NaM bhaMte ! sAraNaMliyasamugdhAeNaM samohayalsa teyAlarIrasta ya ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNA ? goyanA ! jahA veiMdiyasla, aNusla saNaM saMte! mAraNaMliyatanugcAraNaM samoyalsa teyAsarIrasa ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNattA ? goyasA! lAyavettAo logaMto, asurakumArassa NaM aMte ! bhAratiyasasugdhAraNaM samohayasa teyAsarIrasta ke sahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ? goyamA ! sarIrappamANasettA vikkhaMsavAhalleNaM AyAmeNaM jahANeNaM aMgulasta asaMkhejjaibhAgaM, ukoseNaM ahe jAva taccAe puDhavIe hiTrille carasate tiriyaM jAva layaM. bhuramaNamudassa vAhirille beiyaMte uDaM jAna ilopablArA puDhabI, evaM jAba thaNiyakumArateyagatarIta, vANamaMtarajoisiyalohAmIlANagA ya evaM cetra, saNaMkuzAradevassa aMte ! sAraNatiyasapugghAepAM lamoha. yassa teyAlarIrasta ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNatA ? gAoyamA ! sarIrappAmANanetA viktraMzAhalleNaM pAyA meNaM jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga, ukaseNaM ahe jAva mahApAtAlANaM docce timAge, tiriyaM jAya layaMsuramaNe sanudde ujAva accuo kappo, evaM jAva sahassAradevassa accuo kappo, ANayadevasta NaM aMte ! zAratiya samugghAeNaM samohayAla teyAlarIrarara ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ? goyanA ! sarIrappAmANamelA vikhaMbhavAhalleNaM AyAmeNaM jahaNaNaM aMgulasla asaMkhejjahabhAgaM ukkoseNaM jAva aholoiyagAmA, tiriyaM jAya madhesavette ur3a jAva accuo kapyo, evaM jAna AraNadadasta accugadevarUpa evaM cera, jabaraM uI jA sayAiM vimAgAI, gebejjagadevaralaNaM bhaMte ! mAraNaM tayasamugghAeNaM samohayAsa leyAsarIrasta ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ? goyamA ! sarIrappamANasetA vikvaMbha
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ yfy prajJApanAstra vAhalleNaM AyAmeNaM jahaNNaNaM vijjAharaseDhIo ukoseNaM jAva aholoi. yagAmA tiriyaM jAva maNUsakhette uDDhaM jAva sagAI vimANAI aNuttarovavAiyassa vi evaM ceva, kamlagasarIreNaM bhaMte ! kaivihe paNNatte? goyamA! paMcavihe paNNatte, taM jahA-egidiya kammagasarIre jAva paMciMdiya kammagasarIre ya, evaM jaheva teyagasarIrasta bhedo saMThANaM ogAhaNA bhaNiyA tahetra niravasesaM bhANiyavvaM jAva aNuttarovavAiyatti ||suu0 9 // chAyA-jIvasya khalu bhadanta ! mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya tejasazarIrasya ki mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJaptA! gautama ! zarIrapramANamAtrA viSkambhavAhalyena, AyAmena javanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgama, utkRSTena lokAntAda lokAntam, ekendriyasya khala bhadanta ! mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya taijasazarIrasya kiM mahAlayA zarIrAvagAhanA taijasazarIra kI avagAhanA zabdArtha-(jIvassa NaM) jIva ke (bhaMte !) he bhagavan (mAraNaMtiyasamugghAeNaM) mAraNAntika samudghAta se (samohayassa) samavahata arthAt samudaghAta kiye hue kA (teyAsarIrassa) taijalazarIra kA (ke mahAliyA) kitanI vaDI (sarIrogAhaNA) zarIra kI avagAhanA (paNNattA) kahI hai (goyamA) he gautama ! (sarIrapasANamettA) zarIra pramANa mAtra (vikkhaMbhavAhallega) viSkaMbha aura vAhalya se (AyAmeNaM) lambAI se (jahaNNeNaM) jaghanya (aMgulasta asaMkhejaibhAga) aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga (ukoseNaM) utkRSTa (logatAo logate) lokAnta se lokAnta taka (egidiyasla NaM bhaMte ! mAraNaMtithalamugghAeNaM samoyassa teyAsarIrassa) he bhagavan ! bhAraNantika samudghAna se samavata ekendriya ke taijasazarIra kI (ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) kitanI baDI zarIrAvagahanA kahI hai ? tejasazarIranI avagAhanA za::- (jIvassa Na) chapanA (bhaMte) lagavan (mAraNaMtiyasamugdhAeNa) bhArAnti samuddhAtathI (samohayAsa) sabhavana marthAt samuddhAta rekhAmAna (teyAsarIrassa) tesazarIranI (ke mahAliyA) 32ii mArI (sarIrogANA) zarIranI mAnA (paNNattA) 4ii che (goyamA / ) 3 gautama / (sarIrappamANamettA) za12 prabhA mAtra (vikkhaMbhavAhalleNaM) vi.41 bhane mAjhyathA (AyAmeNaM) mAthI (jahaNNeNaM) dhanya (aMgulassa asa khejjaibhAga) - sana masa dhyAnamAlA (ukkoseNaM) kRSTa (logatAo logate) satI sonta sudhI. (egi diyassa NaM bhaMte ! mAraNattiyasa mugghAe NaM samohayassa teyAsarIratsa) 3 bhagavan ! mAnita bhuvAtathA samapata mendriyanA taisazarIranI (ke mahAliyA sarIrogAhaNA
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 9 tejasazarIrarAvagAhanAnirUpaNam prajJaptA ? gautama ! evaJcaiva, yAvat-pRthivIkAyikasya akAyikasya tejaskAyikasya vAyu. kAyikasya banaspatikAyikasya, dvIndriyasya khalu bhadanta ! mAraNAntikasamudghAtena samavaitasya tainasazarIrasya ki mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! zarIrapramANamAtrA viSkammavAhalyena, AyAmena jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgam, utkRSTena tiryaglokAt lokAntam, evaM yAvaccaturindriyasya, nairayikasya khalu bhadanta ! mAraNAntikasamudghAtena (goyamA ! evaM ceva) he gautama ! isI prakAra (jAva) yAvat (puDhavikAiyassa) pRthvIkAyika kI (AukAiyassa) apkAyika kI (teukAiyassa) tejaskAyika kI (vAukAiyassa) vAyukAyika kI (vaNapphaikAiyassa) vanaspatikAyika kI (iMdiyassa NaM bhaMte! mAraNaMtiyasasugghAeNaM samohayassa teyAsarIrassa) he bhagavan !mAraNAntika samudghAta se samavahata dIndriya ke taijasazarIra kI (ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) kitanI baDI zarIrAvagAhanA kahI hai ? (goyamA ! sarIrappamANamettA) he gautama ! zarIra pramANamAtra (vikkhaMbhazahalleNaM) vistAra aura moTAI se (AyAmeNaM) laMbAI se (jahaNaNeNaM) jaghanya (aMgulasla asaMkhejjaibhAga) aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga (ukkoseNaM) utkRSTa (tiriyalogAbho logate) tircha loka se lokAnta taka (evaM jAva cauriMdiyassa) isI prakAra yAvat cauhandriya kI (neraiyassaNaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohayassa teyAsarIrassa) he bhagavan ! mAraNAntika samudghAta se samavahata taijasazarIra kI (ke mahAliyA paNNattA ?) hI bhArI zarIrApAsanA 4ii cha / (goyamA ! evaM ceva) gautama ! me are (jAva) yAvat (puDhavikAiyassa) yAyinI (AukAiyassa) 54yinI (teukAiyassa) ta42yinI (vAukAiyassa) vAyuyinI (vaNassaikAissa) vanaspati yinI. (veiMdiyassa NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugghAe NaM samohayassa teyAsarIrassa) mApan / bhArAnti samuddhAtathA sabhapaData gendriya nA tesazarI2nI (ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) 2ii mATI zarIrAvAnA hI cha ? (goyamA / evaM ceva) gautama 20 ||re (jAva) yAvat (puDhavikAiyapsa) pRthvii|yinii. (AukAiyassa) 25454nI (teukAiyassa) te424AyinI (vAukAiyassa) vAyuyinI (vaNassaiyassa) vanaspatiyinI. (veiMdiyassa NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohayassa teyAsarIrassa) 3 bhagavan ! bhAranti samuddhAtathI samavaData hIndriyanA tasazarIranI (ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) 2ii bhATI zarIrAkAnA hI cha ? (goyamA ! sarIppamANamettA) gautama 2522 pramANa mAtra (vikkhaMbhavAhalleNaM) vistA2 mane moTAthI (AyAmeNaM) mAyA bTa (jahaNNeNaM) "dhanya (aMgulassa asaMkhejjaibhAga) 25 gusanA madhyAtamAlA (ukkoseNa') (tiriyalogAo logate) tirasAnA aird sudhA (evaM jAva cariMdiyassa) me 4Are thAvat caturindriyanI
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ 776 prakSApamAskhe samAhatasya taijasa zarIrasya kiM mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJAsA ? gauvama ! zarIrapramANamAtrA viSkambhavA halyena, AyAmena jaghanyena sAtirekaM yojanasaisram utkRSTena adho yAvada, adhaH sarAmapRthimItiryag yAvat svayaMbhUramaNaH samutraH, UrdhvaM yAvat pa0Dakavane puSkariNI, paJcendriyatiryagyogikasya khalu bhadanta ! mAraNAntikasamudghAtena samabahataraya taijasazarIrasya ca kiM mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! yathA dvIndriyazarIrasya, manuSyasya khalu bhadanta ! mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya taijasazarIrasya kiM mahAlayA zarIrAvagAhanA sarIrogAhaNA paNNatA?) kitanI baDI zarIrAgAhakA kahI hai ? (goyamA! sarIrappamANamelA) he gautama ! zarIra pramANa mAtra (vikkhaM bhavAhalleNa) vistAra aura moTAI se (AyAmeNaM) laMbAI se (jahaNeza sAtirega joyaNasahastra) jaghanya kucha adhika eka hajAra yojana (ujhoseNaM) utkRSTa (ahe jAba ahesattamA puDhacI) nIce sAtavIM pRthvI taka (tiriya jAca saMyaMbhuramANe) tircha ravayaMbhUramaNa samudra taka(urdU jAdha ugavaNe puravariNIo) Urdhva paMDakavana meM puSkariNiyoM taka _ (paMciMdizatirikkha joNiyahANaM aMte ! mAraNatiya sagyAeNaM samoyarasa teyAlarIrarasa ke mahAliyA sarIrogANA paNNattA?) he bhagavan ! mAraNAntika samudghAta se samavahata paMcendriya tithaMca ke taijalazarIra kI kitanI baDI ayagahanA hotI hai ? (goyanA ! jahA beiMdiyasarIrasta) he gautama ! jaisI hIndriya ke zarIra kI (maNussassa NaM bhale! mAraNatiyasamugghAeNa samavayalsa teyAsarIrassa ke mahAliyA larIrogAhaNA paNatA ?) he bhagavan ! mAnaNAntika samudaghAta se (neraiyA NaM bho ! mAraNatiyasamugdhAraNa samohayassa teyAsarIrassa) 8 mApan / bhArani4 samupAtayI sabhapaData n2yin| taisazarIranI (ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNa ptA ?) kI moTara. shrii||4||4|| 5DI cha ? (goyamA / sarIramANamettA) gautama 312 prama bhAtra (vikkhabhavAhalleNaM) vistAra bhane moTAzI (AyAmeNaM) samAthI (jahaNNeNaM sAtireNaM joyaNasahassa) canya 4is4 ma4i me 4 612 yAna (ukke seNaM) pRSTa (ahe jAva ahesattamA puddhvii| nIya sAtabhI 21 sudhA (tiriyaM jAva sayaMbharamaNe) tiriya bhUrabhA samudra sudhA (uDUDhaM jAva paMDagavaNe puskhariNIo) ye 544vanamA puriethe| sudhA (paMciMdiya tirikkhajoNiyasma NaM maMte ! mAraNaMtiyasamugdhAraNaM samohayassa teyAsarIrasma ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) . magavan! bharAnti samuddhAtathI sabhAta 5'yandriya tiya yanA tesazarIranI haidI bhArI 2AqAnA khAya cha 1 (goyamA! jahA veiMdiyasarIrassa) he gautama ! 2vI biindriyn| zayArI (maNumsassa NaM maMte ! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samavayassa teyAsarIrassa ke mahAliyA sarIrogA- haNA paNNattA ') De mAvan ! bhArayanti sazudhAtathA sabhavata manuSyamA tesazarIranI
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyapodhinI TIkA pada 21 sU0 9 taijasazarIrAvagAhanAnirUpaNam 777 prajJaptA ? gautama ! samayakSetrAt lokAntam, asurakumArasya khallu bhadanta ! mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya tai jarAzarIrasya kiM mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! zarIrapramANamAtrA viSkambhavAhalyena, AyAmena jaghanyena aGgulasyA saMkhyeyabhAgam, utkRSTena adho yAvat kRtIyasyAH pRthivyA antime caramAnte tiryag yAvat svayaMbhUramaNasamudrasya bAyovedi. kAntaH, Urdhva yAvad IpatprAbhArApRthivI, evaM yAvat stanitakumArataijasazarIrasya, vAnavyantarajyotiSkasaudharmezAnAzcaivaJcaiva, sanatkumAradevasya khalu bhadanta ! mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya taijasazarIrasya kiM mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! zarIrapramANamAtrA samavahata manuSya ke taijasazarIra kI avagAhanA kitanI baDI kahI hai ? (goyamA! samayakhettAo logaMto) samayakSetra-aDhAI dvIpa se lekara lokAnta taka (asurakumArassa gaM bhale ! mAraNaliyasamugdhAeNaM samohayassa teyAlarIrassa ke mahAliyA sarIrogANA eNNatA?) he bhagavan ! mAraNAntika samudghAta kiye hue asurakumAra kI zarIrAvagAhanA kitanI baDI kahI hai ? (goyamA ! sarIrappamANamelA) he gautama ! zarIra pramANa mAtra (vikkhaMbhazahalleNaM) vistAra aura moTAi meM (AyAmeNaM jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM) lambAi meM jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga (ukosega) utkRSTa (ahe jAva taccAe puDhavoe hiDille caramaMte) adhaH yAvat tIlarI pRthvI kA nicalA caramAnta (tiriyaM jAva sayaMbhUramaNazazuhassa) tircha cArata ravayaMbhUramaNa samudra kA (bAhirille vehayate) bAhara kA vedikAnta (uI jAva isIpasArA puDhavI) Upara yAvat iSa smArabhAra pRthayo (evaM jAba NiyakumAratevagasarIrassa) isI prakAra yAvat stanitakumAra ke nai jasabArIra kI (vANamaMtarajoiliyamohammIsANagA ya evaM mAhunA 32ii bhATI cha (goyamga ! samayakhettAo logaMto) samaya kSetra malAI dvIpathI laIne lekAntaka sudhI ___(asurakumArassa NaM bhaMte 1 mAraNaMtiyasamugdhAraNaM samoyasa teyAsarIrassa ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) bhagavan! bhAnti samudrAta 42 // mayu24mAranI zarIrAmAInA 32ii moTI 4Iche 1 (goyamA / sarIrappamANamettA) 3 gautama / zarI25mA mAtra (vikkhaMbhavAhalleNaM) vistAra mana bhoTayA (AyAmeNaM jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga) bhAM 4.nya zusanaasabhyAtamA bhAga (ukkoseNaM) ScSTa (ahe jAva taccAe puDhavIe hidvile caramate) mAyAvat trI pRthvIna niyasa ya2mAnta (tiriya jAva saMyabhUramaNasamudassa) tichA yAvat 255 bhUrabhA] samudranA (bAhirille veiyaMte) 532 sird (uDDhe jAva IsIyapabhArApuDhavI) 52 yAvat SatprAmA2 vI (evaM jAva thaNiyakumArateyagasarIrassa) me 12 yAt stanitabhA2nA tasazaranA (vANamaMtarajoisiya sohammIsANagAya evaM ceva) vAnavyanta nyA_td.4, sIdham mane zAna vAnI garI prahAre (saNaMkumAradevassa NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugyAe" pra. 98
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsa viSkambhavAdayena, AyAmena jaghanyena atulasyAsaMkhyeyabhAgam utkRSTena adho yAvada mahApAtAlAnAM dvitIye tRtIyabhAge, tiryagU yAvat svayaMbhUramaNaH samudraH, UrdhvaM yAvat acyutaH kalpaH, evaM yAvat sahasrAradevasya acyutaH kalpaH, Anatadevasya khalu bhadanta ! mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya taijasazarIrasya hi mahAlayA zarIrAvagADhanA prajJatA ? gautama ! zarIrapramANamAtrA viSkambhavAhalyena, AyAmena jaghanyena aMgulakhyA saMkhyeyabhAgam, utkRSTena yAvada ceva) vAnavyantara, jyotiSka, saudharma aura izAna devoM kI isI prakAra (saNaM. kumAradevasaNaM te! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohamasya teyAsarIrassa ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) he bhagavan ! mAraNAntika samudghAta se samayahata sanatkumAra deva kI zarIrAvagAhanA kitanI baDI kahI hai ? (goyamA ! sarIra cyamANamettA vikkhaM bhavAhalleNaM) viSkaMbha aura vAhatya se zarIra ke pramANa mAtra (AyAmeNa ) lambAi meM (jahaNjeNa aMgulasta asaMkhejjahabhAgaM ) jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga (ukoseNaM ahe jAva mahApAcAlANaM docce ti bhAge) utkRSTa nIce yAvat mahApAtAla ke dUsarA tribhAga ( tiriyaM jAva accuo kappo) Upara yAvat acyuta kalpa ( evaM jAva sahassAra devassa) isI prakAra sahasrAra deva taka (accuo kappo) acyuta kalpa taka (ANayadevassaNaM te! mAraNaMtiya samugdhAeNaM samohayassa teyAsarIrassa) he bhagavan ! mAraNAntika samudghAta se samavahata Anata deva ke taijasazarIra kI (ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) kitanI baDI zarIrAvagAhanA kahI hai ? (gomA ! sarIrappamANamettA) he gautama ! zarIrapramANamAtra (vikkhaM bhavAhalleNaM) vistAra aura bAhaya se (AyAmeja) lambAI se (jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejja samohayassa teyAsarIramsa ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA 1) he bhagavan ! bhArayAntiSTha samudghAtathI samavahuta sanatkumAra devanA zarIAvagAhanA phaeNTalI meATI kahI che ? 778 (goyamA ! sarIrapamANamettA vikkhaMbhavAhalleNaM) viSThala mate mAhulyathI zarIranA prabhA bhAtra ( AyA meNaM) samAbhAM (jahaNNeNaM aMgularasa asaMkhejjaibhAga) dhanya aMgusanA asNkhyaatme| lAga (ukkoseNaM ahe jAva mahApAyAlANaM docce tibhAge) utsRSTa nIce yAvat bhhaayaataasne| mIle tribhAga (tiriyaM jAva sayaMbhUramaNe ) tirchAsvayaMbhUramANu samudra sudhI (uiDhaM jAva accuo kappo ) apara yAvat ayyuta ( evaM jAva saharamrAradevassa) se hAre sahAra deva sudhI (accuo ko abhyuta ( ANaya devassa NaM bhate ! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohayassa teyAsarIrassa) he bhagavan ! bhArAnti samudghAtanA sabhavahuta mAnatahevanA tai sazarIranI (ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?) meMTalI moTI zarIrAvagADanA hI che ? (goyamA 'sarIrappamANamettA) he gautama! zarIra prabhANu bhAtra (vikkhaMbhabAhalleNaM) vistAra mule mAjhyathI (AyAmeNaM) samAthI (jahaNeNaM aMgulassa asa khejjaibhAga) dhanya bhAMgaNA
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 9 taijasazarIrAvagAhanAnirUpaNam 776 adholokagrAmAH, tiryagra yAvat manuSyakSetre UrdhvaM yAvad acyutaH kalpaH, evaM yAvad AraNadevastha acyutadevasya evaJcaiva, navaram Urdhva yAvatsvakAni vimAnAni, gayeyakadevasya khalu bhadanta ! mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya tainasazarIrasya kiM mahAlayA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? gautama ! zarIrapramANamAtrA viSkambhavAhalyena, AyAmena jaghanyena vidyAdharazreNyaH, utkRpTena yAvad adholaukikayAmAH, tiryag yAvat anuSyakSetre, arva gavat svakAni vimAnAni, ibhAga) jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaye sAga (ukoleNaM jAba adho loiyagAmA) utkRSTa yAvat adholaukika grAma (tiriyaM jAva laNUsakhette) tircha yAvat manuSya kSetra (ur3e jAva accuo kappo) uparaacyuta kalpa taka (evaM jAca AraNadevassa) isI prakAra AraNa devakI (accua devassa evaM ceva) acyuta deva kI isI prakAra (NavaraM urdU jAva sayAI vimANAI) vizeSatA yaha ki upara apane vimAnoM taka (gevijjagadevasla jaMte ! mAraNatiyalaTugyAeNaM samohayasta teyAsarIrassa) he bhagavan ! bhAraNAntika saghAta se lagAvahata aveyaka deva ke taijasazarIra kI (ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ?) kitanI bar3I zarIrAvagahanA kahI hai (goyamA ! sarIraprasANamettA) he gautama ! zarIrapramANa mAtra (vikkhaMbhavAhalleNaM) viSkaMbha aura bAhalya se (AyAmeNaM) lambAI se (jahANeNaM vijjAharaseDIo) jaghanya vidyAdhara zreNiyoM taka (ukoNa jAba aho loiyagAmA) utkRSTa yAvat , adholaukika grAma (tirithaM jAca maNusakhette) tircha thAvat manuSya kSetra (uDUM jAva sayAI vimANAI) uera yAcata apane vimAnoM taka (aNusarovavAiyassa vi evaM ceva) anuttaropapAtika deva kI bhI isI prakAra sadhyAtamAlA (ukosegaM jAva adholoiyagAmA) GTa yAvat adhIls4 grAma (tiriya jAva maNUsa khette) ti yAvat manuSya / (uDhaM jAva accuo kApo) 52 acyuta485 sudhI (eva jAva AraNadevassa) me // 2 mAranI (accuadevassa evaceva) acyutapane me 3 (NavaraM uDUDha jAva sayAI vimANAI) vizeSatA ke cha , 152 pitAnA vimAne sudhI. (gevijjaga devastaNa bhaMte ! mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohayassa teyAsarIrassa) 3 lAyana ! bhArati samuddhAtathI samAhata a54 heknA tasazanI (ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA 1) chaTI moTI zarIrAbAhanA hI cha ? . (goyamA ! sarIrappamANamettA) 3 gautama ! zarIra prabhAe mAtra (vikkhaMbhabAhalleNaM) 1903 mana mAjhyayI (AyAmeNaM) mAmA (jahaNNeNaM vijjAharaseDhIo) dhanya vidyA52 zreNiya sudhI (ukosegaM jAva aholoiyagAmA) 6STa yAvat madhesall zrAma (tiri. ye jAva maNUsakhette) ti yAvat manuSya kSetra (uDDhaM jAva sayAI vimANAI) 152 yAvala, pAtAnA vimAna sudhA (aNuttarovavAiyassa vi evaMcera) anuttarI55Ati: hepAnI pa me prAre ke
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ 780 prayApanAstra anuttaraupapAtikasyApi evaJcaiva, kAryaNazarIraM khalu sadanta ! katividhaM prajJaptam ? gautama ! paJcavidhaM prajJaptam, tadyathA-ekendriyakArmaNazarIraM yAvat paJcendriyakArmaNazarIram, eva yathaiva taijasazarIrasya bhedaH saMsthAnamavaNAhanA ca bhaNitA tathaiva niravazepaM bhaNitavyam, bAvada anuttaraupapAtika iti // sU0 9 // ___TIkA-pUrva taijasazarIrasya bheda saMsthAnAni prarUpitAni samprati tasyaiva zarIrAvagAhanAmAnaM prarUpayitumAha-'jIvassa NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samoThyassa teyAsarIrassa ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNattA ?' he sadanta ! jIvasya sala sAmAnyasya mAraNAntikasamudghAtenA vakSyamANasvarUpeNa samavahatasya-samayaghAtaM kRtavataH, tai nasazarIrasya kiM mahAlayA-kiyada vistArA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? bhagavAnAha-'govamA !' he gautama ! 'sarIrappamANamettA (kammagasarIre NaM mate ! kAibihe paNNatte?) he bhagavan ! kAnaNazarIra kitane prakAra kA kahA hai ? (goyanA ! paMcavihe paNNatte) he gautama ! pAMca prakAra kA kahA hai (taM jahA-egidiya kammagasarIre jAva paMciMdiyakambhagasarIre) vaha isa prakAraekendriya kArmaNazarIra yAvat paMcendriyakArmaNagarIra (evaM jaheca teyagasarIrassa bhedo saMThANaM ogAhaNA ya bhaNiyA) isa prakAra jaise taijasazarIra ke bheda, saMsthAna aura avagAhanA kA kathana kiyA hai (taheva nizvasesaM bhANiyavyaM) isI prakAra saba kahanA cAhie (jAva aNuttarovAiyatti) yAvat anuttaropapAtika // 10 9 // TIkArtha-isase pUrva taijalazarIra ke bhedoM aura saMsthAna kA nirUpaNa kiyA gayA hai, aba taijasazarIra kI avagAhanA kI prarUpaNA kI jAtI hai zrIgautamasvAmI-he agavan ! sAmAnya jIva jaya mAraNAntika samudaghAta se samavahana hotA hai, arthAta mAraNAntika samudghAta kiyA huA hotA hai, taya usake taijasazarIra kI avagAhanA kitanI hotI hai ? (kammagasarIreNaM bhaMte ! kAbihe paNNatte ?) , mApan ! ma zarI2 38 ranoM sai cha ? (goyamA / paMcavihe paNNatte) 3 gautama ! pAMya prAranA hyA cha (ta jahA-egidiya kammagasarIre jAva pAcadiya kammagasarIre) te mA 42 sendriya AmAzazara yAvatU paye ndriya bhazarI2 (evaM jaheva tevagasarIrassa bhedo saMThINaogAhaNA ya bhaNiyA) meM prAre 24 tasazarIra le, saMsthAna bhane samAnAnu 4yana yu cha (taheva niravasesaM bhANiyavva) me 42 madhu 43 lene (jAva aNuttarovavAiyatti) yAvat anuttrii55ti| TIkAtha-AnA pUrva taijasazarIranA bhede ane saMsthAnanuM nirUpaNa karAyuM che. have tejasa zarIranI avagAhanAnI prarUpaNa karAya che zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! sAmAnya jIva jyAre mAraNatika samudughAtathI samavahata thAya che. arthAt mAraNAntika samudraghAta kare che, tyAre tenA taijasazarIranI avagAhanA kevaDI moTI hoya che?
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 21 sU0 9 taijasazarIrAvagAhanAnirUpaNam 781 vikkhaMbhavAhalleNaM' zarIrapramANamAtrA-zarIrapramANA mAtrA iyattA yasyAH sA zarIrapramANamAtrA viSkambhavAhalyena-viSkambhe-udarAdivistAreNa, vAhalyena-uraH pRSThasthUlatvenetyarthaH taijasazarIrAvagAhanA prajJaptA, 'AyAmeNa jahaNeNaM aMgulassa asaMkhejahabhAga, ukkoseNaM logaMtAo logate' AyAmena-dairyeNa tu jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgaH-abbAlAsaMkhyeyabhAgapramANA, sArcakendriyasyaikendriyeSu atyAsannatayotpadyamAnasyAvaseyA, utkRSTena tu lokAntAt lokAntaM yAvat, tathA cAdholokAntAdArabhya UrdhvalokAntaM yAvat Urdhva lokAntAdArabhyAdholokAntaM yAvat tAvatpramANA taijapazarIrAvagAhanA prajJatA, sA cotkRSya taijasazarIrAvaganA ekendriyasyaiva sUkSmasya bAdarasya vA abaseyA, tadanyepAmasaMbhavAt, ekendriyAH punaH sUkSmAH vAdAzca yathAyogaM sampUrNe'pi loke vartante tadanye tu no vartanne tasmAd yadA sUkSmo vAdaro vA ekendriyo'dhoTe ke sthitaH sana UrvalokAnte sUkSmatvena vAdaratvena vA samutpattumIhate, arvalokAnte vA sthitaH san sUkSmo vAdaro vA adholokAnte sUkSmatvena vAdaratvena vA bhagavAna-he gautama ! viSkama arthAt jadara Adi ke vistAra aura bAhalya arthAt chAtI aura peTa kI moTAI ke anusAra zarIra pramANa mAtra hI avagAhanA hotI hai| lambAI kI apekSA taijasazarIra kI adagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyA bhAga kI hotI hai| yaha jaghanya avagAhanA usa samaya samajhanI cAhie jaba koI ekendriya jIva atyanta nikaTa pradeza meM ekendriya meM utpanna hone vAlA ho / utkRSTa avagAhanA lokAnta se lokAnta taka hotI hai, arthAt adholona ke caramAnta se lekara urva loka ke carasAnta taka yA ardhva loka ke caramAnta se adho loka ke cazmAnta taka ko taijasa zarIra kI avagAhanA hotI hai / yaha utkRSTa avagAhanA sakSama yA cAdara ekendriya ke taijasazarIra kI hI samajhanI caahie| ejendriya ke sivAya anya kisI jIva kI itanI avagAhanA nahIM ho sktii| kyoMki sakSama aura bAdara ekendriya yathAyogya samasta loka meM rahate haiM, anya jIva nhiiN| ataeva jaba koI sUkSma athavA bAdara ekendriya zrIbhagavAna-he gautama! vinkaMbha arthAt udara Adine vistAra ane bAhatha arthAta peTanI meTa Ina anusAra zarIra pramANa mAtraja avagAhanA hoya che. laMbAInI apekSAe te4sazarIranI avagAhanA jaghanya aMgulanA asaMkhyA mA bhAganI hoya che. A jaghanya avagAhanA te samaye samajavI joIe jyAre keI ekendriya jIva atyanta nikaTa prade. zamAM ekendriyamAM utpanna thanAra che. utkRSTa avagAhanA kAntathI sekanDa sudhI hoya che, arthAt alekanA caramAnsathI laIne karvakanA aramAnta sudhI agara udgalokAntathI laIne alekanA aramAnta sudhInI taisazarInI avagAhanA hoya che. A utkRSTa avagAhanA sukSama yA bAda ekendriyanA taijasazarIranI ja samajavI joIe ekendriyanA sivAya anya koI jIvanI ATalI avagAhanA nathI hoI zakatI. kema ke sUma ane bAdara eke.
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ 782 prajJApanAyatra samatpatsyate tadA mAraNAntikasamudghAtena samavahattasya tasyopayuktapramANA taijasazarIrAvagAhanA bhavatIti bodhyam, gautamaH pRcchati-'egidiyassa NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohayassa teyAsarIrassa ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNattA?' he bhadanta ! ekendriyasya khalu mAraNAnti kasamudghAtena vakSyamANalakSaNena samavahatasya-samavaghAtaM kRtavataH, taijasazarIrasya kiM mahAlayA-kiya vistArA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? bhagavAlAha-'goyamA !' he gautama ! 'evaM ceva' evaJcaiva-pUrvoktasamuccaya jIvasyeva ekendriyasyApi mAraNAntika samudghAtena samavahatasya taijasazarIrAvagAhanA viSkambhavAhalyena zarIrapramANamAtrA, daiyaNa jaghanyato'gulasyAsaMkhyeyabhAgapramANA, utkRSTatastu adholokAntA dUrdhvokAntaM yAvat, arvalokAntAdadholokAntaM yAvat tAvanamANA draSTavyA 'jAba puDha vikAiyassa AukAiyasya teukAiyassa vAukAiyassa vaNapphakAiyassa' yAvat-ekendriyavizeSasya mAraNAntikasamudghAlena samavahatasya pRthivIkAadho loka ke antima chora meM sthita ho aura Urya loka ke antima chora meM utpanna hone vAlA ho, athavA 'Uya loka ke antima chora le adho loka ke antima chora meM utpanna hone vAlA ho aura jaba vaha mAraNAntika samudghAta karatA hai tama usakI avagAhanA lokAnta se lokAnta taka hotI hai| / zrIgItamasvAmI-he bhagavan ! mAraNAntika samudghAta se samavahata ekendriya jIva ke taijasazarIra kI avagAhanA kitanI baDI kahI gaI hai ? ___ agavA-he gautama ! isI prakAra, arthAt samuccaya jIva ke samAna, mAraNAntika lasudghAla kiye hue ekendriya jIva ke taijasazarIra kI avagAhanA viSkaMbha aura bAhalya kI apekSA zarIrapramANa hotI hai| lambAI kI apekSA jaghanya aMzula ke asaMkhyAtane sAga kI aura utkRSTa adho lokAnta se arva lokAnta taka yA Urdhva lokAnta se adho lokAnta taka kI hotI hai| isI prakAra ndriya yathA5 samasta kyAM rahe che, bIjA jIva nahIM tethI ja jyAre keI sUphama athavA bAdara ekendriya epelekanA antima cheDe sthita hoya ane UrvalakanA antima cheDAmAM utpana thanAra hoya, athavA UrvakanA antima cheDAthI alekanA antima cheDAmAM utpanna thanAra che . ane jyAre te mA2Natika samudraghAta kare che, tyAre tenI avagAhanA le kAntathI kAnta sudhI heAya che. zrIgautamasvAmI-he bhagavan! mAraNAnika samudaghAtathI samahata ekendriya jIvanA tejasa zarIranI avagAhanA keTalI merI kahelI che? zrIbhagavAna-he gautama ! eja prakAre arthAt samuccaya jIvanA samAna, mArAntika samudaghAta karelA ekendriya jIvanA tija zarIranI avagAhanA vikhaMbha ane bAhanI apekSAe zarIra pramANa hoya che labAInI apekSA jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamAbhAganI ane utkRSTa adhikAntathI UkalekAnta sudhI yA te UMakAntathI alakA sudhInI hoya che,
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 9 taijasazarIrAvagAhanAnirUpaNam 783 yikasya apkAyikasya tejaskAyikaraya vAyukAyikasya vanaspatikAyikasya cApi taijasazarIrAvagAhanA viSkambhavAhalyena zarIrapramANamAtrA, dairyeNa ca jaghanyena aGgulakhyAsaMkhyeyabhAgapramANA, utkRSTena tu adholokAntAd yAvadR lokAntam, UrdhvalokAntAd vA yAvadadholokAmtaM tAvatpramANA avagantavyA tathA ca sUkSmapRthivIkAyiko'dholoke Urdhvaloke yA sthitaH san yadA sUkSmapRthivIkAyikAditayA vAdaravAyukAyikatayA vA Uryaloke adholokevotpa. sumIhate tadA tasya mAraNAntikasamudghAtena savahatasya u kRSTena lokAntAt lokAntaM yAvat taijasazarIrAvagAhanA, iti bodhyam evamaphAyikAdiSvapi ekendriyeSu bhAvanIyam, gautamaH pRcchati-'veIdiyassa NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohayassa teyAsarIrasa ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA?' he bhadanta ! dvIndriyasya khalu mAraNAntikasamudghAtena vakSyamANasvarUpeNa samavahatasya-samavaghAtaM gatasya sataH, taijasazarIrasya kiM mahAlayA-kiyad vistArA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'sarIrappamANamettA vikkhaMmAraNAntika samudghAlase samabahata pRthvIkAyika, apanAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura banaspatikAdhika ke tejalazarIra kI avagAhanA bhI vipkaMbha evaM vAhalya kI apekSA zarIrapramANa tathA lambAI ko apekSA jaghanya agula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI, utkRSTa adho lokAnta se Urva lokAnta taka kI yA Uce lokAnta se adholokAnta taka kI samajhanI caahie| jaya sUkSmakAyika adho loka athavA Urdhva loka ke antima kinAre para samathivI kAyika ke rUpa meM athavA vAdara pRthvIkAdhika ke rUpa meM urva loka yA adho loka meM utpa nna hone vAlA hotA hai aura mAraNAntika samudghAta karatA hai taba usake tejasa zarIra kI avagAhanA lokAntale lokAnta paryanta kI hotI hai| isI prakAra apkAyika Adi ke viSaya meM bhI jAnanA caahie| zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! mAraNAntika samudghAta le samavahata dvIndriya ke taijasazarIra kI avagAhanA kitanI mahAna hotI hai ? eja prakAre mAraNAntika samudraghAtathI samavahata prakAyika, aSkAyika, tejaskAyika vAyukAyika ane vanaspatikAyikanA taijasazarIranI avagAhanA paNa viSThabha temaja bAhalyanI apekSAe zarIra pramANa tathA laMbAInI apekSAe jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAganI, utkRSTa adholakAtathI UlakAnta sudhInI agara te Urdhva kAntathI adholekAna sudhInI samajavI joIe. jyAre sUrmakAyika aleka athavA UalekanA aMtima kinArA para sahama prakAyikanA rUpamAM athavA bAdara pRthvIkAyikanA rUpamAM urvIleka agara alekamAM utpanna thanArA hoya che, ane raNatika samughAta kare che tyAre tenA tejasa zarIranI avagAhanA kAntathI kAnta paryAtanI hoya che. eja prakAre aSkAyika AdinA viSayamAM paNa samajI levuM joIe. zrIgautamasvAmI-he bhagavana ! mAraNAntika samudraghAtathI samavahata dvIndriyana taijasa
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAstra 784 bhavAhalleNaM' zarIrapramANamAtrA-zarIrapramANamAtrA-iyattA yasyAH sA zarIrapramANamAtrA viSkambhavAhalyai na-viSkambheNa-udarAdi vistAreNa, bAhalyena-uraH pRSTasthUlatvena cetyarthaH dvIndriyasya taijasazarIrAvagAhanA prajJaptA 'AyAmeNaM jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejaibhAge, ukkoseNaM tiriyalogAmI logate' AyAmena-dairyeNa tu jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgapramANA, utkRpTena punastiryaglokAt lokAntam-adholokAntam UrdhvalokAntaM vA yAvata tAvatpramANA dvIndriyatai jasazarIrAvagAhanA prajJaptA, tathAcAyAmena yadA aparyApto dvIndriyo'GgulAsaMkhyeyabhAgapramANaudArikazarIraH san svapratyAsatradeve ekendriyatvenotpadyate tadA jaghanyena agu lAsaMkhpeyabhAgapramANA bodhyA, utkRSTena tiryaglokAd adho lokAntam, UrdhvalokAntaM vA yAvattu yadA tiryagloka sthito dvIndriya UrdhvalokAnte adho lokAnte vA ekendriyatayotpadyate tadA mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya taijasazarIrAvanAhanA tAvatpramANA abaseyA, tirya___ bhagavAn-he gautama! viSkama arthAt udara Adi vistAra evaM cAhalya arthAt vakSasthala-pRSTha kI loTAI kI apekSA se zarIrapramANa mAtra avagAhanA hotI hai| lambAI kI apekSA se jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa tiryak loka (madhyaloka) le Urdhva lokAnta yA adho lokAnta naka hIndriya ke taijala zarIra kI avagAhanA kahI gaI hai| jaba koI aparyApta dvIndriya jIva aMzula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI avagAhanA vAlA hokara apane samIpavartI pradeza meM hI ejendriya ke rUpa meM utpanna hotA hai taba jaghanya avagAhanA aMgula ke asaMkhyAta bhAga ko samajhanI caahie| utkRTa tiryaka loka se adho lokAnta taka azvA Udhrva lokAnta taka / jaba tiryaka loka meM sthita koI dvIndriya jIva Urdhva lokAnta athavA adho lokAnta meM ekendriya ke rUpa meM utpanna hone vAlA ho aura mAraNAntika samudghAta kare, usa samaya taijasazarIra kI pUrvokta ava zarIranI avagAhanA keTalI mahAna hoya che? zrIbhagavAna-De gautama! viSkasa arthAt udara di vistAra temaja bAlya arthAta vakSasthala-pRSThanI moTAInI apekSAthI zarIra pramANa mAtra avagAhanA hoya che. laMbAInI apekSAe jaghanya AMgaLanA asaMkhyAtanA bhAganI ane utkRSTa tiryakUleka (madhyaka) thI UlekAnta agara adhe sekanDa sudhI kIndriyanA tejasazarIranI avagAhanA kahelI che. jyAre keI aparyApta dvindriya jIva aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI avagAhanA vALa thaIne pitAnA samI pavata pradezamAM ja ekendriyanA rUpamAM utpanna thAya che, tyAre jaghanya avagAhanA aMgulana asaMkhyAtamA bhAganI samajavI. utkRSTa tirthaMkalekathI alakAnta sudhI athavA UalekAna sudhI. jyAre tiryaphalekamAM sthiti keI kIridraya jIva UlakAnta athavA adhalaka tamAM ekendriyanA rUpamAM utpana thanAra hoya ane mArAntika samudughAta kare, te samaye tejasazarIranI pUrvokta
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhinI TIkA pada 21 0 9 taijasazarIrAvagAhanAnirUpaNam 785 glokapadopAdAnAntu neSAM prAyaritayaMglokaH svasthAnamiti buddhyA kRtam, viralatayA tu adho. lokaikadeze'pyapAlaka yAdI, abalokaikadeze'pi eNDakavanAdau dvIndriyasaMbhavAt tadapekSayA tadanyA'pi dvIndriyataiyArIrAvagAhanA vijJeyA 'evaM jAva cauridiyassa' evam-dvIndriyoktarItyA yArat trIndriyasya caturindri pasya cApi mAraNAntikasamudghAtena samabahatasya taijasazarIrAvagAhanA viSkamsa vAilyena zarIra pramANamAtrA, AyAmena jaghanyato'GgulasyAsaMkhya bhAga mAtrA, utkRSTena punamtiyaralokAt adholokAntam, UlokAntaM vA yAvat tAvatpramANA'va seyA, gautamaH pRcchati-'neraiyalsa ga bhaMte ! mAraNatiyasammura pAeNaM samohayakSma teyAsarIrassa ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ?' he bhadanna ! nairayikasya khalu mAraNAntikasamudghAtena vakSyamA svarUpeNa samavahatalya-samanAtaM gatasya sataH, taijasazarIrasya kiM mahAlayA-kiyadvistArA zarIrAvagAhanA prajJatA ? bhgaanaah-'gornaa|' he gautama ! 'sarIrappamANamettA vikrakhaM. gAhanA hotI hai / tiryaka loka pada lA grahaNa karane kA kAraNa yaha hai ki unakA svasthAna prAyaH liyeka loka hI hai| cirala rUpa se adho loka ke eka bhAga adho laukika grAma Adi meM tathA arva loka ke eka bhAga paNDakavana Adi meM bhI dIndriyoM kA honA saMbhava hai| __hIndriyoM ke samAna nIndriyoM aura caturindriyoM ke tejalazarIra kI, jo mAraNAntika samudghAta le saravata hoM, avagAhanA samajha lenI cAhie, arthAt trIndriyoM aura cauindriyoM kI avagAhanA bhI vikala aura bAhalya kI apekSA zarIramamANa mAtra hotI hai| lambAI kI apekSA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa tiryakloka le adho lokAnta laka athavA Urva lokAnta taka kI hAlalanI caahie| gautamasvAmo-he sagavana ! dhAraNAntika samudghAla khelamavahata nAraka ke taijasazarIra kI avagAhanA kitanI lahAna hotI hai ? avagAhanA thAya che tiryaka, padanugrahaNa karavAnuM kAraNa e che ke temanA sthAna prAyaH tiryAphaka ja che. virala rUpathI adholokano eka bhAga adhelIjhika grAma AdimAM tathA Urdhvalakano eka bhAga paDakavana AdinA paNa kIndriyanuM hovuM saMbhavita che. , dvIndriyanI samAna trIndriyomAM ane caturindrinA tejasazarIranI, je mAraNantika samughAtathI samavahana thAya, avagAhanA samajI levI joIe. arthAt trIndriya caturindriyanI avagAhanA paNa viThaMbha ane bAhalyanI apekSAe zarIra pramANamAtra hoya che. laMbAInI apekSAe janya aMgulanA asaMkhyAtamAbhAganI ane utkRSTa tiryaphalekathI alekAnta sudhI athavA UrvikAnta sudhInI samajavI joIe. zrIgautamasvAmI-he bhagavana ! mAraNatika samuddaghAtathI samavahata nArakanA tejasa. " zarIranI avagAhanA keTalI moTI hoya che ? H0 1.
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ 786 prajJApanAsUtra bhavAhalleNe' zarIrapramANamAtrA viSkambheNa - udarAdivistAreNa : bAhalyena- uraH pRSThasthUlatayetyarthaH taijasazarIrAvagAhanA 'AyAmeNaM jahaNeNe sAtirege joyaNasahassaM, ukkoseNaM Ahe jAva asattamApuDhavI, tiriyaM jAva sadhUramaNe samudde, uhUM jAva paMDagavaNe pukkhariNIo' AyAmena- dairyeNa jaghanyena sAtirekaM yojanasahasram utkRSTena tu adho yAvad adhaH samapRthivita Arabhya diryaglokaM yAvat svayambhUramaNa samudraparyantam UrdhvaM yAvat eNDa karane puSkariNyastAvatpramANA nairayikataijasazarIrAvagAhanA prajJaptA, tathA ca valayAmukhAdInAM caturNAM pAtAlakazAnAM lakSayojanAvagAhAnAM yojana sahasra ThikarikANAmadhastribhAgo vAyuparipUrNo'sti uparitanavibhAga udakaparipUrNo madhyavibhAgo vAyudakayorniHsaraNApasaraNamArgaviziSTo vartate, tatra yadA kathana sImantAdiSu narendreSu vartamAno nairayikaH pAtAlakalazapratyAvartI bhUtvA strAyuHkSayAduvRtya pAtAlakalaza bhittiyo janasavAlyAM vibhidya pAtAlakalazamadhye bhagavAn - he gautama! mAraNAntika samudghAta se savata nAraka jIva ke tejasa zarIra kI avagAhanA viSkaMbha aura bAhalaya kI apekSA zarIra ke pramANa fail hI hotI hai / AyAma kI apekSA jaghanya kucha adhika eka hajAra yojana kI aura utkRSTa nIce kI ora sAtavIM narakabhUmi taka, tirchA svayaMbhUramaNa samudra laka aura Upara paMDakacana meM puSkariNI taka kI hotI hai / tAtparya yaha hai ki valayAmukha Adi cAra pAtAlakalA eka lAkha yojana ke avagAha vAle hai, unakI ThIkarI eka hajAra yojana kI hai / unakA nIce kA tIsarA bhAga vAyu se paripUrNa hai, Upara kA tIsarA bhAga jala se paripUrNa hai aura bIca kA tIsarA bhAga vAyu tathA jala ke nissaraNa aura apasaraNa kA mArga hai| jaba koI sImantaka Adi narakAvAsa meM varttamAna nAraka jIva pAtAlakalaza ke samIpavartI hokara apanI Ayu kA kSaya hone para nikalanA hai aura eka hajAra yojana kI pAtAla kalaza kI bhiti ko bheda kara pAtAlakalaza ke andara dUsare athavA tIsare tribhAna zrIbhagavAnDe gautama ! mAraNAntika samudghAtathI samavahuta nAra! jIvanA taijasa zarIranI avagAhanA viSNubha ane mAhaeNlthanI apekSAe zarIra pramANa jeTalI heAya che. ASAmanI apekSAthI jaghanya kAMika adhika eka hajAra ceAjananI ane utkRSTa nIcenI tarapha sAtamI narakabhUmi sudhI tirthyasvayaM bhUramaNa samudra sudhI ane upara paDakavanamAM puSkariNI sudhInI hAya che. tAtparya e che ke valayasukha Adi cAra pAMtAlakalaza eka lAkha cArjanAnI avagAhanA vALA che temanI kiMkarI eka hajAra ceAjananI che. temanI nIcenA trIjA bhAga vAyuthI paripUrNa che, UparanI trIje bhAga jaLathI paripUrNa che ane vacalA trIjo bhAga vAyu tathA jaLanA ni.saraNa ane apasaraNane mA` che. jyAre kAi sImantaka Adi nArakAvAsamAM vartamAna nAraka jIva pAtAlakalazanA samIpavatI thaine potAnI AyunA kSaya thatAM nikaLe che ane eka hajAra yeAjananI pAtAlakalazanI bhIMtane bhedIne pAtAlakalazanI
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 pramaiyabaudhino TIkA pada 21 sU0 9 taijasazarIrAvagAhanAnirUpaNam dvitIya tRtIye vA tribhAge matsyatayotpadyate tadA mAraNAntikasadghAtena samavahatasya nairayikasya jaghanyena sAtirephayojanasahanamAnA tejasazarIrAvagAhanA yodhyA, utkRSTena tu yadAdhaH saptamapRthivI nairayikA svayambhUramaNa mudraparyante matsyatayotpadhate paNDakavane puSkariNISu ca tadrUpattyevotpachate tadA padhaH saptamapRthivyA Arazya tiryaglokaM yAvat svayambhUramaNaparyantam Urca yAvat paNDakavanapuSkariNya stAvatpramANA nairayikataijasazarIzavagAhanA avaseyeti bhAvaH, gautamaH pRcchati-paMciMdhiyatirikkhanoNiyassa NaM aMte ! mAraNaMtiyasamugdhAe NaM samosa teyA sarIrasta ya ke mahAliyA sarIrogANA paNNatA ?' he bhadanta ! paJcendriyatiyaMgyonikasya khalu mAnaNAntinasazurAtana vakSyamANalakSaNena samabahatasya-samavaghAtaM gatasya sataH tejamazarIrasya ca zipAkhyA-kiyad vistArA zarIrAvasAhanA prajJaptA? bhaga bAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'jahA-IdiyAsa yathA dvIndriyasya taijasazarIrAvagAhanA meM matsya ke paryAya se utpanna hone vAlA hotA hai aura lAraNAntika samudghAta karatA hai, taba unalAraka kI jaghanya kucha adhika eka hajAra yojana kI taijasazarIra kI avagAhanA hotI hai| jana mAtI pRthvI kA nAraka svayaMpUramaNa laghudra ke paryanna bhAga meM utstha ke rUpa meM utpanna hone vAlA hotA hai athavA paMDakavana meM punariNI meM matsyaspa se utpanna hone vAlA hotA hai, taba lAtavIM pRthvI se lagAkara tiryaka svayaMramaNa paryanta aura Upara eNDakavana kI pudhakariNI taka nAraka jIva ke taijasazarIra kI avamAhanA jAnanI caahie| zrIgautamatvAlI-he bhagavan ! prANAntika layuddhAta se lamavahata paMcendriya tiyaca ke tejasazarIra kI avagAhanA phitanI baDI kahI gaI hai ? bhagavAn-he gautama ! jaile mIndriya ke taijasa zarIra kI avagAhanA kahI hai, usI prakAra paMcendrita tithaMca ke tejalazarIra kI avagAhanA bhI lamajha lenI aMdara bIjA agara trIjI vibhAgamAM matsyanA paryAyamAM utpanna thanAra thAya che ane mAra sthAnika samuddaghAta kare che. tyAre te nArakanI jaghanya kaMika adhika eka hajAra ejananI taijasa zarIranI avagaNanA thAya che. - jyAre sAtamI tarAtamAM pRthvInA nAraka yaMbhUramaNa samudranA paryanta bhAgamAM matsyanA rUpamAM utpanna thanAra thAya che athavA paMDakavanamAM puSkariNImAM masvarUpathI utpanna thanAra thAya che, tyAre sAtamI pRthI AraMbhIne tirtha yaMbhUramaNa paryanta ane Upara paMDakavananI puSkariNI sudhI nAraka jIvanA tejasazarInI avagAhanA jANavI joIe. , zrIgautamasvAmI-he bhagavana! mAraNAntika samudughAtathI samavahata paMcendriya tirya canA taijasazarIranI avagAhanA keTalI moTI kahelI che? zrIzagavAna-he gItama! jevI dvIndriyanA tejasazarIranI avagAhanA kahI che, eja prakAre pacendriya tiryaMcanA tejasazarIranI avagAhanA paNa samajavI joIe arthAt viSka
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 prazApanAstra pratipAditA tathA paJcendriyatiryajyonikasyApi te jasarIsyAvahatA vippAmavADhalyena zarIrapramANamAtrA, AyAmatastu jaghanyena atulasyAsaMkhyemAgamAtrA, utkRSTena punasniyAlo. kAd adholokAntam UbalokAnta vA yAnata tAvatpramANA arase ye ti mAyaH pazcandriyatiryagyonikasyaikendriyeSu utpAdasaMzavAda, gautamaH pRcchati--'maNussasta gate ! kAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohayatsa teyAsarIrassa ke yahAliyA sarIzegAhaNA paNatA ?' he bhadanta ! ganu. pyasya khalu mAraNAntikasamudghAtena vakSyamANalakSaNena samavaktasya sataH tejasazarIrasya kiM mahAlayA-kiyad nistArA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? zagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'samayakhettAo logato' utkRSTena samayo jAt-manuSmakSetrAt yAbad lokAntam-amolokAntam UrvalokAntaM vA tAvatpramAgA manuSyatai jasarIrAvagAhanA abaseyA, manuSyasyApi ekendriyeSu samutpAdasaMbhavAt, atra samayakSetrapadopAdAnena samayakSezadanyatra sanuSyajanmanaH saMharaNasya cA saMbhavenAtiriktAyA avagAhanAyA asaMbhavAt, samaya pradhAna kSetra samaya kSetramiti madhyamapadakopi cAhie / arthAt viSkaMbha aura bAhaya kI apekSA zarIrapramANa hai, lambAI kI apekSA jaghanya aMgula ke asaMkhyAta bhAga aura utkRSTa tiryakraloka se adholoka taka yA Urvaloka taka kI avagAhanA kahI gaI hai, kyoM ki paMcendriya tithaMca kA utpAda ekendriya ke samAla nahIM hotA hai| zrIgautamasvAmI-he agavan ! mAraNAntika lazudghAta se samavahata manuSya ke taijasazarIra kI avagAhanA kitanI baDI kahI gaI hai ? ____ bhagavAna-he gautama ! utkRSTa samayakSetra arthAt atujyakSetra se adholoka yA aloka ke anta taka manuSya ke jalazarIra kI avamAhanA jAnanA caahie| kyoMki manuSya kA bhI ekendriya ke maha utpAda kA saMbhava hai| yahAM samayakSetra kA grahaNa karane se, samaya kSema le lI anyana manuSya kA janma athavA saMharaNa saMbhava nahIM hai, ataH isase adhika avagAhanA nahIM ho sakatI, yaha stUcita kiyA ane bAhityanI apekSAe zarIra pramANa che, laMbAInI apekSAe jaghanya aMgula asaM. khyAta bhAga ane utkRSTa tiryakathI ardhaleka sudhI agara Ukaleka sudhInI ava gahanA kahelI che, kema ke paMcendriya tiryaMcanA utpAda ekendriyanA samAna nathI hotA. zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! mAraNAntika samughAtathI samavahata manuSyanA tejasazarIranI avagAhanA keTalI bheTI kahelI che ? zrIbhagavAna-he gautama ! utkRSTa samaya kSetra arthAt manuSya kSetrathI alAka agara UrvakanA anta sudhI manuSyanA tejasazarIranI avagAhanA jANavI joIe kema ke manuvyano paNa ekendriyane rUpamAM utpAda sarvatra che. ahIM samayakSetranuM grahaNa karavAthI samaya kSetrathI anyatra-manuSyane janma athavA sa haraNa saMbhavita nathI. tethI enAthI adhika avagAhanA nathI haI zakatI, e sUcita kareluM che. samaya
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyAdhinA TIkA pada 21 60 9 taijasazarIrAvagAhanAnirUpaNam 789 samAplena yasmin sAdvayadvIpapramANe kSetre sUryAdikriyAvyAGgaya samayo nApa kAladravyaM vartate tat samayakSetra bAnupakSetramiti payate, gautamaH pRcchati-'amurakumArasaNaM saMte ! mAraNatiyasamugyAeNaM samohayarala teyAsIrasa ke mahAliyA sIrogAhaNA paNNatA ?' he bhadanta ? asurakumAra khalu mAraNAntikasanuzatena samajhatasya sataH taijasazarIrasya kiM mahAliyAkiyada vistArA zarIrAcAhanA prajJaptA ? bhagavAnAha-goyamA !' he gautama ! 'sarIrappamANasattA vikkhaMbhavAdaleNaM' zarIrapramANamAtrA-zarIramamANAmAtA-iyattA yasyAH sA zarIrapramANamAtrA viSkara savAlyena-vimaNa-udarAdi viratAreNa, bAhalyena-uraH pRSThasthUlatvena taijasazarIrA vagAhanA, 'AyAmeNaM jANeNaM aMgulassa asaMkheja mAmAgaM, ukkoseNaM ahejAva taccAe puDhavIe hihille varayaMte, tisviM jAya sayaMbhUramaNa sasuirasa bAharille veiyaM de uddhaM jAva isIpabhArApuDhavI' AgAmena dairyeNa jaya yena aGlasyAsaMkhyeyabhAgamAtrA, utkRpTena tu adho yAvat tRtIyasyAH pRthivyA, apahananaM caramAntaM, tiryag yAvana svayambhUramaNa mudrazya bAhyaM vedikAntada, U yArad IpatprArabhArA pRthivItAvatpramANA asurakumArata jasazarIrAvagAhanA avaseyA, gayA hai| sapara pradhAna kSetra ko samayakSetra kahate haiN| yahAM badhya mapadalopI samAsa hai| tAtparya yaha hai ki aDhAi kIpane sUrya Adi ke saMcAra ke kAraNa vyakta hone vAlA lamaya nAla kAlavya hai / samayakSetra ko manuSyakSetra bhI kahate haiN| zrIgItalasvAnI-he bhagavanda ! mAraNAnikalAddhAta se samanahata asura kumAra ke taijalazarIra ko avagAhanA milanI lahAna hotI hai ? gavAn he gautama ! viSkaMbha aura cAhalya arthAt cauDAI aura moTAI kI apekSA zarIra ke barAbara hotI hai aura lambAI kI apekSA jaghanya aMzula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI tathA utkRSTa nIce tIsarI pRthvI ke adhastala caramAnta taka, sisvayaMrakSaNa saba ke bAla vaidikA laka aura apara ipatmArabhAra pRthiSoM taka akharacanAra ke tejasazarIra kI avagAhanA kahI hai| pradhAnaze ne samayakSetra kahe che. ahIM madhyamapadalopI samApa che. tAtparya e che ke aDhAI dvIpamAM sUrya AdinA saMcAranA kAraNe vyakta thanAra samaya nAmaka kAlidravya che. samayakSetrane manu kSetra paNa kahe che. ( zrIgautamasvAmI-he bhagavan! mAraNAti samudughAtathI samavahata asurakumAranA taja zarIranI avagAhanA keTalI mahAna hoya che ? zrIbhagavAna-he gItama! viSka ane bAhulya arthAta paDoLAI ane moTAInI apekSAe zarIranA barAbara hoya che ane labAInI apekSAe jaghana aMguthanA asaM. khyAtamA bhAganI tathA u-kRSTa nIce trIjI pRthvInA adhastanacaramAna sudhI, tiviya bhUramaNa samudranI bAhya vedikA sudhI ane upara ISa~AgyAra pRthvI sudhI asurakumAranA " taijasazarIranI avagAhanA kahI che,
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 prajJApAsU 'evaM jAva thaniyakumArateyagasarIrassa' evam - asurakumArataijasazarIrAvanAddanoktarItyA yAvatnAgakumAra suvarNakumArAgnikumAra vidyutkumArodadhikumAradvIpakumAra divakumAra pavana kumAra stanitakumAratai jaskA viruzarIrasyApi zarIrAvagAhanA viSkampavAlyena zarIrapramANamAtrA, AyAmena jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgayAtrA utkRSTena punaradho yAvat tRtIyasyA pRthivyA adhastanaM caramAntam, tiryag yAvat svayambhUramaNasamudrasya vAdyaM vedikAntam UrdhvaM yAvad ISatprAgbhArA pRthivItAvatpramANA avaseyeti bhAvaH, 'vANasaM tara joisiyasohammIsANagA ya evaM caiva' vAnavyantarajyotiSkasaudharmezAnakAca evazcaiSa- asurakumArotItyaiva avaseyAH, tathA ca vAnavyantarasya jyotiSkasya saudharmasya IzAnasya ca sAraNAntikasamudghAtena samavahavasya tejasa zarIrAvagAhanA viSkambheNa cAhalyena ca zarIrapramANamAtrA, AyAyena javanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgamAtrA, utkRSTena punaratho yAvat tRtIyasyaH pRthivyA adhastanaM caramAntam, 1-1 asurakumAra ke taijasazarIra kI avagAhanA ke samAna hI nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vidyutkumAra, udadhikumAra, dIpakumAra, dizAkumAra, pavanakumAra aura nitakumAra ke taijasazarIra kI bhI avagAhanA viSkaMbha aura bAhalya kI apekSA zarIra pramANa, lambhAI kI apekSA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga, utkRSTa face pRthvI ke adhastana carasAnta taka, tirdhI svayaMbhUramaNa samudra kI bAhya vedikAnta taka aura Upara ISatprAgbhAra pRthvI taka kI jAnanA cAhie / arontara, jyotiSka, saudharma tathA IzAna devoM kI taijasazarIra kI avagAhanA bhI asurakumAra ke samAna hI samajhanA caahie| isa prakAra vAraNAntika samudghAta se hata vanavyantara kI, jyotiSka kI, saudharma deva kI tatho IzAne deva kI taijasazarIra saMbaMdhI avagAhanA viSkaMbha aura bAhalya kI apekSA zarIra ke barAbara hotI hai / lambAI kI apekSA se jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hotI hai, utkRSTa nIce tIsarI pRthvI ke adhastana caramAnta taka, ticha asurakumAranA taijasazarIranI avajJAhunAnA samAna ja nAgakumAra, suvarNa kumAra, agnikumAra, vidhu kumAra, adhibhAra, dvIpakumAra, hizAhumAra, pavanakumAra bhane stnitkumAranA tejasazarIranI paNa avagAhanA vidhyuMbha ane bAhulyanI apekSAe zarIra pramANu lakhAinI apekSAe jaghanya aMgulanA asakhyAtamAbhAga, utkRSTa trIjI pRthvInA adhastana caramAnta sudhI, tiIstraya krUramaNa samudranA bahAranI vedikAnta sudhI ane Upara iSatmAbhAra pRthvI sudhInI jaNavI joie. vAnabhyantara, ye tiSka, saudhama tathA izAna devenA tejasazarIranI avagAhanA paNu asurakumAranA ja samAna samajavI joie, e prakAre mAraNAntika samuddhAtI samahata va nanyantaranI, jyetiSkanI, saudharma devanI tathA izana devanI taijasazarIra saMbaMdhI avazAhanA viSNubha ane bAhulyanI apekSAe zarIranA kharAkhara DAya che, lakhAIno apekSAthI
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyodhinI TIkA pada 21 0 9 taijasazarIrAvagAhanAnirUpaNahU tiryagU yAvat svayambhUramaNasamudrasya cAyaM vedikAntam, UrdhvaM yAvada IpatprAgbhArApRthivI tAvatpramANA azyA tathA cAsurakumArAdi svanitakupAraparyanta bhavanavA sivAnavyantarajyotiSka saudharmezAna devA ekendriye pRtpadyamAnatvAd yadA svAlaGkaraNeSu keyUrAdiSu kuNDalAdiSu protapad marAgAdimaNipu lobhino mUcchita stadadhyavasAyavanto bhUtvA teSveva zarIravartiSu alaGkaraNeSu pRthivIkAyikatvenotpadyante tadA teSAM tejasazarIrAvagAhanA jaghanyenAhaTAsaMkhyeyabhAgapra mANA bhavati, utkRSTena tu yadA bhavanapatyAdi daivastRtIyasyAH pRthivyA adhastanaM caramAntaM yAvat prayojanavazAd gataH san kathamapi svAyupaH kSayAnmRtvA tiryaka svayambhUramaNa samudra bAhyavedikAnte IpatprAgbhArA nAma pRthivIparyante vA pRthivIkAyikatayotpadyate tadA taijasazarIrAvagAhanA yAvadadhastRtIyasyAH pRthivyA adhastanaM caramAntam tiryagyAvat svayamsUramaNa samudrasya svayaMbhUramaNa samudra ke bAhya vedikAnta taka kI tathA Upara ISatprAgbhAra pRthvI taka kI samajhanI caahie| mAraNa yaha hai ki asurakumAra Adi sabhI bhavanavAsI deva, vAnavyantara jyotiSka tathA saudharma aura IzAna devaloka ke deva ekendriyoM meM bhI utpanna hote haiM, ataeva jaba apane keyura Adi AbhUSaNoM meMkuMDala Adi yA padmarAga Adi maNiyoM meM lugdha mUrchita hokara, usI ke adhyavasAya vAle hokara unhIM apane zarIra ke AbhUSaNoM meM pRthvIkAyika ke rUpa meM utpanna hote haiM, taba una devoM ke taijasazarIra kI avAhanA aMgula ke asaMkhyAtave bhAga kI hotI hai / utkRSTa avagAhanA kA Azaya isa prakAra samajhA cAhie- jaba koi bhavanavAsI Adi deva prayojanavaza tIsarI narakabhUmi ke adhastana caramAtataka gayA aura Ayu kA kSaya hone para vahIM para gayA, taba ti svayaMvaramaNa samudra ke bAhya vedikAnta meM athavA ISatprAgbhAra pRthvI ke paryanta bhAga meM pRthvI 799 jaghanya aMzulanA asaMkhyAtamA bhAganI heAya che. utkRSTa nIce trIjI pRthvInA astana caramAnta sudhI, ti-svayaMbhUramaNa samudranI khAhulya vedikAnta sudhInI tathA Unara iSatmAglAra pRthvI sudhInI samajavI joie, jyAtiSa tathA kAraNa e che ke asurakumAra Adi badhA bhavanavAsI deva, vAnabhyantara, saudharma ane izAna daivalenA ekendriyAmA paNa upanna thAya che, tethI ja jyAre peAtAnA kaisUra Adi AbhUSAmAM kuMDaLa AdimAM agara pamarAga Adi maNiyAmAM lubdhasmRta thaIne, tenA ja adhyavasAya vALA thaIne teja peAtAnA zarIranA AbhUSAmAM pRthvIkAyikanA rUpamAM utpanna thAya che. tyAre e davAnA tejasazarIranI pavagAhanA aMgu lanA asa khyAtamA bhAganI haiAya che. utkRSTa avagAhanAnA Azaya e prakAre samajavA joIe. jyAre kAI bhavanavAsI Adi deva pratyeAjana vaza trIjI naraka bhUminA adhastana caramAnta sudhI jAya ane ANune kSaya thatAM tyAM ja marI jAya, tyAre tidhna svayaMbhUramaNu samudranI khAAvedikAntamAM athavA vidmAkbhAra pRthvInA paryanta bhAgamAM pRthvIkAyika
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanA sUtre 792 bAhya vedikAntam OM yAd ipatprAgbhArApRthizatApatyamANA yA / gautamaH pRcchati'sakuna devarasa NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samosses teyAsarIrassa ke mahAkiyA sarIrogAhaNA paNNanA ?' he bhadanta / sanatkumAradevasya khalu sAraNAntikasamudghAtena samayahRtasya sataH taijasazarIrasya ki mahAlayA - kiyadvistArA zarIrAvagAhanA prajJA ? bhagavAnAha - 'goyamA 1' he gautama! 'sarIrayamANametA virasaMbhavAddalleNaM' zarIrapramANayAtrA viSTambheNaudarAdi vistareNa, bAhalyena- uraH pRSThasthUlatvenetyarthaH zarIrAvagAhanA bhavati 'AyAme jahaNeNaM aMgulasta asakhejghahabhAga, ukkoseNaM he jAva mahApAtAlANaM doghe tibhAge, tiriya jA sayaMbhUramaNe samRddeu jAva accuo kappo' AyAmena dairyeNa jaghanyena agulasyAsaMkhyAmAtra utkRSTena adho yAvad mahApAtAlAnAM dvitIyavibhAgaH diryag yAvat sva yambhUramaNaH samudraH, Urdhva yAvad acyutaH kalastAvatpramANA sanatkumArataijazarIrAvagAhanA avaseyA, tathA ca sanatkumArAdayasvathA bhavanaravAbhAvyAd ekendriyeSu vikalenyeiSu vA notpakAyika rUpa meM utpanna hotA haiM / usa samaya usake taijasazarIra kI avagAhanA tIsarI pRthvI ke adhastana caramAnta taka ti svayaMbhUramaNasamudra ke bAhya vedikAnta taka aura upara ISatprAgbhAra pRthvI taka kI hotI hai / : zrIgautamasvAmI - he bhagavan ! prAraNAntika samudghAta kiye deva ke taijasArIra kI avagAhanA kitanI mahAna hotI hai ? bhagavAn he gaunama ! cauDAI aura moTAI kI apekSA se zarIra pramANa aura lambAI kI apekSA le jaghanya aMgula ke asaMkhyAnaveM bhAga kI hotI hai utkRSTa nIce mahApAnioneroM ke dvitIya vibhAga taka, tirdhI svayaMbhUramaNasamudra taka aura Upara acyuta kalpa taka sanatkumAra deva ke taijalavArIra kI avagAhanA jAnanI cAhie / sanatkumAra Adi devabhava ke svabhAva se ekendriyoM meM utpanna nahIM hote, vikalendriyoM meM bhI nahIM utpanna hote / ve paMcendriyatiyaicoM meM athavA hue sanatkumAra rUpamAM utpanna thAya che. te samaye tenA taijasazarIranI avagAhanA nIce trIjI pRthvInA adhastana caramAnta sudhI, ti isvayaM bhramaNu samudranI . vedikAnta sudhI ane Upara iSaprAgbhara pRthvI sudhInI hAya che. zrI gaitamasvAmI-he bhagavan sArAntika samuhvAna karela sanatkumAra demanA taijasa zarIranI avagAhanA keTalI meTI hAya che ? zrIbhagavAna-he gautama ! paheALAi ane meTAInI apekSAe zarIra pramANu ane laMbAInI apekSAthI jaghanya a'gulanA asa`khyAtamA bhAganI hAyache, utkRSTa nIce mahA pAtAlakAAAnA dvitIya tribhAga sudhI, tio svayaMbhUramaNa samudra sudhI ane Upara acyuta kalpa sudhI sanatkumAra devanA tejasazarIranI agAhanA jANavI joie. sanatkumAra di devabhavanA svabhAvathI ekendriyAmAM utpanna nathI thatA. vikalenDriyAmAM pazu nathI utpanna
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ 793 prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 9 taijasazarIrAvagAhanAnirUpaNam dhante apitu paJcandri niryagyoniSu manuSyeSu yotpadyante tatazca yadA mandarAdipuSkariNyAdiSu jalAvagAhaM vidadhataH svabhavAyuHkSayAt tatraiva svapratyAsatradeze matsyatayotpadhante tadA jaghamyena teSAM te dayazarorAvagAhanA agulAsaMkhyeyabhAgapramANA, utkRSTena punaradhaH pAtAlakalazAnAM lakSayojanAmANAvagAhanA dvitIyavibhAgaM yAvat tiryag yAvat svayambhUramaNasamudraparyantam U ca yAvadacyutakalpastAnaseyA, tathAhi-sanatkumArAdidevAnAmanya devanizrayA acyutakalpaM yAvad gamanaM bhavati tatra yadA anatkumAradezo'nyadevanizrayA acyutakalpaM gataH san svAyuSyakSayAt kAlaM kRtA tiryaka svayaMbhUramaNaparyante athavA'dhaHpAtAlakalazAnAM dvitIyatribhAge pavana jalayorutsaraNApasaraNa pAvini matsyAditayotpadyate tadA tasya tiryagadhovA pUrvotakrameNa taijasagIrAvagAhanA'paseyA, 'evaM jAya sahassAradevassa accuo kappo' evam - manuSyoM meM hI utpanna hote haiN| ataeva java mandara parvata kI puSkariNI Adi meM jalAvagAhana karate samaya, Aya kA kSaya hone para usI jagaha, nikaTa vattI pradeza meM matsya ke rUpa meM utpanna hote haiM, taba jaghanya taijahAzarIra kI avagAhanA aMgula ke asaMnyAsa lAga kI hotI hai / utkRSTa nIce, pAtAlakalazoM ke, jinasI avagAhanA lAkha yojanA kI hai, dUsare vibhAga taka kI kahI gaI hai, liI svayaMvaramaga samudra paryanta kI aura Upara acyuta kalpa taka kI kahI gaI hai| kyoMki lakumAra Adi deva dUsare kisI deza kI mizrA se acyuta kalpa taka gamana kara sakate haiN| jaba koI sanatkumAra deva dusare deva kI nizrA se acyuna kalara meM jayA ho aura apanI Ayu kA rahoM kSaya ho jAne para kAla karake tircha svayaMbharamamatA ke paryanta bhAga meM, athavA nIce pAtAlakalaza ke dUsare vibhAga meM satya Adi ke rUpa meM janma letA hai, taba nIce aura tile pUrvokta tejasArIra ko avagAhanA hotI hai, aisA samajhanA caahie| thatA te paMcendriya tirtha" athavA manuSyamAM ja utpanna thAya che. tethI ja jyAre mandara parvatanI puSkara AdimAM jalAvagAhana karatA samaye Ayune kSaya thatAM eja jagyAe nikaTa vatI pradezamAM rAjyanA rUpamAM utpanna thAya che, tyAre jaghanya tejasazarIranI avagAhanA A gulanA asaMkhyAtamA bhAganI hoya che, utkRSTa nIce patalakalazonA, jemanI avagAhanA lAkha jananI che, bIjA vibhAga sudhInI kahelI che, tichi svayaMbhUramaNa samadra paryantanI ane Upara ayyata ka9pa sudhInI che. kema ke sanakumAra Adi deva bIjA keI devanI nizrAthI acuta kapa sudhI gamana karI zake che jyAre keI sanaskumAra deva bIjA devanI nizrAthI acuta kapamAM gayA hoya ane pitAnI Ayane tyAMja kSaya thaI jatAM kALa karIne ticha svayaMbhUramaNa samudranA paryata bhAgamAM athavA nice pAtAlakalazanA bIjA vibhAgamAM ma Adina rUpamAM janma le che, tyAre nIcA ane ticha pUrvokta tejasazarIranI avagAhanA thAya che, ema samajavuM joIe.
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazApanAsana 794 sanatkumArasya taijasazarIrAvagAinoktarItyA yAvat mAhendrabrahmalokalAntakamahAzukrasahasrAra. devasya mAraNAntikasAghAtena samavahatasya taijasazarIrasyAvagAhanA viSkambhavAhalyena zarIra. pramANamAtrA, AyAmena jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAgamAtrA utkRSTena adho yAvad mahApAtALam dvitIyaM tribhAgam, tiryag yAvat svayaMbhUramaNasamudraH, UrdhvaM yAvad acyutaH kalpaH, tAvatpramANA avase yA, gautamaH pRcchati-'ANayadevassa NaM saMte ! mAraNaMtiyasa pugghAeNaM samohayassa teyAsarIrassa ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNatA ?' he bhadanta ! Anatadevasya khalu mAraNAntikasamudghAtena samabahatasya sataH taijasazarIrasya kiM mahAlayA-kiyavistArA zarIrAkgAhanA prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'sarIrappamANamettA vikkhaMbhavAhalleNa" zarIrapramANamAtrA viSkambhavAhalyena Anatadevasya taijasazarIrAvagAhanA, 'AyAmeNaM jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM jAva aholoiyagAmA, tiriyaM jAva maNasakkhette, uDUM jAva accuo kappo' AyAmena-dairyeNa tu jaghanyena aGgulasyAsaMkhyeyabhAga- sanatkumAra deva ke taijasazarIra kI jitanI avagAhanA kahI hai utanI hI mAhendra, brahmaloka, lAntaka, mahAzukra, sahastrAra deva kI, jisane mAraNAntika samudghAta kiyA ho, nejala zarIra kI avagAhanA samajhanI caahie| arthAt ina saba devoM ke taijasazarIra kI avagAhanA bhI viSkama aura bAhalya kI apekSA zarIra pramANa hotI hai / lambAI kI apekSA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI hotI hai| utkRSTa nIce mahApAtAloM ke dUsare vibhAga taka, tiche svayaMbhUramaNa samudra taka aura Upara acyuta kalpa taka jAnanI caahie| ___ zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! mAraNAntika samuddhAta le samavahata Anata deva ke taijasazarIra kI avagAhanA kitanI bar3I hotI hai ? bhagavAn-he gaulama ! viSkaMbha aura bAhalya kI apekSA se zarIra ke pramANa ke barAbara avagAhanA hotI hai / lambAI kI apekSA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM sanakumAra devanA tejasazarIranI jeTalI avagAhanA kahI te, teTalI ja mahendra, brahmaleka, lAntaka, mahAzuka, sahasAra devanI, jeNe mAraNAnika samudughAta karyo hoya, tejasazarIranI avagAhanA samajavI joIe arthAt e badhA denA tejasazarIranI avagAhanA paNa vikhaMbha ane bAhalyanI apekSAe zarIra pramANa hoya che. laMbAInI apekSAe jaghanya aMgulane asaMkhyAtamA bhAganI hoya che. utkRSTa nIce mahApAtAlonA bIjA vibhAga sudhI ticha svayaMbhUramaNa samudra sudhI, ane Upara acukapa sudhI jANavI joIe. zrIgautamasvAmI-he bhagavan! mAraNAnika samudraghAtathI samavahata Anata denA tejasazarIranI avagAhanA kevaDI moTI hoya che? zrIbhagavAna -he gautama ! viSka ane bAhulyanI apekSAe zarIranA pramANanI barApara avagAhanA hoya che. laMbAInI apekSAthI jaghanya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganA
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ 725 pramaiyabodhinI TIkA pada 21 sU0 9 taijasazarIrAvagAhanAnirUpaNa mAtrA, utkRSTena yAvad adholaukikagrAmAH, tiryag yAvad manuSyakSetram, UrdhvaM yAvad acyutaH kalpaH tAvatpramANA Anata devasya taijasazarIrAvagAhanA'vaseyA, 'evaM jAva AraNadevassa' evam-anAtadevoktarItyA yAvattANatadevasya AraNadevasya ca taijasazarIrAvagAhanA evaJcavapUrvoktAnata devarItyaiva viSkambhavAhalyena zarIrapramANamAtrA, AyAmena tu jaghanyena agulasyAsaMkhyeyabhAgamAtrA utkRpTena yAvad adholaukikagrAmAH tiryag yAvad manuSyakSetram, ardhva yAvad acyutaH kalpaH tAvatpramANA prANatAraNA Anatadevasya taijasazarIrAvagAhanA'baseyA, 'evaM jAna AraNadevassa' evam-anAta devottarItyA yAvatprANatadevasya AraNadevasya ca taijasazarIrAvagAhanA evaJcaya-pUrvoktAnatadevarItyaiva viSkambhavAhalyena zarIrapramANamAtrA, AyAmena tu jaghanyena alasyAsaMkhyeyabhAgamAtrA utkRSTena yAvad adholaukikagrAmAH tiryagU yAvada manupyakSetram, U yAvad acyunaH kalpaH tAvatpramANA prANatAraNadevayostaijasazarIrAvagAhanA vothyA, 'accuyadevassa evaMceva' acyutadevasya taijasazarIrAvagAhanA evaJcaivaAnatadevoktarItyaiva viSkambhavAhalyena zarIrapramANamAtrA, AyAmena jaghanyena aGgulasyAbhAga kI hotI hai / utkRSTa adholaukikamAma laka, tirthI manuSya kSetra taka, Upara acyuta kalpa taka, mAraNAntika samudghAta se samavahata Anata deva ke taijasazarIra kI avagAhanA jAnanI caahie| Anata deva kI avagAhanA ke samAna hI prANata aura AraNa deva kI taijasa zarIra saMbaMdhI avagAhanA bhI samajha lenI cAhie / arthAt viSkaMbha aura bAhalya kI apekSA zarIra pramANa, lambAI kI apekSA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga utkRSTa adho laukika grAma taka, tichI manuSya kSetra taka aura Upara acyuta kalpa taka prANata aura AraNa deva ke taijasazarIra kI avagAhanA hotI hai| . acyuta deva kI taijalazarIra kI avagAhanA bhI isI prakAra hai, arthAt viSkama aura pAhalya kI apekSA zarIrapramANa, lambAI kI apekSA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM Aga kI, utkRSTa nIce adholaukikagrAma taka, tirthI manuSya kSetra hoya che. utkRSTa alaukika grAmasudhI, ticha manuSya kSetra sudhI, Upara azrutakalpa sudhI, mAraNAnika samudraghAtathI samavahata Anata devanA seMjasazarIranI avagAhanA jANavI joIe Anata devanI avagAhanAnI samAna ja prANata ane AraNa dezanI taijasazarIra saMbadhI avagAhanA paNa samajI levI joIe. arthAta viThaMbha ane bAhalyanI apekSAe zarIrapramANa laMbAInI apekSA jaghanya aMgulane asaMkhyAtamo bhAga, utkRSTa adholaukika grAma sudhI, tichi manuSya kSetra sudhI ane Upara azrutaka5 sudhI prANata ane AraNa devanA taijasazarIranI avagAhanA heAya che. - bAramA devalokanATyuta devanI tejasazarIranI avagAhanA paNa eja prakAre che, arthAta vikhaMbha ane bAhalyanI apekSAe zarIra pramANa laMbAInI apekSAe jaghanya aMgulanA
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre 796 saMkhyeyabhAgamAtrA, utkRSTena yAvat abolaukikayAmAH, tiryag yAvad manuSyakSetram, tAvata pramANA acyutatejasazarIrAvagAhanA abaseyA, kintu--'NavaraM urdu jAya sayAI vimANAI, navaram-Ana bAdhapekSayA vizeparatu U-vaM yAvat svazAni vimAnAni tAvatpramANA taijasazarIrAvagAhanA acyuta devasyAvaseyA, natu UrdhvaM yAvad acyutaH kalpa, iti, acyutadevasya acyu. takalpe vidyamAnakhAdeva tasyaiva prarUpaNe 'udhvaM yAvadacyutaH kalpa:' ityasya vaktumazakyatAta, kintu kevalamacyutadevasyApi kadAcidUrva savimAnaparyantaM yAbadbhAnasaMbhavAt tatra ca gatvA kAladharmaprAptisaMbhavAccelAbhiprAyeNAha-'Urdhva yAvat svAni vimAnAni' iti tathA ca yadA Anato vA prANato vA AraNo vA acyuto yA devaH kasyApyanyastra devasya nizrayA acyutakalpaM cA acyutadeva vimAnaM vA gataH san kAlaM kRtvA abolaukikagrAmepu manuSya kSetraparyante vA manuH pyatvenotpadyate tadA utkRSTena ayoyAvadadholaukikagrAmalitaryag yAvanmanuSyakSetram Urdhva yAvadacyutaH kalpaH acyutadevavimAno vA tAvatpramANA AnatAdidevAnAM tainasazarIrAvagAhanA taka avagAhanA hotI hai magara Anata deSa Adi le isameM vizeSatA yaha hai ki acyuta deya kI taijalazarIra kI avagAhanA Upara apane vimAna taka hI hotI hai yahAM Upara acyuta kalpa taka nahIM kahanA caahie| kyoMki acyuta deva acyuta kalpa meM rahatA hai, ataeva uso kI prarUpaNA karate samaya acyuta kalpa taka aisA kahanA ucita nahIM hai| acyuta deva kadAcit apane vimAna kI uMcAI taka jAtA hai, taba yaha avagAhanA hotI hai| isI abhiprAya se kahA gayA hai ki Upara apane vimAnoM taka kI avagAhanA hotI hai| Avata, prANata AraNa kalpa kA deva kisI anya deva kI nizrA se acyuta kalpa meM gayA ho aura vahAM kAla karake agholaukika grAma meM athavA manuSya kSetra ke paryanta bhAga meM manuSya rUpa se utpanna ho, taba utkRSTa nIce adholaukika grAma taka aura tiche manuSyakSetra taka tathA Upara acyuta kalpa taka yA acyuna deva vimAna taka kI Anata Adi asaMkhyAtamA bhAganI utkRSTa nIce alaukika grAma sudhI, tichiI manuSya kSetra sudhI avagAhanA che paraMtu Anana deva AdithI emAM vizeSatA e che ke azruta devanI taijasa zarIranI avagAhanA Upara potAnA vimAna sudhI ja hoya che. ahI Upara acuta 95 sudhI na kahevuM joIe, kema ke azruta deva ayutakalapamAM rahe che, tethI ja prarUpaNa karatI vakhate acuta ka95 sudhI ema kahevuM ucita nathI, azruta deva kadAcina pitAnA vimAnanI uMcAI sudhI jAya che ane tyAM jaIne kAladharmane prApta thaI jAya che. tyAre A avagAhanA thAya che. eja abhiprAyathI kaheluM che-ke Upara potAnA vimAne sudhInI avagAhanA thAya che. Anata prANata, AraNa kalpanA deva keI bIjA devanI nizrAthI amyuna kapamAM gayA hAya ane tyAM kALa karIne alaukika grAmamAM athavA manuSya kSetranA paryanta bhAgamAM manuSya rUpathI utpanna thAya, tyAre utkRSTa nIce alaukika grAma sudhI ane ticha manu dhya kSetra sudhI tathA Upara azrutaka5 sudhI agara amrutadeva vimAna sudhInI Anata .
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavodhinI TIkA pada 21 sU0 9 taijasazarIrAvagAhanA nirUpaNam 27 draSTavyA, gautamaH pRcchati - 'gevijjagadevasta NaM aMse ! mAraNaMtiyamugvANaM samohayasta teyAairea ke mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?' he bhadanta ! graiveyakadevasya khalu mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya sataH taijasazarIrasya kiM mahALyA kiyavistArA zarIrAvagAhanA prajJaptA ? bhagavAnAha - 'joyamA !' he gautama! 'sIrapamANamettA vivakhaMbhavAhalleNa zarIrapramANamAtrA viSkambhavAhalyena taijasazarIrAvagAhanA prajJatA, 'AyAmeNaM jahaNerNa vijjAharaseDhio, ukoseNaM jAtra tholoiyanAmA tiriyaM jAva saNUmakhete uDDU jAva sagAI vizaNAI' AyAmena dairyeNa tu jaghanyena vidyAdharathepayaH, utkRSTena yAvad adholokikagrAmAH, tiryag yAvad manuSyakSetram, UrdhvaM yAvat svacAni vimAnAni tAvatpramANA graiveyaka taijasazarIrAvagAhanAvaseyA, 'aNuttazevavADayassa vi evaM caiva' anuttaropapAtikasyApi devasya taijasazarIrAvagAhanA evaJcaiva graiveya devoktarItyaiva viSkambhavAhalyena zarIrapramANamAtrA AyAmena jaghanyato vidyAdharazreNayaH, utkRSTato yAvad adholaukikagrAmAH tiryag yAvad manuSyakSetram, urdhva - " devoM ke taijasArIra kI avagAhanA samajhanI cAhie / zrI gautanaravAmI - he gavan mAraNAntikasamudvAna se samavahata naiveyaka deva ke taijasazarIra kI avagAhanA kitanI baDI kahI gaI hai ? bhagavAn - he gautama! viSkaMbha aura bAhalya kI apekSA zarIra ke barAbara hI taijasazarIra kI avagAhanA hotI hai / lambAI kI dRSTi se jaghanya vidyAdhara zreNiyoM taka aura, utkRSTa tIce adholaukika grAmoM taka, tirkhA manuSyakSetra taka aura Upara apane-apane vimAnoM taka graiveyaka devoM ke taijalazarIra kI avagAhanA mAraNAntikamudyAta ke samaya meM hotI hai| anuttaropapAtika deva ke taijasArIra kI avagAhanA bhI graiveyakadeva ke samAna hI samajha lenI cAhie, arthAt viSkaMbha aura bAhalya kI apekSA zarIra Adi devenA tejasazarInI avagAhanA samajavI joie. zrIgautamaravAnI--he bhagavan ! mAraNAntika samudghAtathI samavahata traiveyaka devanA taijasazarIranI avagAhanA keTalI meATI kahelI che ? zrIbhagavAn-he gautama ! viSNubha ane bAhulyanI apekSAe zarIranI kharAmara ja teM sazarIranI avagAhanA hoya che. laMbAinI dRSTithI jaghanya vidyAr zreNiyA sudhI ane utkRSTa nIce adhelaukika mAmA sudhI, tichi manunya kSetra sudhI ane Upara potapotAnA vimAnA sudhI traiveyaka devAnA djasazarIranI avagAhanA mAraNAntika samudyAtanA samayamAM thAya che. anuttaraupapAtika devanA taijasazarIranI avagAhanA paNa traiveyaka devanA samAna ja samajI levI joie, arthAta viSNubha ane mAhalyanI apekSAe zarIra pramANa lakhAimAM
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ prezApanAsUtra 798 yAvat svakAni vimAnAni tAvatpramANA'vaseyA, tathA ca graideyakAnuttaropapAtikadevA ahaMda vandanAdikamapi tatra sthitAH santa eva kurvanti tasmAdatrAgamanAsaMbhavenAgulAsaMkhyeyabhAgapramANamAtratvaM na saMbhavati kintu yadA caitADhayagata vidyAdharazreNipu saplutpadyante tadA svasthAnAdArabhyAdho yAvad vidyAdharazreNayastAvatpramANA jaghanyena tepAM taijasazarIrAvagAhanA, utkRSTena punavidadholaukikagrAmAH, tiryagyAvanmanupyakSetraparyantaM tepAM taijasazarIrAvagAhanA draSTavyA, ityevaMrItyA taijasazarIrasya bheda saMsthAnAvagAhanA mAnAni prarUpya samprati kArmaNazarorasya bheda saMsthAnAvagAhanAH prarUpayitumAha-kammagasarIre NaM bhaMte ! kaivihe paNate ?' he bhadanta ! kArmaNazarIraM khalu kavividhaM prajJaptam, bhagavAnAha-goyamA ! he gautama ! paMcavihe pramANa, lambAI meM jaghanya vidyAdhara zreNi taka, utkRSTa adholokika grAmoM taka, tiLa manuSyakSetra taka aura Upara apane-apane vimAnoM taka kI anuttaropapAtika devoM ke taijasa zarIra kI avagAhanA samudghAta dazA meM hotI hai| veyakadeva tathA anuttaropapAtika deva arhada bandana Adi bhI apane sthAna para sthita rahakara hI karate haiN| ve yahAM Ate nahIM haiN| ataeva unakI jaghanya avagAhamA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI nahIM ho sakatI / kintu jaba vaitADhya parvata kI vidyAdhara zreNiyoM meM ve utpanna hone vAle hote haiM, taba apane sthAna se prAraMbha karake vidyAdhara zreNiyoM taka unake taijasazarIra kI jaghanya avagAhanA hotI hai / utkRSTa adholaukSika grAmoM taka nIce avagahanA hotI hai| tirkI avagAhanA manuSyaloka taka hotI hai, ailA lagA lenA caahie| isa prakAra laijasazarIra ke bhedoM kA, saMsthAnoM kA evaM avagAhanA kA nirUpaNa kiyA gyaa| aba kArmaNazarIra ke bheda, saMsthAna evaM avagAhanA kahate haiNjaghanya vidyAdhara zreNi sudhI ane ukRSTa adhe laukika grAma sudhI, nichI manuSya kSetra sudhI ane Upara pitatAnA vimAne sudhInI anuttaraupapAtika denA tejasazarIranI avagAhanA samughAta dazAmAM thAya che. veyaka deva tathA anuttaraupapAtika deva ahaMduvaMdana Adi paNa pitAnA sthAna para sthita rahIne ja kare che. teo ahIM AvatA nathI. tethI ja temanI jaghanya avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI nathI thaI zakatI. paNa jayAre vaitADhaya parvata uparanI vidyAdhara zreNiyomAM teo utpanna thanArA bane che, tyAre pitAnA sthAnathI AraMbha karIne vidyAdhara zreNi sudhI temanA tejasazarIranI jaghanya avagAhanA thAya che. utkRSTa alaukika grAma sudhI nIce avagAhanA thAya che. tiIi avagAhanA manuSya leka sudhI thAya che, evuM samajI levuM joIe. e prakAre tejasazarIranA bhedanuM, saMsthAnuM temaja avagAhanAnuM nirUpaNa karAyuM che. have kAmaNazarIranA bheda saMsthAna temaja avagAhanA kahe che
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 9 taijasazarIrAvagAhanAnirUpaNam paNNatte' kArmaNazarIraM paJcavidhaM prajJaptam, 'taM jahA-egidiya kaSmagasarIre jAva paMvidiya kammagasarIreya' tadyathA-ekendriyakArmaNazarIraM yAvad hundriya trIndriya caturindriya paJcendriyakArmaNazarIraJca, tacca kArmaNazarIraM taijasazarIreNa sahAvinAmAvi bhavati tadIyaM saMsthAnaJca tejasavadeva jIvapradezAnusAri bhavati, ato yathaiva taijasazarIrasya bhedasaMsthAnAdikamuktaM tathaiva kArmaNazarIrasyApi vaktavyamityabhiprAyeNAha-'evaM jaheva teyagasarIrassa bhedo saMThANaM ogAhaNAya bhaNiyA taheva niravasesaM bhANiyadhvaM jAva aNuttarovavAiyatti' evam-pUrvoktarItyA yathaiva tainasazarIrasya bheda:-prakAraH, saMsthAnam-AkAraH, avagAhanA canyApanArUpA bhaNitA tathaiva niravazeSam-sarvam-bhedaH saMsthAnam avagAhanA svarUpazca kArmaNazarIrasyApi bhaNitavyaM yAvat-samuccaya jIvapRthivIkAyikA kendriyaviklendriyanairayikapaJcendriyatiryagyo zrIgautamasvAsI-he bhagavAn ! kArmaNazarIra kitane prakAra kA kahA gayA hai ? bhagavAn-he gautama ! kArmaNazarIra pAMca prakAra kA kahA gayA hai, vaha isa prakAra-ekendriya kArmaNazarIra, dIndriya kArmaNazarIra, trIndriya kArmaNazarIra, caturindriya kArmaNazarIra aura paMcendriyakArmaNazarIra kArmaNazarIra tajasazarIra kA sahacara hai, jahAM taijasazarIra vahAM kArmaNazarIra aura jahAM kArmaNArIra vahAM taijasazarIra avazya hotA hai| ataeva kArmaNazarIra kA saMsthAna Adi tejasazarIra ke samAna hI hai aura vaha jIva pradezoM ke anusAra hotA hai| ataH jaise taijasazarIra ke bheda saMsthAna Adi kI vaktavyatA kahIM hai, vaisI hI kArmaNazarIra kI bhI kahanA cAhie / isI abhiprAya se sUtrakAra kahate haiM-jisa prakAra taijasazarIra ke bheda, saMsthAna aura avagAhanA kA kathana kiyA hai, usI prakAra sampUrNa kathana kArmaNazarIra ke viSaya meM bhI samajha lenA caahie| lapuccaya jIva, pRthvIkAyika Adi ekendriya, vikalendriya, nairayika, paMcendriya tiryaMca, manuSya, zrIgautamasvAbhI- bhagavan ! JAN2 388 / prA2nA 4i cha ? zrIbhagavAna-he gautama! kAmaNazarIra pAMca prakAranA kahelAM che, te A prakAre-eke ndriya kAmaNa zarIra, dvIndriya kAmaNazarIra, trIndriya kArmaNazarIra, caturindriya kArmazarIra ane paMcendriya kAmaNazarIra. kArmazarIra tejasazarIranuM sahacara che, jyAM tejasazarIra tyAM kAmaNazarIra ane jyAM kAzmaNa zarIra tyAM taijasazarIra avazya hoya che. tethI ja kAmaNa zarIranA saMsthAna Adi taijasazarIranA samAna ja che ane te jIva pradezanA anusAra hoya che. tethI jevA tejasazarIranA bheda saMsthAna AdinI vaktavyatA kahI che, tevI ja kAmaNazarIranI paNa kahevI joIe. e abhiprAyathI sUtrakAra kahe che, je prakAre taijasazarIranA bheda-saMsthAna ane avagAhanAnuM kathana karyuM che, teja prakAre saMpUrNa kathana kArmaNazarIranA viSayamAM paNa samajI levuM joIe. pRthvIkAyika Adi ekendriya,
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ 800 prazApanAsUtra nikamanuSyAsurakumArAdidazabhavanapati vAnavyantarajyotiSkasaudharmazAnAdi dvAdazakalpopapatranavagreveyakAdi kalpAtIta paJcAnuttaraupapAtikadevaparyantamiti bhAvaH / / sU0 9 // pudgalacayanavaktavyatA mUlam -orAliyasarIrasaNaM bhaMte ! kaha disi poggalA cijjati ? goyamA ! nivAghAeka chadisi vAghAyaM paDucca liya tidisi siya caudisi siya paMcadisiM, beuThivAlarIrasta NaM aMte ! kAdili poggalA cijjati ? goyamA ! NiyamA chadiliM, evaM AhAragalarIrassa di, teyA kammagANaM jahA orAliyasarIrassa, orAliyasarIrasta NaM bhaMte ! kaI disiM poggalA upavijjati ? gorakSA! evaM ceka jAra kammagalarIrassa, evaM ucijjati, jassa NaM bhaMte ! orAliyasarIraM tasla veubdhiyasarIraM jasla veuThivayasarIraM tarUla orAliyasarIraM? goyamA ! jasla orAliya sarIraM tassa gheubviyasarIraM liya asthi, liya nasthi, jasta beDamviyasarIraM tasva oliyasarIraMsiya asthi, siya nathi, jalsa bhaMte ! orAliya sarIraM tarala AhAragasarIraM jasla AhAragasarIraM tahasa orAliyasarIraM goyamA ! jasla orAliyasarIraM tarala AhAragasarIraM sipa asthi, siya natthi, jasta puNa AhAragasarIraM tasta orAliyAlarIraM jiyamA asthi, jalsa NaM aMte orAliyasarIraM tasla teyagasarIraM jasla teyagasarIraM tasla orAliyasarIraM goyamA! jasla orAliyalarIraM tarala teyagalarIraM niyamA asthi, jasta puNa teyagasarIraM tassa orAliyalarIraM siya asthi liya Nasthi, evaM rUpAgalarIraM pi, jasla kaM bhaMte veuThivayasarIraM tassa AhAragasarIraM jassa AhAragasArIra tasta veubviyasarIraM ? gozamA ! jasla veu. asurakumAra Adi daza bhavanapati, vAnavyantara, jyolika, saudharma, IzAna Adi bAraha kalpopapanla, navagrebeyaka deva tathA anuttarIpapAtika rUpa kalpAtIta deva ke kArmaNazarIra kA nirUpaNa isI prakAra jAnanA cAhie ||suu0 9 // vikalendriya, nairayika, pacendriya, tiya ca, manuSya, asurakumAra Adi daza bhavanapati vAnavantara, tiSka sIdhama, IzAnaAdi bAra kalpapapana, navaya, deva tathA anuttaropapAtika rUpa kalpAtIta devanA kArmaNazarIranuM nirUpaNa Aja prakAre jANavuM joIe. sU0 lA
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabodhinI DIkA pae 21 0 10 pudgalacayananirUpaNam 801 viyasarIraM tassa AhAragasarIraM Natthi, jassa vi AhAragasarIraM tassa vi vviyasarIraM sthi, teyagakammAI jahA orAlieNa samaM taheva AhAragasarIreNa di samaM teyA kamagAI cAreyavvANi, jassa NaM bhaMte ! teyagasarIraM tara kammagasarIraM jassa kammagalarIraM tahata teyagasarIraM ? goyamA ! jasta teyagasarIraM tassa kammagasarIraM niyamA atthi, jassa tri kammagasarIraM tassa vi teyagasarIraM piyasA asthi // sU0 10 // " chAyA - audArikazarIrasya khala bhadanta ! katidigbhyaH pudgalAzrIyante ? gautama niya ghAtena padigbhyaH vyAghAtaM pratItya svAt tridibhyaH syAccaturdigbhyaH syAt pazJcadigbhyaH vaikriyazarIrasya khalu bhadanta ? katidigbhyaH pudgalAzrIyante ? gautama ! niyamAda padigbhyaH, evam AhAravazarIrasyApi, tejasakArmaNAnAM yathA audArikazarIrasya, audArikazarIrasya khala pudagalacayana vaktavyatA zabdArtha - (orAliya sarIrassa NaM bhaMte / kAidisiM poggalA cijjaMti ?) he bhagavan ! audArikazarIra ke pula kitanI dizAoM se vadha ko prApta hote haiM ? (goyamA ! nivvANaM chaddisiM) he gautama! vyAghAta na ho to chahoM dizAoM se (vAghAyaM paDucca siyatidisi, siya cauddisiM) vyAghAta ho to kadAcit tIna dizAoM se, kadAcit cAra dizAoM se (siga paMcadisiM) kadAcit pAMca dizAoM se 3 (veucciyasarIrastu NaM bhale ! kaDadisiM poggalA cijjati ? ) he bhagavan ! vaikazarIra ke pula nI dizAoM se cayako prApta hote haiM ? (goyamA ! free chaddisiM) he gautama! niyama se chahoM dizAoM se ( evaM AhAragasarIrassa ci) isI prakAra AhAra zarIra ke bhI (teyAka mhagANaM jahA orAliya sarIrassa) pudgalacayana vaktavyatA zahAtha'- (orAliya sarIrassa NaM bhaMte / kaidisi pobhgalA cijjati) he bhagavan / gohArie zarIranA cuigama DeTalI dizAoodhI yayane prApta thAya che ? (goyamA / nivvAgha eNaM chaddisi') he gautama! vyAghAta na hoya to cho dizAmAthI ( vAghAyaM paDucca siya tidisiM, siya cauddimiM) vyAghAta hoya to ahAnthit traNa dvizAkhothI, mahAyita yAra dvizAmethI (siya paMcadisiM ) 4hAnthit pAMtha hizAsAthI (vaiuvviyasarIrassa NaM saMte ! kaidisi poggalA cijjati 1) he bhagavan vaiDiyazarIranA yuddhajasa DeTalI dizA gothI yayane Apta dhAya che ? (goyamA ! NiyamA chaddisiM ) De gautama ! niyamathI cho dvizAkhothI ( evaM AhAragasarIrassa vi) yena aThAre AhAra4zarIranA pazu (teyAkammagANaM jahA orAliyasarIrassa) tainasa bhane arbhaSu zarIranA nepA mohAripunA pra0 101
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 prajJApanAne bhadanta ! katidigbhyaH pudgalA upacIyante ? gautama ! evaMJcaiva yAvat vAmagazarIrasya, evam upacIyante, apacIyante, yasya khalu sadanta ! audArikazarIraM tasya vaikriyazarIram, yasya vaikrizarIraM tasya audArika zarIras ? gautama ! yasya audArikazarIraM tasya caikriyazarIraM syAda asti, syAnnAsti, yasya vaikriyazarIraM tasya audArikazarIraM syAd asti, sthAmA sta, yasya khalu bhadanta ! audArikazarIraM tasya AhArazarIraM, yasya AhArakazarIraM tastra audArikataijasa aura kArmaNazarIra ke jaile audArika zarIra ke ___ (orAliyalarIrasta bhaMte ! kahadili yoggalA pavaciti ?) he bhagavan audArika zarIra ke pudgala kitanI dizAoM se upacita hote haiM ? (goyamA ! evaM ceva) he gautama ! isI prakAra (jAva kamyagarIrasma) mArmaNazarIra taka (evaM uvacijjati) imI prakAra upacitta hote haiM (acinati) apacita hote haiM ' (jasla NaM bhaMte ! orAliyarUrIraM nasla vedhiyasI) he bhagavan ! jisa ke audArikazarIra hotA hai, usake dainiyazarIra hotA hai ? (jAla beubdhiyasarIraM tassa orAliyasarIraM ?) jisake kriyazarIra hotA hai, usake audArikazarIra hotA hai ! (goyamA! jasla orAliyasarIraM talsa veuvjiyalarIraM siya asthi siya nasthi) he gautama ! jilla ke audArikazarIra hotA hai, usake vaikriyazIra kAdA. ciyU hotA hai, kadAcit nahIM hotA (jasla ubbiyasarIraM tassa orAliyasarIraM siya asthi, liyA nalitha) jisa ke kriyazarIra hotA hai, usake audArikazarIra kadAcit hotA hai, kadAcit nahIM hotA / (jasla NaM maMte ! orAliyalarIraM tarala AhAra marI) he bhagavan ! jisake . audArikazarIra hotA hai, usake AhArakazarIra hotA hai ? (jAla AhAragasarIraM (orAliyasarIrassa NaM bhaMte | kaidisiM poggalA ucijjati) 3 sagavan ! gau2i4shriirn| pusa 4ii hizAmAthI pati ya cha (goyamA evaMceva) gauta5 / 20 are (jAva kammagasarIrassa) yAvat rAmazarIra sudhA (evaM ucijjati) me re pAyata thAya che (avacijjati) mapathita thAya che. (jassa NaM bhaMte / orAliyasarIraM tassa veuvviyasarIraM 1) pan / 2. go2i42|2 DAya che, tenA vaiThiyazarIra hAya ? (jansa ubbiyasarIraM tassa orAliyasarIraM ?) tu vaiyizarI2 DAya cha, tenu mohA2i4zarIra DAya cha ? (goyamA ! jassa orAliyasarIra tassa veubbiyasarIra siya atthi siya nasthi) he gautama / // mohAri4zarIra DAya cha, tenA vaSThiyazarI2 4Ayit hAya cha bhane hAyit nathI tai (jatsa veuvviyasarIra tassa orAliyasarIra siya asthi, siya natthi) renA vaiThiyazarIra DA cha, tanayohAnizarIra hAyit hAya cha, ane kadAcit nathI letAM. / (jassa NaM bhaMte ! orAliyasarIra tasla mAhAragasarIra) hai magavan ! nu mohaa|24 N2 bAya 1 tenu maa|26AR BAya che, (jassa AhArakasarIra tassa orAliyasarIraM / /
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavAvinA kA pada 31 0 10 pudgalacayanirUpaNam zarIram ? gautama ! yasyaudArikazarIraM tasyAhArakazarIraM syAdasti syAgnAsti, yasya punarAhArakazarIraM tasyaudArikazarIraM niyamAdasti, yasya khala bhadanta ! audArikazarIraM tasya taijasazarIraM yasya tainasazarIraM tasmaidArikArIm ? gautama ! yasyaudArikazarIraM tasya taijasazarIraM niyamA isti, yasya punastaijasazarIraM tasyaudArikazarIraM syAdasti syAzAsti, evaM kArmaNalasa aurA liyasarI ?) jisake AdhArakazarIra holA hai. usake audArikazarIra hotA hai ? (goyamA !) he gautama ! (jasa orAliyarUrIraM tarala AhAragasarIraM liya asthi, liya nasthi) jilo audArikazarIra hotA hai usa ke kadAcit AhArakrazarIra hotA hai aura kadAcita nahIM bhI hotA (jassa puNa AhAragasarIraM tasla orAliyasarIraM NiyalA althi) jilake AhArakazarIra hotA hai usake audArikazarIra nighala se hotA hai| ___(jassa NaM bhale orAliyalarIraM tarasa leyagasarIra) he bhagavan ! jisake audA. rikazarIra hotA hai, usake tejamazarIra hotA hai ? (jassa teyagasarIraM tassa orAliyasarI ?) jisake laijasazarIra hotA hai, usake audArikazarIra hotA hai ? (goyamA ! jassa orAliyasarI tasla leyagarIraM niyamA atthi) he gautama ! jisake audArikazarIra hotA hai usake laijasazarIra liyana se hotA hai (jassa puNa teyagalaroraM tassa orAliyasarIraM liya asthi, liya nasthi) kintu jisake tejaptazArIra hotA hai usake audArikazarIra kadAcit hotA hai, kadAcit nahIM hotA (evaM smagalarI pi) isI prakAra kArmaNazarIra bhI (jassa NaM saMte ! veubdhiyasarIraM tassa AhAragalarIraM jassa AhAragasarIraM renu gAI 24zarIra sAya che, nu yohA2i4012 hAya che ? (goyamA / ) 3 gautama ! (jasla orAliyasarIra tassa AhAragasarIraM siya asthi, siya nasthi) 3 gItama ! renu jenuM hArika zarIra hoya che, tenuM AhAraThazarIra kadAcita hoya che, ane kadAcit nathI para lAtu (jasta puNa AhAragasarIra tassa orAliyasarIra niyamA asthi) 2 mADA24 zarIra hoya che, tenuM dArika zarIra niyamathI hoya che. (jassa bhaMte / orAliyasarIra, tAsa teyagasarIra) 3 magavan ! 22 mohA2i42 DAya che te ts2|2 DAya cha ? (jasta teyagasarIra tassa orAliyasarIra) ne tesaza12 DAya cha, tana mau2i42002 saya cha ? (goyasA | jassa orAliyasarIra tassa teyagasarIra niyamA atthi) gautama ! 27 mohA2i422 DAya chetena te42222 niyamayI DAya cha (jassa puNa teyagasarIra tassa orAliyasarIraM siya atthi, siya nanthi) 5 jenu tesarI2 DAya cha, tanu mohAriza12 yat DAya cha, 4Ayit nathI chAtu (evaM kammagasarIra vi) 4 42 41 zarI2 54. (jassa NaM bhaMte ! veuvviyasarIra tassa AhAragasarIra jassa AhAragasarIra tarasa veja
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8804 prajJApanAstre zarIraMpi, yasya khalu bhadanta ! vaikriyazarIraM tasyAhArakazarIraM yasyAhArakazarIraM tasya vaikriyazarIram ? gautama ! yasya vaikriyazarIraM tasyAhArakazarIraM nAsti, yasyApi AhArakazarIraM tasyApi vaikriyazarIraM nAsti, taijasakAmaNAni yathA audArikeNa samaM tathaiva AhArakazarIre- / NApi samaM taijasakAmaNAni cArayitavyAni, yasya skhalu bhadanta ! taijasazarIraM tasya kArmaNazarIraM yasya kAryaNazarIraM taspa taijasazarIram ? gautama ! yasya taijasazarIraM tasya kArmaNazarIraM / niyamAdasti, yasyApi kArmaNazarIraM tarUpApi taivatazarIraM niyamAdasti, // sU0 10 // tassa veubviyasarIraM?' he bhagavan ! kyA jisake kriyazarIra hotA hai usake : AhArakazarIra hotA hai, jisake AhArakazarIra hotA hai usake vaikriyazarIra . hotA hai ? (goyamA ! jasta veuvzyisarIraM tarala AhAragalarIraM Nasthi) he gautama ' jisake vaikriyazarIra hotA hai usake AhArakazarIra nahIM hotA (jasla vi AhAragalarIraM tassa vi veubdhiyasarIraM sthi) jisake AhArakazarIra hotA hai usake vaikriyazarIra nahIM honA. (teyAkammAI) taijala aura kAryaNa (jahA orAlieNa samaM) jaise audArika ke : sAtha (taheva AhAragalarIreNa vi samaM) isI prakAra AhAraka ke sAtha bhI hote . ' haiM (teyAkammagAI cAreyavANi) taijala aura kArmaNazarIra audArika ke samAna : vaikriya aura AhArakake sAtha bhI prarUpaNa karane caahie| _ (jasla f aMte ! tevagalarIraM tasla kammagasarIraM, jassa kammagalarIraM tassa / teyagasarIraM ?) he bhagavan ! kyA jisake laijasazarIra hotA hai usake kArmaNazarIra ' hotA hai ? aura jilake kArmaNazarIra hotA hai usake laijasazarIra hotA hai ? (goymaa| jasla tethagasarIraM tassa kammagasarIraM NiyamA asthi) he gautama ! jisake taijasavviyasarIra) 3 mApan / zuranu vaizyizarI2 hAya cha, tetu maadd|24shrii2 hAya cha, rene mAkha24zarI2 DAya cha, tanA vaiyazarIra hAya cha 1 (goyamA / jarasa gheubviyasarIraM / tassa AhAragasarIraM Natyi) 3 gautama / sa vaiThiyazarI2 saya cha, tabhane bhaai|24shriir nathI khAtA (jassa vi AhAragasarIra tassa vi veubdhiyasarIraM Natthi) bhane maah|2422212 / hoya che, tamane vaikriyazarIra nathI hotAM (teyA kammAI) terasa bhane bhae (jahA orAliyaeNa sama) 21 / mohA2i4I sAtha (taheva AhAragasarIreNa vi samaM) me // 2 mA 124622nI sAthe pa hAya, (teyA / kammAI cAreyavyANi) tesa ma bhae zarI2 mohA2i4 samAna yi mane mAsa24nA / sAthe paNa prarUpaNa karavA joIe. (nassa NaM bhaMte / teyagasarIraM tassa kammagasarIraM, jassa kammagasarIraM tassa teyagasarIra / / he bhagavana ! zuM jene tejasazarIra hoya che temane kAmaNa zarIra hoya che? ane jemane bhazA2 DAya cha temana tasazarIra DAya cha 1 (goyamA ! jassa teyagasarIraM tassa kammaga
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 10 pudgalacayananirUpaNam ____TIkA-pUrva paJcAnAyapi audArikAdizarIrANAM bheda saMsthAnAvagAhanA mAnAni prarUpi tAni samprati pudgalAnAM cayanopacyanAdikaM dvAraM prarUparitumAha-'orAliyasarIrassa NaM bhaMte ! kaidisi poggalA cijjaMti ?' he bhadanta ! audArikazarIrasya khallu katidigbhya-kiyatIbhyo digbhyaH samAgatya pudgalAzcIyante ? svayaM cayanaM prApnuvanti karmakartariprayogaH samAhRtA bhavantItyarthaH 'kaidisiM' iti prAkRtatvAt paJcamyarthe dvitIyA bahuvacane ekavacanazca bodhyam, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'nivvAghAeNaM chadisiM' nirvyAghAtena-vyAghAtasthAbhAvo nirvyAghAtaM tena avyAvAdhenetyarthI padigbhyaH-pUrvapazcima dakSiNottarArdhAdhorUpAbhyaH paDUbhyo digbhyaH, audArikazarIrasya pudgalAzcIyante, tathA ca yatra trasanAcyA antarvahirza vyavasthitasya audArizarIriNo naikApidina alokena vyAhatA'sti tatra nirvyAghAte vyavasthitasyau. zarIra hai usake kArmaNazarIra niyama se hotA hai (jaskA vikammagasarIraM tassavi teyagalarIraM NiyamA asthi) jisake kArmaNazarIra hotA hai usake taijasazarIra niyama se hotA hai ____TIkArtha-isale pUrva audArikazarIra Adi pAMcoM zarIroM ke bheda, saMsthAna aura avagAhanA kA nirUpaNa kiyAgayA hai, aba pudgaloM ke caya evaM upacaya Adi kA kathana kiyA jAtA hai zrI gautamasvAmI-agavan ! audArikazarIra ke pudgala kitanI dizAoM se Akara caya ko prApta hote haiM ? arthAt samudita hote haiM ? bhagavAn-he gautama ! agara kisI prakAra vyAghAta arthAt rUkAvaTa yA bAdhA nahoto pUrva, pazcina, uttara, dakSiNa, Urva aura adhaH yo chahoM dizAoM se AkAracaya ko prApta hote haiM tAtparya yaha hai ki brasa nADI ke andara atha bAhara sthita audArikazarIra dhArI jIva ke eka bhI dizA meM aloka nahIM hotA hai chahoM sarIraM niyamA asthi) 3 gautama ! 22 tasazarIra cha tara zarI2 niyamathI hAya cha. (jAsa vi kammagasarIraM tassa vi teyagasarIraM NiyamA asthi) ne mazarI2 DAya che, tene tejasazarIra niyamathI hoya che. TIkAtha- AnAthI pUrve audArika Adi pAce zarIranA bheda, saMsthAna, ane avagAhanAnuM nirUpaNa karyuM che, have pudgalenA cayaupacaya AdinuM kathana karAya che zrIgautamasvAmI-he bhagavana ! dArika zarIranA pudgala keTalI dizAomAthI AvIne cayane prApta thAya che? arthAt samudita thAya che ? zrIbhagavAna gautama! je koI prakAranA vyAghAta arthAt rokANa agara te aDacaNa na hoya te pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa Uka ane adhaH Ama chae dizAothI AvIne cayane prApta thAya che. tAtparya e che ke, trasanADInI aMdara athavA bahAra vyavasthita rahela dArika zarIra dhArI jIvane eka paNa dizAmAM aleka nathI thatuM chae dizAethI
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre 806 " dArikazarIrasya niyamataH padbhyo digbhyaH pudgalAnAmAharaNaM bhavatIti bhAvaH kintu - 'vAghAyeM paDucca siya tidisiM siya cauddisi siya paMcadisiM' vyAghAtaM - vyAvAdham alokena pratiskhalanaM pratItya- Azritya, alokena pratighAtApekSayA tvityarthaH syAt - kadAcit tridigbhyaH visRbhyo digbhyaH pAdAcit caturdigbhyaH catasRbhyo digbhyaH syAt kadAcit pazcadigbhyaH punalA cIyante ityarthaH tathA ca yA madArikazarIriNaH sUkSmajIvasya yatra UrdhvaM lokAkAzo na vartate nocA tiryak pUrvadizi nApi dakSiNadizi tadA tasmin sarvordhvapratare AgneyakoNarUpe lokAnte vyavasthitasya tasyAdhaH pazcimottarAbhyastisrubhyo digbhyaH punalAnAM cayanaM, taditaraditrayasthAlokena vyAptatvAt yadA tu sa evaudArikazarIrI sUkSmadizAoM meM lokAkAza hotA hai, yahAM sthita audArikazarIrI chahoM dizAoM se audArikazarIra ke yogya pudgaloM ko grahaNa karatA hai kintu jahAM vyAghAta ho arthAt aloka A jAne se bAdhA ho vahAM kadAcit tIna dizAoM se, kar3hAcit cAra dizAoM se aura kadAcita pAMca dizAoM se audArikapudagaloM kA cayana hotA hai tAtparya yaha hai ki yadi ekadizA meM aloka A jAya to pAMca dizAoM se, do dizAoM meM aloka ho to cara dizAoM se aura yadi tIna dizAoM meM aloka A jAya to tIna dizAoM se pudgaloM kA cayana hotA haiM yathA - koI audArikazarIra kA dhAraka sUkSma jIva ho aura vaha loka ke sarvordhva matara meM Agneya koNa meM lokAnta meM sthita ho jilla se Upara loka na ho, pUrva tathA dakSiNa dizA meM bhI loka na ho, vaha jIva pazcima, uttara aura adhodizA le hI putaloM kA cayana karatA hai, kyoMki zeSa dizAeM aloka se vyAsa hotI hai jaba vahI yA anya koI sUkSma jIva pazcima dizA meM rahA huA ho, audArikazarIrane cegna puddagalAna grahaNa kare che. parantu jyA vaNu thAya arthAt aleka AvI javAthI khAdhA thAya tyAM kAcit cAra dizAmeAthI kAcit pAMca dizAethI audArika pugalAnuM cayana thAya che. tAtparya e che ke yadi eka dizAmAM aleka AvI jAya teA pAMca dizAethI e dizAothI aleATha thAya te cAra dizAothI ane ra itraNa dizAomAM aloka AvI jAya tA traNu dizAothI pudgalonA cayana thAya che. jema-keI audArikazarIra dhArI sUkSmajIva haiya ane te lokanA sarvA` prataramA Agneya krANumAM lokAntamAM sthita khanIne jenA Upara loka na hoya pUrva tathA dakSaNa zAlA paNa leAka na hAya te jIva pazcima, uttara ane aA dizAthI ja pudgalAnuM cayana kare che, kema ke bAkInI dizA ale kathI vyApta hAya che. jyAre tuja agara tA anya kei sUkSma jIva pazcima dizAmAM rahelA hAya tene mAMTe pUrva dizA adhika thai jaze. tethI te cAra dizAethI pudgalenu zrcayana kare che, jyAre te chatra nIce dvitIya Adi kAI prataramAM rahelA hAya ane pazcima
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 90 10 pudgalacayananirUpaNam jIvaH pazcimAM dizamAzritya tiSThati tadA tasya pUrvadidhikA sajAteti catasRbhyo digbhyaH pudgalAnAM cayanam, yadAtu sa eva adhastAt dvitIyAdipratare mataH san pazcimadizamAzritya tiSThati tadA Urdhva digapi tasyAdhikA saMjAtA kevalaM dakSiNaiva digalokena vyAhatA bhavatIti tadapekSayA pazcabhyo digbhyastasya pudgalAnAM cayanaM bhavatIti mAvaH, gautamaH pRcchati-- 'veubdhiyasarIraspa NaM bhaMte ! kaDadisi poggalA cijjati ?' he bhadanta ! vaikriyazarIrasya khalu katidigbhyaH-kiyatIkho digbhyaH samAgatya pudgalAzcIyante ? saGgatA bhavantIti praznAzayaH, bhagavAnAha-'goyamA !' he gautama ! 'NiyamA chadisiM' nigamAt paidigbhyaH-paDjhyo digbhyo vaikriyazarIrasya pudgalAzcIyante, nazyantItyarthaH vaikriyazarIrasya asanAcyA madhye eva saMbhavena tadanyatra tasyAsaMbhavAt tasyApi pugalAnAM cayanaM niyamataH pasyo digbhyo sapati, 'evaM AhAragasarIrasta di' 'evam-vaikriyazarIrasyeva AhAra kamAtIsyApi sanADayA madhye eka saMbhavAta tasyApi pudgalAnAM caena niyamAt pasyo digbhyo bhavatIti bhAvaH, kintu-'teyAkammagANaM jahA orAliyasarIssa' taijasakAmapayoH zarIrayoH pudgalAnAM cayanaM thIdArikausake lie pUrva dizA adhika ho jAtI hai, ataH vaha cAra dizAoM le pudgaloM kA cayana karatA hai| jaba vaha jIva nIce dvitIya Adi kisI pratara meM rahA huA ho aura pazcima dizA kA Azraya kara rahA ho, taba vaha ardhva dizA se dAloM kA cayana karatA hai, anaeka vaha pAMca dizAoM le cayana karatA hai| usake lie sirpha dakSiNa dizA hI aloka se vyApta rahatI hai| zrI gautamasyAsI-he bhagavan ! vaikriyazarIra ke pudAloM kA cayana kitanI dizAoM se hotA hai? bhagavAn-he gautana ! vaikriyazarIra ke pudagala niyama le chatoM dizAoM se Akara caya ko prApta hote haiM, kyoMki dainiSazarIra malanADI ke andara hI ho sakatA hai, pralanADI ke bAhara bainiyazarIra kA saMbhava nahIM hai| isI prakAra AhAraka ke viSaya meM sI samajhanA cAhie, arthAt AhAraka zarIra ke pudgaloM kA cayana bhI chahoM dizAoM se hotA hai, kyoMki AhAraka dizAno Azraya karI rahela hoya, tyAre te Urva dizAethI paNa pugalenuM cayana kare che, tethI ja te pAMca dizAothI cayana kare che. tene mATe phakta dakSiNa dizA ja alekathI vyApta rahe che. zrIgautamasvAmI-he bhagavad kriyazarIranA pulonuM cayana keTalI dizAothI zAya che? zrIbhagavAna-he gautama! vikriya zarIranA pudgala niyamathI chae dizAothI AvIne cayane prApta thAya che, kema ke vaikriyazarIra trasanADInA baMdara ja hoI zake che, nADInI bahAra vaikiyazarIrane saMbhava nathI. eja prakAre AhArakanA viSayamAM samajavuM joIe, arthAt AhArakazarIranA pudagalAnuM na paNa chae dizAothI thAya che, kema ke AdhArakArI paNa sanADImAM ja
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ 808 prajJApanA zarIrasya pratipAdita tathaiva pratipattavyam jJAtavyam, tathA ca taijasakArmaNazarIrayoH sarvasaMsAriNAM sadbhAvena yathaudArikazarIrasya nivyA cAtApekSayA paDUjhyo digbhyaH, vyAghAtApekSayA tu kadAcitU tismRbhyo digbhyaH, kadAciccatasRbhyo digbhyaH, kadAcit paJcabhyo digbhyaH pudgalAnAM cayana muktaM tathA taijasakAmaNazarIrayorapi vaktavyamiti bhAvaH / ityevaM rItyA pudgalAnAM cayanamupapAdya samprati-teSAmupacayApacayAvapi prarUpayitumAha-'orAliyasarIrassa NaM bhaMte ! kahadisi poggalA uvacijati ?' he bhadanta ! audArikazarIrasya khalu kati digbhyaH samA. gatyapudgalA upa bIyante ? svayaM prApnuvanti upa cayazca prabhUtatvena caya ityarthaH, bhagavAnAha'goyamA !' he gautama ! 'evaceva jAva kamma sarIrassa' epazcaiva-pUrvoktapudgalacayarItyaiva yAvad audArikazarIrasya vaikriyazarIrasya AhArakazarIraraya taijasazarIrazya kArmaNazarIrasya ca zarIra bhI sanADI meM hI saMbhAvita hai| kintu taijala aura kArmaNa zarIra ke pudagaloM kA cayana audArika zarIra ke samAna samajhanA caahie| isakA kAraNa yaha hai ki taijasa aura kAryaNazarIra sabhI saMsArI jIvoM ke hote haiN| ataeva jaise vyAghAta na hone para audArika pudgaloM kA cayana chahA~ dizAoM se hotA hai aura vyAghAta ho to kadAcit tIna dizAoM le, kadAcit cAra dizAoM aura kadAcita pAMca dizAoM se hotA hai, usI prakAra taijasa aura kArmaNazarIra ke pudgaloM ke cayana ke saMbaMdha meM samajha lenA caahie| isa prakAra pudgaloM ke cayana kA nirUpaNa kara ke aba unake upacaya aura apacaya kI bhI prarUpaNA kI jAtI hai| zrIgolamasvAmI-he bhagavan ! audArikazarIra ke pudgala kitanI dizAoM se Akara svayaM upacaya ko prApta hote haiM ? prabhUta rUpa se caya honA upacaya kahalAtA hai| bhagavAn-he gautama ! jaise pudgaloM ke caya ke viSaya meM kahA hai, vaise hI saMbhave che. kintu taijasa ane kAmaNuzarIranA pudgalenuM cayana audAriThazarIranA samAna samajavuM joIe. enuM kAraNa e che ke taijasa ane kAryaNazarIra badhA sa sArI nA hoya che. tethI ja jema vyAghAta na thavAthI dArika pudgalenA cayana chae dizAethI thAya che, vyAghAta thAya te kadAcita traNa dizAethI, kadAcita cAra dizAethI ane kadAcit pAMca dizAothI thAya che, te ja prakAre taijasa ane kAryaNazarIranA pudgalanA cayananA sambandhamAM samajI levuM joIe, A prakAre pudgalanA cayananuM nirUpaNa karIne have temanA upacaya ane apacayanI paNuM prarUpaNA karAya che zrIgautamasvAmI-he bhagavana ! dArika zarIranA muddagala keTalI dizAethI AvIne svayaMupacayane prApta thAya che? prabhUtarUpathI caya the te upacaya kahevAya che. zrIbhagavAna-he gautama! jevuM pudgalenA cayanA viSayamAM kahyuM che. tevuM ja upacayanA
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ na prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 10 pudgalacayananirUpaNam pudagalAnAmupacayo draSTavyaH, tathA caudArikazarIrasya pudgalAnAM niryAghAtApekSayA tu paDbhyo digbhyaH samAharaNenopayo bhavAta, vyAghAtApekSayA tu kadAvit tridigbhyaH kadAcicaturdigbhyaH, kadAcit paJcadigbhyo'vaseyaH, vaikriyazarIrasya AhArakazarIrasya ca pudgalAnAM niyamataH SaDbhyo digbhyaH samAharaNena upacayo bhavati, taijasazarIrasya kArmaNazarIrasya ca pudgalAnAM niyAghAtApekSayA paDbhyo digbhyaH samAharaNena upacayo bhavati niphyAtApekSayAtu adAcit tridigbhyaH, kadAcicaturdigbhyaH, kadAcit paJcadigbhyaH samAharaNenopacayo draSTavyaH 'evaM uvacijati, avaciti' evam-uktarItyA audArikAdi kArmaNaparyantazarIrANAM pudgalA upavIyante, apacIyante ca, tatra apacayastAvat pudgalAnAM hAsaH audArikAdizarIrebhyo nirgamanam upacaya ke saMbaMdha meM bhI kaha lenA caahie| audArika, vaikriyaka, AhAraka, tejasa aura kANa, ina sabhI zarIroM ke pudagaloM kA upacaya samanna lenAcAhie isa prakAra audArika zarIra ke pudagaloM kA vyAghAta la hone para chahoM dizAoM se upacaya hotA hai| vyAghAta hone para kadAcit tIna dizAoM se, kadAcit cAra dizAoM se aura kadAcit pAMca dizAoM se upacaya hotA hai| vaikriya aura AhArakazarIra ke pudAloM kA upacaya niyama se chahoM dizAoM se hotA hai / tejasa aura phArmaNarIra ke pugaloM kA upacaya vyAghAta na hone kI sthiti meM chahA~ dizAoM se hotA hai aura yadi vyAghAta ho to kadAcit tIla, kadAcit cAra aura kadAcit pAMca dizAoM se upacaya hotA hai| isa prakAra audArika Adi pAMcoM zarIra ke punchala upacita bhI hote haiM aura apacit bhI hote hai apacaya kA artha hai gugaloM kA hAsanAza honA, arthAt katipaya punaloM kA audA rikazarIra Adi le likalanA, kala honA, haTa jaanaa| yaha apacaya upacaya ke samAna hI samajhanA caahie| sambandhamA paNa kahevuM joIe dArika, vaikriyaka, AhAraka, tejasa ane kAmaNa A badhA zarIranA upacaya samajI levAM joIe, A prakAre dArika zarIranA pugalone vyAghAta na thatAM chae dizAethI upacaya thAya che. vyAghAta thatAM kadAcita traNa dizAothI kadAcita cAra dizAothI ane kadAcita pAMca dizAothI upacaya thAya che. vaikriya ane AhArakazarIranA pudgalonA upacaya niyamathI chae dizAomAM thAya che. taijasa ane kArmANa zarIranA pudagaleno upacaya vyAghAta na thavAnI sthitimAM chae dizAothI thAya che ane je vyAghAta thAya te kadAcita traNa, kadAcita cAra ane kadAcita, pAca dizAothI upacaya thAya che. e prakAre dArika Adi pAMce zarIranA pudgala upacita paNa thAya che ane apacita paNa thAya che. apacayane artha che pudgalone hAsa (nAza) thave, arthAt kati paya pudgalonuM dArika zarIra AdithI nikaLavuM, ghaTavuM, dUra thavuM A apacaya upacayanA samAna ja samajavuM joIe 10102
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ 810 prazApanAsUtra vighaTanamiti yAvad upacayavadeva avaseyaH, isthevarItyA pudgalacayanaM prarUpya samprati zarIrayoga dvAraM prarUpayitumAha-'jassa NaM bhaMte ! orAliyasarIraM tassa ve uvyiyasarIraM jasta veubdhiyasarIraM tassa orAliyasarIraM ?' he bhadanta ! yasya khallu jIvasya audArikazarIraM bhavati tasya kiM vaikriyazarIramapi bhavati ? yatya vA kriyazarIra bhavati tasya kim audArikArIramapi bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA!' he gautama ! 'jassa orAliyasarIraM tassa veubiyasarIraM siya asthi siya natthi, jassa veubdhiyasarIraM tassa orAliyasarIraM liya atdhi siya natthi' yasya jIvasyaudAriphazarIraM tasya vaikriyazarIraM syAt-kadAcid asti bhavati, syAt-kadAcimnAstinApi bhavati, evaM yasya caikriyazarIraM bhavati tasyApi audArikazarIraM syAt-kadAcid asti-bhavati, syAt-kadAcimnAsti nApi bhanati, tathA ca ya audArikazarIrI san baiMkriyalabdhimAn vaikriyamArabhya audArikazarIre vartate tasya tadasti tadanyasya tamArita, deva___ isa taraha pudagaloM ke cayana kI prarUpaNA karake ava zarIrasaMyogadvAra kI prarUpaNA karate haiM zrIgautamamvAsI-he bhagavan ! jisa jIva ke audArikazarIra hotA hai kyA usake vaikriyazarIra bhI hotA hai ? aura jisake vaikriyazarIra hotA hai usake audArikazarIra bhI hotA hai ? ___ bhagavAl-he gautama ! jila jIva ke audArikazarIra hotA hai, usake vaikiyazarIra kadAcit hotA hai, kadAcit nahIM hotA aura jisa jIva ke vaikriyazarIra hotA hai usake audArikazarIra kadAcitU hotA hai, kadAcit nahIM bhI hotA hai| abhiprAya yaha hai ki koI audArikazArIrI jIva yadi baikiyalabdhi se sampanna ho aura vaikriyazarIra dhanAve to usake vaikriyazarIra hotA hai| jo vaikriya landhi vAlA nahIM hai yA vaikriya labdhi se yukta hokara bhI kriyazarIra na banAye to usake vaikriyazarIra nahIM hotaa| deva aura nAraka vaikriyazarIra vAle hote haiM. unake audArikazarIra nahIM hotA A rIte pudgalonA cayananI prarUpaNA karIne have zarIra saMga kAranI prarUpaNA che zrIgautamasvAmI-he bhagavana je jIvanA audAskizarIra hoya che. zuM tenA vaikiyazarIra paNa hoya che? ane jenA vaikiyazarIra hoya che tenA dArika zarIra paNa hoya che? zrIbhagavAna he gautama ! je jIvanA audArika zarIra hoya che, tenA vekiyazarIra kadAci hoya che, kadAcituM nathI hotA ane je jIvana kriyazarIra hoya che tenA dArikazarIra kadAcita hoya che, kadAcit nathI paNa hatAM. ' akSiprAya e che ke kaI audyArikazarIrI jIva je vaikriyalabdhithI saMpanna hoya ane vajhiyazarIra banAve che tenuM vikriyazarIra thAya che. je vaikiyalabdhivALA nathI agara vaikriya labdhithI yukta thaIne paNa vaDhiyazarIra na banAve te tenA phiyazarIra nathI hotAM.
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavAdhinI TIkA pada 21 sU0 10 pudgalacayananirUpaNam nairayikANAM vaikriyazarIrayatAmaudArikha zarIraM nAsti, tiryagyonikamanuSyANAntu vaikriyazarIravatAsappastItibhAvaH, gautamaH pRcchati-'jassa NaM bhaMte ! ozaliyasarIraM tassa AhAraMgasarIraM jassa AhAragasarIraM tarasa orAliyasarIraM ?' he bhadanta ! yasya khalu jIvasya audArikazarIraM tasya kim AhArazarIramapi bhavati ? evaM yasya AhAravAzarIraM tasya kim audArikazarIramapi bhavati ? bhagavAnAha-poyamA !' he gautama ! 'jassa orAliyasarIraM tassa AhArajasarIraM siya asthi siya nasthi, jassa puNa AhAragasarIraM tassa orAliyasarIraM NiyamA atthi' yasya jIvasyaudArikazarIraM bhavati tasyAhAraka zarIraM syAt-kadAcidasti, syAt-kadAcinnArita, kintu-yasya punarAhAra kazarIraM bhavati tasyaudArikazarIraM niyamAtniyamato'sti-bhavatyevetyarthaH, tatha ca ra audArikazarIrI san caturdazapUrvadharaH AhArakalabdhimAn AhArakazarIrasArazya vartate tasyAhArakazarIramasti tadanyasya AhArakazarIraM nAsti, kintu vaikriyazarIra vAle tirthacoM aura manuSyoM ke audArikazarIra bhI hotA hai| zrI gautapasvAlI-he bhagavan ! jisa jIva ke audArikazarIra hotA hai usake kyA AhArakazarIra hotA hai ? aura jisake AhArakazarIra hotA hai usake audArikazarIra hotA hai ? bhagavAna-he gautama ! jisa jIva ke audArikazarIra hotA hai usake AhArakazarIra kadAcit hotA hai, kadAcit nahIM bhI hotA, kintu jisake AhArakazarIra hotA hai usake audArikazarIra niyama se hotA hai| kyoMki jo audArika zarIrI caudaha pUrvo kA dhAraka hotA hai aura AhAraka labdhi se sampanna hotA hai, vaha yadi AhArazArIra banAtA hai to usake audArika aura AhAraka doMnoMzarIra hote haiM, anya jIvoM ke nahIM hotA, kintu audArikazarIra ke abhAva meM AhAraka labdhi hohI nahIM sakatI, ataH AhArakazarIra vAle jIva ke audArika deva ane nAraka vaikriyazarIra vALA hoya che, teonA dArikazarIra nathI hotAM kiMtu vaikriyazarIra vALA tiryA ane manuSyanA dArikazarIra paNa hoya che. zrIgautamasvAmI-he bhagavana je jIvanA dArika zarIra hoya che tenA zu AhArakazarIra hoya che ane jenA AhArakazarIra hoya che tenA audArika zarIra hoya che? - zrIbhagavAna-he gautama! je jIvane dArika zarIra hoya che tene AhArakazarIra kadAcit hoya che, kadAcit nathI paNa hatuM, paraMtu jene AhArAzarIra hoya che tene audArikazarIra niyame karIne hoya che. kema ke, je dArika zarIrI cauda pUrvanA dhAraka hoya che ane AhAraka labdhithI saMpanna hoya che, te je AhArakazarIra banAve che te tenuM dArika zarIra ane AhAraka bane zarIra hoya che, anya jIvonA nathI hotAM, kintu dArika zarIranA abhAvamAM ahAraka labdhi thaI ja nathI zakatI tethI AhArakazarIravALA jIvanA darizarIra niyame karIne thAya ja che,
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre 8 kintu audArikazarIrAbhAve AhAra labdherapyasaMbhavAt AhArakazarIriNa audArikazarIraM niyamato bhavatyeveti bhAvaH, gautamaH pRcchati - ' jasta NaM bhaMte ! orAliyasarIraM tasya teyagasarIraM jasma teyagasarIraM taspta orAliyasarIraM ?' he bhadanta ! yastra jIvasyaudArikazarIraM bhavati tasya kiM taijasazarIramapi bhavati / evaM yasya taijasazarIraM bhavati taspa kim audArikazarIramapi bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA !' he gautama ! ' jasta orAliksarIraM tassa teyagarIraM niyamA atthi jasma puNa teyagasarIraM tassa orAliyasarIraM siya asthi, siya Natthi ' yasya jIvasya zradArikazarIraM tasya tejasazarIraM niyamAt - niyamato'sti taijasazarIrAbhAve audArikazarIzasaMbhavAda, kintu yasya punastaijasazarIraM bhavati tasyaudArikazarIraM syAdakadAcidasti syAt kadAcinnAsti tathA ca devanairavikANAM nAsti, dirya manuSyANAmastIti bhAvaH ' evaM kamma sarIraM pi' evam - taijakhazarIroktarItyaiva kArmaNazarIramapi audArikazarIreNa saha prarUpaNIyam, taijasakArmaNazarIrayoH sahacAritvAt tathA ca yaspaudArikazarIraM zarIra niyama se hotA hI hai / " zrIgosvAmI - he bhagavan ! jisa jIva ke audArikazarIra hotA hai, usake taijasazarIra hotA hai ? aura jisake taijasazarIra hotA hai, usake audArikazarIra hotA hai ? bhagavAn - he gautama! jisa jIva ke audArikazarIra hotA hai, usake taijasazarIra niyama se hotA hI hai kintu jisa ke taijasazarIra hotA hai, usake audArikazarIra kadAcit hotA hai, kadAcit nahIM hotA kyoMki devoM aura nArakoM ke taijasazarIra pAyA jAtA hai kintu audArikazarIra nahIM hotA, manuSyoM aura tiryacoM ke taijasazarIra ke hone para audArikazarIra hotA hai / taijasazarIra ke samAna hI kArmaNazarIra kI audArikazarIra ke sAtha prarUpaNA karanI cAhie kyoMki taijala aura kArmaNazarIra donoM sahacara haiN| isa prakAra jisake audArikazarIra hai usake kArmaNazarIra niyama se hotA hai kyoMki zrIgautamasvAmI-he bhagavan! je jIvane audArikazarIra haiAya che, tene taijasazarIra hAya 1 ane jene taijasazarIra hAya che, tene audArikazarIra hAya che ? zrIbhagavAna-he gautama ! je jIvane audAkizarIra hAya che, tene taijasazarIra niyamaeN karIne hAya che, kintu jene taijasazarIra hAya che, tene audArikazarIra kAcit hAya che, kadAti nathI hatu kema ke devA ane nArakonA taijasazarIra maLI Ave che kintu audyArikazarIra nathI hAtuM, manuSya ane tiya ceAnA vaijamazarIra hoya te paNa audArizarIra hoya che. tejasazarIranI jema ja kANuzarIranI paNa bhaudArizarIranI sAthe prarUpaNA - karavI joIe, kema ke taijasa ane kANuzarIra anne sahucara che, A rIte jene audArikazarIra che tene kANuzarIra niyame karI hAya che, kema ke kAma'jIzarIranA abhAvamAM auArika
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ 813 pramaiyayodhinI TIkA pada 21 sU0 10 pudgalacayananirUpaNam tasya kArmaNazarIraM niyamato bhavatyeva, kArmaNazarIrAbhAve audArikazarIrAsaMbhavAt kintu yasya kArmaNazarIraM bhavati tasyaudArikazarIraM syAdasti syAnnAsti, niryagmanuSyANAmasti devanairayi. kANAM nAstIti bhAvaH, atha caikriyazarIrasyAhArakazarIrAdibhiH saha saMyogaM prarUpayitumAha'jasmabhaMte ! ve ubdhiyasarIraM tassa AhAragasarIraM, jassa AhAragasarIraM tassa veciyasarIraM?' he bhadanta ! yasya khalu jIvasya vaikriyazarIraM bhavati tasya kis AhArakazarIramapi bhavati ? tathA yasyAhAra kazarIraM bhagavatA kathitaM tasya kiM vaikriyazarIramapi kathitaM bhavati ? bhagavAnAha'goyamA !'he gautama! 'jasya veuviyasarIraM taspta AhAragasarIraM natthi, jassa vi AhAragasarIraM tassa vi veubdhiyasarIraM nasthi' yasya jIvasya caikriyazarIraM tasyAhArakazarIraM nAsti, yasyApi AhArakazarIraM bhavati tasyApi vaikriyazarIra nAsti-na bhavatyeva, samakAlaM tayorekasya jIvasyA saMbhavAt, 'teyA kammAiM jahA orAlieNa samaM taheva AhAragasarIreNa vi samaM teyA kamAI kArmaNazarIra ke abhAva meM audArikazarIra kA honA asaMbhava hai, kintu jisake kArmaNazarIra hotA hai, usake audArikazarIra hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA ___-tiryacoM aura manuSyoM ke hotA hai, deva- nArakoM ke nahIM hotaa| aba daikriya. zarIra ke AhAraka Adi zarIroM ke sAtha saMyoga kI prarUpaNA kI jAtI hai zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! jisa jIva ke vaikriyazarIra hotA hai, usake __ AhArakazarIra hotA hai ? aura jisake AhArakazarIra hotA hai usake vaikriya zarIra hotA hai? bhagavAna-he gautama ! jisake vaikriyazarIra hotA hai usake AhArakazarIra nahIM hotA aura jisake AhArakazarIra honA hai, usake vaikriyazarIra nahIM hotA yaha donoM zarIra eka sAtha eka jIva ke nahIM ho skte| tejasa aura kArmaNazarIroM kI audArikazarIra ke sAtha jaise prarUpaNA kI zarIranuM hovuM asaMbhavita che, paNa jene kAzmaNazarIra hoya che, tene audArikazarIra hoya che ane nathI paNa tuM-tirya ce ane manuSyone heya che, deva-nArakane nathI hotAM have vakriyazarIrano AharikazarIranI sAthenA saMganI prarUpaNa karAya che zrIgautamasvAmI-he bhagavan! je jIvane vaikiya zarIra hoya che, tene AhArakazarIra hoya che ? ane jene AhArakazarIra hoya che tene vaikriyazarIra hoya che? zrIbhagavAna -he gautama! jene vaikiyazarIra hoya che, tene AhArakArI nathI hotuM ane jene AhArakazarIra hoya che, tene vaikiya zarIra nathI hotuM, A banne zarIra eka sAthe eka jIvanA nathI hoI zakatA taijasa ane kArmANazarIranI audarikazarIranI sAthe jevI prarUpaNA karI che, e ja pakAre vaikidhazarIranI sAthe paNa prarUpaNA karavI joIe. AhArakazarIranI sAthe paNa temanI eja prakAre prarUpaNA samajavI joIe.
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre 814 cAreyavvANi' taijasakArmaNazarIre yathA audArikeNa samaM prarUpite tathaiva vaikriyeNApi samam AhArakazarIreNApi samaM taijasaphArmaNe zarIre prarUpaNIye, gautamaH pRcchati - 'jassa NaM bhaMte ! teyagasarIraM tassa kammagasarIraM jasla kammagasarIraM vassa teyagasarIraM ?" he bhadanta ! yasya khalu jIvasya trasazarIraM tasya kiM kArmaNazarIramapi bhavati ? evaM yasya kArmaNazarIraM tasya kiM taijasazarIramapi bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA !" he gautama ! 'jassa veyagasarIraM tassa kammagasarIraM piyamA atthi, jassa vi kammagasarIraM tassa vi teyagasarIraM NiyamA asthi' yasya taijasazarIraM bhavati tasya kArmaNazarIramapi niyamAd asti, yasyApi kArmaNazarIraM bhavati tasyApi mazarIraM niyamAdasti, taijasakArmaNazarIrayoH parasparamavinAbhAvitvAt // sU0 10 // alpabahutvadvAravaktavyatA mUlam - eesi NaM aMte! orAliya veDavtriya AhAragateyagakammagasarIrANaM vyAe pasaTTayAe dabaTupaesa TTayAe kayare kayarehiMto appA vA bahuvA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA AhAragasarIrA dannaTTayAe, veudhviyasarIrA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA, orAliyarIza davvaTTayAe asaMkhejaguNA, teyAkamsagasarIrA do vitullA davvaTTayAe anaMtaguNA, parasaTTayAe sambatthovA AhAragasarIrA parasaTTayAe, veDavviyasarIrA paesaTryAe asaMkhejaguNA, orAliyasarIrA paesaDavAe asaMkhejaguNA, teyagasarIrA paesTyAe anaMtaguNA, kammagasarIrA paTTayAe anaMtaguNA, davvaTTapara saTTayAe savvatthovA hai, usI prakAra vaikriyazarIra ke sAtha bhI prarUpaNA karanI cAhie / AhArakazarIra ke sAtha bhI unakI usI prakAra prarUpaNA samajhanA cAhie / zrI gautamasvAmI - he bhagavan ! jisa jIva ke taijasazarIra hotA hai usake kArmaNa zarIra bhI hotA hai ? jisake kArmaNazarIra hotA hai usake taijasazarIra bhI hotA hai ? bhagavAn he gautama! jisake taijasazarIra hotA hai, usake niyama se kArmaNazarIra hotA hai aura jisake kArmaNazarIra hotA hai, usake niyama se taijasazarIra hotA hai| ye donoM zarIra paraspara avinAbhAvI haiM, sadaiva sAtha-sAtha rahate haiM / sU0 10 // zrIgautamasvAmI--hai bhagavan! je jIvane taijasazarIra hAya tene kArmANuzarIrapaNu hAya che? jene kANuzarIra hAya che tene taijasazarIra paNa hAya che ? zrIbhagavAna-he gautama ! jene taijasazarIra hoya che, tene niyame karI kA suzarIra hAya che, ane jene kAma zarIra hoya che tene niyamathI taijasazarIra hAya che. A khanne paraspara avinAbhAvI chaeN, haMmezA sAthe sAthe rahe che. ! sU0 10 //
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabodhimA TIlA pada 21 sU0 11 audArikazarIravatAMalpavahutvanirUpaNam 815. AhAragasarIrA davaTrayAe, veDavviyasarIrA davaTyAe asaMkhejaguNA, orAliyasarIrA vbaTUyAe asaMkhejjaguNA, orAliyasarIrehito davaTuyAehito AhAragasarIrA paesaTuyAe aNaMtaguNA, veuThivayasarIrA paesaTyAe asaMkhejaguNA orAliyasarIrA paesTrayAe asaMkhejjaguNA, teyAkammA do vitullA dabaTUyAe aNaMtaguNA, teyagasarIrA eelaTrayAe aNaMtaguNA, eesi pAM aMte / orAliya beuThivaya AhAragateyagakammagasarIrANaM jahaNiyAe ogAhaNAe uhosiyAe ogAhaNAe jahaNNukosiyAe ogAhaNAe kayare kayarehito apaNA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA nA ? goyanA | lavathovA orAliyasarIrassa jahaNiyA ogAhaNA visesAhiyA veuvviyasarIrasta jahaSNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA, AhAragasarIharUsa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA, unkoliyAe ogAhaNAe savayovA AhAragasarIra rakkosiyA ogAhaNA, orAliyasarIrasa ukkosiyA ogAhaNA saMkhejaguNA, deubviyasarIrasta ukoliyA ozANA sarakhejaguNA, teyA. kammagANaM do vi tullA ukoliyA ogAhaNA asaMkhejamuzA, jahaNNukosiyAe ogAhagAe savvatthoza orAliyasarIrasma jahaNiyA mogAhaNA teyA jhamsANaMdoNha vi tullA jahaNiyA ogAhaNA bisesAhiyA, veuvviyasarIrasta jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejANA, AhAragasarIrasta jahaNiyAhiMto ogAhaNAhito tassa ceva ukosiyA ogAhaNA visesAhiyA, orAliyasarIrasla ukkoliyA ogANA saMkhejaguNA, veu. viyasarIrasta ukkoliyA ogAhaNA laMkhejjaguNA, teyA kAmagANaM doNha vi tullA, ukkoliyA ogAhaNA asaMkhejaguNA ||suu0 11 // // paNNavaNAe bhagavaIe egavIlaisamaM payaM samattaM // chAyA-eteSAM khalu bhadanta ! audArika kriyAhArakataijasakAryaNazarIrANAM dravyArthatayA prade. zArthatayA dravyArthapradezArthatayA katarANi katarebhyo'lpAni vA bahakAni vA tulyAni vA vize
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 prakSApanA pAdhikAni vA ? gautama ! sarvahato kAni AhArazarIrANi dravyArthatayA, vaikriyazarIrANi dravyA yatayA asaMkhyeyANAni audArikazarIrANi dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, taijasakAmaNazarI rANi dvayAnyapi tulyAni dravyArthatayA anantaguNAni, pradezArthatyA sarva stokAni AhArakazarI. rANi pradezArthatayA, vaikriyazarIrANi pradezArthatyA asaMkhyeyaguNAni audArikazarIrANi pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni, taijasazarIrANi pradezArthatayA anantazuNAni, kArmaNazarIrANi prade alpabalatvahAra zabdArtha-(eeliNaM saMte ! orAliyaveuvidha AkAraNa teyagakammagasarIrA. NaM) he bhagavan ! ina audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa aura kArmaNazarIroM meM (dabaTTayAe) dravya kI apekSA se (paelaTThayAe) pradezoM kI apekSA se (davvaTThapa. esaTTayAe) dravya aura pradezoM kI apekSA se (kayare) sona (kayarehito) kisase (appA vA bahuyA vA tullA yA visemAhiyA vA ?) alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika hai ? (goyamA ! samvatthovA AhAragasarIrA daTTayAe) he gautama ! saba le kama AhArakazarIra haiM dravya kI apekSA le (veubdhiyasIrA daTTayAe asaMkhejjaguNA ) vaikriyazarIra drandha kI apekSA asaMkhyAtaguNA haiM (orAliya. sarIrA dabaTTayAe asaMkhejjaguNA) audArikazarIra dravya kI apekSA le amaM. khyAtaguNA haiM (teyAkammagasarA dovi tullA) taijasa aura kArmaNazarIra donoM barAbara haiM (bayAe aNanaguNA) dravya le anantazuNA haiN| (paesaghAe) pradezoM kI apekSA se (samAtyovA AhAragasIrA paesayAe) laya se kama bhAhArakazarIra haiM pradezoM kI apekSA se (deuvjiyasarI paemaThyAe asaMkhejaguNA) vaijhiyazarIra pradeza kI apekSA se asaMkhyAtaguNA haiM (orAliya. alpabahutra dvAra hAtha-(eesiNaM bhaMte / orAliya ve uvjiya AhAraga teyaga kammagasarIrANaM) Bal van ! 2 gohA2i4 bachiya, maah|24, tesa sa2 bhiezarIzamA (dabaTuyAe) dravyanA apekSAye (paesaTuyAe) pradezAcI apekSAthI (dacayapaesaTrayAe) dravya mane prazAnI mayasAthI (kayare) / (kayarehito) mAnAyI (apyA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA 1) 265, url, tujhya, mathavA vizeSAdhi4 cha ? (goyamA ! sAtyo vA AhAragasarIrA vvadrayAe) hai gItamA sAthI mAchA mAra24zarI2 che dravyanI mokSAyI (veuvviyasarIrA davvadayAe asaMkhejjaguNA) yazarA2 dravyanA apekSAthI masabhyAtaguNA cha (orAliyAsarIrA davvayAe asaMkhejjaguNA) mAhA24zaza2 dra0yanI apekSAthI asabhyAtA cha (teyA kammagasarIrA dovitullA) tesa mana bhae zarI2 bhanne 52 / 12 cha (davvadayAe aNataguNA) dra0yathI mana ta che. (paemaTTayAe) prazAnI mapekSAyI (savvatthovA AhAragasarIrA paesaTUyAe) yAthI mAchA mARAN2 cha pradezAtI pekSAthI (vevapriyasarIrA paesayAra asaMkhenjagaNA) vAkya
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ propodhinI TIkA pada 21 sU0 11 audArikAdi zarIravatAM alpabahutvanirUpaNam 817 zAryatayA anantaguNAni, dravyArthapradezArthatA sarvastokAni AhArakazarIrANi dravyArthatayA, baihiyArIrANi dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni, audArikazarIrANi dravyAryatayA asaMkhyeyaguNAni, audArikazarIrebhyo dravyAthikebhya AhArakazarIrANi pradezArthatayA anantaguNAni, deviyazarIrANi pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni, audArikazarIrANi pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni tainasakArmaNAni dvayAnyapi tulyAni dravyArthatayA anantaguNAni, taijasazarIrANi pradezArthatayA anantaguNAni, kArmazarIrANi pradezArthatayA anantaguNAni, eteSAM khalu bhadanta ! sarIrA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA) audArikazarIra pradezoM kI apekSA asaM. khyAtaguNA haiM (teyagasarIrA paesaTTayAe aNaMtaguNA) taijasazarIra pradezoM kI apekSA anantaguNA haiM (kammagasarIrA paesaTTayAe aNaMtaguNA) kArmaNazarIra pradezoM kI apekSA anantaguNA haiN| (davvaTThayaesaTTayAe) dravya aura pradezoM kI apekSA (savvatthovA AhAragasarIrA davaTThayAe) labase kama AhArakazarIra dravya kI apekSA se haiM (veuviyasarIrA vaTTayAe asaMkhejjaguNA) vaikriyazarIra dravya kI apekSA se asaMkhyAtaguNA hai (orAliyasarIrA davaTTayAe asaMkhejaguNA) audArikazarIra dravya kI apekSA se asaMkhyAtaguNA orAliyasarIrehiMto vvayAehito AhAragasarIrA paesaTTayAe aNaMtaguNA) dravya se audArikazarIra kI apekSA pradeza se AhArakazarIra anantaguNA hai (veuvviyasarIrA paelaTTayAe asaMkhejaguNA) vaikriyazarIra pradezoM se asaMkhyAta guNA hai (orAliyasagarA paesaTTayAe asaMkhejaguNA) audA. rikazarIra pradezoM kI apekSA asaMkhyAtaguNA hai (teyAkammA dovi tullA) tejasa aura kArmaNa donoM tulya haiM (davvaTThayAe aNaMtaguNA) dravya se anantaguNA haiM (teyazarI2 prazAnI apekSAthI masa yAta cha (orAliyasarIro paesadvayAra asaMkhejjaguNA) sau.24||2 prazAnI apekSAthI asavedign (teyagasarIrA paesaTTayAe aNaMtaguNA) tesazIra prazAnI apekSAthI mnnt|| cha (kammagasarIrA paesaTTayAe aNaMtaguNA) bha. thazarIra pradezonI apekSAthI anatagaNa che. (davaTThapaesaTTayAe) dravya ane prazAnI apekSAye (savvatthovA AhAragasarIrA vvadvayAe) mAthI maach| 2mA 24zarIra dra0yanI 25pekSAthI (veuvyisarIrA davvadvayAe asaMkhejjaguNA) piyazarIra dravyanI apekSAthI asa yAtAyAcha. (orAliyasarIrA vvaDhayAe asaMkhejjaguNA) mohA2i4012 dayanI apekSAthI masacyAta (orAliyasarIrehito davaDhayAehito AhAragasarIrA paesaTTayAe aNaMtaguNA) dravyathI moha24zarIranI apekSA pradezathI mAhA24zarIra 2" nanta cha (veubisarIrA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA) vaiThiyazarIra prazAyI asa jyAta cha (orAliyasarIrA paesayAe asaMkhejjaguNA) moharizarI2 prazAnI apekSA asabhyAtaga] (teyAkammA do vi tullA) tesa bhane ma manne tulya cha (davyadvayAe aNaMtaguNA) pra0 103
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ / na prajJApamA audArikavai kriyAhAravataijasakArmaNa zarIrANAM jaghanyamAyAm agAranAyAmutkRSTAyomavagAhanAyAM jaghanyotkRSTAyA mavagAhanAyAM katarA katarAbhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA? gautama ! sarvastokA audArikazarIrasya jayanyA avagAhanA, taijasaphArmaNAnAM dvayorapi tulyA jaghanyA apagAhanA vizeSAdhikA, baikriyazarIrasya jayanyA avagAhanA asaMkhyeyaguNA, AhArakazarIrasya jaghanyA avagAhanA asaMkhye yaguNA, utkRSTayAmaragAhanAgAM sarvastokA AhArakazarIrasya utkRSTA avagAhanA, audArika zarIrasya u.kRSTA avagAhanA saMkhyeyaguNA, vaikriya gasarIrA paelaTThayAe ayaMtaguNA) taijasazarIra pradezoM kI apekSA anantaguNA (kasmagasarIrA paesaTTayAe agaMtaguNA) hArmaNazarIra pradezoM se ananta guNA ! ___ (eteli gaM bhaMte ! orAligaveudhina AhAragateyagakara magasarInANaM) he bhagavan ! ina audArika, vaikriya, AhAnaka tainala aura phArmaNazarIroM meM (jaha NNiyAe ogAhaNAe) jaghanya avagAhanA (ukdosiyAe mogAhaNAe) utkRSTa avagAhanA (jahaNNuzosiyAe ogAhagAe) jaghanyotkRSTa avagAhanA sTe (kayare kayarehito) kauna kilase (appA vA, bahuyA vA, tullA vA, visesAhiyA vA?) alpa, bahuta, tulya yA vizepodhika hai ? (goyamA ! savvayovA orAliyasarIra ssa jahaNiyA ogAhaNA) he gautama ! saba se choTI audArikazarIra kI jaghanya avagAhanA hai (teyAkamnagANaM doNha vi tullA) taijasa aura kArmaNa donoM kI tulya hai (jahaNiyA ogAhaNA visesAhiyA) jaghanya avagAhanA vizeSAdhika hai (veubviyasarIrassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA) vaikriyazarIra kI jagha. nya avagAhanA asaMkhyAtaguNA hai (AhAragalarIrassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejaguNA) AhArakazarIra kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNA hai (AhA dravyathA manantagaNA cha (teyagasarIrA paesaTTayAe aNaMtaguNA) tenizarIra prazAyI apekSA ananta cha (kammagasarIrA paesaTTayAe aNaMtaguNA) abhazaza2 prazAyI anntge| che (eesi NaM bhaMte ! orAliyaveudhviyaAhAragateyagakammagasarIrANa) , mApana ! yI : mohA24, vaiyi, yaa8|24, tesa ane zarIramA (jahaNiyAe ogAhaNAe) dhanya bhvn| (umosiyA oga haNAe) ErgbTa gAnAthI (jahaNNukkosiyAe ogAhaNAe) nayanyotkRSTa apamAnAthI (kayare kayare hito) enAyI (appA vA vahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA?) ga85, ghA, tujhya, yA vizeSApi cha ? (goyamA ! savvatthovA orAliyasarIrassa jahaNiyA ogAhaNA) gautama ! maghAzI . nAnI mohAri42212 tI dhanya mAnA che (teyA kammagANaM dohavi tullA) tesa bhane ma bhannenI sa2vI che (jahaNiyA ogAhaNA visesAhiyA) anya sAnA vizeSa : (4 cha (veubviyasarIrarasa jaSNiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA) vaitthiy|2|2nii dhanya ma... sAinamasayAta che (AhAragasarIssa jaSNiyA ogAhaNAe asaMkhejjguNA) 218124.
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 pR0 11 audArikAdi zarIravatA alpabahutvanirUpaNam 86 . zarIrasma utkRSTA sahanA saMkhyAmA, taijasakArmaNayo yorapi tulyA unkRSTA avagAinA asaMkhoyANA, jaghanyotkRSTAyASavagAhanAyAM sastiokA audArikazarIrasya jayanyA avagAinA, taijasakAmanayoyorapi tulyA japanyA avagAhanA vizeSAdhikA, vaikriyazarIrasya jaghanyA . avagAhanA asaMkhyeyaguNA, AhArakazarIrasya jaghanyAbhyo'vagAhanAzya stasya caitra utkRSTA avagAhanA vizeSAdhikA, audArikazarIrasya utkRSTA avagAhanA saMkhyeya guNA, vaikriyazarIrasya rakazarIra kI jaghanya apahalA asaMkhyAtaguNI hai (ucoliyAe ogAhaNAe) utkRSTa avagAhanA meM (lamvatthovA AhAraNa sarIrarasa ukkosiyA ogAhaNA) saba se kala AhArakazarIra kI utkRSTa avagAhanA hai (aurAliyasarIrassa ukkosiyA ogAhaNA saMkhejaguNA) audArikazarIra kI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai (beciyamarIrassa ukkoliyA ogAhaNA saMkhejaguNA) vaikriyazarIra kI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai (teyAkammagANaM do vi tullA ukosiyA ogAhaNA asaMkhejaguNA) taijasa aura kAryaNa donoM kI tulya utkRSTa avagAhanA alaMkhyAtaguNI hai| __(jahANukosiyAe ogAhaNAe) jaghanyotkRSTa avagAhanA meM (samvatthovA orAliyasarIrasta jahapiNayA ogAhaNAH satha se kama audArikazarIra kI jaghanya avagAhanA hai (tayAsammagANaM doNha vi tullA jahaNiyA ogAhaNA ghise.sAhiyA) tejasa-kArmaNa donoM kI gharApara jaghanya avagAhanA vizeSAdhika hai| (veuzciyasarIrasta jahaNiza ogAhaNA asaMkhejaguNA) vaikriyArIra kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNA hai (AhAragalarIrassa jahaviNayAhilo ogAhaNAhiMto tasla ceva ukkosayA ogAhaNA visesAhiyA) AhArakazarIra kI jaghanya avagAhanA se usa kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hai (orAliyasarIrassa zarIranI canya avAnA asabhyatA cha (ukkosiyAe ogAhaNAe) Erge PAqAnAmA (saccathovA AhAragasarIrassa ucchosiyA ogAhaNA) yAthI mAchI maah|24shrii2nii utkRSTa mAnA che (orAliyasarIrasTa ukkosiyA ogAhaNA saMkhejjaguNA) 24zarIranI Bare bhagAuna sadhyAtI che (veuvviyasarIrassa ukkosiyA ogAhaNA saMkhejjaguNA) vaiThiya. zarIranI Ve AqAnA sayAtI che teyA kammagANaM dovi tullA ukkosiyA ogAhaNA 'asaMkhejjaguNA) taisi sane ma manTanI sa2mI utkRSTa 251mAnA Revital che. (jahaNukosiyAe ogAhaNAe) nyotkRSTa samAnAmA (savvatthovA orAliyasarI rassa jahaNiyAM ogAhaNA) mAthI mAchI mohA2i4zarIranI dhanya mAnA cha (teyA mannenI 52112 kammANaM dovi tullA jahaNiyA ogAhaNA visesAhiyA) tesa- dhanya vADanA vizeSAdhi cha (veubdhisarIramsa jahaNiyA ogAhanA asaMkhejjaguNA) vaiThiyazarA2nI dhanya mADanA AAYUdit che (AhAragasarIrassa jahaNNiehito ogAhaNA
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ 820 prajJApamA sula utkRSTA avagAhanA saMkhyeyaguNA, jasakArmaNayo yorapi tulyA utkRSTA bhavagAnA asaMkhyeyaguNA / prajJApanAyAM bhavagatyAm ekaviMzatitamaM padaM samAptam // sU0 11 // TIkA-pUrvam audArikAdizarIrANAM yathA yogyaM saMyogadvAraM prarUpitam, samprati teSAva dravyapradezobhayArthatayA'lpavahutvAdikaM dvAraM prarUpayitumAha-'eesi bhaMte ! orAmiSaveunviyaAhAragateyagakammagasarIrANaM davyadvayAe paesaTTayAe davaTapaesaTTayAe kayarekayarerito / appA vA bahugA vA tullA cA visesAhiyA vA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu audArikakriyAhArakataijasakAmatazarIrANAM madhye dravyArthatayA pradezArthatayA dravyAryapradezAryatayA katarANi / - phatarebhyo'lpAni vA bahukAni vA tulyAni yA vizeSAdhikAni vA bhavanti ? bhagavAnAra'goyamA !' he gautama ! 'savvatyovA AhAragasarIrA davaTTayAe' sarvastokAni AhAraka- : (ujhosiyA ogAhaNA saMkhejjaguNA) audArikazarIra kI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai (veubdhiyasarIrassaNaM ukkosiyA ogAhaNA saMkhejaguNA) baiMkriyA zarIra kI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai (teyAkammagANaM doNha vi tullA ukosiyA ogAhaNA asaMkhejaguNA ) laijala aura kArmaNa donoM kI barAbara utkRSTa avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai| ikkIsavAM pada samApta TIkArtha-isase pUrva audArika Adi zarIroM kA saMyogadAra nirUpita kiyA gayA hai, agha dravya, pradeza aura ubhaya kI apekSA una zarIroM ke alpapaTutva kA pratipAdana kiyA jAtA hai, zrI gautamasvAmI-he bhagavan ! ina audArika, vaiphriya, AhAraka, tejasa bhora hiMto tassaceva ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA) maa8|24shriirnii dhanya A4BnAvI tenI bTa samAnA vizeSAdhi cha (orAliyasarIrassa ukosiyA ogAhaNA saMkhejjaguNA) mohA2i4zarIrasI bTa gAnA sabhyAta cha (veubviyasarIssa NaM ukosiyA ogA haNA saMkhejjaguNA) vaiThiya12nI haiNTa mAnA sadhyAtarI cha (teyAkammagANaM doDa vi ukkosiyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA) teAAAY mannanI sabhI aTa . gAhanA asaMkhyAtaguNa che. ekavIsamuM pada samApta TIkArthaAnAthI pahelAM dArika Adi zarIranuM saMgadvAra nirUpita karAyuM che. have dravya pradeza ane ubhayanI apekSAe te zarIranA aha5 mahatvanuM pratipAdana 4rAya che. zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! A audArika, kriya, AhAraka, tejasa ane kArmazarIramAM dravyanI apekSAe pradezonI apekSAe ane dravya pradezanI apekSAthI kekenAthI alpa, adhika, tulya athavA vizeSAdhika che? zrIbhagavAna-he gautama! badhAthI ochA dravyanI apekSAthI AhArakazarIra che, kema
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 11 audArikAdi zarIravatAM alpavahutvanirUpaNam 861 zarIrANi dravyArthatayA zarIramAtradravyasaMkhyayA bhavanti, utkRSTenApi teSAM sahasrapRthaktvasyaibopalabhyamAnakhAt tathAcoktam-'ukkoseNa u jugavaM puhuttamettaM sahassANa' utkRSTena tu yugapada sahasrANAM pRthaktvamAtram' iti, tebhyo'pi 'veuvviyasarIrA vaTThayAe asaMkhejjaguNA' vaikiyazarIrANi dravyArthatayA zarIramAtradravyasaMkhyayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, sarveSAM nairayikANAM sarveSAJca devAnAM katipayapaJcendriyatiryagyonikamanuSyavAdaravAyukAyikAnAM ca vaikriyazarIrasaMbhavAt, tebhyo'pi-'orAliyasarIrA dabaTTayAe asaMkhejaguNA' audArikazarIrANi dravyArthatayA-zarIramAtradravyasaMkhyayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyika dvitri caturindriyapaJcendriyatiryagyonikamanuSyANAmaudArikazarIrasadbhAvAt, pRthivyaptenopAyuknaspatikAyikazarIrANAJca pratyekamasaMkhyeyalokAkAzapradezapramANatvAt,tebhyo'pi-'teyA. kamagasarIrA do vitullA dabaTTayAe arNataguNA' taijasakArmaNazarIrANi svasthAne parasparAvinAbhAvikhAt dvayAnyapi tulyAni dravyArthatayA zarIramAtradravyasaMkhyayA anantaguNAni bhavanti sUkSmakarmaNazarIra meM se dravya kI apekSA se, pradezAM kI apekSA dravya-pradezI kI apekSA se kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika hai ? ____bhagavAn-he gautama ! sagha se kama dravya kI apekSA se AhAraka zarIra haiM, kyoMki AhArakazarIra utkRSTa, saMkhyAta hoM to bhI sahasrapRthaktva (do hajAra se nau hajAra taka) hI hote haiN| kahA bhI hai-eka sAtha AhArakazarIroM kI apekSA vaikripazarIra dravya se asaMkhyAta guNA adhika hote haiM, kyoMki sabhI nArakoM ke sabhI devoM ke, katipaya paMcendriya tiryaMcoM ke, manuSyoM ke aura bAda vAyukAyikoM ke vaiphriyazarIra hotA hai| vaikriyazarIra kI apekSA audArikazarIra dravya kI apekSA-zarIrasaMkhyA kI dRSTi se asaMkhyAta guNA hote haiM, kyoMki audArika zarIra pRthvIkAyikoM, apkAyikoM, tejaskAyikoM, vAyukAyikoM, banaspatikAyikoM, dIndriyoM, trIndriyoM, caturindriyoM, paMcendriya tithaMcoM aura manuSyoM ke hotA hai aura pRthvI-apa-teja, vAyu tathA vanaspatikAyikoM meM se pratyeka asaMkhyAta lokAkAza pramANa haiM / taijasa aura kArmaNazarIra donoM barAbara-barAbara hote haiM kintu bhaudArika zarIroM kI apekSA ananta guNA haiM, kyoMki sUkSma aura cAdara nigoda ke AhArakazarIra utkRSTa sa khyaka hoya te paNa sahastra pRthaka(be hajArathI navahajAra sudhI)ja hoya che. kahyuM paNa che- ekIsAthe AhArakazarIra adhithI adhika sahastra pRthakatva hoya che, AhArakazarIronI apekSAe vikriyazarIra dravyathI asaMkhyAtagaNu haioya che, kema ke badhA nAra, badhA devonA keTalAka paMcendriya ticenA, manuSya ane bAdara vAyukAcikenA vaizirIranI apekSAe dArika zarIra dravyanI apekSAe zarIra saMkhyAnI daSTIthI saMkhyAtagaNI hoya che, kema ke audArika zarIra pRthvIkAyika, aSkAyika, tejaskAyika, vAyukAcike, vanaspatikA cike, DhIddhi, trIndriya caturindriya tiryo ane manuSyanA hoya che ane pRthvIkAya-apaleja-vAyu tathA vanaspatikAvikomAMthI pratyeka asaMkhyAta kAkA pramANa che. tejasa ane karmaNazarIra ane barAbara hoya che paNa dArika zarIranI apekSAe anantagaNuM ,
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________ ex nAsUtra * - bAdaranigodajIvAnAmanantAnAM pratyekaM vaijarANazarIra sadbhAvAt 'paelaTTayAe sanvatthovA - AhAragasarIrA parasaTTayAe' pradezArthatayA pradezApekSayA sarvastopani AhArakazarIrANi pradezArthatayA bhavanti sahasrapRthaktvamAtrazarIrapradezAnAmalpatvAt tebhyo'pi - 'veDa vciyasarIrA . paesaTTayAra asaMkhejjaguNA' vaikriyazarIrANi pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, nanu vaikriyazarIrayogyavargaNAbhya AhArakazarIravargaNAyA: anandaguNatvAtsyaM vaikriya zarIrANAm AhArakazarIrApekSayA asaMkhyeyaguNatvamiti cedatrocyate - svokAbhireva vargaNAbhirAhArakazarIrasya niSpadyamAnasyena svamAtratvAdatipracurAbhirvakriyArIvargaNAbhirvakriyasya niSpadyamAna'svena utkRSTena tasya sAtirekalakSyo janapramANatvAt, AhArakazarIrANi atistokAni teSAM sahasrapRthaktvapramANatvAt, vaikriyazarIrANi tu asaMkhyeyatheNigatAkAzapradezarAzipramANatvAt ke jIvoM ke jo ki anantAnanta hai, pratyeka ke taijala aura kArmaNazarIra hote haiM / pradezoM kI apekSA se vicAra kiyA jAya to pradezoM se AhArakazarIra saya se kama hai, kyoMki sahasrapRthak saMkhyA vAle AhArakazarIroM ke pradeza anya sabhI zarIroM ke pradezoM kI apekSA kama hI hote haiM / AhAraka kI apekSA vaikriya'zarIra pradezoM kI dRSTi se bhI saMkhyAtaguNA hote haiM / " zaMkA- vaikriya vargaNAoM kI apekSA AhArakaghargaNA paramANuoM kI apekSA . se anantaguNI honI hai, phira AhArakazaroroM se vaikiyazarIroM ke pradeza asaMkhyAta guNA kaise kahe gae haiM ? samAdhAna - AhArakazarIra kevala eka hAtha kA hI hotA hai, kintu vaikriyazarIra bahuta vargaNAoM se banatA hai, kyoMki vaikriyazarIra utkRSTa ekalAkha yojana se bhI adhika pramANa kA ho sakatA hai| isake atirikta AhArakazarIra saMkhyA meM bhI kamarphi sahasrapRthaktva hote haiM, magara vaikikzarIra asaMkhyAta zreNigata AkAza pradezoM ke barAbara hote haiM / isakA kAraNa AhArakazarIroM kI , kema ke sUkSma ane khAtara nigeAdanA vA ke je anantAnanta che, pratyekanA tejasa ane kANuzarIra kAya che. pradezeAnI apekSAe vicAra karAya teAM pradezeAmAM AhAra zarIra badhI ochAM che, kema ke sahasra pRthakatva sakhyAvALA AhArakazarIranA pradeza khIjA badhA zarIrAnA pradezenI apekSAe echAM ja hAya che AhArakanI apekSAe vaikriyazarIra pradezeAnI dRSTithI asa khyAtagaNuA hoya che. f zaMkA--vaikriya vaNAnI apekSAe AhAraka vaNA paramANuonI apekSAthI anantagaNI hAya che. pachI AhArakazarIrAthI vaikriyazIrAnA pradeza asaMkhyAtagaNA kevI rIte kahelA che? samAdhAna-AhArakazarIra thADI vaNuAoe bane che, kema ke AhArakazarIra kevaLa eka hAthanu ja hAya che, paNa vaikriyazarIra ghaNI vaNAethI ane che. kema ke vaikriyazarIra utkRSTa eka lAkha ceAjanathI paNa adhika pramANunu hAI zake che. taduparAnta bhADA
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 11 audArikAdi zarIravatAM alpasvanirUpaNam 823 atiprabhUtAni santi tasmAd AhAraRzahIrebhyaH pradezArthatathA caikriya zarIrANi asaMkhyeraguNAni bhavanti, tadapekSayA-'orAliyasarIrA paesaTTayAe asaMkhejaguNA' audAripa zarIrANi pradezArtha tayA asaMkhyeyazuNAni bhavanti, teSAmasaMkhyepokAkAzapradezapramANatayopaTabhyamAnasvAt tatpradezAnAmatipracurANAM sadbhAvAt tebhyo'pi-'teyagasarIrA paesaTTayAe aNaMtaguNA' taijasazarIrANi pradezArthatA anantaguNAni,dravyAryatApi tepAmaudArikazIrebhyo'nantaguNatvAt' tebhyo'pi-kAmagasarIrA paesaTTayAe arNataguNA' kArmaNazarIrANi pradezArthatayA anantagu' NAni bhavanti, kArmaNavargaNAnAM taijasavargaNAbhyaH paramANyapekSa pA'nantaguNatvAt, 'dabaTupaesaTTayAe savvatthovA AhAragasarIrA davadvazae' davyArthapradezArthatayA-dravyapradezobhayArthApekSAyAm sarvastokAni AhArakazarIrANi dravyArthatayA bhavanti, 'veubdhiyasarIrA dabayAe asaMkhejagugA' vaikripazarIrANi dravyArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, tebhyo'pi-'orAliyasarIrA daravAe asaMkheja gunn|' audAri zarIrArANi dravyArthata yA asaMkhye yaguNAni bhavanti apekSA vaiphiyazarIra pradezoM kI dRSTi le asaMkhyAtaguNA kahe gae hai| . ___ unakI apekSA audArika zarIra pradezoM kI dRSTi se asaMkhyAta guNA hote haiM, kyoMki ve asaMkhyAta losAkAzoM ke pradezoM ke barAbara pAye jAte haiM isa kAraNa unake pradeza atipracura hote haiN| unakI apekSA ta nasazarIra pradezoM kI kI dRSTi se anantaguNA hote haiM, kyoMki ve dravya kI dRSTi se bhI audArikazarIroM se anantaguNA haiN| taijasazarIroM kI apekSA kArmaNazarIra pradezoM kI dRSTi se anantaguNA haiM, kyoMki kArmaNa vargaNAeM taijasa vargaNAoM kI apekSA paramANuoM ke lihAja se anantaguNita hotI haiN| dravyArtha-pradezArtha arthAt dravya aura pradeza ubhaya kI apekSA dravya kI dRSTi se AhArakazarIra sabya se kama haiM / vaikriyazarIra dravya kI dRSTi se asaMkhyAta rakazarIra sa khyAmAM paNa alpa kevaLa sahastra pRthakatva hoya che, paNa vaikiyazarIra asa khyAta zreNigata AkAza pradezanA barAbara hoya che. e kAraNe AhArakazarIranI apekSAe laeNkiyazarIra pradezanI dRSTithI asaMkhyAta gaNA kahela che. temanI apekSAe audArikazarIra pradezanI draSTithI asaMkhyAtagaNa hoya che, kema ke teo asaMkhyAta kAkAzanI barAbara maLe che. e kAraNe temanA pradeza atipracura hoya che. temanI apekSAe tejasazarIra pradezonI daSTithI anaHgaNA vadhAre hoya che, kema ke teo dravyanI dRSTithI paNa audArika zarIrethI anantagaNuM che tejasazarIranI apekSAe kArmazarIra pradezonI draSTithI anantagaNu che, kema ke kArmaNavaNAbo taijasa vargaNAonI apekSAe paramANuonaH liDAjathI anantaguNita hoya che. - dravyArtha-pradezArtha arthAt dravya ane pradeza ubhayanI apekSAe dravyanI draSTithI asakhyAtaguNita che. temanI apekSAbe audyArika zarIra dvavyatA asa khyAtaguNita che kema ke
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajJApanAsUtre 19 prAguktayuktestulyatvAt 'orAliyasarI rehiMto davyayApahito AhAragasarIrA pae sahayAe arNataguNA' audArikazarIrebhyo dravyArthikebhya AhArakazarIrANi pradezArthatayA anantaguNAni bhavanti, audArikazarIrANi sarva saMkhyayA'pi asaMkhyeyalokAkAzapradezapramANAni bhavanti, AhAra zarIrayogyavargaNAyAM tu ekaikasyApi abhavyebhya paramANUnAmanantaguNatvAt, tebhyo'pi 'visarorA parasahayAe asaMkhejjaguNA' vaikripazarIrANi pradezArthatayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, tebhyo'pi - 'oLiyasarIrA parasaTTayAe asaMkhejjaguNa' audArikazarIrANi pradezArthaM tayA asaMkhyeyaguNAni bhavanti, prAguktayukteH, tebhyo'pi - ' yA kammA do ci tulkA daccaTTa yA avaguNA' taijasakArmaNAni dravyarthatayA anantaguNAni bhavanti, ati pracurAnantasaMkhyAyuktatvAt svasthAne tu parasparaM dvayAnyapi tulyAni parasparA'vinAbhAvitayA ekena vinA'parasya sthAtumazakyatvAt 'teyagasarIrA parasaTTayAe anaMta guNA' taijasazarIrANi pradezArthatayA anantaguNAni bhavanti prAguruyukteH, tadapekSayA- 'kammagasarIrA parasaTTayAe anaMtaguNA' kArmaNazarIrANi pradezArthatayA anantaguNAni bhavanti, ityevaM rItyA paJcAnAmapi audAri guNita haiN| unakI apekSA audArikazarIra dravyataH asaMkhyAtaguNita haiM, kyoMki pUrvokta yukti yahAM bhI samAna haiM / dravyataH audArikazarIroM kI apekSA pradezataH AhArakazarIra anantaguNita haiM / audArikazarIra saba mila kara bhI asaMkhyAta lokAkAza pradezoM ke barAbara haiM, jaba ki AhArakazarIra ke yogya vargaNA meM se pratyeka meM abhavyoM se anantaguNA paramANu hote haiN| unakI apekSA bhI vaikriyazarIra pradezArthatayA asaMkhyAta guNA hote haiM / unakI apekSA audArikazarIra pradezoM kI dRSTi se asaMkhyAtaguNA hote haiM / isa viSaya meM yukti pUrvakt sama nA cAhie | unakI apekSA taijasa aura kArmaNa dravyataH anantaguNita hote haiM, kyoMki ve atyanta pracura ananta saMkhyA vAle haiM, magara taijasa aura kArmaNa zarIra paraspara meM tulya saMkhyA vAle haiM, kyoMki donoM paraspara avinAbhAvI haiM, eka ke abhAva meM dUsarA nahIM rahatA taijasazarIra pradezata: anantaguNita hote cukti ahIM paNa samAna ja che. dravyataH audArikazIrAnI apekSAe pradezataH AhAraka zarIra anantaguNita che. audArikazarIra khadhAM maLIne paNu asaMkhyAta leAkAkAza pradezanA kharAkhara che, jyAre AhArakazarIranI cegya vaNAmAMthI pratyekamAM abhayaiAthI anantagaNu, paramANu hAya che, temanI apekSAe paNa vaikriyazarIra pradezA tagayA asaMkhyAtaNA DrAya che. temanI apekSAe audArizarIra pradezeAnI dRSTithI asa`khyAtaguNA DAya che. A viSayamAM yukti pUrvavat samajavI jeie, temanI mapekSAe tejasa ane kANu dravyataH anantaguNita hAya che, kema ke tee atyantapracura ananta sakhyAvALA che. paNa tejasa ane kANuzarIra parasparamAM tuljhasakhyAvALAM che, kema ke anne paraspara avinAbhAvI che, ekanA mabhAvamAM khIjuM' nathI rahetu. teMjasazarIra pradezataH anantaguNita hoya che, A viSyamAM 824
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayodhinI TIkA pada 21 sU0 11 alpayahutvadvAranirUpaNam kAdizarIrANAM dravyArthapradezArthatayA tadubhayAryatayA cAlpabahutvaM prarUpitam, samprati jaghanyotkRSTobhayAvagAinAvipayakamalapabahutvaM prarUpayitumAha-'eesi NaM bhaMte ! orAliyaveundhiyaAhAragateyagakammagasarIrANaM nahaNiyAe ogAhaNAe uzosiyAe ogAhaNAe jahaNNukko. siyAe ogAhaNAe kayare kayarehito appA vA, bahukA bA, tullA vA, visesAhiyA vo ?' he bhadanta ! eteSAM khalu audArikavaikriyAhArakataijasakAmaNazarIrANAM jaghanyayA avagAhana yA, utkRSTayA avagAhanayA, jaghanyotkRSTayA avagAhanayA katarA avagAhanA katarAbhyo'va. gAhanAbhyo'lpA kA vahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! - he gautama ! 'savvatthovA orAligasarIrassa jahaNiyA ogAhaNA' sarvastokA audArikazarI. rasya jaghanyA avagAhanA bhavanti, tasya agulAsaMkhyeyabhAgamAcapramANatvAt 'teyAkamma. gANaM doNha vi tullA jahaNiyA ogAhaNA visesAhiyA' taijasakArmaNayodvayorapi paraspara tulyA jaghanyA avagAhanA bhavati, kintu-audArika jaghanyA'vagAhanAto vizeSAdhikA bhavati, isa viSaya meM yukti pUrvavat samajha lenA caahie| isa kI apekSA kArmaNazarIra pradezataH anantaguNita hai| isa prakAra pAMcoM zarIroM kA dravya se pradezoM tathA dravya-pradezoM se alpa yahutva kA prarUpaNa kiyA gayA hai| aba jaghanya, utkRSTa aura jaghanyotkRSTa avagAhanA saMbaMdhI alpa bahutva pratipAdita kiyA jAtA hai zrIgautamasvAmI-he bhagavan ! ina audArika, vaikriyaka, AhAraka taijasa aura kArmaNa zarIroM meM se jaghanya avagAhanA, utkRSTa avagAhanA aura jaghanyotkRSTa avagAhanA kI dRSTi se kauna kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika hai ? bhagavAn-he gautama ! saba se kama audArikazarIra kI jaghanya avagAhanA hai, kyoMki vaha aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga gharopara kI hotI hai| taijasa aura kArmaNazarIroM kI avagAhanA paraspara meM tulya hai magara audArikazarIra kI jaghanya avyukti pUrvavat samajI levI joIe. tenI apekSAe kArpaNuzarIra pradezataH anantaguNita che. A prakAre pAMce zarIranA dravyathI pradezothI, tathA dravya pradezathI alA bahatvanuM prarUpaNa karAyuM. have jaghanya, utkRSTa ane jaghanyatkRSTa avagAhanA saMbadhI alpabaddhatva pratipAdana karAya che - zrIgotamasvAmI-bhagavan ! mA moha2i4, veThiyA, maah|24 terasa bhane zarIramAMthI jaghanya avagAhanA, utkRSTa avagAhanA ane jaghanyatkRSTa avagAhanAnI daSTithI koNa kenAthI alpa, adhika, tulya athavA vizeSAdhika che? zrIbhagavAna-gautama! badhAthI ochA audArika zarIranI jaghanya avagAhanA che, kema ke te aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI hoya che. tejasa zarIra ane kArmANazarIranI avagAhanA parasparamAM tulya che; paNa dArika zarIranI jaghanya avagAhanAthI vizeSAdhika che. mAraNA. ma0 104
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________ 826 . prahApanAsUtra mAraNAntikasamudghAtena samavahatasya pUrvazarIgad vahinirgatatai jasazarIrasyAyAmavAhalya viSAmbhairavagAhanAyAH prarUpaNe kartavye yasmina pradeze ye utpatsyante so'pi pradezaH audArikazarIrAvagAhanA pramito'aMgulAsaMkhyeyabhAgapramANo vyApto bhavati, apAntarAlamatistokaJca dhyAptam bhavati ityevaM rItyA audArikajaghanyAvagAhanAto vizeSAdhikA bhavati tato'pi 've ubviyasarIrassa jahaNiyA ogAhaNA asaMkhejaguNA' vai kriyazarIrasya jaghanyA avagAhanA asaMkhyeyaguNA bhavanti, gulAptaMkhyeyabhAgasya asaMkhyeya bheda bhinnatvAt tato'pi-'AhAragasarIrassa jahaNiyA zrIgAhaNA asaMkhejaguNA' AhAragazarIrastha jaghanyA avagAhanA asaMkhyeyaguNA bhavati, tasyA dezona hastapramANatvAt 'ukkosiyAe ogAhaNAe savvatthovA AhAragasarIrassa ukkosiyA ogAhaNA' utkRSTayA avagAhanayA-utkRpTAvagAhanA prarUpaNe sarvastokAhArakazarIrasya utkRSTA avagAhanA bhavati, tasyA hastamAtrapramANatyAta, tato'pi'orAliyasarIrasta ukkosiyA ogANA saMkhejjagugA' audArikazarIrasya utkRSTA avagAhanA gAhanA se vizeSAdhika hai| mAraNAntika samudaghAta se samavahata, jisakA taijasa zarIra pUrvazarIra se bAhara nikala gayA hai, usake AyAma, vAhalya aura vibha se avagAhanA kI prarUpaNA karane para jisa pradeza meM ve utpanna hoMge, vaha pradeza audArikazarIra kI avagAhanA se pramita aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa vyapta hotA hai aura atyanta thoDA bIca kA pradeza zrI vyApta hotA hai| isa prakAra audArika zarIra kI jaghanya avagAhanA se vizepAdhika avagAhanA kahI gaI hai ___usakI apekSA vaikriyazarora kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNA hotI hai, kyoMki aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga ke asaMkhyAna bheda hote haiM / vaiphiyazarIra kI jaghanya avagAhanA kI apekSA AhArakazarIra kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNita hotI hai, kyoMki vaha kucha kama eka hAtha kI hotI hai| utkRSTa avagAhanA meM saba se kama AhArakazarIra kI utkRSTa avagAhanA , hotI hai kyoMki vaha eka hAtha kI hI hotI hai| usakI apekSA audArikazarIra ntika samughAtathI samavahata, jenuM tejasazarIra pUrvazarIrathI bahAra nikaLI gayuM che, tene AyAma, bAhalya ane vidhvaMbhathI avagAhananI prarUpaNa karatAM je pradezamAM teo utpana thaze, te pradeza dArika zarIranI avagAhanAthI pramita aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANavyApta thAya che ane atyanta zeDa vacala padeza paNa vyApta bane che. e prakAre audyArika zarIranI jaghanya avagAhanAthI vizeSAdhika avagAhanA kahelI che. tenI apekSAe vikriyazarIranI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtagaNI hoya che, kema ke aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAganA asaMkhyAta bheda che. vekiyazarIranI jaghanya avagAhanAnI apekSAe AhArakazarIranI jaghanya avagAhanA amrakhyAtagaNuM hoya che, kema ke, te kAMIka ochA eka hAthanI hoya che. . utkRSTa avagAhanAmAM badhAthI ochA AhArakazarIranI utkRSTa avagAhanA heAya che,
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyabodhinI TIkA pada 21 sU0 11 alpavahutvadvAranirUpaNam saMkhyeyagugA bhavati tasyAH sAtirekayojanasahasrapramANatvAt, tato'pi-'veubdhiyasarIrassa ukkosiyA ogAvaNA saMkhejjaguNA' vaikriyazarIrasya utkRSTA avagAhanA saMkhyeyaguNA bhavati, tasyAH sAtirekalakSayojana pramANatvAt, 'teyAkasmagANaM do vi tullA ukkosiyA ogAhaNA asaMkhe baguNA' tainasakArmaNayoruskRSTAvagahanA parasparaM dvayorapi tulyA kintu-vaikriyazarIro skRSTAvagAhanAto'saMkhyeyaguNA bhAti, tasyAzcaturdaza rajjUsvarUpalAt, 'jahaNNukosiyAe ogAhaNAe sambatthovA orAliyasarIrassa jahaNiyA ogAhaNA' jaghanya skRSTayA avagAhanayA sarvastokA audArikazarIrasya jayanyA avagAhanA bhavati 'teyAkammANaM doNDa vi tullA jahaNiyA ogAhaNA visesAhiyA' taijasaphArmaNayodvayorapi svasthAne tulyA avagAhanA bhavati audArikazarIrApekSayA tu jaghanyA aba bAhanA vizeSAdhikA bhavati tato'pi-'veubdhi. yasarIramsa jahaNiyA ogAhaNI asaMkhejaguNA' vaiki zarIrasya jaghanyA avagAhanA asaMkhye yagugA bhavati, 'mAhAragamarIrassa jahaNiyAhito ogAhaNAhito tassaceva ukkosiyA kI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hai,kyoMki vaha kucha adhika 1000 eka hajAra yojana kI hotI hai / audArikazarIra kI avagAhanA kI apekSA kriyazarIra kI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNI hotI hai, kyoMki usakA pramANa kiMcit adhika eka lAkha yojana kA hai| taijasa aura komaNazarIra kI avagAhanA paraspara meM tulya hai kintu vaikriyazarIra kI utkRSTa avagAhanA se asaMkhyAtaguNI hai, kyoMki usakA pramANa caudaharAjU kA hai| jaghanyotkRSTa avagAhanA kA vicAra kiyA jAya to saba se kama audArika zarIra kI jaghanya avagAhanA hotI hai| taijasa aura kAmaNazarIra kI jaghanya avagAhanA Apasa meM barAbara hai, parantu audArika zarIra kI jaghanya avagAhanA kI apekSA vizeSAdhika hai / taijasa aura kArmaNa zarIra kI jaghanya avagAhanA se vaikriyagarIra kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai AhArakazarIra kI jaghanya kema ke te eka hAthanI ja hoya che tenI apekSAe dArika zarIranI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNa che, kema ke te kAMIka adhika eka hajAra ejananI hoya che. audArika zarIranI avagAhanAnI apekSAe vekiyazarIranI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtaguNa hoya che. kema ke tenuM pramANa kAMIka adhika eka eka lAkha jananuM che. taijasa ane kAmaNuzarIranI avagAhanA parasparamAM tulya che paNa vijhiyazarIranI utkRSTa avagAhanAthI asaMkhyAnaguNI cha, ma 4 tenu pramANa yo rAnu che. jaghanyaSTa avagAhanAno vicAra karAyate badhAthI ochI audAri zarIranI jaghanya avagAhanA hoya che. tejasa ane kAmaNuzarIranI jaghanya avagAhanA A daroaMdara sarakhI che, paraMtu dArika zarIranI jaghanya avagAhanAnI apekSAe vizeSAdhika che. tejasa ane kAmaNuzarIranI jaghanya avagAhanAthI vaikriyazarIranI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtagaNI
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________ 828 prayApanAsUtre ogAhaNA visesAhiyA' AhArakazarIrasya jaghanyAbhyo'vagAhanAbhya stasyaiva cAhArakazarIsya utkRSTA agAhanA vizeSAdhikA bhavati, dezenasamadhikatvAt tato'pi-'orAliyasarI. rassa ukkosiyA ogAhaNA saMkhejaguNA' audArikazarIrasya utkRSTA avagAhanA saMkhyeyaguNA bhavati, tadapekSayA-'veuviSaya parIrassa NaM ukkosiyA ogAhaNA saMkhenjagu gA' vaikriyazarIrasya khalu utkRSTA avagAhanA saMkhyeyaguNA bhavati teyAkammagANaM doNDa vi tullA uko siyA ogAhaNA asaMkhijjaguNA' taijasa kArmaNayordvayorapi tulyA avagAhanA svasthAne bhavati, vaikriya zarIrApekSayAnu tayorutkRSTA avagAhanA asaMkhyeyaguNA bhavati, prAguktayuktarupapAditatvAt / / . 11 // itizrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcakapaJcadazabhASAkalita-lalitakalApAlApakapravizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrI-zAhU chatrapatikolhApurarAjapradatta-'jainazAstrAcArya-padavibhUpita-kolhApurarAjagurU-bAlabrahmacArI jainAcArya jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla-prativiracitAyAM zrI prajJApanAsUtrasya prameyabodhinyAkhyAyAM vyAkhyAyAM mekavizatitamaM padaM samAptam // 21 // avagAhanA kI apekSA usI kI arthAtU AhArakazarIra kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hai| usakI apekSA audArikazarIra kI utkRSTa avagAhanA saMkhyAta guNI adhika hai / usakI apekSA vaikriyazarIra kI utkRSTa avagAhanA saMkhyAta guNA adhika hai / jala aura kArmaNazarIra kI utkRSTa avagAhanA ApasameM tulya hai kintu vaiphiyazarIra kI apekSA asaMkhyAtaguNI hotI hai| yukti pahale kahI jAcukI hai| zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla vrativiracita prajJApanAsUtra ke prameyabodhinIvyAkhyA meM ikkIsavAM pada samAsa / 21 // che. AhArazarIranI jaghanya avagAhanAnI apekSAe tenI arthAt AhArazarIranI utsuSTa avagAhanA vizeSAdhika che. tenI apekSAe odArikazarIranI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtagaNuM adhika che. tenI apekSAe vaikriyazarIranI utkRSTa avagAhanA saMkhyAtagaNI adhika che. tijasa ane kAryaNazarIranI utkRSTa avagAhanA ApasamAM tulya che kintu kri. yazarIranI apekSAe asaMkhyAtagaNI hoya che. yukti te pahelAM kahevAI gaelI che. jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI vAsIlAlajI mahArAja viracita prajJApanAsUtranI prameyAdhinI vyAkhyAmAM ekavIsamu pada samApta 21