Page Text
________________
...
..
.
.
यिकादिव्यपदेशं प्ररूपयति-नेरइएणं भंते ! नेरइएम उववज्जइ, अनेरइए नेरइएस उववजह ?? गौतमः पृच्छति-हे भदन्त ! नैरयिकः खलु किं नैरयिकेषु उपपद्यते ? किंवा अनरयिको लैरइकेपु उपपद्यते ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'नेरइए नेरइएसु उववजह नो अने. रहए नेरइएसु उववज्जई' नैरयिको नैरयिकेषु उपपद्यते नो अनैरयिको नैरइकेषु उपपद्यते, तथाहि-आयुष एव नारकादि भवोपग्राहकत्वात् नैरयिकायुपि उदयं प्राप्ते सति नारकभवं छमते, मनुष्यायुपि उदयं प्राप्ते मनुष्यभवं लभते इत्यादिरीत्या नैरयिकाघायुर्वेदन-प्रथमसमये एव नारकादिव्यपदेशो भवति, इति ऋजुसूत्रनयानुसारेणावसेयम्, तथाचोक्तम्"पलाळ न दहत्यनिर्भिद्यते न घटः क्वचित् । ना शून्ये निष्क्रमोऽस्तीह न च शून्यं प्रविश्यते ॥१॥ नारकव्यतिरिक्तश्च नरके नोपपद्यते । नरकान्मारकश्चास्य, न कश्चिद् विप्रमुच्यते ॥२॥ समय विग्रहगति में भी होती हैं ? प्रथम नयान्तर का आश्रय लेकर नैरयिक आदि के व्यपदेश की प्ररूपणा की जाती है
गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! क्या नारक जीव नारकों में उत्पन्न होता है अथवा जो नारक नहीं है वह नारकों में उत्पन्न होता है ? ___भगवान् उत्तर देते हैं-हे गौतम ! नारक ही नारकों में उत्पन्न होता है, अनारक नारकों में उत्पन्न नहीं होता । तात्पर्य यह है कि वस्तुतः आयु ही भव का कारण है, अतएव जब नारकायु का उदय होता है, तभी जीव को नरकभव की प्राप्ति होती है । इसी प्रकार मनुष्यायु का उदय होने पर मनुष्यभव प्राप्त होता है । इस कारण नरकायु आदि के वेदन के प्रथम समय में ही नारक आदि संज्ञा का व्यवहार होने लगता है। यह ऋजुसूत्रनय का अभिप्राय है। कहा भी है-'न अग्नि पलाल को जलाती है, न कहीं घट का भेदन होता है। अशून्य में किसीका निष्क्रमण होता है और न कोई शून्य में प्रवेश करता है ॥१॥ લઈને નરયિક આદિના વ્યપદેશની પ્રરૂપણ કરાય છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે–હે ભગવન! શું નારક જીવ નારકમાં ઉત્પન્ન થાય છે અથવા જે નારક નથી તે નારકામાં ઉત્પન્ન થાય છે?
શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે–હે ગૌતમ ! નારક જ નારકમાં ઉત્પન્ન થાય છે, અનારક નારકમાં ઉત્પન્ન નથી થતા તાત્પર્ય એ છે કે વસ્તુતઃ આયુષ્ય જ ભવનું કારણ છે, તેથી જ જ્યારે નારકાયુને ઉદય થાય છે, ત્યારે જીવને નારકભવના પ્રા! થાય છે. એ જ પ્રકારે મનુષ્પાયુને ઉદય થતાં મનુષ્યભવ પ્રાપ્ત થાય છે. એ કારણે નરકાયુ આદિની વેદનાના પ્રથમ સમયમાં જ નારક આદિ સંજ્ઞાને વ્યવહાર થવા લા છે. આ ઋજુ સૂત્ર નયને અભિપ્રાય છે. કહ્યું પણ છેઅગ્નિ પરાળને બાળતા નથી, • ક્યાંય ઘટનું ભેદન નથી થતું. અશુન્યમાંથી કોઈનું નિષ્ક્રમણ નથી થતું અને કી शून्यमा प्रवेश ४२० नथी. ॥१u .
सा
| SR No. | 009341 |
| Book Title | Pragnapanasutram Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1978 |
| Total Pages | 841 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_pragyapana |
| File Size | 62 MB |