Book Title: Hemsiddhi
Author(s): Vinod Kapashi
Publisher: Zaveri Foundation
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005252/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HEM SIDDHI hama siddhi hema siddhi kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcAryanA jIvana ane kAryanI ruparekhA tathA temanI racanAono TUMkANamAM AsvAda lekhakaH vinoda kapAsI prakAzaka jhaverI phAunDezana VINOD KAPASHI ZAVERI FOUNDATION PUBLICATION Main Education Tremational Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HEM SIDDHI hama siddhi hema siddhi kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcAryanA jIvana ane kAryanI parekhA tathA temanI racanAono TUMkANamAM AsvAda lekhaka vinoda kapAsI prakAzaka jhaverI phAunDezana VINOD KAPASHI ZAVERI FOUNDATION PUBLICATION Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NAGARDAS BHAICHAND ZAVERI SERIES Published By: ZAVERI FOUNDATION TRUST For promotion of Jainism FOR FREE DISTRIBUTION Available from 11 Lindsay Drive KENTON, MIDDX HA3 OTA U K Books by Vinod Kapashi In English In search of the Ultimate Jainism-The First Step Hinduism-The First Step Essence Of Pratikraman Jainism-Illustrated gujarAtImAM animeSa (navalakathA) kalpa sUtra ahiMsA dharma paradezamAM jaina dharma hema-siddhi ingalenDa-ingalenDa (navalakathA) Tranlations AtmAnuM saMgIta (Acarya Sushilkumarji) Stories From Jainism (Dr.Kumarpal Desai) BOOK NO. I Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arpaNa mArA pUjya pitAzrI sva. zrI nAgaradAsa bhAIcaMda jhaverI, pUjya mAtuzrI sva. divALIbena nAgaradAsa jhaverI pUjya kAkA sva. zrI kezavalAla bhAIcaMda jhaverI nI pUNya smRtimAM- kIrti jhaverI Dedicated in memory ofMy father Late Nagardas Bhaichand Zaveri My mother Late Divaliben Nagardas Zaveri My uncle Late Keshavlal Bhaichand Zaveri KIRTI ZAVERI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA racanA kALanA krama pramANe nahIM paNa viSayonAM 2sa vidhya pramANe kramAM ha - ba 2 ja * & d prastAvanA- namra prayAsa tavArIkha udagAze jIvana sakalAhaMta stotra vIra jina stotra triSaSTi zalAkA puruSa caritra siddhahema dvayAzraya dezInAma mAlA abhidhAna ciMtAmaNi anya yoga vyavaccheda dvAtrizikA pramANa mIMmAsA kAvyAnuzAsana chedonuzAsana vItarAga stotra mahAdeva stotra yoga zAstra ENGLISH SECTION saMdarbha graMtho na 101 8 8 ? 108 109 8 104 129 8 159 172 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namra prayAsa kyAM kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya ane kyAM A bALaka kyAM jJAnanA mahAsAgara evAM vibhUti ane kyAM alpajJAnI A zizu? -chatAMye pU. AcArya taraphanAM ananya bhaktibhAvathI prerAIne ja A graMtha lakhavAnI meM ceSTA karI che. hemacaMdrAcAryanAM jIvana ane kArya viSe yathAzakti jANavAno mAro prayAsa ane temanAM graMthonAM adhyayanamAMthI mane je prApita thaI te meM A pustakamAM zabda dehe utArI che. AcAryazrIe temanA jIvanakALa daramyAna vipula pramANamAM sAhityanI racanA karI hatI. aneka viSayone AvarI letAM savAMgI sAhityane abhyAsa karavo te paNa eka kaThina kArya che. eka tarapha vyAkaraNa hoya to bIjI tarapha pramANane lagato graMtha hoya. eka tarapha yoga zAstra to bIjI tarapha nighaMTu jevAM zabda kozo. eka eka graMtha jJAnanA bhaMDAra samAna che ATalAM badhAM graMthomAMthI navanIta tAravavAnuM muzakela kArya aneka vidvAne agAu karI cUkyA che. meM paNa yathAzakti, mArI zelI pramANe atre prayAsa karyo che. AcAryazrInA jIvanane lagatI ghaNI pustikAo paNa prakAzita thaI cUkI che. AvI pustikAonA kalevara mujaba AcAryazrInI jIvana kathA TUMkANamAM ApI che. temanAM aneka graMthonuM agharuM vivecana TALavAno prayAsa paNa meM karyo che. mAro Azaya temanAM graMthono paricaya karAvIne te rathomAMnI vigatano thoDo rasAsvAda karAvavAno rahyo che . yogazAstra jevA graMthane meM saMkSiptamAM. paNa badhA pAsAo dazAvIne rajU karyo che. temanAM lakhelAM stotro paNa meM sArI evI saMkhyAmAM mUkelAM che. khAsa karIne salAhata, vIrajina stotra ane mahAdeva stotranA zloko A AzayathI rajU karyo che. Aja kAla A stotrovALAM pustako paNa khAsa upalabdha nathI tethI vAMcakone te upayogI nivaDaze . 5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrInI kavitva zaktinAM suMdara udAharaNa 5 A tetro bhakitabhAva ane adhyAtmane paNa viziSTha rupe zabdadeha Ape che. hemacaMdrAcAryanAM siddhahemazabdAnuzAsanamAMthI zaruAtanA vyAkaraNanI samaja Apela che. dvayAzrayamAM paNa udAharaNa sAthe vyAkaraNanAM kyA niyamane lagato te bloka che te darzAvavA prayAsa karyo che triSaSThi zalAkA caritramAM 63 caritro che temAMthI be caritranI jhalaka atre dazAvela che. A rIte mArA A nAnakaDA graMthamAM AcAryazrInAM lakhANonI yogya prasAdI vadhAre pramANamAM che ane vivecana ochA pramANamAM che. - bhAratathI pAMca hajAra mAIla dUra biTanamAM vasavATa karIne rahetA A lekhakane pArAvAra mayaoNdAono sAmano karavo paDayo che. prathama to hemacaMdrAcAryane lagatAM ane temanAM lakhelAM graMtho ahIM sulabha nathI. bhAratathI graMtho magAvIne tathA ahIMnI briTIza myujhIyamanI lAyabrerI para ja AdhAra rAkhavAno hato, chatAMye mArA sadabhAgye ahIM sacavAyelAM saMgrahomAMthI mane ghaNI mAhitI maLI che. A graMthamAM tethI ja meM biTanamAM sAcavI 2khAyelAM junA hema-sAhityanI yAdI paNa ApI che. mArA nama mata mujaba AmAMnAM keTalAka pustako bhAratamAM paNa sulabha nahIM hoya A rIte jotAM meM lakhela A graMtha ghaNA vidvAnone upayogI thaI paDaze. ahIMyA bIjI muzkelI vidvAnonA mArgadarzanane lagatI che. koI vidvAna sAdhu ke AcArya ke anya koI paDitanuM mArgadarzana meLavavA huM bhAgyazALI nathI thayo tethI mArA A pustakamAM je kaMI truTi hoya tene kSamA karaze tevI namra vinaMti karuM chuM trIjI moTI muzkelI gujarAtInA muddaNanI che. AmAM paNa mArA sadabhAgye gujarAtI bhASAmAM mudraNa karI zake tevuM homa kamyuTara" maLI jatAM kAma saraLa banyuM. ane samayasara pUruM paNa thaI zakyuM. sArA kAmamAM maLatI AvI madadane ApaNe divya kRpA ja gaNIzuM ne ? A graMtha mATe joitAM thoDAM pustako mane meLavI ApIne bhAratathI mokalavA badala tathA temanA mArgadarzana badala zrI kumArapALa desAIno huM AbhArI chuM . Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pustaka prasiddha thAya temAM utsAha pUrvaka saMpUrNa 22 laine nANAkIya sahAya ka2nA2A zrI kIrtibhAi jhaverIno jeTalo AbhAra mAnu teTalo ocho che. dhamAMnurAgI kIrtibhAinI sahAyathI ja mArI sAhitya pravRtti AgaLa dhapI rahI che te eka anya divya kRpA che. aMtamAM A saMtha dvArA sAmAnya janasamAjane hemacaMdrAcAryano vizeSa paricaya thAya te hetu rahyo che. AcAryazrInI 900mI janma jayaMti veLAe pragaTa thato A graMtha sahune upayogI thai paDaze tevI AzA rAkhI viramu chu vinoda kapAsI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya janma nAma janma. kArtika suda pUrNimA vi.saM. 1145 sane 1988 gAma dhaMdhukA cAMgadeva jJAti moDha pitAnuM nAma cAcIga mAtAnuM nAma zAhiNI yA pAhiNI gurunuM nAma devacaMdrasUri dIkSA nAma somacaMdra ( 8 mA vaSe dIkSA ). AcArya pada sata2mA varSe vi.saM. 112 (pAvalI pramANe che vi.saM. 1164 vazAkha suda 3 akSaya tRtIyA e pachI nAma hemacaMdrAcArya kALa dharma visaM. 1229 (sane 1173) 84 varSanI umare siddharAjanuM rAjya saM. 1150 thI 1199 ( te ATha varSanI vaye gAdIe Avelo ) kumArapALanuM rAjya sa. 1199 thI 1232 ( te 50 varSanI vaye gAdIe Avelo.) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya viSe udagAro sUryodaya samaye sarasvatI nadI kinAre ubhelI eka mahAna zakti, potAnA prakAzathI tejathI AkhA gujarAtane chAi detI kalpo ane tamane hemacaMdrAcArya dekhAze. zrI dhUmaketu hemacaMdrAcArya gauravavatA hatAM, pUrNa yogI hatAM, utkRSTa jItendriya hatAM, atyaMta dayALu hatAM, mahA paropakArI hatAM, pUza nispRhI hatAM, niSpakSapAtI hatAM, satyanA upAsaka hatAM ane kalikAlamAM sarvajJa hatAM -muni jInavijayajI hemacaMdrAcAryane emanAM advitIya guNone lIdhe kalikAla sarvajJa tarIke oLakhAvavAmAM AvyA che. teo mahAna AcArya hatAM, mahAna vaiyAkaraNI hatAM, mahAna sayamI sAdhu hatAM- ema bhinna bhinna kSetromAM emanA kArya mATe bhinna bhinna vizeSaNo prayojavA karatAM kalikAla sarvajJa eka ja vizeSaNamAM temanA tamAma guNo zamAi jAya che. -munizrI pUNyavijayajI. zrI hemacaMd svarge gayAM ane vidyutA have niAdhAra banI gai. -paDita somezvara deva. bhArata varSanAM prAcIna vidvAnonI gaNanAmAM jaina zvetAMbarAcArya zrI hemacaMdrasurie UMcu sthAna prApta karyuM che. saMskRta sAhitya ane vikramAdityanA itihAsamAM jai sthAna kAlidAsanuM ane zrI harSanA darabAramAM bANabhaTTanu che, prAyaH te ja sthAna isvIsananI bAramI sadImAM caulukya vaMzI suprasiddha gUrjara narendra ziromaNi siddharAja jayasiMhanA itihAsamAM hemacaMdunu che. paMDita zivadatta zamAM 9 - Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jeNe navuM vyAkaraNa chaMda, drayAzraya, alaMkAra, yogazAstra, tarka zAstra, jinavaronA caritra ityAdinI racanA karI che teNe kevI kevI vidhithI (kAryothI ApaNo moha dUra nathI karyo - somaprabha suri vidhA pI samudranA maMthanamAM maMda2 parvata samAna hemacaMdrAcArya jevA guru (prApta thayelAM ) che -devacaMdu racita caMdulekhAmAM zabda, pramANa, sAhitya, chaMda.nA vidhAyaka zrI hemacaMdrAcAryanA caraNa prasAdane namaskAra -rAmacaMd. guNacaMdra jJAnanA mahAsAgara -pITarsana gujarAtanA jyotirdhara- -ka.mA. munzI syAdavAda vijJAna mUrti -muni zrI puNyavijayajI 10 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana hemacaMdrAcArya eTale gujarAtI bhASAnA pitAmaha. gujarAtI bhASAnA ItihAsano abhyAsa hemacaMdrAcArya vinA adhUro ja banI rahe. emanA pracaMDa prabhAvazALI vyakitatve gujarAtanI saMskAritAne jAgRta karI che. emaNe garavI gujarAtI prajAnA guNomAM jaLasicana karyuM. ahiMsA, pama ane zudhdha vyavahAra nItinA ucca AdazonA te ghaDavaiyA hatA. gujarAtanA mahAna rAjavI sidhdharAja jayasiMhano itihAsa ane evAja bIjA mahAna rAjaNi kumArapALano itihAsa temanA maMgaLa prabhAvanA sAkSI che. eka mahAna vyakita, eka sAdhu hemacaMdrAcArye mAtra jana dhameneja pathAra nathI kayo. temane jana sAdhu mAnavA te bhUla bharyuM banI raheze. AjanA gujarAtanI bhASA, vidhA ane kalA pratyeno prema je kaMI che. AjanA gujarAtanI je asmitA che te temane mahada aMze AbhArI che. hemacaMdrAcArya mAtra bhASA viSenAM pustako ja nahI paraMtu kAvyazAstra ane chaMdazAstranAM pustako paNa ApyA che eka ati mahAna sAdhu hovAthI temaNe nIti viSayaka, dhamaeN viSayaka pustako ApyAja che paraMtu emAMya yoga vize temaNe ati upayogI graMtha lakhyo che. temanA samayanAM rAjakAraNanA pravAhane oLakhIne temaNe dvayAzraya jevA adabhUta granthanI racanA karI. zA thI 3 lAkha zlokomAM Ave teTalI vizALa sAmagI 2canArA AvA mahAna vibhUti ItihAsamAM advitiya che. ATaluM uDa saMzodhana, saMkalana karIne gujarAtanI janatA samakSa AvA daLadAra grantho mUkayAM te nAnI sunIsidhdhi to na ja kahevAya, vaLI A granthomAM temanI vidvatA ane kavitva zakitata dekhAI ja Ave che. prabhu stutinA paNa aneka stotro 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stavano che. sakalAhata satotra ke mahAdeva stotra jevI eka be racanAo vAMcanAra ja kahI zakazeke A koI mahAna kavinI kRtio che. hayAzraya jevo grantha mAtra ItihAsa ja nathI temAM vyAkaraNanI camatkRti paNa che. hemacaMdrAcArya vidhAdevInA upAsaka haze paNa zabdonA te svAmI hatA emanA ApelA saMskAranI suvAsa ane bhASAnI mIThAza hajIye gujarAtanI havAmAM vidhamAna che. emanA sAhitya gujarAtane sadIo sudhI preraNA ApI. kAvya ane vyAkaraNanA gaLyothI gujarAtane temaNe bhAratamAM agrasthAna apAvyuM. dhUmaketu kahe che ke solaMkIono ItihAsa hemacaMdrAcArya vinA laDAIno ItihAsa banI jAya. hemacaMdrAcArya vinA gujarAtI bhASAno ItihAsa apUrNa ane akiMcana banI jAya. hemacaMdrAcArya vinA gujarAtanI pAse duniyAnA sAhitya ItihAsamAM mukavA yogya vyakitae bahu ochI che. hemacaMdrAcAryanuM viziSTha pradAna e hatuM ke te prajAjIvanane oLakhIne prajAnI sAthe, samayanI sAthe rahyA. teo mAtra sAdhu tarIkeja upAzrayamAM rahIne dharma sAdhanA ke sAhitya sAdhanA nahotA karatA, temaNe te rAjya darabAramAM hAjara rahIne gujarAtanA tatkAlIna rAjakIya pravAho paNa badalI nAkhyA hatA. gujarAtanA sAmAjika jIvana para teo chavAI gayA hatA. ahiMsA ane amAri pavananI bhAvanAe gujarAtanI prajAnA khAnapAna pa2 paNa moTI asara karI. Ama rAjakiya, sAmAjika, dhArmika kSetre krAMtikArI parivartano ApyA. Ama temanI pravRttio ane ahisAno pracAra mAtra jana dhamaka jana zrAvako pUrato mayaoNdita na raho paNa samasta gujarAtane AvarI rahyo. gujarAtano ApaNe te kALano ItihAsa joIe te solaMkIyuga suvarNa yuga samAna hato ane vaLI te veLA gujarAtanI riddhi siddhi mAM vadhAro thayo. gujarAtanI prajAmAM ekatAnI bhAvanAnI sAthosAtha vyavasthita svarUpe kalA kArIgarI ane sAhityano vikAsa thayo. AvA suvarNa 12 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugamAM paNa rAjakiya kSetre thoDI aMdhAdhuMdhI to hatIja. mahArAjA sidhdharAja jayasiMhanA gujarAtane samajavA mATe, kumArapALanA samayamAM loka vana kevu hatuM te jANavA mATe hemacaMdrAcAryanA graMtho amUlya vAMcana purU pADe che. maharSi bhAradvAjanA vaMzajo jeo sUryane potAnA khobA vaDe aMjali apatA te mahAmAnavomAMthI solaMkI vaMza utarI Avyo che. khobAne culuka kahevAyache tethI A rIte aMjali ApanAza caulukaya kahevAyAM hatAM. caulukayanuM apabhraMza solaMkI thayu hoya ema manAya che. hrayAzraya graMtha solaMkI vaMzanA rAjavI muLarAjathI zarU thAya che. muLarAja aNahilapu2mAM rAjavI hato. pratApI mULAje zrImALa bhinnamALanA rAjA sAharipune harAvyo hato. mULAno putra cAmu * zuzIla ane vidhAmI hato. cAmuDe lADhanA rAjA dvArapane harAvyo hato. cAmuDanA putro hatA- vallabhasena, dulabhasena ane nAgarAja. vallabhasena ane durlabhasena baMnee thoDo thoDo samaya rAjya karyuM. pachI nAgAno putra bhImadeva yuvAna vaye gAdIe Avyo. bhImadevanA samayamAM mahaMmada gajhanIe gujarAta para caDAI karI, prabhAsa pATaNa para humalo karIne somanAthanA pavitra maMdirano nAza karyo. pavitra lIMgano bhUkko bolAvIne maMdironI karoDonI milkata te gajhanI lai gayo. bhIma pachI teno nAno putra karNe gAdIe Avyo. bhImanA moTA putra kSemarAje gAdIno asvIkAra karyo hato. nAno bhAI karNa caMdrapuranA mayakezInI putrI mayaNallA (mInaLadevIne paraNyo hato. karNa tathA mInaLadevIno putra te ja sidhdharAja jayasiMha. sidhdharAjano rAjyakALa saMvata 1150thI 1199 no manAya che. te mAtra ATha varSanI nAnI vaye gAdIe Avelo tethI teno samaya i.sa. 1086 thI 1143no thavA jAya che. hemacaMdracAryano janma i.sa. 1088mAM thayo hato. siddharAja 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vadhu mArapALI che. pahelA e sarIbhA mANa karatA teo be varSa nAnA hatAM. sidhdharAja niH saMtAna avasAna pAmyo, tenA mRtyu bAda kumArapALa gAdIe Avyo. kumArapALe saMvata 1199thI 1232 da2myAna rAjya karyuM (I.sa 143- 175) A rIte hemacaMdrAcArya baMne rAjAnA da2bA2mAM upasthita rahyA ane baMne rAjAo para prabhAva pADI zakayAM. temanAM potAnA svagevAsa bAda be varSe kumArapALa paNa maraNa pAmyo . hemacaMdrAcAryanI guru paraMparA mATe nIcenA ullekho che. pahelA pUrNatalla nAmanA gacchamAM zrIdatasUri nAmanA AcArya hatA temanA ziSya yazobhadrasuri je yazobhad nAmanA rAjavI hatA, temanA ziSya pradhumanasuri jemaNe sthAnaka prakaraNa nAmanA graMthanI racanA karI che, temanA ziSya guNasenasuri ane temanA ziSya devacaMdasUri. A devacaMdasUri te ja hemacaMdrAcAryanAM guru. gujarAtamAM dhaMdhukAmAM temano janma thayo hato. jJAtie moDha vaNika. pitAnuM nAma cAciga athavA cAMgadeva hatuM ane mAtAnuM nAma cAhiNI cA pAhiNI hatu. devacaMdasUri ekaveLAe vihAra karatAM karatAM dhaMdhukA AvyA. temane vaMdana karavA mATe pAhiNI upAzraya gayA. vaMdana kayAM bAda temaNe prazna pUchayo ane kahyuM ke meM rAtre svapanAmA eka ciMtAmaNi ratna joyu. A ratna mane maLela hatu paNa meM te Apane arpaNa karI dIdhu. AvuM svapna kema AvyuM haze ! ane teno zuM artha haze devacaMdasUrie svapnane phaLAdeza ApatA kahyuM ke tamane ciMtAmaNi ratna samAna putranI prApti thaze. A patra tame amane suprata karI devAnA cho. kharekhara to tame amane e patra arpaNa karI dejo. e ja tamArA mATe yogya mArge banI raheze. devacaMdari mahA vidvAna hatA, sAmudrika ane jyotiSa vidhAnA jJAtA hatA. temanA vacanomAM pAhiNIne apAra zradhdhA hatI. gurunA vacana pramANeja pAhiNIne patra ratnanI prApti thaI. temanI kUkhe vikrama saMvata 1145 nI kArtikI pUrNimAe eka putrane janma thayo. tenuM nAma cAMgadeva rAkhavAmAM AvyuM. A cAMgadeva teja 14. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcArya. caMga athavA cAMga eTale suMda2. mAtAne garbha hato tyAre suMda2 svapno AvatAM hatAM tethI ja caMgadeva nAma 2khAya haze athavA to temanA cAmuMDa gotranA akSara parathI 2khAyuM haze tevI zakayatA che. bALakanA pitA cAcadeva vyApAra athe avAranavAra bahAragAma jatA hatA. mAtA pAhiNI bALakane lADakoDathI ucheratI hatI. bALakamAM mAtra sauSThava ja nahI paraMtu saumyatA sAthe eka divya kahevAya tevI AbhA paNa hatI. jotajotAmAM bALaka cAMga pAMca varSa thaI gayo. puna. ekavAra devacaMdasUri dhaMdhukA padhAyAM. mAtA pAhiNI bALakane laIne guru vaMdana karavA cAlI. devacaMdasUri tyAre darzane gayAM hatAM. bALaka cAMgadeve A take gurunI pATa joI ane tarataja pATa para goThavAI gayo. devacaMdasUrie AvatAve taja bALakane pATa para joyo. vidvAna ane bhaviSyavetA evA gurue bALakanI mAtA pAhiNIne potAnI pahelAnI bhaviSyavANI yAda devarAvI. putra ratno janmayo che. have tene arpaNa karavAnI veLA AvI cUkI che. pAhiNIne te potAne lADako putra prANa samAna vahAlo hato. gurue yAda devarAvI te sAthosAtha ja tenA aNue aNumAM jANe bhaya prasarI rahyo. zuM A putra mAre ApI devAno ? zuM ATalA nAnA bhoLA putrathI ATalAM jaladI vikhUTA paDavAnuM? zuM ATalI nAnI uMmare A bALaka sAdhu thaze ? are re mArA vahAlA saMtAna, peTanA jaNyA vagara huM zI rIte kvI zakIza AvA vicAro jhaDapathI tenA manamAM AvI gayA. te 23 23 thaI gaI. devacaMdasUri tenA manobhAva oLakhI gayA. pAhiNI paNa emane kaThaNa hRdayanI hatI. zreya ane pa mAMthI konI pasaMdagI karavI te te sArI peThe jANatI hatI, vaLI gurunI bhaviSyavANI sAcI paDaze ja tema te daDha paNe mAnatI hatI. potAno putra AvA mahAna adhyAtma gurune ziSya bane ane sva-paranuM kalyANa kare tenAthI 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttama bIju zuM hoI zake ! A vAta pachI thoDo gALo vItI gayo. eka veLA suri poteja saMghanA AgevAnone laIne pAhiNInA ghera pahoMcI gayA. pAhiNI samakSa vidhivata tenA putranI mAgaNI karI. . pAhiNI samajatI hatI ke A divasa vahelA moDA AvavAno ja che. potAnA sadabhAgya hoya te ja A patra ratna sarijane samapI zakAya. AvI zubha ghaDI AvI pahocI hatI. pAhiNI putrane ApatA acakAtI hatI kAraNake te veLAe pati bahAragAma gayelo hato. paraMtu dharmanA kAmamAM DhIla na thavI joIe te prakAranI saMghanI samajAvaTathI te putrane ApavA kabula thaI.bALaka cAMgane paNa pUchavAmAM AvyuM te te guru sAthe cAlI nIkaLavA tatpara hato. bhAre haiye pAhiNIe saMmati dazAvI. dhanya che A mAtAne jeNe mAtA tarIkenA akhUTa premane dabAvI rAkhI, sarva jana kalyANa athe putrane javAnI rajA ApI. gurue pAhiNIne samajAvatA kahyuM ke ghAsanI aNI para rahelA labiMdunI jema jIvana kSaNika che. janmelAnuM mRtyu nakkI ja che. mohano tyAga karavo ja rahyo. jIvanamAM traNa vastu ati kharAba che, pIchehaTha karavI, kAyaratA dAkhavavI ane dilacorI karavI. tArA mATe zreya e che ke himata rAkhIne, sAme cAlIne dilathI bALaka amane soMpI de. bALakane gharamAM rAkhIne tuM eno vikAsa ruMdhI nAkhIza. A bALaka mahAna thavA sajAvelo che. sarasvatIno te upAsaka thaze.dharma -caka parivartanamAM te mahAna bhAga bhajavaze. ane gujarAtanA viyamAM te AgaLa raheze. mAtAe bALaka gurune arpaNa karI dIdho. paraMtu te veLA bALakanA pitAne A vAtanI kayAM khabara hatI ? cAca vyApAra yAtrAethI dhaMdhukA pAcho pharyo. nAnA bALakane gharamAM na joyo pRcchA karatAMja saghaLI hakikata jANavA maLI. bALakane guru devendrasuri laI gayAM che ane dIkSA ApavAnA che te vAta jANatA 16 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja te garlsa thaI gayo. koI paNa saMyogomAM bALakane ApI devAnI temanI icchA hatI ja nahIM. kahevAya che ke bhojananI paNa paravA karyA vinA tete ghara bahAra nIkaLI gayAM. devacaMdasUri vihAra karIne staMbhatIrtha khaMbhAta, cAlyA gayA hatAM. khaMbhAtanI te kALe ghaNI jAhojalAlI hatI. te moTuM zahera ja nahI, agatyanuM baMdara paNa hatu. khaMbhAta baMdare arabI ane irAnI vahANonI AvajAva rahetI. tenI samRdhdhi paNa ochI nahotI.sAhasika vahANavaTaA dhanA kamAtA ane pracaMtA paNa kharA. khaMbhAtanA uMcA makAno joIne paradezIo Arya pAmatA. pitA cAca khaMbhAta Avyo ne tyAMnA udayana maMtrIne phariyAda karI. maMtrIe kuzaLatAthI kAma lIdhu. thAkelA ane kaMIka gusse thayelA evA cAcane temaNe AdarasatkAra karyo. vaLI nAnakaDA bALaka cAMgadevane potAnI pAse bolAvyo ane dhIrethI cAcane samajAvyo. bhaviSya kathananI vAta karI. dIkSA laIne sAdhu javananA mahA kalyANakArI mAge bALaka gamana kare teja vadhAre yogya che. nyAya meLavavA AvelA cAce A upadeza ane salAha zAMtithI sAMbhaLyAM. zarIranAM zakha ane bhautika sukha karatAye AdhyAtmika sukhanA mahimAne samajAvyA. putrane pAse rAkhIne nathI te putranuM bhalu thavAnu ke nathI potAnu bhalu thavAnu. te mahAna puruSa thavA sajAyelo che. A putra dharma dhajA pharakAvaze. mAna ane kIti meLavaze. mAtA pitAnA nAmane gaurava apAvaze. udayana maMtrInI khubaja samajAvaTathI cAca mAnI gayA ane putrane guru pAse ja rahevA devA saMmata thayo. cAca paNa samajatte hato ke AvA samartha guru pAse rahIne A bALaka saMyamanA mAge vicaraze ane temanA dvArA urarA vidhA grahaNa karaze te ja yogya mArga che. dhaMdhukAmAM bALaka raheze te A zakaya nahI ane guru poteja bALakane pAse rAkhIne 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavamAMthI mahA mAnava banAvI zakaze. Ama bALaka guru pAse khaMbhAtamAM ja rahyo. devacaMdasUri pAsethI te jJAna saMpAdana karavA lAgyo. te jyAre 8 varSane hatA tyAre saMvata 1154mAM tene dIkSA ApavAmAM AvI, dIkSA bAda tenuM nAma somacaMd rAkhavAmAM AvyuM. A dIkSA-utsava maMtrI udayane kayo hate athavA to temaNe temAM mahatvano bhAga bhajavyo hato. bALa sAdhu semacaMdu kumaLI vaye ja dina prati dina jana darzananAM anekavidha pAsAono abhyAsa kare che. jenA darzanamAM pAraMgata bane che. tenuM savAMgI jJAna ane sarvagrAhI vicAra-zakita navAI pamADe che. temanI yAdazakita paNa khUbaja hatI. nyAya, alaMkAra zAstra, vyAkaraNa tathA adhyAtmanAM gaMthone temaNe UMDo abhyAsa to kayo ja hato paraMtu maMthanI badhI vigato paNa te yAda rAkhI zakatAM hatAM. temanA kumA2kALanA vaSo kayAM kayAM vItyA te mAhitI upaladhya nathI. ApaNe temanI siddhio parathI eTaluM ja kalpI zakIe ke A samaya vidhAbhyAsamAM ja vyatIta thayo haze. jo ke temanA bAlyakALanAM eka be prasaMge noMdhAyelA che. bAlyakALanA eka prasaMge temanI vidvatAnA bAhya jagatane darzana karAvyA ane sAthosAtha rAjAdhirAja sidhdharAja jyasiMhanI mAtA mInaLadevInI sahAnubhUtinA pAtra banyA. banyuM evuM ke te samaye dIgaMbara matanA AcArya kumudacaMdra sAthe devasUrinI zAstra cacAM yojAI hatI. vAdI devasura sAthe bALaka sAdhu somacaMda paNa upasthita rahyA hatA. kumudacaMd sAthenA vivAdamAM devasuri jItyA. A jItamAM bALaka somacaMdrane paNa thoDo phALo hato, te mAtA mInaLadevInA manamAM vasI gayuM hatuM. tapAgaccha pAvalimAM jaNAvyA pramANe A vivAda vakhate temanI uMmara 36 varSanI hatI eTale ke teo AcArya banI cUkelA hatA ane teo hemacaMdrAcArye tarIke oLakhAtA hatA ) somacaMdra kAzI jaIne sarasvatI devInI ArAdhanA 18 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavAne nirNaya karyo hato. guru AjJA meLavI, vihAra karI teo khaMbhAtathI pAsenA gAma revatAvatAra pahoMcyA tyAM temaNe dhyAna ArAdhanA karI. ardha rAtrI vItyA bAda mA sarasvatI prasanna thayAM. sAkSAta darzana ApyA ne icchita vara ApyuM. paTTAvali pramANe guru mahArAje temane siddhacakrano prabhAvika maMtra Apyo hato. A maMtranI sAdhanA karavAmAM padimanI strInI sahAyanI AvazyakatA hatI. AvI strI zodhIne tenI sanmukha maMtranI ArAdhanA karI. strI sauMdaryathI vicalita na thavAya te hetu AmAM agrasthAne hato. sAdhanA karatAM ja vimaLethara nAmanA deva prasanna thayAM ane maMtra siddhi thaI. kahe che ke somacaMdu rAjAne rIjhavavAnI zakita mAgI hatI. somacaMdu pATaNanA rAjya darabAramAM vidvAno sAthe besavA icchatA hatA, vidvAnomAM agragaNya sthAna prApta karavA mAgatA hatAM. tene anulakSIne ja temaNe AvuM varadAna mAgyuM haze. e veLAnA mahAna gujarAtamAM sarasvatInuM sthAna khUbaja UMcu hatu ane svabhAvika rIte ja mA zAradAnA upAsako paNa sanmAnanIya gaNAtA hatA jemacaMdu AvA aneka vidvAnomAM agrasthAna prApta karI zakayAM. guru devacaMdrasuri have vRdhdha thayAM hatAM. somacaMd mAtra jJAnI ja nahotA, pratibhA- vaMta paNa hatA. have AcArya pada dhAraNa karavAnI temanAmAM zakita hatI. temaNe dharma ane vidhAnA sAcA upAsaka tarIke khyAti paNa prApta karI hatI. AcArya thayA pUrve ne guru ziSyano eka mahatvane prasaMga jANavA jevI che. ekavAra guru-ziSya jaI rahyA hatA tyAre thoDA kolasAne joIne garue ziSyane pUchyuM, ke A zuM che tyAre ziSya javAba Apyo hato ke A hema che. A vAta anya rIte paNa kahevAya che pATaNanA zreSThi dhanada zeThane tyAM eka vAra somacaMdu tathA bIjA eka vRdhdha muni gayAM dhanada zeTha eka garIba mAnavI mAphaka jIvatA hatA. somacaMd AnuM kAraNa pUchyuM. vRdhdha munie jaNAvyuM ke karmanI gati nyArI che. temanI pAse suvarNa che paNa te kolaso dekhAya che ane daridranI 19. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema rahe che. dhanada zeThane A vAtanI pAchaLathI khabara paDI tyAre te somacaMd pAse AvyA ane potAnI daridratA dU2 ka2vAnI vinaMti karI. saumacaMdra te kolasA tarapha zeThanuM dhyAna doryu. muninA prabhAvathI have zeTha suvarNa joi zakayAM. dhanada zeThe AthI somacaMdrane hemacaMda kahyA ame temanA gurune vinaMti karI ke Amanu nAma hemacaMdra rAkho. Ama bALaka cAMgamAMthI somacaMd ane temAMthI pachI hemacaMd nAmaabhidhAna thayuM. gurue temane AcAryanI padavI arpaNa karI. A divasa hato saMvata 116 nA akSaya tRtIyAno. rAjasthAnanA nAgo2 gAme A mahotsava ujavAyo. AcArya thayA bAda teo hemacaMdrAcAryanA nAmathI oLakhAyA. gurue poteja temane kapura, dhUpa, caMdanathI sanmAnita karyAM. temane suri maMtra saMbhaLAvyo. cAre tarapha maMgaLa vAdhAthI vAtAvaraNa gUMja UThayu. Ama mAtra ekavIza varSanI nAnI uMmare teo AcArya pada pAmyA. nAnI uMmare ja potAnA putranI ATalI unnati joine mAtA pAhiNInA hRdayamAM paNa dharma bhAvanA prabaLa paNe jAgRta thai. keTalo AdhyAtmika vikAsa ane keTalu gahana jJAna hemacaMdracArya prApta karyu hatu ! temanI khyAti paNa dUra dUra sudhI phelAtI jatI hatI. AvI UMcI koTinA dhAmika vyakitatvane laine dharma bhAvanA paNa vistaratI jatI hatI. mAtA pAhiNIe paNa saMsArano tyAga karavAno nirNaya karI lIdho ane hemacaMd yAre AcArya thayA tyAre pAhiNIe paNa dIkSA aMgIkAra karI. teoe ghaNA varSo sAdhvI tarIke gALayA. temane pravati nInuM pada paNa ApavAmAM Avyu hatu. temanu avasAna saMvata 1211mAM thayu hatuM.. hemacaMdrAcAryanA jJAna dhyAnanI suvAsa prasaratI cAlI. e samaya hato. rAjA sidhdhAno. hemacaMdrAcArya ane sidhdharAjano lAMbA samayano sahayoga thavAno ja hato. A saMyoga, A bhavitavyatAne koNa rokI zakavAnu hatu ! mAtra nimitta rUpa paLa 20 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvavAnI bAkI hatI. A paLa paNa AvI pahoMcI. rAjAdhirAja sidhdharAja pATaNanI bhara bajAramAM temanA hasti para savAra thaIne jatAM hatAM. eka tarapha rAjAne hAthI AvI rahyo hato te bIjI tarapha hemacaMdrAcArya ane anya sAdhuo sAmethI AvI rahyA hatAM. sidhdhAne A mahAna AcAryanI oLakha thaI. sidhdharAje atyaMta namatAthI temane kaMIka kahevAnI vinaMti karI. hemacaMdrAcArye A vakhate nIceno loka kahyo. kAraya prasara siddha ! hastirAjamazaGkitam / trasyantu diggajAH kiM tairbhU stvayaivoddhRtA zrataH // he sidhdharAja, zaMkA vagaraja hAthIne AgaLa calAva. diggajo trAsa pAme te bhale pAme kAraNake pRthvIne to te ja dhAraNa karI che. AvA udagArothI sidhdharAjane khuzI upaja ane haMmezA padhAravA mATe teNe AcAryane vinaMti karI. sidhdharAje mALavA para caDAI karI ane saMvata 1192mAM vijathI thayo. vijaya bAda pATaNa pAcho pharyo tyAre badhA dharmanA vidvAno ane paMDitoe rAjAne AzIrvacana kA. hemacaMdrAcArye A pramANe kahyuM. he kAmadhenuM ! tuM tArA gomayathI bhUmi lIMpI nAkha, he nAkara tuM motIothI svastika pUra. he caMdu tuM pUrNakuMbha banI jA, he dizAo, sUMDhathI kalpatarunAM paNa laIne toraNa banAvo. kAraNake sidhdharAja jagata jatIne padhArI rahyo che. A prakAranAM prazati vacanothI sidhdharAjane hemacaMdrAcArya pratye aneI prIti thaI ane khUba ja mAna upajayu. mALavAno vijya sidhdharAja mATe eka mahatvano vijaya hato mALavA samRdhdha deza hato tyAMnI kalA saMskRtinI khyAti sarvatra prasarelI hatI. mALavAnI prajA saMskAra-vidhA pAmI hatI. mALavA pAse paNa aneka vidvAna hatAM. mALavAta jAtyA paNa mALavAthIye adakerI gujarAtanI kIrti prasare tema sidhdharAja Icchato hato. ujajana jevA gaMtha bhaMDAro gujarAtamAM nahotA. gujarAtanuM AgavuM sAhitya nahotu. 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A uNapa pUrI karavA mATe ekaja vyakita samartha hoya tema sidhdharAjane lAgatu hatu. A hatA hemacaMdrAcArya. avaMtImAM bhojarAjAnuM pradhAna vyAkaraNa hatu. bhojarAjAnA jJAna ane vidvatAnI prazaMzA teNe sAMbhaLI hatI. bAra bAra varSanA aMte sidhdharAja mALavA para vijaya prApta karyo hato. paraMtu sAhitya ane kalAnA pa mI bhojarAjAnI ja prazaMzA thatI hatI. gujarAtamAM kaMIka khUTatu hatuM. prathama te vyAkaraNanI moTI khoTa pUrI karavA mATe sidhdharAja hemacaMdrAcAryane vinaMti karI. temaNe saharSa A vinaMtino svIkAra karyo. temaNe kAzmIrathI bhAratI devI bhaMDAranAM ATha vyAkaraNanAM gathI gujarAtamAM magAvyA. temaNe A ATheya graMthonuM UMDu adhyayana karyuM. ane siddhahema vyAkaraNanI racanA karI. A graMtha siddhahema zabdAnuzAsana tarIke paNa oLakhAya che. rAjya sabhAmAM A maMthanuM paThana karavAmAM AvyuM. upasthita vidvAno paNa AsaMthathI gaurava anubhavavA lAgyA. A pustaka vagara calAvI zakAya ke tenI avejamAM bIjo graMtha cAle tema have na raghu..sidhdharAje paNa A graMthanuM mahatva samajIne potAnA mukhya hAthI para gaMtha padharAvI pATaNamAM bhAre dhAmadhUmathI tenI ghoSaNA karAvI. traNaso jeTalA lahiyAo bolAvIne tenI nakala karAvI ane bhAratanA aneka pradezomAM tathA nepALa, laMkA ane irAna mokalavAmAM AvI. pATaNamAM karka nAmanA vyAkaraNa zAstrIne A vyAkaraNa pATaNa ane anya nagaronA vidhArthIone zIkhavavA mATe niyukata karavAmAM AvyA.. da2 mahinAmI suda pAMcame vyAkaraNanA viSaya para parIkSA levAmAM AvatI ane saphaLa thanArane zAla suvarNa mahora i.nI bhaTI apAtI. savA lAkha zloka pramANa A vyAkaraNa che. A vyAkaraNanI racanAthI sidhdharAjanA rAjaya darabAramAM hemacaMdrAcArya mahatvanuM sthAna prApta karyuM. saMskRta, pAkRta ane apabhraMzanuM AvuM vyAkaraNa temanA pachI koie lakhyuM nathI teja AnI mahattA dazAve 22 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. sidhdhahema pachI temaNe zabdakozInI paNa racanA karI. abhidhAna ciMtAmaNi ane dezI nAma mALA temanA be mukhya zabdakoza che. A zabdakozonI 2canA paNa aitihAsika gaNI zakAya. A kRtio eTale te jarUra pratipAdana kare che ke hemAcAryo je kaMI lakhyuM te mAtra jaina dharma viSayaka nahotu temanA lakhANathI samagra gujarAtI prajAne phAyado thayo che. gujarAta temanA graMthothI sAcA arthamAM samRdhdha banyuM. abhidhAna ciMtAmaNimAM temaNe ekaja artha vALA aneka zabdo dazaoNvyA che AthI viruddha anekArtha saMgrahamAM eka zabdanAM aneka artha dazAvyA. vyAkaraNa ane bhASA uparAMta kAvyanAM be graMtho- kAvyAnuzAsana ane chaMdonuzAsanamAM temaNe vividha prakAre kAvyanI ane chaMdonI caco karI che. vyAkaraNanA udAharaNa rajU karatAM temane gaMtha dvayAzraya mahA vidvAna hemAcAryane abhUta graMtha che. vyAkaraNa samajAvatA samajAvatA ItihAsa varNavelo che. drayAzraya vAMcatA muLarAjathI mAMDIne kumArapALa sudhIno itihAsa, pATaNa, tenI jAhojalAlI tyAranuM janajIvana, tatkAlina AcAra vicAra, AnaMda-pramoda vidhA-kalA sarva jANe cakSu samakSa hAjara thAya che. drayAzrayanAM aneka sagImAM gujarAtI yoddho, gujarAtI kheDUta, gurjara nArI ke gurjara paMDita dekhA de che. e samayanAM rIta rivAjo utsavo ane aneka rasaprada prasaMgothI A graMtha bha2pU2 che. saMskRta dvayAzraya ane prAkRta dvayAzraya ema be rIte A graMthanI racanA thaI che. prathamamAM siddharAja sudhI ane bIjA prAkRta graMthamAM pAkRta vyAkaraNanAM udAharaNo samajAvatAM samajAvatAM kumArapALanA samayanI paristhiti varNavI che. mAtra ItihAsa ja nahI paraMtu te samayanAM gujarAtanuM hArda samajavA mATe A graMthanuM adhyayana Avazyaka banI rahe che. hemacaMddAcAryanI viddhatA mAtra emanAM graMthomAM ja STigocara thAya che tevuM nathI. temanA jIvananAM je kaMI nAnA moTA 03 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasaMgo ane mAhitI upalappa che temAMthI ApaNane temanI vidvatA ane vAkacAturInA aneka udAharaNo sAMpaDe che. potAnI vANIthI sAmAnA dilane jItI zakavAnI temanAmAM zakita hatI. paMDita vArSi nAmanA eka vidvAna, AcAryanI dina prati dina vadhatI pratibhA joIne temanAM pratye dveSa bhAva dharAvatA hatA. temanI niMdA karavAnI taka teo jatI karatA nahIM eka prasaMge bharI sabhAmAM vArSie eka loka kalyA. temAM a te Avu vAkaya hatu * so ye hemaDa levaDa upalapilambali samAgacchati artha Ave A hemaDa nAmano sevaDa jana ga2) Ave hemacaMdune sAdhAraNa gara kahevA te temanuM cokhkhuM apamAna ja hatu. paraMtu AcArye potAnI adabhuta vAkazakitathI tarataja hasatA hasatA kahyuM "paMDitaja, tamArAthI utAvaLamAM vyAkaraNanI bhUla thaI gaI che. hamaDa nAma che. sevaDa vizeSaNa che. vizeSaNa pahelA joIe eTale ke sevaDa heDa kahevuM joIe. ATalI zAMta rIte jarAye kaTutA ke dveSabhAva vagaranA A zabdothI vAmapi bhAThA paDI gayA temanA AnaMdI svabhAvano eka saMdara namuno A pramANe che. eka veLAe kadI nAmanA maMtrI rAjAne vaMdana karavA AvyA. maMtrInA hAthamAM haraDe hatI tethI temanI muThThI vaLelI hatI. svabhAvika rIte ja hemacaMdrAcArye pUchyuM ke hAthamAM zu che kaidI maMtrIe javAba Apyo ke "haraDe (haDaIAcAye vaLI pUchyuM ke " ha kaMI 2De ke kapadIe kahyuM ke " nA, ha eTale hemacaMdrAcAryane ha. e kevI rIte 23 : kakkAmAM ha chello Ave che tethI ha raDe che ema AcArya pUchatAM hatAM. vaLI temane prazna evo hato ke ha mATe raDavAnuM have koI prayojana nathI. hemacaMdrAcArya UMcI koTinA jana 24 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhu hatA, temane anya dharmo pratye dveSabhAva nahoto. temanA jIvanamAM sthaLe sthaLe temanA sarva dharma samabhAvanI daSTi jovA maLe che. temanuM racela mahAdeva stotra te A vAtano sabaLa pUrAvo che. mahAdeva stotramAM temaNe zaMkara bhagavAnanI stuti saraLa bhASAmAM karI che. bahamA, viSNu zaMkara kone kahevAya te samajAvela che. A stotrano chello zloka prakhyAta che ane te hemacaMdrAcAryanI dIrtha daSTi tathA sarva dharma pratyeno prema darzAve che bhavabIjA'kurajananA. rAgAdayaH kSayamupagatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai / "bhavanA mULa kAraNa rUpa rAga dveSa je devanA naSTa thayA che tevA deva te bahamA hoya viSNu hoya zaMkara hoya ke na hoya, koI paNa hoya tene mArA namaskAra che jyAre hemAcArya kumArapALanA AmaMtraNathI prabhAsa pATaNa gayAM tyAre ziva maMdiramAM temaNe A zloka uccAyo hato tema kahevAya che. hemacaMdrAcAryuM aneka prasaMge bIjA dharmanI. khAsa karIne hiMdu dharmanI prazaMzA karI che ane sarva dharma samabhAvano mahimA gAyo che. eka prasaMge siddharAje hemAcArane rAjayasabhAmAM papna pUchayo jagatamAM kayo dharma saMsArathI mukata karanAro che ? AvA sIdhAja prakhano sIdho uttara ApIne tathA koI eka dharmanuM nAma dazAvIne AcAryazrI saMkucitatA dAkhave te azakaya bInA hatI. temaNe purANanA zaMkhAkhyAnamAMthI Ano uttara Apyo tirodhIyata darbhAdhairya thA divya tadauSadham / tathA'muSmin yuge satyo dharmo dharmAntarairnRpa! / / para samagradharmANAM sevanAt kasyacit kvacit / jAyate zuddhadharmAptidarbhacchannauSadhAptivat // 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema bIjA auSadho sAthe maLI javAthI divya auSadha oLakhAtu nathI tema A yugamAM anya dhamo thI satya dharma DhaMkAyelo rahe che. paNa jema darbhamAM AcchAdita auSadhi badhA darbhane letA maLI ja rahe che tema badhA dhamonA paricayathI satya dharma maLI Ave kharo." Ama badhA dhamo mAM sArA tatvo che tema varNavIne temAMthI satya dharmane oLakhI levo. AnA para nAnakI vAtAM A pramANe cheH eka vepArI hato. zaMkha nAmanA A vepArInI patnInuM nAma yazomatI hatu. A vepArIe yazomatIno tyAga karIne potAnu badhu dhana eka gaNikAne suprata karyu hatuM. yazomatI potAnA patine pAcho lAvavA mAMgatI hatI. teNIe pati prema meLavavA prayatno karyAM. AvA prayatno karatAM karatAM te yogIne ane bAvAone maLavA lAgI. ane temanI pAsethI jaDIbuTTIonI yAcanA karavA lAgI. eka gauDa tene maLI gayo ane teNe yazomatIne davA ApIne kahyu ke A davA khavarAvavAthI tArI pati tArA vazamAM raheze. yazomatIe zaMkhane A davA bhojanamAM meLavIne khavarAvI dIdhI. bhojana khAtA veta ja zaMkha to baLada banI gayo. A joine gAmanAM loko yazomatIne dhikkAravA lAgyA. yazomatIne paNa khUbaja pastAvo thayo. patine meLavavA jatA sAva khovA jevuM thayuM. baLada rupe patine te zuM kare ! te potAnA baLadane roja jaMgalamAM carAvavA laI jatI hatI paraMtu potAnA kRtya para pastAvo thavAthI raDatI hatI. ekavAra ziva pArvatI tyAMthI AkAza mArge pasAra thatA hatAM. strIne raDatI joine pArvatIne dayA AvI. zaMkare bhagavAne kAraNa pUchyu eTale khyAla AvI gayo. pArvatInA kahevAthI zaMkara bhagavAne A duHkha nivAraNa mATenI auSadhi batAvI. amUka jagyAe amUka jhADa pAse A auSadhi ugI che te khavAvavAmAM Avaze to tArI pati pAcho baLadamAMthI mANasa thaI 26 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaze tema kahyuM.. yazomatI harakhAtI harakhAtI te batAvelI jagyAe AvelA jhADa pAse gaI, paraMtu tyAM aneka nAnA moTA choDa ane ghAsa ugI nIkaLyAM hatAM. kaI auSadhi sAcI che te tene khabara nahotI tethI tyAM ugelA saghaLAM ja choDa -ghAsa teNe baLadane khavarAvI dIdhA. AmAM zaMkara bhagavAne kahela camatkArika auSadhi paNa hatI tethI teno pati baLadamAMthI punaH manuSya thaI gayo. A vastu vigatavAra hemacaMdrAcArya siddharAjane samajAvI. auSadhi eTale satya - dharma. A zuM che te khyAla na hoyato badhA ja dharmonA sArA tatvonAM AcaraNathI satya dharma maLavAno che te nakakI che. AvuM sarva dharma samabhAvanuM suMdara udAharaNa sAMbhaLI rAjA khuza thayo. hemacaMdrAcAryanA jIvanano bIjo eka prasaMga jUdA jUdA graMthomAM judI judI rIte Apelo che ekavAra kAzIthI AvelA vizvezvara nAmanA paMDite hemacaMdrAcAryano A rIte paricaya Apyo. pAtu vo hemagopAlaH kebala danDamughnahana I " kAmaLo ane daMDa dhAraNa karanArA hema gopAla tamArI rakSA kare. hemacaMdrAcArye A adho zloka tyAMja pUro karI nAkhyo. "Sa darzana pazu gAma cArayana jana gocare | " =A gopAlate jana gocaramAM cha darzananA pazuone cArI rahyo che. A nAnakaDA prasaMgamAM temanI vidvatA ane samayane anurUpa pratyuttara ApavAnI zakitanAM ApaNane darzana thAya che. uparano zloka kharekhara koNe ane kevA saMjogomAM kahI hatI te viSe bhinna bhinna ullekha che. paMDita devabodhie A zlokane prathama bhAga kahyo hato tema paNa ullekha che. kadAca rAjya sabhAmAM sahu suMdara vezabhUSAmAM sajaja thaIne beThA haze tyAre kAmaLo oDhelA ane hAthamAM daDo 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAkhanAza AcAryane govALIyA jevA gaNIne upahAsamAM paNa Ama kahevAyuM hoya te zakaya che , e game te hoya paraMtu temaNe paristhiti sAcavI lIdhI hatI. pote govALa che te vAta temaNe tarataja svIkArI lIdhI. paraMtu pote viziSTa prakAranAM govALa che. 'jina dharmanA gocaramAM SaDu darzananA pazuone cAranAro huM govALa chuM. ATalI hAjara javAbI koI mahA vidvAnamAMja hoI zake. siddharAjane hemacaMdrAcArya para anahada mAna hatuM. AthI rAjaya darabAramAM janonuM mAna vadhyuM siddharAjane putra sukha nahotu . tethI teNe yAtrAe javAno vicAra karyo. hemaca drAcArya sAthe gayAM. siddharAjane mahArAjA hato tethI te ThATha-mAThathI vAhanamAM besIne nIkaLyo.. hemAcArya to jana sAdhu hatAM, teto vAhanano upayoga kare nahIM, teo pagapALA cAlatA hatA. rAjAe temane vAhanano upayoga karavAnI zIkhAmaNa ApI, vinaMti karI paNa hemacaMdu mAnyA nahI tethI rAjAe kaTutAthI temane jaDa kathA. AcAryo javAbamAM mAtra eTaluM ja kahyuM ke ame jaDa nahI nijaDa chIe. A pachI traNa divasa sudhI teo rAjAne maLyA nahI. rAjAe gurunA taMbumAM tapAsa karAvI to tene khyAla Avyo ke guru te samaye AyaMbIlA karatA hatA. gurune Avu zuSka, jaDa bhojana karatAM joIne rAjAne A jaDatA eto Indriya pa2no vijya che ane vItarAga bhAva che tevI khAtrI thaI. rAjAe temanI mAphI mAgI. siddharAje hemacaMdrAcArya sAtheja zatruMjayanI yAtrA karI. tyAMthI te revatAcala giranAru Avyo giranAra para bhagavAna neminAthanuM ati suMda2 ane bhavya evu zveta devAlaya joyuM. A prAsAda thI prabhAvita ane praphullita thayelAM siddharAje tarataja kahyuM 28 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "" "dhanya che A prAsAda banAvanAranAM mAtA pitAne." siddharAjanI A prazaMzA yukta vANIthI protsAhita thai, sevAmA tatpara hAjara evA sajajana maMtrIe A takano lAbha laine ghaTasphoTa kayo' ke ' bhagavAna zrI neminAthano prAsAda ApanA dvArA nimita che" rAjAne paNa je vAtanI khabara nahotI teno khulAso karatA sajajana maMtrIe AgaLa kahyu ke nava varSa pahelAM tame mane giranAra prAMtano adhikArI banAvyo hato. nava varSa daramyAna je Avaka thai te A derAsaranA jINodvAra mATe kharcavAmAM AvI che. A Avaka sattAvIza lAkha - duma hatI mane AzA hatI ja ke Apa mArA A pagalAne anumodana Apazo anyathA te rakama huM mArI potAnI aMgata milkatamAMthI rAjayane bharI devA taiyAra chuM. 2AjAe harSa pUrvaka sajajana maMtrInA A kAryanI anumodanA karI. tyAMthI teo koTinagara (korpInA) gayA. hemacaMdrAcArya' ahIM devInuM dhyAna thayuM ane rAjAne saMtAna sukha che ke nahIM te pUchI joyu devIe kahyu ke rAjAnA bhAgyamAM saMtAna sukha nathI ane tenA mRtyu bAda teno bhatrIjo kumArapALa gAdIe Avaze. siddharAjane A vAtanI khabara paDI. daivayoge tene kubuddhi sUjhI ane kumArapALa pratyeno teno dveSa bhabhUkI UThyo. yena kena prakAreNa kumArapALane mArza nakhAvavAnAM prayatno te karavA lAgyo. kumArapALa paNa A vAtathI ajANa nahoto. te haMmezA chUpA vezamAM rahevA lAgyo mukhyatayA te sAdhu ke tApasanA vezamAM ja raheto. ekavAra 2AjAe badhA tApasIne jamavA nimaMtryA. kumArapALa paNa Avyo.. rAjAnA anucaroe kumArapALanA paga paNa dhoyA, paraMtu tenA paganI saMjJAo parathI tene oLakhI gayAM. anucaroe rAjAne vAta karI. rAjA kumArapALane pakaDe te pahelAMja kumArapALa bhAgI chUTayo. te doDato doDato hemacaMdrAcAryanA upAzrayamAM Avyo tyAM gurune joine kahyu ke mAro jIva jokhamamAM che, mane bacAvo. gurue dayA bhAvathI 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prarAine teno jIva bacAvavA khAtara tene tADapatronAM DhagalAmAM saMtADI dIdho. rAjAnA sainiko upAzraye AvyAM ane pUchapaccha kI joi, paraMtu na to hemacaMdrAcArye kazI vAta jaNAvI ke na to te kumArapALane zodhI zakayA. sainikonA gayAM pachI gurue kumArapALane bahAra kADhayo. kumArapALa mRtyu paryaMta guruno RNI rahyo. siddharAje paNa kumArapALanI tapAsa cAlu rAkhI hatI tethI kumArapALa staMbhatIrtha- khaMbhAta cAlyo gayo. hemAcArya khaMbhAtamAM cAtumAMsa zyA hatA. kumArapALa temane vaMdana karavA gayo. tyAre gurue AziSa ApI kahyu ke AjathI sAtame varSe tu zAjA thaiza" ATaluM ja nahIM paNa bhaviSya vANI kahI ke vikrama saMvata 119nA mAgazara vada cAranA tRtIya pahora, puSya nakSatramAM tamAro rAjayAbhiSeka thaze. hemacaMdrAcArya eka tarapha siddharAjanA prItipAtra hyA hatA to bIjI tarapha kumArapALane temaNe khUbaja madada karI hatI,ane tenu kAraNa e ja ke teo sArI rIte jANatA hatAM ke bhavitavyatAne koi mITAvI zake tema nathI. kumArapALa rAjA thavAno ja che ane tene anulakSIne tenA dilamAM paNa jIvadayAnA bIja ropAvA ja joie. siddharAjanu mRtyu vi.saM. 1199mAM thayu ane kumArapALa rAjA banyo. siddharAjanA samayamAM jaina dharmano prabhAva vadhI rahyo hato te kumArapALanA samayamAM khUba ja vadhI gayo . siddharAjanA pitAnA samayamAM muMjAla zAMtu udayana, Azuka, vAgbhaTTa AnaMda ane pRthvIpAla nAmanA jaina maMtrIo hatA . udayana maMtrIto dorI loTo laine nokarInI zodhamAM mAravADathI Avelo zrImALI vaNika hato. lAchI nAmanI chIpaNe tene madada karI hatI tevI kathA paNa che. pATaNanI unnati ane samRddhimAM vadhAro thato gayo tema tema tenI vastI paNa vadhatI gai. zrImALa-rAjasthAnamA dukALa paDavAthI tyAMnI vastI dhIre dhIre pATaNa AvavA mAMDI. soraThamAM sajajana maMtrI zrImALI hato tethI tyAM paNa zrImALInI vastI thaI. 30 " Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddharAje jaina derAsaronA jiNo dvAramAM tathA nUtana derAsaronA bAMdhakAmamAM phALo Apelo. teNe saMvata 1152mAM siddha52 vasAvyu ane tyAM 6mALa baMdhAvyo. A viSe paNa suMdara kathA pracalita che siddhapu2mAM paNa teNe jaina derAsara baMdhAvyu hatuM. siddharAja para anya jaina sAghuono prabhAva hato. mAla dhArI abhayadevasurinA upadezathI paryuSaNa parvanA divasomAM siddharAje amAri pravartana karAvI pazu vadhanI manAi karI hatI siddharAjanI 2AjayasabhAmAM ghaNA vidvAno paNa hatA AmA zrIpALa kavi paNa prakhyAta che. te poravADa jJAAtino hato ane prajJA cakSu (aMdha) hato. rAjAe tenI kRti "vairocana parAjaya"thI prabhAvita thai tene kavirAja yA kavi cakravartinuM biruda Apyu hatu. zrIpALe sahastra liMga sarovaranI, durlabha sarovaranI ane kumALanI prazasti paNa racI hatI. eka vIrAcArya nAmanA sAdhu siddharAjanA meNAne khamI nahIM zakavAthI, rAjya choDIne cAlyA gayelAM tema paNa ullekha che.. 2AjAonA AzrayathI ja vidvAno nabhe che ane anyatra janAra to bhikhArInI dazAmAM jIvaze tema siddharAje kahyu hatu. vIrAcArya AthI nArAja thaI cAlyA gayelA. teo rAjAnA A ghamaMDane sahana karI zake tema nahotA. ane potAnI vidvatA zakita koinIye gulAma nathI tema mAnatA hatA. A vidvAna sAdhune pachI siddharAje pAchA bolAvyA hatA. siddharAjanA samayamAM mAladhArI abhayadevanA ziSya hemacaMdrasuri thai gayA hatA. AmanA viSe paNa aneka vAto jANItI banI che.. ApaNA pustakanA mahA-nAyaka hemacaMdrAcAryanA nAma sAthe A prakAre bhaLatA ja nAmathI keTalAMka lekhakoe goTALo ko' che. siddharAja zatruMjayanI yAtrAe gayo tyAre temanI sAthe gayelA sAdhu te hemacaMdrAcArya ke abhayadevanAM ziSya hemacaMdrasuri te bAbatamA jUdI jUdI vAto che siddhAjanA avasAna bAda 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapALano rAjayAbhiSeka AcArya bhAkhela bhaviSyavANI pramANe ja thayo. udayanano putra vAgbhaTTa ( bAhaDa ) teno mukhya maMtrI banyo. rAjA thayAM pachI kumArapALe rAjayavyavasthA sudaDha karI. kumArapALe abhimAnI 2AjA aNo 2Ajane harAvavAno nirNaya kayo. agiyAra agiyAra vAra niSphaLa thayo paraMtu vAgbhaTTe tene jaina zAsanamAM zraddhA rAkhI bAramI vAra caDAI karavAnu kahyu. A vakhate kumArapALanI jIta thaI. kumArapALa mAtra jaina dharma pALanAra ahiMsaka rAjavI nahoto teNe aneka saMgrAmo khelyAM hatAM ane vijayI nIvaDayo hato. bhAratamAM A samaye kumArapALa sauthI vadhupratApI rAjavI hato. kumArapALanI ANa uttara kAzmIrathI dakSiNe kolhApura sudhI phelAi hatI. pUrvamAM gaMgA nadInA pradezo sudhI teno prabhAva hato. pazcimamAM saurASTra to hatu ja paraMtu paMjAbanA ane siMdhanA keTalAka bhAga tenA tAbAmAM hatA. cittoDanA killAnA zilAlekha pramANe pRthvI paranA sarva rAjA kumArapALane mastaka namAvatA. zAkaMbharIno rAjA tenA zaraNe Avyo hato. svayaM hathiyAra dhAraNa karI kumArapALe anekane mahAta karyAM hatAM. paMjAbamAM sAlapura ane koMkaNanA silahAranA rAjAne teNe vaza karyAM hatA. A batAve che ke siddharAja ane kumArapALano samaya gujarAtano suvarNa yuga hato. pATaNanI jAhojalAlIno to pAra ja nahoto. UMcA UMcA suMda2 AvAsothI pATaNa nagarI zobhatI hatI. AnagaramAM1800 karoDapatio hatA tema kahevAya che siddharAja ke kumArapALa jaina thayAM hatAM ke kema te coM bhUtakALamAM anekavAra thai cUkelI che. siddharAja pote hemacaMdrAcArya pratye ane jaina dharma pratye ananya bhAva zakhato hato. teNe amAri pravartana karAvyu hatu. kumA2pALato AcAryano jIvanabharano RNI hato. tenA upara jaina dharmanI pragADha asara hatI, te jaina thayo hoya ke na thayo hoya paraMtu teno jaina dharma pratyeno saddabhAva, jaina AcAra 32 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyeno Adara ane jaina dharmanA pracAramAM teNe Apela phALo e aitihAsika hakIkata che. tethI janma jena na hovA chatAMye te eka sAco na hato tema kahevAmAM atizayokita nahI gaNAya. hemacaMdrAcArya dvayAzrayamAM kumArapALa viSe ghaNu badhu lakhe che. jana dharmanA mahAna siddhAMtone kumArapALe jIvanamAM utAyAM hatAM. teNe mAMsAhAra, madirA ane parastrI tyAga karelAM hatAM siddharAje pravatavela amAri ghoSaNAne vadhAre vistRta karI hatI. kumArapALa gAdIe Avyo tyAre te 50 varSano hato tethI temAM vadhAre zANapaNa ane kuneha hatA. te narama ane kAyara thaI gayo hato tevA AkSepamAM jarAya tathya nathI jaNAtu, kAraNake jayAre tenA maMtrIe kumArapALane pUchyuM ke tame kaI rIte rAjaya karazo tyAre kumArapALe potAnI talavAra batAvI kahyuM hatuM ke huM AnAthI rAjaya karIza. ahiMsAmAM daDha zraddhA dharAvanAra kumArapALe rAjaya vyavasthA jALavI rAkhavAmAM kaDaka hAthe kAma lIdhu hatu. hemAcAryo tene jana dhamonurAgI banAvyuM paNa te kaMI aMdha zraddhALu nahoto. potAnA rAjayakALanAM prathama paMdara varSa rAjayanI dhurAne majabuta rAkhavAmAM ja gayAM hatAM tema kahI zakAya mAtra potAnI pAchalI uMmare tenAmA dharma bhAvanA vadhu prabaLa banI haze. Ama jatA te solaMkI vaMzanA moTA bhAganA rAjavIone ItihAsa jotA jaNAze ke teo rAjagAdInA lAlaca nahotA. muLarAja tathA cAmuDa temanI pAchalI umare saMnyAsI thayA hatA . bhImadeva gAdI svIkAravA praza nahote. - ka mArapALane dharma pratye anurAga vadhyo tyAre kalyANa kaTakanA rAjAne thayuM ke A nirbaLa rAjavIne have sahelAIthI harAvI zakAze ane teNe kumArapALa sAme caDI AvavAnI taiyArIo AdarI hatI, joke kalyANa kaTakanA rAjavInuM pachI tarataja mRtyu thayu hatu. A mRtyunI bhaviSyavANI paNa hemacaMdrAcArye bhAkhI hatI. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapALe hemacaMdrAcAryanI preraNAthI tAraMgA pAse covIsa gajanA mApana ati bhavya jina maMdira banAvarAvyuM. temAM ekaso eka aMgula mApa vALa ajitanAthanuM manohArI biMba sthApyuM. A jinAlaya Aje paNa yAtrALuo mATenuM mahAna AkarSaNa ja nahI paraMtu parama bhakita bhAvanu dhAma che. tenI uttuMga zikhara racanA ane kalA kArIgarI anupama che. A maMdiramAM vaparAyelu lAkaDu paNa koI vizaSTha prakAranuM che ane tene Aga lAgI zakatI nathI. kumArapALe rAjayavyavasthAmAM je sudhArA kayAM ane keTalAka nIti niyamo dAkhala karyo temAM hemacaMdrAcAryanI preraNA agra sthAne rahI hatI. kumArapALa sAthenA AcAryanA keTalAka prasaMgo paNa ullekhanIya che. ekavAra kumArapAle gurunA mastaka para jADo khAdIne kakaDo joyo. AvuM vastra joIne kumArapALe kahyuM ke Apa jevA mahAna AcArya AvuM sAdhAraNa vastra oDhe tethI mane zarama thAya che. gurue pratyuttaramAM kahyuM ke eka garIba zrAvake mane AM vahorAvela che tenI dharma bhAvanAno anAdara mArAthI na thAya. tethI A svIkAryuM che. Ama ADakatarI rIte gurue zrAvakanI garIbAIne ullekha karyo ane kumArapALane kartavyanuM bhAna karAvyuM. kumArapALanI jIvadayAthI akaLAyelAM keTalAka pUjArIoe tenI samakSa ekavAra kahyuM ke ApaNe ApaNI bApadAdAnI praNAlikA pramANe pazu bhoga Apavo ja joIe. sAtamane divase sAtaso bakarA ane sAta pADA, AThamane divase AThaso bakA ane AThapADA tathA nomane divase navaso bakarA ane nava pADAno bhAga Apavo joIe. kumArapALe A bAbatamAM zuM karavuM tenI hemacaMdrAcArya pAse salAha mAgI. AcArye kahyuM ke badhAja pazuone ekavAra devI maMdiranA cogAnamAM pUrI do. maMdiranA daravAjAne tALA mArIne bahAra cokI pahero mUkAvo, pachI savAre ughADIne 34 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jUo ke zuM thayuM che. kumArapALe temanI salAha pramANe karyuM. badhA jAnavarone maMdiranA cokamAM pUrI devAmAM AvyA. bIjI savAre pUjArIonI hAjarImAM daravAjA kholavAmAM AvyA. badhA ja pazuo sAjA sArA hatA. rAjAe pUjArIone bolAvIne kahyuM ke badhA ja pazuo devIne arpaNa karavAmAM AvyAM hatAM, bhoga dharAvyo hato ane devInI icchA hotate temaNe bhoga svIkAryo hota paraMtu badhA ja pazu jIve che te jotA ja jaNAI Ave che ke devIne A bhoga khapata nathI. eka samartha paMDita devabodhinI vAta paNa jANavA jevI che. devabodhie kumArapALane khuza karavA ane potAnI cogika vidhAna camatkAra batAvavA jAtajAtanA upAyo kayAM. kaMIka camatkAro kayo ane rAjAne vicalita karavA prayatno karyAM. AcAryo jyAre A vAta jANI tyAre temaNe paNa anicchAe, paraMtu rAjAne bhama dUra karavA mATe potAnI camatkAra zakita dazAvI. vyAkhyAnamAM pate eka upara bIjI ema sAta pATo goThavI ane sauthI upara vyAkhyAna karavA beThA. pachI kumArapALa mahArAjAnA Agamana bAda eka pachI eka pATo laI levAmAM AvI paraMtu guruta temanA sthAne yathAvata addhara ja beThelAM hatA. hemacaMdrAcArya ane devabodhinAM bIjA prasaMgo paNa jANItA che. ekavAra devabodhi ane hemAcArya vacce tithimAM nirNaya aMge cacAM ane vAda- vivAda thayA hatAM. muddo hato ke Aje pUrNimA che ke amAsa. AcArye bhUlathI ja Aje pUnama che tema jaNAvyuM hatu. AvI "gaMbhIra bhUlathI devabodhine hemacaMdrAcAryanI ThekaDI uDADavAno moko malI gayo. teo hAra kabUle tema devabodhinI IcchA hatI paraMtu temaNe mAtra namratAthI eTaluM ja kahyuM ke nA Aje pUnama ja che ane sAMje A vAtano nirNaya thaI jaze, sUryAsta thayA bAda uTAvALAne A mATe cakAsaNI karavA mokalavAmAM AvyA. kumArapALa rAjA pote devabodhi sAthe mahelanI agAsImAM jovA gayo. sahue e sAMje AkAzamAM pUrNa caMdra nIhALyo. uMTavALAoe paNa A vAtanI sAkSI pUrI. kumArapALa Azcaryacakita thaI gayo. 35 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devabodhi mATe haveto kazu ja kahevApaNu na rahyu. hemacaMdrAcArya hiMdu devatAono Adara karatA ane saMtone mAna ApatA. siddharAja sAthe karelI zaiva maMdiranI mulAkAtanI vAta jANItI che. temanuM racelu mahAdeva stotra paNa temanA hiMdu dharma pratyenA bhakitabhAvanu sUcaka che. kumArapALane samajAvIne jIrNa thai gayelAM somezvaranA maMdirano temaNe jINo dvAra karAvyo hato. hemacaMdrAcArye vAmadevane paNa mAI bakSI hatI. kumArapALe tenI AjivikA baMdha karAvI hatI, te hemacaMdrAcAryanA kahevAthI pharIthI cAlu thai hatI. hemacaMdrAcArye potAnI maMtra vidhAthI kumArapALano koDha maTADayo hato.tathA ekaveLAe kumArapALane vinaMti karI hatI ke tamArA mahelamA AjanI rAta suvA jatA nahI. kumArapALe A sucanAno amala karyo hato ane te rAte ja mahela 52 vIjaLI paDI hatI. kumArapALano hemacaMdrAcArya para AdarabhAva A rIte vadhato jato hato kumArapALa potAnA rAjayanAM dIna dukhIyAonA duHkha jANavA tathA nagaranI paristhitino abhyAsa karavA rAtre nagaracayAMe jato hato. ekadA teNe keTalAMka mu MgA prANIone katla mATe lai javAtA joyA. jaina dharmanI ahiMsA bhAvanAnA raMge raMgAyelo kumArapALa A joi zakayo nahIM tene potAnA 52 ane potAnA rAjaya 52 ja dhikakAra Avyo. je rAjayamAM AjivikA arthe pazuono vadha karavAmAM Ave tyAMno hu'rAjA chuM tethI mane dhikakAra che. mArA karaverAthI muMgA prANIone paNa rakSaNa maLavu ja joie ema tene thayu. gujarAtamA jIva hiMsAnI je nAbudI thai che ane zAkAhArI paNAno pracAra thayo che, temAM hemacaMdrAcAryano moTo phALo che. hemAcArye kumArapALane bhAra pUrvaka kahyu ke svargaprAptino eka ja sAco mArga che ane te ahi MsA dharmano mArga, kumArapALe mAtra guru bhakitathI ja nahIM paNa jIva dayAnI bhAvanAthI prerAine rAjayamAM amAri dhoSaNA karAvI. hemAcAryanA mahAna vyakitatvanI asara gujarAtamAM Ajeya che. bhArata varSamAM gujarAtIomAM zAkAhArI paNu savizeSa pramANamA che ane jIvadayAnI bhAvanA prabaLa che. kumArapALa prajA vatsala temaja prANI vatsala rAjA banI rahyo. te 36 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyara nahoto tenu hRdaya jeTalu kaThaNa hatu teTalu komaLa paNa hatu. gIMbo pratye mamatA. du:khIne sahAya ane abola prANIone abhaya dAna ApanAra mahAna rAjavI paramArhata kahevAyo. temAM bhAgyeja atizayokita gaNAya. kumArapALe rAjA banatA pahelA aneka muzkelIono sAmano karyo hato, garIbAi ane duHkha joyA hatA, mRtyunA oLA anekavAra tene DarAvavA AvI utayAM hatAM eTale ja te sAmAnya janasamAjane sArI rIte oLakhI zakayo hato. itihAsamAM paramArhata kahI zakAya tevA rAjAomAM kumArapALanu maukhazana che. abhayadAnanI bhAvanAthI gujarAtanI saMskAritAmAM pheraphAro thayAM. sthAna kumArapALanAsamayamA nirvaMzanu dhana rAjayanA khajAnAmAM jAya tevI prathA hatI te paNa kumArapALe baMdha karAvI. enI pAchaLanI pracalita kathA kaMika AvI che. eka veLAe madhya rAtrIe kumArapALe koinAM rUdanano avAja sAMbhaLyo. koi duHkhIyArI bAi raDI rahI hatI. karyA. kumArapALe chAnAmAnA ekalAM ja jai tapAsa karavAno nirNaya tapAsa karatAM teNe eka duHkhI bAI joi. AstrI eka vRkSa nIce besIne raDI rahI hatI ane phAMso khAine ApadhAta karavAnI taiyArImAM hatI. rAjAe atyaMta zAMta bhAve premathI tene zAMta pADI ane tenI vitaka kathA kahevAnI vinaMti karI. te strIe raDatAM raDatAM kahyu ke mAro pati A nagaramAM prathama AvIne rahyo, te be paise thayo. amane sukha zAMti maLyA. mane putra prapti thaI paNa A sukha mArA nasIbamAM nahIM hoya, daiva yoge pati ane putra baMne maraNa pAmyAM.have huM ekalI nirAdhAra chuM. mAru koi nathI ane mAru dhana paNa rAjayanA khajAnAmAM jaze. kAraNake je gharamAM koI vaMza vArasa nahoya tenu dhana rAjayanA khajAnAmAM jAya che. kumArapALa rAjAe A strInA dayArda caherAne ane AMsu bharelI AMkhone joine nirNaya karI lIdho. A kAyado anyAyI che nirAdhAranu dhana jhaDapI levAno niyama geravyAjabI che, bina jarurI che. je rAjA prajAnu rakSaNa karavAMne badale tenA dukhamAM vadhAro kare ane dhikakAra che. kumArapALe te strIne AzvAsana ApIne kahyu ke 37 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "hu ja mahArAjA kumArapALa chu tAre have ciMtAnuM koI kAraNa nathI. A anyAyI prathAne have huM baMdha karAvIza" kumArapALe Ama nyAyI ane prajAvatsala rAjA tarIke prajAnAM dilamAM sthAna prApta karyuM. kumArapALa ano hemacaMddAcArya ziSya ane guru jevA hatAM. hemAcArya joke eka mitra hoya tema rAjA pratye snehabhAva dAkhavatAM hatAM. tenI vinaMtithI AcAryo yogazAstra. vItarAga stotra ane triSaSThi zalAkA puruSa caritra jevA graMtho racyAM hatAM, AcArya pote ja kumArapALane rAjya vyavasthAmAM mArgadarzana ApatAM hatAM kumArapALamAM anya guNa uparAMta bahamacaryamAM mahAna guNa paNa hato. potAnI mahArANI bhopaLadevInAM mRtyu pachI teNe A vrata dhAraNa kareluM hatuM. teNe lAkho rUpiyAnI sakhAvato paNa karI hatI. maMdi2 derAsaronAM uddhAra mATe teNe aDhaLaka dhana bacyuM hatuM. teNe garIbone mAtra dhana ja nahIM vastro paNa pUrA pADyAM hatAM. teNe ekavIsa jJAna-bhaMDAze sthApyAM hatAM tevo ullekha maLI Ave che. tenA mRtyu bAda gAdIe AvanArA ajayapALe tenAthI viparita kAma karyuM hatuM. te te jana dharmane dveSI hato, ane jana hasta pratone nAza karavA prayatna karyo hato. A samaye chUpI rIte hastapratAne jesalamera laI javAmAM AvI hatI je salameranI atyAranI moTA bhAganI hasta mate pATaNathI AvelI che. zrI mohanalAla. da. desAI temanAM graMtha jana sAhityano saMkSipta itihAsamAM hemacaMdrAcArya viSe jaNAve che ke : "ha macaMdrAcArye lakAnugrahamAM AtmA arpaNa karyo, teo mahA prabhAvaka, baLavAna kSayapazama vALA puruSa hatAM teo dhArata to jUdo paMtha pravatAvI zake evAM samartha hatAM. temaNe trIsa hajAra gharane zrAvaka kayAM, trIsa hajAra gharo eTale savAthI doDha lAkha mANasanI saMkhyA thai. eka jUdo saMpradAya zrI hemacaMdacArya dhArata to pravatAMvI zakata" hemacaMddAcArye potAnA 84 varSanAM jIvanakALamAM jana dharmanuM pravartana ka, sAhityanI upAsanA karI ane tatkAlIna jIvana para mahAna prabhAva pADo. temanAM racelAM aneka graMtho vAMcakone 38 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityakArone, dhamAMnu rAgIne ane saMzodhakone praNA ApyA karaze. potAnA jIvanamAM eka ja mAnavI ATalu vipula sAhitya kai rIte sajI zake tevA saMzayAtmaka udgAro paNa thayAM che. AvA mahA puruSane samajavAmAM ApaNo mApa daMDa ja vAmaNo banI rahe che. temanAM lakhelAM grathomAMnA zlokono AMkaDo lAkhane vaTAvI jAya che. hemacaMdrAcAryane temanA avasAnanI jANa cha mAsa agAuthI thai gai hatI. temaNe potAnAguru baMdhu pradhyumanasurine A vAta jaNAvI hatI. temaNAM aMtima divasomAM temaNe anazana vrata aMgIkAra karyuM hatu. sakala saMghanI, rAjAnI ane prajAnI temaNe kSamA mAgI hatI mRtyunI nizcitatA ane dehanI kSaNabhaMguratA viSe kahyu hatu. teonA jIvanano mahatvano bhAga pATaNamAM ja vyatita thayo hato. teo pATaNamAMja kALa dharma pAmyA. vi.saM. 1228mAM, bahamaraMdhra dvArA emanA AtmAe deha tyAga kayo hato. kumArapALa mahArAjA svayaM temanA agni saMskAra samaye AvyAM hatAM ane temanI pAvana kArI bhasma kapALe lagADI tilaka karyuM hatuM. A rAjAne lAgelA AdhAtanI kalpanA ja karavI rahI. tenuM kartavya pATaNanI rAjayarA saMbhALavAnu hatu. potAnA gurue ApelAM Adazo anusAra te potAnu kartavya bajAvavA tatpara thayo kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcArya mAtra gujarAtanAM ja nahIM samagra bhAratanAM ane vizvanA eka uMcI koTinA mahA vidvAna che. teone jaina kahevA te karatA pa2madhamI kahevA te vadhAre suyogya che. ahiMsA, jIva dayA, sarva dharma samabhAva ane nyAyI 2Ajaya paddhatino temaNe upadeza Apyo temanAM sAhityamAM kAvya-rasa che, bhakita rasa che, vyAkaraNa ane zabda kozo che. kathAnuyoga ane itihAsa che to vaLI yoga zAstra paNa che. jaina dharmanAM aneka viSayonI chaNAvaTa sAthe vividha pAzAne temaNe AgavI rIte samajAvelAM che. temanAM kAvyomAM sarva prakAranAM so daSTigocara thAya che. vIra rasane lagatAM taLapadI prAkRta ke apabhaMzanA kAvyo, tatkAlIna gujarAtI puruSanAM pauruSatvane ane nArI sauMdaryane paNa Alekhe che. eka vItarAgI sAdhu hovA chatAMye zRMgA2 2sanA aneka udAharaNo temaNe TAMkelAM 39 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. temanA graMthomAM sthaLe sthaLe temanA apratima jJAnanA darzana thAya che. temanI mahAna pratibhAthI temaNe sAhityarAjakAraNa ane jana jIvana para mahA parivartana ANyA. temaNe sAru hoya te saghaLuM ja svIkAryuM ane sarva sArA tatvo vaDe te svIkRti pAmyAM. temanA vinA solaMkI vaMzanA ItihAsane samajI ja na zakAya solaMkI vaMzanA bae rAjavIo sAthe paricaya keLavIne baMnnenA jaya da2bA2mAM temaNe mahatvanuM sthAna prApta karyuM. zrI kanaiyAlAla munazI kahe che ke temaNe gujarAtImAM asmitA ANI. munizrI pUNyavijayajI temane syAda vAda vijJAna mUrti kahe che. pITarsana temane "Asana opha noleja kahe che. temanA ziSya temane vidhAMbhonidhimaMthamaMdaragiri kahyA pATaNanI dharatI para vicaratAM. pATaNanAM mahAlayo samakSa daSTi mAMDatAM ane pATaNanI gauravazIla prajAnA pUjaya guru evA hemacaMdrAcAryanI kalpanA manane bhAva vibhora karI de che. kalikAla sarvanuM yathArtha biruda jemane prApta thayuM hatuM evA A maharSinuM gujarAta sadAyane mATe trANI che hemacaMdrAcAryanAM ziSyomAM rAmacaMdra suri vizeSa jANItAM che. siddharAje temane kavi kaTAramallanuM birUda ApyuM hatuM. zabda zAstra, nyAya zAstra ane kAvya zAstranAM te mahA paMDita hatAM. temAM samasyA pUravAnI zakita hatI. jamaNI AMkha temaNe gumAvelI hatI. temaNe so prabaMdha graMtho lakhyAM hatAM. paraMtu moTA bhAganAM graMtho atyAre upalaA nathI. rAmacaMd uparAMta guNacaMd, mahendra suri. devacaMdra, vardhamAna gaNi, yazazcaMduM, udayacaMdu ane bAlacaMdu hatAM. moTA bhAganAM ziSyomAM vadhatA ochA pramANamAM vidvatA hatI ja. bAlacaMdra pote rAmacaMdra surinA pratispardhI thayAM hatAM. kumArapALa pachI gAdIe AvelA ajayapALane uzkerIne temaNe rAmacaMdra surine mArI nakhAvyAM hatAM. hemacaMdrAcArya eTale gujarAtamAM jJAnanI saritA vaheDAvanAra mahApuruSa, gujarAtamAM saMskAronuM siMcana karanAra mahAna vibhUti. jIvananI eka eka kSaNa temaNe gurjara deza mATe-dharma mATe-saMskAra mATe gALI........................AvI mahAna vibhUtine koTi koTi vaMdanAo. 40 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sakalA'rhatstotram // sakalA'hatpratiSThAnamadhiSThAnaM zivazriyaH / bhurbhuvaHsvastrayIzAnamArhantyaM praNidadhmahe // 1 // . nAmA''kRtidravyabhAvaiHpunatastrijagajjanam / kSetre kAle ca sarvasminnarhataH samupAsmahe // 2 // Adima pRthivInAthamAdimaM niSparigraham / AdimaM tIrthanAthaM ca RSabhasvAminaM stumaH // 3 / / arhantamajitaM vizvakamalAkarabhAskaram / amlAnakevalA''darzasaGkrAntajagataM stuve / / 4 / / vizvabhavyajanA''rAmakulyAtulyA jayanti tAH / dezanAsamaye vAcaHzrIsambhavajagatpateH // 5 // anekAntamatA'mbhodhisamullAsanacandramAH / dadyAdamandamAnandaM bhagavAnabhinandanaH // 6 // dhusakirITazANAmotejitAghinakhAvaliH / bhagavAn sumatikhAmI tanotvabhimatAni kaH // 7 // pradmaprabhaprabhodehabhAsaH puSNantu vaH zriyam / antaraGgArimathane kopA''TopAdivA'ruNAH // 8 // zrIsupArzvajinendrAya mahendramahitAGmaye / namazcaturvarNasaGghagaganA''bhogabhAsvate // 9 // candraprabhaprabhozcandramarIcinicayojjvalA / mUrtimUrtasitadhyAnanirmiteva zriye'stu vaH // 10 // karAmalakavadvizvaM kalayan kevalazriyA / acintyamAhAtmyanidhiH suvidhirbodhaye'stu vaH // 11 // sattvAnAM paramAnandakandodbhedanavA'mbudaH / syAdvAdA'mRtaniHsyandI zItalaH pAtu vo jinaH // 12 // 41 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavarogArcajantUnAmagadaGkAradarzanaH / niHzreyasazrIramaNaH zreyAMsaH zreyase'stu vaH || 13 || vizvopakAra kI bhUtatIrthakkRtkarma nirmitiH / surAsuranaraiH pUjyo vAsupUjyaH punAtu vaH // 14 // vimalasvAmino vAcaH katakakSodasodarAH / jayanti trijagaccetojalanairmalyahetavaH // 15 // svayambhUramaNaspardhikaruNA rasavAriNA / anantajidanantAM vaH prayacchatu sukhazriyam // 16 // kalpadmasadharmANamiSTaprAptau zarIriNAm / caturghAdharmadeSTAraM dharmanAthamupAsmahe // 17 // sudhAsodaravAgjyotsnA nirmaLI kRtadiGmukhaH / mRgalakSmA tamaH zAntyai zAntinAthajino'stu vaH // 18 // zrI kunthunAtha bhagavAn sanAtho'tizayarddhibhiH / surAsuranRnAthAnAmekanAtho'stu vaH zriye // 19 // aranAthaH sa bhagavAMzcaturthA'ranabhoraviH / caturthapuruSArtha zrI vilAsaM vitanotu vaH // 20 // surAsuranarAdhIzamayUranava vAridam / kamanmUlane hastimalaM mallimabhiSTumaH // 21 // jaganmahAmohanidrApratyUSa samayopamam / munisuvratanAthasya dezanAvacanaM stumaH // 22 // luThanto namatAM mUrdhni nirmalIkAra kAraNam / vAriplavA iva nameH pAntu pAdanakhAMzavaH || 23 || yaduvaMzasamudrenduH karmakakSahutAzanaH / ariSTanemirbhagavAn bhUyAdvo'riSTanAzanaH // 24 // kamaThe dharaNendre ca svocitaM karma kurvati / prabhustulyamanovRttiH pArzvanAthaH zriye'stu vaH // 25 // kRtA'parAdhe'pi jane kRpAmantharatArayoH / . ISadvApAdayobhadra zrIvIrajinane trayoH // 26 // * 42 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakalAota stotra anuvAda je 2AjAmAM sarva prathama che, je niSparigrahIomAM sarva prathama che ane je tIrthaMkaromAM sarva prathama che te RSabha deva bhagavAnanI huM stuti karuM chuM. 1 vizvarUpI kamaLonAM samUha mATe sUrya samAna ane jenA svaccha evA kevaLajJAna rUpI darpaNamAM saMpUrNa vizva pratibiMbita che tevA tIrthaMkara ajitanAthanI huM stuti karu chu,2 dezanA samaye vizvanA saghaLA prANIo rUpI udhAnamAM pANInI nahera samAna jagatanAM svAmI zrI saMbhavajinanI vANI vijayavaMtI che. 3 anekAMta mata rUpI samudranA samullAsa mATe caMdra samAna jinezvara zrI abhinaMdana svAmI anaMta AnaMda Ape. 4 devonAM mugaTanI zAna para ghasAine jenA nakho camakIlA thayAM che tevA bhagavAna zrI sumatinAtha ApanA manoratho pUrNa karo ( vaMdana karavA arthe AvatA devo prabhunAM caraNe mAthu namAve tyAre temanA mugaTo prabhunA nakhane sparze che. prabhunAM nakha paNa AvA sahastra vaMdanothI camakIlA thayA che tema kavi varNana kare che.) 5 aMtaraMga zatruonA karma Adi) nAza karavAthI je kamaLa patra samAna lAla thayela che tevI krAMti yukata zrI padmaprabha svAmI ApanI samRddhine poSo. 6 " catuvidha saMgha svarupI vistRta gaganamAM sUrya samAna tathA mahA indothI pUjita caraNo vALA zrI supArzva jinendne namana ho. 7 jema mUrtimaMta zIta dhyAna (zukala dhyAnamAM nirmANa karela hoya tevI ane caMdranA kiraNa puMjothI (samAna) camakatI zrI jinezvara caMdraprabhunI mUti ApanI sukha saMpadA vadhAre. 8 hAthamAM rahelA AmaLAnI jema je kevaLa jJAnathI vizvane jANe che evA kalpanAtIta mahimAnI khANa samAna zrI suvidhinAtha svAmI Apa bhavyone bodhaprada ho & 43 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRta tulya syAdavAda rUpI vANInA pUvApara virodha vagaranI siMcana-upadeza karavAvALA, mokSasukharupI kaMdanAM aMkuramArgane pragaTa karavAmAM navIna (aSADa mAsanA vAdaLa samAna zItaLanAtha prabhu Apa bhavyonuM rakSaNa kare 10 bhavarogamAM pIDAtAM jaMtuo mATe jemanuM darzana darAja samAna che te tathA mokSa la mInAM upabhoga karavA vALA zreyAMsaprabhu kalyANakArI ho 11 vizvanA upakAraka evA tIrthakara nAma karmane upArjana karavA vALA. surAsura narothI pUjayamAna vAsupUjaya prabhu Apane pavitra karo 12 katakanA cUrNa (loda) samAna, traNe lokanA prANIonA citarupI jaLane zuddha karavA vALI jinezvara zrI vimaLanAthanI vANI jayavaMtI che. 13 svayaMbhUramaNa nAmanA aMtima sAgaranI sAthe spardhA karavAvALA karuNA rasa pI jaLathI, zrI jinezvara anaMtajina anaMta sukhazrI apo 14 prANIonA manoratha pUrAM karavAmAM kalpavRkSa samAna tathA dAna zIla tapa ane bhAva cAra prakAranAM dharmane upadeza karavAvALA jinezvara zrI dharmanAthanI huM upAsanA karu chuM 15 amRta talya vANIrupI kiraNothI digaMtane prakAzita karanArA mRga lAMchanavALA jinezvara zrI zAMtinAtha Apa bhavyonA ajJAna rupI aMdhakArano nAza kare. 16 atizayonI hithI yukata (A atizayo bIje ApelAM che sura,asura,manuSya tathA emanA nAtha IndonA ye nAtha tevA zrI kuMthunAtha bhagavAna Apa bhavyonI sukha saMpadAnA hetu 5 ho. 17 cothA ArAnA gaganamaMDaLamAM sUrya samAna zrI aranAtha jinezvara Apa bhavya jIvo nA cothA puruSArthanI (dharma artha, kAma ane mokSamAM cotho puruSArtha te mokSazobhAmAM vRddhi kare. 18 su2. asura, na2.adhIza (I6), mayuranA mATe navA vaselA (aSADha mahinAnA prathama vAri samAna tathA karma rUpI vRkSa -zUne ukhADavAmAM erAvata hAthI-hasti malla-evA zrI malli jinanI ame stuti karIe chIe. 19 44. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagatanA saghaLA prANIonI moha niddA toDavAmAM prabhAta samAna zrI munisuvrata svAmInI dezanA vANInI huM stuti karuM chuM, 20 praNAma karanArAonA mastaka para phelAyelI ane jaLanI dhArAnI samAna pavitra karanArA jinezvara naminAthanA caraNanA nakhonAM kiraNo ApanI rakSA kaze. 21 yadukuLa rupI samudramAM caMdra samAna, karmanA vana (kakSAmAM hutAzana agni samAna upasarga (ariSTa)nA nAza karavA vALA bhagavAna ariSTanemi ho evI prArthanA che. 22 potapotAne ucita karma karavAvALA kamaTha tathA dharaNendramAM samAna vRttivALA, pArzvanAtha prabhu Apa bhavyonI sukha saMpadA vadhAre. (kamaThe upasargo kayAM hatAM jayAre dharaNendu nAgadeve prabhunI sahAya karI hatI paraMtu prabhu pArzvanAtha madhyastha bhAvavALA hatAM. 23 have chelle mahAvIra svAmInI stuti karI che " aparAdha karavAvALA pa2, dayAthI sthira AMkhonA tArA (dayApUrNa daSTivALa ane kaMIka ISada) AMsu bASpa bhInA evA (karuNAthI jemanI AMkho bhIjAI che. zrI vIra mahAvIra prabhunA netro maMgalakArI ho saMgama nAmanA deve cha cha mahinA sudhI prabhu pa2 upasargo kayAM hatAM te paNa prabhu vicalita thayAM nahotA. saMgamanA hArIne pAchA javAnI vakhate prabhunI AMkho bhInI banI hatI kAraNake temane thayuM ke A AtatAyInI zI gati thaze mArA mATe A keTalo parezAna thayo . 24 45 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vIrajina stotra zrI vIrajina stotramAM mAtra cAra ja zloka che. A racanA svataMtra nathI paraMtu pariziSTa parvanA prAraMbhe A zloko ApelAM che. tIrthakara bhagavaMta zrI mahAvIra svAmIne AmAM vaMdana karavAmAM Avela che. prathama mULa zloko joIe zrImate vIranAthAya sanAthAyA'dbhuta shriyaa| mahAnandasarorAjamarAlAyA'haMte namaH // 1 // sarveSAM vedhasAmAdyamAdimaM parameSThinAm / devAdhidevaM sarvajJa zrIvIraM praNidadhmahe // 2 // kalyANapAdapA''rAma zrutagaGgAhimAcalam / vizvA'mbhojaraviM devaM vande zrIjJAtanandanam // 3 // pAntu vaH zrImahAvIrasvAmino dezanAgiraH / bhanyAnAmAntaramalaprakSAlanajalopamAH / / 4 / / A zlokonA artha- mahAnaMda pI sarovaramA rAjahaMsa (rAjamahAla) samAna, adabhUta saMpadA (zrI) vALA yukata rIte birAjamAna (sanAthAya tevA mahAvIra svAmIne huM namaskAra karuM chuM. 1 badhAMja jJAnIomAM mukhya ane paMca parameSThimAM agragaNya, sarvajJa evA devAdhideva zrI vIra prabhunuM huM dhyAna dharu chu. (praNiddhamahe. 2 kalyANa pI vRkSa pAdapane poSaNa samAna, zrata-gaMgA mATe himAlaya samAna, vizvanA kamaLo (aMbhojI mATe sUrya samAna tevA jJAta putra zrI mahAvIra devane huM vaMdu chu 3 bhavya janonA AMtarika kaSAya maLIne zuddha karanArA, jaLa samAna. zrI mahAvIra svAmInI upadeza vANI gi2) amAruM rakSaNa karo (pAnta). 4 46 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triSaSThi zalAkA puruSa-caritra pa.pU.AcAryazrIno A mahAgraMtha anya graMtho karatAM jUdo ja tarI Ave che. A graMthamAM 3 zalAkA puruSanA caritro che, Akho graMtha kathA vAtothI sabhara che.saMvata 1170-72 da2myAna A graMtha lakhAyo haze. temAM 3000 zloko che. graMthamAM daza parva che. A caritra graMtha mAtra etihAsika daSTie ja nahIM paraMtu saMzodhananA aneka viSayonI daSTie rasaprada che. kathA vAtAnA zokhIno mATe emAM vAtAone amUlya khajAne che. kumArapALa mahArAjAnA pratibodha mATe A graMtha banAvyA hatA tevA ullekho temAM che. A graMthamAM tIrthakaro. cakravartAio, baLadevo, vAsudevo ane prati vAsudevonAM caritro AlekhelAM che. tIrthakara caritramAMthI evuM zIkhavA maLe che ke tIrthakaro paNa mAnavIo hatAM. ahiMsA, saMyama ane tapanA mArge cAlIne, rAga-dveSa para vijaya meLavIne tathA pariSaho sahIne temaNe kevaLajJAnanI prApti karI, tIrthaMkara thayAM ane pachI siddha gati prApta karI. tIrthakara caritra eTale prabhu kathita mArge jIvanamAM AgaLa vadhavAnI preraNA. saMsAnuM sukha choDIne, kSaNika bhogono tyAga karIne tenI dIkSA grahaNa kare che. saMyamanA mArge vicaratA teo sva-pa2nuM kalyANa kare che. dharma pravatAve che ane tIrthanI sthApanA karatAM hovAthI tIrthakara kahevAya che. cakravartAi, vAsudeva ane prati vAsudeva caritra ApaNane bodha Ape che ke karma koIne choDatuM nathI. zubha karma karanAra zubha gatine pAme che ane azubha karmo karanAra durgatine pAme che. karmanI A gahana lIlA samajavA ane temAMthI bodhapATha levA A caritra vAMcavA joIe. A graMtha be hajArathI vadhAre pAnAomAM samAya tevaDo che.TUMkAmAM ja bathA caritronuM varNana karavA jaIe te paNa 250 thI 300 pAnA thAya. atre mayaoNdAne lakSamAM laIne ApaNe te mAtra tIrthakaro, cakravartAio, I. 63 zalAkA puruSonA nAma tathA eka be caritra viSe TUMkAmAM khyAla meLavIne saMtoSa mAnIza. keTalIka anya rasaprada vigato tarapha paNa vihaMgAvalokana karI laizu.. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trezaTha zalAkA paSI - ( 1 )24 tIrthakara bhagavata- 2Sabha deva, ajItanAtha, saMbhavanAtha, abhinaMdana svAmI, sumatinAtha, padama prabhu, supArzvanAtha. caMd prabhu. suvidhinAtha, zItaLanAtha, zreyAMsanAtha, vAsupUjya svAmI, vimaLanAtha. anaMtanAtha, dharmanAtha, zAMtinAtha, kuMthunAtha, aranAtha, mallinAtha, munisuvrata svAmI. naminAtha, nemanAtha, pArzvanAtha tathA covIzamAM zrI mahAvIra svAmI. ( 2 ) 12 cakravartAionAM nAma. -bharata, sagara, maghavA, sanatakumAra, zAMti, kutha, ara, zubhama padama. hariSaNa, jaya ane bamadata. ( 3 ) 8 vAsudevanAM nAma- tripRSTha. dvipRSTha, svayaMbhu. puruSottama, puruSa siMha, puruSa puMDarika, data, lamaNa, kRSNa. ( 4 ) 8 baLadevanAM nAma- acaLa, vijaya, bhadu, suprabha, sudarzana, AnaMda, naMdana, paba, baLabhad. ( 5 ) 9 prati vAsudevanA nAma- athagrIva, tAraka merAka, madhu. niSkala, bali, prahalAda, rAvaNa ane jarAsaMgha. A saTha zalAkA puruSomAM 60 svarupa che kAraNake zAMtinAtha, kaMthanAtha tathA aranAthanA potAnA eka ja bhavamAM teo cakavati tathA te pachIthI tIrthakara thayAM tethI be vAra nAma Avela che. vaLI A tresaThamAM jIva te kUla 59 ja che kAraNake uparanA traNa be vAra AvyA tethI tresaThamAMthI traNa bAda karatAM 60 thayAM ane mahAvIra svAmI pUrva bhavamAM tripRSTha vAsudeva hatAM tethI 0mAMthI eka jatAM pa8 jUdA jUdA AtmAonAM caritra che. uparokta 59 jIvo mokSanAM adhikArIo che. 24 tIrthaMkaze e ja bhavamAM mokSe gayAM hatAM, anyamAMthI keTalAkane svarga yA narkamAM gayAM pachI karmano saMpUrNa kSaya thayA bAda mAnava bhavamAMthI mokSanI prApti thAya che. cakravartAi o suvarNanI kAMti vALA hoya che. temanI mAtAo teo garbhamAM hoya tyAre cauda svapna jUe che. dareka 48 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakravartine cauda ratnonI prApti thAya che. bAra cakravartiomAMthI ATha mokSe jAya che. be narakamAM, be svargamAM jAya che ane te cAreya mAnavabhava meLavIne mokSe jAya che. cakravartithI adhAM parAkramavALA. traNa khaMDa pRthvInAM bhoktA evAM nava vAsudevo thAya che, teo kRSNa varNanAM hoya che. vAsudevanA oramAna bhAI baLadeva hoya che. dA.ta. AThamA vAsudeva lamaNanA oramAna bhAI te AThamA baLadeva padama ( rAma ). vAsudevanI sAme prati vAsudeva paNa hoya che. vAsudeva dvArA prati vAsudevanI hatyA thAya che. pahelAM vAsudevathI pahelAM prati vAsudevanI hatyA thAya che ema kama samajavAno che. trizaSThi zalAkAmAM vAtAMnI sAthosAtha mAhitIno khajAno che. A lokamAM AvelAM vividha pradeza-dezI-khaMDo-kSetronI nAmAvali, keTalAka kSetra te bIjA graho para che. tyAMnA kALa-mAna, zarIranA mApa che. jUdAM che. tenuM savistara varNana che. . prathama A tIrthakara RSabha deva bhagavAne anino upayoga tathA khetI karatAM zIkhavyuM . prAthamika dazAmAM jIvatAM manuSyone temaNe vividha kaLAo zIkhavI. zAma, dAma, bheda ane daMDanI rAjanIti zIkhavI A sivAya 72 kaLAo zIkhavI. A kaLAonAM nAma lekhana, gaNita, gIta, nRtya, vAdha, paThana, zikSA, jyotiSa, chaMda, alaMkAra, vyAkaraNa, niryukti, kAvya, kAtyAyana, nighaMTu, gaja-ArohaNa, azvArohaNa, tapozikSA, zastra vidhA, rasa, maMtra, yaMtra, viSa, khatya. gadha, prAkRta, saMskRta, pezAcika, apabhraMza. smRti, pANa, vidhi, siddhAMta, tarka, vaidaka, veda, Agama, saMhitA, ItihAsa, sAmudrika , vijJAna Aryaka, rasAyaNa, kapaTa, vidhAnuvAda, darzana, saMskAra, dhUrtatA, maNikarma, taru cikitsA, khecarI, amarI, IndujhIva, pAtAla siddhi, yaMtra karasavatI, sarva karaNI, prAsAda lakSaNa, paNa-hATa, citra kalA, lepa karma, carma karma, patracheda, nakha cheda, vAhana parIkSA, vazIkaraNa, kASTaghaTana, deza bhASA. gAruDI, 49 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aDhAra lipio haMsa, bhUta, yakSa, rAkSasa, uDi, yAvanI, turkI, kIrI, drAviDI, saiMdhavI, mALavI, naDI, nAgalI, lATI, pArasI, animiti, vANikI, mULadevI. A graMthamAM rAmAyaNa ane mahAbhAratanI vAto paNa che ane sagara rAjA, jantu tathA bhagIrathanI vAto ane jamadagni, vaizvAnara ane pazuAmeya che. mULa 63 caritromAMthI prathama tIrthaMkara RSabha devana caritra tathA temanAM putra je prathama cakravarti thayAM te bharata rAjAnuM caritra have TUMkANamAM joie. so Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triSaSTi zalAkA puruSa caritra prathama tIrthakara zrI traSabhadevanuM caritraAdi tIrthakara zrI RSabhadevanAM pUrvabhavo nIce pramANe 1 dhana sArthavAha 2 yugalika 3 devatA 4 mahAbaLa-vidhAdha 2 5 lalitAMga deva 6 vajUjaMga rAjA 7 yugalika 8 deva 8 jIvAnaMda vedha 10 deva 11 vajUnAbha cakravarti 12 deva uparanAM bhava thayAM bAda traSabha devano temanAM chellA bhavamAM janma thayo hato. temanA janma kALa pahelAM sAta kulakaronI utpatti thaI hatI. A kulakaro eTale prabhunI vaMzAvaLI che prathama kulakara vimalavAhana hatAM. hAthI para birAjamAna, zobhAyukta ane suyogya guNakArI hovAthI lokoe temane vimala-vAhana tarIke oLakhyAM hatAM. te pachInAM kulakaze. prathama kulakaranA putra dvitIya kulakaranuM nAma cakSasmAna hatuM dvitIyanAM putra trIjA kulakara thayAM temanuM nAma yazasvI hatuM. cothAnuM nAma abhicaMdra, pAMcamAMnuM nAma prasenajita chaThThAnuM nAma marudeva tathA sAtamAnuM nAma nAbhi. A nAbhi rAjA te ja traSabha devanA pitA. nAbhirAjAnI yugalika patnInuM nAma marudevA hatuM A samayanI deza kALanI paristhiti tathA jana mAnasa samajavA mATe prathama kALa cakranI vAta karIe. 51 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kALacakraH- ApaNe rahIe chIe te bharatakSetra che. ahIMyA vIsa kroDA kroDa sAgaropamanuM bAra ArA vALa kALa cakra sadAye pharyAM kare che. je kALamAM duHkha vadhatuM jAya te avasarpiNI kALa kahevAya che. je kALamAM sukha kramazaH vadhe te utsarpiNI kALa kahevAya che. A bannenA pAchA cha cha vibhAga che te ArAo kahevAya che, ghaDIyALanA bAra vAgyA pachI pharIthI ekathI zarU thAya tema sukhanI aMtima parAkASThA pachI duHkhanI zaruAta thAya che. avasarpiNInA cha ArAnuM TUMkamAM varNana A pramANe che. sahuthI prathama Aro sukhamA sukhama che ahIMyA zukha, sukha ane sukha ja che. duHkha AvavAnu che paNa A ArAmAM tenI khabara paDe tema nathI. chatAMye "kAMTA nIce jai rahyo che. A paramasukhanA kALamAM manuSya dehanI 3 gAunI uMcAi hoya che. AyuSya 3 palyopamanu hoya che. kalpavRkSo temanI sarva icchAo pUrNa kare che. bIjA ArAnuM nAma sukhamA che, hajIye pUrNa sukha che paraMtu manu SyanA deha ane AyuSyamAM ghaTADo thAya che. trIjA ArAmAM AyuSya mAna ghaTatAM jAya che A Aro sukhamA duHkhama kahevAya che. trIjA ArAnA pAchaLanAM bhAgamAM kulakaronI utpatti thAya che. kalpavRkSathI icchita vastunI prApti thatI nathI. manuSyomAM paraspara vAdavivAdanu sarjana thAya che. ahIMyA yugalika ja utpanna thAya che, eTale ke bhAi bahenanu joDa janmatu hoya che. kALakrame A yugalika dvArA ja saMtAnotpatti thAya che. mana kaluSita thAya che, kleza zaru thAya che. prathama to daMDa mATe huM Ama karyuM" te darzAvato "hA" zabda ja vaparAto tethI hAkAra nIti kahevAtI. e pachI mAkAra nIti AvI ane tyAM aghaTita kAma mATe nA pADavAmAM AvatI hatI, te bAda trIjI dhikkAra nIti paNa zarU thaI. kaheluM na mAne tene dhikkAra Apavo te pramANe daMDanI prathA amalamAM AvI, A ArAmAM yugalika paraspara paraNatA nathI ane anya kanyAnuM pANigrahaNa kare che. A samaye agnino 52 ** Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayoga zaru thAya che. vividha prakAranI vidyA zIkhavavAnuM zaru thAya che. 36 jAtio astitvamAM Ave che. 72 kalA ane 18 lipio zaru thAya che. A kALamAM ja tIrthakara paNa janme che te saghaLA ghAtI karmono kSaya karI kevaLajJAna prApta karI tIrthanI sthApanA kare che. A arasAmAM cakravartinI paNa upati thAya che cothA ArAnuM nAma du:khamAM sukhama che. have duHkhanuM pramANa vadhAre che, sukha ochu che. trIjA ArAmAM prathama tIrthakara tathA prathama cakravarti janme che. cothA ArAmAM bAkInA 23 tIrthakara 11 cakravarti, 8 baLadeva, 8 vAsudeva ane 9 prati vAsudeva thAya che. trIjA tathA cothA ArAnI A kula 63 viziSTha pratibhA eTale ja zalAkA puSpo. pachI Ave che duHkhama nAmano pAMcamo Aro cothA ArAmAM chelle covIsamA tIrthaMkara thaI gayAM hoya che. pAMcamAM ArAmAM tIrthakara nathI jeo cothA ArAmAM janamyA hoya ane pAMcamAM ArAmAM jIvita hoya te temane kevaLajJAna zakya che. pAMcamAM ArAmAM janmelAne kevaLajJAna tathA mokSa nathI ( jaMbu svAmI A avasarpiNInA chellA kevaLajJAnI thaI gayAM. pAMcamAM ArAmAM dharma ghaTe che, adharma vadhe che. nIcenI 30 vastuo thAya che. 1 zaheronI dudaza thAya 2 gAmaDA smazAna jevAM thAya. 3 sArAM kuLamAM janmelAM dAsa bane 4 rAjAo krara bane 5 strIomAM durAcAra praveze 6 pitAnI AjJA putra na pALe 7 gurunuM mAna ziSya na rAkhe 8 kharAba loko dhanika thaI zake 9 sArA mANaso du:khI paNa hoya. 10 sApa vIMchI jevA nAnA nAnA jIvo vadhe S3 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 duSkALa vAraMvAra paDe 12 bAhmaNa lobhI bane 13 hiMsA phelAya 14 mata matAMtaro UbhA thAya 15 mithyAtva vadhe 16 devatAnAM darzana durlabha thAya 17 vidhAdharo nI vidhA ghaTe 18 dudha vageremAMthI satva ochuM thAya 19 pazuonuM AyuSya ochuM thAya 20 pAkhaMDIo pUjAya 21 sAdhuone comAsu karavA mATe jagyA ochI thAya. 22 sAdhuo zrAvakomAM zithilatA praveze 23 guru ziSyane na bhaNAve 24 ziSyamAM vinaya na paNa hoya. 25 adharmI, kapaTI manuSyonuM pramANa vadhe 26 dharmI, saraLa manuSyo thoDAM hoya 27 daMbhIo dharmanAM nAme AgaLa Ave 28 AcAryo alaga alaga saMpradAya kare 29 maleccha paNa rAjA thAya 30 dharma prema ghaTe. hemacaMdrAcArye 800 varSa pahelAM lakhelI vAto sAcI paDatI ja jAya che. pAMcamAM AzA pachI je chaThTho Aro Avaze temAM zuM thaze te paNa vAMcavA , vicAravA yogya che. pAMcamAM ArAnA 21000 varSa pUrNa thayAM bAda chaTho Aro zaru thAya che te paNa 21000 varSanI hoya che. atyAre ApaNe pAMcamAM ArAmAM jIvIe chIe. mahAvIra svAmInAM nivANa bAda traNa varSa ane sADA ATha mahine A Aro zaru thayo. chaThThA ArAnuM nAma dukhamA duHkhama che A ArAmAM duHkha sivAya kazuM ja nathI. A ArAmAM manuSyanI 54 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuM paristhiti haze. atyAranA vijJAna yugamAM nyuklIya2 zastronI vAta cAle che. A zastrono upayoga thAya to sarvatra hAhAkAra vyApI jAya. pRthvI para lAkho karoDo mAnavI marzI jAya. nyukalIyara reDiezana jo kadAca A pRthvI 52 chavAi jAya to je jIve te paNa bhayaMkara rogagrasta avasthAmAM jIve. temanAM satAno paNa rogagrasta janme. pRthvI paranu saghaLu ja jaLa, sthaLa ane havA dUSita thAya. havAmAM jherI gesa vyApelo rahe, sUryano taDako AvA AvaraNane bhedIne AvI na zake. nadIo sUkAi jAya. A badhu AjanA vaijJAniko kahe che.. have hemacaMdrAcArye 900 varSa pahelAM lakhyuM che te joie . cAre bAju duHkhI lokonAM, duHkhI prANIonAM pokAra saMbhaLAtAM haze. A kALamAM asahya, anucita, bhamarI khAtAM vAyu -pavano phUMkAze. cotarapha mULathI aMdhakAra vyApelo raheze. caMdu adhika ThaMDI lAgaze, sUrya adhika garama lAgaze. jherI vAyuvALA, anucita vIjaLI sAthe varasAdo paDyAM karaze. saghaLI vanaspati nAza pAmaze. bhUmi kIcaDa vALI, 2ja vALI, garama lAgaze. manuSyo kharAba rupavALAM, varNavALAM, sparzavALAM, na game tevAM haze. temano svara paNa arucikara haze. beDoLa rUpavALAM, dharma, nIti samaja ane saraLatA vihina haze. teonAM nakha, vALa vadhelAM, kaThora ane beDoLa haze.. viSama dAMta AMkhavALAM tathA karacalI yukta caherAvALAM manuSyo haze. vividha prakAranA hADakAnA rogo vALAM, anya rogovALAM ,durbaLa, pramANahIna, utsAha tathA satva vagaranAM, vicitra ceSTA vALAM A manuSyo haze. tenI uMcAI eka hAtha haze. AyuSya soLathI vIsa varSanu haze. teo daramAM ( nAnI guphAo ke nAnI jhUMpaDIomAM) raheze. A manuSyo sUrya ugyA pachI 62mAMthI bahAra nIkaLIne lagabhaga sUkI evI nadIomAM rahetAM jIvanuM bhakSaNa karIne jIvaze. ( nadInAM mAchalA tathA kAcabA jamInamAM dATaze-baporanA taDakA vaDe baphAyelA te jIvono AhAra 55 " Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaze. pANI mATe khoparIno upayoga karaze. A cha ArA bAda kALacaka upara caDavAnuM zaru kare che ane tene utsarpiNI kALa kahe che. temAM prathama duHkhamAM dukhama, bIjo duHkhama, trIjo duHkhamAM sukhama cotho sukhamAM duHkhama pAMcama sukhamA tathA chaThTho sukhamAM sukhama ema cha ArAo che. A rIte kramazaH sukhanI vRddhi thatI jAya che. upara varNavelI reDiezana jevI dazAno aMta utsarpiNInA bIjA ArAthI zaru thAya che. dhIre dhIre havA cokhkhI thatI jAya che ane vividha prakAranA guNovALA varasAda vara che ane paristhiti badalAya che. dharatI dhIre dhIre phaLadrupa thatI jAya che Ama dhIre dhIre pratikULa paristhiti ghaTatI jAya che ane anukULa vAtAvaraNa sajotu jAya che. have ApaNe mULa vAta para AvIe. sAta kulakaronI utpatti avasarpiNInAM trIjA ArAmAM thAya che. chellA kulakara nAbhi rAjA tathA temanA patnIne putra janme che te prathama tIrthakara traSabhadeva bhagavAna. tIrthakarane jIva mAtAnA garbhamAM hoya tyAre mAtA cauda svapnAM jUe che A cauda svapna che. (1) vRSabha (2) hAthI (3 siMha (4) la-mI 5 )puSpamALA (9cat (O) sUrya (8)dhvaja (9)kaLaza (10) kamaLa sarovara (110sIra samud 12 deva vimAna (1)2na samuccaya 14nima agni A cauda svapnanuM svapna-pAThaka pAse phaLa jovarAve che, temAM jyotiSIo kahe che ke A uttama mahA maMgalakArI svapna tame joyAM che. A svapnano artha e ja ke tamArI kukSie mahAna kulakara janmaze (anya tIrthakaronI bAbatamAM pustakamAM ema che ke te mahAna dhIra, vIra, vijetA thaze athavA te dharma cakra-prarvatana karaze. covIzaya tIrthakaronI mAtAe A cauda svakho ja jUe che. 2SabhadevanI mAtA prathama traSabha jUe che. mahAvIra svAmInI mAtA prathama siMha jue che. bAkInA bIjA tIrthaMkaromAM svapnAMne kama hAthIthI zaru thAya che. (kalpasUtramAM mahAvIra caritramAM jo ke mahAvIra svAmInAM mAtAe prathama hAthI joyo tema dazAvela che 56 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparokta cauda svapnAMonuM vigatavAra varNana tathA te zuM sUcave che te paNa triSaSTimAM sArI rIte lakheluM che. dA.ta. chelle svakhe nirNama agni jUe che te tapa ane saMyamanA pratIkape che. bhagavAna aviratapaNe tapa karaze tema A svapna sUcave che vaLI agninAM A tejane mAtA mukhamAM praveza karatuM jUe che teno artha e ke janmanAra patra anya tejasvIonAM tejane paNa jhAMkhu pADavA samartha thaze. mAtA marudevA svapnAMno phaLAdeza jANI atyaMta harSa pAme che. temanuM sauMdarya khIlI uThyuM hatuM. bAbara nava mAsane sADA ATha divasa thayAM bAda, caitra vada AThamanA zubha dine utarASADhA nakSatramAM caMdra hato te veLAe, sarva zubha grahonI anukULatAe temaNe putra ratnane janma Apyo. janma-mahotsava tIrthakaranA janmanA vadhAmaNApe chappana dikakumAra Ave che. adholokamAMthI ATha kumArikA AvIne suMdara sutikA gRha race che. meru parvata parathI ATha AvIne jaLa-chaMTakAva karIne, bhUmine AcchAdita kare che. pUrva cakathI ATha Ave che te darpaNa rAkhIne ubhI rahe che, dakSiNa cakanI ATha kumArikAo maMgaLa gIto gAya che ane kaLaza dharIne UbhI rahe che. pazcima cakanI ATha kumArikAo paMkhA rAkhIne UbhI rahe che. uttara ruzvakanI ATha kumArikAo cAmara dharIne gIto gAtI ubhI rahe che. vidizAmAMthI AvelI ATha kumAramAMthI cAra dIpaka dhare che ane cAra bhagavAnanA nAbhinALanuM chedana kare che. A 16 kumArikAo tela-mardana, sugaMdhI vilepana, snAna che. karAvIne prabhu janmane mahotsava ujave che. janma mahotsavanI ujavaNInA bhAgarupe sIdharmendra deva paNa padhAre che. te bhagavAnanI stuti kare che. bIjA vimAnonA 57 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devatAone te AhvAna Ape che ane sahu maLIne meru parvata 52 bhagavAnane lai jAya che ane tyAM snAtra mahotsava ujave che. pota potAnA vimAnomAM AvatAM vividha deva lokanAM devo je utsAhathI ane je dhAmadhUmathI A mahotsava ujave che tenu varNana khUba ja suMdara che, paraMtu ApaNe vistAra bhaye A varNana TALIzuM. bALapaNa, yuvAnI, gRhasthAzrama. bhagavAnanAM u2 upa2 RSabhanuM cihna hatu tathA mAtAe svapnAmAM prathama RSabha joyelo tethI bALakanuM nAma RSabha pADavAmAM AvyuM. te sAthe yugmadharmI kanyA paNa janmI hatI tenu nAma sumaMgalA 2khAyuM. ekaveLAe koi eka yugaliAnu joDu khaMDita thayu.. bALaka maNa pAmyo, bAlikA jIvatI rahI. prathama to bALaka tathA bAlikA moTAM thatAM ja pati-patnI banatAM hatAM, paraMtu have A bAlikA ekalI paDI tenu nAma sunaMdA hatu. A bAlikAne nAbhi rAjA pAse lAvavAmAM AvI. nAbhi rAjAe tene RSabha deva sAthe paraNAvavAno vicAra karyo. A rIte sahu prathama RSabha devanAM samayathI yugalika na hoya tevI nArIne paraNavAnuM zaru thayuM bhagavAna yogya uMmare sunaMdA ane sumaMgalAne paraNyAM. kALakrame sumaMgalAe bharata ane bAhmI nAmanA joDakAne janma Apyo tathA sunaMdAe bAhubali tathA sudardIne janma Apyo. A arasAmAM dhIre dhIre kaSAyanI vRddhi thatI jatI hatI. loko paNa hAkAra, mAkAra tathaa dhikkAra nItine avagaNavA lAgyAM hatAM, kalpavRkSano prabhAva ocho thayo hato. nAbhi rAjAe (jeo kharekhara to kulakara hatAM-2AjA nahIM) prathama rAjavI tarIke RSabha devanI varaNI karIne rAjyAbhiSeka karyo. RSabha deva prathama rAjA thayAM temaNe maMtrIo, senApati va. nI nimaNuMka karI. kalpavRkSonAM phaLo aprApya banatAM temaNe lokone vividha vidhA zIkhavI, agnino upayoga karatAM ane annane rAMdhIne khAtAM sahu prathama temaNe zIkhavyuM. rAMghavA mATe vAsaNa joie tethI kuMbhakAra vidhA prathama vikasI, te pachIthI to bIjI vidyAono ane kaLAono paNa vikAsa thayo. 58 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triSaSTimAM 36 prakAranI jAtio ( kuMbhAra, citrakAra, kasAza vagere) nodhelI che. puruSanI 72 kalA, strInI 64 kalA, 14 lokottara vidhA, 14 laukika vidhA tathA 18 prakAranI lipionAM nAma che. A badhIja vastuo 2Sabhadeve sahu prathama zIkhavI, Ama traSabha deva eka evAM Adi puruSa hatAM ke jemane veda ane upaniSada paNa vaMdana kare che. prathama tIrthakara, prathama rAjA tathA prathama mahAjJAnI evA A vaMdanIya vibhUtine tethI ja AdinAtha paNa kahevAya che. triSabha deve tresaTha lAkha pUrva gRhasthAvasthAmAM gALyAM pachI dIkSA grahaNa karIne sarvasvano tyAga kayo. dIkSA pahelAM traSabha deve bharatane rAjyAbhiSeka karyo. bAhubali tathA anya navvANuM putrIne nAnA pradezo ApyAM. bhagavAna to dIkSA laIne nIkaLI gayAM. prathamanA sAdhanAnA divaso upavAsanA divaso hatAM. bhagavAna upavAsa bAda gocarIe nIkaLyAM. te vakhate loko ajJAta hatAM. koIe hastI (hAthI) ApavA mAMDyo, koIka kaMI, bhagavAnane AnI AvazyakatA nahotI, teo kazuM svIkArI na zakayAM. ane bhagavAnanA upavAsa cAlu ja rahyAM. yogya bhikSA na maLI te na ja maLI, Amane Ama eka varSa vItyuM. loko te madhurAM pakavAna, sugadhI jaLa ApavA taiyAra ja hatAM paNa bhagavAnane kazAno moha na hato. barAbara eka varSa bAda zreyAMsakumAre bhagavAnane jyAre izka-2sa (zeraDIno rasa) vahorAvyo tyAre ja bhagavAne te grahaNa karyo ne pAraNAM kayAM. A irasa thazAkha suda traNanA zubha dine vahorAvyo hato. tethI A tithi akSaya-tRtiyA tarIke oLakhAya che. zreyAMsakumArane to bhagavAnanA darzanathI ja jAtismaraNa jJAna thayuM hatuM. pAraNA bAda bhagavAna takSazIlA gayAM ne tyAM kAusagga dhyAnamAM UbhA rahyAM. bAhubali te vakhate takSazIlA hatAM. temaNe bhagavAnanA svAgata mATe AkhI rAta taiyArIo karI, gAma zaNagAryuM. savAre te prabhune maLavA jAya che paraMtu prabhutA vihAra karIne cAlI nIkaLyAM hatAM. bAhubalinA zokano pAra na rahyo, temaNe bhagavAnanAM pagalAne ja vaMdana kayAM. 59. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvIne RSabha devane phAgaNa vadI agiyArazanA zubha divase, prabhAtamAM kevaLajJAna thayuM. kevaLajJAna samaye te ayodhyAnA putimAla vibhAgamAM padhArelAM hatAM temane aThmano upavAsa hato ane jhADa nIce kAyotsarga dhyAna avasthAmAM hatAM., A dhyAna avasthAmAM zukla dhyAna agninA prabhAvathI jJAnAva2NIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane aMtarAya karmano kSaya thayo ane kevaLajJAna pragaTyuM. A zubha ghaDIe bAra IdrIe paNa bhagavAnanA kevaLajJAnano mahA maMgalakArI mahotsava karyo. A zubha avasare vAyue eka yojana jamIna sApha karI, meghe tenuM sugaMdhI jaLathI siMcana karyuM, devatAoe mANeka ratnothI bhUmi taLa taiyAra karyu, toraNo bAMdhyAM, pUSpo veyAM. prabhunA upadeza mATe samavasaraNanI racanA thaI. prathama gaDha ratnamaya hato, bIjo suvarNano hato ane trIjo rupAno hato. dareka gaDhane cAra cAra daravAjA hatAM. vividhakSetranAM devoe daravAjA pAse dvArapALa tarIke sevA ApI. devI pratihAra thaine ubhI rahI. samavasaraNamAM sauthI vacco vacca caityavRkSa hatuM. vRkSanI nIce ratnanI pITha (oTalo) racyo, tenA para chaMdaka ane chaMdaka para ratna siMhAsana racyuM. siMhAsana 52 traNa chatro hatAM. siMhAsananI bAjue cAmara laine yakSo ubhAM hatAM. samavasaraNanA cAre dvAra para eka eka dharma caka suvarNanAM kamaLamAM prasthApita karyu hatuM. prabhu samavasaraNamAM pravezyAM. devatAoe prabhune mATe paga mUkavA mATe suvarNa'nAM nava kamaLo mUkyAM. prathama rahelAM be kamaLo para bhagavAna paga mUke tyAre bIjA kamaLa pAchaLathI AgaLa AvI jAya tevI camatkRti thai A rIte prabhu suvarNanAM kamaLo para ja cAlatAM hatAM. prabhu pUrva dvArethI pravezyAM, caityavRkSanI pradakSiNA karI ane "namo titthassa" kahIne siMhAsana para AruDha thayAM. A samaye vyatarIe bAkInI traNa dizAmAM prabhunAM pratibiMbo racyAM tethI bhagavAnane saghaLI dizAmAMthI joi zakAya tevI racanA thaI. prabhunI sanmukha eka dhvaja paNa hato. 60 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devatAo, manuSyo va. prathama gaDhamAM AvIne beThAM, bIjo gaDha tiryo mATeno tathA trIjo gaDha vAhano mATeno hato. prabhu A samavasaraNamAM traNeya jagatanAM jIvone pratibodha Ape che. A tarapha bhagavAna 2Sabha devanI mAtA marudevA potAnA patranI ciMtA karatAM hoya che. dIkSAnA dohyalA divaso kevA hoya che tenI kalpanA kare che. temano patra mahArAjA bharata temane sAMtvanA Ape che tyAMja samAcAra Avyo ke traSabha devane kevaLajJAna thayuM che. A zubha samAcAra sAthe ja bharatarAjAne bIjA AnaMdanA samAcAra sAMpaDyAM "he mahArAjA, cakravartine ja maLe tevuM amUlya caka2bha Apane prApta thayuM che . A cakra ApanI AdhazALAmAM utpanna thayela che bharata A banne samAcAro sAMbhaLIne haSaoNnvita thaI gayo. prathama kyAM javuM ? traSabha deva prabhune vaMdana karavAM ke AyudhazALAmAM ? paNa bharatane nirNaya letAM vAra lAgI nahIM. mAtA marudevAne laIne teo traSabha devane vAMdavA mATe nIkaLyAM. marudevA mAtA hAthI para birAjamAna thayAM. mAtA putrane jovA, vaMdana karavAM cAlI sAthe patra bharata paNa che. pautra kahe che jUo jUo e dekhAya samavasaraNano IdUdhvaja. devatAo paNa traSabha devanA vaMdana arthe AvAgamana karI rahyA che. je samavasaraNamAM deva-devIo, manuSyo are pazu-pakSIo paNa vera bhUlIne prabhunI madhurI vANInuM zravaNa kare che te nIhALI mAtAnI AMkhamAMthI harSanAM AMsuo AvyAM. potAnA putranI amRta vANI sAMbhaLI temane paNa ve rAgya pragaTya ane kevaLajJAna thayuM, eTaluM ja nahIM AyuSya puru thavAthI teo nivANa pAmyAM, siddhagati pAmyAM. A avasarpiNInAM prathama siddha te mAtA mavA. bharata rAjAe prabhunI amRta vANI zravaNa karI. bhagavAnanI dezanA sAMbhaLI bhAratanAM putroe dIkSA grahaNa karI. bharatanI bahena bAtamIe paNa dIkSA aMgIkAra karI. bharata Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAjAe vrata grahaNa kayA, bIjI bahena suMdarIe paNa temaja karyuM. A rIte caturvidha saMghanI sthApanA thai. prabhue utpAda, vyaya ane dhruvanI tripadI saMbhaLAvI. tenAM bR hada arthaghaTananAM paripAka rupa jaina zAstronI racanA thaI. bharatanAM putra RSabhasena (puMDarika) te prathama gaNadhara thayAM. te vakhate prathama yakSa ane yakSiNI utpanna thayAM temanAM nAma gomukha-yakSa tathA apraticakA yakSiNI (cakrezvarI mAtA). samaya jatAM bharatanAM bIjA Ta bhAie dIkSA aMgIkAra karI. bharatanAM bhAi bAhubalie hajI dIkSA lIdhI nahotI, bharatane cakra ratnanI prApti thai eTale cakravartipaNu siddha karavA saghaLAM rAjA mahArAjAone tAbe karyAM. bAhubalie bharatanI ANa na svIkArI ane yuddha jAhera karyuM. bharata tathA bAhubali banne bhAionu daSTi yuddha, bAhu yuddha, muSTi yuddha, vAgyuddha ane daMDa yuddha thayuM. badhAmAM bharatanI hAra thai. bharate gusse thaine bAhubali para cakra choDyuM paraMtu cakra paNa bAhubalinI pradakSiNA karIne pAchu ryuM. bAhubali gusse thayAM . bharatane cakra choDavAno adhikAra nahoto. sarakhe sarakhA AyudhothI ja yuddha laDavAnuM hatuM. bAhubalie muThThIo vALIne bharata tarapha doDavA mAMDyu. bAhubalinuM apratima baLa, muSTi prahAra bharatane harAvI zake tema hatAM, paraMtu bAhubaline vicAra Avyo Ama karUM to mAzamAM ne bharatamAM zo phera?. bharata to mArA moTAbhAi che, moTAbhAine mArIne mA2e 2Ajya nathI joitu. Akhare A rAjya lakSmIne paNa zuM karavAnI ? Ama vicAratAM vicAratAM ja temane vairAgya Avyo. je muThThI bharatane mAravA ugAmI hatI te muThThIthI potAnAM kezano loca karyo ane dIkSA aMgIkAra karI. bAhubalie 2Na-bhUmine dhyAna-bhUmi banAvI tyAMja dhyAna avasthAmAM sthira rahyAM. bharatane pazcAtApa thayo. bAhubalinA za2I2 52 to lattAo vIMTaLAi vaLI. ugra dhyAna tapamAM teo lAkaDAnA thaDanI jema rahyA. paMkhIe AsapAsa mALA bAMdhyA. 62 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhubalie ugra tapazrvayAMmAM karmono kSaya karyo paNa hajI kevaLajJAna pragaTa na thayuM bAhubalijIne thayuM ke huM kevaLajJAna thayA pachI ja RSabha devane vaMdana karavAM jaiza. pahelA jaiza to RSabha devanAM ziSyo jemAM mArA nAnA bhAi paNa che temane vaMdana karavAM paDaraze tethI atyAre nathI javu- paraMtu A vicAra, nAnA moTAnI A bhAvanA ja avarodharupa banI gaI. eka veLA bAhubalijI jyAM hatAM tyAM banne baheno bAbhI ane suMdarI temane praNAma karavA AvI . bahenoe mAtra eTaluM ja kahyu.- vIza mAza gaja thakI heThA utarI. hAthI para caDayA kevaLajJAna nahIM thAya" bAhubaline vicAra Avyo huM kyAM hAthI para beTho chuM ? paraMtu vadhu vicAra karatAM ja AkhI vAta spaSTa thai. pote moTA che tevo jarA sarakhoye garva rAkhavo te hAthI para caDhyAM barAbara che. mArI bhUla thai koi nAnu nathI koi moTu nathI. huM mArA nAnA bhAine paNa vaMdana karavAM jaiza. Ama vicArI temaNe paga bhayo. have to chello tAMtaNo tUTI gayo hato. bAhubalijIne kevaLajJAna thayuM " eka vA2 bharatane vicAra Avyo ke mArA nAnA bhAio dIkSA avasthAmAM aneka pariSaho sahana karI zyAM che. jyAre hu cakravarti hovAthI sarva prakAranI riddhi siddhi bhogavuM chuM. bhara Ama vicArIne potAnA bhAine rAjya sukha ApavAnI icchA vyakta karI. vividha prakAranAM bhauga sukha anna tathA pINA ApavA vicAra karyo. je bhAie sarvasvano tyAga kayo hato temaNe AmAMthI kazAno svIkAra na karyo bharatane A samaye samajAyu ke potAnA rAjyasattA, riddhi siddhi saghaLuM ja tuccha che. eka veLAe RSabha deva bhagavAna aSTApada parvata para padhAyAM. tyAM samavasaraNamAM bharata cakravartie bhagavAnane pUchyuM ke A bharata khaMDamAM keTalAM tIrthaMkara ane keTalAM cakravarti thaze te kaho. RSabha deva bhagavAne A vakhate 24 tIrthaMkarI, temanAM nagara, 63 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtA pitAnAM nAma tathA paMca kalyANakonI saghaLI vigato kahI. te pachI bAra cakravartionuM varNana karyuM. e pachI vAsudeva, prati vAsudeva tathA baLadevonI vAta paNa karI. prathama tIrtha pAlItANA-ekavAra RSabha deva bhagavAna potAnA mukhya gaNadhara 2Sabhasena je. paMDarikanA nAmathI oLakhAya che. temanI sAthe zatruMjaya parvata para padhAyAM. tyAM yathA samaya rahyA. tyAMthI vihAra karatAM pahelAM prabhue puMDarikane kahyuM ke tame ahIM ja raho tamane ahIM kevaLajJAna thaze. puMDarika tathA bIjA gaNadharo zatruMjaya pa2 ja rahyAM prabhu tyAMthI cAlI nIkaLyAM. A parvata para pachIthI puMDarikasvAmIne kevaLajJAna thayuM ane tyAM ja temano mokSa thayo tethI A sthAna prathama tIrtha banyuM. tyAM bharata rAjAe ratna-zilAnuM caitya baMdhAvyuM ane puMDarikajInI tathA RSabha devanI pratimA prasthApita karI traSabha deva bhagavAnane corAzI hajAra sAdhuo, traNa lAkha sAdhvIo, traNa lAkha pacAsa hajAra zrAvaka, pAMca lAkha copana hajAra zrAvikAo, cAra hajAra sAtaso pacAza cauda pUrvanAM jJAtAe, nava hajA2 avadhijJAnIo, vIsa hajAra kevaLajJAnIo, chaso vekiya lampivALA, bAra hajAra sADA chaso manaH paryavajJAnI, bAra hajAra sADA chaso vAdI, bAvIsa hajAra anuta2 vimAna vAsI devo ATalAM anuyAyIo hatAM. mahAprabhu Sabha deva mahAvadI terazanA dine abhijIta nakSatramAM mokSa gati pAmyAM. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata cakravartinuM bAkInuM vRtAMta cakravati bharata potAnA carananI madadathI aneka vistArone, deza paradezane kaje kare che. caka ratna AgaLa cAlatuM pAchaLa bharata tathA tenI senA cAlatAM. bharate magadha, varadAma tIrtha, siMdhu deza, vatAryo parvatanAM pradezo. siMdhu niSphaTa. tamistra guphAnAM pradeza, uttara bharatArtha, kSulla himavata pavata, SabhakUTa vagere pradeza sAdhIne potAnuM cakravati pada prasthApita karyuM. A pachI tene cakravartAi tarIkeno rAjyAbhiSeka thayo. cakravatine cauda ratno hoya che. 1 cakra ratna, 2 chatra rana, 3 daMDa 2na, 4 carma ratna, 5 khaDaga ratna, 6 kAkiNI ratna, 7 maNi ratna 8 purohita ratna, 8 gaja utna 10 atha ratna, 11 senApati ratna, 12 gAthApati ratna, 13 vArbAki ratna, 14 strI ratna. amUka ratno devI prabhAva vALAM che caka 2ne temAM mukhya che. carma ratna pANI para mUkavAthI tenA parathI senA pasAra thaI zake che, daMDa ratnathI dvAro ughaDI jAya che, maNi ratna gADha aMdhArAmAM prakAza phelAve che, kAkiNI ranathI prakAzanAM vatuLo sajaoNya che, vArSaki 2na pula banAvavAmAM upayogI nIvaDe che. chatra ratna varasAdathI AkhI senAne bacAve che. Ama vividha rane vividha prakAre yuddhamAM kAma kare che. kAkiNI ratnathI zikha2para akSaro aMkita paNa thAya che. cakravartAine cauda 2na uparAMta, navanidhi, soLa hajA2 Atma rakSaka deva, cosaTha hajAra strIo, traNaso tresaTha saIA, ane hajAro anya mANaso temanI sevAmAM hoya che. tenA tAbAmAM gAma. deza . nagara, droNamukha. zahera, karbaTa, mAMDala, Aka2, kheTaka vagere prakAra nAM "nagaro" hoya che. mazIcinI vAta bharatanA putra marIcie paNa RSabha deva bhagavAna pAse dIkSA aMgIkAra karI hatI. saMyamanI kaThina sAdhanA ane tapanI Akaro mArga te jIravI zakyo nahIM. chatAye te tApasanI jemaja bhagavAnamI pAse ja raheto, potAnA jJAna temaja pravacana kIzalathI te 6S Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjAone dIkSAnAM mArge vALato hato. ekavAra traSabha deve bharatane kahyuM ke tAro putra marIci vartamAna covIzImAM covIzamAM tIrthakara tarIke janma dhAraNa karaze. bhagavAna mahAvIranA pUrvabhavomAM trIjo bhava mIcino hato. sattAvIzamo bhava te mahAvIra svAmIne aMtima-potAne bhava). te mahA videhamAM priyamitra nAmane cakravarti thaze mahAvIra svAmIne trevIsamo pUrva bhava) ane A avasarpiNImAM tripRSTha nAmane vAsudeva aDhAramo pUrva bhava thaze.bharate A vAta marIcine karI. marIcine A vAta sAMbhaLIne khUbaja harSa thayo paNa sAthosAtha garva paNa thayo. potAnA dAdA prathama tIrthakara, pote aMtima tIrthakara. pitA prathama cakravarti ane pote cakravarti tathA vAsudeva banne thaze. vAha kevuM ucca kuLa mAruM ? A kuLanI vAtathI, kuLanA madathI teNe nIca gotra karma bAMdhyuM. vaLI teNe ekavAra kapila nAmanA rAjakumArane bhagavAna pAse dIkSA levA na mokalyo ane pote ja tApasa hovAM chatAM dIkSA ApI. A be kAraNo- kULanuM abhimAna ane potAnA utsutra vacanothI ApelI dIkSA-ne lIdhe marIci bhavobhava saMsAramAM bhaTakyo. bharatane kevaLajJAna bhagavAna traSabha devanAM nivANa pachI bhAratamAM vairAgayabhAvanI jyota pragaTI hatI. paraMtu A jyota mAtra virAganI nAnI jyota na rahetAM pUNapaNe tapa ane saMyamanAM agni rupe prajvalita thaI. A pahelA eka nAnuM sarakho paNa mahatvano prasaMga banI gayo. eka veLA cakravarti bharata potAnA vastrAbhUSaNothI sajja thaI ArisA bhuvanamAM UbhAM hatAM, ahIM potAnA rupane darpaNamAM nIhALatAM hatAM tyAMja AMgaLI parathI vIMTI paDI gaI. vIMTI vagaranI AMgaLI sAme te ghaDI bhara joI rahyAM AMgaLIomAM paNa vRddhAvasthAnI chAyA daSTigocara thatI hatI. temaNe mugaTa utAryo kezamAM paNa e ja hAlata. nisteja dhoLAM vALa, 66 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIranAM anya AbhUSaNo UtAyAM ane potAnA dehanu nirIkSaNa karyuM. vRddhAvasthAthI za2I2mAMthI teja chuM thayuM hatuM. cakravartinI riddhi siddhi hovAM chatAMye A vRddhAvasthAnA pravAhane khALI zakAya tema nahotu.. saghaLu ja vyartha che ! saghaLuM ja ! A nAza vata dehane zAzvata sukha zAMti kadIye maLI zake kharAM ane maLe to kai rIte maLe ? sAco mArga kayo ? sAco dharma zuM che ? A UMDI vicAradhArAthI bharata cakravartine tyAMja kevaLajJAna thayuM teNe dIkSA grahaNa karI. bharatanuM nivaoNNa aSTApada parvata para thayuM hatuM. bharata cakravartinA nAma parathI A kSetra bharatakSetra kahevAya che triSaSTi zalAkA puruSa caritramAM A rIte 3 mahAna vibhUtionAM caritra savistara AlekhAyelAM che. upara lakhela RSabha deva caritra tathA bharata cakravarti caritra ApaNe bahuja TUMkANamAM joI gayAM. dareka caritramAM kathA rasa to che ja paNa hemacaMdrAcArye samavasaraNamAM prabhue Apelo upadeza paNa laMbANa pUrvaka lakhelo che. A upadezamAM paNa vividha tatva cAM che tethI jaina dharmanu sarva prakAre jJAna maLI rahe che. 67 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhahema zabdAnuzAsana hemacaMdrAcAryanI A aitihAsika kRti e kaI koI dharma ke saMpradAyane graMtha nathI A mahAna vyAkaraNa-graMtha eka evo graMtha che ke bhASA samajanAra, zIkhanAra, zIkhavanAra mATeno A anivArya graMtha che. gujarAtI bhASAnA mULamAM rahelA saMskRta-prAkRta zabdo gujarAtI bhASAnA ugamakALanAM ane tenI AsapAsanAM samAja jIvana. bhASA raheNI karaNIno abhyAsa karavA mATe A graMthonuM adhyayana Avazyaka banI rahe che. siddhahemanAM ATha adhyAyo che. prathama sAta saMskRta vyAkaraNanA che, bAkIne prAkRta vyAkaraNa chello adhyAya che. dareka adhyAyamAM cAra cAra pAda vibhAga che. dareka pAdamAM sutra saMkhyA jUdI jUdI che. prathama adhyAyamAM kula 241 sUtra che.. bIjAmAM cAraso sATha, trIjAmAM para1, cothAmAM 481, pAMcamAmAM 498, chaThAmAM 692 tathA sAtamAmAM 73 sUtro ApelA che. A rIte prathama sAta adhyAyanAM saMskRta vyAkaraNanAM 3566 sUtro che. saMpUrNa siddhahemanA sUtro 4685 thAya che. saMskRta bhASA mATe Amate pANinInuM vyAkaraNa adhikRta gaNAtuM hatuM paraMtu hemacaMdrAcArye pANinInA vyAkaraNa upayoga karIne anya vyAkaraNa graMtha nI sahAya vaDe pote ja vadhAre saraLa rIte siddhahemanI racanA karI che. dvayAzrayanI jemaja siddhahemamAM maMgaLAcaraNa 5 ahaMma bIja daSTigocara thAya che. te pachInuM caraNa che siddhi-syAdvAdAta athaoNt syAdbhavAdanI daSTie ja siddhi rahelI che. vastunA vividha pAsA pramANe vyAkaraNanA niyamone samajIne. tamAma pAsAono vicAra karIne, lakSamAM laIne. mukhya pAsAo pramANe niyamanuM sarjana thaI zake che. A rIte thayela sarjana syAddhavAda pramANe thayuM gaNI zakAya. bhASA jJAna ApaNane zabdajJAnathI maLI zake che. zabdonuM rupAMtara thaI zake che tethI zabdonA paNa duvyanI jema payAMya hoya che. dareka payAMyane jema anitya gaNavAmAM Ave che tema zabdanAM rupAMtara paNa anitya gaNI zakAya. Ama nityanitya rUpI zabda hovAthI vyAkaraNa paNa 68 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdathI vadhAre sArI rIte samajI zakAya. rathanuM trIjuM caraNa che mAtra eka zabdanuM. te zabda che "lokAta'. Ane artha che loko pAsethI samajavuM yA prApta karavuM. anubhavamAMthI zIkhavuM jIvana pravAhamAMthI meLavavuM. A pachI Ave che svaronI samaja dantA svarA= a thI A sudhInAM cauda svaro che. (a,A, I, I, u. U, 2, 2. lu, lu, e, ai, o, au,.) - pAMcamuM sUtra che. eka ddhi tri mAtrA hRsva dIgha platA" hrasva svara , I, u. 2. luM eka mAtrA gharAve che dIrgha svara A, I, U, 2 lu. e. ai, o, dIrgha hovAthI be mAtrA dharAve che plata svara traNa mAtrA gharAve che te Ama lakhAya che a, ika, u3. AmAM 3 mAtrA hovAthI tagaDo paNa lakhAya che. svaronI caco mAM sUtra sudhI cAle che. dasamAM sUtramAM "kAdiH vyaMjanama" lakhela che tetrIza vyaMjano che. temAMthI pahelA 25ne pAMca, pAMcanA paMthakamAM mUkayA che. ka,kha,ga,gha, ka varga ca,cha,ja, ga ca varga 8Tha Da Dha Na Ta varga ta,tha,dadha na ta varga 5,pha,ba bha ma pa varga e pachI ya, 2, la, va za Sa sa ha A ATha maLI tetrIsa vyaMjano thAya che. prAthamika vyAkaraNanI A vAta pachI AgaLa vadhIe. ATha prakAranA uccAra sthAna che- ura, kaMTha, rizara, jibha, dAMta, nAsikA, hoTha, tALavuM. cAra prakAranA karaNa che- jIbhanuM mULa, jIbhane madhya bhAga, agra bhAga tathA upAjha bhAga. uccAra mATenAM agiyAra prakAranAM prayatno thAya che- vivAra, saMvAra, zvAsa. nAda, ghoSa, aghoSa alpaprANa mahAprANa, udAsa, anudAta ane svasti . svara vyaMjana vagerenuM vargIkaraNa Ama che. 69 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaTha tAlavya mUrdhA dAMta hoTha jI ra ka kha ga gha Ga ca cha ja jha Ja Ta Tha Da Dha Na 2 ta tha da dha na la pa pha ba bha ma va AmAM prathama ane bIjI UbhI haroLavALA savRtta, nAda, ghoSa che. AmAM paNa spaSTatA Asya prayatno dharAve che, ke iSat spaSTa, iSat vivRtta Asya prayatno dharAve che te pramANe peTA vibhAgo pADyAM che. uccAramAM alpaprANa, mahAprANanA vibhAgo che pahelI trIjI ane pAMcamI UbhI haroLa vALA alpaprANa dharAve che bAkInAM mahAprANa dharAve che. ma sa ya a A i I e e * deol u U A au svarImAM aDhAra jAtanAM "a" gaNyAM che. "a"nA udAtta, anudAtta ane svarita ema traNa mukhya bhAga. darekanA sAnunAsika ane niranunAzika ema babbe peTA bhAgo tathA te dareka peTA bhAganAM dRsva, dIrgha ane pluta ema peTA vibhAgo che A rIte 3 ne 3 vAra guNIe ema 18 prakAre "a" kahevAya che. prathama pAdamAM A rIte svarI,vyaMjano, vibhakti bAda dvitIya pAdamAM svara saMdhi prakaraNa che. "samAnAnaM tena dIrghaH " niyama pramANe a+a=A saMdhi thAya che teja rIte i+i=u thAya che zaruAtanA aa mAM game te pada A rIte paNa hoi zake che. a+= A+aA AAA A ja rIte bIjA svarInI saMdhi samajavI tRtiya pAdamAM vyaMjana saMdhi samajAvela che. be vyaMjanonu milana te vyaMjana saMdhi. ahIM vAga+mayama-vADmayama vAkazU-vAkachaH vagera udAharaNo ApyAM che . cothA pAdamAM vibhaktinA pratyayo darzAvyA 70 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che te pratyayA bIjA adhyAyanA prathama pAda sudhI cAle che. vibhaktio A pramANe che si jasa prathama ama A zasa dvitIyA TA bhyAma bija, tRtIyA DuM bhyAm bhAsa caturthI kasi vyAma bhAsa paMcamI esa, Ama SaSThI em supa saptamI si o jasa aSTamI aSTamI prathama pramANe che. svarAMta ke vyaMjanAta nAmo sAthe A vibhaktio lAgu paDe che. dA.ta. cothI vibhakti eka vacana gujarAtImAM ghoDo zabda mATe cothI vibhaktimAM "ghoDA mATe" kahIe chIe. saMskRtamAM ghoTaka + cothI vibhaktine pratyaya che athavA e lAge tyAre ghoTakAya banI jAya che. dvitIya adhyAyanA dvitIya pAdamAM vibhaktinAM upayoga viSe samajAvela che. dA.ta. 43,44,45,46, mAM sUtramAM "siddhI tRtIyA, hetu-kata -karaNathaMbhUta lakSaNe sahArthe lakhyuM che prathama dAkhalo- eka mahine kaMIka karyuM ane phaLa maLyuM te mahinAne trIjI vibhakti lAge tevo niyama che. mAsanuM mAsena thAya kAraNake ahIM mAsathI ke mAsa vaDe nahIM paNa eka mAsa sudhI evo artha che. tethI mAsena sUtram apritamamahInA sudhI sUtranuM paThana karyu-siddha thayuM. paNa jo siddhi na thaI hoya te trIjI vibhakti na Ave, te mAsenanI jagyAe mAsama Ave. A sivAya hetu (kriyAmAM nimita che, katAM (karanAra) karaNa sAdhana) ityaMbhUta ( vizeSa oLakhANa ) mAM trIjI vibhakti Ave che. trIjI vibhaktinA anya niyamo darzAvIne hemacaMdrAcArya anya vibhaktionI samajaNa Ape che. bIjA adhyAyanA cothA pAdamAM nAmane strIlIMgI E9. www.jainelibizi.org Jain Edit-1199lik Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjana+i=rAjJI (rANI) aja+A ajA( bakarI) bAla+A=bAlA (bAlikA) nIla+=nIlI (nIlavarNI) mAmakai=mAmakI (mAmI have pachI trIjA adhyAyathI samAsa prakaraNa zaru thAya che. sAmAnya samAsa, bahuprihi samAsa, avyabhAva samAsa, tatpuruSa samAsa, karmadhAzya samAsa, samAsa ekazeSa samAsa samajAvIne trIjA adhyAyanA bIjA pAdamAM samAsanA pheraphAranAM niyamo che. AmAM samAsa karatI vakhate vibhaktino lopa kaI rIte thAya yA na thAya tenA niyamo darzAvyAM che. vibhakti kAyama rahe tevA samAsane alpa samAsa kahe che. ahIMyA eka rasika udAharaNa che. devAnAMpriya-mUrkha, paNa devAnAM priya devone priya trIjA adhyAyanuM trIju caraNa AkhyAta karaNa che. ahIMyA kriyApadanA rUponA niyamo che. vartamAnakALanA traNe vacananAM traNeya puruSanAM pratyayo, vidhyarthanAM pratyayo, AjJArthanAM pratyayo . hastana bhUtakALa, adhatana bhUtakALa, parokSa bhUtakALa ArzIvAda sUcaka pratyaya, zastana bhaviSyakALa, kriyAtipatti, vagerenA eka ja dAkhalo basa thaze. vartamAnakALa vidhyartha AjJArtha hastana bhUtakALa adhatana bhUtakALa parAkSa bhUtakALa AzIvAMda sUcaka stana bhaviSyakALa pati paceta paMcatu bhaviSyakALa kriyAtipatti apacata apAkSIt papAtha * pacyAta patA payaMti te (bhale) rAMdhe te (kAle) rAMdhaze te rAMdhaze aparyaMta jo rAMdhyu hota, jo rAMdhe to. vyAkaraNamAM UMDA utaravAno atre Azaya na hovAthI graMthanAM bAkInAM viSayAno ahIM ullekha karIne ja satoSa mAnIzu. te rAMdhe che te rAMdhe te rAMdhe-anyanI icchAthI teNe rAMdhyu hatuM teNe rAMdhyu che teNe rAMdhyu (najare nahIM thayAnI kriyA) Th Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya cothAmAM AkhyAta prakaraNa cAlu che. kriyApadanA dvibhAva, lopano ullekha prathama pAdamAM karIne AcAryazrI bIjA pAdathI dhAtuonI carcA kare che. trIjA tathA cothA pAdamAM A cacAM AgaLa cAle che. pAMcamAM adhyAyamAM kudatanA niyamo che. chaThThA adhyAyamAM taddhita prakaraNa che. sAtamAM adhyAyamAM Aja viSayanI cacAM AghaLa cAle che. Ama sAta adhyAyamAM siddhahema zabdAnuzAsanamAM saMskRta vyAkaraNa darzAvela che. adhyAya 8- prAkRta vyAkaraNa seMkaDo varSo pahelAM prAkRta bhASA janasamuhanI bhASA hatI. bhagavAna mahAvIre tathA bhagavAna buddhe prAkRtamAM ( artha mAgadhI ane pAlImAM ja lokone upadeza Apyo hato. prAkRta sivAyanI paizAcI bhASAmAM paNa nATako-kAvyo hatAM. madhyakAlIna jana kRtio paNa moTA bhAge prAkRta bhASAmAM ja lakhAyelI che. hemacaMdrAcAryanA jamAnAmAM gujarAtanI bhASA apabhraMza hatI. prAkRtamAMthI apabhraMza bhASA utarI AvI hatI. prAkRta bhASA e svabhAvika bhASA, prakRtinI bhASA gaNAya che. prakRti siddha je bhASA tenuM nAma prAkRta. prAkRta eTale zuM tenA be noMdhapAtra udAharaNa " saMkalajagajanatUnAM vyAkaraNAdibhi2nAha hita saMskAra sahajo vacana vyApAra prakRti, tatra bhavaM zaiva vA prAkRtama " vyAkaraNanAM saMskArane nahI pAmela, jagatanAM sakaLa jIvonI svabhAvika vacana kriyA te prakRti ane A prakRtinI bhASA te prAkRta . bIjuM kathana-AsivayaNe siddha devANa adhdhamAgatA vANI-ityAdi vacanALA prA- pUrva kRtaM athAMta ArSa vacanamAM siddhanI bhASA adhamAgadhI hoya che tene AdhAre prAkakRtanA pUrve karela hoya te prAkRta kahevAya che. prAkRtanA vyAkaraNa jana tathA ane vidvAnoe lakhelAM che. caMDakRta prAkRta lakSaNa, trivikramadeva kRta prAkRtAnuzAsana, hemacaMdrAcAryanuM prAkRta vyAkaraNa te jana kRta che. ajanomAM pANinI, vIca, hRSIkeza, mArkaMDeya I, e prAkRta vyAkaraNo lakhyAM che. hemacaMdrAcArye temanAM prAkRta vyAkaraNamAM zIrasenI, mAgadhI paizAcI tathA apabhraMzanA vyAkaraNanI paNa samaja Apela For 78. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. AThamAM adhyAyamAM kUla cAra pAda che. pahelAmAM 271 prAkRta sUtro, bIjAmAM 218, trIjAmAM 182 sUtro tathA cothAmAM mizrA bhASAonAM 448 sUtro che. prAkRta bhASAnAM suMda2 dohA hemacaMdrAcArye ApelA che. A duhAo parathI tatkAlIna bhASA. jIvana ItyAdinAM khyAlo Ave che. gujarAtanI tyAranI prajA udhamI, umaMgazIla tathA sAhitya kaLA premI hovI joIe. prAkRta, apabhraMzanAM dohAonAM uttama namunAo anyatra ApelAM che. udAharaNo paDita becaradAsa dozInA pustakamAMthI AbhAra saha. 74 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvayAzraya kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcAryanA sahathI vizeSa sanmAnIya graMthomAM drayAzraya ane siddhahema zabdAnuzAsana gaNI zakAya. yAzraya eka mahAkAvya che. solaMkI vaMzane itihAsa che ane sAthosAtha temanA ja vyAkaraNa graMtha zabdAnuzAsananA vyAkaraNanA udAharaNonI samajutIne graMtha che. kAvya, vyAkaraNa ane ItihAsanA subhaga saMmizraNane eka graMthamAM kalpI zakIe te dvayAzrayanI mahattA samajI zakAya. saMskRta ane prAkRta vyAkaraNanI samajutI mATe saMskRta taiyAzraya kAvya ane prAkRta dvayAzraya kAvya yAne kumArapALa caritra ) nI racanA karI che. yAzraya nAma kadAca be rAjA siddharAja ane kumArapALanA nAmanuM sUcaka che. dvayAzraya eka mahAkAvya jarura che paraMtu itihAsanA saMzodhako mATe suMdara, saMdarbha graMtha paNa che ane vyAkaraNanA vidhArthIo mATeno eka abhyAsa graMtha che. siddhahema zabdAnuzAsananA sAteya adhyayananA sarva udAharaNe vyAkaraNanA krama mujaba dvayAzrayamAM samajAvyAM che. prAkRta dvayAzrayamAM prAkRta, saurasenI mAgadhI, paizAcI, cUlikA paizAcI ane apabhraMzanA udAharaNa che. dvayAzrayamAM mAtra jana ja nahIM paNa hi.du deva devIo, traSi munio tathA zAstra ane purANonAM ullekha che, graho, upagraho ane rAzionA ullekha che te uparAMta Aryuveda, artha zAstra, kAma zAstra ityAdinAM ullekha che. hiMdu mahAkAvyomAM dekhAtI ghaTanAonA Thera The2 ullekho temanA sarva dharma nA sAhityanI abhiruci pradarzita kare che. mahAkavi bhAvI ane mAdhe saMskRtamAM mahAkAvyo lakhyAM tenI tulanA dvayAzraya sAthe na thavI joIe. kAraNake hemAcAryanA A mahAkAvyamAM vyAkaraNanAM udAharaNo mayaoNdA bAMdhI le che. dareka zloka ke gAthAmAM je rIte vyAkaraNanAM udAharaNo 2ju thayAM che te jotAM lAge ke thAya pramANe zabdanI pasaMdagI thaI zake nahIM. paraMtu AvI trividha kAmagIrI, ATalI suMdara rIte koI karI zake ane mahA kAvya racI zake te ja eka adbhuta ghaTanAM che. 75 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNanonAM vasaMta ane zizira hoya, hemata hoya ane varSA paNa hoya. kudaratI sauMdaryamAM kalakala vahetAM jharaNAM ane uttuMga girizikharo paNa che. pATaNa ane anya nagaro, nagara racanA, svayaMvaro, yuddha medAno, yuddho ema aneka varNano che. vyAkaraNamAM anuprAza, yamaka, vakrokti, zrleSa, rUpaka, sadeha, virodha, vyatireka, virodhabhASA, bhAMti, smaraNa, yathAsakhya ane svabhAvoktinA suMdara udAharaNo che. A badhA udAharaNo uccAro sAthe saMkalita che. yAzrayamAM jUdA jUdA 29 prakAranAM chaMda ityAdi che. yAzrayanAM bhASAMtaromAM maNilAla nabhubhAI dvivedInuM bhASAMtara 1893mAM bahAra paDayu hatuM. hrayAzrayamAM 20 sarga che. mahArAjA siddharAjanI vinaMti ane praNAthI A graMthanI zaruAta thai haze. 14 sarvAM AcAryazrIe siddharAjanI hayAtimAM lakhyAM haze tema manAya che. kAraNake prAkRta DhaMyAzrayamAM kumArapALanuM caritra che. hrayAzrayamAMthI maLelI ai tihAsika mAhitIH caluka eTale khokhAthI sUryane aMjali ApanArAM AdipuruSa te bhAradvAja hatAM. temano vaMza caulukya vaMza kahevAyo. caulukyo pa2mA2 paNa kahevAya che. pa2mA2 zabda 52-mA2 e rIte niSpanna thayo hoya tevI zakyatAM che. caulukayanuM apabhraMza solaMkI thayuM. mahAkAvyamAM muLarAjathI itihAsanI zaruAta thAya che. aNahillapuramA muLarAjanuM rAjya hatuM. rAjyanI prajA kaMika sukhI ane satoSI hatI, te samaya daramyAna aNahilapuramAM jaina derAsaro paNa hatAM. sarga thI 5- muLarAjane eka veLA svapna AvyuM. zaMkara bhagavAne svapnAmAM, soraThamAM prabhAsano dhvaMza karanAra grAharipune mAvA bhalAmaNa karI. svapna pachI muLa2Aje potAnA maMtrIo jAMbaka ane jehulane A vAta karI. jehula maMtrIe grAharipunAM kukarmo varNavyAM ane tenA durAcAro jevAke pArakI strIone te upADI jato hato tevA kukarmonI muLarAjane vAta karI. 76 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muLarAje grAharipu para caDAI karI. kacchanA laze tathA siMdhurAje sAharipane madada karI. e samaye zrImALa-bhinnamALanA rAjA paramAra abuzare bahu parAkramathI yuddha karyuM. sAharipu hAryo, tenI strIonI vinaMtithI muLarAje tene jIvato javA dIdho paNa tenI TacalI AMgaLI kApI nAkhI. sarga 6 mAM muLarAjanA putra cAmuMDanI vAta che. te zuzIla ane vidhAvAna hatuM. cAmuDe lATa dezanA rAjA dvArapane harAvyo hato. dvArape hAthI bheTa mokalyo hato. hAthInI bheTa apazukana vALI manAtI hatI, cAmuMDane A bheTathI gusso Avyo hato. cAmuDe lATa para caDAI karI hatI. teNe cauda varSa rAjya karyuM. tene vallabharAja, durlabharAja tathA nAgarAja nAmanA putro hatAM. cAmuMDanI bahena vAvaNI devIe tene gAdI parathI uThADI mUkayo hato ane vallabharAjane gAdI ApI hatI. sarga 7 - uparanI vAta pachI sAtamA sargamAM vallabharAja zItaLAthI marI gayo eTale cAmuDe durlabharAjane gAdI ApI te viSenI hakIkata che. AThamo sarga- nAgarAjano putra bhIma mahA parAkramI hatI. banne bhAIoe tethI rAjI khuzIthI bhImane gAdI ApI. bhIme samudra (paMcanadI para pUla baMdhA vyo hato ane siMdhurAjA para caDAI karI hatI siMdhurAjA sAthe dvaMdva yuddha karI, keda karI te pAcho pharyo hato. AThamA sargamAM bhIma tathA cedirAja vaccenI saMdhine ullekha che. cedirAje bhImane bheTa sogAdo mokalI hatI. bhImane be putro hatAM, kSemarAja ane karNa, kSemarAja moTo hato paNa teNe rAjya na svIkAryuM ane karNane gAdI ApI. navamo tathA dazama sarga- karNa rAjA pAse ekaveLAe eka citrakAra caMdrapuranA mayakezInI putrI mayaNallAnuM suMdara citra lAvyo. karNa rAjA mayaNallA para mohI paDo. mayakezIe samajIne mayaNallA mInaLadevIne karNa sAthe paraNAvI sAthe aneka bheTa sogAdo paNa mokalI. agiyAramA sargamAM karNane putra thayo tenI vAta che. A putra te siddharAja jayasiMha. kaNe saMnyasta svIkAryuM ane jayasiMhane gAdI ApI kSemarAjane putra devaprasAda e vakhate rAjyanuM dhyAna 17 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAkhato kAraNake gAdIe Avyo tyAre jayasiMha siddharAjI mAtrA ATha varSano hato. bAramAM sargamAM siddharAja jayasiMhe barbarane harAvyo tenI vAta che teramAM sargamAM jayasiMhanI nagaracayonI tathA nAgaputranI vAta che. caudamAM sargamAM jayasiMhane yogInIo sAtheno meLApa thayo tene ullekha che. jayasiMhe avaMtInA rAjA yazavamAM para caDAI karI. eka rAtre yazavamAMe kAlInA zabdo sAMbhaLyAM. "jayasiMha jItaze ane tuM hArI jaIza". A zabdothI gabharAIne yazovamAM bhAgI gayo. te dhArA nagarImAM jaIne raho paNa jayasiMhe prathama avatI nagarI bhAMgI ane pachI dhArA nagarI jaIne yazovamAne keda karyo. paMdaramAM sargamAM siddharAja jayasiMhanA jIvananI ghaNI mahatvanI ghaTanAone ullekha che. siddhapuramAM teNe 46 mahAlaya baMdhAvyuM tyAM jana caitya paNa baMdhAvyuM ane page cAlIne somanAthanI yAtrA karI. teNe devapatana jaIne somanAthanuM dhyAna karyuM, bhagavAna zaMkare darzana ApyAM, suvarNa siddhi ApI ane siddharAja upanAma ApyuM teNe prabhu pAse putranI yAcanA karI paNa javAba maLyo ke tArA bhAInA dIkarAno dIkaro tArI gAdIe Avaze. siddharAje gi2nA2 tathA zatruMjayanI yAtrA karI. bAmaNo mATe siMhapura zIhorA gAma vasAvyuM, pachI aNahilapuramAM sahastra liMga taLAva baMdhAvavA mAMDyuM. 108 zivAlaya tathA zakti maMdira karAvyAM. soLamAM sargamAM kumArapALa gAdIe Avyo te hakIkata che. kumArapALanI caDAInA varNana che. uttaranA savAlaNa gAmanA rAjA annA para caDAI karI tenuM varNana che. sataramAM sargamAM caDAi karavA jatI kumArapALanI senAnA vana-vihAranA varNane che. 18mo sa- senAnuM prayANa-yuddha tathA aNe rAjanI hAra 19mo sarga. arNorAjane mAphI ApI. arNorAje potAnI putrI jalpaNA kumArapALane ApI. kumArapALe aNahilapura AvIne jalpaNA sAthe lagna karyuM. 78 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20mAM sargamAM amAri ghoSaNAnI vAta che. kumArapALe eka mANasane pAMca. cha bakarAM kasAIkhAne laI jato joyo. kumArapALe A aTakAvyuM ane dayAbhAvathI prerAIne trikuTAcala laka) sudhI amAri ghoSaNA karAvI. A uparAMta dAruno rivAja baMdha karAvyo. yajJamAM java homavAnuM cAlu karAvyuM. bIna vArasI milkata rAjya laIle tevI prathA hatI te baMdha karAvI. vAmbhaTTa dvArA somanAthano jirNoddhAra karAvyo devapatana tathA aNahilapuramAM pArzvanAthanAM maMdiro karAvyAM. kumArapALezvara mahAdevanuM maMdira baMdhAvyuM A che dvayAzrayanuM mUkhya kathA vastu. dvayAzrayamAM AvelI aitihAsika vigatomAMthI moTA bhAganI vigato itihAsakAro mATe mUlyavAna khajAno che. e jamAnAmAM jyAre vyavasthita svarUpe ItihAsa lakhavAnI prathA ochI hatI tyAre dvayAzraya jevA graMthamAM ApelI vigato parathI ja tatkAlIna paristhitino khyAla AvI zake che . 79 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itihAsakAronA mate aNahilavADa pATaNanI gAdIe AvelAM rAjAonI vaMzAvalI A pramANe che. vallabhasena (1010) muLarAja (i.sa. 942-997) I cAmuMDarAja (i.sa. 997-1010) 1 durlabhasena (1010-22) 1 muLarAja I kSemarAja 1 devaprasAda ' tribhuvana siddharAjano samaya- 1094-1143 sudhI nAgarAja 1 bhImadeva (1022-72) I I karNa 1143-1173 sudhI kumArapALayAzrayamAM A vaMzAvalI sArI 2Ite ApelI che. dveyAzraya siddha rAja ane kumArapALanA samayamAM ja lakhAyuM hatuM eTale svabhAvika rIte ja solaMkIvazanA nAmane nIMcu pADe tevA banAvo . AmAM nathI. somanAthanu maMdi2 cAmuMDanA rAjya kALa 80 1 siddharAja T kumArapALa Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da2myAna mahamada gajhanIe toyu te moTI aitihAsika ghaTanA che paraMtu dvayAzrayamAM teno ullekha nathI. ( somanAthanu maMdi2 tUTayuM te kadAca 1025nI sAla haze tema paNa manAya che jo ema hoya to te vakhate bhImadevanuM rAjya haze ) hrayAzrayamAMthI tatkAlIna rAjya vyavasthA, loko, raheNI karaNI, zastro vagere viSe paNa ghaNu. jANavA maLe che. 1-nAzatAM bhAgatAM zatru pa2 prahAra karavAmAM Avato nahoto. 2-eka ja rAjA ekathI vadhAre maMtrI rAkhatAM. 3-2AjAo rAtre chUpA veze nagaranAM lokonAM sukhaduHkha jANavAM nIkaLatAM 4-arthazALAmAM vAMdarAM paNa rakhAtAM hatAM. 5-haraNanAM zIMgaDA kApIne pachI zikAra karavA nIkaLatA hatA. 6-khAvAmAM DAMgarano upayoga hato. 7-nagaravAsIo nAgara paNa kahevAtA. 8-lagnanI rIta lagabhaga atyAra jevIja hatI 9-navarAtrImAM caMDIpATha karatAM hatAM. 10-paMcikA tathA tevI bIjI kAMkarAonI 2matA hatI. 11-viSNu,ziva, zakti tathA jina pUjA thatI bIjA jANavA jevA ullekho 36 zastronAM nAma-caka, dhanu, vajra, khaga, kSurikA, tomara, kata, trizula, zakti, parazu, makSikA, bhalli, bhidImAla, muSTi, luThi, zaMku, pAza, pazi, yaSTi, kaNaya, kaMpana, hala, muzala, gulikA, kartarI, karapatra, taravArI,, kughAla, kuSkITa, kopaNi, DAha, Dathyusa,, mugda2, gadA, ghana, karavAlikA. A badhAM ja zastro kharekhara kevAM hatAM te atyAre khyAla AvI zakato nathI, ghaNAM nAmo tA atyAranI gujarAtI bhASAmAM have pracalita paNa nathI 6 prakAranu baLaH- maula, bhRtaka, zreNi, agni, sahada, ane Aravika. 81 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAka pradezo. bhaddA=bhAdara nadI vaNAsa=banAsa nadI thabhavatI =sAbaramatI ujjayaMta-revaMtaka-giranAra avaMtI ujjayanI arbudAcala=Aba saurASTranA kinAre sekottara nAmanA parvatano ullekha che vaLI kaccha ane saurASTra vacce ATha yojana cheTuM che tema batAvela dvayAzrayamAM vyAkaraNa dvayAzraya mahAkAvya samagra rIte tatkAlIna itihAsa varNave che ane sAthosAtha vyAkaraNanAM niyamo samajAve che. mahAkAvyanAM zloko ane gAthAe A rIte ja racAyAM che. mAtra thoDAM zloko joie ahaMtyikSara brahma vAcakaM parameSThinaH | siddhacakranca sakhI savata prasiddhamae ||. prathama sargamAM A prathama zlokamAM AcAryazrI ahaMmanuM smaraNa kare che. ahaM brahma vAcaka che. ahIM saMsAranAM mahAna tatva bahama sAthe tAdAbhya sthApita karyuM che. mahApuruSo bahamanI upAsanA kare che. tatvajJAnanI daSTie vizvanuM vyApaka sva5 che. hemacaMdrAcAryanI vizALatAe tene bahama sAthe saMkalita karela che. siddhacakanuM sakhIja badhe vyApaka che tene prathama namaskAra kayAM che. ahamAM saghaLa samAI jAya che kAraNake akAraNocyate viSNu, 2 khabhA vyavasthitaH | hakAraNa haraH protaH tadanta pa2maM padama || a, 2, huM, ma, mAM e eTale viSNu, 2 eTale brahmA, huM eTale zaMkara ane meM te paramapada ema artha ghaTana karavAmAM Avela che. 82 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvayAzrayamAM Apela zlokone siddhahema sAthe kyAM saMbaMdha che tene anurupa udAharaNa bhImakAntotodAtahiMtrazAntaguNAtmane | bhada cIlukya vaMzAya klapta syAdvAdasiddhaye ||. dvayAzrayanA prathama sarganI A bIjo zloka che, tenuM aMtima caraNa che syAdavAda siddhaye. siddhahema vyAkaraNanAM prathama sargamAM bIjuM vAkya A ja che- siddhiH syAdavAdAta, Ama baMnne graMthomAM prathama syAdavAdanI siddhi karavAmAM AvI che. dvayAzrayanA trIjA zlokamAM tathA siddhahemanA trIjA caraNamAM bannemAM "lokAta zabda Ave che. lokAt eTale keTalIka bAbato janasamuha pAsethI, bahu jana samAje karelAM vizALa artha pramANe zIkhavAnI hoya che tema kahe che. AgaLa cAlatAM jaNAya che ke dvayAzrayanA zlokonI gUMthaNI abhUta rIte thayelI che. prathama sargane 163mo zlokahita prajAthe savacce sarvasyA saMpada padama ! khyAtIsI dizi savasyAM savasthAnRpasaMhane siddhahemanA pahelA sargamAM, cothA pAdamAM 18mo niyama che savAMdasapuvA eTale ke caturthI ekavacana - sarvaA= savAMhe savo-astha= savocce thAya. paMcamI ekavacana sarvasyA = saghaLI strIothI SaSThI ekavacana sarvasyA = sahu strIonuM saptamI ekavacana sarvacAmara sahu strIomAM dvayAzrayano uparano zloka jotAM ja jaNAze ke sarvasya. sarvasyA, sarvasyAma zabdono upayoga temAM karavAmAM Avyo che. have taiyAzrayano 168mo zloka joie bahupatthI bhuvanAnAmasakhI raNakamaNi asminnarapatI sonko guNAnvAmIthara che. 88 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muLarAjanA guNonI sarakhAmaNI karIne tene izara tUlya gaNanAra kavi patyo, sakhau dvArA siddhahemanA 114 no 26mo niyama jaNAve che. have pachI sapradAnano niyama samajAvavAjayAya caitva spRheyaryazo vA lokAya kuSyantamasUyamAnam / dudghantama aSyantamam svayaM tatpradogyumanRtya kRtAbhiyogaH || spRha dhAtunA karmane saMpradAna samajavu-tethI cothI vibhakti ApI ne lakhyuM" jayAya ", vaLI laukAya kuSyanta lakhavAnu prayojana ke "loko para gusso kare che" tethI saMpradAna thayu ane lokAya- cauthI vibhakti AvI amuma pradogyu"mAM amuma bIjI vibhakti vAparI kAraNake saMpradAna thayuM nathI. A rIte itihAsanI ja vAta AgaLa calAvatAM calAvatAM ahIM siddhahemano 2/2/26, 27 tathA 28mo niyama samajAvyo che. sakhii=sabhyo pati+i=patyo have vibhaktanIja vAta karatAM, sAtamI vibhaktano samAsa batAvato niyama siddhahemamAM 3\1\89 ane 3\1\90mAM darzAvela che.. Adara sAthe sAtamI vibhakita pachI nAma Ave to samAsa thai jAya che jUo. - niMdA vAcaka vibhakita ane te pachInA nAmano samAsa thAya che samare siMhaH- samarasiMha raNe siMhaH- raNasiMha zabdomAM paNa e ja rIte sAtamI tIthe kAka= tIrthaMkAkaH (tIrthamAM kAgaDA jevo) vizeSaNa sAthe AvI saMdhi thatI nathI jemake yudhi vidlAH Ane lagato zloka dnayAzrayamAM pAMcamA. sargamAM 73mo che raNasiMhena tenAjivyAghrA apikRtA para / tIrthakAkA tIrthabakAH prahArairyudhi vijJalA / / have AgaLa DhayAzrayano sAtamA sargano 81mo zloka mImAMsamAnAM dIThAMsamAnAM ca tilaka sakhIma bIbhatsamAnAM mene kApyasya darzana vighnataH // 1 www.jaineli Ba.org Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparano zloka siddhahemanA trIjA adhyAyanA cothA pAdamAM sAtamA niyamanA udAharaNane spaSTa kare che mAna, dAna vagere dhAtuone "sa" lagADayA pachI ja kriyApada karI zakAya che mAna+sa=mimAsa (mImAMsate vicAra kare che) dAna +sa= diThAMsa dIdAMsate saraLa kare che) vyAkaraNa sAthenA ATala udAharaNo pachI hrayAzrayanI anya bAbato joie.. DhayAzrayanI mayA~dA e che ke temAM vyAkaraNanA niyamone samajAvavAno prayAsa thayo che. tethI zabdonI, vizeSaNAnI pasadagI e rIte karavAmAM Avela che. kayAreka kyAreka kAvya racanAnA mAdhuryamAM ghaTADo thato jaNAya, kayAreka parANe zabdo mUkavA paDayAM hoya tema paNa jaNAya che.pATaNanAM lokonI vAta karatAM karatAM AcAryazrI kahe che ke tyAMnA nagarajano zaurya, zAstra, zama, samAdhi, satya, SaDadarzana ane SaDa aMgamAM agraNI che. za, Sa, 7. vagere akSaronAM Ayojanane laine je mAMdA baMdhAi che te ahIM spaSTa thAya che chatAMye A eka mahAna kavinI racanA che tema sthaLe sthaLe pratIti thAya che. hrayAzrayamAM saghaLu ja che, e veLAnu gujarAta, gujarAtanA lokajIvanano u2 dhabakAra ahIM jhIlavAmAM Avyo che. naga2 varNana, Rtu varNana, prema, zaurya, lokonI dinacayAM, rivAjo, prathAo, hasavAnI-kaTAkSa karavAnI ke upAlabha ApavAnI rIto saghaLu che. AvA apratima mahAkAvya mATe kharekhara gujarAta gaurava lai zake tema che. . prAkRta yAzraya hemacaMdrAcArye siddhahemanA AThamA adhyAyamAM prAkRta vyAkaraNa darzAvela che. hemacaMdrAcArya' AmAM cha bhASAonI carcA karI che. mahArASTrI, sau2sainI, mAgadhI, paizAcI, culikA ane chaThThI apabhraMza. saMskRta DhayAzrayamAM kumArapALa gAdIe bese che tyAM sudhIno itihAsa che. prAkRta dvayAzraya AthI AgaLa cAle che. AcAryazrI kumArapALanA samayamAM hayAta hatAM vaLI temano kALa dharma 85 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumArapALanA avasAna pahelAM thayela tethI prAkRta dvayAzraya kAvya kumArapALathI zaru thaI kumArapALa sudhI pahoMce che. tethI te kumArapALa carita kahevAya che. kumArapALanI AdhyAtmika unnatino A pustaka dvArA sAro khyAla Ave che. prAkRta dvayAzrayanI kAvya 2canA ati uttama che. kumArapALa rAjA thayo te pahelAnA tenA pUrva jIvananI vAto A graMthamAM khAsa jovA maLatI nathI. rAjA thayA pachInI bAbatonA varNanamAM paNa itihAsa karatAMye prAkRta vyAkaraNane samajavA mATeno A eka saMda2 graMtha che. vaLI prAkRta kAvyanAM amUka ciraMjIvI udAharaNo paNa ahIM daSTigocara thAya che.. prAkRta dvayAzrayamAM 8 sargamAM kula 747 gAthA che. prathama sargamAM 90 gAthAmAM aNahilapuranI vAta, kumArapALanI pUjA vidhi e be mukhya che. bIjA sargamAM 81 gAthAo che temAM paNa kumArapALanI jina pUjAnI vAta che. trIjA sargamAM 80 gAthAomAM udhAna vihAra Ave che. vasaMta RtunA vadhAmaNAMnI vAto bahu ja suMdara che. tuM varNana cothA ane pAMcamAM sargamAM paNa che. cothA sargamAM 78 gAthAomAM grISma Rtu ane pAMcamAM sargamAM 16 gAthAomAM vaSo tunAM varNana che. pAMcamAM sargamAM AgaLa cAlatAM zarada, hemata ane ziziranAM varNano paNa AvI jAya che. chaThThA sargamAM 107 gAthA che. ahIM thoDI etihAsika vAto che. koMkaNa para caDhAI tathA vijayanI vAta A sargamAM che. sAtamAM sargamAM 102 gAthAomAM AdhyAtmika tatva che. zrata devInI vAto paNa che. AThamAM ane chellAM sargamAM 83 gAthAmAM mAgadhI. paizAcI, likA, apabhraMza va. bhASAnAM vyAkaraNa para samaja ApatAM ApatAM AcAryazrIe mRtadevInI kAvya racanAo karelI che. zrata devI kumArapALane yogasAdhanA karavAnuM samajAve che. 86 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThamA sargamAM 28mI gAthAno artha che. " je satya hoya te ja bole ene ja dhamAkSara jANavA, e ja paramAtmA che e ja ziva che ane e ja sukha ratnanI khANa che" yogamArgano upadeza ApatAM mRtadevI zuM kahe che- " adiTha tArathI vINA vAge che, yogya sthAna para aDavAthI temAMthI sUra ( reNiu=Naka) pragaTe che. te jyAM virame tyAM dhyAna dhara. anya te muktinA kAraNanA bAhyaphaLo ja che." ApaNAM zarIramAM vINAno sUra jyAM parama zAMti pAme che te ApaNuM bahamaraMdhra che ane A bahamaraMdhra para dhyAna dharavAne ja AmAM Adeza che ) 87 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezInAma mAlA AmA adhyAyamAM daramyAna siddhahemanA ApelAM prAkRta vyAkaraNanI pUrti rUpa prAkRta bhASAnAM zabdono koza paNa hemacaMdrAcArye . 2cyo. vi.saM 1194-1200 A graMthanI racanA thai hoya tevu jaNAya che. dezI nAma mAlA e mULa nAma hoya tema jaNAtu nathI." dezIsadasaMgaho", dezI zabda saMgraha nAma hatu evo ullekha paNa jUnI hastapratomAM che. dezInAmamAlAnI gAthAomAM 378 zabdo mUkelAM che. A zabdonuM vI ka2Na tatsama, tadabhava ane dezI zabdomAM karavAmAM AvyuM che. A vargIkaraNa hemacaMdrAcArye nathI karyuM. phUla 783 gAthAomAM A 3978 zabdo kramavAra mUkelAM jaNAya che. gAthAomAM zRMgA2 2sanI gAthAo savizeSa che. kumArapALa rAjvInA samayamA A graMthanI racanA thai haze kAraNake kumArapALa rAjAne lagatI gAthAo ghaNI che.. bIjA chUTaka viSayonI gAthAo kUla gAthAonA paMdara TakA jeTalI ja che. dezI zabdono A koza racavAmAM hemacaMdrAcArye aneka graMthonI sahAya lIdhI hatI temAM droNAcArya, dhanapAla, pAdaliptAcArya, rAhulaka, zIlAka, sAtavAhana ityAdinA nAmo che phArbasa gujarAtI sabhA graMthAvali naM 1no prathama bhAga "dezI zabda saMgraha ( 5NAvali ) becaradAsa dozIno mULa tathA gujarAtI bhASA.tara sAthe 1947mAM bahAra paDela hato tenA AdhAre atre thoDI mAhitI rajU karela che. prAraMbhe kahe cheH- gama, naya ane pramANone lIdhe je gaMbhIra-UMDI che, jenA rahasyane sacetana hRdayavALA loko hRdayagata karI zake che ane je sarva bhASArUpe pariNamanArI che evI jinenddavAnI vANI jayavatI varte che. je zabdonI saMskRta nAmomAM prasiddhi nathI tathA gauNa ane lakSaNa zakti dvArA je zabdonI vyutpatti thai zakatI nathI evA traNa prakAranAM zabdone A saMgrahamAM dezI zabdo tarIke nAdhelA che. (3) 88 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezIne artha- anAdi kALathI cAlI AvelI vizeSa prakAranI prAkRta bhASA eTale dezI evo artha ahIM karyo che nahIMtara pAra ja na Ave hemacaMddAcAryanuM kathana) pustakamAM zabdono krama akArAdithI zaru thAya che temAM paNa pahelAM be akSaravALAM pachI traNa akSaravALAM ema krama che. rasAsvAda mATe thoDI gAthAonAM artha ane thoDAM noMdhapAtra zabdo arjA=ahaMta, buddha aNu jhINA cokhA allA, amba, ammA=mAtA,aMbA alla, dinadivasa aMka =nikaTa, pAse ajJANa te saMskRta "ajJAna" nahIM paNa prAkRta ANu (kariyAvara) che te dazAvatI gAthA akallitalAsINo mA rama abeTriAI puta tuN aja ta dAyavvA ajelI bahiNI ajJANe artha-he patra, azokavRkSanA taLe beThelo tuM ekI bekInA jugAra na 2ma Aje bahenanA kanyAdAnanAM prasaMge tAre evI gAya ApavAnI che je ekavAra dohI lIdhA pachI pharI pharIne dohI zakAya akellikaazoka vRkSa. aMbeTi=ekI bekI arjali eka vAra dohavA chatAM dohI zakAya tevI kAmadhena. ajJANa kariyAvara usala ubhayaliM muktavA sakhi nadI taTe abhisarantI ! bhaviSyasi uThehapada prakhkhalantI ughaNI iva usAre che artha- he sakhI, puSTha ozikAvALI taLAIne choDIne nadIne kAMThe abhisAra karatI tuM khADAmAM lapasatAM gheTAnI peThe upahAsapAtra thaIza. 89. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usAra-khADo ula-puSTa uraNI gheTa usaya-zika uha=upahAsa thoDAM bIjA zabdo koDiya -koDiyu kollara-thALI vANiya-vANiyo kolyua=zeraDI pIlavAno saco khalI=khoLa khambula-khAvAnuM sAdhana, moDhu kharTuga=chAyA khaNua-khIlo khaNusA=mananu duHkha khaDayA=motI. chellAM cAra have vaparAtAM nathI A anuvAda jUH he, gaLagaLA kaMTha vALI paTTisAile) tArA kacukane, tyAM eraDAnA jhADamAM zuM zodhe che, he cUlAnA mULanI cAkaraDI (paDipara-cUlAnu mULa teM zA mATe ane naLa nAmanA ghAsamAM zodhyo ? zodhyo =paphullIya, phaMphoLyA sAthenu sAmya jUo) ghaMghora-2khaDu ghAyaNa gavaiyo khaDI-nAnu bAraNuM, khalaiya-khAlI kAhila govALIyo ina=paheraNa oDhaNa=oDhaNu khAsa khaDakI ahIM. paNa keTalAka evAM che je hajI thoDA pheraphAra sAthe vapAya che jyAre thoDAM zabdo bhASAmAMthI nIkaLI gayAM che. 90 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A jUo-he hasanArI, have tuM hasavuM choDa, saMtAkUkaDInI ramatane paDatI mUka, tAruM ghara samu ka2, olA cUlAmAM udhaine joine tArI naNaMda tane hasaraze. culla-mukhya cUlo aparAdha vALo pati AvatAM kALiyAra jevI vizALa AMkho vALI strI pAnadAnImAM mUkelAM pAnanA bIDAne levAne bAne mo pheravIne UbhI rahI 280 vaparAya che ha.=hasavAnuM olukI-chAnI 2mata (saMtAkUkaDI ?) alibhA=uththaI DogilI=pAnadAnI (?) Dolia-kALiyA2 nIcenA moTA bhAganAM zabdo hajIye najIvA pheraphAra sAthe ahoraNa-oDhaNI Arogiya-Arogya aMjaNa-AMjaNa UMDa-UMDu kalla=kAle khaMdha=khabho ghara -ghara callIi-cUlo caMda-cAMdI ullaTa =ulaTu udumbara=uMbarI utthala-uthalo ukaraDI=ukaraDo utzala patthala-uthala pAthala gaghara-ghAgharo thaka-ubhA rahI javu bu-DubI javu bhulla=bhUlI javu. 91 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ riccha=rIMcha vagola vAgoLavuM luhU=lUchavuM liMbalIMbaDo vakakhANa vyAkhyAna, pravacana vaTavartana vaTa pADavo ) valaga vaLagavuM vAgara vAraMvAra kahevuM hakaka-niSedha hiM javuM hiMDo) heTha-nIce heThe ATalA 2sAsvAda pachI A graMtha viSenI vAta ahIM pUrI karIzuM. 92 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhiyAna citAmaNi ane bIjA kozI hemacaMdrAcArye vyAkaraNa, kAvya, chaMda, tathA nIti ane pramANa ane kathAnakonAM graMtha te lakhyAM paNa sAthosAtha aneka upayogI zabdakozA ApaNI samakSa dharelAM che. A zabdakozonuM mahatva hajI joIe tevuM ApaNane samajAyuM nathI te dukhada bInA gaNI zakAya. A prakAranAM zabdakozo ApaNI te samayanI bhASAnA jJAnane samRddha to kare ja che paNa sAthosAtha te kALanAM vastro, pAtra aneka upakaraNo, cIja vastuo, vRkSo, vanaspationI moTI yAdI ApaNane Ape che. bhASAjJAnanI daSTie paNa gujarAtI bhASAnAM mULane tapAsavAmAM zazodhako mATe A amulya graMtho che. abhidhAna ciMtAmaNi, anekArtha saMgraha, ane nighaTazeSa e traNeya graMtho saMskRtanAM zabdakozo che. abhidhAnamAM eka arthanA aneka zabdo hoya tevA zabdone saMgraha che. anekArthamAM eka zabda aneka artha dharAve che te prakAranAM zabda samuho che, jyAre nighaMTamAM vanaspatio, oSadhione lagatAM zabdono saMgraha che abhidhAna ciMtAmaNinA prAraMbhe AcAryazrI arihaMta prabhune praNamIne rUDha, vyutpati siddha ane bannenA mizraNarupI zabdone saMgraha 2jU karI rahyA che tema jaNAve che. vakatRtva ane kavitva e be vidvatAnA lakSaNa che paNa banne zabdajJAnathI ja sArI rIte prApta thaI zake che. abhidhAnamAM 6 kAMDamAM kula 1541 zloko che. prathamakAMDanuM nAma devAdhideva kAMDa che temAM 89 zloka che temAM 24 tIrthakaro tathA temanA atizayonuM varNana che. bIjA kAMDanuM nAma devakAMDa che temAM 250 zlokomAM devo temanA nagaze i.nA zabdo Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daSTigocara thAya che. te ja rIte trIjA matyaMkAMDamAM manuSyone lagatA zabdo che AmAM paha7 zlokomAM sAmAnya jIvanamAM vaparAtA aneka zabdo che. tiryakakAMDa nAmanA cothA kAMDamAM pazu-paMkhI jevA tiryaMca jIvonA zabdo che A kAMDamAM 423 zloka che. pAMcamAM nA2kakAMDamAM sAta ja zloka che, ane chaThThA sAdhAraNa kAMDamAM 178 zloko che A chellA kAMDamAMnA ghaNA zabdo atyAre bhASA saMzodhananI daSTie mahatvanAM che. abhiyAnanI jema ja eka zabda koza pI paNa zabdonAM aneka atho ne dazAvato graMtha te anekArtha saMgraha. A graMthanA sAta kAMDamAM eka svaravALA, be svaravALA, traNa svaravALA, cAra svaravALA, pAMca svaravALA, cha svaravALA zabdo pahelA cha kAMDamAM anukrame rajU thayAM che. sAtamAM kAMDamAM prakirNa zabdonA artho che. kUla zloka saMkhyA 1829nI che. nighaMTazeSamAM cha kAMDa che ane kula 396 zloka che, prathama vRkSakAMDamAM 181, bIjA gulma kAMDamAM 105, trIjA latA kAMDamAM 44, cothA zAka kAMDamAM 34, pAMcamAM tRNa kAMDamAM 17, tathA chellA dhAnya kAMDamAM 15 zloka che. vanaspatizAstrano A koza advitIya kahI zakAya tevo che. nighaMTa eTale vanaspati ke auSadhi evo artha pracalita hato tethI graMtha nighaMTuzeSa kahevAya che. 94 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyayoga vyavaccheda dvAtrizikA kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcArye anyayoga vyavaccheda dvAtriMzikA nAmanA graMthanI racanA karI che. te graMtha parathI AcAryazrI malliSeNe syAdavAda maMjarI nAmano graMtha lakhyo che. mULa graMtha e to mAtra 32 zlokanI racanA ja che. A 32 zlokamAM jaina darzananuM samarthana tathA anya darzanomAM darzAvAyelI mAnyatAo zA mATe yogya nathI TharatI tevuM pratipAdana karela che. jaina darzanamAM jaDa cetananI je cAM che tevI ja rIte anya darzanomAM paNa tevI carcA jovA maLe che. AtmA, AtmAnu astitva, tenu svarUpa, mokSa vagerenI carcAmAM bheda paNa jovA maLe che. AtmA nitya che anitya che, eka che, aneka che, AtmA che ja nahIM ema anekavidha mAnyatAo bhAratIya darzanomAM che, jaina dharma A bAbatamAM zuM kahe che ane tenI vAta zA mATe, kaI rIte suyogya che te darzAvavAno A zlokomAM prayAsa che., jaina darzananu samarthana karavA sAthe ja anekAMtavAdanuM viziSTa rIte mahatva paNa zlokomAM samajAvela che. prathama zloka joie. anaMta vijJAnamatItadoSamabAdhyasidhAntamamartyapUjyam / zrI vardhamAna jinamAptamukhya svayaMbhuva stotumaha yatiSya II * anaMta vijJAna dharAvatAM, doSa rahita, abAdhita sidghAMtavAlA, amartya (devone pujanIya, Apta puruSomAM mukhya, svayaMbhu zrI vardhamAna jinanI stuti karavAno hu prayatna ka chuM-karIza (yatiSye ). prathama zlokamAM rAga dveSathI para, anaMta jJAnI abAdhita siddhAMta vALA mahAvIra prabhunI stuti karavAno hemacaMdrAcArye prayAsa karyo che. ahIM tIrthaMka2 bhagavaMtanA mULa cA2 atizayo (jJAnAtizaya, apAyAgama. vacana atizaya tathA pUjAtizaya ) ne 95 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ADakatarI rIte darzAvIne stuti karavAmAM AvI che. anaMta jJAna ane abAdhita siddhAMtavALA ane doSa rahita hoya tenI vANIja syAdvAda rupa hoya tethI graMthanA syAdvAdanA siddhAMtano ahIM pAyo nakhAyo che. zloka cothAthI anya darzananA siddhAMtone ullekha zaru thAya che. AmAM be mukhya che- jagatane katAM che ane te Izvara che tathA AtmA ane jJAna bhinna che, A banne mAnyatAo jana darzanathI jUdI paDe che. vastuonAM guNa-doSanI bAbatamAM paNa jaina dharmanI mAnyatA bhinna che. soLamAM zlokamAM bauddha siddhAMtanI vAta che temane kSaNikavAda yathArtha nathI tema ahIM jaNAvAyuM che. zloka 21 thI jenA darzananI mAnyatAo dazAvela che. vastuo upati, sthiti ane laya dharAve cheAma chatAMye te dravya tarIke sthira che ( guNa ane payAMya badalAya che ) dareka padArtha anaMta dhama dharAve che ane parivartanane pAtra che tema bAvIzamAM zlokamAM jaNAvAyuM che. pratyeka padArtha kathaMcita nitya, anitya, sAmAnya, vizeSa, vAcya, avAcya, sata, asata hoya che. vastu ekAMte nitya paNa nathI ekAMte anitya paNa nathI dareka vastu sApekSa che. A rIte pratyeka padArtha anaMta dharma dharAve che, kAraNake bhUta, vartamAna, bhaviSya kALamAM vastunuM astitva hoya che ane tethI tenA anaMta payAMyo saMbhavI zake che. AtmAmAM paNa anaMta dhamo rahelAM che A che jJAnopayoga, darzanapayoga, kartutva, bhostRtva. amUrtapaNa. asaMkhyAtA pradeza svarupa ane jIva7. bloka 23mAM kahe che ke jyAre vastune sAmAnya che tema kahIe chIe tyAre te duvya svarupe che ane jyAre "vizeSarUpe oLakhIe chIe tyAre te payAMyarupe hoya che. dareka vastunAM sAta bhAMgA ( prakAra athavA avasthA ) hoya che. A sAta bhAMgA nIce pramANe che. syAdasti-pratyeka vastu astitva dharAve che te. syAda nAsti-pratyeka vastunuM niSedhAtmaka sva5. syAdasti,syAnnAsti-kayAreka atitva, kayAreka astitva hIna 96 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAda avaktavya-pratyeka vastu astitva ane na-astitvanA guNone lIdhe avaktavya banI zake che. banne dharmo sAthe hoya. syAdaasti avaktavya- astitva hovA chatAMye avaktavya hoya te svAdanAsti avaktavya-astitva na hovAthI avaktavya hoya te. svAdaasti, syAdanAsti, avaktaya- pratyeka vastu vArApharatI asti, nAstinA dharma sAthe, paNa dareka vakhate anizcatatAthI avaktavya banI rahe te. A rIte vastunu astitva ddavya, kSetra, kALa, bhAvathI jovAnu che. syAdavAdanI daSTie vastu tenA guNa svarUpe cA pAya svarupe astitva dharAve che tethI ja tenA sAta bhAMgA yA prakAro che. jaina dharmano syAdavAdano siddhAMta mAtra padArthanAM guNa dharmonA svarUpanI samajaNa ja nathI paraMtu temAM gahana tatvajJAna zamAyelu che. astitva vAdanI ATalI sUma cacAM kyAMye jovA maLatI nathI. vastunuM astitva mAtra ddavyane lIdhe ja nathI paraMtu te kSetra eTale ke vastu jyAM rahelI che te jagyA-avakAza, vastunu je kSaNe astitva gaNyuM che te kALa ane je svarUpamAM astitva che te bhAva A cAreya ( ddavya, kSetra, kALa ane bhAva )thI ja tenu astitva sAbita thai zake. anya rIte eja vastu bIjI vastu paNa gaNI zakAya. siddhAMtonu paNa Ama ja che, vicAronu paNa Aja rIte sAmAnya ke vizeSa rupe avalokana karI zakAya. syAdavAdanA uparanA siddhAMtane samajI zakIe to Adhunika vijJAnane tathA avakAza ane khagoLa zAstrane samajI zakIe astitvavAdanI uparanI vAta parathI Adhunika kalAmAM tathA kAvyomAM je astitvavAda ane sara-2IyAlIjhama che teno pAra paNa pAmI zakAya. )'' Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANa mImAMsA nyAya ane pramANazAstranAM graMthamAM pAMca adhyAyo che ane temAMye atyAre mAtra prathama adhyAya saMpUrNa ane bIjA adhyAyano pahelo bhAga (Ahitaka maLe che, tethI bAkInA bIjA adhyAyamAM ane trIjA , cothA tathA pAMcamAM adhyAyamAM zenI mImAMsA che te jANavAmAM AvI zakyuM nathI. tarkazuddha jJAnane ja svIkAra paMDitone mAnya hato. eka tarkanI sAme paNa vipakSI vicAro rajU thatAM hatA. sahu potAnI rIte tarka rajU karatAM hatAM. keTalIka vAra AmAM zabdalIlA ja jovA maLatI kasoTInI eraNa para kasAIne AvatA tarka ja siddhAMtapa pratipAdita thato hato, ane Avo siddhAMta te ja pramANa. paMDitone mATe vAdavivAdanAM aneka prasaMgo UbhAM thatAM hatAM. vividha matanAM paMDito potapotAnA vAdonuM samarthana karavA medAne paDatAM hoya tyAre saMpUrNa tarkabaddha vAda ja aNIzuddha bahAra AvI zake. jana nyAya ane pramANa zAstra vyavasthita ane tarkazuddha che. AvA graMthonI racanA hiMdu paDito ane bauddha tathA jaina vidvAnoe karelI che. jene vidvAnomAM haribhadrasuri tathA siddhasena divAkara sauthI vizeSa paNe nyAya pAraMgata vidvAno gaNAya che. digaMbaramAM akalaMka tathA mANikyanaMdI paNa ullekhanIya che. AcAryazrI hemacaMdra zabdAnuzAsana, kAvyAnuzAsana ane chaMdonuzAsananI jema A graMtha "vAdAnuzAsana" lakhyo che paNa te pramANa mImAMsA tarIke ja oLakhAya che. pramANa mImAMsAnA doDha adhyAyanAM je 9 sUtro upalabdha che temAM A pramANe racanA che. graMthanA prAraMbhe tatvanAM abhyAsathI bodhibIja prApta thAya che tema AcAryazrI jaNAve che. pramANa mImAMsA ema nAma kahIe chIe paNa pramANa eTale zuM ? hemacaMddAcArya kahe che ke padArthane yathAyogya nirNaya karavo te ja pramANa kahevAya ane temAMya nirNaya eTale zaMzaya rahita niSkarSa, yogya nirNaya levAmAM viparita vastuonuM nirAkaraNa thaI jAya te IcchanIya che. tethI ja A 98 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viparita vastuo paNa jANI laie. te che zazaya anadhyavasAya, ane viparyaya (eTaleke zaMkA, anizcitatA, ane bhrAMti ) pramANanA be po che- pratyakSa ane parIkSa. hemacaMdrAcArya kahe che ke pratyakSa ane parokSa pramANa banne agatyanAM che. pratyakSa (prati-akSa) eTale AMkhe dekhAya te pramANa. indriya tathA padArthanI madadathI pratyakSa jJAna thAya che temAM avagraha, ihA, avAya ane dhAraNA tema prakAro che. avasahaH nAma jAti vagerenI kalpanA vagarana sAmAnyanu jJAna te avagraha. ihAH uparanAM jJAnane vizeSa rupe nizcaya karavAnI vicAraNA te ihA. avAyaH ihA vaDe thayela vicANNAnI ekAtratA-nizcaya te avAya kahevAya. " dhANAH nizcayanI satata dhArA-smRtino mati vyApAra te dhAraNA. A cAra bhedo matijJAnanAM che tema paNa darzAvAya che. parokSa pramANamAM pAMca bheda cheH- smRti, pratyabhijJAna Uha, anumAna ane Agama. tatvArtha sUtra, sthAnAMga, samavAyAMgamAM ApelAM pramANanA vargIkaraNathI hemacaMdrAcAryanuM vargIkaraNa jarA jUdu paDe che. anuyogadvAra sUtramAM pramANanA cAra prakAra batAvyAM che anumAna,upamAna, ane Agama. pratyakSa, 99 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdrAcAryanAM vargIkaraNa pratye daSTipAta karIe. pramANa I pratyakSa parokSa mukhya sAMvyavahArika 1 2 3 4 5 smRti pratyabhijJAna tarka anumAna Agama avasaha avadhijJAna mana pathAya kavaLajJAna IhA avAya dhAraNA ApaNe A viSayamAM UMDA nahIM utaratAM ATalI mAhitI bAda anya viSaya para dhyAna kendrita karIzuM. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyAnazAsana kAvyAnuzAsana e hemacaMdrAcAryanI anya mahAna kRti che. kAvyazAstranA abhyAsIo mATe A TenTa buka adhyayana graMtha che. AcAryazrI lakhe che keH zabdAnuzAsaneGasmAbhiH sAdhavyovAco vivecitA / tAsAmidAnI, kAvyatvaM pa yathAvadanuziSyate =zabdAnuzAsanamAM ame suyogya vAcAne sAdhelI che te ja rIte teja vAcAne kAvyatva mATe upadezavAmAM AvelI che. kAvyAnuzAsana lakhavAmAM AcAryazrI kAvyazAstrane lagatA anya graMthono AdhAra lIdho che, temAM AnaMdavardhana, mammaTa, ane rAjazekhara mukhya che. AmAM nATya zAstra viSe paNa TU.kAmAM thoDu kahevAmAM Avelu che temAM temaNe dhanajaya tathA bharatano AdhAra lIdho che. 8, kAvyAnuzAsana sAthe sAthe alaMkAra cuDAmaNi nAmanAM graMthamAM temaNe kAvyAnuzAsananAM sUtronI laghuvRtti rajU karI che. vaLI te laghuvRttine samajAvavA. "viveka"nI racanA karI che. kAvyazAstra bhAratIya tatvajJAna, sAhitya ane kaLAnAM mULamAM che. tatvajJAnathI mAMDIne nATakanAM graMtho kAvyamAM lakhAyAM che. bhAratIya lekhakone kAvyazAstra tathA chaMdazAstrano paNa abhyAsa karavo paDato hato. kAvyAnuzAsananA prathama adhyAyamAMaakRtimsvaadupdH paramArthAbhidhAnIyam / sarva bhASA N pariNatAM jainI vAcamupAsmahe // If prathama devatAne praNidhAna karIne graMthano prAraMbha thAya che. bIjo zloka te pachI tarata ja kAvyAnuzAsananI racanAno uddeza batAve che. jemAM kahe che-zabdAnuzAsana pachI svabhAvika rIte ja kAvyAnuzAsanano krama Ave che. zabdAnuzAsananI vANIne have 101 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyAnuzAsanamAM utArI che A graMthanA kula ATha adhyAyo tathA kula 208 sUtro che. temAM kama A pramANe che. prathama adhyAyamAM 25, bIjA adhyAyamAM 59, trIjAmAM 10, cothAmAM 9. pAMcamAmAM 8, chaThThAmAM 31, sAtamAmAM pa2, tathA AThamAM adhyAyamAM 13 sUtro che A rIte kUla 208 sUtro che. graMthanA trIjA sUtramAM kAvyanuM abhidheya varNavela che. temAM kAvyanAM traNa prayojana gaNAvyAM che. ( 1 )AnaMda ( 2 )yaza ( 3 prakAMtA lyatayA upadeza. lokottara kavi karma eTale kAvya tenA uparanAM traNa uda hoI zake che.AnaMda, yaza ane madhura upadeza. mammaTe uparanAM traNa uparAMta bIjA traNa gaNAvyAM che. (4) dhana prApti (5) dunyavI jJAna che pApa mukti. hemAcArya jo ke prathama traNa udeza ja varNave che. cothu sUtra kAvyanA hetumAM mukhya "pratibhA" che tema kahe che A pratibhA" eTale zuM ? AcAryazrI kahe che ke pratibhA eTale nava navollekha zAlinI prajJA eTale ke navI navI vastuonI kalpanA karavAnI buddhi tenuM nAma pratibhA. A pratibhA kaI rIte saceta bane ? AcAryazrI sAtamA stramAM kahe che vyutpatti abhyAsAccAM saMskAyA" eTale ke jJAna tathA prayatnathI (adhyayanathI) pratibhA jAgRta thAya che. AgaLa jatAM vyutpattino artha kare che. vyutpatti eTale A lokanAM zAstro jevA ke zruti, smRti, purANa, itihAsa, tarka, nATaka, artha, kAma, yoga va. nA graMtho. ahIM abhyAsa adhyayananA prekaTIza) arthamAM lakhela kAvyanAM lakSaNo - zabda, artha, guNa, doSa ane alaMkAra A pAMca lakSaNa che.have kAvyamAM rasa zuM che te viSayanI chaNAvaTa kare che. vibhAva, anubhAva, vyabhicAra Adi 2sanAM lakSaNo che eTale ke 102 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che dareka rasamAM te rasane saMbaMdhakatAM vibhAva, anubhAva ke vyabhicAra vikRta svarupa ) hoya che. rasanA nava prakAra che zRMgAra, hAsya, karuNa, raudra, vIra, bhayAnaka, bIbhatsa, adabhUta ane zAMta ema nava raso che. dareka rasanI vyAkhyA alaga alaga rIte karavAmAM AvI che dA. ta. hAsya rasa viSe- "vikRta vezAdivibhAvo nAsAspandanAthanubhAvo niAdi vyabhicArI hAso hAsyaH "= vikRta veSanA vibhAva, zarIranAM aMgopAMganAM anubhAvo, niddA vagere vikRta hAsyane hAsya rasamAM gaNAvI zakAya che. abhUta rasa viSe joIe- divya darzana Adi vibhAva, nayana vistAra yukta anubhAva, harSanA vyabhicAra yukta vismaya. Ane abhUta rasa kahe che. zRMgAra, hAsya vagere rasonAM aneka dAkhalAo AcAryazrI vividha graMthomAMthI laIne ApaNI samakSa mUke che. 81 jeTalAM graMthomAMthI 50 thI vadhAre kavionI racanAonA udAharaNo raju kayAM che. * hemacaMdrAcArya pote eka saMyamI sAdhu hatAM ane temaNe to bALa vayamAM dIkSA aMgIkAra karI hatI chatAMye kAvyarasane poSaka sarva prakAranAM udAharaNo temaNe TAMkyA che. jyAre zRMgAra rasanI vAta Ave che tyAre nArI sauMdaryane AlekhatA avanavA udAharaNa rajU karyAM che. parastha hAsyarasanAM eka dAkhalA tarIke kavIndu vacananI A kaDI jUo. kanakakalazasvacche rAdhApayodharamaMDaLe / navajaladharazyAmAmAtdhutiM pratibiMbitAm / / asti sicayaprAnta bhrAntayA muharmuhutikSapan / jayati janita brIDAhAsa: prepayAhasito hariH // A kaMDikAmAM kRSNanI rAdhA pratyenI ceSTAmAM je kAvyarasa che te vAMcakane khyAlamAM AvI ja jaze. seMkaDo nahIM balake hajAro varSa pahelAM paNa kAvyazAstra eka savAMga saMpUrNa kahI zakAya tevuM zAstra hatu. AmAM dazaoNvelI vyAkhyAo sAza kavione paNa mArgadarzana ApI zake tevI che. 103 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karuNa rasanI have vyAkhyA joie- ITa nAzane vibhAva. devane upAlaMbha deta anubhAva ane dukhamaya vikRtine zoka tenuM nAma karuNa 2sa. 2sa pachI sabhAva, rasabhASA, ane bhAvabhASAnI samIkSA che. bIjA adhyAyanAM chellAM traNa sUtro kAvyanuM vargIkaraNa kare che. vyaMga pradhAna ( alaMkAra ityAdithI yukata ) kAvya uttama che. saMdigdha kAvya racanA madhyama che ( dA. ta. karuNa rasa hoya paNa tenI sAthe zRMgAra rasa paNa jaNAya ) vyaMga vagaranI kAvya racanA trIjA prakAzamAM Ave che temAM" zabdArtha citya mAtra hoya che eTale ke zabdonI lIlA ja hoya che. . trIjA adhyAyamAM daza sUtra che te kAvyanAM doSa varNave che. alaMkAra cUDAmaNi ane vivekamAM A vistRta paNe dazAvela che. A vibhAgamAM "AbhAsanI vAta karatAM hemacaMdrAcArya A udAharaNa TAMke che aMgulIbhiriva kezasaMcayaM sannigRha timiraM maricibhIH / kuMmalIkRta sarojalocanaM cumbatIva rajanImukhaM zazI // sAkSarazrI harivallabha bhAyANIe Ane anuvAda A pramANe kayo che. marIci aMgulI vatI tamistra keza pAzane samAratA saroja locane bIDelA yAminInuM mukha mayaMka cUmato. cothA adhyAyamAM AcAryazrI kAvyanAM guNe dazAve che te che - mAdhurya, ojasa ane prasAda, te pachI pAMcamAM adhyAyamAM cha prakAranAM zabdAlaMkAra viSa che 1) anuprAsa (2) yamaka (3) citra (4) zleSa (5) vakrokti 104 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) punatabhASA AnAM udAharaNomAM anuprAsanu noMdhapAtra udAharaNa A raghu anaMga ga pratima tada bhaga aMgIkRtamAnatAMgayAH vaLI yamakamAM A udAharaNa suMdara che.pravaNaH praNavo yaH prathamaH pramatheSu yaH 2NavAna vAraNamukha sa vaH pAtu vinAyakaH pravaNa Asakta, praNava= kAra, prathama= pahelA arn zaha / agAsarAvya-saMgrAmavALA vAtra prau- tAzrInA prapra vaLI yamakamAM A udAharaNa sudara che.pravaNaH praNavo ya prathamaH pramathaSu ca I 2NavAna vAraNamukha sa va pAtu vinAyakaH vaNa-AAsana gava bhagIbhIH ' --- pahelA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThThA adhyAyamAM 29 prakAranA atholaMkAro ApyAM che je nIce pramANe che. upamA, ukhelA, rUpaka, nidarzana, dIpaka, anyokti, payAMyokti, atizayokti, AkSepa, virodha, sahokti, samAsakti, jAti, vyAjastuti, zleSa vyatireka, athAMntanyAsa, sasanTeha, apaha ti, parivRti, anumAna, smRti, bhAMti, viSama, sama, samuccaya, parisaMkhyA. kAraNamAlA ane saMkara A 28 alaMkAranAM nAma bAda prathama evA upamA alaMkArane dAkhalo joIe gAMbhIryamahimA tasya satyaM gaMgAbhujaMgavat / dvarAlokaH sa samare nidAghAmbararatnavat // atre bhujaMga- sAgara sAthe ane nidAghAmbararatnasUrya sAthe upamA thayelI che. utno kSAnuM udAharaNa - AvarjitA kiMcidiva stanAbhyAM vAsovasAnA taraNArkarAgam / sujAta puSpastabakAvanamrA saMcAriNI patlivInI lateva // - - - - - sAtamAM adhyAyamAM nAyakanA guNo tathA nAyakonAM prakAro gaNAvyAM che. e pachI Ave che pratinAyaka tathA nAyikAo. sva-pa2 strInI nIcenI ATha avasthAmAM ullekhanIya che svAdhInapatikA proSitabhatRkA khaDitA kalahAntaritA vAsakasajjA virahonphanDitA vipralambA abhisArikA chellI traNa avasthAe pa2 strInI che. e bAda Ave che strIonAM lakSaNane lagatAM sUtro. temAM hAvabhAva ItyAdinA 20 lakSaNo che. 106 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThamA adhyAyamAM kahyuM che ke kAvya be jAtanAM hoya che. prazya ane zrAvya. prakhya kAvya pAmra tathA geya hoI zake che AnuM vagIkaraNa joie kAvya preya..., zrAvya pAzca geya mahAkAvya AkhyAyikA nATaka DombikA kathA bhANa caMpu muktaka prasthAna prakaraNa nATikA samavakAra (mi) IhAmRga, bhakti Dima (bhakti yAtrA vyAyAha (saMgharSa usmRSTikAMka ve) prahasana bhANa (cha taravA viSe vIthI (kaTAkSa) saTaka (ratiphaLa) ziMgaka bhANikA preraNA rAmAkaDA hallIsaka zAsa goSThI zrIgadita rAga kAvya 107 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaMdonuzAsana kAvyazAstra zIkhyA pachIno svabhAvika krama chaMdonuzAsanano che. kAvyanI racanAo vividha chaMdomAM karavAnI prathA hatI ane te anusAra chaMdonuM jJAna anivArya gaNAtuM hatuM. hemacaMdrAcAye paNa prathama zlokamAM ja A graMtha 2canAnuM prayojana jaNAvela che"zabdAnuzAsana ane kAvyAnuzAsana pachI kAvyamAM upayogamAM levAtAM chaMdonu have anuzAsana kahIza AcAryazrIno prakAranAM graMtho A graMtha kedArabhaTTa ane gaMgadAsa tathA piMgaLanA A karatAM vadhAre sArI, vadhAre pramANabhUta che. chaMdonuzAsanamAM phUla 764 sUtro che. tenA ATha adhyAyamAM AvelA sUtronI saMkhyA ane vigata A pramANe che.. prathama adhyAyamAM 16 sUtro che temAM varNa gaNa, mAtrA gaNa, vRtta, samavRtta, viSamavRtta ardha samavatta, pAda, yati,vagerenI carcA. bIjA adhyAyamAM 415 sUtro che temAM cAraso agiyAra jAtanAM chaMdo viSe lakhavAmAM AvyuM che. trIjA adhyAyamAM mAtra 73 sUtro che temAM bIjA 72 jAtanAM chado che. cothA adhyAyanAM 91 sUtromAM, prAkRtanAM amUka lokapriya chaMdonI carcA che. pAMcamAM adhyAyamAM 49 sUtro che temAM thoDAM prAkRtanAM ane thoDAM apabhraMzanA chaMdo che. chaThThA adhyAyanAM mAtra 30 sUtromAM apabhraMzanAM chaMdo viSe che. sAtamAM adhyAyanAM 73 sUtromAM apabhraMzanI dvipadI 2canAonI samaja Apela che. AThamA adhyAyamAM sauthI chA sUtro che mAtra sattara sUtromAM vRttonAM vistAranuM varNana che. chaMdanAM gaNitano A pustakamAM sArI khyAla rAkhavAmAM Avyo che A graMtha viSe vadhAre mAhitI asthAne gaNAze. 3 108 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAga stotra zrI vItarAga stotramAM kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcArya bhakita rasanI saritA vaheDAvI che. AmA sarvajJa bhagavAnI stuti atyaMta bhAvabhayAM hRdaye karavAmAM AvI che. A stotranA gAnathI pAThakanA aNurya aNumAM bhakitabhAvano saMcAra thAya che. gAnA2 bhakita-rasamAM snAna karIne avarNanIya AnaMdano anubhava kare che. stotranA kA~nA hRdayamAM prabhu pratyeno niSpakSapAtI prema ahIM dekhAya che. stotranI eka eka gAthAo suMdara zlokomAM racAi che. artha-gaMbhIra zlokomAM saMskAra-pUrNa stuti-gAna, hradayane sparzI jAya tevI upamAo ane alaMkAro hemacaMdrAcAryanI viziSTatA che. AvI racanAomAM jo bhakti bhAva ja chalochala bharyo hoya topaNa tene utkRSTa prakAranI gaNI zakAya ahIM to bhakita rasanI sAthosAtha divya Atma svarUpa paramAtmAnI oLakha che. jaina dharmanA AdhAra sthaMbha samAna svAda vAdathI bharapura vANI che. jJAna sabhara deva guru dharmanA mahimAnuM pratipAdana che. tIrthaMkara bhagavaMtonA atizayonuM Abehuba varNana che. tIrthaMkara nAma karma sAthe saMkaLAyelI divya labdhionI yazagAthA che vItarAga stotranA 20 prakAza yAne adhikAra yAne prakaraNo che. padha kaMDikAomAM guMthelI A vItarAga prabhunI mALA che. A stotranuM jJAna manane zAMtito Ape ja che paNa sAthosAtha dhyAna yoganI sAdhanA karanArAone eka suMda2 viSaya paNa pUro pADe che. ciMtavana mATenI ati upayogI mAhitI A stotra pUrI pADe che. sarva guNa saMpanna sarvajJa vItarAga devanI stuti vAMcakane AdhyAtmikatAnA ucca stare lai jAya che. vItarAga stotranI racanA yogazAstranAM 12 prakAza sAthe karavAmAM AvI hatI. kahevAya che ke mahArAjA kumArapALa baMnne graMthono svAdhyAya niyamita paNe karatAM hatAM. A kRti kUla 188 zlokomAM lakhAyelI che. A vItarAga stavathI kumArapALa mahArAjAne manavAMchita phaLa prApta thayuM hatu tema svayaM hemacaMdrAcArye ahIM noMdhyu che 109 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vItarAga stotranA prathama prakAzamAM prathama zlokamAM AcAryazrI paramAtmAne paMca parameSThimAM pradhAna svarupe oLakhAvI temanA sUrya samAna udhotano ullekha kare che yaH parAtmA paraMjyotiH, paramaH parameSThinAm / AdityavarNa tamasa , parastAdAmananti yam // 1 // have bIjo zloka A pramANe che sarve yenovamUlyanta samUlAklezapAdapAH / mA yasmai namasyanti, surAsuranarezvarAH // 2 // jeNe samasta rAga dveSa rupI kaleza kA2ka vRkSo samULagA ukheDI nAkhyA che ane jene sura asura tathA naromAM zreSTha evA mastake namI praNAma kare che 2 jenAthI puruSArtha (dharma artha kAma ane mokSane sAdhatI vidhAo pravartamAna che ane jenuM jJAna bhUta, vartamAna ane bhaviSyane prakAzita karanAruM che. jenAmAM vijJAna, AnaMda ane bahama ekatvane pAmela che tevA zraddhA karavA yogya che. dhyAna dharavA yogya che temane huM zaraNe jau chuM ( ahI vijJAna eTale kevaLajJAna. AnaMda eTale paramasukha ane brahma eTale parama gati ema artha che ) dvitiya prakAzamAM bhagavAnanA atizayo 8 zlokamAM varNavyAM che . A atizayonuM ahIM varNana che. ATheya zlokono anuvAdahe prabhu, priyaMguvata, saphaTika samAna, sonA samAna , 2kata raMgI ane zyAma raMgI evo Apano deha, dhoyA vagarano hovA chatAye je pavitra che te deha kone cakita na kare ? 1 kalpavRkSanI mALAnI jema sugaMdhI evA ApanA aMga upara bhamaranI jema ja devAMganAnAM nayano pharI rahyA che. 2. he nAtha , divya sudhA-2sanA AsvAdathI thayelI tRptithI hArelA hoya tema roga rupI sarpo ApanA aMge vyApI zakatA nathI. Apa roga rahita cho. 3 AsImA pratibiMbita rupanI jema ApanAmAM anya maLa te nathI paNaparizramathI TapakatAM prasveda biMduothI rahita cho. A kAyAnI te vAta ja zI karavI ? 4 110 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he vItarAga, Apanu mana rAga vagaranuM che emaja nathI paraMtu ApanA zarIramAM raheluM rakata paNa dudhanI dhArA jevu zveta che. 5 -tathA jagatathI vilakSaNa bIjI adbhuta vAta ame kai rIte varNavIe, ApanuM mAMsa paNa durgacchAthI rahita,zubha che. he prabhu bhamarAo jaLa sthaLanA phUlonI mALA choDI ApanA zvAsanI sugaMdha levA ApanI pAse Ave che. 7 he prabhu, tamArI bhavasthiti lokottara camatkA2 vALI che. carma cakSu vALA mAnavIo ApanA AhAra vihAra joi zakatAM nathI. 8 A ATheya zloko tIrthaMkara bhagavaMtonI labdhiA bhatAve che. bhagavAnanA cAra atizayo uparokata zlokomAM batAvIne yathArtha paNe stuti karI che. bIjA prakAzamAM jema temanA cA2 atizayo varNavyA che tema trIjA prakAzamAM karmanA kSayane laine udabhavatA agiyAra atizayo varNavyA che ane cothA prakAzamAM deva kRta gaNIza atizayo varNavelAM che. A phUla 34 atizayo nIce pramANe cheH prakAza H- sahaja atizayo ( 4 ) 1 zarIra atizayaH- nirmala, sugaMdhI, nIrogI, adbhUta zarIra . 2 2kta mAMsa atizayaH- zveta sugaMdhI 2kta ane zarIra. 3 niHzvAsanI sugaMdha 4 AhA2-nIhAra carma cakSuvALAne dekhAtA nathI prANa 3:- karmakSayaja atizayo ( 11 ) 1 prabhu sarvadA sahune potAnI saMmukha dekhAya che 2 yojana pramANa samavasaraNamAM karoDo deva, manuSyo, tiryaMco vagereno AsAnIthI samAveza. 3 bhagavaMtanI vANI sahune pota potAnI bhASAmAM samajAya 4 samavasaraNamAM 125 yojana sudhI rogo na hoya 5 jyAM bhagavAna vicaratAM hoya tyAM jIva jaMtuono upadrava na hoya 6 vihAbhUmimAM kyAMye vaizagni na hoya 7 vihA2bhUmimAM savAso yojana pramANamAM roga mahAmArI ityAdi na hoya. 111 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 uparokta bhUmimAM ati vRSTi, anAvRSTi na hoya 9 uparokta bhUmimAM svarASTra ke pararASTra bhaya na hoya. 10 te bhUmimAM duSkALano nAza thAya che ane navo duSkALa thata nathI , 11 prabhunA mastakanI pAchaLa sUrya maMDaLane parAjita karatuM dedIpyamAna evuM prakAzanuM bhAmaMDaLa hoya che. prakAzaH- (4) devakRta atizayo1 bhagavaMtanI AgaLa AkAzamAM dharma cakra hoya. 2 bhagavAna cAle tyAre AkAzamAM cAmaro cAlatAM hoya, te beThA hoya tyAre devo cAmaro DhoLe che. 3 bhagavAnane besavAnuM sphaTika ratnamaya siMhAsana AgaLa hoya che. temanA besatA pUrve siMhAsana yathA sthAne goThavAI jAya che. 4 bhagavaMta sAthe AkAzamAM traNa chatra cAle che. teo bese tyAre te chatro mastaka para ucita sthAne AvI jAya che. pa vihAra samaye jamInathI uze ratna dhvaja ane dharma daMDa hoya che, samavasaraNamAM te ucita sthAne goThavAI jAya che. 6 bhagavAnanA cAlavAnA mArga para kamaLonI zreNI hoya che. nava suvarNanAM kamaLo goThavelAM hoya che. prathamanA be kamaLa para bhagavAna paga mUke tyAre navamuM kamaLa AgaLa AvIne prathama sthAne AvI jAya che , Ama kamaLa badalAtA rahevAthI bhagavAna suvarNa kamaLa para ja cAle che. kamaLo paNa vyavasthita rIte gati kare che. 7 samavasaraNanA traNa gaDha devatAo 2ce che. 8 bhagavAnanuM mukha samavasaraNamAM pUrva dizAmAM hoya che paraMtu devatAo dvArA thayelI racanAthI cAre dizAmAM bhagavAna beThelA joI zakAya che. & samavasaraNanA madhyamAM azokavRkSa hoya che. te chatranI jema zobhe che. teno vistAra eka yojanAno hoya che, ane vihAra vakhate bhagavAnanI sAthosAtha cAle che. 10 bhagavAna cAlatA hoya tyAre mArgamAM kAMTAo nIcA namI jAya che. 112 12 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 bhagavAna cAle tyAre mArganA vRkSa praNAma karavA mUkI jAya che. 12 AkAzamAM dubhi vAge che. 13 anukULa pavana vAya che , sahune zAtA prazyaka lAge che. 14 bhagavAna cAle tyAre AkAzamAM pakSIo pradakSiNA kare che. 15 bhagavAnanA vihAra kSetramAM devatAo sugaMthI jaLa vaSave che. 16 uparokta kSetramAM devatAo raMga-beraMgI ane sugaMdhita puSponI varSA kare che. 17 dIkSA samaya bAda bhagavAnanA keza, roma, nakha vadhatAM nathI. 18 eka karoDa devatAo bhagavAnanI sevAmAM tatpara upasthita hoya 18 badhIja trastuo ane pAMceya IndriyanA viSayo anukuLa thaI jAya che. upara pramANe 34 atizayonuM varNana karyAM bAda hemacaMdrAcArya pAMcamAM prakAzamAM bhagavaMtanA ATha pratihArya varNave che. AmAMthI keTalAka te 34 atizayomAM AvI jAya che. A ATha pratihArya ( bhagavaMtanI nizAnIo ane pUrva taiyArI 5 2canAo ) A pramANe che. 1 azoka vRkSa 2 sura-puSpa vRSTi 3 divya dhvani 4 cAmara 5 Asana 6 bhAmaMDaLa 7 dubhi 8 chatra. ApaNe atre pAMcamAM prakAzanA chellAM cAra zlokono anuvAda joIe- =jema cakora pakSInA nayane jyotsanA yukta caMdramAM AnaMda Ape che tema tejanA bhAmaMDaLe karIne Apa bhavya jananA netrone parama AnaMda Apo cho. kahe vizvanA Iza ! AkAzamAM rahelo duMdubhi pratidhvani karatA jagatamAM saghaLA devo samakSa Apanu ezvaryA che tema jAhera kare che. =uttarottara rahelI puNya triddhinA dama samAna uparA uparI traNa chatra traNa bhuvananuM ApanuM prabhutva dazaoNve che 113 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahe nAtha ! camatkAra upajAvatI A prAtihArya la-mIne joIne kyA mithyAdaSTi jano paNa Azcarya nathI pAmatA ? -------- tIrthakara bhagavAnanA atizayonuM varNana hemacaMdrAcArye potAnA anya graMthomAM paNa karyuM che. abhidhAna ciMtAmaNinA devAdhideva kAMDamAM paNa A varNana che. yogazAstranA 11mA prakAzamAM 24thI 47 naMbaranA chaMdamAM atizayonuM varNana che. triSaSTi zalAkA caritramAM prathama tIrtha kara 2SabhadevanA samavasaraNanA varNanamAM bhagavaMtanA atizayo varNavelAM che chaThTho prakAza, vItarAga stotranA chaThThA prakAzamAM bhagavAna samakSa dveSabhAva ane rAtrutA na TakI zake te dazAvela che. prathama zlokamAM kahe che ke netrane amRtamaya aMjana samAne, lAvaNyamaya pavitra kAyA vALA Apane joyA pachI he prabhu,udAsIna rahevu du:khajanaka che. tema karanAranI gati nIcI ja hoya che. ApanA prati dveSabhAva tyAjya che. ciMtAmaNi samAna ApanI upekSA paNa ayogya che. trIjA zlokamAM AcAryazrI suMdara vAta kahe che samAna zIla ane guNa vALAne zatrutA hoI zake? vaLI jema khajo sUryano pratipakSI na gaNAya tema sAmAnya mAnavI bhagavAna pAse vipakSI tarIke gaNanA na pAmI zake. have pAMcamAM zlokamAM kahe che svAM prapadyAmahe nANaM, tvAM stumastvAmupAsmahe / svatto hi na parastrAtA, ki brUma. ? kimu kurmahe ? / / 5 / / kahe nAtha ame ApanA zaraNe chIe. ame ApanI stuti karIe chIe, ame upAsanA karIe chIe. ApanA sivAya bIjo koI trAtA nathI, e sivAya to ame zuM bolIe, zuM karIe ? 114 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A prakAzano bAramo zloka ati suMdara ane mananIya che. rAga dveSa sauthI moTA zatru che temane jItavAnuM kArya sauthI kaparuM che te ahIM darzAve che anuvAdaH- kadAca vAyu sthira thai jAya, parvata gaLI jAya ane jaLamAMthI agni thai jAya to paNa rAga AdithI grasta thayelAM mANaso Apta paNAne (tIrthaMkara padane ) pAmatA nathI. sAtamA prakAzamAM AcArye uparanI vAtonI pUrti karI che. te pachI AThamAM prakAzamAM svAda vAda para dhyAna kendrita kare che. vastu tatvane ekAMte nitya ke ekAMte anitya mAnavAthI kRta nAza ane adbhuta Agama nAmanA be doSa lAge che. AtmAne paNa mAtra nitya ke mAtra anitya mAnavAmAM dharmo ane saMpradAyo bhUla karI rahyA che. AtmAnI avasthA mAtra nitya avasthA ja che tema sAMkhya mata kahe che ane mAtra anitya avasthA che tema baudgha mata kahe che. anekAMta vAdathI joieto AtmA nitya ane anitya baMnne che ema jaina darzana kahe che. vastunA guNa mATe paNa evu ja che . "ekalo goLa kapha kAraka che. ekalI suTha pittakArI che paNa goLa-sUMThanA milanamAM doSa nathI" (guDo hi kaphahetuH syAnnAgaraM pittakAraNam / dvayAtmani na doSo'sti, guDanAgarabheSajaM A rIte aneka guNonA saha astitvane avagaNI zakAya nahIM. jema gorasa dudha paNe vinAza pAmI, dahIM paNe utpanna thAya che ane jaLavAi rahe che tema vastu tatva utpAda, vyaya ane prauvya yukta che., tenIM Ape prathamathI ja prarUpaNA karI che. jaina darzana vastunI utpatti, sthiti ane vinAzamAM mAne che.ahIM vinAza eTale saMpUrNa nAza nahIM paraMtu sthiti parivartana che. have navamAM prakAzamAM joieto ahIM AcAryazrIe bhagavAnano mahimA varNavyo che kalikAlanuM paNa mahatva che ema teo kahe che. suSamAto duHSamAyAM kRpA phalavatI tava / meto majUmAM hiM, rajAyA vaMtaro: sthitiH // 2 // "suSamA kALathI duSamA kALamAM (kalikAla) ApanI kRpA phaLadAyI samajAya che. meru parvata karatAM mabhUmimAM kalpavRkSanI sthiti vadhu prazaMzA pAtra hoya che " " 115 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAkInA zlokono anuvAda paNa joie he prabhu jo zraddhAvAna zrotA ane buddhimAna vaktAno saMyoga maLe to kalikALamAM paNa ApanA zAsananuM eka chatrI sAmrAjya prasarI rahe che. 3 he prabhu, anya yugamAM paNa duSTa loko udbhuta hoya che to pachI duSkara evAM kalikAla para zA mATe krIya karavo. 4 kalyANanI siddhi mATe kalikAla rUpa kasoTI ja yogya che. agarunA gaMdhano mahimA agnithI ja vadhe che. 5 rAtrImAM dIpaka, samudramAM dvIpa. mabhUmimAM vRkSa ane ThaMDImAM agni samAna durlabha ApamA caraNa kamaLanI raja kalikAla mAM amane prApta thayela che. tamArA darzana vinA huM yugAntarImAM bhaTakyo chuM. jemAM Apanu darzana thayu tevA kalikAla ne mArA namaskAra hajo. . 7 he prabhu jema viSahArI ratnathI viSa yukta sarpa zobhe che, tema doSa vagaranAM evA ApathI bahu doSa vALo kalikAla zobhe che. 8 mahAkavi, samartha guru hemacaMdrAcArya kaLiyuganA mahimAne paNa viziSTa paNe varNave che. kaLiyugato kasoTIno samaya che., ane AvA duSama kALamAM ja amaneto tamArA caraNa kamaLanI raja prApta thai che. yugo yugothI bhavATavimAM huM bhaTakayAM karuM chuM. paraMtu mane tArA darzana kaLiyugamAM ja thayAM....A kaLiyugane paNa mAza namaskAra hojo ! kevI bhAvanA? kevI bhakita rasanI parAkASThA ? graMthamAM AgaLa jatA darAmAM prakAzamAM AcAryazrI lokottara caritrathI ajANa mAnavI bhagavAnanA guNono pAra na pAmI zake tema samajAve che, tIrthaMkara bhagavAna rAga dveSathI rahita hoya che.temanI A upekSA vRttine mAdhyastha bhAva paNa kahe che. joke AvI upekSA vRtti dAkhavIne paNa paropakArI banI te mokSa mArga batAve che. AvI durghaTa vAta kaI rIte ghaTe tema teo pAMcamAM zlokamAM pUche che. A uparAMta eka viSamatA e che ke bhagavAna Ama to nigraMtha che eTaleke koi paNa jAtanI tra'thI vihina che to bIjI rIte teo cakravartI samAnache A baMnne zuM virodhAbhAsI bhAvo che " nA. bhagavAnanu cakravatI` pada e dharma cakravatI pada kalpanAno mukta vihAra manane bhAvamaya banAvI de che. che. kavinI 116 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnA pachI agiyAramAM prakAzamAM kavinI kalpanA zakita A viSaya para ja AgaLa cAle che. thoDA zloko joIehe prabhu tame virakta cho chatAMye mukti pI nArIne saMga karelo che, dveSa rahita cho chatAMye AMtarika zatruone dhvaMza karelo che. aho ! mahAna AtmAono mahimA khareja loka durlabha che. acanA parAjayanI IcchA vagaranA ane pApathI bItA evA Ape traNa jagata jItI lIdhA che. mahAna puruSo nI evI cAturI che ! bAramAM prakAzamAM vairAgyanA mUrtimaMta sva5 bhagavaMtano mahimA che. vairAgyanI prApti kaThina che. paraMtu prabhune te sahaja pe prApta thayela che. A prakAzano cho ane AThamo zloka laIzuMsukhamAM. dukhamAM, bhavamAM ke mokSamAM jyAre Apa dAsInsa dAkhavo cho tyAre Apane vairAgya ja che. Apa kayA sthaLe vairAgyavaMta nathI Apa sarvatra virakta cho che. dAsInga (samabhAva )mAM hovA chatAM samasta vizvane upakAra karanAra, vairAgya nidhAna paramAtmAne namaskAra ho. (8) teramAM prakAzamAM AcAryazrI kahe che ke hetu yA kAraNa vinA ja kArya ke pariNAma saMbhavI zake che...kAraNa vatsala cho. abhyarthanA kayAM vagara ja bhalu karanArA cho ane saMbaMdha rahita evA bAMdhava cho. 1 he vItarAga , Apa muktimArganA pravAsIonA sahAyaka cho, Apa mamatA vagaranAM paNa snigdha manavALA cho mArjana vagaranA paNa ujjavaLa vANI vALA cho. prakSAlana vagaranA paNa nirmaLa AcAra vALA cho tethI ja zaraNa karavA yogya ApanuM zaraNa huM sahu chuM. 2 . teramA prakAza pachI caudamA prakAzamAM yoga mArgano ullekha che . mana vacana ane kAyAnAM kaSTa 5 vyApArone tajIne Apa manamAM rahelAM zilyane nipayogI jANI dUra karI dIdhu che. coga mArga eTale cita vRttiono nirodha . mana para savAMgI kAbu te yoga. Indriyone kAbumAM rAkhavI te yogamArganA pravAsIo mATenuM Avazyaka aMga che. aSTAMga yoganA ATha pagathIyAM sAmAnya manuSya mATe kaThina che. 117 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvA bhagavAna mATe to te sahaja sAdhya che. Asana jevI bANa pravRti kayAM vagaraja parama jJAnanI prApti 5 verAgya yoga sahajapaNe ja prabhune prApta thayo che. niraMtara dhyAna-samAdhimAM rahetA sarvajJa paramAtmAne dehanuM bhAna kyAMthI hoya ? caudamA prakAzano sAtamo zloka te vAta yathArthapaNe kahI jAya che tathA samAdhau parame tvayAtmA vinivezitaH / sukhI dukhyasmi nAsmIti, yathA na pratipannavAna // 7 // =Apa samAdhimAM AtmAne evo sthira kayoM che ke " huM sukhI chuM ke dakhI chuM" tevo Apane khyAla nathI raheto 7: dhyAtA dhyeyaM tathA dhyAna, trayamekAtmatAM gatama / iti te yogamAha tmya, kathaM dhaddhIyatAM paraH ? // 8 // =dhyAtA dhyeya ane dhyAna A traNe ApanAmA aka thayelAM che, evuM Apanu yoga mAhAbhya bIjA kaI rIte jANI zake have ApaNe vItarAga stotranA paMdaramA prakAzanAM prathama traNa zloka joizu. AmAM AcAryazrI kharA hadayathI prabhunI guNa-stuti kare che. he prabhu jagatane jaya karanArA ApanA anya guNo to dUra raho, tamArI zAMta ane udAta muddA vaDe ja traNa jagata vaza thayelAM che. 1 he prabhu jemaNe moha vaDe IndathI paNa mahAna evA Apano anAdara kayo che temaNe kharekhara to meru parvatane tRNa gaNyo che ane samudrane khAbocIyuM gayuM che. 2 je murkha lokoe ajJAnathI ApanuM zAsana svIkAryuM nathI te lokonA hAthamAMthI ciMtAmaNI ratna paDI gayuM che ane prApta thayeluM amRta paNa nirarthaka gayuM che. AnA pachI sAtamA ane AThamA blokamAM bhagavAnanI AjJA pramANe jemaNe potAnA jIvanane ghaDyuM che tevA puNyazALIone ane je bhUmimAM prabhunA caraNa paDyAM che te bhUmine vaMdana karavAmAM Ave che.anuvAda A pramANe che. =jemaNe ApanA zAsananA amRta rasathI AtmAne sadAya siMcita karela che temane ame hAthanI aMjali karI namIe chIe ane temanI upAsanA karIe chIe....7 118 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ =je bhUmimAM ApanA caraNanA nakhanA aMzo cirakALa cuDAmaNi rupa prasthApita thayAM che te bhUmine namaskAra. AthI vadhAre ame zuM kahIe ?....... have soLamA prakAzamAM AcAryazrI bhagavada bhaktinA eka aMzarUpa tatva te Atma niMdA tatvano Azraya le che "A jIva anAdi bhavabhamaNamAM athaDAi rahyo che. vAsanAnA vamaLImAM phaMgoLAi rahyo che. zaga rUpI sarpanA viSathI te vyApta che ane krodhAdikathI markaTanI jema te nAcyo che dharma mArgane jANavA chatAM, ALakhavA chatAye mai mArI sarva pravRttio dharma tarapha vALI nathI, moha ane cAritranA mAza traNa ratnone harI rupI corI jJAna, darzana jAya che. : te bAda sAtamA zlokamAM kahe che- bhrAntaH tIthAMni duSTattva mayA ekaH teju tArakaH =huM bahu tItho'mAM bhamyo temAM eka tamane ja meM tAraka joyAM. rAga dveSamAM DUbelA mAnavanA AtmAno paNa A avAja che. tIrtha yAtrAe jai jaine thAkelA mAnavInA hRdayano A pokAra che.parama pUjya evA hemAcArya eka asAdhAGga mAnava hatAM. teo na to Aga dveSamAM DUbelA hatAM ke na to tIrtha yAtrA karIne thAkelA sAdhu hatAM., Ama chatAMye AtmaniMdAnA zlokonI gUMthaNI karIne AcAryazrI namatAnI parAkASTA dAkhave che. vItarAga paramAtmA AgaLa pote koNa ? temanA mahimAno pAra koNa pAmI zake ? pRthvI parano pAmara mAnavI to nahIM ja. AsaktimAM DUbelo mAnavI sArI rIte dhAMcaNa kai rIte karI zake ? tautho mAM bhaTakavAthI sAcI dharma sAdhanA thAyake ? AcAryazrI sAme aneka prazno che paraMtu praznonA uttarI teo ja pUrAM pADe che. sAco tAraka koNa ? saghaLA tIrtho joyAM paNa tAraka to me ekaja joyo ane te che vItarAga deva A vItarAga devanI khullA hadaye AcAryazrI kRpA yAcanA kare che 119 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he tAta tame ja jJAtA cho, tame ja eka kRpALu cho,bIju koi nathI ane kRpAne pAtra mArA sivAya anya bIjo koi nathI to je yogya lAge te karazo. 9 paramakRpALu paramAtmA dayAnA sAgara che. zaraNe Avelo mAnavI dayAnI bhIkha mAge che deva, guru, dharmanI upAsanA pharanAro ja kharo kRpApAtra.., te ja prabhu kRpAne lAyaka che. khullA dile AcAryazrI prabhu samakSa ekarAra kare che. kRpAno yAcaka hoya te sarva mAna mUkIne prabhune zaNe Ave che. AtmagahAM pachInuM svabhAvika pagathIyuM zaraNa ane samarpaNa che tethI sattaramAM prakAzamAM samarpaNa bhAva chalochala bhayo che. prathama zlokamAM ja kahe che;=he nAtha potAnA karelA duSkRtanI gahAM ane sukRtanI anumodanA (kharAba kAmanI niMdA ane sArA kAmane Teko karato huM, anya koi zaraNa vagarano evo ApanA caraNanA zaNe Avyo chuM . thayeluM ane anumodana pAmelu-mana vacana ane kAyAnuM mAru pApa mithyA thAo ane pharI tevI pApa pravRtti na thAya te prakAranI abhilASA ahIM darzAvI che. jaina dharmamA ati mahatvanA aMga samAna kSamApanAnA bhAvane hemacaMdrAcArye sattaramAM prakAzanA chaThThAM A zlokamAM utAyo che. =huM sahune khamAvu chu, ane sahu jIvo mane kSamA karo. Apanu ekanuM ja zaNa sahelA mane te sarva jIvo pratye maitrI bhAva hajo 6 eko'haM nAsti me kazcinnacAhamapi kasyacit / vadaGizaraNasthasya, mama dainyaM na kiJcana || 7 | =huM ekalo ja chu mAru koi nathI, huM koino nathI. have tArA caraNomAM AvelA mane jarAya dInatA nathI. 7 zaNe Avela bhakta ghaDIbhara dardIna banI jAya che,paraMtu teja kahe che ke have mAre dardInatA kevI ? have ciMtA ke upAdhi zAnA ? have to huM prabhunAM zaraNe chuM. mArI jAtane me evI samarpita karI dIdhI che ke mArA sukha duHkha ane manobhAvo mArA nathI rahyA. A saMjogomAM 120 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dInatAne kaI rIte saMbhave ? prabhunA zaraNe Avelo parama bhakta have te eTaluM ja mAge ke mArI upekSA na karazo. "mA maMca " have tajI dezo nahIM aDhAramAM prakAzamAM prabhune oLakhavAno prayatna kare che. A prabhu vItarAga deva che temane kaI rIte oLakhavA ? ghaNA prayatna paNa alpa mativALo temane oLakhI zakato nathI. sAdhAraNa manuSyanA manamAM na bese tevI asAdhAraNa vAtathIja buddhizALI jano temano paricaya meLavI zake alpa mativALAne te bhagavAnanuM svarupa gAdha ja nathI kAraNake jagata dodha, lobha ane bhayathI vyApta che. . ogaNIzamAM prakAzamAM kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcArya temanI A adabhUta racanA dvArA jUdI ja bhUmikAe laI jAya che. prathama zlokamAM kahe che ke he nAtha, hu ApanA dilamAM vasu eto durlabha che paNa Apa ja mArA dilamAM vase, mAre AthI vizeSa kaMI joItuM nathI. anya devI gusse thAya tyAre zrApa paNa Ape che ane khuza thAya tyAre varadAna Ape che. Apa evA DhaMDhamAM paDatAM nathI. ApanAmAM rAga dveSano abhAva che tethI Apa prasanna thAya ane mokSanu phaLa Apo evI kalpanA huM karato nathI paraMtu eTaluM to nAtha huM avazya mAnuM chuM ke ApanAmAM mUkelI daDha zraddhA ane akhUTa bhakti kalpavRkSanI jema cokkasa phaLadAyI nIvaDe che. jana dharma siddha bhagavaMtone namaskAra kare che tenI pAchaLa teo varadAna Ape tevI bhAvanA te hotI nathI. mokSa gatine pAmela e bhavyAtmA anaMta avyAbAdha sukhamAM sthira che. temane koI svapa nathI, varNa nathI. nathI mananA bhAvo ke icchAo. AvA siddha bhagavaMtanI sAcI upAsanA kaI rIte thAya ? hemacArya ananya bhAve prabhunuM zaraNa svIkAre che. chatAMye saMsArI manuSyone nIcenA zloko dvArA amUlya bodha Ape che. botarAga! saparyAtastavAjJApAlanaM param / AjJA''rAddhA virAdA ca zivAya ca bhavAya ca / / 4 / / =he vItarAga, ApanI sevA karatAM ApanI AjJAnuM pAlana parama kalyANavaMtu che. AjJA pAlanathI mokSa che ane utthApanathI bhava-baMdhana che. 121 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahIM AcArya eka ja zlokamAM saMpUrNa khUlAso kare che. mAtra jinezvaranI sevA nahI, jina AjJAnuM pAlana mahatvanuM che. jina AzAnA pAlanathI ja mokSa gati prApta thaze ane AjJA viruddha vartana karavAthI janma maraNanA pherAmAM kayAM karavuM paDaze. to jinezvaranI AjJA zuM che ? =sadAkALa ApanI AjJA heya ane upAdeya virSanI che. Azrava sarvathA heya che ane saMvara haMmezA upAdeya che. khAsa arthabhagavAnanI AjJA sAva sIdhI sAdI che. zuM heya eTale ke choDavA jevuM che ane zuM upAdeya eTale grahaNa karavA jevuM che te samajI levuM. Azrava sarvathA choDavA yogya che. Azrava eTale karma baMdhananA dvArA., kaSAya (krodha, lobha, mAna ane moha ) pAMca indriyanA viSayo, pramAda vagere Azrava che. AnAthI karma baMdhAya che tethI tene tyAga karavo.dharmanA mULa tatva, satya, zauca, kSamA, mArdava, saraLatA, nilabhatA, tapa, saMyama, aparigraha ane brahmacarya ityAdithI kama baMdhanamAM jakaDAvuM paDatuM nathI, tethI te grahaNa karavA yogya che. AgaLanA zlokamAM A sIdhA sAdA jJAnane" AhaMti muTi" tarIke oLakhAvela che. ahaMta dharmanuM muThThI jJAna te A ja jJAna. AzravA ane saMvarane oLakhIne ekano tyAga ane bIjAno svIkAra te ja jinAjJA pramANenuM kartavya,tethI dInatAno tyAga karIne jinAjJA pAlanathI jIvo karma pI pIMjaramAMthI mukta thAya che tene zloka nIce pramANe che. AkAlamiyamAjJA te heyopAdeyagocarA / ApravaH sarvathA heya upAdeyazca saMvaraH // 5 // Ama dharmanI ane kartavyano AcAryazrI mahimA gAya che. ahiMsA, saMyama ane tapano A mahAna dharma sarva jIvonA kalyANa arthe AcaravAmAM Ave te ja sAcI bhakti,ogaNIsamAM prakAzamAM A mahatvanI vAta rajU karIne vIsamA ane chellA prakAzamAM hemacaMdrAcArya paramakRpALanA caraNonA abhilASI banIne temanI stuti kare che. zloka naM. 6.8, ane 8 no anuvAda A pramANe che. 122 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he prabhu sadAye tamArA darzana mATe mArA netro Atura ho. tArI upAsanA mATe mArA haste sadAye tatpara ho, tArA guNa zravaNa karavA mATe mArA kaNa sadAye sAvadha raho 6 he prabhu huM tamAre AdhIna-pra chuM, dAsa chuM sevaka chuM, kiMkara chu. nAtha mAtra eTaluM ja kahIne mAro svIkAra karo, anya kazuM mAMgatA nathI. 8 zrI hemacaMdrasurie racelAM A vItarAga stavathI kumArapALa bhupALa Icchita evuM phaLa prApta karo & samarpaNa bhAvanI ane dAsatvanI parAkASThA dazAvIne stotranA racayitA hemAcArya, kumArapALa rAjAnuM bhaluM icche che. jana dharmanI prabhAvanA karanAra kumArapALa pALane Icchita phaLa eTale ke mokSa prApta thAya tevI abhilASA sevIne AcAryazrI vItarAga stotrane pUrNa kare che. 123 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mahAdeva stotra mahAdeva, zaMkara bhagavAnanI ArAdhanA hiMdu dharmanA bhAviko te kare ja che paraMtu jene matamAM paNa mahAdevano ullekha tathA ArAdhanAnI vAta che ja. kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArye mahAdeva stotramAM mahAdeva kone kahevAya tenI suMdara vyAkhyA karela che. vaLI bahmA, viSNu, mahezara ema traNa vividha spo eka nathI tema paNa pratipAdita karela che. mahAdevanA svarupanA viSayamAM hiMdu dharmamAM paNa bhinna bhinna mAnyatAo che. A stotra ziva , mahAdevanA mULa arthane dhyAnamAM rAkhIne mahAdeva-stuti kare che. vaLI jana dharmanA jJAna, darzana, cAritra 5 traNa ratna eTale bahmA, mahezvara , viSNu che ema jaNAvela che. mahAdeva stotranI 2canA eTaluM to puravAra kare che ke hemacaMdrAcArya sarva dharma samabhAvI hatAM. A stotrano aMtima zloka to A mATe khUba ja jANIto che. stotranI 2canA lIdhI ane saraLa che. sakalArvata stotra jeTalI kaThina bhASA AmAM nathI. sakalAhatamAM AvatAM lAMbA lAMbA zabdonI jagyAe AmAM TUMkA. saraLa ane sacoTa za che. sakalAhatamAM bhASA vaibhava tathA kalpanA vihAra bane che to ahIM mukhyatve tarkazudhdha samarpaNa bhAva che. atre mahAdeva stotranAM badhAM ja zlokonuM bhASAMtara ApavAne badale mukhya zlokone rasAsvAda karAvela che. prazAnta darzanaM yasya sarvabhUtA'bhayapradam / maGgalyaM ca prazastaM ca zivastena vibhAvyate // 1 // prathama kahe che ke ziva kone kahevAya ? ziva eTale ja zubha ane kalyANakArI. zlokano artha A pramANe che. jenuM darzana zAMta-saumya che. je sarva prANIone abhaya devA vALA, maMgalakArI che. prazasta che te ja ziva kahevAmAM Ave che. zaMkara bhagavAna maMgala mUrti che. temanI sanmukha jotAM ja, temanAM darzana karatAM ja temanuM saumya mukha joIne zAMtine AvibhaoNva thAya che. zivanuM bIju nAma mahezara, have mahezara zuM che te kahe che. 124 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ =jemaNe mahatvathI mahimAthI, aizvaryathI, mahezarapaNu prApta karyuM che, rAga dveSathI rahita che evA mahezara rupe oLakhAnArA devane huM vaMdana karuM chuM mahezva2paNa prApta kaI rIte thAya ? potAnA mahimAthI ane aizvaryathI ane rAga dveSanA zamanathI eTale AvA guNo ane bhAvothI yukata evA mahezvarane vaMdana hojo AcAryazrI tyArabAda mahA-devanI vyAkhyA dazaoNvatAM zloko rajU kare che jenAmAM lokAlokane prakAza karanAruM mahAjJAna hoya, mahA dayALa hoya, mahA Indriya nigaha hoya, mahAna prakAranuM dhyAna hoya, aMtaraMga zatruone haNanArA mahA vijetA hoya te mahAdeva kahevAya che. mahA madane temaNe vivajita karela che, mahAlobhathI vinimukta che. mahAguNathI samanvita che te mahAdeva kahevAya che. mahA zaga. mahA dveSa, mahA mahine haNanAra mahAdeva kahevAya che. mahA kAmane temaNe jItela che. mahA bhayathI vivarjita che. mahA vratanA upadezaka che te mahAdeva kahevAya che. temAM mahA AnaMda che, teo mahAjJAnI che, mahAyogI che , mahAna tapa karanArA che tathA mahAmInI ane mahA parAkramI paNa che. teo mahA vairyavAna che. mahA zIla che mahA guNI che. mahA kSamAvAna che te mahAdeva kahevAya che. Ama bloka naM 7thI 13 sudhImAM mahAdevanA viziSTha artho ane guNe dazAvIne AcAryazrI temanI prazaMzA tathA stuti kare che. hemacaMdrAcArya ziva tathA jina banne eka ja che tema dazAvavAno namra prayAsa kare che. nIceno zloka tenuM suMdara udAharaNa paramAtmA siddhiprAptau bAhyAtmA tu bhgntre| antarAtmA bhaveddehe ityeSa trividhaH zivaH // 18 // siddhi maLavAthI paramAtmA (siddha gati-mokSa maLe te avasthA te siddha athavA parama-Apta avasthA.) bhavAMtare (eka bhavathI bIjA bhavamAM bhamaNe ) bAdhAnyA ane aMtara dehathI aMtarAtmA Ama traNa prakAre ziva kahevAya che. uparokta kathana tIrthakarane paNa e ja rIte lAgu paDe che. 125 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzana sAthenuM sAmya nIcenA zlokamAM daSTigocara thAya che. ___ ekamUrtistrayo bhAgA brahmaviSNumahezvarAH / ta eva ca punaruktA jJAnacAritradarzanAt / / 20 // eka ja svarupanAM traNa bhinna bhinna bhAga che ane te che bahamA, viSNu ane mahezvara. A traNeyane zabdAntare jJAna, darzana ane cAritrathI oLakhI zakAya che. brahmA, viSNu ane maheza eka ja mUrti hovA chatAMye jUdA jUdA traNa mUrtimaMta aMzo che have nIcenAM prazno dvArA AcArya bahamA, viSNu ane maheza viSe pUche che ane ane tene uttara teo pote ja Ape che. kAryanuM phaLa viSNu che, kriyA bahma che, kAraNa mahezvarI che to kArya kAraNa saMpanna ekamUrti kaI rIte hoI zake ? bahamAnA pitA prajApati che. mAtA padamAvatI che janma nakSatra abhijita che, viSNunA pitA vasudeva che, mAtA devakI che, janma nakSatra rohiNI che.. zaMkaranA pitA peDhAla che, mAtA sAyakI che, janma nakSatra mULa che Ama traNemAM mAtA pitA alaga alaga che, janma nakSatra alaga alaga che te traNeyane "eka mUrtine kaI rIte gaNI zakAya ? bahamAne varNa 2kta lAla che. viSNuno varNa kRSNa (kALI che ane mahezarano zreta che te eka mUrti kaI rIte kahevAya bahamA akSasUtrI che (akSanuM lAMchana che. mahera trizuLanA lAMchana vALA che. viSNu zaMkha cakathI oLakhAya che te eka mUrti kaI rIte kahevAya ? bahamA caturmukha che. mahezara trinetrI che. viSNu caturbhuja che to eka mUti kaI rIte kahevAya ? khabhAno janma mathurAmAM thayo hato. mahezarane rAjagRhamAM thayo hato, viSNuno dvArikAmAM thayo hato te eka mUrti kaI rIte kahevAya ? 126 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahamAnuM vAhana haMsa che, mahezvaranuM vAhana vRSabha che. viSNunuM vAhana garuDa che to eka mUrti kaI rIte kahevAya ? bahamA padamahattva che hAthamAM kamaLa che ) mahezvara zUlapANi (hAthamAM trizula vALAMche , viSNu cakrapANi che to eka mUrti kaI rIte kahevAya ? bahamA saTyugamAM janamyAM hatAM. mahezvara tratAmAM ane viSNu dvAparamAM thaI gayAM te eka mUrti kaI rIte ? uparanAM praznonAM javAbamAM nIceno zloka che jJAna viSNuH sadA proktaM brahmA cAritramucyate / samyaktvaM tu zivaH proktamahanmUrtistrayAtmikA / / 33 / / =jJAna sadAye viSNu kahevAya che, cAritra bahmA kahevAya che. samyakatva e zaMkara che Ama traNeya ahaMta mUrtio vividha svapadhArI che. purANomAM mahAdevanAM ATha svalpo varNavyA che A ATha te pRthvI, pANI, pavana, hutAzana, yajamAna, AkAza soma tathA sUrya che. A ATha padArthone hemacaMdrAcArya ATha guNomAM nipe che. kSamA te pRthvI che, nirmaLatA te jaLa che, nisaMgIpaNuM te vAyu che (rAga dveSa rahita hovuM te vAyu samAna che yoga che te hutAzana agni che. AtmA pote yajamAna che tapa, dAna, dayAthI AtmA yajamAna bane che saumya mUrti svarUpa te caMdra che ane jJAnano prakAza te sUrya che Ama ATheya guNonuM zaMkaramAM AropaNa che. mahezarane AcAryazrI ahaMta paNa kahe che. ane darzanamAM ahaMtu eTale zrI vItarAga prabhu. arihaMta ke tIrthakara ema kahe che. atre arihaMtanI vyAkhyA A pramANe karI che. akAreNa bhavedviSNU rephe brahmA vyavasthitaH / hakAreNa haraH proktastasyA'nte paramaM padam / / 39 // =Adi akSara "akArathI viSNu thAya che jethI brahmA thAya che "hakArathI hara zaMkaru thAya che tenA aMte Avela biMdu te parama tatva yAne mokSa che. 127 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "AkAra dharma tatvanuM parama jJAna che. rapha cAritra pada che tethI jJAnanuM viziSTha svarupa pamAya che. "hakArathI rAga dveSane haNAya che te zraddhA che ane mahAdeva che. ahamAM chelle na kAra Ave che ane te paramapada sUcave che. " Ama vidha vidha rupe mahAdeva stotramAM hemacaMdrAcArya bhagavAna zaMkaranI prazasti kare che. vividha vyAkhyAothI vividha prakAre temAM sarva guNonuM nirupaNa karyuM che. mahAdeva stotranA ati hemacaMdrAcAryanuM prakhyAta vaktavya che. kahe che ke mahArAjA siddharAja sAthe teo jyAre bhagavAna zaMkaranA maMdire gayAM tyAre A gAthA bolelAM. sarvadharmasamabhAvanAM pratIka samAna A gAthA nIce pramANe bhavabIjA'kurajananA. rAgAdayaH kSayamupagatA yasya / brahmA vA viSNurvA haro jino vA namastasmai / / 44 / / =je devanA bhavanAM kAraNarupa rAga dveSa naSTa thaI gayAM che te koI paNa deva ho, bahamA ho, viSNu ho, zaMkara ho. ke jinezvara ho temane mArA praNAma che. uparokta kathana hemacaMdrAcAryane gujarAtanAM dhArmika saMta-AcAryomAM ane vidvAnomAM agrasthAna apAve che. prakhara jJAna ane sarvagrAhI daSTi e temanAM mahAna guNo hatAM tethI ja yathArtharupe temane jyortidhara kahevAyAM che. 0. A graMtha lekhanamAM mArA sva pitAzrI jagajIvanadAsa mAvajI kapAsInI pUNya smRti mArA mATe preraNAtmaka banI rahI hatI. vi kapAsI 128 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga-zAtra yoga zAstra graMtha zrI hemacaMdrAcArye caulukaya vaMzanA kumArapALa rAjAnI ati Agraha bharI vinaMtithI 2cyo che tema A graMthamAM chelle AcAryazrI pote ja jaNAve che. kumArapALane yoga saMbaMdhI thoDI ghaNI mAhitI anya graMtho parathI maLI hatI. paraMtu yogano savAMgI khyAla meLavavA mATe teNe AcAryazrIne vinaMti karI hatI. ane tethI ja temaNe A graMthanI racanA karI haze. kumArapALa caritramAM paNa darzAvela che ke kumArapALe yogazAstra kaMThastha karyuM hatuM. yogazAstramAM bAra prakAza athavA prakaraNa che. mULa 1200 zloka che. yogazAstra ane vItarAga stotra e kumArapALanI mAnItI 2canA hatI. yogazAstranA svAdhyAya bAda ja te potAnI dainika kriyAo AraMbhato hato. graMthanI zaruAtamAM ja AcAryazrI mahAvIra svAmIne bhAvapUrvaka vaMdana kare che : namo durvArarAgAdi, vairivAra-nivAriNe / arhate yoginAthAya, mahAvIrAya tAyine // 1 // =ghaNI mahenatathI dUra karI zakAya tevA rAga vagere zatruonA samuhanuM nivAraNa karanAra ahaMta, yogIonA nAtha ane rakSaNa ApanAra mahAvIra prabhune huM namana karuM chuM mahAvIra svAmI yogIonA nAtha che. yoga viSenA graMthamAM prathama namana yogIonAM nAthane ja hoya. A yogInAthe rAgAdi zatruone haNyAM che. yoganI siddhi A ja hoI zake. yogathI samadaSTi ane karuNA Ave che tethI bIjA zlokamAM mahAvIra svAmInI samadaSTi ane karuNAno ullekha che. mahAvIranA caraNane sparza karanArA be hatAM, eka caMDa kauzika jeNe caraNasparza karyo paNa daMza dIdho ane bIjA Indu jemaNe caraNane sparza karIne vaMdana kayAM. baMnnenA sparza pAchaLa bhAva alaga alaga hatAM. caMDa kauzikamAM krodha hato, ISyonI Aga ane vedanA viSa hatAM. indu devanAM manamAM bhaktibhAva hato paraMtu baMnne pratye mahAvIra svAmIe samAna daSTithI joyuM. temanI karuNA apAra www.jaineli 129.org Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatI.satata upasarga karanAra saMgama para temane dayA ja AvI, arere A saMgama bicAro mane dukhI karavAnA prayatnomAM pote ja keTalo dukhI thaI gayo. mahAvIranI AMkho karuNA bhInI banI. aparAdha karavAvALA jIvo pratye paNa kRpA dAkhavanAra vIra jinanI AcArya stuti kare che. yoganI kadAca A sauthI moTI labdhi che. mahAvIra svAmInA je je guNone ahIM vAMdavAmAM AvyA che te yoga mArganA sAdhakane aMtima sAdhya che tema gaNAya.. graMthamAM AgaLa jatAM AcAryazrI yoganI anya labdhio paNa varNave che. yogathI pApano nAza te thAya ja che paNa yoga eka oSadhiye che. tenAthI vAta pitta ane kaphanuM zamana thaI zake che. yogathI je camatkArika ladhdhio thAya che te paNa temaNe kahI che. : yogathI AkAzamAM cAlavAnI labdhi, nigraha-anugraha karavAnI labdhi, avadhi tathA manaH payAMya jANavAnI labdhi e saghaLI yogapI kalpavRkSanI vikasita evI puSponI zobhA che. yogathI bharata cakravatine ArilAbhuvanamAM kevaLajJAna thayu marudevI mAtA mokSa pada pAmyAM. daDha prahArIne pApamAMthI mukti maLI. pApa karanAra zilAtiputra paNa pApakarmamAMthI mukti meLavI zako evA yogano mahimA varNavatAM AcAryazrI kahe che ke catuvegeDagraNIma, yogastasyaca kAraNam | jJAnazraddhAnacAritra, paMratnatrayaM ca saH || 180 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma, artha, kAma ane mokSa temAM mokSa sauthI agatyano che ane mokSa meLavavA mATe yoga kAraNabhUta banI zake che, yoga eTale jJAna, darzana ane cAritrano sumeLa. maharSi umAsvAtie tatvArtha sUtramAM kahyu che ke H 'samyaka jJAna darzana cAritrANi mokSa mArga' atre teja vAta jUdI rIte kahevAmAM AvI che jJAna. darzana cAritrathI yoganI prApti thAya che ane yoga dvArA mokSa prApti thAya che.ga'thamAM jJAna yoga, darzana yoga ane cAritra yoga ema prAthamika vargIkaraNa karyuM che. jJAna yoga eTale tatvanuM svapa jANavu te. jIva-ajIvanuM svarUpa, sthAvara ane trasa jIvo. trasa jIvomAM be indriya, traNa indriya, cAra indriya ane pAMca indriya jIvo Ave. sthAvaramAM pANInA jIvo agninAM jIvo, vAyunAM jIvo, vanaspatinA jIvo AvI jAya. teo sthira hoya che. sthirano artha ahIM sthAvara nAma karma vALA jIva gaNAya che. . ajIva tatvamAM dhamA~stikAya, adhamamAMstikAya, AkAza, kALa ane pudagala ema pAMca prakAro che. jIvane cetanA ane upayoga hoya che. ajIva acetana hoya che. gatimAM sahAyaka nirjIva padArtha -vAtAva2Na-tenuM nAma dharmAstikAya. sthira rahevAmAM sahAyaka padArtha te adhamaoNstikAya. AkAza eTale jagyA. dareka padArtha jagyA roke che AkAza tatva padArthane avagAhanA Ape che, jagyA Ape che. kALa paNa eka padArtha che. kALanA aNuo hoya che. aNuonI gati eTale samaya. AkAzanA sarva pradezamAM kALanA aNu vyApta che. pudagalamAM rUpa, rasa, gaMdha ane sparza hoya che. ajIva tatvamA mAtra pudagalane ja rupa che bIjA arupI che. pudagala nA vividha samuhovargaNA-jIvane vaLage che tene karmabaMdha thayo kahevAya che. vividha prakAranI karma vargaNAo AtmAne kaluSita kare che. mana,vacana ane kAyAnI pravRttiothI karma vargaNA AtmA tarapha kheMcAya che. AtmAnIM AvI kaluSitatAne karma tarIke oLakhAvAya che. jIva ajIvanuM ane karmabaMdhananuM sAcu jJAna prApta karavuM te jJAna yoga. 131 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma baMdhanamAMthI kaI rIte chUTavuM te paNa jANavuM Avazyaka banI rahe che. navA karmone aTakAvavA tenu nAma saMvara. ka je rIte baMdhAya che tenA svabhAva-sthiti, samuha ane ghanatA te badhI bAbatone "baMdha" kahevAya che. kamane khaMkherI nAkhavA, AtmAne punaH svaccha banAvavo te kriyAnuM nAma nirjarA, ane chelle karma baMdhanamAMthI AtmAne chUTakAro tenuM nAma mokSa. darzana yoga- darzana eTale zraddhA. UMDI samajaNa ame nirmaLa zraddhA eTale darzana yoga. cAritra yoga- cAritra yogamAM prathama to yama eTale ke pAMca mahAvratonuM pAlana karavuM. ahiMsA, satya, acaurya, bahamacarya ane aparigraha A pAMca mahAvrato che. hemacaMdrAcArye A pAMceya vrata ane temAM thatI skUlanAone paNa yoga - zAstramAM vistArathI ullekha karyo che. pAMca vratathI cAritra pAlana thAya che. pAca samiti ane traNa gupti te pAlanamAM sahAyabhUta bane che. pAMca samiti - 1)IyAM samiti hAlatA, cAlatA viveka ane cogyatA (2)bhASA samiti bolavAmAM viveka (3)eSaNA samiti AhAra rahaNamAM viveka (4)AdAna nikSepa samiti vastu levA mUkavA,vAparavAmAM viveka (5)tsarga samiti maLa mUtra sahita koIpaNa pheMkI devAnI vastumAM kALajI. traNa gutiH- 1 manogupti mananA saMkalpa vikalpathI dUra rahI AtmabhAvamAM rahevuM te (2)vacana gupti bolavAmAM saMyama ane yogya niyama pAlana (3)kAya gutiH zarIranI sarva pravRttiomAM saMbhALa rAkhavI te. hemacaMdrAcArya gRhastha mATe cAritra dharma samajAve che. gRhastha nIce pramANenA 35 niyamo pALI nItimaya jIvana vyatita karavuM joIe. 132 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 nyAyathI paiso kamAvavA 2 ziSTa AcAranI prazaMzA karavI 3 sarakhA gotre vivAha karavA 4 pApa bhIru banavu 5 paraMparAgata yogya AhAra, vastrAdi jALavI rAkhavA 6 nidA na karavI 7 gharamAM javA AvavAnA aneka dvAra na rAkhavA 8 sArAnI sobata karavI huM mAtA pitAne vaMdana karavAM 10 2Ajya bhaya ke roga bhaya vALA sthAnano tyAga karavo 11 madirA tyAga karavo 12 Avaka pramANe kharca rAkhavo 13 deza tevo veza karIne vastro paridhAna karavAM 14 dharma pravRtti karavI 15 dharma zravaNa karavuM 16 ajIrNa thAya to (ane tevA) bhojanano tyAga karavo 17 bhojana samaye pramANamAM jamavu 18 5252 anukULatAthI dharma artha, kAma sAdhavA 19 dInanI ane sAdhunI yathA zakita sevA karavI 20 kadAgrahano tyAga karavo 21 guNIno pakSapAta karavo 22 manAivALI jagyAe na javu 23 zakita anusAra ja kAryano AraMbha karavo 24 jJAna vRddhi hoya teno satkAra karavo 25 poSavA lAyaka mAtA, pitA, strI, putrAdinuM poSaNa karavu 24 kArya zaru karatAM pahelA lAbhAlAbhano vicAra karavo 133 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 vastu, avastu.kanya akunyamAM vizeSajJa banavuM 28 upakArIne haMmezA yAda rAkhavA 28 vinaya dAkhavavo 30 lajajAvAna thavuM 31 dayAvAna thavuM 32 sImya vartana dAkhavavuM 33 koInuMye kArya karavAmAM tatparatA dAkhavavI 34 kAma, krodha, lobha, moha, mada, matsarane dUra rAkhavA 35 Indriyone vazamAM rAkhavI tenA gulAma na thavuM gRhasthanAM A 35 niyamo mAtra dhAtiMka ane AdhyAtmika dhoraNe ja nahIM, paraMtu temAM vyavahAramAM rahI, saMsAranA kAryo karatAM karatAM badhAM sAthe haLI maLIne rahevuM tema batAvavAmAM AvyuM che. rojiMdA jivanamAM buddhi ane vivekane vAparIne jIvavAnA A niyamo che. kevA AhAra-vihAra ane kevA vastro paheravA tenI bhalAmaNa che.. viparita paribaLomAM saMpUrNa paNe vicAra karIne zuM karavuM ane zuM na karavuM tenI ahIM sAdI zikhAmaNa che. dareka jagyAe dareka samaye A 35 guNo sahune ekasarakhA lAgu paDe che. sukhI- saMtoSI jIvana jIvavAnI A cAvI che. yoga mArgamAM praveza karanAra gRhastha mATe A prAthamika AvazyakatA che. prathama prakAza pachI have dvitIya prakAzamAM AcAryazrI gRhastha mATe samyakatva zuM che te samajAve che. deva, guru, dharmamAM zraddhA ane subuddhi tenuM nAma samyakatva ane tenAthI viparita manodazA tenuM nAma mithyAtva. samyakatvanA pAMca lakSaNo che zama eTale ke parama zAMta rasane bhAva, saMvega eTale mokSa sukha ja sAcu sukha che te bhAvanA , nirveda eTale saMsAranA sukhanI anityatA samajIne temAMthI chUTavAnA prayatna, anukaMpA eTale dayA ane AstikatA eTale zraddhA, A pAMca samyakatvanA cihno che. 134 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakatvanA pAMca bhUSaNa che. dharmanI vRddhi ane prabhAvanA, bhakti,jinazAsanamAM praviNatA, tIrtha sevA ane sauthI agatyanu bhUSaNa te dharmamAM aDagatA athavA sthitA. jema samyakatvanA pAMca bhUSaNa che tema pAMca dUSaNa paNa che. zaMkA, AkAMkSA, vicikitsA (saMdeha ), mithyA daSTinI prazaMzA ane mithyA dharmano paricaya A pAMca dUSaNothI samyakatva dUSita thAya che. bIjA ane trIjA prakAzamAM hemacaMdrAcArya bAra vratonu savistara varNana kare che gRhasthanA mATe prathama pAMca vrata aNuvrata che, pachInA vrato guNavrato ane zikSAvrato kahevAya che. A khAra vratonAM nAma ane tene lagatAM thoDAM zloko joizuM prathama vrata ahiMsA Atmavat sarvabhUteSu suHkhaduHkhe priyApriye / citayanAtmano'niSTAM hiMsAmanyasya nAcaret // 20 // =jema potAne sukha priya che ane duHkha apriya che tema sarva jIvone Atmavat gaNIne, aniSTa evI hiMsAnuM AcaraNa na karavu joie. dIryamANaH kuzenApi yaH svAMge haMta dUyate // nirmaMtUn sa kathaM jaMtUnaMtayejizitAyudhaiH // 24 // =je mAnavI potAnA aMge kuza (eka ghAsa ) nu tRNa vAgavAthI dubhAya che te tIkSaNa hathiyAra vaDe nidISa prANIone kai rIte mAratA haze ? ahiMsAno mahimA ahIM AcAryazrI sArI rIte varNave che. nAnakaDI paNa aNIdA2 saLI vAgavAthI ApaNane duHkha thAya che. to moTA hathiyArathI mu`gA prANIone ApaNe mArIe to ke TaluM duHkha thAya dAkhalA dalIla sAthe AcAryazrI ahiMsAno mahimA AgaLa varNave che. jaina dharmamAM ahiMsA agrasthAne che. badhuM ja karavAmAM Ave sarva rIte dhamA~caraNa karavAmAM Ave paraMtu ahiMsA pAlana karavAmAM Ave to evA dhamA~caraNanuM phaLa maLatuM nathI. vaLI bIjA dharmomAM hiMsaka yajJo thAya che tenA para paNa AcArya roSa ThAlave che. pitRonA nimitte karAtI hiMsA paNa sarvathA tyAjya che.ahiMsA sarva jIvone hitakArI che, saMsArarUpI marubhUmimAM amRtanI saravANI che, duHkhanA dAvAnaLa mATe varSARtunA meghanI zreNI samAna che, bhavabhramaNa karanArAo mATe 52ma auSadhi che. . na 135 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ahiMsA pachInuM bIju aNuvrata che satya. satya ane asatya kone kahevAya, asatya bolavAthI thatA geraphAyadA varNavIne satyano mahimA nIce pramANe varNave che jJAnacAritrayormUlaM satyameva vadanti ye / dhAtrI pavitrIkriyate teSAM caraNareNumiH // 3 // =jeo jJAna ane cAritranA mULa samAna satyane ja bole che teonI caraNarajathI A pRthvI pavitra thAya che. 3 trIju che asteya vrata- corIne ane vaNa dIdhela vastuone tyAga. 4 bahamacarya vrata - A vratanI cacAMmAM AcAryazrI strI saMganA doSo varNavIne bahamacaryanA pAlanane sadupadeza Ape che. 5 pAMcamu aNuvrata aparigraha vrata che- ahIM parigrahathI thatA doSanuM varNana karatA kahe che parigrahamamatvAddhi majjatyeva bhavAmbudhau / mahApota iva prANI tyajettasmAtparigraham // 107 // =jema khUba ja bhAravALa moTuM vahANa samudramAM DUbI jAya tema parigrahanA mamatvathI prANIo bhavasAgaramAM DUbe che, tethI parigrahane tyAga karavo joIe. parigraha viSenA vacanonI samAptimAM aMte AcAryazrI kahe che amaza kiMkarAyane saMtoSI casya bhUSaNama | =jenuM saMtoSa e bhUSaNa che tenA pratye devo paNa dAsanI jema vartana dAkhave che. 6 have pachInuM vrata guNavrata che ane te dikavirati vrata kahevAya che. daze dizAonA javA AvavAnA niyamo banAvIne tene anusaravAnI jaina dharma bhalAmaNa kare che. dareka dizAe amUka aMtarathI vadhAre pravRtti na karavI te temAM Azaya che. A prakAranA vratathI dhaMdhA rojagArane lagatA niyamo paNa baMdhAya che. 7 sAtamuM vrata bhogapabhoga parimANana che. 136 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama te bhoga-upabhoganI vyAkhyA kahe che je vastu eka ja vAra bhogavavAmAM Ave che. dA.ta. anAja, pAna, vilepana I. te bhoga ane je vAraMvAra bhogavI zakAya te vastra, Azana, zayyA che. ) te upabhoga kahevAya che. A varNana pachI keTalAMka abhAgyane varyA gaNyA che te A pramANe dAru, mAMsa, mAkhaNa, madha, ubara jevA pAMca jAtanA TeTA, kaMdamULa. ajANyA phaLa, zatri bhojana, kAcu dudha, dahIM, chAsa, kaThoLa mizra,vAsI anAja, be divasathI vadhAre vAsI dahIM, tathA bagaDelu anAja. mAMsa bhakSaNa ane rAtribhojana viSe aneka suMda2 zloko yogazAstramAM ApelAM che. prANIone haNanAra, mAMsa vecanAra, rAMdhanAra, vecAtu lenAra, khAnAra, anumodana ApanAra.khavarAvanAra ema sahu koI hiMsA Acare che. je mAnavIo suda2 divya bhojano hovA chatAM mAMsa khAya che te amRtano tyAga karIne jhera pIve che rAtribhojananA doSa viSe paNa ghaNA zloko che. AcArya zrI kahe che ke vedanA jANakAro sUryane traNa tejanA paMjampa mAne che, te sUryanA kiraNothI pAvana thaIne zubha karmo karavA joIe. rAtre Ahuti, snAna zrAddha , devatArcana, ane dAna na karavAM, khAsa karIne rAtribhojana to na ja karavuM. sUyAsta pachI nAbhikamaLa ane hadaya kamaLa saMkoca pAme che tethI atyaMta nAnA jIvonuM bhakSaNa thaI jAya che tethI rAtri bhojana na karavuM. 8 AThamuM vrata anartha daMDa viramaNa che anartha daMDanI vyAkhyA karatAM AcArya zrI kahe che- pApakarmano upadeza hiMsA thAya tevA sAdhano ApavA ane niSkALajI bharyuM AcaraNa A cAreya vastuo potAnA mATe hoya to artha daMDa ane anyane mATe hoya te ke anya upara karavAmAM Aveto anartha daMDa. AvA anartha daMDano tyAga karavo. have pachInA chellA cAra vrato zikSAvrata tarIke oLakhAya che. 8 navamuM vrata athavA paheluM zikSAvrata sAmAyika- kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcArya sAmAyika eTale te khUba ja spaSTatAthI, sahelAIthI ane suMdara rIte samajAve che vadanA ja thai ane 137 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArtadhyAna ane raudradhyAnano tyAga karIne tathA jANI joIne karelA karmono tyAga karIne eka muhurta payaMta je samabhAvamAM rahevuM tene sAmAyika vrata kahe che. sAmAyika e jana dharmanI aNamola bheTa che. sarva prakAranA sAvadha vyApArono tyAga karIne eTale ke mana, vacana, kAyAnI karma janya pravRtio choDI daIne samabhAvamAM sthita thavuM. A samaye ArtadhyAna ane raudradhyAna na karavAM eTale ke khoTA saMkalpa- vikalpa, zoka, bhaya ciMtA, pralApa choDavA te ArtadhyAnano tyAga karyo kahevAya. gusso ISya choDavA te raudradhyAnano tyAga kahevAya. A baMne dhyAna apadhyAna che tethI tyAjya che. jena dharma to kahe che ke jayAre ArtadhyAna ane raudradhyAna baMdha thAya tyAre ApoApa dharmadhyAna pragaTe che. sAmAyikano samaya be ghaDI eTale eka muhUrtano che ATalA samaya daramyAna ekAMtamAM zAMta jagyAe zAMtithI samatA bhAva keLavIne svAdhyAya che. karavA te sAmAyika che. sAmAyikathI karma nirjarA thAya che 10 dazama vrata dezAvakAzika vrata che. A vrata chaThThA dikavirati vratanI vistAra samAna che. chaThThA vratamAM kaI dizAe, jyAM sudhI kevI pravRti karavI teno sarva sAmAnya niyama che. A niyama hameza mATeno hoya che. dazamAM vratamAM roja ba roja jarUriyAta mujaba niyama levAnI vAta che dA.ta. chaThThA vrata pramANe koIne evo niyama hoya ke mArA kSetra 300 kilomITara sudhI che to dasamAM vratamAM amUka divazo puratu te kSetrane hajIye ghaTADI zakAya ane te pukhta vrata grahaNa karI zakAya. 11. pauSadha vratapaSadhano mahimA khUba ja che. zrAvake parvanA divase yA to amUka pasaMdagInA divase sAdhunI jema jIvana gALavuM joIe. pauSadha zALAmAM ke upAzrayamAM jaIne A vratanuM pAlana karavuM vadhAre ucita 12 chelluM vrata- atithi saMvibhAga vratasAdhuone ane atithione cAra prakAre dAna karavuM. AhAra, pAtra, vastra ane rahevAnI jagyA. A vratane atithi saMvibhAga vrata kahe che. 138 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAra vratonI samajaNa bAda bAreya vratanA aticAra Ave che. kyAMka bhUla thAya, gaphalata thAya, viruddha kAma thAya, AchuM vadhatuM thAya tene aticAra kahevAya. zrAvake aticAra samajIne te viSe sAvadhAnI keLavavI. trIjA prakAzanA uttarArdhamAM zrAvaka eTale zuM ? zrAvakanuM kartavya zuM ? tenI dinacayAM kyA prakAranI hoI zake te viSe zloko ApelAM che. bAra vratanA pAlanamAM rata, sAta kSetra ( sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA, pratimA. derAsara ane jJAna mAM dhana kharcanAra ane dIna jIvone madada karanAra mahA zrAvaka kahevAya. zrAvake rAtrInI chellI be ghaDI bAkI hoya tyAre jAgRta thaI. navakAra maMtranI stuti karI. potAno dharma zuM che, thya kULa che ? potAnA vrato ane niyamo kayA kayA che te saghaLa vicArI, prabhune namaskAra karI, paccakhANa karI, devAlaya javuM tyAM bhagavAnanI sevA pUjA karavI. zrAvake gumna paNa yathA yogya sanmAna karavuM. vidhivat namaskAra karavAM. sAMja paDaye potAnA sAMsArika kAryothI nivRta thaI. pUjana, arcana, pratikramaNa karavAM. zrAvake A pramANe bhAvanA sevavI. jaina dharmathI vimukha thaI rahita thaI ) huM cakravati thAu ke na thAuM, paNa na dharma vAsI thaI dAsa ke darid thAu te paNa mane mAnya che. zrAvakane kAyotsarga bhAvanA paNa hoya che. mahAnizAyAM prakRte kAyotsarge purAbahiH / staMbhavatskaMdhakarSaNaM vRSAH kuryuH kadA mayi // 143 // madhya rAtrIe, gAmanI bahAra, kAyotsarga muddAmAM UbhelA mane baLado thAMbhalo mAnIne temanI pITha kyAre ghasaze ? kAyotsarga eTale kAyAno tyAga. zarIranA bhAvono ane mananA bhAvono tyAga. AtmAnuM zarIrathI aLagApaNu AvI dazAmAM sthita mAnavI thAMbhalA samAna ja hoya, A dazAnI thoDI vAra paNa prApti thavI te abhilASA zrAvaka seve te atyatama gaNAya. aMta samaye sAco zrAvaka saMkhanA ja Icche. aMtima avasthAe kaSAyono tyAga karI, samatAbhAvamAM rahI, anazana dvArA zarIra tyAga kare. jIvanamAM A prakAre jJAna. darzana, cAritranuM AcaraNa karanAra mokSa pAmI zake che. 139 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha prakAza cothA prakAzanA prAraMbhe hemacaMddAcArya AtmajJAna viSe vAta kare che, je AtmAthI AtmAne oLakhe che, te ja sata cAritra che, te ja jJAna che ane te ja darzana che. AtmabhAvamAM rahevAnI vAta, sva svabhAvamAM rahevAnI vAta jema dagabara AcArya kuMdakuMdAcArya temanA samayasAra graMthamAM samajAve che tema ahI sarvajJa evA hemacaMdrAcArya te ja vAta viziSTa rUpe yogazAstramAM vaNI le che. ayamAtmaivaH cipaH zarIrI kamayogataH / dhyAnAmidagdhakarmA tu siddhAtmA syAniraMjanaH // 4 // potAnA sva svabhAvamAM rahelo A AtmA ja karmanA yogathI zarIrane dhAraNa kare che ane te dhyAnanA agnithI karmane bALIne niraMjana svalpa siddhAtmA thAya che. AtmA svayaM pote ja zuddha, buddha hoya che te AtmA svabhAvamAM (AtmabhAvamAM sthita hoya che. zuddhAtmA karmathI kharaDAya che ane karmanA saMyoge deha dhAraNa karIne cAra gatinA pherA phare che. dhyAnano prabaLa agni AvA karmabaMdhanone chedI nAkhavA , bALI nAkhavA samartha che. karmanI nirjaza thAya tyAre AtmA pharI pAcho nija svarupamAM Ave che. AtmAnI deha rahita aMtima avasthA eTale ja siddhagati ke mokSa. yogamAM aMtima dhyeya te dhyAna dvArA siddhagati ja meLavavAnuM che. yoga te sAdhana che, sAdhya che mokSa..yoga dvArA dhyAna prApti thAya che. dhyAnathI karmanI nirjarA thAya che. saMsArI jIva yoganI sAdhanA vyavasthita rIte ja karI zake. karavI joie. cama ane niyama prathama Ave. krodha-lobha-moha-mAna pI kaSAyone jItavA joIe. sAcA arthamAM gRhastha dharma pALavo ane Indriyone vazamAM rAkhIne jIvavuM te ja kharekhara te yama ane niyama kahevAya. mananI zuddhi na hoya to mAtra zarIra zuddhino artha nathI. mananI zuddhi vagaranAM cama-niyama kaSTadAyaka banI rahe che manoroghe nirUdhyaMte karmANyapi samaMtataH / aniruddhamanaskasya prasaraMti hi tAnyapi // 38 / www.jainelib 140rg Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamanane rokavAthI sarva prakAranA karmo rokAya che. ane jeNe manane kAbumAM rAkhyuM nathI tenA karmo vadhatAM ja jAya che. AgaLa cAlatAM pUjya AcAryazrI "mana kapi aya' kahIne manane vAMdarAnI upamA Ape che. A vAMdaro laMpaTa che ane vizva paribhramaNanA hetu5 che tene prayatnathI rokI rAkhavo manaHsahelAithI kAbamAM na rahe te prayatna pUrvaka kAbumAM rAkhavuM rahyuM.mana kAbamAM rahI zake ane ane mana zuddhi thaI zake eTale vicAromAM nirmaLatA Ave, koInAye prati rAga dveSa na rahe. sAcA ane sArA kAryomAM mana parovAyeluM rahe tathA AdhyAtmika valaNa pragaTe. mana zuddhi thAya toja dhyAna saphaLa thAya. mana zuddhi vagara moTA tapasvIonA dhyAna paNa nirarthaka banI rahe che. bANa upavAso ane mAtra Asana ke prANAyAmathI dhyAnanI ladhdhi thatI nathI. mana zuddhi vagaranAM A kaSTadAyaka upAyo ja banI rahe che. manazaddhinA keTalAMka upAyo varNavelA che. temAM prathama Ave che samabhAva. nivANapadanI AkAMkSA sevanArAoe samabhAvapI zastra vaDe rAga ane dveSano vijaya karavAne che. prANI mAtra pratye ekasarakho bhAva rAkhavo teTaluM ja nahIM paNa mAnava mAnavamAM paNa zatru hoya ke mitra hoya sahu pratye sarakho AdarabhAva rAkhavo. samabhAvanA avalaMbanathI karmano nAza karI zakAya che. have prazna e thAya che ke samabhAvathI kharekhara kamoMno nAza thAya kharo ke? ane thAya to kaI rIte thAya ? samabhAva hoyato svArthavRti hotI nathI. mArA tArA paNAnI bhAvanA hotI nathI. nirAlaMkAritva hoya che. koI potAne gALa de ke prazaMsA kare, samabhAvI jIva mATe badhuM ja sarakhuM hoya che tenA mATe to mAtra deha ja nahIM paraMtu saMsAranI mAyA pratye paNa mArA tArApaNuM hotuM nathI. niMdA ane prazaMzAnI bhAvanA deha pratyenA mamatva sAthe saMkaLAyelI hoya che. A mamatva cAlyuM jAya te niMdAthI dukha nathI thatu ane prazaMzAthI phUlAI javAtu nathI. samabhAvanI sAcI vyAkhyA ja A che. sva pratye ane pa2 pratye 14 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka sarakho bhAva sukha ane duHkhamAM paNa eka sarakho bhAva. jagatanAM sarva prANIo pratyenA verabhAvane tyAga karIne sarva pratye snehabhAva keLavanAra sAdhu kahevAya che. samabhAvanA pratApe ja snehabhAvane dIpaka pragaTAvI zakAya che. ahIM AcArya zrI kahe che ke nirmamatvathI samabhAva utpanna thAya che. A mATe bAra bhAvanAono Azraya levo joIe. bAra bhAvanAo A pramANe 1 anitya bhAvanA-saMsAramAM kazu kAyamI ke nitya nathI te bhAvanA. 2 azaraNa bhAvanA-A saMsAramAM kayAMye sAthu zaraNa nathI te bhAvanA 3 saMsAra bhAvanA-A paMkhIno meLo che, ApaNe bhava bamaNamAM pharI rahyA chIe te bhAvanA. 4 ekatva bhAvanA-ApaNe ekalAM ja janmIe chIe ane ekalAM ja marIe chIe te viSayaka vicAro. 5 anyatva bhAvanA-dhana sagAM-vahAlAM ApaNAthI alaga che te bhAvanA 6 azuci bhAvanA-zarIra pote azuddha che te bhAvanA..mamatvanA tyAgamAM madadazya thaI paDe che. 7 Asrava bhAvanA-azubha pravRtio AtmAne duSita kare che tenAthI bacavuM joIe te prakAranI bhAvanA. 8 saMva2 bhAvanA-azubha vRttione dUra karIne zubha vRtiomAM mana lagAvavuM.pApa karmathI dUra rahevuM. & nijA bhAvanA-tapazcayAM vagerethI karmamAMthI mukti maLe che te prakAre karma baMdhana toDavAnI bhAvanA . 10 lokasva5 bhAvanA-A loka, lokanuM sva5 tathA sarva prakAranA jIva ajIvanuM jJAna ane temAMthI sarva pratye snehabhAva. 11 bodhi durlabha bhAvanA-sada dharma maLavo mukela che. maLe to temAM zraddhA pragaTa thavI muzkela che. zraddhA pUrvaka dhamAMcaraNa karavuM ja joIe te bhAvanA. www.jainel 142.org Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dharma svAkhyAta bhAvanA-jinezvara bhagavAne suMdara dharma samajAvyo che. dharma vagara sAcu sukha prApta thatu nathI A bhAvanA. A bAra bhAvanAo dvArA samatAbhAva pragaTe che, samatAbhAvathI mana kAbumAM rahI zake che. manane vaza karanAra ja yoganI sAdhanAno sAco adhikArI banI zake che. bhAratIya saMskRtie yoganI bheTa samagra vizvane ApI che. paraMtu yoga eTale mAtra zArIrika vyAyAma ja nathI. mAtra rogAdi dUra karavAnuM eka sAdhana ja nathI, paraMtu adhyAtmanu eka aMga che. yoga ane dharmane judA pADI zakAya nahIM. dharma vagarano yoga mAtra zArIrika ceSTAo ja banI jAya che. dharma vagara yoga saphaLa na thAya. dharmanAM niyamonuM AcaraNa karavAmAM Ave to ja zArIrika, mAnasika ane AdhyAtmika siddhio maLI zake. dharmaprabhAvataH kalpa-dumAyA dadatIpsitam / gocarepi na te yatsyura-dharmAdhiSThitAtmanAm / / 94 // =dharmanA prabhAvathI kalpavRkSa, kAmadhenu vagere Icchita phaLa Ape che. adhama manuSyone te ja vastuo daSTigocara thatI nathI. aMbaMdhUnAmasau baMdhu-rasakhInAmasausakhA / anAthAnAmasau nAtho dharmoM vizvaikavatsalaH // 10 // 143 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma jene bhAI na hoya tene mATe bhAi che. mitra na hoya tene mATe mitra che. anAthane mATe nAtha che, ane vizvamAM sahunuM vatsala karanAra che Ama dharmanI agatyatA mAtra yoga mArga mATe ja che tevuM nathI. dharma vagaranuM jIvana ja na saMbhavI zake. dharmathI samatA Ave che ane samatAthI dhyAna pragaTe che. samatA ane dhyAna sAthe sAthe cAle che te viSe eka ati suMdara zloka hemacaMdrAcArya Ape che na sAmyena vinA dhyAnaM na dhyAnena vinA ca tat / niSkampaM jAyate tasmAd dvayamanyonyakAraNam // 114 // =samatA vagara dhyAna hotuM nathI ane dhyAna vagara samatA hotI nathI. banne anya anya eka bIjAnA kAraNo che. dhyAna eka zAMta jagyAe besIne karavAnuM hoya che. eka ja samaye paNa aMtarmuhUta sudhI mananI sthiratA TakAvI rAkhIne dharmadhyAna karavuM. dhyAnamAM ekAgratA bhaMga thAya to maMtrI pramoda kaNA ane mAdhyasthabhAvanucitavana karavuM ane pharIthI dhyAnamAM ekAgratA prApta ka2vI. dhyAna karavA mATe zubha ane kalyANakArI tathA ekAMta, nirjana jagyAe javuM joIe dhyAna mArgamAM AgaLa vadhatAM pahelAM ane cama-niyamAdi zarIra zuddhi ane mana zuddhi keLavyA bAda Asano ane prANAyAmathI manobaLa keLavavuM joIe. yogazAstramAM je AsanonA nAma ApyAM che te A pramANe che. paryakAsana, vIrAsana, vajAsana, padamAsana, bhadrAsana, daMDAsana, godohAsana, kAyotsagAMsana. moTA bhAganAM Asane pAtaMjala yogamAM dazAvyA pramANenA che. kAyotsarga dhyAna jana paraMparAmAM ja jovA maLe 144 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. kAyAnI sAthe mamatvabhAva rAkhyA vagara banne hAthone sIdhA laTakatAM rAkhI UbhA ke beThA rahevuM te kAyotsarga Asana che. A graMthanI eka viziSTatA e che ke koI eka cokkasa Asana para bhAra nathI mUkayo. vaLI ema paNa kahyuM che ke upara jaNAvelAM Asana sivAyanA koI paNa AsanathI jo dhyAna thaI zake to te AsanathI dhyAna karavuM. Asana te sAdhana ja che sAdhya nathI. ArAmathI sukhapUrvaka besAya tevA Asane besI, pavana na jAya tema hoTho bIDI paraMtu uparanAM ane nIcenAM dAMta vacce thoDI jagyA rAkhI, smita vadane besI, pUrva ke uttara tarapha mukha rAkhI, TaTTAra rahI, nAsikAnA agrabhAge banne daSTi sthira karavI ane dhyAnamAM besavuM. pAMcamo prakAza paMcama prakAzamAM vidhya ghaNuM che. prathama te aSTAMga yoganA cothA pagathio samAna prANAyAma viSe savistara cacAM che. prANAyAmanI agatyatA samajAvatAM pUjya AcArya kahe che ke prANAyAmathI mana ane pavana vAyu ) para niyaMtraNa karI zakAya che. prANAyAmathI vAyunuM niyaMtraNato thAya ja che paraMtu jyAM vAyu hoya che tyAM mana hoya che tethI banneno jaya karavA mATe prANAyAmanI AvazyakatA che. prANAyAma eTale zvAsa ane ucchavAsanI gatine nirodha. koThAmAMthI baLa pUrvaka nAsikA, bahamaraMdhra ane mukha dvArA vAyune bahAra kADhavo tenuM nAma recaka prANAyAma. bahArathI pavana kheMcavA ane apAna ( gudA dvA2 ) sudhI laI javo te pUraka prANAyAma ane nAbhi kamaLamAM sthira karIne rokavo tenuM nAma kuMbhaka che . Ama recaka, pUraka ane kuMbhaka ema traNa prakAre prANAyAma thAya che. A traNa sivAya bIjA cAra prakAra che. eka sthAnethI bIjA sthAne zarIramAM vAyu lai javA te pratyAhAra prANAyAma, tALavuM nAka ane mukhathI vAyuno virodha karavo te zAMta kahevAya che. bahAranA vAyune aMda2 kheMcavo ane uparanA zarIramAM hadaya vageremAM dhAraNa karavo te adhara prANAyAma. recaka prANAyAmathI peTanA rogo ane kaphano nAza thAya che pUraka 145 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANAyAmathI zarIra baLavAna bane che, kubhaka karavAthI hRdaya majabuta thAya che vAyu sthira rahI zake che, pratyAhAra prANAyAmathI za2I2mAM teja ane zakti Ave che. zAMta nAmanA prANAyAmathI vAta-pitta ane kapha dUra thAya che. uttara ane adhara praNAyAmathI kuMbhaka ka2vAmAM madadarUpa thAya che. prANAyAmathI vAyu upara vijaya meLavAya che. vAyunA pAMca prakAra che. prANa vAyu, apAna vAyu, samAna vAyu, udAna vAyu tathA vyAna vAyu. A pAMceya vAyunA sthAna, kriyA, varNa artha ane bIja jANavA joie. prANavAyu thai cai vAyunuM nAma bIja apAna samAna udAna vyAna sAmAnya zvAsa-ucchavAsa thAya te prANavAyu. maLa, mUtra zarIra bahAra lAve te apAnavAyu khorAkanA rasonI yogya sthaLe samatola vaheMcaNI kare lo te samAnavAyu. rasane UMce lai jAya te udAnavAyu AkhA zarIramAM vyApta hoya te vyAna vAyu. varNa lIlo kALo dhoLo lAla sthAna nAsikA,hRdaya,nAbhi thI paganA aMguThA sudhI kaMThanI pAchalI nADI, gudA ane pAnI hRdaya,nAbhi tathA sAMdhAo hRdaya,kaMTha,tALavu,bha kuTi, tathA mastake vividha cAmaDInA bhAgomAM jItavAnI rIta praka,recaka, kubhaka A sthAne recaka ane pUraka karavA A sthAne recaka,pUraka,kuMbhaka prayatna pUrvaka AgyAe vAyunI sthiratA ahIM pUraka ane recaka A mAhitI bAda vAyunI kayA maMDaLamAM gati thAya che te, kyA tatvamAM praveza thAya che kayAM vizrAma pAme che, kayAre kai nADI cAle che te saghaLu hRdayamAM vAyunI ane mananI sthApanA karavAthI jANI 146 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakAya che. maMDaLa zuM che teno AkAra kevo hoya che. tenuM sthAna kayAM che ane maMDaLamAM kevA kevA prakAranAM vAyu cAle che tenuM pUjya AcAryazrI varNana kare che. kayA vAyunA vahana vakhate kevA kAma karavA . A mAhitI ApyA bAda vAyunuM zubhAzubha phaLa ane nADIonA lakSaNa paNa dazAMvyA che nADIno udaya ane asta kevI rI te thAya. kALa jJAna zuM che. mRtyu thavAnuM hoya tenA lakSaNe. mRtyu kayAre thAya, AyuSya jJAna zI rI te thAya. kALa jJAna. zukana, yaMtra dvArA kALa svarupa, yaMtrano prayoga, kAryasiddhino upAya, biMdune jovAno upAya, cAlatI nADIne rokavAno, bIjI nADI calAvavAno upAya nADI zodhana, nADI vizuddhi, vedha karavAnI rIta. parakAyA praveza vagere viSayo pUjya AcAryazrI e cacyo che. uparokta viSayo sAmAnya mAnavInI samaja bahAranA che eTaluM ja nahIM paNa tenI samaja meLavavA prathama te yogamArganA ArAdhaka banavuM paDe. yogya guru pAse ja A vidyA zIkhI zakAya. nADI jJAna ane kALa jJAna gahana viSayo che. samajyA vagara prayoga karavAthI lAbhane badale nukazAna thavAno saMbhava vizeSa che. kALa jJAna viSenA ane mRtyunI AgAhIMnA zlokono anuvAda paNa atre rajU karavAnuM ucita nathI kAraNake AnAthI vahemamAM paDI javAya ane bhaya lAge tevI zakyatA che tethI A jJAna sAdhako mATe ja rAkhIe. adhyAtma mArganA pravAsIne A dizAmAM javuM sarvathA jarurI nathI. kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcArya yogazAstrane zAstrajJAna tarIke ja oLakhAve che. parakAyA praveza jevI vidhA zAdhako mATe yogya nathI tevuM vidhAna teo pote ja kare che. samatAbhAvanI prApti rAgadveSamAMthI mukta thavAya te thAya ja che. ane samatAbhAvanI ucca sthitie pahoMcanAra mAnavI prANAyAma vagara ja manane jItI zake che. chaThThA prakAzachaThThA prakAzamAM zabda, 5, gaMdha, rasa, ane sparza e pAMca viSayomAMthI manane kheMcI laIne, zAMta buddhivALAe dharmadhyAna karavAmATe manane nizcala rAkhavuM ema kahevAyuM che. IndriyonA pAMca viSayo che. zravaNa, cakSuthI jovuM te, suMghavuM, cAkhavuM ane sparzano anubhava karavo. A pAMceya viSayamAM sArApaNu ane 147 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narasA paNa hoya che. sArA viSayo game che, manane AnaMda Ape che. sAthe khorAka. sAru dazya , sAru saMgIta, sArI sugaMdha ane sAro sparza manane game tevA viSayo che. manane evI rIte keLavavuM rahyuM ke sArA ane nabaLA viSayomAM samabhAva jaLavAI rahe. A prakAranA saMyamane pratyAhAra paNa kahevAya che. pratyAhAra pachI Ave che dhAraNA. nAbhi. hRdaya, nAsikAno agrabhAga, kapALa, bhamara, tALavu, netra, mukha, kAna ane mastaka e dhyAna karavAnA sAdhano che. A jagyAnA dhyAnane dhAraNA paNa kahevAya che. A sthaLoe dhyAna karavAthI je saMvedanA thAya che te lAbhadAyI hoya che. sAtamo prakAza yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA pachInuM pagathIyuM dhyAna che. dhyAna karanAra prANAte paNa cAritramAM zithila thato nathI, muzkelIothI gabharAte nathI, rAga dveSa ityAdi doSothI rahita hoya che. zatru ane mitra. suvarNa ane raja badhAne sarakhA gaNe che. sarva jIvo pratye karuNA daSTi rAkhe che. meru parvatanI jema nizcala, caMdumAnI jema AnaMda dAyaka ( zAtA ApanAro che, ane vAyunI mAphaka mukta hoya che. dhyAnanA AlaMbana rupI cAra prakAranA dhyeya che. piMDastha dhyAna padastha dhyAna rupastha dhyAna pAtIta dhyAna have A cAreya dhyeya athavA to dhyAna viSe joIzuM piMDastha dhyAna- piMDa eTale zarIra athavA vastu ema banne artho ahIM zamAvI levAmAM AvyA che. piMDastha dhyAnanA sAdhana 5 pAMca dhAraNAo A pramANe-- a. pArthivI dhAraNA ba AgneyI dhAraNA ka mArutI dhAraNA Da vANI dhAraNA I tatrabhU dhAraNA 148 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArthivI dhAraNAmAM sapheda kSIra samuddanI kalpanA karavI. ati vizALa evAM A kSIra samudramAM eka yojana jeTalAM vistAra vALuM eka hajAra pAMkhaDIo vALu kamaLa citavavu. A kamaLanI vacalI kaNikA para eka ujjavaLa siMhAsana che. A siMhAsana para potAnA AtmAne sthApI kamIne mULathI kheMcI nAkhavAnI dhAraNA karavI. AgneyI dhAraNAH- AmAM agninI pracaMDa jyotane kalpavAnI che. sAdhake potAnI nAbhimAM soLa pAMkhaDIo vALu kamaLa citavavu. te kamaLanI kaNikAmAM / maMtranI sthApanA karavI ane dareka patromAM anukrame a,A, i,I, u,U, *,,lU, lU, e,ai,,, a,a A soLa svaro sthApavA. pachI hRdayamAM ATha pAMkhaDI vALu kamaLa citavavu. tenI AThe ya pAMkhaDIo para jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya vagere ATha kamo sthApelA che. A bIju kamaLa prathama kamaLa para advera laTakI rahyu che. prathama kamaLanI madhyamAM rahelA arha maMtranA huM nA phamAMthI haLave haLave agnizikhA pragaTe che. aneka jvALo pragaTIne uparanA kamaLamAM rahelAM kamo ne te bALI nAkhe che. A uparAMta zIranI bahAra paNa eka trikoNAkAra agni baLI 2hyo che, te sAthiyAthI aMkita che ane tenI sAthe vanhi bIja ( 2 kAra ) che. zarIranI aMdaranA maMtrathI utpanna thayelo agni ane bahArano 2kA2 yukta agni dehane ane ATha karmavALA kamaLane bhasmIbhUta karI nAkhe che. A prakAranA ciMtavanane AgneyI dhAraNA kahe che. mAruti dhAraNAH- A trIjI dhAraNA che. bIjI dhAraNAmAM jema agni karmane bALIne bhasmibhUta karI nAkhe che tema trIjI dhAraNAmAM mahA jozathI phUMkAto vAyu karmanI 2jane dUra kare che. vANI dhA2NA vAyunu kAma pUrNa thayAM bAda A amRta samAna meghadhArA vAve che. AkAzamAM ardha caMdunI kalAnI jema vaNabIja vaM citavavu. A bIjamAMthI pragaTatA pANIthI sarva 2ja dhovAi jAya che ne AhalAdaka zAMtino anubhava thAya che. 149 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chellI ane pAMcamI dhAraNA tatvabhU athavA tatvarUpavatI dhAraNA che. AmAM sAta dhAtu vinAnA pUrNa caMdranI krAMtivALA, sarvajJa evA potAnA AtmAne citavavo., siMhAsana para AruDha thayelAM, sarva kamono nAza karanArA, mahimAvaMta nirAkAra AtmAne citavavo. AThamo prakAza padastha dhyeya dharma dhyAnano A bIjo prakAra che. padomAM zamAyelAM akSaro, svaro ane uddeza che. nAbhi para rahelA prathama soLa pAMkhaDI vALA kamaLamAM ka thI bha sudhInA 24 akSaro citavavA. 25mo ma karNikA para citavavo, te bAda mukhamAM ATha pAMkhIvALA kamaLanuM ciMtavana karI tenA 52 ekeka pAMkhaDI 52 ya,2,9,va,za,Sa,sa,ha smaravA. A mAtRkA dhyAna paNa kahevAya che tenAthI zrutajJAnanI prApti thAya che. padastha dhyAnanI bIjI aneka rIto che. vividha maMtro ane yaMtro dvArA A dhyAna thai zake che. svara ane vyaMjananA jhumakhAo paNa kamaLanI kaNikAo para citavavAmAM Ave che. atre mAtra ahaM ane viSe ja joie. A dhyAnamAM padastha eTale vyaMjanonu dhyAna dharavuM te akArAdi ikArAMtaM rephamadhyaM sarvidukaM / tadeva paramaM tattvaM thA jAnAti sa tattvavit // 23 // -a kAra jenI zaruAtamAM che, ha kAra jenA aMte che, madhyamAM repha che ane biMdu sAthe che te ahaM' parama tatva che tema je jANe che te tatvanA jANakAra che. =manane sthira karI, sthira evA yogI jyAre mahAtatvanuM dhyAna dhare che te ja vakhate tene AnaMda saMpadAnI bhUmi samAna mukti ( mokSa ) zrI svarupe AvIne hAjara thAya che. have eTale ke praNavanuM dhyAna 150 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA hRtpadmamadhyasthaM zandabrahmekakAraNam / svaravyaMjanasaMvIta vAcakaM parameSThinaH // 30 // mUrddhasaMsthitazItAMzukalAmRtarasaplutam / kuMbhakena mahAmaMtraM praNavaM pariciMtayet // 31 // =hRdayapadhdhanI madhyamAM rahelAM, zabda bahamanA kAraNa, svara, vyaMjana sAthenA, parameSThi padanA vAMcaka, mastake rahelA caMdranA kaLAnA amRtathI bhIMjAyelA, praNava ( ) mahAmaMtrane kuMbhaka karIne paricitavavo. ( thAsa rokIne kalpavo ke have pachI kalikAla sarvajJA AcArya paMcaparameSThi dhyAnanA vividha matro darzAve che. paMca parameSThine jemAM namaskAra kayAM che te navakAramaMtranuM ciMtavana karavuM. navakAra maMtranuM dhyAnaATha pAMkhaDIonuM sapheda kamaLa citavavuM. te kamaLanI madhyamAM sAta akSaravALA namo arihaMtANaM padanuM ciMtavana karavuM. cAra dizAnA patromAM bAkInA cAra A rIte - pUrva dizAmAM namo siddhANa. dakSiNa dizAmAM namo AyariyANa, pazcima dizAmAM namo uvajjAyANa, uttara dizAmAM namo loe savva sAhUNaM tathA vacce vaccenI cAra pAMkhaDIomAM bAkInA cAra vAkayo- agni khUNAmAM eso paMca namukakAro, naitratyamAM savva pAva paNAsaNo, vAyavyamAM maMgalANaca savaeNsiM ane chelle IzAna khUNAmAM paDhamaM havaI maMgala sthApavA. paMca parameSThinA A maMtro anya ghaNI rIte yogazAstramAM batAvyAM che. mAtra 6 akSaranuM dhyAna eTale arihaMta-siddha, pAMca akSaranuM dhyAna eTale asiAubhA ( arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya , sAdhunA pahelAM akSaze ), sAta akSaranuM dhyAna eTale namo arihaMtANanuM dhyAna vagere. A maMtro uparAMta huM kAra vidhA, kSi vidhA, zazikalAnuM dhyAna, praNava. zUnya ane anAhatanuM dhyAna ityAdi dhyAnanA zloko che. viddha zAMti vidyA, pApabhakSiNI vidhAnA maMtra che. A maMtro viSe atre ullekha karavAnuM bina Avazyaka hoI AThamA prakAzanA aMtima zloko bhaNI deSTi karIe. isi Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAMtarupI samudramAMthI utpanna thayelAM bIjA akSaro ane padonu dhyAna paNa karI zakAya che. vItarAgo bhavaiyogI yatkiMcidapi ciMtayan / tadeva dhyAnamAgnAtamoGance graMthavistA 11 -je kaMi yogya hoya tenuM dhyAna dharavAthI yogI vItarAga bane che, te ja sAcu dhyAna che, bIjuM badhu to graMtha vistAra ( pothImAMnAM rIMgaNA ! ) che. navamo prakAza rupastha dhyAnaH- arihaMta padmAtmAnA rupanuM dhyAna te rupastha dhyAna. A dhyAna prabhunI suMdara kalpanA karIne thAya athavA to pratimA sanmukha besIne paNa thAya. prabhunI kalpanA hemacaMdrAcArya kare che tyAre temane samavasaraNamAM beThelA kalpe che. samagra karmono jemaNe nAza karyo che, upadeza samaye jemanu mukha kamaLa cAre dizAmAM dekhAya che, abhaya maMtrano Adeza ApanArA, mastake traNa chatravALA, sUrya maMDaLI paNa prakAzita evA, dedIpyamAna bhAmaMDaLa vALA, dubhinA nAda, gIta gAna yukta, azoka vRkSanI zobhA yukta tIrthaMkara prabhu siMhAsana para birAjamAna che. banne tarapha cAmara DhoLavAmAM AvI rahyA che. namaskAra karatAM devonA mugaTanA ratnothI prabhunA paganA nakho camakI rahyA che. divya puSponI vRSTithI samavasaraNa bhUmi pavitra thayelI che. siMha, vAgha, hAthI, sasalA eka sAthe maitrIbhAva keLavI prabhunI vANInuM zravaNa karI rahyA che. A rIta sarva prakAranAM atizayothI zobhatA, kevaLajJAnI 52mAtmAnu dhyAna karavu. A rIte prabhune citavavA yA to pratimA sanmukha besIne, khullI AMkhe, eka daSTie prabhunA svarUpamAM magna banIne dhyAna karavuM. zarIranu ane AjubAjunA vAtAvaraNanuM bhAna bhUlIne dhyAna ka2nA2 apUrva AnaMdanI anubhUti kare che. rupastha dhyAnanA abhyAsathI sAdhaka tanmaya banIne potAnA ja sarvajJa rupane jUe che.. tanmaya banavA mATe te A huM ja chu te nizcita che tema mAnIne ( yAyamahamevAsmi sa dhruva ) tanmayapaNu prApta kare che. 152 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAga 2hitanA AlaMbanathI rAga rahitanuM phaLa prApta thAya che. rAga yukta ( rAga, dveSa, ane mAyA yukta ) AlaMbanathI rAga yukta phaLa prApta thAya che. je je bhAve karIne , je je ThekANe AtmAne yojavAmAM Ave te te tanmayatAne sAdhaka pAme che. jema sphaTikamaNi pAse jevA raMganI vastu hoya tevA raMgane ja sphaTikamaNi daSTigocara thAya che. tethI IcchA vinA , mAtra kutuhalatA khAtara dhyAna sAdhanA na karavI . asat dhyAnathI vinAza thAya che. dhyAnathI svArtha nAza jarura thAya che paraMtu svArtha siddhi mATe dhyAna karavAnuM nathI. dazamo prakAza pAtIta dhyAna rupAtIta dhyAna eTale abhUrtasya cidAnaMdarUpasya paramAtmanaH / niraMjanasya siddhasya dhyAnaM syAdupavarjitam // 1 // mUrti vagaranu AkRti vagaranuM ) cidAnaMda 5, nirajana ( karmanA uge na raMgAyela hoya tevuM svarupa ) tevA siddha bhagavatanuM dhyAna rupavarjita athavA pAtIta dhyAna kahevAya che. A rIte pAtIta dhyAna, pastha dhyAna pachInuM pagathIyuM che,samAdhi avasthAnI te lagolaga AvI jAya che. pastha dhyAnamAM AlaMbana che te chapAtIta dhyAnamAM AlaMbana nathI. yogI sAi-grAhaka bhAva tajI de che eTale ke dhyAna karanAra ane dhyAna e bannenuM astitva na hoya tyAre dhyeya sAthe ekarupatA thAya che. yogInA mananu paramAtmA sAthe ekAkA2paNa thAya che A ekAkArapaNAne samarasI bhAva kahe che. A bhAva eTale saMpUrNa samarpaNa bhAva. paramAtmAmAM lIna thavAno A bhAva che. A prakAranA nirAlaMbana dhyAnamAM pravezatA pahelA sAlaMbana dhyAnano Azraya levo joIe. sIdhA ja nirAvalaMbana dhyAna para AvI zakAya nahIM. pAtIta dhyAnanA amUka rIte cAra prakAra dazAvyAM che. AjJA dhyAna- tIrthakara bhagavatanI AjJA mAthe caDhAvI tenuM ja sadAye smaraNa karavuM 153 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apAya dhyAna- rAga, dveSa, kAma, krodha, mohathI ApaNane je muzkelIo ubhI thAya che te viSenuM ciMtavana te apAya dhyAna kahevAya che. vipAka vicaya dhyAna- je je kamo karIe chIe te kai rIte udayamAM Ave te ane tenA phaLanu dhyAna vipAka vicaya dhyAna kahevAya saMsthAna vicaya dhyAna- vizvamAM rahela ddavya anAdi anaMta che, guNa ane paryAya te duvyano svabhAva che. ( krUvyano sarvathA nAza nathI thato, payAMya badalAya che utpanna thavu.sthiratA pAmavI, vinAza thavo te paNa dUSyano svabhAva che. A prakRttinuM dhyAna te saMsthAna vicaya dhyAna kahe che. A rIte dharmadhyAnanA mukhya cAra prakAro piMDastha, padastha, rUpastha ane rupAtIta pachI AcAryazrI zukla dhyAna varNave che. agiyAmo prakAza zukla dhyAna e dhyAnanI aMtima avasthA che. dharmadhyAnanA cAreya gaDhane oLaganAro zukla dhyAnanI kakSAe AvI zake. A sthitie pahoMcanA2 samartha yogI ja hoya. zAIrika, mAnasika, ane AdhyAtmika zaktiothI paripUrNa yogI ja zukla dhyAna karI zake. tenu zarI2 SabhanArAca saMghayaNa vALu eTale ke vajra jeTalAM majabuta hADakA hoya tevu hoya, mAnasika sthiti pUrva satva yukta hoya, zAstra pramANe vartamAna kALano koi jIva AvI zArIrika ke mAnasika kSamatA dharAvato nathI. tethI te zukla dhyAnano adhikArI gaNI zakAya nahIM AgaLa cAlatA hemacaMdrAcArya kahe che ke zAstra vicchinna na thAyabhUlAi na jAya- te mATe ahIM zukla dhyAna varNavela che. zukla dhyAnanA bhedo A pramANe che pRthakatva zruta vicAra:- chUTaka chUTaka viSaye zabda, arthanu dhyAna, mana, vacana kAyAnA yogomAM dhyAna tathA eka yogathI anya yoga para jaine te pRthakatva zruta vicAra kahevAya che. 154 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vitarka dhyAna- upara pramANe viSayonI badalI karIne eka dhyAnamAMthI bIjA dhyAnamAM nahI utaratA mAtra eka ja viSayanuM tArkika dhyAna te vitarka dhyAna kahevAya. sUmakriyA apratipAti-trIjA zukla dhyAnamAM mana vacana kAyAnA koI cokakasa yoga para sthiratA karavAne badale, mana vacana kAyAnA yogono sarvathA nirodha karIne mAtra zvAsocchavAsa cAlatA hoya teTalI ja kriyA bAkI rahe te dhyAna. ubhanna kriyA apratipAti- mana vacana kAyAnA cAgano nirodha to thAya ja che paraMtu sAthosAtha jIva karma rahita bane che. sarva prakAranI padagalika kriyAo thaMbhI jAya che. eTale karmane Azrava paNa thato nathI. pahADanI mAphaka nizcala zeleSIkaraNamAM rahelA kevaLajJAnIne A dhyAna pravarte che. jene meM varNavelA cauda guNasthAnakomAM A aMtima tabakako che. jema saMsArIo ke sAdhuonI mananI sthiratA dhyAna kahevAya tema kevalI bhagavaMtanI aMganI nizcalatA te dhyAna che. ( A nizcalatA te bANa nizcalatA nathI paraMtu sarva prakAranI padagalika gatividhimAM virAma hovo te nizcalatA che sarva doSa vagaranAM, nirmala kevaLa darzana, kevaLa jJAna vALA yogIne ja sarva AlaMbana vagaranAM chellAM be dhyAna hoya che. zukla dhyAnamAM AlaMbanano krama zrutajJAnamAMthI zabda cA arthanuM dhyAna- eka dhyAnamAMthI bIjA dhyAnamAM AvAgamana A pachI koI eka ja payAMya ke sthiti ke avasthAnuM dhyAna, aNu, paramANunuM dhyAna. agnine lAkaDAM na maLe to olavAI jAya tema viSaya pI lAkaDAM na maLatAM mana zAMta thAya che. A bAda dhyAnanA agniIthI ghAtI kama nAza pAme che. (jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya. mohanIya ane AMtarAya kamAM pracAra karmonA nAzathI kevaLajJAna upaje che. kevaLajJAna bAda te jIva tIrthakararupe bodha devA bamaNa kare che. A samaye bhagavaMtanA 30 atizayo (jUo vItarAga stotra ) ciMtavavA. arihaMta prabhu samavasaraNamAM dezanA detA hoya che. ( tIrthakara na hoya te paNa kevaLajJAna bAda jagatanAM jIvone dharmabodha ApI zake che ) 155 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka lokamAna AkAra cadanuM svAne alaga avata kevaLa jJAna, kevaLa darzana bAda trIjA zukla dhyAnamAM yogI pravarta thAya che. A avasthAmAM zarIramAMthI AtmAne alaga karavAnI mahAna zakita hoya che. Atma pradezanuM svalpa paNa yogI badale che. Atma pradezano AkAra cauda rAjaloka jevo banI jAya che ane saMpUrNa lokamAM te prasarI jAya che. A samaye aghAtI ko ( nAma karma, gotra karma AyaSya karma ane vedanIya karma ) samAna pramANamAM hoya che. eTale ke jeTalAM pramANamAM AyuSya karma hoya teTalAM ja pramANanA bAkInA traNa karmo banI jAya che, te bAda yogI AtmAne pUrvavata sthitimAM lAvI de che A veLAe yogI mana vacana ane kAyAnA yogone dhe che. laghu pAMca akSaro bolI zakAya teTalA samayamAM kevaLi kamane khapAve che ( bAkInAM cAra aghAtI kamoM dUra thAya che tethI AyuSya, nAma, gotra,ane vedanA cAlyAM jAya che, ane dArika, tejasa ane kArmaNa zarIrano tyAga karI AtmA lokanA aMte mokSe jAya che. mokSamAM gayelA yogI sarva kamAMthI mukta thaI anaMta, anupama, avyAbAdha Atmasukhane pAmIne magna rahe che, tadrupa rahe che. bAramo ane aMtima prakAza yogazAstranAM mukhya viSayonI cacAM pUrI thaI paraMtu bAdamAM prakAzamAM hemAcArya mana, mananI sthiti ekAgratA ane unmanI bhAva viSe vadhAre prakAza pADe che. prathama zlokamAM AcAryazrI kahe che ke zAstrajJAnathI ane guru mukhethI je meM jJAna saMpAdana karyuM te agiyAra prakAzamAM AvI gayuM che, have je mAtra mane anubhava siddha che te varNavuM chuM. sva anubhavamAM prathama anubhava mananI sthitino AcArya kahe che- mana eTale ke cita cAra prakAranuM hoya che. vikSipta mana- eTale ke capaLa mana, haraNa jevuM mana AmAM vikSepa AvyA kare che. yAtAyAta mana- ahIM mana saMdhAya che ane chUTI jAya che. mAtra lAbha eTalo ke vAraMvAra mULa ane yogya viSaya para AvI jAya che. 156 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zliSTa mana- ahIM mana sthira, sataSI AnaMdI bane che. sulIna mana- trIjA tabakkA bAda mana atyaMta sudaDha-sulIna bane che. cothI avasthAe paramAnaMda pravarte che. paramAnaMdanI prApti karavA mATe bAhyAtmAnamapAsya prasaktimAjAMtarAtmanA yogii| satataM paramAtmAnaM viciMtayettanmayatvAya // 6 // =Atmasukha icchatA yogIe aMtarAtmAthI bAvAtmabhAva dUra karIne tanmaya thaIne paramAtmabhAvanuM ciMtavana karavuM zarIranA-svajanonAM sukha dukha sAthe saMlagna hoya te bahiraAtmA kahevAya che. A bahirAtmabhAvane prayatna pUrvaka aMtarAtmAthI dUra karavo ane paramAtmabhAvanI anubhUti karavI. AtmAne zarIrathI jUdo samajavo. zarIrane AtmAthI jUda samajavuM. Ama karanAra yogI vicalita thato nathI vacanamanaHkAyAnAM kSobhaM yatnena varjayecchAMtaM / rasabhAMDamivA''tmAnaM sunizcalaM dhArayennityaM // 18 // mana vacana kAyAnA lobhane prayatna pUrvaka choDIne vAsaNamAM rahelAM pravAhInI jema sunizcala rAkhI, zAMta AtmAne nitya vAzI rAkhavo. vAsaNamAM pravAhI eka sarakhu ane zAMta hoya tema AtmA zarIramAM nizcala ane zAMta rAkhavo. manane mana vacana kAyAnI karma janya pravRttimAM joDavuM nahIM, caMcaLatAno tyAga karIne mananI ekAgratA hAMsala karavI. ekAgratA sAdhavA mATe pastha dhyAna, padastha dhyAna jevA AlaMbanono Azraya lai zakAya. ekAgratAthI eka kadama AgaLa Ave che unmanI bhAva. unmanI bhAva eTale manane abhAva, amanaska bhAva. A kaI rIte Ave ? ekAMta, pavitra jagyAe sukhAsanamAM besI paganA aMgUThAthI mastakanA zikhAbhAga sudhInA aMgone zithila karI suMdara pane jotI daSTi, suMda2 vacana zravaNa karatAM kAna, sugaMdhI padArthane suMghatu nAka, komaLa sparzano anubhava karatI tvacA,rasanA AsvAdane letI jItvA, A Indriyone vAyo sivAya ja udAsIna bhAvamAM huM mArA tArAne tyAga, rAga dveSa rahitatA ) rahI, aMdara tathA bahArathI ceSTA vagarane. viSayamAM Asakita vagarano unmanIbhAva prApta kare che www.jain 157ary.org Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstranA aMtamAM AcAryazrI tatvajJAnInI nizAnI batAve che aMgamRdutva- zarIra komaLa thAya che, snigdha karaNa- zarIra snigdha thAya che. tela mardana vagara ja zarIra snigdha ane komaLa thAya che te tatvajJAna pAmyAnI nizAnI che. A uparAMta zarIranI akkaDatA cAlI jAya che ane samatA bhAva pragaTa thAya che . hemacaMdrAcArya amanaska yAne unmanI bhAva para ghaNe bhAra mUke che. mana rahita avasthA prApta karanAra ja parama AnaMda prApta karI zake che. molostu mADu cadi vA paramAnaMdastu vadhate sa khalu | asminnikhilasukhAni pratibhAsate na kiMcidiva | =mokSa thAya ke na thAya, paNa dhyAnathI thato paramAnaMda te pravarte che. enI AgaLa vizvanA sarva sukho nirarthaka bhAse che. AgaLa kahe cheH madhu na madhuraM ta zItAtviSattvahinadhute | 2mRrtamRta nAmavAsyA phale tu mudhA sudhA || =A amanaska bhAva pAse madhu madhura nathI.caMdumAnI kAMti zItaLa nathI, amRta nAmathI ja amRta che,sudhA te nirarthaka che. A mana rahita avasthA yogIo ja prApta karI zake. samartha evA, kalikALanA mahAna yogI ane AcArya hemacaMddAcAryane ApaNI sahastra vaMdanAo. yogazAstra graMtha temaNe kumArapALa rAjAnI vinaMtithI lakhyo che tema kahI graMtha pUro kare che. 158 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HEMCHANDRACHARYA VINOD KAPASHI "Hemchandra is a remarkable figure in the history of Sanskrit literature, a conspicuous personality in the social and political history of Gujarat and one of the greatest apostles of the Jain church. Like every other great man, he was moulded by as well as the moulder of his times" (R.C.Parikh.) Hemchandracharya was the pioneer of Prakrit and Gujarati grammar. The study of the history of the Solanki-era would be incomplete without Hemchandra. He kindled the light of Gurjar-civilization, putting Gujarat at the forefront of literary tradition. He advocated the principles of non-violence, love and high moral values. The reigns of two great kings Siddharaj and Kumarpal bear witness to this larger than life personality. To think Hemchandra was just a Jain monk would be a great mistake. He is not merely one of the greatest Jain monks of Gujarat, he is one of the greatest monks and literary personalities of the whole of India. His literary works include many subjects in both the Sanskrit and Prakrit languages, to say therefore that Hemchandra was a Gujarati is also incorrect. Afterall, today's Gujarati language did not exist in Hemchandra's time. He devised the grammer of Prakrit and his works included such subjects as poetry, stories, ethics and logic . He also compiled dictionaries and lexicones. 159 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ One of his epic and most celebrated works is 'Dwayashraya' . This gives detailed history of the Solanki-era in more than 250,000 shlokas (cantos). Moreover, the shlokas are composed in such a manner that they explain the rules of Grammar. Hemchandra carried out extensive research on many subjects. It is believed that he spent much of his time writing and dictating his literary works. He was a great poet too. His composition of devotional Shlokas in praise of Jain Tirthankaras has put him in the front-line with other great poets . says of him: "Hemchandra stayed with people amd stayed with time. He did not live like a hermit, he came out of his Upashrya and took part in the social life of people." Indeed, Hemchandra influenced Kings as well as common people. He changed the affairs of the kingdom whenever was practicable and possible. His philosophy of non-killling and non-injury made revolutionary changes in the lives of every-day people. Hemchandra was born in a Vanik family in 1088 A.D. in a small town callled Dhandhuka. His father Chaching and his mother Chahini were devoted to the Jain faith Hemchandra joined the order of Jain monks at a very early age. He left home and joined his guru Devchandra. He practiced the austerities prescribed in Jain literature. He crossed, within a short space of time, the whole ocean of learning. His guru made him Hemchandrachrya. 160 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The king Siddharaj was attracted by the qualities of Hemcandracharya. He first met Acharya whilst ceremoniously parading the streets of Patan (then capital of Gujarat) The king was seated on an elephant and the Acharya was coming from the opposite direction. On seeing the king, Acharya praised the king in a beautifully composed sanskrit lyric. This spontaneous response from the Acharya and the masterpiece of his poetry won the king's heart. The king invited Acharya to the Palace the very next day and from that day onwards the bond between them was unbroken. Acharya's political wisdom, religious strength and immense knowledge gave him a special place in the king's court. King Siddharaj had fought and won many battles . His greatest victory was the victory of Malva ( A town in Central India). Malva was won but every one knew that Malva was superior than Gujarat because Malva had its own strong, unmatched literary tradition. Malva had the best Sanskrit grammar, whilst Gujarat had none. The king wanted Gujarat to be at the vanguard of literature and it was Hemchandracharya who came to his rescue. Scholarly knowledge of grammmar was essential for any writer or poet which was a point of prestige in the kingdom. The king requested that Acharya compose a grammar which would lift Gujarat's prestige. Acharya agreed to undertake this mammoth task. After gathering 161 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ all the necessary information from various sources and three years of continuous reseach, Acharya composed the grammar of the Sanskrit and Prakrit languages. This work is still held in high esteem. When the work was completed the king celebrated the historical event. The book was placed on the king's elephant and a colourful procession was held. More than 300 copies of this book were made and sent to different places in India and abroad. Regular examinations were being conducted which were based on this book and prizes were awarded to the successful candidates. After nearly 900 years this grammmar is still an important source in the study of Sanskrit and Prakrit languages. The roots of Gujarati lie in the ancient Prakrit and Apbhram sha languages. Hemchandra discussed the Apbhramsha in his book; sustaining an important research work. To explain and illustrate the complexity of grammar it was necessary to provide examples. Hemchandra solved this problem in his own unique style. His book on the history of Solanki kings was also composed in shlokas - illustrating the intricacies of grammar. In itself this was heralded a great achievement. This book is called Dwayashrya and it is written in two parts. The first part is in Sanskrit and it explaines the rules of Sanskrit grammmar while the second part which is in Prakrit explaines the rules of Prakrit grammar. Part two narrates the life of king Kumarpal who became king after the death of Siddharaj. 162 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hemchandra assisted Kumarpal in troubled times. King Siddharaj despised Kumarpal. Hemchandra himself had predicted that Kumarpal (who was the nephew of Siddharaj) would become the king of Gujarat after Siddharaj's death. Siddharaj had no son and as he did not like Kumarpal, he was determined to arrest or kill him. Siddharaj's men searched for Kumarpal who, terrified went into hiding. He sought refuge at Acharya's upashray (monastary). Hemchandra hid him in a stack of palm leaves. Siddharaj's soldiers, unable to find Kumarpal went away. Since that day Kumarpal was under the influence and obligation of this great monk. The prophecy came true. Kumarpal became king after the death of Siddharaj. Hemchandra already had a honourable place in the kingdom but once Kumarpal became king his influence increased tremendously. Kumarpal had always respected Jain traditions but was now a true devotee of the Acharya. Kumarpal's period was a golden era in Solanki -history. The king made many social and political reforms. He was under the influence of Hemchandra and had given orders not to kill any animals in the kingdom. Though he believed in the principle of non-violence, through necessity, he fought many battles and expanded the boundaries of his kingdom. 163 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hemchandracharya had a special place in the king's court. The King regularly payed his respects to Hemchandracharya and received his blessing. During these years Hemchandra's literary journey continued. He wrote another mammoth work called "Trishasti Shalaka Purush Charitra". This book is written in prose and containes 36,000 shlokas. It narrates the lives of 24 Tirthankaras and other eminent personalities. 63 Charitra or biographies are narrated in this volume. The book provides absorbing reading, describing many aspects of human life. Hemchandra's book on yoga is also famous. "Yog-Shastra" describes all aspects of Patanjal and Jain Yoga systems. It explaines Jain codes of conduct as well. Acharya has written books on the science of poetry. "Kavyanusashan" details poetry and its composition. Aspects such as modes and the 9 major features of any work of literature ( Nav Ras) are descried. His "Chhandonusashan" explains the various mitres (Chhandas),giving diverse and varied examples . He has produced different lexicones. One book lists plants and herbs. His book on logic "Praman Mimmasa" and "Anya yog vyavchhed Dwatrinshika" are also famous. "Desi Nam Mala" lists archaic words and is a valuable source for all linguists. Examples given in this book also depict the life of common people during this period. The English translation of some of his verses are given in this book. 164 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Hemchandra was a true monk, renouncing everything from childhood. As a true devotee of the Tirthankaras he composed beautiful shlokas in Sanskrit language. These compositions show that he was a poet of very high calibre and at the same time he was a monk who possesed the highest virtues. Again, some of these shlokas have been translated and are given in this book. was Though a Jain monk, Hemchandr acharya very sympathetic towards other religions. He went to Hindu temples with the king. He composed "Mahadeva Stotra" in praise of Lord Shiva. Many scholars were out-witted by his immense knowledge. He had performed a few Yogic miracles too. Once he had asked that a pat (Low level wooden platform used as a seat or bed) be placed on top of another pat, then the third pat on top of that until 7 pats were laid.. Acharya sat on the seventh and the highest pat. He sat in a yogic posture and then said that these pats be removed one after the other.. All 7 pats removed, people saw that Acharya was seated in the air. His sitting position and height were not affected ! Hemchandracharya knew about his death six months before the actual end. He had finished all his works. He died at the age of 84 in A.D. 1173. 165 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DEVOTIONAL The English tanslation of a few shlokas. The name of the original book in backets (Y.S.=Yoga Shastra) One should not do anything violent, because as he himself does not like bad things, others do not like them either. He should see others as himself. (Y.S.) How can they kill imocent animals with sharp tools whilst they themselves can not bear the pain of even a pointed grass-blade ? (Y.S.) Unless all violent acts are given up, virtues like self control, charitable acts, austerity and religious studies are fruitless. (Y.S.). Ahimsa (non-violence) is the benefactor, the mother. It is like a spring in a desert, like rain extinguishing the fire of misery - a superb medicine for people suffering the effects of the cycle of life and death. (Y.S.) Anger makes the body and mind uncomfortable, it creates feelings of revenge, it is the path to destruction, it is the greatest obstacle to happiness. The fire of anger burns first the angry person and then everything around him. (Y.S.) Conquer the anger with forgiveness, pride with politeness, illusion with sincerety and greed with contentment. (Y.S.) The one who can control his mind can control the influx of Karmas, but the one who does not control his mind continues wrong-doing . (Y.S.). 166 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Religion is a brother for the brotherless person, a friend for the friendless, a protector of the vulnerable, ensuring the welfare of all people. (Y.S.) IN PRAISE OF GOD I bow down to Rushabhdev who is the first amongst kings, the first to propogate non acquisition and who is the first Tirthankar, (Saklarhat Stotra S.S.) Those blissful eyes of Lord Mahavir, mercyful even towards the wicked, were moist with tear-drops as he felt pity towards the wasted efforts of a tyrant. (The tyrant Sangam tried for 6 months to harrass the Lord but He was unperturbed, and when defeated Sangam left, the Lord's eyes were moist with tears. He felt pity towards Him. Let this mercyful Lord protect us. (S.S.) I bow down to Lord Mahavir who is like a beautiful garden for the trees of bliss and welfare, who is like a Himalaya from where the river of knowledge starts and who is like a sun for the lotuses of this world. (Vir Jin Stotra V.S.) Let the blissful speech of the Lord protect us, that speech which has been compared to water capable of washing off all the dirts of senseless minds. (V.S.) 167 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LOVE AND BEAUTY ( From Desi Nam Mala ) The man has a dark complexion and the girl has a complexion like a white Champak flower. She seems to be a streak on the black touch-stone (Black touch-stone is used for checking the purity of gold or silver.) My body did not come in contact with his, my lips did not touch his, friend, everything froze when I looked at the lotus like face of my lover. My fingers are shattered by nails counting days (of his return) that were given to me by my lover when he had left. Bring me back my lover today though he has offended me, because one needs fire even though it has burnt one's house. The more the darkish (girl) learns of the crookedness of her eyes, the more does the God of love sharpen his arrows on a hard stone. (This describes the piercing look of a girl ) As the lover was all of a sudden sighted by the lady, while driving away crows, half her bracelets dropped to the earth and the rest cracked with joy If she loved me, she must have been dead, if she is alive she does not love me ( she could not have survived this long). In either case the fair one is lost to me, why o wicked cloud, are you thundering (in vain)? 168 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ O traveller, did you see my beloved? Yes, I saw her looking towards your path and making her kanchuki (blouse) wet by tears and dry by (hot)sighs. How can I get to sleep when in the company of my lover? How can I sleep when he is away? To me both are lost. I shall have no sleep either way. 169 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (From Desi Nam Mala) O man, I warned you not to be proud for long, for the night would pass away in sleep, and dawn is on the horizon. GENERAL Here are the horses, here is the battle-field, here are the sharp swords, manliness or valour is tasted here when one does not turn back the reins of horses. Let there be a distance of a million miles between those that stand separated, for, my friend, one does not lose his affection for he who is the source of joy, yet only met but once in a hundred years O fool, countries are rendered beautiful not by rivers, nor by lakes, nor ponds, nor gardens or forests but by the stay of noble people. People take fruit from a tree but neglect the bitter leaves and yet the great tree like a noble man, places them on its lap (A chair is made from the wood) To whom is life not dear? Who does not wish for wealth; a noble man counts wealth and life as mere straws in the hours of difficulty. If you inquire about big houses, there they are, but behold my lover is in the hut here who helps people in distress. Use your bodies to the full, for they meet the same end when buried they stink, when burnt they turn to ashes. 1 170 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The whole world is striving for greatness but greatness is obtained only by the hand that does great things. It is difficult to give away one's money, it does not occur to perform austerities, the mind desires happiness but through wealth it is unable to enjoy it. A simple hut is possessed of five (persons ) all these five think differently, O sister, how can such a house live well when the whole family follows its own whim ? ( Other meaning-Our body has five main Indriyas, if they do not work in harmony then physical and mental health suffers.) Just as there are many good men, so there are many struggles, there are rivers and there are turnings, there are hills and there are valleys. O heart, why are you depressed ? What a great distance there is between the moon and the ocean and between the peacock and the cloud ? There is uncommon friendship between good people however distanced they may be. Here clouds drink water, here the sub-marine fire (Heat at the bottom of the sea) is agitating, behold the depth of the ocean, not a drop is lessened. Probably even sages are wrong, they simply count beads, they do not become merged in that highest place which is free from danger and is everlasting On oath I tell you, His life alone is fruitful who does not loose generosity, nor valour nor piety. 171 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbha graMtho hemacaMdrAcArya viSe yA temanA graMthone lagatAM pustako lekhaka, anuvAdaka yA prakAzaka graMthanuM nAma Kirste Johann Hemchandra Yogasastra prAkRta vyAkaraNa anekArtha saMgraha Pavolini vijaya rAjendrasuri Zoahoriae cannAnaMda pAMDeya/janArdana joSI Pischel J.Kirste AbAjI kAthavaTe R. Pischel satkArI mukarajI C Rieu zivadata tathA kAzInAtha paMDita zaMkara paMDita R. Pischel vijayanemisuri (boTAda) Kathe Neumann dakSavijaya gaNi vijayasamabha dUsuci Hermann Jacobi Helen Johnson Ferdinando Belloni Fillippi dezInAmamALA dhAtupATha vienAmAMthI ) dvayAzraya kAvya siddhahema pramANa miMmAsA abhiyAna ciMtAmaNi (1847 ) kAvyAnuzAsana kumArapALa carita apabhraMza vyAkaraNa zabdAnuzAsana Grammatik 1 thI 7 bhAga zabdAnuzAsana hamaliMgAnuzAsana sthavirAvalI carita 1883 triSaSTi zalAkA puruSa caritra yoga zAstra ITAlIyana bhASAmAM 1908 hemacaMdUkoza 1873 abhidhAna ciMtAmaNi 1877 jana rAmAyaNa 1873 liMgAnuzAsana jarmanI 1886 172 rAmadAsa lena,AnaMdarAma baruA jagannAtha zukla R.O.Franke Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagannAtha zukla RO Franke narmadAzaMkara zAstrI vinaya vijayagaNi jana rAmAyaNa 1873 liMgAnuzAsana jarmanI 1886 abhidhAna ciMtAmaNi 1900 hemalaghu prakriyA 1892 uNAdigaNa sUtra 189s abhidhAna ciMtAmaNi baMgALImAM syAdavAda maMjarI malliSaNa ) J Kirste nArAyaNa vidhAbhUSaNa dAmodara gosvAmI hIrAlAla haMsarAja javAhara ane baMsIdhara guptA muni mAna vijayajI muni sukha sAgara bhagavAna dAsa harSacaMd haragoviMdadAsa J Hertel nagInabhAI jhaverI hIrAlAla haMsarAja muni dharmavijaya kezara vijaya gaNi cunIlAla hukamacaMda motIcaMda kApaDIyA agnayoga vyavaccheda dvAtrizikA prAkRta vyAkaraNa -surata 1918 zabdAnuzAsanamAMthI apabhraMza pariziSTa parva " jarmanI 1908 vItarAga stotra yogazAstra 1899 " kalakatA 1907 1910 5 becaradAsa buhalara dhUmaketu madhusudana modI 1917 hemacaMdrAcArya ho buhalaranA jarmana graMthano anuvAda ) hemacaMdrAcArya lAIpha opha hemacaMd / jarmana ) zrI hemacaMdrAcArya hema samIkSA 178 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara jaNAvelA graMtho biTananA saMgrahAlayamAM che te uparAMta meLavIne joyelA anya saMdarbha graMthomohanalAla dalIcaMda desAI jana sAhityano saMkSipta itihAsa 2maNalAla zrI zAha kalikAla sarvajJa hemacaMdrAcArya pacAsa kalyANavijayajI tapAgaccha paDhAvali vijaya kezarasurizvarajI yogazAstra bhASAMtara kumArapALa desAI hemanI sAhitya sAdhanA ane bIjI aneka pustikAo ane lekho A pustakanI 2canA cAra varSanI sAdhanA ane zubhecchakonI sahAyathI zakaya banI che. jijJAsu vAMcakone te vinA mUlya ApavAmAM Ave che. graMthanuM sAcuM mUlya tenA savAMcana ane mananamAM rahyuM che te na bhUlavA vinaMti-lekhaka ane prakAzaka Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..But who is to say how things were ?....All historical facts come to us as a result of interpretative choices by historians influenced by the standards of their age. Yet if absolute objectivity is impossible, thr role of the historian need in no way suffer, nor does history lose its fascination. 19 Spectator" on E.H. Carr's book. We can view the past and achieve our understanding of the past, only through the eyes of the present. The historian is of his own age and is bound to it by the conditions of human existence. "What is history" by E.H. Carr Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcAya Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ,, 29 siddhahema zabdAnuzAsana lavRtti bRhavRtti bahunyAsa ( apUrNa) prAkRta vyAkaraNa vrutti bAlabhASA vyAkaraNa sUtravRtti (aprakAzita ) $9 hemacaMdrAcArya viracita graMtho vyAkaraNa viSaya zlAkasa khyA 6000 dhAtupATha ane vRtti 18000 dhAtupArAyaNa ane vRtti 84000 TiMgAnuzAsana vRtti ane vivaraNa 2200 UNAdi sUtra vRtti triSaSTizalAkA puruSa caritra (5 10) 32000 pariziSTa pa haimavibhramasUtra vRtti yukta prAkRta yAya mahAkAvya yogazAstra, sthApanna TIkA sahita kAvya graMthA vItarAga stava mahAdeva snAtra nyAya graMthA pramANamImAMsA svApajJa ( apUrNa ) 2500 dvijavadana capeTA anyacAgavyavacchedadvAtri zikA ayeAgavyavacchedaEAtri zikA 32 haimavAdAnuzAsana 3ra yoga graMtha ... saMskRta dvAzraya mahAkAvya 1500 saptasadhAna mahAkAvya kASa ni'Tu kASa ane zeSa zeSa nAmamALA 396 ekA kAza( abhidhAnathi'tAmaNi ) svepaNa TIkA anekAtha kAza (anekA samahu) 1828 deza ( dezInAmamAlA ) svapajJa TIkA 12570 kAvyAnuzAsana svapajJa alakAra cUDAmaNi vRtti ane vivekasahita 6800 alaMkAra graMtha glAsa khyA stuti graMtha 128 arhatsahasranAmasamuccaya 441 ... 5600 3684 3500 2018 ( aprApya ) 10000 3500 ... ... Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HEM SIDDHI VINOD KAPASH This book is published in celebration of gooth Centenary of Hemchandracharya ZAVERI FOUNDATION PUBLICATION Printed by: MADHAVASHRAM 107/109 Dudden Hill Lane, London NW101BH. Tel: 01 - 459 0275 La CUCERI nelibrary.org