Agam 30 Mool 03 Uttaradhyayana Sutra Part 01 Uttarajjhayanani Terapanth

Author(s): Tulsi Acharya, Mahapragna Acharya
Publisher: Jain Vishva Bharati

Page 205

ઉત્તર×યણાણિ
૧૪૨
અધ્યયન-૪: શ્લોક ૧૨-૧૩ટિ ૩૧-૩૩
બ્રહવૃત્તિકારે ‘અર્શ' શબ્દના ઉપાદાનનું ઔચિત્ય બતાવતાં કહ્યું છે–ઇન્દ્રિયોના પાંચ વિષયોમાં સૌથી દુર્જય છે–સ્પર્શ વિષય, તે વ્યાપક પણ છે. એટલા માટે તેના ગ્રહણ દ્વારા બધા ઇન્દ્રિય-વિષયો ગૃહીત થઈ જાય છે.
૩૧. કોમળ–અનુકૂળ (ગંવાય)
વ્યાખ્યાગ્રંથોમાં આ શબ્દ “નંદ્રા વ' (સં. મુન્દ્રાશ) એવી રીતે વ્યાખ્યાત છે. પરંતુ “મંદ્રાય' એ એક શબ્દ છે. રાયપસેણિય સૂત્ર ૧૭૩ અને જીવાજીવાભિગમ ૩૨૮૫માં આ શબ્દ આ જ રૂપે મળે છે. ‘’ શબ્દના અનેક અર્થો છે—ધીમું, મૃદુ, હલકું, થોડું, નાનું વગેરે. ચૂર્ણિકારે તેના બે અર્થ કર્યા છે–અલ્પ અને સી.” બૃહદવૃત્તિમાં તેના બે અર્થ આ પ્રમાણે છે – ૧, મન્દ્ર-મૂઢ હિત અને અહિત જાણનાર વ્યક્તિને પણ આ સ્પર્શ મંદ કરી દે છે. બીજી રીતનો બનાવી દે છે. ૨. સ્ત્રી. સુખબોધામાં પણ આ જ બે અર્થ મળે છે.’ ડૉ. હરમન જેકોબીએ ‘મંદ્રાનો અર્થ બાહ્ય (external) કર્યો છે."
અમે આનો અર્થ કોમળ–અનુકૂળ કર્યો છે, જે પ્રસંગની દૃષ્ટિએ સંગત છે. ૩૨. નિવારણ કરે (વક્ત)
અહીં ‘રક્ષ' ધાતુ નિવારણના અર્થમાં પ્રયુક્ત છે.
૩૩. જીવન સાંધી શકાય છે (સંgયા)
ચૂર્ણિમાં ‘સંgયા' અર્થાત્ “સંસ્કૃત' નો પહેલો અર્થ ‘સંસ્કૃત વચનવાળા અર્થાત્ સર્વજ્ઞના વચનમાં દોષ દેખાડનારા અને બીજો અર્થ “સંસ્કૃત બોલવામાં રુચિ રાખનારા કરવામાં આવ્યો છે. શાજ્યાચાર્યે તેનો એક અર્થ–“સંસ્કૃત સિદ્ધાંતનું પ્રરૂપણ કરનારા'—કર્યો છે. તેમનો સંકેત નિરોચ્છેદવાદી બૌદ્ધો, એકાંત-નિત્યવાદી સાંખ્યો અને સંસ્કારવાદી સ્મૃતિકારો તરફ છે. બૌદ્ધ લોકો વસ્તુને એકાંત અનિત્ય માનીને પછી “સંતાન' માને છે તથા સાંખ્યતેને એકાંત-નિત્ય માનીને પછી “આવિર્ભાવતિરોભાવ' માને છે. એટલા માટે તે બંને સંસ્કૃત ધર્મવાદી છે. સ્મૃતિકારોના મતમાં પ્રાચીન ઋષિઓ દ્વારા નિરૂપિત સિદ્ધાંતનો પ્રતિષધ અને તેનો પુનઃ સંસ્કાર કરીને સ્મૃતિઓનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું–એટલા માટે તેઓ પણ સંસ્કારવાદી છે.
ડૉ. હરમન જેકોબી તથા અન્ય વિદ્વાનોએ મૂળમાં ‘મigયા’ શબ્દ માન્યો છે. ડૉ. સાંડેસરાએ તેનો તાત્પર્યાર્થ અસહિષ્ણુ, અસમાધાનકારી કર્યો છે.’ १. बृहद्वृत्ति, पत्र २२६ : स्पर्शोपादानं चास्यैव दुर्जेयत्वाद् यथा सौगताः, ते हि स्वागमे निरन्वयोच्छेदमभिधाय पुनस्तेनैव व्यापित्वाच्च।
निर्वाहमपश्यन्तः परमार्थतोऽन्वयिद्रव्यरूपमेव सन्तानमुप२. उत्तराध्ययन चूर्णि, पृ. १२५ : मंदा णाम अप्पा, अथवा मंदतीति कल्पयां बभूवुः, सांख्याश्चैकान्तनित्यतामुक्त्वा तन्वतः મંા: સ્ત્રિય:... |
परिणामरूपां चै (पावे) व पुनराविर्भावतिरोभावावुक्तवन्तो, ૩. વૃદત્ત, પત્ર ૨૨૭.
યથા વા૪. મુવીધા, પત્ર ૧૮ |
નિ પ્રતિષિદ્ધન, પુન: સવિતાનિ ૫. ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર, પૃષ્ઠ ૨૦ : મં ય પાસા..external things. सापेक्षनिरपेक्षाणि, ऋषिवाक्यान्यनेकशः ॥" ६. उत्तराध्ययन चूर्णि, पृ. १२६ : संस्कृता नाम संस्कृतवचना इतिवचनाद्वचननिषेधनसाभवादिभिरुपस्कृतस्मृत्यादिशास्त्रा सर्वज्ञवचनदत्तदोषाः, अथवा संस्कृताभिधानरुचयः ।
मन्वादयः। ૭. વૃદત્ત , પત્ર ૨૨૭ : યદ સંસ્કૃતામ રૂપન સંસ્કૃતા, ૮. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર, પૃ. ૩૭, રુટ નો. ૨.