Agam 30 Mool 03 Uttaradhyayana Sutra Part 01 Uttarajjhayanani Terapanth

Author(s): Tulsi Acharya, Mahapragna Acharya
Publisher: Jain Vishva Bharati

Page 298

કપિલીય
૨૩૫
અધ્યયન-૮: શ્લોક ૬ ટિ ૧૦-૧૩
વ્યસ્ત હોવું જોઈએ. ડૉ. મિશેલે તેનું મૂળ શ્વસ્થ માન્યું છે. દેશનામમાલામાં તેનો અર્થ વિપરીત મૈથુન-જિયા' કરવામાં આવ્યો છે. સંભવ છે કે તે કાળે આ શબ્દ આ જ અર્થમાં વપરાતો હોય અને બાદમાં આ અર્થના એકાંશને લઈને તેનો અર્થ ‘વિપરીત રૂઢ બની ગયો હોય. આનું મૂળ સ્થની અપેક્ષાએ ત્યતમાં શોધવું અધિક યોગ્ય છે. ભાષાશાસ્ત્રની દષ્ટિએ આ રૂપ વોલ્વસ્થની વધુ નજીક છે. ૧૦. મંદ અને મૂઢ (વિના મૂ)
ચૂર્ણિમાં મંત્રનો અર્થ છે–સ્થૂળ બુદ્ધિવાળો. ચૂર્ણિકારે મહારાષ્ટ્રમાં “પંત'ના પ્રચલિત અર્થનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે. ત્યાં ઉપવતસ્થૂળ શરીરવાળાને પણ મંદ્ર કહે છે અને પવત-કૃશ શરીરવાળાને પણ ‘મંત’ કહે છે."
મૂઢ શબ્દના બે અર્થ છે-કાર્ય અને અકાર્યના વિવેકથી રહિત અથવા શ્રોત્રેન્દ્રિયના વિષયમાં આસક્ત." વૈકલ્પિક રૂપે બાલ, મંદ અને મૂઢ–આ ત્રણે શબ્દોને એકાWક પણ માન્યા છે."
શાન્તાચાર્ય અનુસાર મંદ તે છે જે ધર્મકાર્યમાં અનુઘત છે અને મૂઢ તે છે જે મોહથી આકુળ છે.” ૧૧. શ્લેષ્મમાં (બંમિ)
ચૂર્ણિમાં ‘ઉત્ત'નો અર્થ “ચીકાશ” કરવામાં આવ્યો છે. બૃહદ્રવૃત્તિમાં “વૃત્ત'નો અર્થ “બ્લેખ' આપ્યો છે. પરંતુ “સ્ને' તેની સંસ્કૃત છાયા નથી.
જાલેસરપેન્ટિયરે તેનું સંસ્કૃત રૂપ ક્વેટ-“ધે આપ્યું છે.૧૦ ‘ત્યેનો પણ એક અર્થ ચીકાશ–પ્લેખ થાય છે. રાજવાર્તિકમાં તેનું સંસ્કૃત રૂપ “મળે છે. એ જ સર્વાધિક યોગ્ય છે.
૧૨. અધીર પુરુષો દ્વારા (અથીર પુરિશેર્દિ)
ધીરનો વિરોધી છે–અધીર, જુઓ–૭ ૨૮, ૨૯નું ટિપ્પણ. ૧૩. સમુદ્રને (માતર)
ચૂર્ણિમાં “અતરનો અર્થ સમુદ્ર છે.૧૧ વૃત્તિમાં તેનો વ્યુત્પત્તિલભ્ય અર્થ છે–જેને તરવાનું અશક્ય છે. તાત્પર્યાર્થમાં તેના ત્રણ અર્થ છે –(૧) વિષયગણ (૨) ભવ અથવા સંસાર અને (૩) સમુદ્ર.૧૩ વૃત્તિકારે એક સુંદર શ્લોક ઉદ્ધત કરી પ્રસ્તુત શ્લોકનું પ્રતિપાદ્ય સ્પષ્ટ કર્યું છે:–
प्राकृत भाषाओं का व्याकरण, प. ४७९ : वोच्चत्थ (વિપરીત તિઃ - ૭,૫૮)=૩ષ્યસ્થ નો વળ છે सम्बन्धित है। રેણીનામમાતા, ૭૧૮ उत्तराध्ययन चूर्णि, पृ. १७२ : जस्स थूला बुद्धि सो मंदबुद्धी भण्णइ। उत्तराध्ययन चूर्णि, पृ. १७२ : उवचए थूलसरीरो मरहट्ठाणं मंदो भन्नति अवचए जो किससरीरो सोवि मंदो भण्णति । એજન, . ૧૭૨ : મૂત્રો પાક વીજમથનો, सोतिदियविसदोदो (यवसट्टो) वा। એજન, પૃ. ૨૭૨ : હવા વાતવમૂત્ર શપુરા
વાર્થવા बृहद्वृत्ति, पत्र २९१ : मंदिए त्ति सूत्रत्वान् मन्दोधर्मकार्यकरणं प्रति अनुद्यतः, मूढो-मोहाकुलितमानसः । उत्तराध्ययन चूर्णि, पृ. १७२ : खेलेण चिक्कणेण । વૃત્તિ, પત્ર ર૧ઃ “' સ્નેહના ઉત્તરાધ્યયન, પૃ. ૩૦૮ तत्त्वार्थ राजवातिक,३३६, पृ. २०३:क्ष्वेलो निष्ठीवनमौषधिर्येषां ते श्वेलौषधिप्राप्ताः । उत्तराध्ययन चूर्णि, पृ. १७२ : अतरो णाम समुद्दो। बृहद्वृत्ति, पत्र २९२ : अतरं-तरीतुमशक्यं विषयगणं ભવે વાત-નીધિમ્ | એજન, પત્ર ૨૨૨
૧૧.
૧૩,
૧૪.