Book Title: Agam 30 Mool 03 Uttaradhyayana Sutra Part 01 Uttarajjhayanani Terapanth
Author(s): Tulsi Acharya, Mahapragna Acharya
Publisher: Jain Vishva Bharati
View full book text
________________
સભિક્ષુક
૩૯૭
અધ્યયન ૧૫: શ્લોક ૩-૫, ૭ ટિ ૧૨-૧૬
૨. સર્વ-શી–બધું ખાઈ જનાર, લેપમાત્ર પણ ન છોડનાર.૧
આચારાંગમાં ‘વીરદિપ જિમ્ય વિટું એવો પાઠ છે. અહીં ‘ખજૂય’ શબ્દ વિશેષ અર્થનો ઘોતક છે. તેનો અર્થ છે જ્ઞાન અને દર્શનના આવરણને દૂર કરીને. આ બંને આવરણોથી મુક્ત થાય છે તે જ સર્વદર્શી બની શકે છે. આ પ્રત્યક્ષ જ્ઞાનની ઉપલબ્ધિનું સોપાન છે.
૧૨. જે આત્માનું સંવરણ કરીને રહે છે (માથ)
શાન્તાચાર્યે આનો મુખ્ય અર્થ ‘શારીરિક અવયવોને નિયંત્રિત રાખનાર કર્યો છે અને ગૌણ અર્થ ‘આત્મ-રક્ષક કર્યો છે. તેમણે એક પ્રાચીન શ્લોક ઉદ્ભૂત કરીને આત્માનો અર્થ ‘શરીર આપ્યો છે. નેમિચન્દ્ર “આત્મ-રક્ષક અર્થ માન્ય કર્યો છે.' ૧૩. જેનું મન આકુળતા....થી રહિત હોય છે (વામ)
મનની બે અવસ્થાઓ છે–વ્યગ્ર અને એકાગ્ર, વ્યગ્રનો અર્થ છે–ચંચળ, અવ્યગ્ર શબ્દ એકાગ્રના અર્થમાં પ્રયુક્ત છે.
૧૪. તુચ્છ (વંત)
આ દેશી શબ્દ છે. પ્રસ્તુત પ્રસંગમાં આ ‘સયસ'નું વિશેષણ છે. આનો અર્થ છે--તુચ્છ, સામાન્ય. બંગાળી ભાષામાં આનો અર્થ છે–વાસી ચોખા.
૧૫. આત્મ-ગવેષક છે (ગાયU)
શાન્તાચાર્ય “બાય' શબ્દના ત્રણ સંસ્કૃત રૂપોની કલ્પના કરીને આ શબ્દસમૂહના ત્રણ અર્થ કર્યા છે – ૧, આત્મ-જાવે–આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપની ગવેષણા–શોધ કરનાર. ૨. ગાય-વૈષક–સમ્યગ્દર્શન વગેરેના આય (લાભ)ની ગવેષણા કરનાર, ૩. આયત ગવૈષ-મોક્ષની ગવેષણા કરનાર.
૧૬. (શ્લોક ૭)
આ શ્લોકમાં દસ વિદ્યાઓનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. તેમાં દંડ-વિદ્યા, વાસ્તુ-વિદ્યા અને સ્વરને છોડીને બાકીની સાત વિદ્યાઓ નિમિત્તનાં અંગો છે. અંગ, સ્વર, લક્ષણ, વ્યંજન, સ્વમ, છિન્ન, ભૌમ અને અંતરિક્ષ–આ અષ્ટાંગ નિમિત્ત છે." १. बृहद्वृत्ति, पत्र ४१४-४१५ : अभिभूय पराजित्य इति, तेन गुप्त आत्मगुप्तो-न यतस्ततः करणचरणादि
परीषहोपसर्गादिति गम्यते, सर्वं समस्तं गम्यमानत्वात् प्राणिगणं विक्षेपकृत्, यद्वा गुप्तो-रक्षितोऽसंयमस्थानेभ्य आत्मा येन पश्यति-आत्मवत् प्रेक्षत इत्येवंशीलः, अथवाऽभिभूय रागद्वेषौ ન તથા | सर्वं वस्तु समतया पश्यती-त्येवंशीलः सर्वदर्शी, यदि वा सर्व ૪. જુવોથા, પત્ર ૨૨૫ : ‘માય' fa TH:–fક્ષતदशति-भक्षयती-त्येवंशीलः सर्वदंशी।
संयमस्थानेभ्य आत्मा येन सः । ૨. માયા? ૬૮ |
૫. વૃવૃત્તિ, પત્ર ૪૨૬ / ૩. વૃદવૃત્તિ, પત્ર ૪૨૫ : ‘માત્મા' શરીરમ્, મા-શબ્દસ્થ ૬. (ક) સંવિના, ૨. ૨ : शरीरवचनस्यापि दर्शनात्, उक्तं हि
अंग सरो लक्खणं च वंजणं सुविणो तहा। धर्मधृत्यग्निधीन्द्वकत्वक्तत्त्वस्वार्थदेहिषु ।
छिण्ण भोम्मंऽतलिक्खाए, एमए अट्ठ आहिया । शीलानिलमनोयनकवीर्येष्वात्मनः स्मृतिः ॥
(ખ) પૂનાવાર, પિveદ્ધિ યર, રૂ૦ | (ગ) તત્ત્વાર્થ રાનવર્તિવા, રા રૂદ્દા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
