Agam 30 Mool 03 Uttaradhyayana Sutra Part 01 Uttarajjhayanani Terapanth

Author(s): Tulsi Acharya, Mahapragna Acharya
Publisher: Jain Vishva Bharati

Page 355

ઉત્તરઝયણાણિ
૨૯૨
અધ્યયન ૧૦: શ્લોક ૩૧ ટિ ૨૦-૨૨
શરદ ઋતુનું કમળ એટલું કોમળ હોય છે કે તે સરળતાપૂર્વક હાથ વડે જ ચૂંટી શકાય છે. આવો ધમ્મપદમાં આપેલી ઉપમાનો આશય છે. ઉત્તરાધ્યયનના ટીકાકારોએ આ ઉપમાનો આશય આવી રીતે વ્યક્ત કર્યો છે– કુમુદ પહેલાં જળમગ્ન હોય છે અને પછી જળ ઉપર આવી જાય છે."
નિર્લેપતા માટે કમળની ઉપમાનો પ્રયોગ સહજપણે થાય છે. ઉત્તરાધ્યયન ૨પારદમાં લખ્યું છે કે જેવી રીતે પજળમાં ઉત્પન્ન થઈને પણ તેનાથી લિપ્ત થતું નથી, તેવી જ રીતે જે કામોથી અલિપ્ત રહે છે તે બ્રાહ્મણ છે. નિર્લેપતા માટે કુમુદ અને જળ બે જ શબ્દો પર્યાપ્ત છે. સ્નેહ શારદ-જળની જેમ મનોરમ્ય હોય છે, એ બતાવવા માટે રસ્-પનીરનો પ્રયોગ કરવામાં આવ્યો છે. ધમ્મપદમાં “grળના'માં તુતીયા વિભક્તિનું એકવચન છે અને તેનો અર્થ છે ‘હાથ”. ઉત્તરાધ્યયનમાં “પાર્થ” દ્વિતીયાનું એકવચન છે અને તેનો અર્થ છે “જળ'.
૨૦. (શ્લોક ૩૧)
ચૂર્ણિ અને ટીકામાં ‘વમ'નો અર્થ ‘માર્ગ” અને “ સિપ'નો અર્થ “મોક્ષને પ્રાપ્ત કરાવનાર'' કરવામાં આવ્યો છે. તદનુસાર આ શ્લોકનો અનુવાદ આમ થશે–આજ જિનો દેખાતા નથી છતાં પણ તેમના દ્વારા નિરૂપિત મોક્ષને પ્રાપ્ત કરાવનાર માર્ગ દેખાઈ રહ્યો છે.-આમ વિચારી ભવ્ય લોકો પ્રમાદથી બચશે. હજી મારી ઉપસ્થિતિમાં તને ન્યાયપૂર્ણ પથ મળેલો છે, એટલા માટે......' પરંતુ “
મસિ 'નો અર્થ “માર્ગનો ઉપદેશ આપનાર અને વાઈ'નો અર્થ ‘વિભિન્ન વિચારસરણીવાળા’ સાહજિકપણે જ સંગત લાગે છે, એટલા માટે અમે અનુવાદમાં આ શબ્દોનો આ જ અર્થ કર્યો છે. ૨૧. (શ્લોક ૩૨)
દિલીપદં-આનો અર્થ છે-કાંટાથી ભરેલો માર્ગ. કાંટા બે પ્રકારના હોય છે – (૧) દ્રવ્ય-કંટક-બાવળ વગેરેના કાંટા અને (૨) ભાવ-કંટક–મિથ્યા અથવા એકાંતદષ્ટિવાળા દાર્શનિકોનાં વચનો."
પદંપત્રિયં–અહીં પથનો અર્થ છે –સમ્યગ્દર્શન, સમ્યગ ચારિત્રમય મોક્ષમાર્ગ. મહોત્રયનો અર્થ છે—મહામાર્ગ.” ૨૨. દેઢ નિશ્ચય સાથે (વિનોદિયા)
આનું સંસ્કૃત રૂપ છે–વિષ્ય. ચૂર્ણિકારે આનો અર્થ—અતિચારરહિત કરીને-કર્યો છે. વૃત્તિમાં આનો અર્થ છે–નિશ્ચય કરીને.”
એક આચાર્ય પોતાના ત્રણ શિષ્યો સાથે એક નગરમાં પધાર્યા. તેઓ ત્રણેની પરીક્ષા કરવા ઈચ્છતા હતા. તેઓ તેમને ધ્યાનનું પ્રશિક્ષણ આપી રહ્યા હતા. ઘણા દિવસ પછી તેમણે વિચાર્યું કે પરીક્ષા તો કરું કે આમની ચેતના બદલાઈ કે નથી બદલાઈ? ત્રણેને બોલાવીને કહ્યું–‘આજ અમુક રસ્તેથી તમારે પસાર થવાનું છે. સામે કાંટાળી વાડ અને કાંટા વેરાયેલા છે.” ગુરુએ કહ્યું-“આ જ રસ્તે જવાનું છે, રસ્તો બદલવાનો નથી.'
१. बृहद्वृत्ति, पत्र ३३९ : 'पानीयं' जलं, यथा तत् प्रथमं
जलमग्नमपि जलमपहाय वर्तते तथा त्वमपि चिरसंसृष्ट
चिरपरिचितत्वादिभिर्मद्विषयस्नेहवशगोऽपि तमपनय । ૨. એજન, પત્ર રૂ૩૨ : ફુદ ૨ નનમ પદાર્થતાવતિ સિદ્ધ
यच्छारदशब्दोपादानं तच्छारदजलस्येवस्नेहस्याप्याति
मनोरमत्वख्यापनार्थम्। ૩. (ક) ૩ત્તરાધ્યયન યૂ, પૃ. ૨૨ : વદુતો પામ પંથી 1
(ખ) વૃત્તિ , પત્ર રૂ૩૧: દેવદિન' નિ પથા:
४. सुखबोधा, पत्र १६४ : 'मग्गदेसिय'त्ति मार्यमाणत्वाद् मार्ग:
मोक्षस्तस्य देसिए'त्ति सूत्रत्वात् देशकः-प्रापको मार्गदेशकः । ૫. ઉત્તરાધ્યયન યૂઝિ, પૃ. ૨૨૨-૧૩ ૬. એજન, પૃ. ૨૧૩ : પર્થ ર્જનવરિત્રમાં મહાત્ત તિ
आलीयन्ते तस्मिन्नित्यालयः महामार्ग इत्यर्थः। ૭. એજન, પૃ. ૨૨૩ : વિશોધિતું–તિરા-વિદિત ચર્થ: I ૮. વૃદત્ત, પત્ર રૂ૪૦ : વિશષ્ય તિ વિનિશ્ચિત્યા