Agam 30 Mool 03 Uttaradhyayana Sutra Part 01 Uttarajjhayanani Terapanth

Author(s): Tulsi Acharya, Mahapragna Acharya
Publisher: Jain Vishva Bharati

Page 559

ઉત્તરયણાણિ
૪૯૬
અધ્યયન ૧૯ઃ શ્લોક ૮૧-૮૪ ટિ પ૭-૬૦
ટીકાકારે તેના ચાર અર્થોનો નિર્દેશ કર્યો છે–અરય, નિર્જળ-દેશ, વન અને ક્ષેત્ર. અહીં ‘વર'નો અર્થ ગહન (લતાકુંજ) હોવો જોઈએ.
૫૭. મૃગચર્યા (fમાવાય)
પ્રસ્તુત અધ્યયનમાં “fમાવાર્ષિ અથવા “fમ વરિય શબ્દ પાંચ વાર આવ્યો છે–શ્લોક ૮૧, ૮૨, ૮૪ અને ૮૫માં. શાન્તાચાર્યે ‘નિવરિયા'નાં સંસ્કૃત રૂપ બે આપ્યાં છે
૧. મૃ –હરણોની આમ-તેમ કૂદાકૂદ કરવા રૂપ ચર્યા. ૨. મતવારિતા–પરિમિત ભક્ષણ રૂપ ચર્યા. હરણો સ્વભાવથી જ મિતાહારી હોય છે.
‘વ’નું પ્રાકૃત રૂપ “ષિા’ બને છે, એટલા માટે “વરિયા'નું સંસ્કૃત રૂપ “વરિ' કે “વરિતા'—એને બની શકે છે. અર્થસંગતિની દૃષ્ટિએ ‘fમતવરિતા'ની અપેક્ષાએ “કૃવારિફા’ અધિક યોગ્ય છે. પ્રસ્તુત શ્લોક (૮૧)માં “વારિય શબ્દ બે વાર પ્રયોજાયો છે. બંનેના અર્થ જુદા છે
૧.fમાનિયંત્રરત્તાdi–અહીં મૃગચારિકાનો અર્થ છે-મૃગોની માફક આમ-તેમ કૂદતાં-કૂદતાં ભ્રમણ કરવું. આ મૃગોના ચાલવાનો પ્રકાર છે. વૃત્તિકારે વિકલ્પ તેનું સંસ્કૃત રૂપ ‘મતવરિતાં આપીને તેનો અર્થ આવો કર્યો છે-મૃગો સ્વભાવથી પરિમિતભોજી હોય છે. તેમની પરિમિત ભક્ષણની ચર્યા ‘fમતવારિતા’ કહેવાય છે.
૨. છ f af–અહીં મૃગચારિકાનો અર્થ છે-મૃગોની આશ્રયભૂમિ, જ્યાં મૃગો સ્વતંત્ર રૂપે ઊઠી-બેસી શકે છે. તાત્પર્ય કે આ સ્વતંત્ર વિહારની ભૂમિ છે.
૫૮. સ્વતંત્ર વિહાર (ગામો)
જેવી રીતે હરણ એક વૃક્ષ સાથે પ્રતિબદ્ધ થઈને રહેતું નથી, પરંતુ અનેક સ્થાનો પર વિચરે છે, તેવી જ રીતે મુનિ પણ અનેકગામી હોય છે. તે કોઈ એક સ્થાન સાથે જોડાઈ રહેતો નથી, અનિયત વિહાર કરતો રહે છે.
૫૯. ગોચર વડે જ જીવન યાપન કરનાર (ઘુવીર)
અહીં “ધ્રુવ'નો અર્થ છે–સદા અને ‘ગોચર'નો અર્થ છે–વનની તે ભૂમિ જ્યાં પશુઓને ચરવા માટે ઘાસ અને પીવા માટે પાણી મળ્યા કરે છે. અરણ્ય-પશુ આ જ ગોચર વડે પોતાનું જીવન યાપન કરે છે.
૬૦. ઉપધિ (૩રું)
ઉપધિનો અર્થ છે–ઉપકરણ-આભરણ વગેરે. મૃગાપુત્રને માતા-પિતા દ્વારા પ્રવ્રજિત થવાની અનુમતિ મળી ગઈ. તે સમયે તેણે ઉપધિનો ત્યાગ કરવાનો સંકલ્પ કર્યો. १. बृहद्वृत्ति, पत्र ४६२ : उक्तं च-"गहणमवाणियदेसं रणे
हि स्वरूपेणैव मृगा भवन्ति । ...मृगाणां चर्या-चेष्टा स्वातછેત્ત ૪ વછ ગાળ 1''
त्र्योपवेशनादिका यस्यां सा मृगचर्या-मृगाश्रयभूस्ताम् । ૨. એજન, પત્ર ૪૬૨-૪૬ ૩ : 5TWITો વર્યા-તત્ત- ૩. એજન, પત્ર ૪૬ રૂ: ‘મને 'ત્તિઓને યથા વૃક્ષમૂને श्चोत्प्लवनात्मकं चरणं मृगचर्या तां, 'मितचारितां' वा
नैकस्मिन्नेवास्ते किन्तु कदाचित्वचिदेवमेषोऽप्यनियतपरिमितभक्षणात्मिका चरित्वा' आसेव्य परिमिताहार एव
स्थानस्थतया।