Book Title: Agam 30 Mool 03 Uttaradhyayana Sutra Part 01 Uttarajjhayanani Terapanth
Author(s): Tulsi Acharya, Mahapragna Acharya
Publisher: Jain Vishva Bharati
View full book text
________________
ઉરભ્રીય
૨૧૭
અધ્યયન-૭: શ્લોક ૨૦ટિ ૨૭-૨૮
૨૭. લોલુપ અને વંચક પુરુષ (નોત્તયાસ)
અહીં ‘નૌતયા' શબ્દ વિચારણીય છે. તે પુરુષનું વિશેષણ હોય તો તેનું રૂપ ‘નોન' હોવું જોઈએ. ‘તો સઢ નો અર્થ ‘લોલુપતાથી શઠ હોય તો ઉક્ત પાઠ બેસે છે. પરંતુ આ અર્થ માન્ય રહ્યો નથી. વૃત્તિકારે ‘નોતયા' પાઠની સંગતિ આ પ્રમાણે કરી છે–જે મનુષ્ય માંસ વગેરેમાં અત્યન્ત લોલુપ હોય છે, તે તેમાં જ તન્મય બની જાય છે. તે જ તન્મયતાને પ્રગટ કરવા માટે અહીં ‘નોન' (લોલુપ)ને પણ ‘નોનતા' (લોલુપતા) કહેવામાં આવેલ છે. “રા' કે ‘મા’ને અલાક્ષણિક માનવામાં આવે તો ‘તોન'નું ‘નોન' બને છે– સ્તોત્સવ' અર્થાત્ લોલુપ.
‘શ4નો અર્થ છે–આળસુ કે વિશ્વસ્ત વ્યક્તિઓને ઠગનાર. માંસાહાર નરકગતિ અને વંચના તિર્યંચગતિમાં ઉત્પન્ન થવાના હેતુઓ છે. એટલા માટે આ શ્લોકમાં ‘તૌત્રય અને શટનો પ્રયોગ સાપેક્ષ છે.
૨૮. (શ્લોક ૨૦)
આ શ્લોકમાં વિમાત્ર શિક્ષા, ગૃહિસુવ્રત અને કર્મસત્ય આ ત્રણે શબ્દ વિશેષ અર્થવાળા છે.
ચૂર્ણિમાં શિક્ષાનો અર્થ શાસ્ત્ર-કળામાં કૌશલ્ય એવો છે. શાન્તાચાર્યે શિક્ષાનો અર્થ-પ્રકૃતિભદ્રતા વગેરે ગુણોનો અભ્યાસ એવો કર્યો છે. પ્રસ્તુત પ્રકરણમાં આ અર્થ અધિક સંગત છે.
ચૂર્ણિમાં સુવ્રતનો અર્થ ‘બ્રેવરાશીત છે." શાજ્યાચાર્યે સુવ્રતનો અર્થ–સપુરુષોચિત, અવિષાદ વગેરે ગુણોથી યુક્તકર્યો છે. અહીં વ્રતનો પ્રયોગ આગમોક્ત શ્રાવકના બાર વ્રતોના અર્થમાં નથી. તે વ્રતોને ધારણ કરનાર “રેવાતિ' (વૈમાનિક)માં જ ઉત્પન્ન થાય છે. અહીં સુવતીની ઉત્પત્તિ મનુષ્ય-યોનિમાં બતાવવામાં આવી છે. એટલા માટે અહીં વ્રતનો અર્થ–પ્રકૃતિભદ્રતા વગેરેનું અનુશીલન એવો હોવો જોઈએ. સ્થાનાંગમાં બતાવવામાં આવ્યું છે કે મનુષ્ય-ગતિનો બંધ ચાર કારણો વડે થાય છે૧, પ્રકૃતિ-ભદ્રતા, ૨. પ્રકૃતિ-વિનીતતા, ૩. સાનુક્રોશતા, ૪. અમત્સરતા.
જીવ જેવો કર્મ-બંધ કરે છે, તેવી ગતિ તેને પ્રાપ્ત થાય છે. એટલા માટે તેને કર્મ-સત્ય કહેવામાં આવેલ છે. ૧૦ જીવ જે કમે કરે છે તે તેને ભોગવવાં જ પડે છે, ભોગવ્યા વિના તેમનાથી તેનો છૂટકારો થતો નથી. ૧૧ એટલા માટે જીવોને કર્મ-સત્ય કહેવામાં આવ્યા છે. જેમનાં કર્મો (માનસિક, વાચિક અને કાયિક પ્રવૃત્તિઓ) સત્ય (અવિસંવાદી) હોય છે, તેઓ કર્મ-સત્ય
૧. વૃત્તિ , પત્ર ૨૮૦: ‘નોનાથ' ત્તિ તો નવા- ૭. વૃત્તિ , પત્ર ૨૮૨: “સુદાતાશ' વૃતલપુપતા:, તે દિ
पिशितादिलाम्पट्यं तद्योगाज्जन्तपि तन्मयत्वख्यापनार्थ प्रकृतिभद्रकत्वाद्यभ्यासानुभावत एव न विपद्यपि विषीदन्ति लोलतेत्युक्तः।
सदाचारं वा नावधीरयन्तीत्यादिगुणान्विताः। ૨. (ક) સત્તા ધ્યાન પૂf, પૂ. ૬૪ : ઘWવરyrd - ૮, એજન, પત્ર ૨૮૨: માનવહિતવ્રતધાર વીણાવ, રમવાના
देवगतिहेतुतयैव तदभिधानात्। (ખ) ૧૩ાિ , પગ ૨૮૦ : Tran Trદ – ૯. ડા, કાદરૂ૦, aféefÉનવા કપાસીયા વશ विश्वस्तजनवंचकः।
पगरेंति, तंजहा-पगतिभद्दताए, पगतिविणीययाए, ૩. ટા, ૪ / ૬૨૮, ૬૨૬ /
साणुक्कोसयाए, अमच्छरिताए। ४. उत्तराध्ययन चूर्णि, पृष्ठ १६५ : शिक्षानाम शास्त्रकलासु १०. उत्तराध्ययन चूर्णि, पृष्ठ १६५ : कम्माणि सच्चाणि जेसिं ते कौशल्यम्।
कम्मसच्चा, तस्स जारिसाणि से तावं विधिं गतिं लभति, तं ૫. ધૃવૃત્તિ, પત્ર ૨૮૨ : 'શિક્ષfમ:' પ્રતિબકત્વીદાગ્ય- सुभमसुभं वा। સપfપ:
૧૧, એજન, પૃ. ૨૬ : અથવા વસત્યા દિ, સર્વે ને, ६. उत्तराध्ययन चूर्णि, पृ. १६५ : ब्रह्मचरणशीला सुव्रताः ।
अवेदे नवेइत्ति, यदि हि कृतं कर्म न वेद्यते ततो न कर्मસા: પુતિ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
