Page Text
________________
प्रज्ञापनासूत्रे
द्रव्याणि ? अत्रोच्यते - योगे सति लेश्यायाः सद्भावः, योगाभावे च लेश्याया असद्भावः तस्माल्लेश्याया योगेन सहान्वयव्यतिरेकदर्शनात् तस्य चान्वयव्यतिरेकदर्शनस्य कार्यकारणभraftaraar योगनिमित्त लेश्या भवतीति निश्रयो जायते, योगनिमित्ता अपि लेश्या योगान्तर्गतद्रव्यरूपैव नो योगनिमित्त कर्मद्रव्यरूपा संभवति, तस्याः योगनिमित्तकर्मद्रव्यरूपत्वे तदन्तगति धातिकर्म द्रव्यरूपलाघातिकर्मद्रव्यरूपत्य विकल्पासहखात् तथाहि न तावत् सा लेश्या वातिकर्मद्रव्यरूपा संभवति सयोगिकेवलिनि घातिकर्मद्रव्याणामभावेऽपि लेश्यायाः सद्भावात्, नापि अघातिकर्मद्रव्यरूपा संभवति अयोगिकेवलिनि तेषां कर्मणां सद्भावेऽपि लेश्याया अभावात् तस्मात् परिशेषात् योगान्तर्गतद्रव्यरूपैव सा अवसेया, तानि च योगान्तर्गतानि द्रव्याणि यावत्कपायास्तावत् तेपामपि उदयोपवृ हणकाणि भवन्ति योगान्तर्गतद्रव्याणां ' कपायोदयोपबृंहणसामर्थ्यदर्शनात् ।
कृष्ण आदि द्रव्य क्या हैं? इसका उत्तर यह है कि योग के सद्भाव में लेश्या का सद्भाव होता है और योग का अभाव होने पर लेश्या का भी अभाव हो जाता है । इस प्रकार योग के साथ लेश्या का अन्वय और व्यतिरेक देखा जाता है | अन्वय व्यतिरेक उनके कार्यकारणभाव का निश्चायक है, अतएव निश्चय होता है कि लेइया योगनिमित्तक है । लेश्या योगनिमित्तक होने पर भी योग के अन्तर्गत द्रव्य ही है, योगनिमित्तक कर्मद्रव्य नहीं है । अगर लेका को कर्मद्रव्य माना जाय तो यह प्रश्न उत्पन्न होगा कि वह घातिकर्मद्रव्य है अथवा घात कर्मद्रव्य है ? लेश्या घातिकर्मद्रव्य तो हो नहीं सकती, क्योंकि
योगी केवली में घातिक कर्मो का अभाव होने पर भी लेश्या का सद्भाव होता है । वह अघाति कर्मद्रव्य भी नहीं कही जा सकता, क्योंकि अयोगी केवली में अघातिया कर्मो का सद्भाव होने पर भी लेइया का अभाव होता है । अतएव पारिशेष्य न्याय से लेश्या को योग के अन्तर्गत क्रय ही मानना उचित है । वे योगान्तर्गत द्रव्य, जब तक कषायों की विद्यमानता है तब तक उनके
કૃષ્ણ આદિ દ્રષ્ય શુ છે ? તેના ઉત્તર એ છે કે ચેાગના સદૂભાવમાં લેશ્યાના સદ્ભાવ થાય છે અને ચેગના અભાવ થતાં લેફ્સાને પણ અભાવ થઇ જાય છે. એ પ્રકારે ચે ગની સાથે લેશ્યાના અવ્ય અને વ્યતિરેક દેખાય છે. અન્વય વ્યતિરેક તેમના કાર્ય કારણ ભાવના નિશ્ચાયક છે, તેથી જ નિશ્ચય થાય છે કે લેશ્યાયેાગ નિમિત્તક છે, લેશ્યા ચેગ નિમિત્તક મનવા છતા પણ ચૈાગનું અન્તગત દ્રવ્ય જ છે, ચૈાગનિમિત્તક કર્મ દ્રવ્ય માનવામાં આવે તે આ પ્રશ્ન ઉત્પન્ન થશે કે તે ઘાતિ ક દ્રવ્ય છે, અથવા અઘાતિ કર્મો દ્રવ્ય છે ? લેશ્યા ઘાતિ કર્મ દ્રશ્ય તેા થઈ જ ન શકે, કેમકે સયેાગી કેવલી ઘાતિક કર્મીના અભાવ થતાં પશુ લેશ્યાને સદ્ભાવ હોય છે. તે અઘાતિ ક્રમ દ્રવ્ય પણ નથી કહેવાતુ, કેમકે અચેગી કેવલીમાં અઘાતિયા કર્મના સદ્ભાવ થતાં પણ લૈશ્યાના અભાવ હાય છે, અતએવ પરિશેષ્ય ન્યાયથી પણ લેશ્યાને ચાગના અન્તત દ્રવ્ય જ માનવુ' ઉચિત છે, તે ચેાગાન્ત`ત
| SR No. | 009341 |
| Book Title | Pragnapanasutram Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1978 |
| Total Pages | 841 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_pragyapana |
| File Size | 62 MB |