Book Title: Aatmanushasan
Author(s): Gunbhadraswami
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram
Catalog link: https://jainqq.org/explore/007252/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryazrI guNabhadrasvAmI viracita AtmAnuzAsana * mULa zloka gurjara padyAnuvAda bhAvArtha mae dharamapura, Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : zrImad rAjacaMdra Azrama (zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika satsaMga sAdhanA kendra saMcAlita) mohanagaDha, dharamapura-396050 jillo valasADa, gujarAta paryuSaNa parva, vi. saM. 2059 I.sa. 2003 prata : 2250 kiMmata : rU. 40/ mudraka : konama prInTarsa muMbaI prApti sthAna : zrImad rAjacaMdra Azrama mohanagaDha, dharamapura-396050 jillo valasADa, gujarAta Te.naM. (02637) 240969 (02637) 241602 pheksa (0ra633)241603 zrImada rAjacaMdra AdhyAtmika satsaMga sAdhanA kendra, 10-bI, IsTa viMga, bombe mArkeTa epArTamenTa, 78tAradeva roDa, muMbaI-400034 Te.naM. (022)23511352 (022)23516950 TelIksa (022)23511353 Email : srassk@vsnl.net Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdra janma dehavilaya caitra vada pAMcama 1957 kArataka suda pUnama 1924 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA je kaMI paNa A saMsAranA padArthono vicAra karavAmAM Ave, to te pratye vairAgya AvyA vinA rahe nahIM; kemake mAtra avicAra karIne temAM mohabuddhi rahe che." (patrAMka-570) parama jJAnAvatAra, sanAtana vItarAgamArganA uddhAraka, pracaMDa AtmapariNAmI, apramatta yogIzvara paramakRpALudeva zrImad rAjacaMdrajInirdiSTa saspaMtha upara vicaranArA teozrInA parama bhakta pUjyazrI rAkezabhAInI AtmazreyaskArI nizrAmAM ame, "zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika satsaMga sAdhanA kendranA mumukSuo, chellA doDha-be dAyakAthI amArAM AtmalakSanuM pariprekSaNa ane adhyAtmarUcinI paripuSTi karI rahyA chIe. janma, jarA, maraNAdi sarva duHkhono atyaMta kSaya karanAro evo je vItarAgapuruSono mULa mArga, tenuM rahasya teozrInI sAmarthyamayI nizrA ane adbhuta zailInA baLe samajavA-pAmavA ame prayatnarata chIe. pUjyazrI rAkezabhAInA amUlya mArgadarzana anusAra amArI AdhyAtmika sAdhanA samagra varSa daramyAna vidhavidha prakAre premollAsapUrvaka pragatirata rahe che. A sAdhanA aMtargata prativarSa paryuSaNa parva nimitte, zuddha mokSamArganI ArAdhanAmAM upakArI thAya evA koI eka anubhAvaka graMthavizeSa upara svalakSI adhyayana-satsaMganI sAdhanA paNa samAviSTa thayela che. parvAdhirAja paryuSaNa parva daramyAna jAta ane jagatanuM yathArtha svarUpa darzAvI, sva-para bhedavijJAnanI ArAdhanAmAM preratI AdhyAtmika satsaMgazreNI dvArA pUjyazrI rAkezabhAI, pUrvanirdhArita paramArthapradhAna graMthanA viSayanI viziSTa chaNAvaTa karI, varSovarSa Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A parvane tathA e daramyAna thatI sAdhanAne adhikAdhika jomavaMtI ane hetulakSI banAvI rahyA che. gata varSonAM paryuSaNa parva daramyAna teozrIe aneka satkRtiono AdhAra laI, vyavahAranizcayanI saMdhirUpa, atIndriya nijasukhanI prAptinA mArgano suMdara krama jijJAsu bhavyAtmAo mATe vizeSa-paNe anAvRta karyo che. A viSama bhautika yugamAM bhakti, vairAgya ane jJAnanI prabhAvanA e pUjyazrInI niSkAraNa karuNAnI niSpatti che. A varSanA ArAdhanAgraMthanI vigatamAM praveza karIe te pUrve chellAM thoDAM varSomAM paryuSaNa parva daramyAna avagAhela satkRtionuM vihaMgAvalokana karI laIe varSa I.sa. 1992 I.sa. 1993 I.sa. 1994 satkRti 'apUrva avasara' kAvya 'cha padano patra' 'ATha yogadRSTinI sajjhAya' I.sa. 1995 'cha DhALA' I.sa. 1996 'samAdhitaMtra' I.sa. 1997 'anubhavaprakAza' I.sa. 1998 'yogasAra' I.sa. 1999 'tattvajJAna taraMgiNI' I.sa. 2000 'samyajJAna dIpikA' - kartA paramakRpALudeva zrImad rAjacaMdrajI paramakRpALudeva zrImad rAjacaMdrajI upAdhyAyazrI yazovijayajI mahArAja paMDitazrI daulatarAmajI AcAryazrI pUjyapAdasvAmI paMDitazrI dIpacaMdajI kAsalIvAla AcAryazrI yogIdeva bhaTTArakazrI jJAnabhUSaNajI kSullaka brahmacArIzrI dharmadAsajI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I.sa. 2001 'zrI bhaktAmara stotra' AcAryazrI mAnatuMgasUrijI 'iSTopadeza' AcAryazrI pUjyapAdasvAmI I.sa. 2002 paramakRpALudeve Thera Thera zuddha, pUrNa, asaMga AtmasvarUpano mahimA gAyo che ane tathArUpa dazA prApta karavA tyAga, vairAgya, upazama tathA bhaktine parama avalaMbanabhUta gaNAvyAM che. patrAMka512mAM teozrI pharamAve che, vairAgya upazamanuM baLa vadhe te prakArano satsaMga, satzAstrano paricaya karavo e jIvane parama hitakArI che. bIjo paricaya jema bane tema nivartana yogya che.' A zikSAnuM anusaraNa karavAne arthe evam uparokta maMgaLa paraMparAne anulakSIne A varSe AcAryazrI guNabhadrasvAmIviracita 'AtmAnuzAsana' graMtha para Atmahitaprabodhaka satsaMgamALAnuM Ayojana karavAmAM AvyuM che. AcAryazrI guNabhadrasvAmInAM janmakALa-sthaLa, dIkSA ityAdi viSe koI nizcita mAhitI upalabdha nathI, paraMtu prApta pramANonA AdhAre temano samaya vikramanA navamA tathA dasamA zatakano mUkI zakAya che. zrI guNabhadrasvAmI kAvya, nyAya, vyAkaraNa ane sAhityanA prakAMDa vidvAna to hatA ja; e sAthe teozrI prakhara tapasvI, pragalbha siddhAMtajJAnI ane prakRSTa gurubhakta paNa hatA. temanA guru AcAryazrI jinasenasvAmIe mahApurANa racavAnuM zarU karyuM hatuM. mahApurANanA be bhAga che AdipurANa ane uttarapurANa. te paikI AdipurANanA Azare daseka hajAra zlokanI racanA pachI zrI jinasenasvAmIno svarga-vAsa thatAM, AcAryazrI guNabhadrasvAmIe AdipurANanA 1620 tathA uttarapurANanA 8000 zlokanI racanA karI mahApurANanuM adhUruM kArya pUrNa karyuM hatuM. temanI gurubhakti, nirabhimAnatA ane kAvyapratibhAnAM A racanAmAM aneka sthaLe darzana thAya che. uparyukta mahApurANa temaja 'AtmAnuzAsana' uparAMta teozrIe 'jinadattacaritra'nI racanA paNa karI che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moha-mamatA nirmaLa karI, viSaya-kaSAyathI nivartIi Atmasanmukha thavAno bodha ApanAra "AtmAnuzAsana' graMtha eka uttama vairAgyapradhAna adhyAtmazAstra che. zabdakazalya sAthe arthagAMbhIrya, vividha manohara chaMdo evam alaMkArono suMdara upayoga tathA lAlityayukta hRdayaMgama zailIthI samRddha evo A graMtha AdithI aMta sudhI Atmahitano upadeza ApI potAnuM nAma caritArtha kare che. paramakRpALudevane A graMtha pratye khUba mAna hatuM. teozrI yogya AtmAone A graMthanA adhyayana-manananI vAraMvAra bhalAmaNa karatA hatA, je A saMkalanamAM have pachI apAyela teozrInAM vacano parathI supere joI zakAya che. prastuta saMkalananA mudraNa-upakrama arthe zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa tathA zrI digaMbara jaina svAdhyAyamaMdira TrasTa, sonagaDha dvArA prakAzita "AtmAnuzAsana' graMthano AdhAra levAmAM Avyo che, je arthe prakAzaka saMsthAo temaja anuvAdaka mahAnubhAvonA RNano svIkAra karIe chIe. A graMtha pragaTa karavAnA satkAryamAM bhaktisabhara yogadAna ApanAra DaoN. atulabhAI zAha, kumArI mAyA mahetA, zrImatI jyotibena zAha, zrImatI lInAbena gAlA, zrI pramezabhAI zAha Adi sarva mumukSuone atre aMtaHkaraNapUrvaka dhanyavAda pAThavIe chIe. bhavyAtmAone saMsArapariNAmathI pAchA vALI upazamabhAvamAM sthiti karAvanAra A anupama zikSAmaMthane AtmakalyANanA A viziSTa avasare rajU karatAM ame AnaMda anubhavIe chIe. enuM bhAvapUrvaka adhyayana tathA tajjanya bodhanI sUkSma vicAraNA sAdhakane adbhuta vairAgya, apUrva jAgRti ane avyAbAdha AtmadazAthI alaMkRta karaze. jJAnI mahAtmAonI anubhavamUlaka ArSa vANIno yathArtha lAbha laI sahu AtmArthI jIvo adhyAtmasAdhanAmAM AgaLa vadhe ane AtmAnuzAsanane sAkAra kare e ja bhAvanA. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'satpuruSonuM yogabaLa jagatanuM kalyANa karo.' paryuSaNa parva, vi.saM. 2059. tA. 24-8-2003. vinIta TrasTIgaNa, zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika satsaMga sAdhanA kendra, muMbaI. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI 'AtmAnuzAsana' graMtha saMbaMdhI paramakRpALudevanAM vacano vItarAgamArgapradyotaka, AtmadharmaprakAzaka paramakRpALudeva zrImad rAjacaMdrajIe A graMthanA adhyayana-manananI prasaMgopAtta bhalAmaNa karI che - 1. tathArUpa asaMga nieNMthapadano abhyAsa satata vardhamAna karajo. 'praznavyAkaraNa', 'dazavaikAlika', 'AtmAnuzAsana' hAla saMpUrNa lakSa rAkhIne vicArazo. eka zAstra pUruM vAMcyA pachI bIjuM vicArazo. (846) 2. 'AtmAnuzAsana' graMtha vAMcavA mATe pravRtti karatAM AzAno atikrama (ullaMghana) nathI. tamAre tathA temaNe vAraMvAra te graMtha hAla vAMcavA tathA vicAravA yogya che. (854) 3. 'AtmAnuzAsana' hAla manana karavA yogya che. (889) 4. hAla 'AtmAnuzAsana' manana karazo. (889) 5. padmanaMdI, gommaTasAra, AtmAnuzAsana, samayasAramULa e Adi parama zAMta zrutanuM adhyayana thatuM haze. (940) 6. zrI sadbhuta, 1. zrI pAMDava purANe pradyumna caritra. 11. zrI kSapaNAsAra. 2. zrI puruSArthasiddhi upAya. 12. zrI labdhisAra. 3. zrI padmanaMdi paMcaviMzati. 4. zrI gommaTasAra. 5. zrI ratnakareMDa zrAvakAcAra. 6. zrI AtmAnuzAsana. 7. zrI mokSamArgaprakAza. 8. zrI kArtikeyAnuprekSA. 9. zrI yogadRSTi samuccaya. 10. zrI kriyAkoSa. 13. zrI trilokasAra. 14. zrI tattvasAra. 15. zrI pravacanasAra. 16. zrI samayasAra. 17. zrI paMcAstikAya. 18. zrI aSTaprAkRta. 19. zrI paramAtmaprakAza. 20. zrI rayaNasAra. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi aneka che. IdriyanigrahanA abhyAsapUrvaka e sadbhuta sevavA yogya che. e phaLa alaukika che, amRta che. (upadezanoMdha-15) 7. hAla adhyayana karavA yogya zAstro - vairAgyazataka, IdriyaparAjayazataka, zAMtasudhArasa, adhyAtmakalpadruma, yogadRSTisamuccaya, navatattva, mULapaddhati karmagraMtha, dharmabiMdu, AtmAnuzAsana, bhAvanAbodha, mokSamArgaprakAza, mokSamALA, upamitibhaprapaMca, adhyAtmasAra, zrI AnaMdaghanajI-covIzImAMthI nIcenAM stavanoH- 1, 3, 5, 7, 8, 9, 10, 13, 15, 16, 17, 19, 22. (upadezanoMdha-33) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramakRpALu devAya namaH maMgalAcaraNa namuM vIra je ajJAna rAgAdi ari saMhAratA, namuM rAma svarUpe ramaNa karatA patita jaga uddhAratA; je bodhi upavana sIMcavA, zamarasa sudhA varasAvatA, sadguru kRpALu rAja vaMduM muktipatha darzAvatA. 1 zAsana anAdinuM pravarte karmanuM jIva upare, tethI bhavobhava duHkha dariye jIva hA! DUbyA kare! zAsana pravarte AtmanuM to karma mukta thatAM khare, sahajAtmarUpI siddhapadane pAmI AtmA bhava tare. 2 te karmazAsana chedavA, sahajAtmamAMhi virAjavA, AtmAnuzAsana pAmIne, saMsAratApa zamAvavA; adhyAtma amRtarasa-taraMgomAM nimajjana cAhatA, AtmArthA, vANI zAnInI, ullAsathI upAsatA. 3 AtmAnuzAsana grantha A adhyAtmarasa relAvavA, guNabhadra svAmInI kRti zAMti samAdhi sAdhavA; saMskRtamAM chaMdo rUDA, gurjara girAmAM gUMthavA, matimaMda paNa rita AdaryuM, svasvarUpa sthiratA sAdhavA. 4 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana zloka-1 lakSmInivAsanilayaM vilInavilayaM nidhAya hRdi vIram / AtmAnuzAsanamahaM vakSye mokSAya maLyAnAm / / nija AtmalakSmI nivAsa maMdira, agha-pralayakara vIne; hRdaye dharI AtmAnuzAsana, bhAkhuM bhavi zivakAraNe. bhAvArtha jeo lakSmInuM nivAsadhAma che ane pApa jemanAM nAza pAmI gayA che evA vIra paramAtmAne hRdayamAM dhAraNa karIne, bhavya jIvone mokSanuM kAraNa thAya evo AtmasvarUpano upadeza ApanAra A AtmAnuzAsana graMtha huM kahIza. zloka-2 duHkhAdvibheSi nitarAmabhivAMchasi sukhamato'hamapyAtman / duHkhApahArI sukhakaramanuzAsmi tavAnumatameva // Atman! Dare duHkhathI ati, sukhane cahe jo tuM sadA; du:khahArI, tuja vAMchita sukhakara, mArga upadezuM muddA. bhAvArtha - he Atman! tuM du:khathI atyaMta Dare che ane sukhane icche che, te mATe huM paNa du:khanAzaka ane sukhakAraka, tane game che tevo, tane anukULa ja upadeza kahuM chuM. zloka-3 yadyapi kadAcidasmin vipAkamadhuraM tadAtvakaTu kiMcit / tvaM tasmAnmA bhaiSIryathAturo bheSajAdugrAt // ahIM prathama kaDavuM paNa madhura, pariNAmamAM jo kathana che; to bhaya tajIne rogIvat, ArAdhaje e vacanane. bhAvArtha jema daradI hitakAraka evI kaDavI auSadhi paNa umaMgathI pIe che, tema A zAstra viSe koI kathana prAraMbhamAM -- Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 AtmAnuzAsana tane kaTu (kaSTakArI) lAge topaNa pariNAme enAM phaLa madhura (mokSaprApti) ja che ema vicArI, he bhAI! atyAre tuM bhaya na pAma ane te upadezavacanane AdarathI ArAdha. zloka-4 janA ghanAzca vAcAlAH sulabhAH syurvRthotthitAH / durlabhA hyantarArdrAste jagadabhyujjihIrSavaH // vAcALa jana jhAjhA sulabha, ghana jema mithyA garjatA; paNa aMtare je Ardra, jaga-uddhArakara durlabha thatA. bhAvArtha pote mahAtmA gaNAya evI abhilASAvALA abhimAnI vAcALa manuSyo ane ghaTATopa vAdaLa phelAvatA paNa khAlI garjanA karatA megha to ThAma ThAma che. paraMtu jemanuM hRdaya dayAthI Ardra che tathA anya saMsArI jIvone saMsAraduHkhathI mukta karavAnI aMtaraMga jijJAsA che evA uttama manuSyo ane varSA karavAvALA megha e be jagatamAM ghaNA durlabha che. zloka-5 - prAjJaH prAptasamastazAstrahRdayaH pravyaktalokasthitiH prAstAzaH pratibhAparaH prazamavAn prAgeva dRSTottaraH / prAya: praznasahaH prabhuH paramanohArI parAnindayA brUyAddharmakathAM gaNI guNanidhiH praspaSTamiSTAkSaraH // je prAjJa, zAstra-rahasyajJAtA, sunna jana vyavahAranA, niHspRhI, zAMta, prabhAvazALI, prazna uttara jANatA; prazno sahe, para mana hare, niMdA taje paranI, prabhu, vaca spaSTa miSTa, guNodadhi, upadezadAtA e vibhu. bhAvArtha vaktA ke upadezaka kevA hovA joIe te kahe che : jemanI prajJA vizALa hoya, samasta zAstronA rahasyane jANanAra - Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana hoya, lokamaryAdA laukika vyavahArane samajatA hoya, AzArahita niHspRha hoya, pratibhAyukta eTale kAMtimAna athavA navIna navIna vicAra saMbhaLAve tevA athavA prazna thAya teno tarata ja uttara Ape tevA hoya, krodharahita zAMta hoya, prazna UThe te pahelAM ja te praznano uttara jANe tevA hoya, ghaNAM prazno sAMbhaLIne paNa kSobha utpanna na thAya tevA hoya, zrotAo upara prabhAva paDe tevA hoya, zrotAonA manane AkarSaka athavA manogata bhAvane jANavAvALA hoya tathA uttamottama aneka guNonA nidhAna hoya, bIjAnI niMdA karanAra na hoya, zrotA samajIne grahI zake evAM spaSTa ane miSTa vacana hoya, AvA jJAnI guru upadeza devAnA adhikArI che. - zloka-6 zrutamavikalaM zuddhA vRttiH parapratibodhane pariNatirurudyogo mArgapravartanasadvidhau / budhanutiranutseko lokajJatA mRdutA'spRhA yatipatiguNA yasminnanye ca so'stu guruH satAm / / zrutajJAna vistRta, zAMta mana vaca kAya, rata para bodhavA, sanmArganI supravartanA-vidhimAM sadA puruSArthatA; budhajananuti, niHgarvatA, lokazatA, mRdutA taNA, sadguNNa niHspRhatAdi evA jJAnI guru ho saMtanA. bhAvArtha jemane zAstranuM saMpUrNa jJAna hoya, jemanI mana vacana kAyAnI pravRtti zuddha AnaMdita hoya, anyane pratibodhita karavA yogya vizuddha pariNAma hoya, samyagdarzanajJAnacAritrarUpa mokSano sanmArga pravartAvavAnI yathArtha vidhimAM ghaNA udyamavaMta hoya, potAthI adhika jJAnAdi guNe yukta puruSano vinaya karavAmAM utsuka hoya temaja anya vidvAno, jJAnIo jemane vaMdana karatA hoya tevA pote AtmajJAnadazAsaMyukta hoya, uddhata na hoya, - Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 AtmAnuzAsana lokarItinA jANanAra hoya, komaLa pariNAmavALA hoya, niHspRha hoya, tathA AvA anya paNa AcAryapadane yogya aneka zreSTha guNo jemanAmAM hoya teo satpuruSonA-sajjanonA upadezaka guru thavA yogya che. tethI satpuruSo AvA gurune pAmo! arthAt vivekajJAnanA abhilASI AtmArthI jIvone AvA guNavAna guru prApta ho! zloka bhavyaH kiM kuzalaM mameti vimRzan duHkhAd mRzaM bhItimAnsaukhyaiSI zravaNAdibuddhivibhavaH zrutvA vicArya sphuTam dharmaM zarmakaraM dayAguNamayaM yuktyAgamAbhyAM sthitaM gRhNan dharmakathAM zrutAvadhikRtaH zAsyo nirastAgrahaH // je bhavya, hitaciMtaka, Dare duHkhathI ati, sukha cAhatA, zravaNAdi buddhi vibhavayuta, zruta suNI spaSTa vicAratA; je dharma sukhakara, dayA guNamaya, yukti Agama mAnya jo, nirdhArI, Agraharahita, grahatA, zAstra zrotA yogya to. bhAvArtha have zrotAnAM lakSaNa kahe che H - jeo bhavya che, mAre mATe hitakArI kalyANano mArga zuM che?' eno vicAra karanArA che, saMsAranAM duHkhathI atyaMta DaravAvALA che, yathArtha sukhanI icchAvALA che, zuzruSA, zravaNa, grahaNa dhAraNa, vijJAna, Uha, apoha, tattvAbhiniveza e ATha buddhi saMbaMdhI guNothI yukta che, upadeza sAMbhaLIne tenA upara` spaSTa vicAra karanArA che, dayA Adi aneka guNamaya tathA yukti AgamathI abAdhya siddha thayela kalyANakArI sukhane ApanAra dharmane sAMbhaLI te upara pUro vicAra karanArA che, te dharmane vicArapUrvaka grahaNa karanArA che, tathA durAgraharahita che tevA jIva dhArmika upadeza sAMbhaLavAne yogya zrotA che. tevAone Apelo upadeza saphaLa thAya che. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApAd duHkhaM dharmAt sukhamiti sarvajanasuprasiddhamidam / tasmAdvihAya pApaM caratu sukhArthI sadA dharmam // AtmAnuzAsana zloka - - bhAvArtha duHkha pApathI, sukha dharmathI, jana jANatA jagamAM badhA; tethI sukhArthI pApane tajI dharma Adarajo sadA. pApAcaraNathI pariNAme duHkha utpanna thAya che ane dharma AcaravAthI sukha prApta thAya che. A vAta sau koI jANe che. mATe sukhanI icchAvALAe pApAcaraNa choDIne sadA dharmanuM ja AcaraNa karavuM joIe. 5 - zloka-9 sarvaH prepsati satsukhAptimacirAt sA sarvakarmakSayAt sadvRttAt sa ca tacca bodhaniyataM so'pyAgamAt sa zruteH / sA cAptAt sa ca sarvadoSarahito rAgAdayaste'pyataH taM yuktyA suvicArya sarvasukhadaM santaH zrayantu zriyai || satsukha prApti sarva icche, karmakSayathI te maLe, te karmakSaya cAritrathI, cAritra bodhabaLe phLa; te bodha AgamathI maLe, Agama zravaNa bhavabhaya hare, nahi Apta viNa Agama, ane nirdoSa Apta kharA Thare; te doSa aSTAdaza kahyA, rAgAdi bhavakAraNa sadA, te sarva kSaya jenA thayA, e Apta mukti saukhyadA; mATe suyuktithI vicArI, svAtmazrI saMprApta e, sau saMta nijazrI pragaTa karavA, nitya sevo Apta e. bhAvArtha sukhane sau jIva icche che ane te jeTaluM tvarAthI maLe teTaluM jaladI cAhe che. paNa yathArtha nirAbAdha sukha karmanA AvaraNanA nimitte pragaTatuM nathI. tethI sarva karmano kSaya thAya to saMpUrNa zAzvata avinAzI anaMta Atmika sukha pragaTa thAya. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 AtmAnuzAsana te karmakSayano upAya sabhyazcAritra che. te cAritra jJAna vinA pamAtuM nathI, kAraNa ke sAcA-khoTA pravartananI samaja jJAna vinA kema karIne Ave? sAcuM jJAna AgamanA AzrayathI thAya che. te Agama dvAdazAMgarUpa zruti vinA prApta thAya tema nathI. te zrutino prAdurbhAva yathArtha upadeSTA evA jJAnI Apta puruSathI thAya che. (sudhA, tRSA, rAga, dveSa, janma, jarA, maraNa, roga, zoka, bhaya, vismaya, nidrA, kheda, sveda, mada, moha, ati, ciMtA e aDhAra doSothI rahitane Apta kahyA che.) rAga-dveSAdi aDhAra doSa jemaNe kSaya karyA che te Apta sarvajJa ane vItarAga hovAthI saMpUrNa satya ane hitakArI mArga upadezavA samartha che. rAgI, dveSI manuSya rAga-dveSane vaza hovAthI sarvathA satya bhASaNa kadI karI zakaze nahIM, temaja tene saMpUrNa kevaLajJAna paNa pragaTI zakaze nahIM. A pramANe anukramathI jotAM pratIta thaze ke nirdoSa sarvajJa Apta bhagavAna ja sarva sukhanI utpattimAM mULa kAraNabhUta che. mATe jo sukhanI icchA hoya to yukti(parIkSA)pUrvaka vicAra karI, AvA Aptano avicchinna Azraya aMgIkAra karo. zloka-10 zraddhAnaM dvividhaM tridhA dazavidhaM mauDhayAdyapoDhaM sadA bhavaharaM ajJAnazuddhipradam / saptatattvamacalaprAsAdamArohatAM saMvegAdivivardhitaM nizcinvan nava sopAnaM prathamaM vineyaviduSAmAdyeyamArAdhanA // re! mukti mahela caDhI javA sopAna sauthI prathama je, AtmArthI ziSya samUhane ArAdhanA agrima je; samakita, zraddhA, dvividha, tredhA, davidhi, gatamUDhatA, saMvegavardhita bhavavinAzI, jJAna traNa zuddhipradA; e sAta tattva, padArtha nava nizcaya sahita zraddhA kare, ArAdhanA samakitanI, zreyArthI sevI ziva vare. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana bhAvArtha AtmAnuM vAstavika jevuM svarUpa che tevuM zraddhAmAM Ave te sAcI tattvazraddhAne samyagdarzana kahyuM che. e samyagdarzana nisargaja tathA adhigamaja ema be prakAranuM; aupazamika, kSAyopazamika ane kSAyikanA bhedathI traNa prakAranuM tathA AgaLa kahevAmAM Avaze e mujaba AjJAsamyaktva Adi dasa prakAranuM bhagavAna jine upadezyuM che. traNa mUDhatA, ATha mada, ATha doSa ane cha anAyatana e paccIsa doSothI rahita thaI, saMvegAdi guNothI vardhamAna thatuM athavA to te guNonI vRddhi karanAra sabhyazraddhAna pragaTavAthI krame krame saMsAraduHkhano nAza thAya che. samyagdarzana pragaTavAthI kumati, kuzruta ane kuavidha - A traNa mithyAjJAna nirmaLa samyagnAna thaI jAya che. te jIvAdi sapta tattvano athavA tenI sAthe puNya-pApa letAM nava padArthano yathArtha nizcaya karAvanAra che. A samyagdarzana avinAzI mokSarUpa mahela upara caDhavA mATe buddhimAna, kalyANanA icchaka jIvo mATe sauthI prathama sopAna che. mATe tene dhAraNa karavuM e cAra ArAdhanA paikI prathama ArAdhanA che. - zloka-11 AjJAmArgasamudbhavamupadezAtsUtrabIjasaMkSepAt / vistArArthAbhyAM bhavamavagADhaparamAvagADhe ca // ' samakita dazadhA jANavuM, sau prathama AjJAthI thatuM, pachI mArga ke upadeza ke pachI sUtra bIja thakI thatuM; saMkSepa ke vistArathI ke arthathI uddabhava thatuM, avagADha ne paramAvagADha, prakAra e daza jANa tuM. bhAvArtha AzA, mArga, upadeza, sUtra, bIja, saMkSepa, vistAra, artha, avagADha ane paramAvagADha ema samyaktvanA dasa bheda paNa che. A dasa bhedanuM have vizeSa varNana karavAmAM Ave che. - Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana zloka-12 AjJAsamyaktvamuktaM yaduta virucitaM vItarAgAjJayaiva tyaktagranthaprapaJcaM zivamamRtapathaM zraddadhanmohazAnteH / mArgazraddhAnamAhuH puruSavarapurANopadezopajAtA yA saMjJAnAgamAbdhiprasRtibhirupadezAdirAdezi dRSTiH // upazame darzana moha tyAM, viNa zAstra abhyAseya je, vItarAganI AzA upAsyuM, tattva zraddhA saMpaje; AzA ruci samakita kahyuM, nigraMtha, sukha zAzvata pradA, zivamArganI zraddhA pratIti, mArga samakita zreyadA; satpuruSanA upadezathI, je tattvazraddhA thAya che, upadeza samakita tehane, gaNadhara pramukha sau gAya che. bhAvArtha darzanamoha upazAMta thavAthI zAstrAbhyAsa vinA mAtra vItarAgadevanI AzAnA avadhAraNathI thayelI tattvazraddhAnarUpa pariNita te AzAsamyaktva che. darzanamohano upazama thavAthI graMthonA vistArapUrvaka zravaNa vinA kalyANakArI mokSamArganuM zraddhAna thavuM te mArgasamyaktva che. zrI tIrthaMkarAdi utkRSTa puruSonA purANa(caritranirUpaNa)nA upadezathI je tattvazraddhAna utpanna thAya che tene, samyagmAnanI utpattimAM kAraNarUpa je Agamasamudra e jemanA hRdayamAM prasAra pAmyo che evA zrI gaNadharAdie upadezasamyaktva kahyuM che. nA rUpo met OM zloka-13 AkarNyAcArasUtraM municaraNavidheH sUcanaM zraddadhAnaH sUktAsau sUtradRSTirduradhigamagaterarthasArthasya bIjaiH I kaizcijjAtopalabdherasamazamavazAdbIjadRSTiH padArthAn saMkSepeNaiva buddhvA rucimupagatavAn sAdhu saMkSepadRSTiH // jJAnI-muni-AcAravidhine sUtrathI suNIne lahyuM, Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana je tattvanuM zraddhAna tene sUtra samakita varNavyuM; je tattva zraddhA bIja jJAne, bIja samakita te kahyuM, saMkSepathI je tattva ruci, saMkSepa samakita te gayuM. bhAvArtha - munionA AcArAdi vidhAnone sUcavanAra AcArasUtrone sAMbhaLIne je zraddhAna utpana thAya che te sUtrasamyakatvache. jIvAdi padArthono samUha athavA gaNitAdi viSayonA ati gahana jJAnane, temAM koI bIjapado dvArA prApta karanAra bhavya jIvane darzanamohanIyanA sAtizaya upazamavaza je tattvazraddhAna thAya che tene bIjasamyakatva kahe che. padArthonA svarUpanuM saMkSepamAM zAna thavAthI je yathArtha tattvaruci utpanna thAya che te saMkSepasamyakatva che. moTA khAsa jI eDA), " ! LAne zloka-14 yaH zrutvA dvAdazAMgI kRtaruciratha taM viddhi vistAradRSTiM saMjAtAtkutazcitpravacanavacanAnyantareNArthadRSTiH / dRSTiH sAGgAGgabAhyapravacanamavagAhyotthitA yAvagADhA kaivalyAlokitArthe ruciriha paramAvAdigADheti rUDhA || je dvAdazAMgI vANI suNIne dRSTi te vistAra che, te arthadRSTi artha koIka jANI dRSTi jAgI je; zruta kevalInI dRSTi je avagADha samakita te kahyuM, samakita parama avagADha te bhagavAna kevalInuM gayuM. bhAvArtha - dvAdazAMgI vANI sAMbhaLIne utpanna thayelI nirmaLa tattvazraddhArUpa dazA te vistAra samyakatva che. nirgatha vItarAga pravacana sAMbhaLavAthI temanA koIka gahana arthanA nimittathI utpana thayelI je tattvArthazraddhArUpa dazA te artha samyakatva che. 'aMga ane aMgabAhya je vItarAga praNIta zAstro che tene avagAhana karavAthI zrutakevaLIne utpana thayelI je tattvazraddhA te avagADha samyakatva che. kevaLajJAnIne kevaLajJAna vaDe avalokita Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 AtmAnuzAsana padArthomAM rahelI tattvazraddhA te paramAvagADha samyaktva che. zloka-15 zamabodhavRttatapasAM pASANasyeva gauravaM puMsaH / pUjyaM mahAmaNeriva tadeva samyaktvasaMyuktam // zama bodha vRtta tapAdi gaNa, pASANa-bhAra-samA vRthA; paNa te ja jo samyaktvayuta, to pUjya uttama maNi yathA. bhAvArtha AtmAmAM kaSAyo maMda thavAthI je udvega maMda thaI jAya che te zama che. padArthonuM jJAna te bodha che. pApamaya niMdya AcaraNano tyAga te vRtta (cAritra) che. upavAsa tathA kAyaklezAdi te tapa che. A cAreya guNa jo samyaktva nathI to paththaranA bhAra jevA che. tenuM kaMI mAhAtmya ke mUlya nathI. paraMtu te ja guNo jo samyaktva sahita che to amUlya ratnasamAna zobhAne ane utkRSTatAne pAme che. e cAre guNa che chatAM samakita nathI to te manuSya AdaraNIya thato nathI. paNa samakita pragaTe to te ja guNothI e lokapUjya banI jAya che. zloka-19 mithyAtvAtaGkavato hitAhitaprAptyanAptimugdhasya / bAlasyeva taveyaM sukumAraiva kriyA kriyate // mithyAtva roga sahita tuM, hita ahita nA jANe kadA; bALaka samAna tane prathama, upacAra sugama batAvatA. bhAvArtha he jIva! mithyAtvarUpI jIvaleNa rogathI tuM grahAyelo che. hitanI prApti ane ahitanA tyAgane jANavAmAM tuM bALaka samAna mugdha che. tethI tAre mATe A samyaktva ArAdhanArUpa saraLa cikitsA karIe chIe ke je vaDe saMsAraroganI vRddhinuM kAraNa evo tAro mithyAtvaroga TaLI jaze ane tuM hitAhitano Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana viveka samajavA yogya nIrogI banIza. loka-17 viSayaviSamAzanotthitamohajvarajanitatIvatRSNasya / niHzaktikasya bhavataH prAyaH peyAdhupakramaH zreyAn // viSayorUpI viSabhakSaNe, vara moha saha tRSNA tane; tuM zaktihIna, upAya peyAdi prathama hitakara bane. bhAvArtha - he jIva! viSayarUpa viSanA bhojanathI utpana thayela moharUpa jvarathI tane tIvra tRSNArUpa tRSA utpanna thaI che. te vaDe tuM zaktirahita thaI rahyo che. to have tane pathyakArI pIvA yogya evAM jaLAdi auSadho ke je komaLa che te sevana karavAM hitakArI thaze. bloka-18 sukhitasya duHkhitasya ca saMsAre dharma eva tava kAryaH / sukhitasya tadabhivRddhayai duHkhabhujastadupaghAtAya || sukhI ho yadi duHkhI tuM bhave, kartavya dharma ja eka e; sukhavRddhi mATe sukhaviSe, duHkha TALavA duHkhamAMya e. bhAvArtha - he bhavya! A saMsAramAM tuM niraMtara sukha-duHkhane ja vede che. mATe e bane sthitimAM tAre dharma ja kartavya che. sukhamAM te sukhanI vRddhi arthe ane duHkhamAM tenA nAza arthe, ema bane sthitimAM mAtra eka dharma ja hitakArI che. bloka-19 dharmArAmatarUNAM phalAni sarvendriyArthasaukhyAni / saMrakSya tAMstatastAnyuccinu yastairupAyaistvam // Indriya sukha sarve phaLo che, dharma upavana tarUtaNAM; Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 AtmAnuzAsana to dharma upavana tarUtaNI rakSA karI phaLa lyo ghaNAM. bhAvArtha - IndriyaviSayonA sevanathI je sukha utpanna thAya che te badhAM sukha dharmarUpI bAganAM vRkSonAM ja phaLa che. tethI te bhavya! tuM game te prakAre te dharmarUpa bAgamAMnA vRkSonuM sArI rIte rakSaNa karIne tenAthI prApta thatA IndriyaviSayajanya sukharUpa phaLano saMcaya kara. zloka-20 dharmaH sukhasya heturheturna virAdhakaH svakAryasya / tasmAt sukhabhaGgabhiyA mAbhUdharmasya vimukhastvam // sukhahetu dharma, na te virAdhaka kadI nija kAraja taNo; tethI ja sukhahAni-bhaye kadI vimukha dharmathI nA bano. bhAvArtha - dharma sukhanuM kAraNa che, ane kAraNa potAnA kAryanuM virodhI hoya nahIM, mATe tuM sukhanAzanA bhayathI dharmathI vimukha na thA. mAre paheba . - pramakha kAra che uttama pa dha R ne ' ke zloka-21 dharmAdavAptavibhavo dharma pratipAlya bhogamanubhavatu / bIjAdavAptadhAnyaH kRSIvalastasya bIjamiva // vaibhava maLyo je dharmathI, te dharma rakSI bhogavo; kheDUta rakSI bIjane, jyama dhAnya bhogavatA juo. bhAvArtha - tane sukha saMpatti Adi je vibhava prApta thayo che te dharma dvArA prApta thayo che. mATe dharmarUpa pradhAna kAraNanI rakSA karIne tAre bhoga bhogavavA joIe. paNa dharmano dhvaMsa karIne nahIM ja. jema kheDUtane dhAnya maLe che te bI vAvavAthI maLe che, te mATe e bhaviSyamAM vAvavA mATe bI saMbhALIne rAkhIne bAkInA dhAnyano upabhoga kare che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana bloka-22 saMkalpyaM kalpavRkSasya cintyaM cintAmaNerapi / asaMkalpyamasaMcintyaM phalaM dharmAdavApyate // kalpita kalpataru dIe, ciMtita ciMtAmaNi chatAM; uttama akathya aciMtya phaLa, saMprApta dharma thakI thatAM. bhAvArtha - kalpavRkSathI je phaLanI prApti thAya che te prArthanA (saMkalpa) karavAthI thAya che, te paNa jeTalI zabda dvArA kahI zakAya teTalI ja thAya che. ciMtAmaNi ratna dvArA je phaLa pamAya che te ciMtita eTale mana dvArA ciMtana karavAthI pamAya che, te paNa mananA vicArathI adhika nahIM. paraMtu dharma dvArA yAcanA ke ciMtana karyA vinA je phaLa prApta thAya che te akathya ane aciMtya hoya che. - zloka-23 pariNAmameva kAraNamAhuH khalu puNyapApayoH prAjJAH / tasmAt pApApacayaH puNyopacayazca suvidheyaH // prAjJo kahe pariNAma kAraNa, pApapuNyataNuM khare; to pApakSaya ne puNyasaMcaya, kArya bhavinuM e Thare. bhAvArtha - prajJAvaMta puruSo puNya ane pApanuM kAraNa AtmAnAM pariNAmane mAne che. tethI potAnA nirmaLa pariNAma dvArA pApano nAza ane puNyano saMcaya rUDA prakAre karavo joIe. bloka-24 kRtvA dharmavighAtaM viSayasukhAnyanubhavanti ye mohAt / Acchidya tarUn mUlAt phalAni gRhNanti te pApAH // karI dharmano je ghAta mohe, viSayasukhane bhogave; te pApIo taru mULathI ucchedI phaLa zuM meLave? Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 AtmAnuzAsana bhAvArtha - je prANI ajJAnatAthI dharmano nAza karI viSayasukhane bhogave che te pApI vRkSonA mULane ukhADIne phaLone grahaNa karavA cAhe che. plIka-25 kartRtvahetukartRtvAnumataiH smaraNacaraNavacaneSu / yaH sarvathAbhigamyaH sa kathaM dharmo na saMgrAhyaH || tana mana vacanathI kRta kArita anumodana prApya che; te dharma sukhakAraNa aho! to kema nA saMgrAhya e? bhAvArtha - je dharma mAnasika smaraNathI, zArIrika caryA vaDe ane vacana dvArA svayaM karavAthI, bIjA pAse karAvavAthI, karanAranuM anumodana karavAthI ema sarva prakAre saMcita thAya tevo che to tevA dharmane kema saMgrahavo na joIe? arthAt avazya saMgaThavo joIe. zloka-26 dharmo vasenmanasi yAvadalaM sa tAvaddhantA na hanturapi pazya gate'tha tasmin / dRSTA parasparahatirjanakAtmajAnAM rakSA tato'sya jagataH khalu dharma eva || jyAM sudhI dharma vase ure, haNanArane paNa nA haNe, paNa dharma jo urathI khasyo, to paraspara caDhatA raNe; nija pitA putra haNe juo! hiMsA ahiMsA nA gaNe, A vizvanI rakSA kharekhara, dharma ekajathI bane. bhAvArtha - juo! jyAM sudhI dharma manamAM daDha vase che, tyAM sudhI jIva potAne mAranArano paNa ghAta karato nathI. ane jyAre te dharma manamAMthI nIkaLI jAya che tyAre pitA-putra paNa Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 AtmAnuzAsana parasparano ghAta karatA jovAmAM Ave che. mATe A vizvanI rakSA dharma hoya to ja thaI zake che. vizvanuM kalyANa karanAra koI paNa hoya to te dharma ja che. zloka-20 na sukhAnubhavAt pApaM pApaM taddhetughAtakArambhAt / nAjIrNaM miSTAnnAnnanu tanmAtrAdyatikramaNAt // sukha anubhavavA mAtrathI kaMI pApa nA baMdhAya che, paNa dharma-ghAtaka duSTa sau AraMbha pApa kamAya che; miSTAna bhakSaNa mAtrathI kaMI nA ajIraNa thAya che, paNa mApathI te adhika to viveka viNa duHkha thAya che. lakhana kA ye bhAvArtha - sukha bhogavavAmAtrathI kaMI pApa baMdhAtuM nathI, paraMtu dharmanA hetubhUta evA ahiMsA Adine naSTa karanArA prANIvadha Adi AraMbhathI pApa thAya che. jema miSTAna khAvA mAtrathI ajIrNa thatuM nathI paraMtu te pramANathI vadhAre khAvAthI ajIrNa thAya che. zloka-28 apyetanmRgayAdikaM yadi tava pratyakSaduHkhAspada pApairAcaritaM purAtibhayadaM saukhyAya saMkalpataH / saMkalpaM tamanujjhitendriyasukhairAsevite dhIdhanaiH dharmya karmaNi kiM karoti na bhavA~llokadvayazreyasi // pratyakSa duHkhanuM dhAma jo mRgayAdi pApI Acare, sukhakalpanA tyAM, dukha bhayaMkara pAmanAra bhavAMtare; indriya sukha tyAgyA vinAya vivekIo je Acare, te ubhaya bhava hitakAja sukhakara dharma kAM na tuM mana dhare? bhAvArtha - he bhavya jIva! je pratyakSa duHkhanAM sthAna che, jemAM Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 AtmAnuzAsana hitAhitanA vivekathI rahita mUrkha ane pApI jIvo ja pravRtta thAya che ane je parabhavamAM bhayaMkara duHkha denArA che evAM zikAra Adi vyasanamAM tuM sukhano mithyA saMkalpa kare che e ja tArI mUDhatA che. vivekIjano indriyasukhane choDyA vinA je dharmayukta AcaraNa kare che tathA je bane lokamAM kalyANa karanAra che evA dharmamaya AcaraNamAM tuM ukta saMkalpa kema karato nathI? arthAt emAM ja tAre sukhanI mAnyatA karavI joIe. zloka-29 bhItamUrtIgatatrANA nirdoSA dehavittakAH / dantalagnatRNA ghnanti mRgIranyeSu kA kathA || nirdoSa tanadhanadhArI rakSaNaviNa je bhayathI kaMpatI; tRza dAMtamAM mRgI vyAdha zatA, paranI to sthiti zI thatI? bhAvArtha - je hariNIonAM zarIra sadA bhayathI kaMpatAM rahe che, vanamAM jene koInuM rakSaNa nathI, je koIno aparAdha karatAM nathI, jene mAtra eka zarIra sivAya bIjuM kaMI dhana nathI tathA je be dAMtanI vacamAM tRNa dhAraNa kare che, evI dIna niraparAdha hariNIono ghAta karavAnuM paNa zikArIo cUkatA nathI, to pachI bIjA jIvonI bAbatamAM to zuM kahevuM? arthAt teno to teo jarUra ghAta kare ja. zloka-30 paizunyadainyadambhasteyAnRtapAtakAdiparihArAt / lokaddhayahitamarjaya dharmArthayazaHsukhAyArtham // pazunya corI kapaTa jUThuM, pApa e sau pariharI; dhana dharma yaza sukha kAja sAdhI, le ubhaya bhavahita jarI. bhAvArtha - he jIva! paraniMdA, dInatA, kapaTa, corI ane Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana asatya bhASaNa Adi pApone choDIne tenA pratipakSI satya, acaurya Adi vrato ke je A loka ane paralokamAM hitakAraka che ene dhAraNa kara, kAraNa ke dharma, dhana, kIrti, ane sukhanAM e kAraNa che. zloka-31 puNyaM kuruSva kRtapuNyamanIdRzo'pi nopadravo'bhibhavati prabhavecca / bhUtyai / saMtApayaagadazeSamazItarazmiH paddheSu pazya vidadhAti vikAzalakSmIm // kara puNya, tethI prabaLa upadrava paNa na duHkhadAyI thaze, upadrava kadApi saMbhave saMpatti to te Apaze; saMtApa hetu sakaLa jagane, uSNarazima jo thato; te paNa juo! kamalo viSe suvikAsa lakSmI arpato. bhAvArtha - he bhavya! tuM puNya kAryone kara, kAraNa ke puNyavAna prANI upara asAdhAraNa upadrava paNa kAMI prabhAva pADI zakato nathI. eTaluM ja nahIM paNa te upadrava tene mATe saMpattinuM sAdhana banI jAya che. juo! samasta saMsArane saMtapta karanAra sUrya kamaLamAM vikAsarUpa lakSmIne pragaTAvanAra thAya che. Goka-32 netA yatra bRhaspatiH praharaNaM vajraM surAH sainikAH svargo durgamanugrahaH khalu harerairAvaNo vAraNaH / ityAzcaryabalAnvito'pi balabhidragnaH paraiH saGgare tadvyaktaM nanu daivameva zaraNaM dhigdhigvRthA pauruSam // maMtrI bRhaspati, vaja Ayudha, deva sainika indranA, vaLI svarga durga, kRpA harinI, hAthI airAvata chatAM; AzcaryakAraka baLa! raNe hAryo, aribaLathI yathA, Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 AtmAnuzAsana che deva eka ja zaraNa to pauruSa vikadhika te vRthA. bhAvArtha - jeno maMtrI bRhaspati hato, zastra vaja hatuM, sainiko devo hatA, killo svarga hatuM, hAthI airAvata hato, tathA jenA upara viSNuno anugraha hato, A prakAre addabhuta baLano dhAraka Indra paNa yuddhamAM zatruo vaDe jitAyo. tethI e spaSTa che ke nizcayathI deva ja prANInI rakSaka che. puruSArtha vyartha che. mATe tene vAraMvAra dhikkAra che. rAtri ja koIka to dIse zlIka-33 bhartAraH kulaparvatA iva bhuvo mohaM vihAya svayaM ratnAnAM nidhayaH payodhaya iva vyAvRttavittaspRhAH / spRSTAH kairapi no nabho vibhutayA vizvasya vizrAntaye santyadyApi cirantanAntikacarAH santaH kiyanto'pyamI || Aje ya rAje saMta koIka ziSya mahAjJAnI taNA, je moha tajI kulagiri samA, bhartA dIse avanI taNA; dhananI spRhA nivRtta jenI, udadhisama ratnAkarA, rAgAdithI aspaSTa nabhavata, vizvazAMtikara kharA. bhAvArtha - jeo svayaM mohane choDIne kulaparvatanI mAphaka pRthvIno uddhAra karanArA che, samudranI samAna ratnanA nidhAna chatAM dhananI spRhA vagaranA che, AkAzanI mAphaka vyApaka chatAM koIthI spaSTa na thatAM alipta rahIne vizvane vizrAMtinuM kAraNa thAya che - AvA apUrva guNanA dhAraka mahAzAnIonA aMtevAsI koIka saMto Aje paNa che; teono sarvathA abhAva nathI. nAkA bloka-34 pitA putraM putraH pitaramabhisaMdhAya bahudhA vimohAdIhete sukhalavamavAptuM nRpapadam aho mugdho loko mRtijananadaMSTrAntaragato / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana na pazyatyazrAntaM tanumapaharantaM yamamamum // nRpapada viSe sukha alpa paNa, thaI mohavaza te IcchatAM, ThagI tAtane suta bahu prakAre, tAta vaLI suta vaMcatAM; re! mugdha jana mRti janmanI be dADha vacce jo hasyo, joto nathI tanano niraMtara nAza yama karI che rahyo. bhAvArtha - pitA putrane tathA putra pitAne ThagIne, prAye te bane mohane vaza thaIne, alpa sukhavALuM rAjyapada prApta karavA cAhe che. paraMtu Azcarya che ke maraNa ane janmarUpa be dADha vacce rahelo A mUrNa jIva, niraMtara zarIrane naSTa karavAmAM udyata thayelA yamane dekhato paNa nathI. zloka-35 andhAdayaM mahAnandho viSayAndhIkRtekSaNaH / cakSuSAndho na jAnAti viSayAndho na kenacit // adhathI mahA abdha te, jo anya indriyaviSayathI; netrAMdha netre nA jue, viSayAbdha sarvedriyathI. bhAvArtha - viSayomAM mugdha rahevAthI jenI vivekabuddhi nAza pAmI gaI che tevo viSayAMdha jIva loka prasiddha netrAMdhathI paNa adhika aMdha che. kAraNa ke AMdhaLo to kevaLa cakSuthI dekhAto nathI, paraMtu A viSayAMdha to Indriyo ane mana AdimAMthI koInIya dvArA vastunA svarUpane joI-jANI zakato nathI. zloka-36 AzAgartaH pratiprANi yasmin vizvamaNUpamam / kasya kiM kiyadAyAti vRthA vo viSayaiSitA // pratyeka jIvane Aza-khADo, vizva jANe tyAM aNu de bhAga kone keTaluM? to vyartha viSayecchA gaNuM. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. AtmAnuzAsana bhAvArtha - AzA, tRSNArUpa khADo dareka prANImAM sthita che. te khADo eTalo moTo che ke temAM AkhuM vizva jANe eka nAnA aNu samAna jaNAya che. to te AkhA vizvanI saMpatti badhA jIvomAM vaheMcavAmAM Ave to paNa kone bhAge keTalI saMpatti Ave? arthAt te parimita saMpatti anaMta jIvonI aparimita anaMta tRSNAne zAMta karavA kema samartha thaI zake? tethI viSayonI IcchA karavI ja vyartha che. saMtoSa e ja parama sukha che. AyuHzrIvapurAdikaM yadi bhavetpuNyaM puropArjitaM syAt sarvaM na bhavenna tacca nitarAmAyAsite'pyAtmani / ityAryAH suvicArya kAryakuzalAH kArye'tra mandodyamA drAgAgAmibhavArthameva satataM prItyA yatante tarAm // pUrve karyuM jo puchyuM to tana Ayu dhana Adi maLe, nahi pujya viNa e eka paNa, klezita ati yatna bhale; evuM vicArI sujJa Aryo manda udyamI bhava sukhe, parabhava sukhArthe zIgha prema, satata udyama nA cUke. bhAvArtha - jo pUrve puNya karyuM hoya to AyuSya, lakSmI tathA zarIra Adi vastuo icchAnusAra maLI zake che; paraMtu jo te puNya na hoya to potAne game teTalo klezita karavA chatAM paNa emAMnuM kAMI maLe nahIM. mATe yogyAyogyano vicAra karanAra uttama puruSo sArI rIte vicArIne A loka saMbaMdhI kAryonA viSayamAM vizeSa prayatna karatA nathI, paraMtu anaMta kALanAM bhaviSyanAM paribhramaNanAM duHkho kema TaLe e lakSe AgAmI bhavane sudhAravA niraMtara prItipUrvaka zIgha pravarte che. zloka-38 kaH svAdo viSayeSvasau kaTuviSaprakhyeSvalaM duHkhinA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 AtmAnuzAsana yAnanveSTumiva tvayA'zucikRtaM yenAbhimAnAmRtam / AjJAtaM karaNairmanaH praNidhibhiH pittajvarAviSTavat kaSTaM rAgarasaiH sudhIstvamapi san vyatyAsitAsvAdanaH // kaTu viSa samA viSayo viSe zo svAda ke duHkhita thayo? te zodhamAM nija mahattA-amRtarasa azuci karyo; hA kaSTa! rAgI mana ane indriyathI, atimAna tuM, re! pittajvara AviSyavat viparItasvAdu samAna zuM? bhAvArtha - kaDavA viSa samAna saMtApa karanAra e viSayomAM evo te kyo svAda (AnaMda) che ke jenA kAraNe e viSayone zodhavAmAM duHkhI thaIne tuM potAnA svAbhimAna(Atmagaurava)rUpa amRtane malina kare che? ane mananI sevikA je indriyo teno AjJAMkita sevaka thaI tuM e ja viSayomAM pravarte che! are! pittajvaravALA jIvane jema vastuno svAda viparIta bhAse, tema tuM vidvAna hovA chatAM rAgarasathI viparItasvAdu banyo che. bloka-39 anivRtterjagatsarvaM mukhAdavazinaSTi yat / tattasyAzaktito bhoktuM vitanorbhAnusomavat // nivRtti vaNa paNa, jagata saghaLuM bacatuM tuja mukhathI dIse; tuja te azakti bhoganI, jyama rAhu soma ravi ase. bhAvArtha - he asaMtoSI AtmA! jagata AkhAne aMgIkAra karavAnI abhilASArUpa pariNAmathI to teM A jagatamAM kaMI paNa choDyuM nathI. tRSNAnI nivRttithI rahita arthAt adhika tRSNAthI yukta hovA chatAM paNa tArA mukhamAMthI je AkhuM jagata bhogavAyA vinA bacyuM che, bAkI rahyuM che te tArI bhogavavAnI azaktine lIdhe bacyuM che; jema rahaNa vakhate sUrya ane caMdra rAhunA mukhamAMthI bacelA jaNAya che te rAhunI saMpUrNa gaLI javAnI azaktine lIdhe bane che. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 AtmAnuzAsana bloka-40 sAmrAjyaM kathamapyavApya sucirAtsaMsArasAraM punaH tattyaktvaiva yadi kSitIzvaravarAH prAptAH zriyaM zAzvatIm / tvaM prAgeva parigrahAn parihara tyAjyAn gRhItvApi te mA bhUrbhAtikamodakavyatikaraM saMpAdya hAsyAspadam // keme karI sAmrAjya cakrInuM lahI cira bhogavyuM, saMsArasAra chatAMya tyAgI, siddhapada zAzvata lahyuM; to tyAjya parigraha tyAgI de, tuM prathamathI rahato nahIM, bhautika modakavat kadI to hAsyasthAna bane nahIM. bhAvArtha - yadyapi cakravartIoe saMsAramAM sArarUpa manAtuM che khaMDanuM sAmrAjya mahAkaSTa karIne meLavyuM ane tene cirakALa bhogavyuM, topaNa tene choDyA pachI ja teo zAzvata mokSalakSmIne pAmyA. tethI tuM te parigrahane dhAraNa karyA vinA prathamathI ja choDI de ke jethI bhautika modakavatuM hAsyAspada na bane. zloka-41 sarvaM dharmamayaM kvacitkvacidapi prAyeNa pApAtmakaM kvApyetad dvayavatkaroti caritaM prajJAdhanAnAmapi / tasmAdeSa tadandharajjuvalanaM snAnaM gajasyAthavA / mattonmattaviceSTitaM na hi hito gehAzramaH sarvathA // kadI dharmamaya pravRtti, prAye pApamaya vartana kadI, kadI ubhayamaya vartana gRhasthI prAjJataNuM paNa jo yadi; jyama aMdhanuM vaNavuM nirarthaka, snAna gajanuM che vRthA, unmatta vartana tyAM gRhAzrama zreyakara nahi sarvathA. bhAvArtha - prajJArUpI dhanavALA buddhimAna gRhasthonuM paNa pravartana kvacit sAmAyika, bhakti, satsaMga, svAdhyAya Adi zubha kAryamAM pUrNa dharmarUpa hoya che, kvacit bhogAdimAM vartavArUpa pUrNa Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana - 23 pAparUpa hoya che to kvacit maMdira, derAsara Adi karAvavArUpa kAryamAM ubhaya (pApa-puNya) rUpa hoya che. AMdhaLo vaNe ane vAchaDo cAvI jAya athavA hAthI snAna kare ane potAnI sUMDhavaDe potAnA zarIra upara puSkaLa dhULa nAkhI te snAna vyartha kare enA jevI athavA koI zarAbI ke pAgala jevI vividha ceSTAsabhara gRhAzramanuM pravartana hitakAraka nathI. arthAt gRhAzramamAM rahI kevaLa dharmarUpa pravartana sulabha nathI. mATe ja jJAnI puruSoe sarvatyAgano upadeza karyo che. AtmAnuM sAcuM kalyANa nirmatha mArgathI ja thavuM saMbhave che. zloka-42 kRSTvoptvA nRpatInniSevya bahuzo bhrAntvA vane'mbhonidhau kiM kliznAsi sukhArthamatra suciraM hA kaSTamajJAnataH / tailaM tvaM sikatAsvayaM mRgayase vAJchedviSAjjIvituM nanvAzAgrahanigrahAttava sukhaM na jJAtametattvayA // kRSi karI, narapati sevI, bahu vana jaladhi bhamato naSTa hA! sukhakAja kAM ajJAnathI, cira kleza sahato kaSTa hA! tuM tela zodhe retImAM, viSa khAI jIvana Icchato? AzArUpI graha vaza thatAM sukha, satya e nathI jANato. bhAvArtha - gRhAzramamAM tuM sukha prApta karavA mATe AzA-tRSNAthI jamInane kheDI, bI vAvIne arthAt khetI karIne, athavA rAjAdinI sevA karIne arthAt dAsatva karIne, athavA ghaNI vAra jaMgalomAM, samudramAM paribhramaNa karIne arthAt vyApAra karIne, dIrgha kALathI zA mATe kaSTa sahana karI rahyo che? ajJAnatAthI tuM A je kaSTa sahana karI rahyo che tethI to ema jaNAya che ke tuM retImAMthI tela nIkaLaze ema dhArI retI pIlI rahyo che, athavA viSa khAIne jIvana TakAvavA icchI rahyo che! retImAMthI tela nIkaLavuM jema azakya che athavA viSapAna karanArane jema jIvana Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 AtmAnuzAsana TakAvavuM asaMbhavita che tema uparokta khetI, vyApAra Adi dvArA yathArtha sukha pAmavuM asaMbhavita che. he bhavya! tane zuM khabara nathI ke abhISTa sukha to AzArUpI pizAcano nAza thAya ane saMtoSa prApta thAya tyAre ja maLI zake che? zloka-43 AzAhatAzanagrastavastUccairvaMzajAM janAH / hA kilaitya sukhacchAyAM duHkhadharmApanodinaH // AzAgnithI saMtapta UMcA vAMsanI chAyA cahe? sukha alpa vastubhAgamAM, saMtApa to adhiko dahe. bhAvArtha - hA! kheda che ke ajJAnI prANI AzArUpa agnithI vyApta bhogapabhoga padArthopa UMcA vAMsathI utpanna thayelI sukharUpa (sukhAbhAsarUpa) chAyAne pAmIne duHkharUpI saMtApane dUra karavA mAge che. zloka-4 khAte'bhyAsajalAzayA'jani zilA prArabdhanirvAhiNA bhUyo'bhedi rasAtalAvadhi tataH kRcchrAtsutucchaM kila / kSAraM vAyudagAttadapyupahataM pUtikRmizreNibhiH zuSkaM tacca pipAsito'sya sahasA kaSTaM vidhezceSTitam // jaLa nikaTa dhArI kUpa khode, tyAM zilA nIkaLe taLe, te bhedatAM kaSTa rasAtaLa pahoMcatAM jaLa to maLe; te alpa, khAruM, koTi kRmiyuta, khUba durgandhI bharyuM, te paNa pIvA jAtAM, sukAye, hA! vidhi baLiyuM TharyuM. bhAvArtha - thoDuM khodatAM ja pANI nIkaLaze evI AzAthI koI tRSAtura manuSya kUvo khodavA mAMDyo, tyAM vacamAM zilA AvI. zarU kareluM kArya pUruM karavA teNe mahAkaSTa zilAne khodI pAtALa Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 25 sudhI UMDuM kholyuM. tyAM ghaNAM kaSTa kaMIka thoDuM pANI nIkaLyuM, te paNa atyaMta khAruM, durgadhavALuM, ane kIDAothI khadabadatuM. tevuM pANI paNa jyAM te pIvA jAya che, tyAM to jotajotAmAM te sukAI gayuM! AvI devanI prabaLatA che. zloka-45 zuddhardhanairvivardhante satAmapi na saMpadaH / na hi svacchAmbubhiH pUrNAH kadAcidapi sindhavaH // nyAyayuta dhanathI vadhe nA saMtanI paNa saMpadA; nirmaLa jaLa saMpUrNa nA bharapUra saritA jo kadA. bhAvArtha - nyAyapUrvaka upArjana karelA dhanathI uttama puruSonI paNa sukhasaMpadA vRddhi pAmatI nathI, jema nadIo AkAzamAMthI varasatA varasAdanA zuddha jaLathI kadApi pUrNatAne pAmatI nathI. bloka-46 sa dharmo yatra nAdharmastatsukhaM yatra nAsukham / / tajjJAnaM yatra nAjJAnaM sA gatiryatra nAgatiH // . te dharma jyAM na adharma che, te sukha jyAM duHkha nA kadI; te jJAna jyAM ajJAna nA, Agati nahIM tyAM gati vadI. bhAvArtha - dharma to e ja che ke jyAM adharmano leza nathI, sukha to e ja che ke jyAM duHkhano aMza nathI, jJAna to e ja kahI zakAya ke jemAM ajJAnanI kaNikA nathI ane vAstavya gati to e ja che ke jyAMthI pharI Agati (AvAgamana) nathI. zloka-47 vArtAdibhirviSayalola vicArazUnyaH kliznAsi yanmuhurihArthaparigrahArtham / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 AtmAnuzAsana tacceSTitaM yadi sakRtparalokabuddhyA na prApyate nanu punarjananAdi duHkham // ra! viSayalaMpaTI dhana parigraha kAja kaSTa ati sahe, ra! re! vicArarahitI pharI pharI klezakArI patha cahe; e kaSTamaya pravRtti eka ja vAra parabhava hita cahI, jo thAya to janmAdi duHkhanI prApti kadI thAya nahIM. bhAvArtha - he viSayalaMpaTI tuM ahIM viSayomAM mugdha thaIne, vivekarahita thayelo je khetI, pazupAlana, vyApAra Adi dvArA dhana kamAvA mATe vAraMvAra kaSTa sahana kare che tevI kaSTamaya pravRtti (tapazcaraNAdi) paraloka mATe, arthAt AgAmI bhavane sukhamaya banAvavA mATe eka vAra paNa kare to pachI nizcayathI A janmamaraNanuM duHkha na ja pAme. zloka-48 saMkalpyedamaniSTamiSTamidamityajJAtayAthAtmyako bAhye vastuni kiM vRthaiva gamayasyAsajya kAlaM muhuH / antaHzAntimupaihi yAvadadayaprAptAntakaprasphurajjvAlAbhISaNajATharAnalamukhe bhasmIbhavenno bhavAn // vastu svarUpa yathArtha jANyA viNa karI sukha kalpanA, Asakti ISTaniSTathI, zI vyartha kALanI kSepanA? jyAM sudhI jvALA bhISaNa, nirdaya kALa jaTharAgni tane, bALI kare nA bhasma tyAM lagI zAMti aMtara sAdha ne. bhAvArtha - he bhavya! tuM padArthanA yathArtha svarUpane jANyA vagara, A ISTa che, A aniSTa che ema mAnIne, bAhya vastuo(strI, putra, dhanAdi)mAM Asakta thaIne temAM sukhanI kalpanAthI vAraMvAra zA mATe vyartha avasara gumAvI de che, ane nakAmo kALa gALe che? jyAM sudhImAM tuM dedIpyamAna jvALAmukta bhayaMkara Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana nirdayI kALanA pracaMDa udarAgninA mukhamAM paDIne bhasma na thaI jAya tyAM sudhImAM rAga-dveSa ajJAna AdinA tyAgarUpa aMtarazAMtine prApta karI le. jo tuM tema nahIM kare ane acAnaka mRtyu AvI pahoMcaze to AtmakalyANa karavAno A apUrva yoga vRthA jaze. mATe cetI jA ane avasarane sAdhI levAmAM pramAda na kara. bloka-49 AyAto'syatidUramaGga paravAnAzAsaritpreritaH kiM nAvaiSi nanu tvameva nitarAmenAM tarItuM kSamaH / svAtantryaM vraja yAsi tIramacirAnno ced durantAntakagrAhavyAttagabhIravaktraviSame madhye bhavAbdherbhaveH // ra! karmavaza AzAnadI prerita Avyo bahu dUre, jANe na zuM? tene tarI jAvA samartha tuM hi khare; re! svavaza thaI, jhaTa jA tarI, nahi to bhavAbdhi bhISaNamAM, e duSTa antaka-magara-mukhamAM, mAsa thAze antamAM. bhAvArtha - he jIva! tuM parAdhIna thaIne, tRSNA nadIthI prerita thaIne, bahu dUra AvI pahoMcyo che. zuM tane khabara nathI ke e tRSNArUpa nadIne tarIne pAra karavA tuM ja samartha che. mATe tuM have svAdhina, mohAsatirahita thaIne te nadIne zIdhra tarI jA. jo tema nahIM kare to te viSayatRSNArUpa nadInA pravAhamAM vaheto vaheto, duSTa dudama yamarUpa magaranA khullA UMDA moM vaDe bhayaMkara evA saMsArasamudranI madhyamAM jaI paDIza. bloka-5o AsvAdyAdya yadujjhitaM viSayibhirvyAvRttakautUhalaistadbhUyo'pyavikutsayannabhilaSasyaprAptapUrva yathA | janto kiM tava zAntirasti na bhavAn yAvad durAzAmimA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 AtmAnuzAsana maMhaHsaMhativIravairipRtanAzrIvaijayantI viSayIjane je bhogavI, tyAgyA viSaya virati dharI, te eTha cAhe, glAni viNa tuM, gaNI apUrva, spRhA karI; he jIvI zAMti nA tane, jyAM lagI durAzA e khare, aghasamUha vIra aricam jayadhvajA e jo nA hare. bhAvArtha - je strI Adi viSayabhogone viSayIjanoe bhogavIne, tethI virakta thaI tajI dIdhA che, te eThane tuM dhRNArahita thaI, jANe apUrva hoya ema gaNI, bhogavavA icche che! he jIva! jyAM sudhI pApasamUharUpI vIra zatrunI senAnI pharakI rahelI dhvajA samAna e duSTa viSayatRSNAne tuM naSTa nahIM karI de, tyAM sudhI zuM tane kadI zAMti thavAnI che? arthAt kadI thavAnI nathI. mATe vivekane prApta karI duSTa viSayavAsanAne tuM naSTa karI de ke jethI anupama zAMti prApta thAya. e nizcita che ke sukhanuM kAraNa abhISTa viSayonI prApti nathI paNa teno parityAga ja che. bloka-51 bhaGktvA bhAvibhavAMzca bhogiviSamAn bhogAn bubhukSu zaM mRtvApi svayamastabhItikaruNaH sarvAaighAMsurmudhA / yadyatsAdhuvigarhitaM hatamatistasyaiva dhik kAmukaH kAmakrodhamahAgrahAhitamanAH kiM kiM na kuryAjjanaH // re! bhAvibhavanAM sukha gumAvI, sarpa sama bhogo cahyA! pote marIne paNa badhAM haNavA, tajI bhaya ne dayA; re! sAdhunidita sarva karavA, hatamati dhik kAmanA! je kAma krodha mahAgraha ati masta zuM na kare janA? bhAvArtha - svargAdi AgAmI bhavanAM sukha bhogI(indriyalaMpaTa)janone maLavAM durlabha che, arthAt viSayI janone kadI prApta Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28, AtmAnuzAsana thatAM nathI. AtmAnA svAdhIna sukhane naSTa karIne arthAt tevAM sukha prApta karavAnAM mUkIne ajJAnI prANI sarpa samAna bhayaMkara te bhogo bhogavavAnI atizaya icchA kare che. te bhaya ane dayAthI rahita thaIne pote marIne paNa vyartha bIjAone mAravA icche che. je je nIca kAryone mahApuruSoe niMdyAM che te te sarva, dhikkAra che ke A durbuddhi jIva karavA cAhe che. kAma krodha Adi duSTa pizAca samAna che, tenAthI pIDita prANI heyAdeyano vicAra nahIM karatAM game tevAM pApa paNa karI bese che. zloka-para zvo yasyAjani yaH sa eva divaso hyastasya saMpadyate sthairya nAma na kasyacijjagadidaM kAlAnilonmUlitam / bhrAtardhAntimapAsya pazyasi tarAM pratyakSamakSNorna kiM yenAtraiva muhurmuhurbahutaraM baddhaspRho bhrAmyasi / / je divasa AvatI kAla che, gaI kAla tehi ja dina bane, sthira vastu jagamAM ko nahIM, sau kALa vAyu nikaMdane; bhAtA! tajIne bhAnti tuM kyama nayana kholI nA jue! ke jethI bhogecchA vaDe baMdhAI bhamato bhavabhave. bhAvArtha - je vastune mATe je divasa AvatI kAla kahevAto te ja vastune mATe te ja divasa gaI kAla thaI jAya che. ahIM koI vastu sthira nathI. A AkhA jagatanI badhI vastu e kALarUpa vAyu vaDe mULamAMthI ukheDI naMkhAya che. he bhAI! bhAMtine choDa. zuM tuM tArI najara sAme A joto nathI? kema A nazvara bAhya vastuonA viSayamAM vAraMvAra tenI ja icchA karIne dIrgha kALathI paribhramaNa karyA kare che? zloka-pa3 smRtipathepyudvegakAriNyalaM saMsAre narakAdiSu Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana duHkhAni pratisevitAni bhavatA tAnyevamevAsatAm / sasmarasmitazitApAGgairanaGgAyudhaihimadagdhamugdhataruvadyatprAptavAnnirdhanaH // tattAvatsmara rvAmAnAM duHkho sahyAM saMsAramAM narakAdinAM je pharI pharI, tenI smRti paNa trAsa de, tethI adhika smara tuM jarI; nirdhana sthitimAM yuvatI jananAM kAmabANa kaTAkSathI, himadagdha mRdu taruvat baLI, duHkha teM sahyAM pratyakSathI. bhAvArtha A saMsAra smaraNamAtrathI paNa atyaMta saMtApa utpanna karanAra che. tenI aMdara narakAdi durgatiomAM paDIne teM je asahya duHkho sahana karyAM che tenI vAta to javA do, arthAt te parokSa duHkhonI carcA karavI vyartha che; paraMtu he bhavya! dhanathI rahita evA teM, kAmanAM bANa samAna strIonA kAmotpAdaka maMda hAsyayukta tIkSNa kaTAkSothI vIMdhAIne, himathI baLI gayelA komaLa vRkSanI mAphaka je duHkha prApta karyAM che tenuM to jarA smaraNa kara. viSayanI tRSNAthI A lokamAM maLatAM duHkha ane tenA phaLarUpe paralokamAM paNa prApta thatAM adhogatinAM duHkhono vicAra karI viSayothI virakta thA ane tRSNA tajIne banne bhavamAM sukhI thA. 30 -- zloka-54 utpanno'syasi doSadhAtumalavaddeho'si kopAdivAn sAdhivyAdhirasi prahINacarito'syasyAtmano vazvakaH mRtyuvyAttamukhAntaro'si * jarasA grAsyo'si janmin vRthA kiM matto'syasi kiM hitArirahite kiM vAsi baddhaspRhaH // utpanna chuM, tana malina tuM, chuM krodha rAgAdirato, duRRritrI tuM, Adhi vyAdhi sahita, Atama veMcato; tuM maraNa mukhamAM, jarA mAse, janma bhava bhava dhArato, tuM matta zuM? nija hita ari zuM? ke na tRSNA tyAgato? Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 31 bhAvArtha - he jIva! tuM aneka yoniomAM utpanna thayo che; vAta-pittAdi doSa, rasa-rudhirAdi sAta dhAtu tathA maLamUtrAdiyukta zarIrane dhAraNa karanAro che; krodhAdi kaSAyothI sahita che, AdhivyAdhithI pIDita che, duSTa AcaraNavALo che, potAne ja ThaganAro che, mRtyue phADelA mukhanI vacamAM che arthAt maraNonmukha che tathA jarA(vRddhAvasthA)no mAsa bananAra che. topaNa te ajJAnI prANI! samajamAM nathI AvatuM ke zuM tuM tArA ja hitano zatru che? A rIte unmatta thaIne tuM te ahitakAraka viSayonI abhilASA kema kare che? emAM niraMtara pravartavA chatAM Aja sudhI tane ISTanI siddhi thaI nathI. UlaTuM e viSayAdino anurAgI thaI tuM kevaLa kleza ja pAmyo che. zloka-papa ugragrISmakaThoradharmakiraNasphUrjadgabhastiprabhaiH saMtaptaH sakalendriyairayamaho saMvuddhatRSNo janaH / aprApyAbhimataM vivekavimukhaH pApaprayAsAkulastoyopAntadurantakardamagatakSINokSavat klizyate // rA gISmakALa kaThora ravinAM kiraNavat saMtApatI, tRSNA viSaya sukhanI vadhIne citta jananAM bALatI; icchita jo pAme nahIM, viveka viNa pApo kare, kAdava viSe khUMcela to te baLadavat kleze mare. bhAvArtha - viSayasukhanI tRSNA vadhIne manuSyonAM manane zIkha(unALA)mAM tapelA kaThora ravinAM pracaMDa kiraNo samAna bALe che. A tRSNAthI saMtapta prANI vivekane naSTa karI icchita viSayone meLavavA mATe pApAcAramAM vartI vyAkula thAya che. ane jyAre Icchita viSayo nathI maLatA tyAre te, tarasathI pIDAIne pANInI nikaTa agAdha kAdavamAM phasAI gayelA nirbaLa baLadanI mAphaka klezane pAme che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra AtmAnuzAsana zloka-56 labdhendhano jvalatyagniH prazAmyati nirindhanaH / jvalatyubhayathApyuccairaho mohAgnirutkaTaH || agni vadhe Indhana maLe, te zAMta Indhana viNa thato; paNa ubhayathI vadhato aho! A moha agni adhika to. 'bhAvArtha - agnimAM dhana nAMkhavAmAM Ave to agni vadhe che ane Idhana kADhI levAmAM Ave to agni bujhAI jAya che, arthAt zAMta thaI jAya che. paraMtu Azcarya che ke moharUpI agni to svAbhAvika agni karatAM paNa atizaya bhayAnaka che. kAraNa ke viSayabhogarUpa idhana maLatAM mohano dAha vadhe che ane viSayabhogarUpa Idhana na maLe to tenI tRSNArUpa dAha baLato ja rahe che. eTale bane avasthAmAM A viSayatRSNArUpa Aga to prANIne bALyA ja kare che. kiM bloka-57 kiM marmANyabhinanna bhIkarataro duHkarmagarmudgaNaH kiM duHkhajvalanAvalIvilasitai leDhi dehazciram / garjadyamatUrabhairavaravAnnAkarNayanirNaya yenAyaM na jahAti mohavihitAM nidrAmabhadrAM janaH // dAruNa pAparUpI ghaNI madhamAkhI nA hasatI tane? cirakALathI duHkha agnijvAlA bALatI nA zarIrane? bhayakArI zabdo garjatA yamanA zuM tuM suNato nathI? ra! jethI tuM A mohanidrA duHkhada haju tajato nathI? bhAvArtha - A jIvane atyaMta bhayAnaka pApakarmarUpI madhamAkhIonA daMzathI zuM pIDA nathI thaI? avazya thaI che. zuM piMktibaddha duHkharUpa prajvalita agninI bhayaMkara jvALAothI enuM zarIra cirakALathI saMtapta thayuM nathI? arthAt duHkharUpa Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 33 agninI jvALAothI avazya baLI rahyuM che. zuM teNe garjanA karI rahelA yamarAjAnAM vAjiMtronA bhayAnaka nAda sAMbhaLyA nathI? anyathA kayA kAraNe A prANI duHkhanuM kAraNa evI e mohanidrAne tajI deto nathI? zloka-54 tAdAtmyaM tanubhiH sadAnubhavanaM pAkasya duSkarmaNo vyApAraH samayaM prati prakRtibhirgADhaM svayaM bandhanam I nidrA vizramaNaM mRteH pratibhayaM zazvanmRtizca dhuvaM janmin janmani te tathApi ramase tatraiva citraM mahat // bhavabhave tanatAdAtmyatA, duHkha karmaphaLa vede ati, prati samaya jJAnAvaraNa Adi karmabaMdha kriyAtati; vizrAma nidrA, maraNa bhIti, te avazya AvatuM, to paNa rame tuM tyAM ja e Azcarya ura relAvatuM. bhAvArtha A zarIra sAthe tAro anAdi kALathI gADha saMbaMdha che. zarIranI paraMparA cAlI AvI che ane temAM tAro moha (mamatA) paNa cAlu rahyA karyo che. te zarIra rahevAthI pApakarmanA paripAkarUpa du:kha tAre sadA bhogavavuM paDe che. zarIra hovAthI jIvane niraMtara karmano baMdha thayA kare che. jJAnAvaraNAdi ATheya karmanI paraMparA cAlu rahe che. A pravRtti cAlu rahyA kare che. temAM nidrA e visAmo che. maraNano bhaya tane sadA rahyA kare che. topaNa maraNa to avazya Ave che ja. he vAraMvAra janmamaraNa karI rahelA janmin! tArA jIvanamAM AvAM duHkho niraMtara rahyAM che, chatAM Azcarya che ke tuM haju te zarIrAdimAM ja ramaNatA karI rahyo che! - zloka-59 asthisthUlatulAkalApaghaTitaM nadvaM zirAsnAyubhi Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 AtmAnuzAsana zcarmAcchAditamasasAndrapizitairliptaM suguptaM khalaH / kArAtibhirAyuruccanigalAlagnaM zarIrAlayaM kArAgAramavaihi te hatamate prItiM vRthA mA kRthAH // hatabuddhi! tanamAM vyartha prIti kara na, baMdIkhAnuM e, tana hADapASANe ghaDyuM, nasajALathI jakaDAyuM e; che carma AcchAdita, zroNitamAMsathI lIMpAyuM e, che karma arirakSita, Ayu-karmathI baMdhAyuM e. bhAvArtha - he naSTabuddhi prANI! A zarIra hADakAMrUpa moTA paththaranA staMbhathI baneluM che, naso ane snAyuorUpI jALathI vIMTAyeluM che, lohI ane mAMsAdi dhRNAyukta padArthothI lIMpAyeluM che, cAmaDAthI DhaMkAyeluM che, duSTa karmorUpa zatruothI rakSAyeluM che tathA AyurUpa bhAre beDIthI baMdhAyeluM che. AvA A zarIrarUpa gRhane tuM kArAgRha samaja ane tatsaMbaMdhI anurAga tajI nija zuddha sahaja AtmasvarUpamAM ja anurAga kara. zloka-10 zaraNamazaraNaM vo. bandhavo bandhamUla ciraparicitadArA dvAramApadagRhANAm / viparimRzata putrAH zatravaH sarvametat tyajata bhajata dharma nirmalaM zarmakAmAH // je zaraNa mAne, zaraNa nahi te, badhu bandhanamULa jyAM, ciraparicita nArI vipattidhAmadhAra samULa tyAM; vaLI jo vicArI, putra zatru thAya te aMtara dahe, tajI sarva e bhaja dharma nirmaLa, zAMti sukha jo tuM cahe. bhAvArtha - he bhavya jIvo! tame jene zaraNa mAno cho te koI tamone zaraNarUpa nathI ja. je baMdhujano che te rAga-dveSanuM nimitta banI tamane karmabaMdhananAM ja kAraNa thAya che. dIrgha kALa paricayamAM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 35 AvelI strI te ApattirUpa gRhanuM dvAra che. temaja putra che te atizaya rAga-dveSanuM kAraNa hovAthI zatru samAna che. Avo vicAra karI, jo tame sukhanI abhilASA rAkhatA ho to e sauno moha choDI nirmaLa dharmanI ArAdhanA karo. zloka-61 kimihendhanairiva tatkRtyaM dhanairAzAgnisaMdhukSaNaiH sambandhena kimaGga zazvadazubhaiH saMbaMdhibhirbandhubhiH / kiM mohAhimahAbilena sadRzA dehena gehena vA dehin yAhi sukhAya te samamamuM mA gAH pramAdaM mudhA // jIva! dhana bane IMdhana samuM vaLI baMdhu saMbaMdhothI dara mohasarpanuM deha A AzAgnine uttejavA, zuM? te durgatiprada vaLI geha temaja duHkhada e, jANavA; sukha kAja AzA sau zamAvI taja samasta pramAdane. bhAvArtha he dehina (zarIradhArI prANI)! iMdhananI mAphaka tRSNArUpa agnine uttejita karanAra dhananuM tAre zuM kAma che? arthAt kAMI ja nahIM. pApanAM kAraNa evAM svajanAdi saMbaMdhIo sAthe saMbaMdha rAkhavAthI tane zo lAbha che? arthAt kAMI ja nahIM. moharUpa sarpanA moTA dara jevA A zarIra tathA gharathI paNa tane zuM prayojana che? kAMI ja nahIM. Avo vicAra karIne, he jIva! tuM sukhanuM kAraNa evI e tRSNAnI zAMti prApta kara. temAM vyartha pramAda na kara. - zloka-62 AdAveva mahAbalairavicalaM paTTena baddhA svayaM rakSAdhyakSabhujAsipaaravRtA sAmaMtasaMrakSitA lakSmIrdIpazikhopamA kSitimatAM hA pazyatAM nazyati prAyaH pAtitacAmarAnilahatevAnyatra kAzA tRSNAm || 1 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 AtmAnuzAsana nRpalakSmInI rakSA kare baLavAna maMtrI prathama to, sAmanta rakSAdhyakSathI rakSAya, to paNa capaLa jo; cAmarapavanathI dIpazikhAvat jotajotAM naSTa e, to anya sthAne sthiratAnI Aza zI? hA kaSTa e! bhAvArtha - je rAjAonI lakSmI sarva prathama mahAbaLavAna maMtrI athavA senApati dvArA paTTabaMdharUpe nizcaLatAthI bAMdhavAmAM Ave che, jenI pAchaLa hAthamAM taravAra Adi zastra sahita rakSAdhikArI puruSo rakSA mATe rAkhavAmAM Ave che tathA je aneka sainiko dvArA rakSita rahe che, te asthira rAjalakSmI paNa, DhoLavAmAM AvatAM cAmaronA pavanathI dIpakanI jvALAnI jema jyAM jotajotAmAM naSTa thaI jAya che tyAM bhalA, bIjA sAmAnya mANasanI lakSmInI zI AzA rAkhI zakAya? arthAt lakSmI koInI paNa pAse sthira rahenAra nathI. mATe avinAzI sukhanI prApti mATe vinazvara lakSmInI abhilASA tajIne saMtoSano ja Azraya kartavya che. zloka-13 dIptobhayAgravAtAridArUdaragakITavat janmamRtyusamAzliSTe zarIre bata sIdasi || re! ubhaya cheDe saLagatA eraMDakASTha jIva yathA, tuM janmamaraNe vyApta deha, moha tajI jAgRta thA. bhAvArtha - he bhavya! eraMDanI polI lAkaDI bane bAjuthI saLagI rahI che, tyAM vacamAM rahelo kIDo jema bane taraphathI baLI rahyo che ane maravAnI taiyArImAM ja che, duHkhamAM ja che. e ja prakAre eka bAju janma, bIjI bAju maraNa e benI vacce zarIramAM jIvI rahelo A jIva duHkha pAmI rahyo che te khedanI vAta che. mATe kalyANanI icchAvALA bhavya jIva to zarIrano moha - dehAdhyAsa tajI daI, nirmamatva bhAvane sAdhI, ratnatrayanI Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37. AtmAnuzAsana prAptipUrvaka A dehane choDavAno prayatna kare che. zloka-14 netrAdIzvaracoditaH sakaluSo rUpAdivizvAya kiM preSyaH sIdasi kutsitavyatikarairaMhAMsyalaM bRMhayan / nItvA tAni bhujiSyatAmakaluSo vizvaM visRjyAtmavAnAtmAnaM dhinu satsukhI dhutarajAH savRttibhirnirvRtaH // netrAdi svAmI manathI prerita klezayuta viSayo cahe, thaI dAsa duSkarmo karI, thaI khinna agha bahu saMrahe; kara dAsa IndriyagaNa have, tajI kleza parigraha rahita ho! harI karmarAja sat sukhI, nija vaza sadAcAre mukta ho! bhAvArtha - netrAdi indriyorUpa svAmI dvArA athavA netrAdi IndriyonA svAmI evA mana dvArA prerAyelA dAsa samAna thaIne tuM saMkalezayukta rahIne rUpAdarUpa samasta viSayo meLavavA mATe durAcaraNa karIne zA mATe pApanI vRddhi karI rahyo che? ane tethI khedakhinna thaI rahyo che? tuM te indriyone ja dAsa banAva ane saMklezathI rahita thaI te rUpAdi sarva viSayone tajI de. ema jitendriya thaI potAnA AtmAne prasanna kara. tethI tuM sadAcAro vaDe pApathI rahita thaI muktine - sAcA sukhane pAmI zakIza. mahAduHkha ane kevaLa klezarUpa viSayavRttine dhoI uttama vRttine dhAraNa karI AnaMdarUpa thA! AnaMdarUpa thA! arthino dhanamaprApya dhanino'pyavitRptitaH / kaSTaM sarve'pi sIdanti paramekaH sukhI' sukhI // dhanaprApti viNa nidhana duHkhI, tRpti vinA dhaniko duHkhI; hA khedakhina samasta tyAM! munizreSTha saMtoSe sukhI. 1 - pAThAMtara : muni Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 AtmAnuzAsana bhAvArtha nirdhana manuSya dhana nahIM hovAthI du:khI thAya che to dhanavAna manuSya saMtoSa nahIM rahevAthI duHkhI thAya che. A prakAre kheda che ke nirdhana ke dhanavAna, sarva prANI duHkha ja anubhave che. jo koI sukhI hoya to eka 'sukhI' ja sukhI che arthAt tRSNAthI rahita, saMtoSavALA muni ja sukhI che. saMtoSa ja sukhanuM kAraNa che. mATe tene ja prApta karo. -- zloka-66 parAyattAt sukhAd duHkhaM svAyattaM kevalaM varam / anyathA sukhinAmAnaH kathamAsaMstapasvinaH // jo anyavaza sukha, duHkha to te, svavaza uttama sukha gaNyuM; nahi to 'sukhI'e nAma kyAMthI saMbhave munio tazuM? bhAvArtha dhanavAnone je sukha che te parAdhIna che. te parAdhIna sukha karatAM, potAnI icchAnusAra anazana Adi tapa karanAra tapasvIone dekhAtAM kaSTa ke du:kha e sArAM ja che. kAraNa ke jo ema na hoya to tapazcaraNa karanArA munio 'sukhI' nAmathI kema oLakhAya? zloka-67 viharaNamakArpaNyamazanaM yadetatsvacchandaM sahAya: saMvAsaH zrutamupazamaikazramaphalam / mano mandaspandaM bahirapi cirAyAti vimRzan na jAne kasyeyaM pariNatirudArasya tapasaH / / nijavaza vihAra, adInatA AhAramAM, jJAnItaNAM, nijavAsa Aryo sAtha, zruta abhyAsa zama zramaphaLa gaNyAM; mana mandavRtti bAhyagamane, dIrghakALa vicAratAM, pariNAma AvAM zreSTha nA jANuM kyA tapanAM thatAM? Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 39 bhAvArtha - tyAgI jJAnIono vihAra, gamanAgamana svataMtratApUrvaka hoya che, bhojana dInatArahita hoya che, Arya (uttama). guNIjanono saMga hoya che. zAstrasvAdhyAyarUpa parizramanA phaLamAM rAgAdinA upazamarUpa zAMti hoya che tathA bAhya parapadArthomAM maMda pravRttivALuM mana hoya che. temanA A badhA guNo kayA mahAna tapanuM pariNAma che e ghaNA kALathI atizaya vicAra karavA chatAM paNa mane khabara paDatI nathI. viratiratulA zAstre cintA tathA karuNA parA matirapi sadaikAntadhvAntaprapaJcavibhedinI / anazanatapazcaryA cAnte yathoktavidhAnato bhavati mahatAM nAlpasyedaM phalaM tapaso vidheH // virati anupama, zAstraciMtana, zreSTha karuNA aMtare, buddhi mahA ekAnta-tama-vistAra nAza sadA kare; vidhiyukta anazana tapazcaryA aMtakALe bhaya hare, pravRtti mahA puruSo taNI, nahi alpa tapanuM phaLa khare! bhAvArtha - te uparAMta viSayono anupama tyAga, zrutano abhyAsa, utkRSTa dayA, niraMtara ekAMtavAdarUpa aMdhakAranA vistArane naSTa karavAvALI syAdvAdarUpa buddhi tathA aMtamAM Agamokta vidhipUrvaka anazanatapanuM AcaraNa arthAt AhAratyAgapUrvaka samAdhimaraNa - mahAtmAonI A sarva pravRtti koI thoDA tapane AcaravAnuM phaLa nathI, paraMtu mahAna tapanuM ja phaLa che. bloka-69 upAyakoTidUrakSe svatastata ito'nyataH / sarvataH patanaprAye kAye ko'yaM tavAgrahaH // koTi upAya paNa nahIM rakSAya nija parathI kadA; Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 AtmAnuzAsana tana nAzazIla avazya, teno vyartha Agraha zo sadA bhAvArtha - he bhAI! A zarIra koTi upAyo karavA chatAM svayaM tenuM rakSaNa thaI zake tema nathI, tema koI anya dvArA paNa tenI rakSA karAvI zakAya tema nathI; paraMtu je sarva prakAre naSTa ja thavAnuM che, tevA zarIranI rakSA karavAmAM A tAro kevo Agraha che ke huM tenI rakSA karuM', "rakSA karuM? arthAt tenI rakSA jyAre koI prakAre thaI zake ema ja nathI tyAre haThapUrvaka tenI rakSA karavAnA prayatna nirarthaka che. zloka-60 avazyaM nazvarairebhirAyuHkAyAdibhiryadi / zAzvataM padamAyAti mudhAyAtamavaihi te // A Aya kAyA Adi nazvara nizcaye, toye yadi; jo tethI zAzvata mokSaprApti, jANa to phogaTa thatI. bhAvArtha - mATe avazya naSTa thaI janAra A Ayu ane zarIra Adi dvArA - ene dharmasAdhanAmAM khapAvI detAM - jo tane avinAzI zAzvata mokSapada prApta thAya che to te mokSapada tane vinA prayAse, maphatamAM ja prApta thAya che ema samaja. zloka-1 gantumucchavAsaniHzvAsairabhyasyatyeSa saMtatam | lokaH pRthaga(gi)to vAJchatyAtmAnamajarAmaram // re! Ayu zvAsocchavAsathI abhyAsa tana tajavA kare; paNa loka vAMche anyathA, jo thavA ajarAmara khare! bhAvArtha - A AyuSya zvAsa levAnA bahAne niraMtara gamana karavAno (nAza pAmavAno) ja abhyAsa karI rahyuM che, chatAM ajJAnI mUDha jIva enA AdhAre ajara amara banavAnI Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana abhilASA sevI rahyo che, e parama Azcarya che. zloka-hara galatyAyuH prAyaH prakaTitaghaTIyantrasalilaM uta: kAyo'pyAyurgatimanupatatyeSa satatam / kimasyAnyairanyayamayamidaM jIvitamiha / sthito bhrAntyA nAvi svamiva manute sthAsnumapadhIH // re reMTanA jaLa sama gaLe, AyuSya kSaNa kSaNa jIvanuM, tana duSTa AyunI gatine anusarI kSINa tyAM thatuM; tana Ayu tujanI A sthiti, strI, putra parathI zuM tane? matihIna naukA madhya, bhamathI sthira potAne gaNe. bhAvArtha - vaLI, arahayaMtra(reMTa)nA ghaDAnA jaLanI peThe Ayu kSaNe kSaNe kSINa thaI rahyuM che. A duSTa zarIra paNa AyuganI nazvaratAnuM anukaraNa karI rahyuM che. to pachI potAnAthI sAva judAM evAM strI, putra, svajana, dhanAdithI A jIvanuM kayuM prayojana siddha thavAnuM che? chatAM jema cAlatI nAvamAM beThelo manuSya bhAMtithI potAne sthira mAne che, tema A mUrNa jIva paNa ajJAnathI potAne sthira mAne che. jIvananAM mULa kAraNa evAM Ayu ane zarIranI sthiti kevaLa kSaNabhaMgura che, ema jANI vivekI puruSa e pratyenuM mamatva choDI avinAzI ane kevaLa sukharUpa padArthamAM prema joDe che. bloka-73 ucchvAsaH khedajanyatvAd duHkhameSo'tra jIvitam / tadvirAmo bhavenmRtyurnRNAM bhaNa kutaH sukham // ucchavAsa Upaje kaSTathI, duHkha tethI, jIvana e kaho; te nAza tyAM mRtyu, janone tethI sukha kyAMthI lo? Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 AtmAnuzAsana bhAvArtha jenAthI jIvana Take che, evo je ucchvAsa te paNa jyAre kaSTapUrvaka utpanna thAya che ane tenA abhAvamAM turata maraNa thAya che. to pachI kaho to kharA ke prANIone sukha kyAM che? jIvanamAM sukha kyAMthI ane zAthI? zloka-74 janmatAladrumAjjantuphalAni pradyutAnyaghaH / aprApya mRtyubhUbhAgamantare syuH kiyacciram // re! janma tADataruthI paDatAM, prANIrUpa La je badhAM; vacamAM Take te keTaluM? mRtyu rasAtaLa pahoMcatAM? bhAvArtha janmarUpa tADanA vRkSathI jIvarUpa phaLa paDatAM paDatAM jyAM sudhI nIce mRtyurUpa bhUmi sudhI na pahoMce, tyAM sudhI aMtarALa samayavartI ja jIvanuM jIvana che. arthAt tADanA vRkSathI tUTeluM phaLa nIce pRthvI tarapha paDavA mAMDyA pachI vacce kyAM sudhI rahe? tema janma thayA pachInuM jIvana AyusthitimAM kyAM sudhI rahe? bahu ja alpakALa ane te paNa aniyata. - zloka-5 saMkhyAtItairbahiH kSitijaladhibhiH pavanaistribhiH parivRtamataH khenAdhastAtkhalAsuranArakAn / upari divijAn madhye kRtvA narAn vidhimantriNA patirapi nRNAM trAtA naiko hyalaGghyatamo'ntakaH // nara rakSaNArthe jo vidhi! naralokane madhye dharI, agaNita dvIpa samudra pharatA vAyu traNa gagane karI; nIce asura nAraka ane sura upara rAkhI yatnathI, rakSIzake nA cakrI paNa, mRtyu alaMdhya prayatnathI. bhAvArtha - vidhirUpa maMtrIe manuSyonI rakSA mATe manuSyalokane Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 43 vacamAM rAkhI nIce duSTa asurakumAra devo ane nArakIone rahevAnA sthAnarUpa sAta narakabhUmi rAkhI, manuSyalokanA aDhI dviIpanI cAre bAju eka pachI bIjo ema asaMkhyAta dvipa ane samudra rAkhyA. tenI paNa bahAra ghanavAta, ghanodadhivAta ane tanuvAta e traNa vAtavalaya rAkhI tenI cAre bAju AkAza rAkhyuM. upara vaimAnika devone sthApita karyA. ATaluM badhuM karavA chatAM paNa na te vidhirUpa maMtrI ke na koI cakravartI Adi rAjA e manuSyanI rakSA karI zake che. aho! yama atyaMta alaMdhya che! arthAt mRtyuthI bacAvavA koI samartha nathI. zloka-76 avijJAtasthAno ___vyapagatatanuH pApatina: khalo rAhurbhAsvaddazazatakarAkrAntabhuvanam / sphurantaM bhAsvantaM kila gilati hA kaSTamaparaH pariprApte kAle vilasati vidhau ko hi balavAn // ajJAta sthAna, rahita tana, khala, kRSNa rAhu ravi mase, jaLahaLa sahasa karothI jenA, bhuvana ghotita ullase; hA kaSTI avasara prApta thAtAM, vidhi gati baLavAna che, re! motathI aMte bacAvA koI zaktimAna che? bhAvArtha - jene rahevAnuM sthAna ajJAta che, je zarIrathI rahita che tathA je pApathI malina arthAt kALo che evo e duSTa rAhu hajAro prakAzamAna kiraNorUpI hAthothI bhuvanamAM vyApI rahelA jaLahaLatA sUryane paNa gaLI jAya che e ghaNA khedanI vAta che! tevI ja rIte game tevA baLavAna prANIne paNa kALathI bacAvI zake tevo koI nathI. athavA Ayu pUrNa thatAM koI game tevA baLavAna paNa koI paNa upAyothI bacI zake tema nathI. ema jANI mRtyune jItavAno pahelethI ja puruSArtha karI maraNa samaye nirmohI asaMga bhAvathI Atmahita sAdhavA mATe ja sadAya Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 udyamazIla rahevA yogya che. AtmAnuzAsana utpAdya mohamadavihvalameva vizvaM veSA: svayaM gataghRNaSThakavadyatheSTam / saMsArabhIkaramahAgahanAntarAle hantA nivArayitumatra hi kaH samarthaH // - zloka - ! svayaM karI de mohamadathI vidhi vidmaLa vizvane, nirdaya thaI pachI Thaga samo, icchA mujaba daMtA bane; ati ati bhayaMkara bhavarUpI vanamadhya jIvane te haze, kaho koNa tene vAravA, kadI zaktizALI tyAM bane? bhAvArtha karmarUpa brahmA (vidhi) samasta vizvane moharUpa madirAthI mUrchita, bebhAna banAvIne pachI svayaM ThaganI samAna nirdaya banIne, saMsArarUpa bhayaMkara mahAvananI madhyamAM teno mana phAve tema ghAta kare che. tyAM tenI rakSA karavA bIjo koNa samartha che? arthAt bIjo koI tenI rakSA karI zakato nathI. te pote jo hitAhitano viveka pAmI mohathI rahita thAya to avazya saMsAratApathI bacI zake che. zloka kadA kathaM kutaH kasminnityatayaH khalo'ntakaH 1 prApnotyeva kimityAdhvaM yatadhvaM zreyase vrudhA: || - yama prApta kyAre kyAMthI kyAM ke kaI rIte nahi jJAta e; nizciMta to kAM? sujJa, satvara zreya sAdho bhrAta he! bhAvArtha e duSTa kALa kyAre kevI rIte Ave che? kyAMthI Ave che? ane kyAM Ave che? e AgaLathI jANI na zakAya tevI atarksa bAbata che. chatAM eTaluM nizcita che ke te avazya Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 45 Ave che. to pachI te vidvAno! tame nizciMta thaIne zA mATe beThA cho? AtmAnA kalyANane mATe puruSArtha karo. abhiprAya e che ke prANInA maraNano koI samaya niyata nathI, tema sthAna paNa niyata nathI. tethI vivekajanoe sadA sAvadhAna rahIne AtmahitamAM lAgelA rahevuM joIe. bloka-79 asAmavAyikaM mRtyorekamAlokya kaMcana / dezaM kAlaM vidhiM hetuM nizcintAHsantu jantavaH // koI eka evo deza, hetu, kALa, vidhi yagamya nA; zodhI, pachI nizciMta thAo! mukti sAdho anyathA. bhAvArtha - evo koI deza ke je dezamAM mRtyuno kAMI paNa saMbaMdha na hoya, evo koI kALa ke jemAM mRtyu AvI na zake, evI koI vidhi, rIta ke je pramANe vartavAthI mRtyune TALI zakAya, evuM koI kAraNa ke je pAmIne mRtyuthI dUra ja rahI zakAya, te hoya to zodhI kADho. evA deza, kALa, vidhi ane kAraNane pAmIne pachI te jIvo! tame nizciMta thaI jAo! zloka-60. apihitamahAghoradvAraM na kiM narakApadAmupakRtavato bhUyaH kiM tena cedamapAkarot / kuzalavilayajvAlAjAle kalatrakalevare kathamiva bhavAnatra prItaH pRthagjanadurlabhe || upakAra tuM karato chatAM apakArathI ja kRtajJa je, bahu narakanAM duHkhanuM bhayaMkara dvAra khulluM jANaje; strI aMga, dahavA puNya sau, e agnijvALA bhogya zuM? e ajJane durlabha dIse tyAM prema tAro, yogya zuM? Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 AtmAnuzAsana bhAvArtha - je strInA zarIrane ajJAnIjana durlabha mAne che te strInA zarIramAM he bhavyI tuM zA mATe anurakta thaI rahyo che? e strInuM zarIra to puNya ke sukha ke nija AtmahitarUpa lIlA naMdanavanane bhasmIbhUta karavA agninI jvALAonA samUha samAna banIne narakanAM duHkho prApta karAvavA khUlelA mahAbhayAnaka dvAra samAna che. tathA je strI-zarIrane te vAraMvAra vastrAbharaNAdithI alaMkRta karI upakRta karyuM che, teNe tArI viruddha vartIne zuM tane apakAra nathI karyo ? arthAt avazya karyo che. mATe evA kRtaghna strI zarIramAM tAre anurAga karavo ucita nathI. zloka-1 vyApatparvamayaM virAmavirasaM mUle'pyabhogyocitaM viSvakSutkSatapAtakuSThakuthitAdhugrAmayaizchidritam / mAnuSyaM ghuNabhakSitekSusadRzaM nAmakaramyaM punaH / niHsAraM paralokabIjamacirAtkRtveha sArIkuru // naratana saDelA isuvat che, nAmathI ja surakhya jyAM, ApattirUpa pIrAI, aMte nIrasa, mULa abhogya tyAM; bhUkha koDha ghA durgandha roge chidrayukta apAra e, paraloka arthe bI gaNI, kara sArarUpa asAra e. bhAvArtha - A manuSyaparyAya ghuNa nAmanA kIDAthI sarvAga khavAyelA zeraDInA sAMThA jevI che. e saDelA sAMThAnI jema manuSyanuM jIvana paNa vacamAM ApattiorUpa gAMThothI bhareluM che; aMtamAM rasa vagaranuM, nIrasa che tathA tenuM mULa paNa bhogavavA yogya nathI. vaLI te savAge sudhA, kSatapAta (ghA), koDha, durgadha Adi bhayAnaka rogothI chidrovALuM che. mAtra nAmanuM ramaNIya evuM A manuSyajIvana niHsAra che. te bhavya! tene paralokanuM sAdhana karavAmAM gALI sArarUpa banAvI le. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvitotsavam / prasupto maraNAzaGkAM prabuddho pratyahaM janayanneSa tiSThet kArya kiyacciram // AtmAnuzAsana zloka-42 - sUto tIM zaMkA maraNanI, kare utsava jAgato; re! Ama kAyAmAM sadA, tyAM dIrgha zI sthiti dhArato? bhAvArtha roja jyAre jIva sUe che tyAre maDadA jevo banIne marelo hoya evI AzaMkA upajAve che ane jyAre jAge che tyAre badhuM bhUlI jaI jIvanane utsavarUpa manAvavA ceSTA kare che. AvI asthira tenI dazA che! to A kSaNika zarIramAM te keTalo kALa Takaze? arthAt bahu thoDo kALa A zarIramAM rahIne aMte A zarIra tene choDavuM ja paDaze. zloka-43 satyaM vadAtra yadi janmani bandhukRtyamAptaM tvayA kimapi bandhujanAddhitArtham / etAvadeva paramasti mRtasya pazcAt saMbhUya kAyamahitaM tava maskrUtti || 47 -- maLIne maLIne sau kare, bhasma bALIne kare. A janmamAM bandhujanoe baMdhukArya kayuM karyuM? hitakArI je tuja Atmane, te satya kaheje, kaMI karyuM? hA, kArya moTuM eTaluM sAthe ke maraNa pachI tuja tana-arinI bhAvArtha he bhAI! tuM sAcuM kahe che ke A saMsAramAM tArA baMdhujanoe Aja sudhImAM koI baMdhukRtya tArA pratye karyuM che? athavA temaNe tAruM kaMI hita karyuM che? duHkharUpa baMdhanomAMthI choDAve te baMdhu. tArA baMdhuoe tane saMsAranAM du:khamAMthI choDAvavA mATe kaMI paNa upakAra karyo che? hA, teo eTaluM kare che ke tArA maraNa pachI badhA ekaThA maLIne tArA zatrune Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 AtmAnuzAsana ahitakArI zarIrane bALIne bhasmIbhUta kare che. zloka-84 janmasaMtAnasaMpAdivivAhAdividhAyinaH / svAH pare'sya sakRtprANahAriNo na pare pare || saMsAra saMtati hetu evA vivAhAdi karAvatA; te svajana ari, paNa nahi bIjA je maraNa-hetu jo thatA. bhAvArtha - je kuTumbI svajano janmaparaMparA(saMsAra)ne vadhAranAra vivAhAdi kAryomAM pravRtta kare che te A jIvanA kharA zatruo che. bIjA je eka vAra ja prANa haraNa kare te zatru nathI. zloka-45 dhanarandhanasaMbhAraM prakSipyAzAhutAzane / jvalantaM manyate bhrAntaH zAntaM saMdhukSaNakSaNe / / AzA analamAM dhanarUpI Indana samUhane nAkhato; baLato anala uddIptamAM, paNa zAMta mAne bhAMta to. bhAvArtha - AzArUpa alaMdhya agnimAM dhanAdirUpa IdhananA bhArA nAMkhI te AzArUpa agnine pratipaLa vadhArI, temAM niraMtara baLavA chatAM potAne zAMta thayo mAnavo, e ja kharekhara jIvano anAdi vibhama che. plIke-86 palitacchalena dehAnnirgacchati zuddhireva tava buddheH / kathamiva paralokArthaM jarI varAkastadA smarati // paLiyAM miSe tuja buddhi zuddhi bahAra nIkaLavA kare; zI rIta bicAro vRddha tyAM, paraloka arthe kaMI are! bhAvArtha - he bhavya! sapheda kezanA bahAne jANe tArI buddhinI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 49 zuddhatA ja zarIramAMthI bahAra nIkaLI rahI che, arthAt buddhi vikaLa thaI che. evI vRddhAvasthA AvatAM zaktihIna thayelo evo tuM paralokane arthe ke potA saMbaMdhI kAMI paNa vicAra zuM karI zakaze? arthAt nahIM karI zake. loka-66 iSTArthodyadanAzitaM bhavasukhakSArAmbhasi prasphurannAnAmAnasaduHkhavADavazikhAsaMdIpitAbhyantare mRtyUtpattijarAtaraGgacapale saMsAraghorArNave mohagrAhavidAritAsyavivarAd dUre carA durlabhAH // jaLa, ISTa vastujanita sukha, atRptikara khAruM khare bahu duHkha mAnasa vyApta vaDavAnaLa samAM jyAM aMtare; jyAM janma mRtyu jarA mojAM capaLa ghora bhavArNave, tyAM mohamagarAdi mukhe paDatA na, te durlabha, bhave. bhAvArtha - A saMsAra bhayAnaka samudra samAna che. samudramAM tRSAne na zamAve tevuM jema khAruM pANI hoya che tema saMsArasamudramAM viSayAbhilASArUpa tRSNAne zAMta na karI zake tevuM viSayabhogajanita sukha che. samudramAM vaDavAnaLanI jvALAothI jema tenuM jaLa baLatuM taptAyamAna rahe che tema saMsAramAM aneka prakAranAM mAnasika duHkhothI jIva saMtapta rahe che. samudramAM kSobha pedA karanAra moTAM mojAM UchaLatAM hoya che tema saMsAramAM paNa jIvane pIDita karanAra janma-maraNanI paraMparArUpa moTAM mojAM UchaLatAM ja hoya che. tathA samudramAM jema magara Adi hiMsaka prANIo rahe che tema saMsAramAM Atmahitane haNanAra ghAtaka evo moha rahyo che. AvA bhayAnaka saMsArasamudramAM je vivekI prANI e moharUpa hiMsaka magaramacchanA khullA moMrUpa darathI dUra rahe che, bacI javA pAme che te mahAbhAgya che athavA tevA durlabha che. arthAt AkhuM jagata e mohathI haNAyuM che. koIka viralA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 AtmAnuzAsana mahAbhAgyazALI jIvo ja e mohathI bacIne AtmahitamAM tatpara banI A saMsArasamudra tarI jAya che. zloka-66 avyucchinaiH sukhaparikarailAlitA lolaramyaiH zyAmAGgInAM nayanakamalerarcitA yauvanAntam / dhanyo'si tvaM yadi tanuriyaM labdhabodhema'gIbhidagdhAraNye sthalakamalinIzaGkayAlokyate te // lAlita rahyuM sukhasAdhanothI satata vaLI yauvana viSe, zyAmAMgInAM caMcaLa nayanathI vilokita nizadina dIse; te zarIra tAruM ratnatrayayuta nIrakhatAM haraNo yadA, jo dagdhavanamAM sthaLakamaLavat tapathI dhanya aho! tadA. bhAvArtha - sukhanA saMpUrNa sAdhano dvArA avicchinnapaNe lAlanapAlana pAmeluM tathA manohara strIonA caMcaLa ane ramaNIya nayanakamaLa dvArA niraMtara sanmAnita thayeluM tAruM A zarIra yauvana avasthAmAM ja jo vivekajJAnarUpa ratnatrayanA prakAzathI evuM bane ke capaLa daSTivALAM haraNAdi prANIo tene jaMgalanI AgamAM murajhAyela sthalakamalinI(jamIna para UgatuM kamaLa)nI AzaMkAthI jue to tuM dhanya che, mahAbhAgya che, stuti karavA yogya che. zloka-89 bAlye vetsi na kiMcidapyaparipUrNAGgo hitaM vAhitaM kAmAndhaH khalu kAminIdrumaghane bhrAmyan vane yauvane / madhye vRddhatRSArjituM vasu pazuH kliznAsi kRSyAdibhirvArddhakye'rdhamRtaH kva janma phali te dharmo bhavennirmalaH // tuM bALakALe vikala aMge hitAhita na jANato, tyama yauvane kAmAMdha kAminI taruvanamAM rajhaLato; vaya madhyamAM dhananI tRSAthI khina pazu kRSpAdithI, Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 AtmAnuzAsana vRddhatvamAM tuM ardhamRta! kyAM bhavasaphaLatA dharmathI? bhAvArtha - A jIva bAlyAvasthAmAM zarIra paripuSTa nahIM hovAthI hita ahitane jANato nathI. yuvAvasthAmAM kAmathI aMdha banIne strIrUpa vRkSothI saghana evA yauvanarUpa vanamAM viSayasAmagrInI khojamAM vicare che, tethI temAM paNa te hitAhitane jANato nathI. madhyama (prauDha) vayamAM pazu samAna ajJAnI thaIne, vadhelI tRSNAne zAMta karavA mATe khetI, vepAra Adi dvArA dhana kamAvAmAM tatpara rahI khedakhinna thayA kare che. tethI A avasthAmAM paNa hitAhitane jANato nathI. vRddhAvasthAmAM zarIranI zithilatAne kAraNe aDadhA marelA jevo thaI jAya che. tethI temAM paNa hitAhitano viveka raheto nathI. AvI dazAmAM he bhavyA! kaI avasthAmAM tuM dharmanuM AcaraNa karIne A janma saphaLa karI zakIza? * zloka-60 bAlye'smin yadanena te viracitaM smartuM ca tannocita madhye cApi dhanArjanavyatikaraistannAsti yannApitaH / vArddhakye'pyabhibhUya dantadalanAdyAceSTitaM niSThuraM pazyAdyApi vidhervazena calituM vAJchasyaho durmate // ra! bALakALe ahita vidhikRta, smaraNane paNa yogya nahIM, dhanakAja duHkho madhya vayamAM vidhithI zAM pAmyo nahIM? vRddhatvamAM datAdi toDI parAbhava karatuM ati, e adaya vidhivaza cAlavA icche haju zuM durmati? bhAvArtha - he dubuddhi prANI! bAlyAvasthAmAM e vidhie tAruM je ahita karyuM che tenuM smaraNa karavuM paNa yogya nathI. madhyama avasthAmAM paNa evAM koI duHkha nathI ke je teNe dhana upArjana Adi kaSTaprada kAryo dvArA tane prApta karAvyAM na hoya. vRddhAvasthAmAM paNa tAro parAbhava karIne nirdayatApUrvaka tArA dAMta Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para AtmAnuzAsana pADI nAkhavA AdithI tane tiraskRta karyo che. to have jo to kharI ke e vidhi tAruM ATaluM ATaluM ahita karanAra hovA chatAM Aje paNa tuM tene ja vaza rahevA Icche che! zloka-91 azrotrIva tiraskRtAparatiraskArazrutInAM zrutiH cakSurvIkSitumakSama tava dazAM dUSyAmivAndhyaM gatam / bhItyevAbhimukhAMtakAdatitarAM kAyo'pyayaM kampate niSkampastvamaho pradIptabhavane'pyAse (sse) jarAjarjare || parakRta nindA suNI na zakatAM kAna naSTa thayA khare! durdazA ninda na joI zakatAM cakSu aMdha thayAM are! yama nikaTa jotAM bhayathI kaMpe zarIra tAruM jo ati, niSkapa tuM tyAM! jarA jarjara ghara baLe! kara hita rati. bhAvArtha - he vRddha! tArA kAna bIjAonAM niMdAvAkyo sAMbhaLavAnI anicchAthI ja jANe tiraskRta arthAt naSTa, baherA thaI gayA che. netra jANe tArI dayAjanaka avasthA dekhavAmAM asamartha hovAthI aMdhapaNAne pAmyAM che. A zarIra paNa tArI najIka AvI rahela yama(mRtyu)thI jANe ke bhayabhIta thaIne atizaya kaMpavA lAgyuM che. chatAM Azcarya che ke jarAthI kevaLa jIrNa thaI rahelA ane agnithI banI rahelA ghara samAna A zarIramAM tuM nizcaLapaNe, nizcita thaIne besI rahyo che! zlIka-2 atipariciteSvavajJA nave bhavet prItiriti hi janavAdaH / taM kimiti mRSA kuruSe doSAsakto guNeSvarataH // ati paricitamAM anAdara, rati navInamAM saunI bane; kyama kathana mithyA e kare, rahI doSarata, guNa avagaNe. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 53 bhAvArtha - jeno atizaya paricaya thAya te pratye jIvane anAdara, abhAva thAya che ane navInamAM prema thAya che, evI lokokti che. A prasiddha lokoktine paNa tuM doSomAM Asakta banIne ane guNomAM anurAgarahita thaIne mRSA kema kare che? zloka-93 haMsairna bhuktamatikarkazamambhasApi no saMgataM dinavikAsi sarojamityam / nAlokitaM madhukareNa mRtaM vRthaiva prAyaH kuto vyasaninAM svahite vivekaH // nA haMsa seve kamaLane, jaLathI alipta kaThora e; nA bhamara e joto, mare, na viveka vyasanIne ure. bhAvArtha - haMsa (vivejyukta prANI) kamaLano upabhoga karatA nathI. vaLI kamaLa evuM kaThora che ke jaLamAM utpana thayuM hovA chatAM te jaLano saMga sevatuM nathI, nyAruM rahe che. tathA te divase to vikasita thAya che paNa rAtre biDAI jAya che. A badhI vAtano bhamara (viSayAsakta prANI) vicAra karato nathI. te to kamaLanI sugaMdhamAM Asakta rahe che. tethI rAtre kamaLa biDAI jAya to paNa temAMthI nIkaLI jato nathI ane kamaLanI aMdara purAyelo rahI vyartha ja mRtyune pAme che. A pramANe vyasanIone potAnA hitano ke ahitano viveka kyAMthI hoya? zloka-94 prajJaiva durlabhA suSTu durlabhA sAnyajanmane / tAM prApya ye pramAdyante te zocyAH khalu dhImatAm // prajJA ja durlabha, adhika durlabha parabhavArthe Upane; te pAmI paNa jo hitapramAdI, zo te jJAnI gaNe. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 AtmAnuzAsana bhAvArtha - prathama to hitAhitano vicAra kare tevI prajJA, buddhi maLavI durlabha che. vaLI parabhavanA hitano vicAra jAgavo, evI vivekabuddhi hovI te tethI adhika durlabha che. AvI vivekabuddhine pAmIne paNa jIva svahita AcaravAmAM pramAda kare che tene jJAnIo atyaMta zocanIya gaNe che. zloka-5 lokAdhipAH kSitibhujo bhuvi yena jAtAH tasmin vidhau sati hi sarvajanaprasiddha / zocyaM tadeva yadamI spRhaNIyavIryAsteSAM budhAzca bata kiMkaratAM prayAnti // rA janaprasiddha juo, narendro puNyathI lakSmI lahe; to paNa dhanArthe, vIra budha hA zo nRpa sevA cahe. bhAvArtha - pRthvIpati rAjAo je lokanA adhipati thayA te sau vidhi, eTale puNyathI thayA che; A vAta sarva janomAM prasiddha che. chatAM e khedanI vAta che ke viziSTa parAkramI manuSyo athavA vidvAno paNa lakSmInI icchAthI te rAjAonI sevA kare che, paNa puNya ke je vaDe teo rAjalakSmIne pAmyA che enuM upArjana karavA udyata thatA nathI. zloka-96 yasminnasti sa bhUbhRto dhRtamahAvaMzAH pradezaH paraH prajJApAramitA dhRtonnatidhanAH mUrnA dhiyante zriyai / bhUyAstasya bhujaGgadurgamatamo mArgoM nirAzastato vyaktaM vaktumayuktamAryamahatAM sarvArthasAkSAtkRtaH // te dharma uttama jethI uttama vaMzamAM nRpapada vare, prajJA amita tyAM dhanonati, jana dhanAkAMkSI zira dhare; viSayIjanone mArga durlabha, asta Aza samasta e, Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana papa sarvajJa darzita, Arya vacane paNa vadAya na vyakta e, bhAvArtha - zleSa alaMkArayukta A zlokanA be artha thaI zake che. koI rAjAno sarvArya nAmano maMtrI hato. teNe koI kRSNa nAmanA sajAno khajAno je ati durgamya sthAnamAM hato te ati puruSArtha karIne pragaTa karyo. te sthAna ke jyAM moTA moTA gaganasparzI parvato che, jyAM moTAM vAMsAdinAM jaMgala che, tIvra buddhimAnane ja je sthAna gamya thAya tevuM che, jenAM aDola ane ati UMcA zikharo jANe AkAzane mApI rahyAM hoya evA vistIrNa parvatoyukta pradezamAM mArga paNa ati viSama ane ati laMbAIvALo che, jyAM moTA moTA nAgarAja (bhayaMkara sarpo) ThAma ThAma vicare che, pUrva pazcima dizAonI paNa je pradezamAM sUdha rahevI ati muzkela che, Avo pradeza sarva sAdhAraNa janone gamya thAya ema kahevuM paNa ayukta che. evA pradezane e sarvArya nAmanA maMtrIe pragaTa karyo arthAt tyAM jaIne kRSNa rAjAno mahAnidhi je ghaNA kALathI apragaTa ane agocara hato te sAkSAt prApta karyo. zlokano A artha udAharaNarUpe che, bIjo mukhya artha A pramANe che : pradeza eTale dharma ane para eTale utkRSTa arthAt dharma e sarva padArthomAM pradhAna, utkRSTa padArtha che. dharmanA phaLarUpe rAjA vagere lakSmIne pAme che ane vaMdanIya thAya che. loko tene ziromaNi gaNe che. loko lakSmI mATe te rAjapuruSanI AgaLa zira jhukAve che. A badhuM zuM che? mAtra eka pUrvanI dharmakaraNInuM phaLa che. e rAjapuruSo ke je IzvAku Adi uttama vaMzamAM utpana thAya che, atizaya buddhimAna che, unnata dhananA bhaMDAravALA che teo e dharmanA pasAyathI rAjyAdi vibhUtithI vibhUSita thayA che. e dharmarUpa pradezano mArga dAna, zIla, tapa ane bhAva Adi aneka aMgarUpa che, AzAthI kevaLa rahita che ane tethI bhujaMga je kAmI jano temane ati durgama eTale agocara che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada AtmAnuzAsana tIrthaMkarAdi mahApuruSo te pavitra ane zAzvata satya mArganA praNetA che, amArA jevA maMdabuddhi jIvo te mArgane savAze kahevA azakta che. te mArganuM, dharmanuM sarvArya arthAt sarvamAM zreSTha, sarva dvArA pUjAvA yogya evA zrI sarvazadeve pratyakSa darzana karyuM che ane temaNe e zAzvata anupama mArga bAMdhyo che, ke je sarvathI adhika pratIta karavA yogya che, dhAraNa karavA yogya che. zarIre'smin sarvAzucini bahuduHkhe'pi nivasan vyaraMsIno naiva prathayati janaH prItimadhikAm / idaM dRSTvApyasmAdviramayitumenaM ca yatate yatiryAtAkhyAnaiH parahitaratiM pazya mahataH // jyAM duHkha ghaNAM te azuci tanamAM, aza vasatA tyAM are! vairAgya pAme nahi jarA paNa, prIti adhikI tyAM karI A dekhatAM paNa tyAMthI prIti dUra karavA muni maLe, utkRSTa upadeze karI, jo saMta parahita rati kathe. bhAvArtha - A zarIra sarvaprakAre apavitra ane ghaNAM duHkhanI khANa chatAM temAM vasatAM A jIva tenAthI virakta thato nathI, eTaluM ja nahIM paNa temAM adhika adhika prIti kare che. tene hitaiSI jJAnI zreSTha upadeza dvArA e apavitra zarIrathI virakta karavA prayatna kare che. Avo mahApuruSono bIjAo pratye hitaviSayI anurAga, paropakAra bhAvanA jovA yogya che, prazaMsavA yogya che. zloka-98 itthaM tatheti bahunA kimudIritena bhUyastvayaiva nanu janmani bhuktamuktam / etAvadeva kathitaM tava saMkalayya Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 57 sarvApadA padamidaM jananaM janAnAm // tana Ama ke tana tema evuM bahu kahyAthI zuM have! teM svayaM tene bhogavyuM ne choDyuM che hA! bhavabhave; A sAra atra samasta saMkSepe kahyo saMgraha karI, A deha sI ApattinuM che dhAma jIvane, jo jarI! bhAvArtha - he bhavya! A zarIra AvuM che ke tevuM che ema bahu prakAre kahevAthI zuM prayojana siddha thavAnuM che? te pote tene saMsAramAM aneka vAra bhogavyuM che ane choDyuM che. saMkSepamAM saMgraharUpe tane eTalo ja upadeza ApIe chIe ke prANIonuM A zarIra ja sarva duHkhanuM, ApattionuM ghara che. zlo-99 antarvAntaM vadanavivare kSuttRSArtaH pratIcchan karmAyattaH suciramudarAvaskare vRddhagRddhyA / niSpandAtmA kRmisahacaro janmani klezabhIto manye janminnapi ca maraNAttannimittAdvibheSi // jananI udara viSTAgRha, cira karmavaza duHkhamAM rahI, bhUkha tarasathI moM phADI khAvA eMTha mAtAnI cAhI; tyAM halana-calana rahita sthira rahI, bhayabharyo kRmi saha rahyo, janminuM thayo bhayabhIta maraNe, mAnuM te kAraNa aho! bhAvArtha - A jIva garbhAvasthAmAM karmane AdhIna thaI paravazapaNe dIrgha kALa sudhI mAtAnA peTarUpa viSTAgRhamAM rahe che. tyAM bhUkha-tarasathI pIDA pAmato te, tRSNA vadhI javAthI mAtA dvArA khAvAmAM Avela bhojana(eTha)nI moM kholIne rAha joyA kare che. vaLI, tyAM jagyA sAMkaDI hovAthI hAtha-paganuM halana-calana karI zakAtuM nathI tathA aneka kiDAo sAthe rahevuM paDe che. te janminuM janma levAvALA prANI)! tuM je maraNathI Dare che tenuM Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 AtmAnuzAsana kAraNa mane ema samajAya che ke AgalAM janmonAM du:khothI bhayabhIta evo tuM A maraNa pachI pharI janmavuM ja paDaze ema jANI, thanAra janmanAM asahya, akathya duHkhathI ja Dare che. ke jIva! zarIranI utpattimAM ja jo tuM evuM bhayaMkara duHkha samajato hoya to have jethI evuM duHkha pharI na pamAya evo upAya zIghratAthI kara! zloka-100 ajAkRpANIyamanuSThitaM tvayA vikalpamugdhena bhavAditaH purA / yadatra kiMcitsukharUpamApyate tadArya vidvyandhakavartakIyam // karyuM ajarRpANIya kArya pUrve, thaI vicAravimUDha teM; bhavamAMhi kiMcit sauSya aMdhakavartakIya to jANa te. - bhAvArtha - he Arya! A (vivekajJAnayukta) paryAya pahelAM te badhAM ja kArya 'anAvRttapALIyavat' karyAM che. koI mANasa bakarIne mAravA charI zodhato hato. tyAM bakarIe pote ja potAnI kharI vaDe bhUmimAM dATelI charI kADhI ApI ane potAnA ja vadhanuM kAraNa banI; tema je kAryothI tAro ghAta thAya, janma-maraNa vadhe, tevAM ja kAryo teM Aja sudhI heya-upAdeya saMbaMdhI vivekabuddhi vagara, mUrkhatAthI karyA che. A saMsAramAM kiMcit sukharUpa bhAsatA viSayAdinAM sAdhana maLI javAM tene tuM 'saMdhavartIya' jANa arthAt jema koI AMdhaLo mANasa hAtha phelAve ane baTera pakSI emAM phasAI jAya e na banavA jevuM Azcarya che ane kvacit ja bane che. zloka-101 hA kaSTamiSTavanitAbhirakANDa eva caNDo vikhaNDayati paNDitamAnino'pi / pazyAdbhutaM tadapi dhIratayA sahante Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 AtmAnuzAsana dagdhuM tapo'gnibhiramuM na 'samutsahante || hA kAma! paMDitamAnine paNa akALe, krodhe karI, khaMDita kare vratakhaMDanAthI, strI viSe mohita karI; Azcarya A dekho! parAbhava dhIratAthI te sahe! paNa tArUpI agnivaDe e kAma dahavA nA cahe! bhAvArtha - hA! ghaNA khedanI vAta che ke jeo potAne paMDita (jJAnI) mAne che, temane paNa pracaMDa kAmadeva jJAnIpaNAthI vikhaMDita karI duHkhI duHkhI karI mUke che ane teya dhanuSa vinA! A kArya mATe kAma dvArA koI zastrAdi aniSTa sAdhanano upayoga thato nathI paNa ati priya evI vanitAnA nimitte A vikhaMDana thAya che. ane chatAM e paMDito tene (kAmakRta khaMDanane) dhIrajathI sahana karI rahyA che paNa te kAmane parUpa pracaMDa agnithI bhasma karavAmAM jarAya utsAhavaMta thatA nathI e parama Azcarya che! zloka-102 arthibhyastRNavadvicintya viSayAn kazcicchriyaM dattavAn pApAM tAmavitarpiNIM vigaNayannAdAt parastyaktavAn / prAgevAkuzalAM vimRzya subhago'pyanyo na paryagrahIt ete te viditottarottaravarAH sarvottamAstyAginaH // viSayo gaNI tRNavatu taje, saMpatti arthIne daI, gaNI pAparUpa atRptikara, dIghA vinA ja taje kaMI; jANI ahitakara prathamathI vivekI to hatA nathI, A uttarottara tyAgInI vara tyAgImAM gaNanA thatI. bhAvArtha - koI buddhimAna manuSya viSayone tRNa samAna tuccha samajIne lakSmI, dhana, saMpatti yAcakone ApI de che. bIjA koI vivekI AtmA te lakSmIne pApanuM kAraNa ane tRSNAne vadhAranAra Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 AtmAnuzAsana jANI, koI bIjAne ApyA vinA, ema ne ema tyAga karIne cAlyA jAya che. trIjA koI mahAvivekI puruSa lakSmI Adi ahitakArI che ema prathamathI ja jANIne tene ekaThI ja nathI karatA. A pramANe eka ekathI caDhiyAtA A traNa prakAranA tyAgIo utkRSTa che. zloka-103 virajya saMparaH santastyajanti kimihAdbhutam / mA vamIt kiM jugupsAvAn subhuktamapi bhojanam // vairAgya pAmI saMta tyAge saMpadA, Azcarya zuM? miSTAnna paNa, thAtAM jugupsA, kAM vaSe nA suza zuM? bhAvArtha satpuruSo virakta thaI sarva viSayasAdhanarUpa saMpadAne tajI de che, emAM Azcarya zuM che? sujJapuruSa bhAvathI kareluM bhojana paNa, tenA upara glAni thatAM tarata ja vamana nathI karato zuM? arthAt kare che. zloka-104 zriyaM tyajan jaDaH zokaM vismayaM sAttvikaH sa tAm / karoti tattvaviccitraM na zokaM na ca vismayam // saMpatti tajatAM zoka jaDane, garva sAttvikajana ure; Azcarya! ke nA zoka vismaya, kAMI tattvajJo kare. bhAvArtha mUrkha ane parAkramarahita mohI puruSo vaze ke kavaze e lakSmIno tyAga thatAM ke karatAM zoka kare che, ati jhUre che ane parAkramazIla sAttvika puruSo e lakSmIne choDatAM garva pAme che; jyAre tattvajJAnI puruSo e lakSmI Adino tyAga karatA zoka ke abhimAna kAMI ja karatA nathI, samabhAve parama sukhamAM rahe che e parama Azcarya che! - Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana zloka-105 vimRzyoccairgarbhAt prabhRti mRtiparyantamakhilaM mudhApyetatklezAzucibhayanikArAdyabahulam budhaistyAjyaM tyAgAdyadi bhavati muktizca jaDadhIH sa kastyaktuM nAlaM khalajanasamAyogasaddazam // rA garbhathI mAMDI maraNa paryanta sthiti vicAro, e kleza azuci bhaya parAbhava vaMcanAyuta bhALajo; te tyAgatAM mukti maLe to sujJa tajatA avagaNI, jaDabuddhi tyAgI nA zake, jyama saMgati durjana taNI. bhAvArtha - garbhathI mAMDIne maraNaparyata A zarIra saMbaMdhI je je AcaraNa thAya che te samasta vyartha ane atyaMta kleza, apavitratA, bhaya ane tiraskAra AdithI paripUrNa che, ema jANIne samaju puruSoe te dehanA mohano parityAga karavo joIe. tenA tyAgathI jo mokSa thato hoya to evo mUrkha koNa hoya ke je duSTa jananI saMgati samAna aneka anarthonuM kAraNa evA e dehane, dehamamatvane choDI devA samartha na thAya? arthAt vivekI AtmA te zarIrano moha tajI de che ane anaMta sukhamaya mokSa pAmI kRtArtha thAya che. bloka-106 kubodharAgAdiviceSTitaiH phalaM tvayApi bhUyo jananAdilakSaNam / pratIhi bhavya pratilomavRttibhiH dhurva phala prApsyasi tadvilakSaNam // ajJAna rAgAdi vaze pravRtti duHkhadAyI karI, phaLa bhogavyAM, bhavamAM karyo teM janma-maraNo pharI pharI; viparIta tethI jJAna virati Adi pravRtti bhave, Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 AtmAnuzAsana karI pAma ajarAmara sukhada nija siddhipada zAzvata have. bhAvArtha he bhavya! vAraMvAra teM mithyAjJAna ane rAga-dveSAdijanita pravRttiothI janma-maraNarUpa phaLa prApta karyAM che. tethI viparIta pravRttithI arthAt samyagnAna ane vairAgyajanita AcaraNathI tuM cokkasa tenAthI vilakSaNa phaLane mokSapadane prApta karIza evo nizcaya kara. ajara amara zloka-107 dayAdamatyAgasamAdhisaMtateH pathi prayAhi praguNaM prayatnavAn / nayatyavazyaM vacasAmagocaraM vikalpadUraM paramaM kimapyasau // yatne dayA dama tyAga paMthe, praguNa tuM jo saMcare; vaca ke vikalpa atIta evuM, parama muktipada vare. bhAvArtha he praguNa(dakSa, guNavAna)! tuM prayatna karIne saraLa bhAvathI dayA, indriyadamana, dAna ane dhyAnasamAdhinI paraMparAnA mArgamAM pravRtta thaI jA. e mArga tane nizcayathI koI evA sarvoparIpade (mokSapade) pahoMcADaze ke je pada vacanathI anirvacanIya ane samasta vikalpothI rahita che. -- zloka-104 vijJAnanihatamohaM kuTIpravezo vizuddhakAyamiva / tyAgaH parigrahANAmavazyamajarAmaraM te || jyama kuTipraveze kAryazuddhi, tyAga parigrahano kare; vijJAnathI vItamoha, nizce mukti ajarAmara vare. bhAvArtha vivekajJAna dvArA mohano nAza thaI jatAM karavAmAM Avelo parigrahano tyAga nizcayathI jIvone jarA ane maraNathI evI rIte rahita karI de che ke jevI rIte kuTipraveza kriyA (pavanasAdhanavidhinI aMtima yogakriyA) zarIranI vizuddhi karI de che. - Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 AtmAnuzAsana bloka-109 abhuktvApi parityAgAt svocchiSTaM vizvamAzitam / yena citraM namastasmai kaumArabrahmacAriNe // vaNa bhogavya kRpalakSmI tRNavat tyAgI te gaNI eTha jo; utkRSTa tyAgI kumAra e bahmacArIne vaMdana hajo! bhAvArtha - pote bhogane bhogavyA vinA ja ane viSayo pratyenA svAbhAvika tyAga pariNAmathI, jemaNe te bhogane potAnI anaMta vAranI eTha samAna gaNIne tyAgI dIdhA ane teno vizvane upabhoga karAvyo, evA tyAgI bALabrahmacArIne namaskAra ho! zloka-110 akiMcano'hamityAssva trailokyAdhipatirbhaveH / yogigamyaM tava proktaM rahasyaM paramAtmanaH || 'huM chuM akiMcana' bhAva e, tuM thaze traNa jaga svAmI to; paramAtmaprAptinuM kahyuM A, yogIgamya rahasya jo. bhAvArtha - huM akiMcana chuM. mArA AtmA sivAya anya kaMI paNa mAruM nathI. he AtmAnuM! anAdinI anyamAM potApaNAnI mAnyatAne tajI daIne svane viSe svapaNAnI buddhirUpa asaMgabhAvane, akiMcana bhAvane, AtmabhAvane grahaNa kara. e AtmabhAvanAmAM tuM niraMtara nimagna rahe, kAraNa ke e ja bhAvanAnA satata ciMtavanathI - e ja svAnubhava amRtasarovaramAM nimagna rahevAthI - tuM parama zAMta zItaLa svAtmastha railokyano svAmI paramAtmA thaIza. paramAtmapadanI prAptinuM A rahasya yogIone ja gamya che. te tane saMkSepamAM kahyuM che. zloka-111 durlabhamazuddhamapasukhamaviditamRtisamayamalpaparamAyuH Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana mAnuSyamihaiva tapo muktistapasaiva tattapaH kAryam || duHkhapUrNa, durlabha, azuci naratana, alpa Ayu, mRti khare; tapa ahIM bane, tapathI ja mukti, tethI tapa kartavya re! bhAvArtha - A manuSyaparyAya durlabha che, azuci che, sukhathI rahita che. maraNa kyAre Avaze tenI khabara nathI. te game tyAre AvI acAnaka koLiyo karI jaze. devo ane nArakIonAM dIrgha kALanAM AyuSya jotAM manuSyanAM AyuSya ghaNAM alpa che. Ama hovA chatAM A manuSyaparyAyamAM bIjA koI bhavamAM na banI zake tevI dharmanI, tapanI, ratnatrayanI upAsanA thaI zake che ane e vaDe mukti prApta karI zakAya che. tethI manuSya bhavanI prAptine amUlya, durlabha gaNI tenAthI taparUpa dharmasAdhanAmAM tatpara thaI Atmahita karI levA yogya che. zloka-112 ArAdhyo bhagavAn jagattrayagururvRttiH satAM saMmatA klezastaccaraNasmRtiH kSatirapi praprakSayaH karmaNAm / sAdhyaM siddhisukhaM kiyAn parimitaH kAlo manaH sAdhanaM samyak cetasi cintayantu vidhuraM kiM vA samAdhau budhAH / / bhagavAna tribhuvana guru samAdhimAM aho! ArAdhya jyAM, pravRtti saMmata saMtane, smRti caraNanI basa kleza tyAM; kSaya karmano te hAni jyAM, sukha siddhinAM to sAdhya jyAM, aMtarmuhUrata kALa parimita, mana ja sAdhana mAtra tyAM; sarvoparI tapa dhyAna AvuM sAdhatA vijjano! jojo yathArtha vicArI, hAni zI samAdhimAM gaNo? bhAvArtha - he vidvajjano! tame vicAra karo. dhyAnamAM, samAdhimAM kArya zuM che? traNa lokanA nAtha evA zuddha paramAtmAnI ArAdhanA karavAnI che. ane A pravRtti to sarvazreSTha puruSoe Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 AtmAnuzAsana prazaMsI che! emAM bhagavAnanAM caraNonuM smaraNa-ciMtana karavAnuM che eTalo zrama karI lo ane karmapravRttiono dhIre dhIre kSaya thaI jaze eTalo kharca veThI lo to A samAdhinuM phaLa zuM Avaze? sarva pratibaMdharUpa dvandrano abhAva thaI mokSadazArUpa sukhanI prApti! A siddha karatAM bahu samaya lAgato haze? nA re! parimita, thoDA kALamAM ja samAdhinI siddhi thaI zake che. e mATe sAmagrI zuM ghaNI joIze? nA, potAnuM mana - e ja eka sAdhana - upAya che. tethI te sujJajano! tame aMtaHkaraNathI samyak vicAra karI juo ke A dhyAnamAM, samAdhimAM zuM duHkha che? kaMI ja nathI. zloka-113 draviNapavanaprAdhmAtAnAM sukhaM kimihekSyate kimapi kimayaM kAmavyAdhaH khalIkurute khalaH / caraNamapi kiM spaSTuM zaktAH parAbhavapAMsavaH vadata tapaso'pyanyanmAnyaM samIhitasAdhanam // zuM vittatRSNAtaptane sukha kAMI kadI paNa zakya che? tapa raktane khala kAmathI tapahAni kaMI saMbhAvya che? vaLI zuM tapasvInA caraNane parAbhava sparze kadI? tapathI adhika to ISTa sukha sAdhana kaho koI yadi. bhAvArtha - dhanarUpa dhamaNanA vAyunI tRSNAthI dhamAyelA, saMtapta thayelA jIvone kayuM sukha hoI zake? temane koI sukha hovuM saMbhavita nathI ja. arthAt IcchAnirodharUpa tapathI je sukha maLe che tevuM sukha dhanAdi parigrahanI icchAvALAne kadI maLI zakatuM nathI. jene te tapa che tevAne kAmarUpa duSTa vyAdha, bhIla koI prakArano upadrava karI zakato nathI. te sivAya tapasvIonA caraNane tiraskArarUpa dhULa kadI sparzI zake che? kadI nahIM. mATe he bhavyo! tapathI adhika bIjuM koI abhISTa sukhanuM sAdhana hoya Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 AtmAnuzAsana to batAvo! arthAt jIvonA manorathane siddha karanAra jo koI hoya to te IcchAnirodharUpa tapa ja che. zloka-114 ihaiva sahajAn ripUn vijayate prakopAdikAn guNAH pariNamanti yAnasubhirapyayaM vAJchati / purazca puruSArthasiddhiracirAtsvayaM yAyinI naro na ramate kathaM tapasi tApasaMhAriNi || ari sahaja krodhAdi jitAye, tapa viSe sthiratA thatAM, vaLI prANathI paNa adhika sarve ISTa sadgaNa pragaTatA; paralokamAM puruSArtha siddhi muktirUpa satvara thatI, saMtApahArI tapa viSe nara ramaNatA kAM nA thatI? bhAvArtha - tapanA prabhAvathI jIva A lokamAM krodhAdi kaSAyorUpa svAbhAvika zatruo upara vijaya meLave che tathA je guNone te potAnA prANathI paNa adhika cAhe che e guNone te prApta kare che. A uparAMta tapanA prabhAvathI tene paralokamAM mokSarUpa puruSArthanI siddhi svayaM zIghatAthI prApta thAya che. to anaMta AtApano saMhAra karanArA A tapamAM manuSya kema ramaNatA karato nathI? arthAt temAM avazya ramaNatA karavI joIe. zloka-115 tapovalyAM dehaH samupacitapuNyorjitaphalaH zalATvagre yasya prasava iva kAlena galitaH / vyazuSyaccAyuSyaM salilamiva saMrakSitapayaH sa dhanyaH saMnyAsAhutabhuji samAdhAnacaramam // taparUpa velI upare mahApuNya phaLa daI tana yathA, kSaya thAya kALe, puSpa jyama kharI jAya phaLa utpana thatAM; jaLa svayaM baLatAM dUdha rahe, jJAnI tyama AyuSyane, Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 67 agnimAM dahe, sAdhe samAdhi dhanya te! sAna bhAvArtha te puruSa dhanyarUpa che, prazaMsanIya che ke jenuM zarIra taparUpa velI upara puNyarUpa mahAna La upArjana karIne samayAnusAra evI rIte naSTa thaI jAya che ke jevI rIte kAcA phaLanA agrabhAgethI phUla naSTa thaI jAya; tathA jenuM AyuSya saMnyAsarUpa agnimAM dUdhanI rakSA karanAra jaLanI mAphaka dharma ane zukladhyAnarUpa samAdhinI rakSA karIne naSTa thaI jAya. agni upara dUdha garama thAya che, tyAM dUdhamAM raheluM pANI baLe che ane dUdhanI rakSA thAya che; tema je mahApuruSanuM AyuSya dhyAnarUpa agnimAM svayaM naSTa thaI jAya che paraMtu dharma ane zukladhyAnanI rakSA thAya che evA mahAtmA vaMdanIya che, temano janma saphaLa che. zloka-116 - prarUDhavairAgyAstanumapyanupAlya amI yat / tapasyanti ciraM taddhi jJAtaM jJAnasya vaibhavam // re! rakSIne paNa te tanu, ati ati virakti je viSe; cirakALa tapa tapatA pragaTa, e jJAnano vaibhava dIse. bhAvArtha utkRSTa vairAgya pAmavA chatAM paNa jJAnIpuruSo audAsInya vRttie zarIranuM pAlana karIne dIrgha kALa paryaMta tapa kare che e mAtra jJAnano ja vaibhava (mahimA) che ema nizcaye pratIta thAya che. -- zloka-117 kSaNArdhamapi dehena sAhacaryaM saheta : 1 yadiprakoSThamAdAya na syAddbodho nirodhakaH // e deha saha kSaNa ardha paNa re! koNa rahevuM kadI sahe? jo jJAna kAMDuM grahI na roke, siddhi sAdhana, to cahe. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 AtmAnuzAsana bhAvArtha - jo jJAna kAMDuM pakaDIne rokanAra na hoya to evo vivekI puruSa koNa hoya ke je AvA zarIramAM aDadhI kSaNa paNa rahevAnuM sahana kare? jIva saMsAramAM aneka prakAranAM duHkha bhogave che te kevaLa zarIranA saMbaMdhane lIdhe che. eTalA mATe koI paNa vivekI jIva evA zarIra sAthe eka kSaNa paNa rahevA Icche nahIM. paNa jJAna arthAt vicAra ema kahe che ke A zarIrathI mokSarUpa ISTa siddhi prApta karI levI che. tethI A prayojana arthe ja te AvA zarIramAM rahe che. zloka-118 samastaM sAmrAjyaM tRNamiva parityajya bhagavAn tapasyan nirmANaH kSudhita iva dInaH paragRhAn / kilATad bhikSArthI svayamalabhamAno'pi suciraM na soDhavyaM kiM vA paramiha paraiH kAryavazataH // tRNavat tajI bhagavAna saghaLI rAjya lakSmI tapa kare, tajI mAna pote dIna sama bhikSArtha ghara ghara jo kare; cirakALa bhikSA nA maLe to svayaM pariSaha te sahe, sahavuM zuM anya to na saghaLuM, kAryasiddhi yadi cahe? bhAvArtha - je RSabhadeva bhagavAne samasta rAjyavaibhavane tRNa samAna tuccha gaNIne choDI dIdho hato ane tapazcaraNano svIkAra karyo hato te paNa nirabhimAnapaNe sudhAthI pIDita daridra samAna bhikSA mATe svayaM bIjAone ghera bhamyA ane chatAM temane niraMtarAya AhAra na maLyo. A pramANe temane AhAra mATe cha cha mAsa bhamavuM paDyuM. to pachI anya sAdhAraNa mANaso ke mahApuruSoe potAnA prayojananI siddhi mATe A vizvamAM pariSadAdi zuM zuM sahevuM na joIe? arthAt mokSArthIe mokSapuruSArthanI siddhi mATe sarva kAMI sahana karavuM e yogya ja Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana bloka-119 purA garbhAdindro mukulitakaraH kiMkara iva svayaM sraSTA sRSTeH patiratha nidhInAM nijasutaH / kSudhitvA SaNmAsAn sa kila pururapyATa jagatImaho kenApyasmin vilasitamalaMdhyaM hatavidheH || jo garbha pahelAMthIya seve Indra kara joDI vibhu, vaLI svayaM aSTA sRSTinA, nija putra navanidhinA prabhu; sahatA sudhA bhUtala bhamyA cho mAsa Apa prabhu chatAM, re! laMghavA vidhi kAryane, nahi koInIya samarthatA. bhAvArtha - je AdinAtha jinendra garbhamAM AvyA tyAra pahelAM cha mahinAthI Indra dAsa samAna hAtha joDIne sevAmAM tatpara rahyo, je pote sRSTinI racanA karanAra Adi vahyA hatA (arthAt jemaNe karmabhUminI zarUAtamAM AjIvikAnAM sAdhanothI aparicita evI prajAne AjIvikA saMbaMdhI zikSA ApI hatI) tathA jemano putra bharata cakravartI navanidhiono svAmI hato, te indrAdikathI sevita AdinAtha tIrthakara jevA mahApuruSa paNa dIkSita thayA bAda sudhAvaMtapaNe cha mAsa sudhI pRthvI upara AhAra mATe pharyA. aho! AzcaryanI vAta che. A saMsAramAM koI paNa jIva duSTa devanA vidhAnane ullaMghavA samartha nathI! zloka-120 sayakALa hima) prAk prakAzapradhAnaH syAt pradIpa iva saMyamI / pazcAttApaprakAzAbhyAM bhAsvAniva hi bhAsatAm // jo prathama jJAnaprakAzathI, saMyamI dIpa samA jhage; te pachI tApa prakAza banethI ravivat jhagamage. bhAvArtha - jJAnI saMyamI puruSo prathama dIpakanI samAna prakAzapradhAna hoya che. tyAra pachI teo sUrya samAna tApa ane te Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 AtmAnuzAsana prakAza banethI zobhAyamAna hoya che. bloka-121 bhUtvA dIpopamo dhImAn jJAnacAritrabhAsvaraH / svamanyaM bhAsayatyeSa prodvamatkarma(n karma)kajjalam // e jJAnI dIpa samAna banI nija jJAna carite zobhatA; nija para padArtha prakAzatA, dUra karma kAjaLa kADhatA. bhAvArtha - buddhimAna - jJAnI AtmA dIpakanI samAna jJAna ane cAritrathI prakAzamAna thAya che, tyAre teo karmarUpa kAjaLanuM vamana karatAM, potAnI sAthe anyano paNa svAbhAvikapaNe prakAza kare che. e jJAna-ArAdhanAno koI adbhuta mahimA che. zloka-122 azubhAcchubhamAyAtaH zuddhaH syAdayamAgamAt / raveraprAptasaMdhyasya tamaso na samudgamaH // Agama thakI zubha azubhamAMthI pAmI zuddha thavAya che; pAmyA vinA uSA, ravithI tamasa naSTa na thAya che. bhAvArtha - A ArAdhaka bhavya jIva AgamajJAnanA prabhAvathI azubharUpa asaMyama avasthAmAMthI zubharUpa saMyama avasthAne pAmIne sarva karmamalathI rahita thaI zuddha thaI jAya che. jema sUrya jyAM sudhI prabhAtakALarUpa saMdhyAne prApta na thAya, tyAM sudhI aMdhakArane naSTa karato nathI. sUrya rAtrinA aMdhakAramAMthI nIkaLI pahelAM to prabhAtakALarUpa saMdhyAne pAme che, pachI te saMpUrNa aMdhakArathI rahita thAya che. tema ArAdhaka paNa pahelAM rAtri gata aMdhakAra samAna azubhamAMthI nIkaLI prabhAta samAna zubha(sarAga saMyama)ne pAme che. tyAra pachI tathArUpa puruSArthakrame te zuddha - karmakalaMkarUpa aMdhakArathI rahita thAya che. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana cloka-123 vidhUtatamaso rAstA yunivanjinaH | saMdhyArAga ivArkasya jantorabhyudayAya saH || e rAga tapa ke zruta taNo, je naSTa karato tamasane; ravi-lAlI sama sUryodaye, unnatikAraka jIvane. bhAvArtha - jema prabhAta samayanI sUryanI lAlimA (raktatA) tenA udayane sUcave che; tema je mahAbhAgya AtmAno ajJAna aMdhakAra dUra thayo che temane tapa ke zAstrAdi pratye je anurAga hoya che e paNa abhyadaya - kalyANane ja arthe che. vivekI samya... dRSTi jIvano dharma saMbaMdhI anurAga kadI hAninuM kAraNa thaI zakato nathI. zloka-124 vihAya vyAptamAlokaM puraskRtya punastamaH / ravivadrAgamAgacchan pAtAlatalamRcchati // ajJAnIno je rAga-AgaLa tamasane karI-thAya che; ravi-lAlI saMdhyAnI samo, pAtALataLa laI jAya che. bhAvArtha - jevI rIte surya vistAra pAmatA prakAzane choDIne aMghakArane AgaLa karIne sAMje jyAre rAgarUpa lAlimAne pAme che tyAre te pAtALane pAme che, asta thaI jAya che; tevI ja rIte jIva vastusvarUpane prakAzita karanAra jJAnarUpa prakAzane choDIne ajJAnano svIkAra karato jyAre rAga(viSayavAMchA)ne prApta thAya che tyAre te pAtALataLa - narakAdi durgatimAM jaI paDe che. A pramANe dharmamAM anurAga ane viSayamAM anurAga banemAM anurAgarUpe samAnatA hovA chatAM paNa mahAna aMtara che - eka UrdhvagamananuM kAraNa che, bIjo adhogatinuM kAraNa che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 AtmAnuzAsana bloka-125 jJAnaM yatra puraHsaraM sahacarI lajjA tapaH saMbalaM cAritraM zibikA nivezanabhuvaH svargA guNA rakSakAH / panthAzca praguNaH zamAmbubahulazchAyA dayAbhAvanA yAnaM taM munimApayedabhimataM sthAnaM vinA viplavaiH // jo jJAna anesara, sakhI lajjA, bharyuM tapa bhAtuM jyAM, cAritra pAlakhI, svarga vizrAMti, guNo rakhavALa jyAM; sanmArga sIdho, zAMtijaLa bahu, ahiMsA chAyA ghaNI, prasthAna AvuM zIgha vAMchita sthAna de vighno haNI. bhAvArtha - je yAtrAmAM jJAna mArgadarzaka che, lajjA mitra samAna sAthe rahevAvALI che, parUpa bhAthuM rastAmAM bhojana mATe che, cAritrarUpa pAlakhI che, rastAmAM visAmo karavAnAM svarga jevAM nivezasthAno che, rakSA karanAra vitarAgatA Adi guNo che, mArga mana-vacana-kAyAnI kuTilatArahita saraLa ratnatraya svarUpa che, zAMtirUpa jaLa paripUrNa che tathA dayAnI bhAvanArUpa zItaLa chAyA che, tevI yAtrA munine - AtmArthI sAdhakane vidgothI rahitapaNe abhISTa sthAne pahoMcADe che; arthAt AvI sAmagrI pAmelA AtmasAdhaka vinA vine muktipurIrUpa abhISTa sthAne zIgha sukharUpe pahoMcI jAya che. zloka-126 mithyA dRSTiviSAn vadanti phaNino dRSTaM tadA susphuTaM yAsAmardhavilokanairapi jagaddandahyate sarvataH / tAstvayyeva vilomavartini bhRzaM bhrAmyanti baddhakrudhaH strIrUpeNa viSa hi kevalamatastadgocaraM mA sma gAH // jana sarSa dRSTiviSa vade, e pragaTa mithyA bhAsatuM, jenA kaTAkSe sarvataH saMtapta jaga sau bhALa tuM; Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 73 kaThA. strIrUpa viSe viSa e kharuM, pratikULa strIthI tuM thatAM, te krUra tuja pAchaLa bhame, tenI samIpa na jA bhAvArtha (A mokSamArgamAM prayANa karanAra, samyagdarzanAdi cAra ArAdhanAmAM tatpara sAdhakane nirvighnapaNe muktipurI pahoMcI javAmAM prabaLa vighnarUpa koNa thAya che te have pAMca zlokathI jaNAvI tethI sAvaceta rahevA upadeze che. ahIM strIne doSarUpa na gaNatAM kAmarUpa viSayavikAra bhAvone doSarUpa gaNI mokSamArgamAM vighnabhUta kahyA che. A upadeza strI-puruSa bannene uddezIne che ema gaNI strI-puruSa bannee kAmane jItavA udyamI thavA yogya che.) - lokamAM keTalAka sarpone dRSTiviSa sarpo kahevAya che paNa e yogya nathI, kAraNa ke dRSTiviSapaNuM to kharI rIte te strIomAM rahyuM che ke jemanA ardhavilokanarUpa kaTAkSathI saMsArI jIva sarva prakAre kAmAgnithI atizaya baLI UThe che, saMtapta thaI jAya che. he sAdhaka! tuM tenI viruddha vartana karI rahyo che, tethI te tArA pratye atizaya krodhayukta thaIne ahIM tahIM bhamI rahI che. te strInA rUpamAM kevaLa viSa ja che. tethI tuM tenI samIpa na jA. tenI dRSTithI paNa sadAya dUra rahe. zloka-120 kruddhAH prANaharA bhavanti bhujagA daSTvaiva kAle kvacit teSAmauSadhayazca santi vAva: sadyo viSavyucchidaH / hanyuH strIbhujagAH pureha ca muhuH kruddhAH prasannAstathA yogIndrAnapi tAn nirauSadhaviSA dRSTAzca dRSTvApi ca / / -jo sarpa krodhita kvacit haratA prANa daMza daI kadI, vaLI sadya te viSa nAza karavA auSadhio paNa ghaNI; strIsarpa krodhita hoya vA saMtuSTa to paNa te haNe, jonAra ke joyela yogIndro vagere sarvane; Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 AtmAnuzAsana jo, A bhave ke parabhave te pharI pharI haNatI ahA! e jhera nArIsarpanuM haranAra auSadhi jJAta nA. bhAvArtha - sarpa to krodhAvezamAM Ave tyAre koIka prasaMge ja Dase ane prANa haraNa kare tathA tenA viSane nivAravA mATenI ghaNI auSadhio hAla maLI zake che. paraMtu strIrUpa, viSayavikArarUpa sarpa to krodha dazAmAM ke prasanna dazAmAM, A lokamAM ke paralokamAM mahAna yogIzvarone paNa kSaNamAtramAM haNe che. te jene jue athavA je tene jue e baneno te ghAta kare che temaja tenA viSane dUra kare evI koI auSadhi Aja sudhI maLI nathI. A pramANe strIo (viSayavikAra) sarpathI paNa adhika duHkha denAra che. tethI AtmahitaiSIoe tenAthI virakta rahevA yogya che. zloka-128 etAmuttamanAyikAmabhijanAvAM jagatpreyasI muktizrIlalanAM guNapraNayinIM gantuM tavecchA yadi / tAM tvaM saMskuru varjayAnyavanitAvArtAmapi prasphuTaM tasyAmeva ratiM tanuSva nitarAM prAyeNa seAH striyaH // jo, mukti uttama suMdarI, sarvoparI jaga preyasI, e zreSThajana saMprApya, guNamAM premI, cAhe tuM yadi; to bhUSita kara ene, tajI de vAta paNa parastrI taNI, rati ati kara te prati prAye nArI IrSALu ghaNI. bhAvArtha - samasta vizvane pyArI evI e mokSalakSmIrUpa manohara uttama nAyikA kulInane ja prApta thAya che, sAmAnya puruSone tenI prApti hotI nathI. e nAyikA evI to sarvAga suMdara ane parama sukhaprada che ke jene enA vAstavika svarUpanI oLakhANa thAya che, te ene jarUra meLavavA icche che paraMtu muktivallabhA guNonI premI hovAthI guNIjanane ja prApta thAya Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 75 che. he bhavya! jo e muktiramAne varavAnI tArI ananya icchA hoya to tuM ratnatrayAdi uttama guNarUpa AbhUSaNothI alaMkRta thA! laukika strIono sahavAsa to zuM, temanI vAta paNa na kara. e mokSalakSmIrUpa manohara nAyikAmAM ja tAro anurAga dina pratidina vadhAra. kAraNa ke strIo prAye IrSAyukta svabhAvanI hoya che. jo tuM saMsArastrIne prema karato haze to tuM muktiramAnuM premapAtra nahIM banI zake. -129 vacanasalilaihAsasvacchastaraGgasukhodaraiH vadanakamalairbAhye ramyAH striyaH sarasIsamAH / iha hi bahavaH prAstaprajJAstaTe'pi pipAsavo viSayaviSamagrAhagrastAH punarna samudgatAH || vacano vimala jaLa, sukha taraMge, vadanakamaLe, bAhya jyAM, strIrUpa sarovara ramya buddhihIna pipAsu jAya tyAM; paNa viSama viSayo magara kAMThe pakaDI nIce laI jatA, tyAM kAlakavalita thaI jatAM, pharI kadI na upara AvatA. bhAvArtha - strIo nAnA taLAva jevI bahArathI ramaNIya lAge che. sarovara jema caMcaLa taraMgo sahita svaccha jaLa ane kamaLothI suzobhita hoya che tema e strIo paNa taraMgo samAna caMcaLa sukhane utpanna karanArI hAsyayukta manohara vacanorUpa jaLathI tathA mukharUpa kamaLothI ramaNIya hoya che. jevI rIte ghaNA buddhihIna mUrNa jIvo tRSAthI pIDita thaI sarovara pAse jAya che, tyAM kinArA upara ja bhayAnaka magaramaccha Adi hiMsaka prANInA mAsa banI maraNa pAme che, paNa pAchA tyAMthI nIkaLavA pAmatA nathI. tevI ja rIte ghaNA ajJAnI jIvo paNa viSayatRSNAthI vyAkuLa thaI strIonI pAse jAya che ane hiMsaka jaLajaMtu samAna atizaya bhayaMkara viSayothI grasta thaI, temAM ati Asakta Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 AtmAnuzAsana thaI, pharI nIkaLavA pAmatA nathI; arthAt narakAdi durgatiomAM jaI paDe che, jyAMthI pharI uttama manuSyabhava pAmI zakatA nathI. zloka-130 pApiSThairjagatIvidhItamabhitaH prajvAlya rAgAnalaM kruddhairindriyalubdhakairbhayapadaiH saMtrAsitAH sarvataH I hantaite zaraNaiSiNo janamRgAH strIchadmanA nirmitaM ghAtasthAnamupAzrayanti madanavyAdhAdhipasyAkulAH // atyanta pApI krUra iMdriya vyAdha rAgAnala vaDe, sarvatra trAsita jana mRgo hA! strI zaraNamAM jaI paDe; paNa kAma vyAdhAdhipatinuM ghAtasthAnaka strI khare! tyAM naSTa thAye, tethI dUra rahI, sujJa durgati duHkha hare. bhAvArtha ', hAya! ghaNA du:khanI vAta che ke atizaya pApI, krUra ane bhaya upajAvanAra indriyorUpa zikArIo, saMsArarUpa vidhIta(mRgAdine rahevAnAM sthAna)nI cAre bAju rAgarUpa agni saLagAve che, jethI sarva taraphathI pIDA pAmelAM ane atyaMta vyAkuLa thayelAM puruSarUpa haraNo potAnA bacAva mATe aMtima zaraNa cAhatAM-zodhatAM, kAmarUpa vyAdharAja(zikArIonA svAmI)e banAvelAM strIrUpa kapaTasthAna (phaMdA) tarapha doDIne phasAI jAya che. zloka-131 - tapo'gninA bhayajugupsayorAspadaM zarIramidamardhadagdhazavavanna kiM pazyazi / vRthA vrajasi kiM ratiM nanu na bhISayasyAturo nisargataralAH striyastvadiha tAH sphuTaM bibhyati // apatrapa nirlajja he! tapa agnithI bhaya glAninuM to sthAna A, joto nathI tana tAruM zabavat ardhadagdha samAna A; rati vyartha karato viSaya vyAkuLa, zuM tuM bhaya na pamADato? Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 AtmAnuzAsana caMcaLa svabhAve nArI, gaNa, bhayabhIta tujathI spaSTa to. bhAvArtha - he nirlajja! A tAruM zarIra parUpa agnithI aDadhA baLelA maDadA jevuM bhaya ane dhRNAnuM sthAna banI rahyuM che te zuM tuM nathI dekhAto? to pachI tuM vyartha Atura thaIne strIo pratye anurAga zA mATe kare che? AvA zarIrane dhAraNa karato tuM te strIone nizcaye glAni utpanna karAve che ja. saMsAramAM strIo svabhAvathI ja bIkaNa hoya che. te tArA bhayAnaka zarIrane joIne spaSTa rIte bhayabhIta thAya che. zloka-132 uttuGgasaGgatakucAcaladurgadUramArAdvalitrayasaridviSamAvatAram romAvalIkusRtimArgamanaGgamUDhAH vAttAvaTIvivaramaitya na batra vinnA: || stana ucca saMgata adri durge, ramaNIyoni agamya e, udare valItraya taTinI UtarI, pAra karavI viSama e; romAvalI patha vinakArI, nArI-yoni pAmIne, kAmAMdha koNa na khina tana dhanaprANa sarva gumAvIne? bhAvArtha - je strInI yoni UMcA ane paraspara maLelAM stanarUpI parvatIya durgane kAraNe durgama che, pAse udara para sthita trivalIrUpa nadIothI jyAM pahoMcavuM bhayaprada che tathA je romapaMktirUpa ahIM tahIM bhaTakAvanAra mArgathI yukta che, evI e strInI yonine pAmIne koNa kAmAMdha prANI khedakhina nathI thato? arthAt e sarva duHkhane pAmyA che. va!gRhaM nADIvraNaM loka-133 viSayiNAM madanAyudhasya viSamanirvRtiparvatasya / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 pracchannapAdukamanaGgamahAhirandhra mAhurbudhAH jaghanarandhramadaH sudatyAH // e kAmInuM maLamUtraghara ne ghA madananA zastrano, durgamya mukti agni caDhatAM, gupta khADo patanano; dara e anaMga mahAbhujaMgama keruM, bhavabhaya kAraNe, jJAnI jano be jAMgha vacce vivara vanitAnuM gaNe. bhAvArtha suMdara daMtapaMktiyukta strInA e jaMghAnI vacamAMnA chidrane vidvAno kAmI puruSonA mala(vIrya)nuM ghara athavA saMDAsa, kAmadevanA zastrano nADIvraNa arthAt nasa uparano ghA, durgama mokSarUpa parvata para caDhanArane patana karAve tevo pracchanna, DhAMkelo khADo (khAI) tathA kAmarUpa mahAsarpanuM dara kahe che; mATe jema pathika sAvadhAna thaIne khADAmAM paDI na javAya teve mArge saMbhALIne parvata upara caDhe che to abhISTa sthAne pahoMce che; tema je vivekI jIva che te uparokta khADAthI bacIne, viSayabhogathI rahita thaIne potAnA abhISTa mokSarUpa parvata para caDhI jAya che. - AtmAnuzAsana zloka-134 adhyAsyApi tapovanaM bata pare nArIkaTIkoTare vyAkRSTA viSayaiH patanti kariNaH kUTAvapAte yathA 1 proce prItikarIM janasya jananIM prAgjanmabhUmiM ca yo vyaktaM tasya durAtmano duruditairmanye jagadvazcitam // tapa kAja vana seve chatAM vyAkuLa viSayothI thatA, nArI vivara paDatA yathA gaja gupta khADe paDI jatA; jyAMthI janama te jananI, topaNa, prIti tyAM karavA kahe, e duSTa kavio duSTa vacane jaga Thage, jana hita dahe. bhAvArtha manuSya tapazcaraNa mATe vanamAM jaIne paNa indriya -- Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 79 viSayothI kheMcAIne strIyonisthAnamAM evI rIte patita thAya che ke je rIte hAthI kheMcAIne potAne pakaDavA mATe banAvelA DhAMkelA khADAmAM jaIne paDe che. je yonisthAna prANInI janmabhUmi hovAthI mAtA samAna che tene je duSTa kavi prItinuM kAraNa kahe che te spaSTa rIte potAnAM durgatinAM kAraNarUpa duSTa vacanothI viSane amRta kahIne jagatane Thage che. bloka-135 kaNThasthaH kAlakUTo'pi zambhoH kimapi nAkarot / so'pi daMdahyate strIbhiH striyo hi viSamaM viSam // viSa kAlakUTa paNa zaMbhukaMThe kAMI hAni nA kare, te zaMbhu paNa saMtapta strIthI! strI ja viSa viSama khare! bhAvArtha - mahAdevanA kaMThamAM rahIne paNa je kALakUTa viSa tene kaMI hAni na karI zakyuM te mahAdeva paNa strIo dvArA saMtapta karavAmAM AvyA. tethI nizcaya thAya che ke strI e ja sarva viSama viSothI paNa bhayaMkara viSa che. zloka-136 tava yuvatizarIre sarvadoSekapAtre ratiramRtamayUkhAdyarthasAdharmyatazcet nanu zuciSu zubheSu prItireSveva sAdhvI madanamadhumadAndhe prAyazaH ko vivekaH // yuvatI zarIra to sthAna che jo doSa sarva taNuM chatAM, anurAga tyAM, caMdrAdinI sAdharmetA tyAM kalpatAM; zuci zreSTha te caMdrAdimAM to prIta karavI zubha sadA, paNa kAmamaghamadAmpamAM zuM e viveka vase kadA? bhAvArtha - he bhavya! sarva doSonuM advitIya sthAna evuM je Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 AtmAnuzAsana strInuM zarIra tene caMdra Adi padArthonI tulya gaNI jo te pratye tuM anurAga kare che to pachI nirmaLa ane uttama evA caMdrAdika padArthomAM ja tAre anurAga karavo uttama che. paraMtu kAmarUpa madirAnA madathI aMdha thayelA jIvomAM evo viveka kyAMthI hoya? arthAt temanAmAM prAye evo viveka hoto ja nathI. zloka-139 priyAmanubhavatsvayaM bhavati kAtaraM kevalaM pareSvanubhavatsu tAM viSayiSu sphuTa lAdate / mano nanu napuMsakaM tviti na zabdatazcArthataH sudhIH kathamanena sanubhayathA pumAn jIyate // jyAM priyAno anubhava kare tyAM mana adhIra sadA rahe, sparzendriyAdi anubhave, AnaMda mana kevala lahe; nahi mana napuMsaka zabdathI paNa zabda artha ubhaya thakI, nara prANa to te napuMsaka manathI jitAye zuM kadI? bhAvArtha - je mana priyAno anubhava karatAM kevaLa adhIra thAya che - tene bhogavI zakatuM nathI tathA je bIjA viSayIjanone - spardhAdi indriyone teno bhoga karatAM dekhIne dUra rahIne mAtra harSAyamAna thAya che, te mana zabdathI tema ja arthathI paNa nizcaya napuMsaka che. evA e napuMsaka mana dvArA sudhI arthAt vivekI - uttama buddhinA svAmI ke je zabdathI tema ja arthathI paNa puruSa che ke kema jityAM jAya? arthAt na ja jitAvA joIe. zloka-138 rAjyaM saujanyayuktaM zrutavadurutapaH pUjyamatrApi yasmAt tyaktvA rAjyaM tapasyan na laghuratilaghuH syAttapaH prohya rAjyam / rAjyAttasmAtprapUjyaM tapa iti manasAlocya dhImAnudagraM kuryAdAryaH samagraM prabhavabhayaharaM sattapaH pApabhIruH // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana rAjya jo saujanyayata, tyama zrata sahita tapa pUjya to, tajI rAjya tapa karatA na laghu, laghu tapa taje rAjyArthi jo; tapa rAjyathI ati pUjya che, e ciMtavI matidhArI to, bhavabhIra Arya samagra uttama tapa kare bhavahArI to. bhAvArtha - saujanyayukta arthAt nyAyanItiyukta rAjya ane zAstrajJAna sahita samyak tapa A bane jo ke pUjya che, paraMtu A bannemAM paNa je manuSya rAjya choDIne tapazcaraNa kare che te laghu rahetA nathI paNa mahAna thaI jAya che. paNa tethI viparIta je tapane choDIne rAjya kare che te manuSya ati laghu - atizaya niMdya gaNAya che. eTalA mATe rAjya karatAM tape atizaya pUjya che. A prakAre manamAM vicArIne je buddhimAna manuSya pApathI Dare che teNe saMsAranA bhayane naSTa karanAra ane mahAna evA samyaka tapane AcaravuM joIe. - zloka-139 purA zirasi dhAryante puSpANi vibudhairapi / pazcAtpAdo'pi nAspAkSIt kiM na kuryAd guNakSatiH // devo dhare mastaka pare, puSpo prathama pujAya che; pachI caraNa paNa sparze nahIM! zuM guNakSaye nA thAya to! bhAvArtha - je puSpone pahelAM deva paNa zira para dhAraNa kare che tene pachIthI (karamAI gaye) paga paNa sparzatA nathI. juo! guNanI hAni zuM nathI karatI? arthAt te sarva anartha kare che. lIka-140 he candramaH kimiti lAJchanavAnabhUstvaM tadvAn bhaveH kimiti tanmaya eva nAbhUH / kiM jyotsnayA malamalaM tava ghoSayantyA svarbhAnuvannanu tathA sati nAsi lakSyaH // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 AtmAnuzAsana he candramA tuM kema lAMchana doSa yukta are! thayo! jo thayo lAMchanavAna to lAMchanamathI kAM nA thayo? zuM kAma te jyotnAtaNuM, tuja doSa vyakta kare tane, sarvAga rAhu zyAma to nA lakSya anya taNo bane. bhAvArtha - he caMdramAtuM malinatArUpa doSathI yukta zA mATe thayo? jo tAre malinatAthI yukta thavuM ja hatuM to pUrNarUpe e malinatArUpa ja kema na thayo? tArI e malinatAne atizaya pragaTa karI denAra e cAMdanIthI zo lAbha? kAMI ja nahIM. jo tuM sarvathA malina thayo hota to evI avasthAmAM rAhunI mAphaka dekhavAmAM to na Avata. zloka-141 doSAn kAMzcana tAna pravartakatayA pracchAdya gacchatyayaM sAdhaM taiH sahasA mriyedyadi guruH pazcAtkarotyeSa kim / tasmAnme na gururgururgurutarAn kRtvA laghUzca sphuTaM bUte yaH satataM samIkSya nipuNaM so'yaM khalaH sadguruH // guru je viveka vihIna DhAMke doSa ziSyataNA sadA, jo mare ziSya te doSa sAthe, guru kare hita zuM tadA? tevA guru, nahi muja guru, paNa duSTa paNa te sadguru, je alpa paNa muja doSa dekhI, satata kahetA karI guru. bhAvArtha - guru vAstavamAM te kahevAya ke je ziSyane doSo kaDhAvI uttamottama guNothI vibhUSita kare. ema karavAmAM gurue ziSyane pratikULa lAge evI kaThoratA paNa karavI paDe. kAraNa ke tema karavAthI ziSyanuM bhaviSyamAM kalyANa ja thAya. paraMtu gura ziSyanA doSa dekhatA chatAM ema vicAre ke ziSyanA doSa kaDhAvavA kaMI kahIza to te krodhita thaze athavA saMgha choDI jaze, to ema saMgha kema cAle? evA vicAre jo doSa pragaTa na batAve to te gurupadane yogya nathI. kAraNa ke maraNano samaya kAMI kaDhAvI che. guru vAsaNo , satata ra te sagara Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 83 nizcita nathI. evI sthitimAM ziSyamAM te doSa rahI jAya ane maraNa AvI pahoMce to te durgatimAM jaI duHkhI thAya. eTalA mATe ziSya ema icche che ke evA khuzAmatiyA svArthI guru karatAM to je duSTa mArA yuddhamAM zudra doSa paNa niraMtara sUkamatAthI dekhIne tene atizaya moTuM rUpa ApIne spaSTatAthI kahe che te koI apekSAe sAcA guru che. AnuM kAraNa e che ke bhale te durjana duSTa AzayathI kaheto hoya paNa jeo AtmahitanA abhilASI che teo to e doSo dUra karIne AtmakalyANa sAdhI le che. zloka-142 vikAzayanti bhavyasya manomukulamaMzavaH / raverivAravindasya kaThorAzca gurUktayaH || guruvacana hoya. kaThora to paNa, bhavya mana vikasAvatAM; jyama kiraNa ravinAM caMDa toye kamaLavana vikasAvatAM. bhAvArtha - jema sUryanAM AkarAM kiraNo kamaLanI nAjuka kaLIne praphullita kare che tema zrIgurunAM kaThora zikSAvacano paNa bhavya jIvonAM aMtaHkaraNane praphullita (AnaMdita) kare che. zloka-143 lokaddhayahitaM vaktuM zrotuM ca sulabhAH purA / durlabhAH kartRmadyatve vaktuM zrotuM ca durlabhAH || pUrve sulabha hitavANI vaktA tema zrotA jana ghaNA; paNa vartane durlabha, have vaktA tathA zrotA ya nA. bhAvArtha - pUrva kALamAM, je dharmanA AcaraNathI A loka ane paraloka bane lokamAM hita thAya evA dharmanuM vyAkhyAna karanArA tathA sAMbhaLanArA ghaNA jano sulabhatAthI maLatA hatA. paraMtu te Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 AtmAnuzAsana pramANe vartanArA to tyAre paNa durlabha ja hatA. paraMtu A vartamAna kALamAM to te dharmanuM vyAkhyAna karanAra ke sAMbhaLanAra paNa durlabha che, to pachI AcaraNa karanAranI to vAta ja zI? arthAt vaktA, zrotA ane AcaranAra traNenI A kALamAM ati durlabhatA che. zloka-14 guNAguNavivekibhirvihitamapyalaM dUSaNaM bhavet sadupadezavanmatimatAmatiprItaye / kRtaM kimapi dhArzvataH stavanamapyatIrthoSitaiH na toSayati tanmanAMsi khalu kaSTamajJAnatA || guNadoSa-jANa vivekIo kaMI doSa paNa atizaya kare, matimAna to upadezavat ati prIti kAraNa te lahe; zrutajJAna viNa avivekIo stuti dhRSTatAthI paNa kare, mana prAzanAM nahi tuSTa thAtAM, ajJatA kaSTa ja kharI bhAvArtha - guNa-doSanA vicArayukta vivekI satpaSanAM potAnAM atyaMta dUSaNa pragaTa karanArAM nirmaLa paNa kaThora vacano uttama upadezanI mAphaka suziSyanA hRdayamAM te puruSa pratye atyaMta prema upajAve che. paraMtu dharmatIrthane nahIM sevanArA dhITa gurvAbhAsono - avivekI janono dhRSTatAyukta guNAnuvAda buddhimAnonA hRdayamAM jarAya saMtoSa upajAvato nathI. nizcayathI ajJAnatA ja duHkhadAyaka che. zloka-145 tyaktahetvantarApekSA guNadoSanibandhanau / yasyAdAnaparityAgau sa eva viduSAM varaH // nahi anya hetu icchatAM, guNa doSa satya pichANatA; te jJAnIvara guNa grahaNa karatA, doSa dUra tyAgatA. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 85 bhAvArtha - je anya kAraNonI apekSA vinA, kevaLa guNane kAraNe samyagdarzanAdine grahaNa kare che ane doSane kAraNe mithyAtva Adino parityAga kare che te ja vidvAnomAM zreSTha gaNAya che. loka-146 hitaM hitvA'hite sthitvA durdhIvuHkhAyase bhRzam / viparyaye tayoredhi tvaM sukhAyiSyase sudhIH // hita tyAgI varte ahitamAM, durgati bahu tuM duHkha sahe, viparIta thaI taja ahita, hitamAM varta, sanmati sukha lahe. bhAvArtha - he jIvI hitane choDI tuM ahitamAM varte che. tuM dubuddhi (ajJAnI) thaIne je samyagdarzanAdi tAruM hita karanAra che tene tajI de che ane je mithyAdarzanAdi tAruM ahita karanAra che temAM sthita thAya che. A prakAre tuM potAne duHkhI kare che. have vivekI thaIne tuM enAthI viparIta pravRtti kara; arthAt ahitakAraka mithyAdarzanAdine choDIne hitakAraka samyagdarzanAdine grahaNa kara. ema karavAthI te potAne sukhI karIza. zloka-149 ime doSAsteSAM prabhavanamamIbhyo niyamataH guNAzcaite teSAmapi bhavanametebhya iti yaH / tyajastyAjyAn hetUn jhaTiti hitahetUn pratibhajana sa vidvAn savRttaH sa hi sa hi nidhiH saukhyayazasoH // A doSa, udbhava tehano che niyamathI A hetuthI, sadguNo A, te udbhave che, niyamathI A hetuthI; e jANIne jhaTa tyAjya tyAge, zreya hetu anusare, vidvAna te, vratavAna te, sukhayazanidhi paNa te khare. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 AtmAnuzAsana bhAvArtha A mithyAdarzanAdi doSa che, enI utpatti niyamathI darzanamohanIya AdithI thAya che tathA A samyagdarzanAdi guNo che, enI utpatti darzanamohanIyanA upazama, kSaya ke kSayopazama AdithI thAya che Ama nizcaya karIne je choDavA yogya kAraNone choDe che ane hitanAM kAraNono svIkAra kare che te vidvAna che, te ja samyak cAritravALo che tathA te ja sukha ane yazano nidhi (khajAno) paNa che. zloka-14 - sAdhAraNau sakalajantuSu vRddhinAzau janmAntarArjitazubhAzubhakarmayogAt dhImAn sa yaH sugatisAdhanavRddhinAzaH tadvyatyayAdvigatadhIraparo'bhyadhAyi I - || - pUrve karelAM zubha azubha karmothI je saMprApta che, te vRddhinAza badhAyane sAmAnyarUpe prApta che; te vRddhinAza sugati-sAdhana kare buddhimAna te, viparIta tethI durgati je sAdhatA matihIna te. bhAvArtha pUrvopArjita zubhAzubha karmanA udayathI parasaMyogarUpa AyuSya, zarIra, dhanasaMpatti AdinI hAni-vRddhi to sarva saMsArI jIvone thAya che; emAM jIvanuM nAnA-moTApaNuM kharI rIte jarAya nathI. paraMtu buddhimAna puruSa to e ja ke je sugatinAM kAraNonI vRddhi ane durgatinAM kAraNonI hAni karavAnA prayatnamAM niraMtara sAvadhAnapaNe pravarte che; jyAre buddhihIna mUrkha jIva durgatinAM sAdhanonI vRddhi ane sugatinAM sAdhanonI hAni karI rahyo hoya che. zloka-149 kalau daNDo nItiH sa ca nRpatibhiste nRpatayo Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana || nayantyarthArthaM taM na ca dhanamaMdo'styAzramavatAm natAnAmAcAryA na hi natiratAH sAdhucaritAH tapaHstheSu zrImanmaNaya iva khAtA: pravitA: kaLikALamAM daMDa nIti, bhUpati te Acare, dhanakAja te, paNa dhana nahIM sAdhu kane, nRpa zuM kare? AcArya daMDI sAdhune jo doSa dUra karAvatA, to mAna pUjA vinaya hAni; tethI doSa calAvatA; AcArya pUjA namana arthI, zithila evA e jarsI, (tyAM) sAdhucarita niHspRhI jJAnI, ratnasama viralA ahIM. bhAvArtha A kaLi (paMcama) kALamAM eka daMDa ja nIti che. te daMDa rAjA ke zAsanakartAo dvArA devAya che. rAjA jenI pAsethI dhanano lAbha dekhe che tene daMDa kare che. tethI sAdhAraNa janatAmAM kaMIka sadAcAranI pravRtti thaI zake che. paraMtu te daMDanA bhayathI sAdhujano sadAcAramAM varte evI saMbhAvanA thaI zakatI nathI. kAraNa ke sAdhuo pAse dhana hotuM nathI ke jethI rAjA te tarapha dRSTi kare. vaLI dharmanIti anusAra te kArya rAjAnA adhikAranuM paNa nathI. AvI paristhitimAM sAdhuone sanmArgamAM pravartAvI zake ema hoya to te AcArya ja che. paraMtu vartamAnamAM te AcAryo AtmapratiSThA, mAna-mahattAnA icchaka adhika che. pariNAme te AcAryo lobharUpa prayojanavaze potAnI vaMdanA Adi karanAra ziSyone temanI yatheccha pravRtti dekhatA chatAM sanmArgamAM pravartAvavA daMDa detA nathI. tethI A kALamAM munionA AcAra zithila thaI jatAM, yathArtha sAdhudharmanAM AcaraNa karanAra sAdhu kAMtimAna maNinI mAphaka viralA, bahu ja thoDA rahI gayA che.. V - 1 zloka-150 ete te munimAninaH kavalitAH kAntAkaTAkSekSaNairaGgAlagnazarAvasannahariNaprakhyA bhramantyAkulAH | 87 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 AtmAnuzAsana saMdhartu viSayATavIsthalatale svAn kvApyaho na kSamAH mA vrAjInmarudAhatAbhracapalaiH saMsargamebhirbhavAn // munimAnI jo kAntA kaTAkSe masta vyAkuLa doDatAM, jyama zarIramAM zara vAgatAM pIDita haraNAM bhAgatAM e viSayavana bhUmitaLe sthiratA karI zakatA nahIM, to vAyuprerita meghasama asthira saMge jA nahIM. bhAvArtha - je sAdhuo potAne muni mAne che teo strIone kaTAkSapUrNa avalokanonA prAsa banI zarIramAM lAgelAM bANathI duHkhita thayelAM haraNo samAna, vyAkuLa thaIne paribhramaNa kare che. paraMtu kheda che ke teo viSayarUpa vananI madhyamAM potAne kyAMya paNa sthira rAkhavA samartha thatA nathI. he bhavya! tuM vAyuthI uDAvelA vAdaLo mAphaka asthiratAne pAmelA e sAdhuonI saMgati na kare. bloka-151 gehaM guhAH paridadhAsi dizo vihAyaH saMvyAnamiSTamazanaM tapaso'bhivRddhiH / prAptAgamArtha tava santi guNAH kalatramaprArthyavRttirasi yAsi vRthaiva yAcAm // gItAthI tAre gRha guphA ne dizA tAre vastra che, AkAza tuja vAhana ane tapavRddhi bhojana ISTa e; sadguNo ramavA yogya ramaNI, sarva vastu prApta che, pachI bAkI zuM che yAcavAnuM? yAcanA tuja vyartha che. bhAvArtha - he gItArtha(AgamanA rahasyArthane jANanAra sAdhu)! guphA tAruM ghara che, dizAo e tArAM vastra che, AkAza e tAruM vAhana che, tapavRddhirUpa uttama bhojana che. guNalakSmIrUpa svAmIbhakta tArI strI che. Ama sarva prakAre tuM sAdhanasaMpanna Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 89 che, to pachI tane yAcanA karavAnuM zuM prayojana che? arthAt dInatA na pAma. AvI sarvottama dazAmAM koI pAse kaMI paNa yAcavAnI tane AvazyakatA ja nathI. have yAcanA karavI e kevaLa vyartha che. have to ayAcaka vRttipUrvaka svaguNo viSe ja akhaMDa ramaNatA karI tyAM ja parisaMtuSTa thA. bloka-15ra paramANoH paraM nAlpaM nabhaso na mahatparam / iti buvan kimadrAkSInnemA dInAbhimAninau // paramANuthI nahi alpa bIjuM tema nabhathI mahAna che; zuM ema kahe teNe na dIThA? dIna ne abhimAnIne. bhAvArtha - paramANuthI bIjuM kAMI nAnuM nathI ane AkAzathI koI moTuM nathI, ema kahenArA puruSoe jagatamAM dIna ane svAbhimAnI puruSone joyA nathI. kAraNa ke dIna(yAcaka)jana paramANuthI paNa halako che tathA svAbhimAnI manuSya AkAzathI paNa mahAna che. zloka-153 yAciturgauravaM dAturmanye saMkrAntamanyathA / tadavasthau kathaM syAtAmetau gurulaghU tadA / / yAcaka taNuM gaurava thatuM saMkrAnta dAtAne viSe; nahi to gurulaghu zI rIte te sthitimAM banatA dIse? bhAvArtha - yAcaka puruSanuM gaurava (mahattA) dAtAnI pAse cAlyuM jAya che, ema huM mAnuM chuM. jo ema na hoya to teve samaye, dAna karatI veLA dAtA mahAna ane grahaNa karatI veLA yAcaka laghu kema dekhAya che? arthAt ema dekhAvuM na joIe. sAce ja, yAcanAnuM kArya atizaya hIna ane niMdya che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 adho jighRkSavo yAnti yAntyUrdhvamajighRkSavaH / iti spaSTaM vadantau vA nAmonnAmau tulAntayoH // mahavA cahe te jAya nIce, na grahe UMce caDhe; jo, trAjavAnAM upara nIce jatAM pallAM dAkhave. bhAvArtha trAjavAnI banne bAjue kramathI thatuM nIce javAnuM ane UMce javAnuM e spaSTa pragaTa kare che (zikSA Ape che) ke levAnI icchAvALo prANI nIce ane na levAnI (upalakSyathI, devAnI) icchAvALo upara jAya che. AtmAnuzAsana zloka-154 - zloka-155 sasvamAzAsate sarve na svaM tatsarvatarpi yat / arthivaimukhyasaMpAdisasvatvAnniHsvatA vam|| sau dhanikathI dhana vAMchatA, paNa sarva-tarpI dhana nahIM; dhana vimukha arthAne kare to bhalI nirdhanatA kahI. bhAvArtha je manuSya dhanavAna che tenI pAse sau dhananI AzA rAkhe che, paraMtu e dhana eTaluM nathI hotuM ke sarva yAcakone saMtuSTa karI zake. mATe yAcakajanone vimukhatA utpanna karAvanAra e sadhanatA karatAM to nirdhanatA uttama che zloka-156 AzAkhaniratIvAbhUdagAdhA nidhibhizca yA | sApi yena samIbhUtA tatte mAnadhanaM dhanam // bhAvArtha - nava nidhithI na bharAya khADo Azano UMDo ghaNo; te svAbhimAne to bharAye, mAna-dhana te dhana gaNo. AzArUpI khANa atizaya agAdha che. vaLI te Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 AtmAnuzAsana eTalI badhI gahana ane vizALa che ke kailokyanI samasta vibhUtithI paNa te bharAvI asaMbhava che. mAtra eka Atmagaurava - AtmamahattArUpa dhana vaDe te saheje bharAI - purAI zake che. tethI A dhana ja tAruM yathArtha dhana che. AzAkhaniragAdheyamadhaHkRtajagattrayA utsaryotsarpya tatrasthAnaho sadbhiH samIkRtA | traNa jaga vaDe UMDI gayelI khANa AzAnI juo! vara jJAnIe khAlI karI, karI sama karI acaraja aho! bhAvArtha - traNa lokane nIcA karI rAkhanArI e AzArUpa khANa agAdha che. chatAMya AzcaryanI vAta che ke puruSoe e AzArUpa khANamAM rahelAM dhanAdino uttarottara parityAga karIne tene sarakhI karI dIdhI che, pUrNa karI dIdhI che. A zloka-158 vihitavidhinA dehasthityai tapAMsyupabRMhayanazanamaparairbhaktyA dattaM kvacitkiyadicchati / tadapi nitarAM lajjAhetuH kilAsya mahAtmanaH kathamayamaho gRhNAtyanyAn parigrahadurgrahAn // tapavRddhi kAje deha arthe vidhi sahita bhikSA cahe, bhakti sahita jana ApatA to kaMI kvacit tadA rahe; te paNa ghaNI lajjAtaNuM kAraNa mahAtmA mana lahe, to duSTa raha sama parigrahane anya kema kadI rahe? bhAvArtha - tapanI vRddhi karanAra mahAtmA zAstramAM kahelI vidhi anusAra zarIrasthiti mATe koI kALavizeSamAM bIjA (gRhastho) dvArA bhaktipUrvaka apAyelo evo kaMIka alpa AhAra grahaNa Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92. AtmAnuzAsana karavAnI IcchA kare che. e AhAragrahaNa paNa te mahAtmAne ghaNI lajjAnuM kAraNa thAya che. to pachI Azcarya che ke te mahAtmA anya parigraharUpa duSTa pizAcone kevI rIte grahaNa karI zake? na ja rahaNa kare. zloka-159 dAtAro gRhacAriNaH kila dhanaM deyaM tadatrAzanaM gRhNantaH svazarIrato'pi viratAH sarvopakArecchayA / lajjaiSaiva manasvinAM nanu punaH kRtvA kathaM tatphalaM rAgadveSavazIbhavanti tadidaM cakrezvaratvaM kaleH // dAtA gRhastho, deya vaLI AhArarUpa dhana jo sadA, te svapara upakArArtha hatA, virata nija tanathI yadA; lajjAya tyAM paNa jJAnIo, te nimitte sAdhu aho! je rAgadveSavaze vahe, te prabhutva kaLinuM kaho. bhAvArtha - dAtA to gRhastha che, deya (davA yogya) e satpAtrane bhaktipUrvaka AhAradAna che ane pAtra arthAt te AhArarUpa dAnane grahaNa karanAra e sau pratye upakAranI icchAvALA evA sAdhu che ke jeo potAnA zarIrathI paNa virakta rahe che. e svAbhimAnIone AhAra levAnI icchA paNa lajjAnuM kAraNa thAya che. Ama che to pachI dAtA ane pAtra (sAdhu) rAga-dveSane vaza kema thAya? paNa A paMcama kALano ja e prabhAva che ke vartamAnamAM uttama dAtA ane uttama pAtranA abhAve paraspara rAga-dveSarUpa duravasthA thaI gaI che. zloka-160 AmRSTaM sahajaM tava trijagatIbodhAdhipatyaM tathA saukhyaM cAtmasamudbhavaM vinihataM nirmUlataH karmaNA / dainyAttadvihitaistvamindriyasukhaiH saMtRpyase nistrapaH Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 93 sa tvaM yazcirayAtanAkadazanairbaddhasthitastuSyasi || traNaloka jJAyaka jJAna-svAmI, sahaja prabhutA te harI, sahajAtmasukha nirmULa kIdhuM, karma to tAro ari; nirlajja dIna thaI karmakRta indriyasukhathI tRpta zuM? kuannathI cira yAtanAmAM baMdhane sthita tuSTa tuM! bhAvArtha - he AtmAnuM! traNa lokane jANanAra kevaLajJAna ke jenA upara tAruM svAbhAvika svAmIpaNuM hatuM teno A kameM lopa karI dIdho che. tathA parapadArthonI apekSA nahIM karatAM kevaLa AtmAthI ja utpana evA e tArA svAbhAvika sukhane paNa e karme naSTa karI dIdhuM che. tuM ke je cirakALathI upavAsAdinAM kaSTapUrvaka nIrasa AhAranAM baMdhanomAM sthita rahyo che te paNa nirlajja thaIne e zatrurUpa karma dvArA prApta karAyelAM AhArAdijanita IndriyasukhothI dInatApUrvaka saMtoSa pAmI rahyo che e ja Azcarya che! zloka-101 tRSNA bhogeSu cedbhikSo sahasvAlpaM svareva te / pratIkSya pAkaM kiM pItvA peyaM bhuktiM vinAzayeH // he bhikSu bhogecchA yadi, saha kaSTa, surapada le tadA; bhojana pratIkSAthI adhIra pI pANI naSTa kare sudhA? bhAvArtha - he bhikSu! jo tane bhogonI icchA thatI hoya to tuM thoDA samaya mATe vAtAdi AcaraNothI thatAM thoDAMka kaSTone sahana karI le. tema karavAthI tane svarga maLaze. tuM je bhogAdine icche che tenAthI vipula pramANamAM tathA caDhiyAtI kakSAnA bhogo devalokamAM che. uttama bhojana taiyAra thaI rahyuM che e jovA chatAM ati AturatAmAM jaLAdi tuccha vastuo DhIMcI sudhAne naSTa karI bhojanasvAdano nAza zA mATe kare che? Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 AtmAnuzAsana zloka-162 nirdhanatvaM dhanaM yeSAm mRtyureva hi jIvitam / kiM karoti vidhisteSAM satAM jJAnaikacakSuSAm // dhana jenuM nirdhanatA ane jIvita mRtyu jemane; te jJAnacakSu jJAnI to, karanAra vidhi zuM temane? bhAvArtha - je satparuSone nirdhanatA arthAt uttama akiMcanatA e dhana che ane mRtyu e ja jIvana che, te jJAnarUpa advitIya netrane dhAraNa karanAra mahAtmAone karma dvArA zuM aniSTa pahoMcI zake tema che? arthAt karma temanuM kaMI paNa aniSTa karI zake tema nathI. zloka-163 jIvitAzA dhanAzA ca yeSAM teSAM vidhividhiH / kiM karoti vidhisteSAM yeSAmAzA nirAzatA || AzA jIvananI tema dhananI jehane, vidhi tehane; AzA nirAzA jehane, karaze vidhi zuM tehane? bhAvArtha - jene jIvana ane dhananI AzA che, tene mATe karma vidhAtArUpa bane che; paraMtu je mahAbhAgyane AzArahitapaNuM e ja AzA che arthAt AzAno ja abhAva varte che, tene karma zuM karI zake ema che? arthAt karma te mahAtmAonuM kaMI bagADI , zake ema nathI. zloka-164 parAM koTiM samArUDhau dvAveva stutinindayoH / yastyajettapase cakraM yastapo viSayAzayA / / A be stuti nindA taNI utkRSTatAe pahoMcatA; tapa kAja cakra taje prathama, viSayAzathI tapa tyAgatA. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 95 bhAvArtha sarvathI utkRSTa stuti ane niMdAne yogya parisImAne be ja manuSyo pAme che - eka to cakravartIpaNuM choDI AtmakalyANa sAdhavAnI icchAthI tapane aMgIkAra kare te, ane bIjo tapAdi saMyama dazAne viSayonI AzAthI choDe te. - zloka-165 tyajatu tapase cakraM cakrI yatastapasaH phalaM sukhamanupamaM svotthaM nityaM tato na tadadbhutam idamiha mahaccitraM yattadviSaM viSayAtmakaM punarapi sudhIstyaktaM bhoktuM jahAti mahattapaH // Atmottha anupama nitya sukha tapathI maLe tethI yadA, cakrI taje jo cakrane, Azcarya tyAM che nA kadA; Azcarya moTuM e juo! viSa viSayarUpa tyAgyA chatAM, te kAraNe matimAna paNa hA! mahA tapa te tyAgatA. | bhAvArtha. samyak prakAre sevelAM tapanuM vAstavika phaLa anupama, Atmajanya, zAzvata ane nirAbAdha sukha che. tethI jo cakravartI te tapane mATe sAmrAjyane tajI de che to e kaMI AzcaryanI vAta nathI. paNa Azcarya to moTuM e che ke je buddhimAna pahelAM viSayone viSa samAna gaNIne choDI de che te paNa pachI e ja tajelA viSayone pharI bhogavavA arthe taparUpI parama nidhAnane tajI de che. bAna huM 1 narabata zloka-166 zayyAtalAdapi tuko'pi bhayaM prapAtAt tuGgAttataH khalu vilokya kilAtmapIDAm / citraM trilokazikharAdapi dUratuGgAd dhImAn svayaM na tapasaH patanAdvibheti // re! bAla paNa paDatAM Dare che ucca zayyAtaLa thakI, + Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 AtmAnuzAsana jANI patanathI AtmAne pIDA atIva thaze nakI; AzcayI ke atyaMta UMcA trilokI zikhare chatAM, matimAna pote paNa Dare nA, patana tapathI jo thatAM. bhAvArtha - potAne pIDA thaze ema samajIne nAnuM bALaka paNa UMcA palaMga parathI nIce paDavAnA bhayathI Dare che. paraMtu Azcarya thAya che ke buddhimAna tyAgI puruSo kailokya zikharathI paNa atizaya mahAna ane UMcA evA tapathI patita thatAM jarAya DaratA nathI. eTha samAna viSayasukhane choDI, tene bhogavavA pharIthI Atura banI, je grahaNa karelA tyAgane tajI de che te tyAgI bALaka karatAM paNa vadhu ajJAnI - nAsamaja che! zloka-127 vizuddhyati durAcAraH sarvo'pi tapasA dhuvam / karoti malinaM tacca kila sarvAdharaH paraH // tapathI bane ati zuddha nice, durAcAra samasta to; tevA tapane nIca koI malina karatA vyasta to. bhAvArtha - je tapa dvArA nizcaye sarva duSTa AcaraNa zuddhine pAme che, tevA parama mahimAyukta tapane paNa koI koI adhama - viSayalubdha manuSyo malina kare che. zloka-160 santyeva kautukazatAni jagatsu kiM tu vismApakaM tadalametadiha dvayaM naH / pItvAmRtaM yadi vamanti visRSTapuNyAH saMprApya saMyamanidhiM yadi ca tyajanti // che seMkaDo kautuka A traNa lokamAM jotAM maLe, A be ati vismaya kare atyaMta amane A sthaLe; Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 97 amRta pIne paNa vamI de puNyane je tyAgatA, saMyamanidhine pAmI tajatA, viSayabhIkhane mAgatA. bhAvArtha - jagatamAM AzcaryakAraka seMkaDo kautuka che, paraMtu temAM A be kArya amane atizaya AzcaryakAraka lAge che. prathama Azcarya amane puNya tajI denAra te puruSo para thAya che ke jeo pahelAM to amRtanuM pAna kare che ane pachI vamana karI tene kADhI nAkhe che. bIjuM Azcarya puNyane tajI denAra evA bhAgyahIna puruSo para thAya che ke jeo pahelAM vizuddha saMyamarUpa khajAno rahaNa kare che ane tyAra pachI tene choDI paNa de che; arthAt je puruSo amRta samAna saMyamane grahaNa karI pachI tene vamana dvArA bahAra kADhI nAkhe che, tajI de che te hIna manuSyo ja che. bloka-109 iha vinihatabahvArambhabAhyoruzatrorupacitanijazakte paraH ko'pyapAyaH / azanazayanayAnasthAnadattAvadhAnaH kuru tava parirakSAmAntarAn hantukAmaH || bahu bAhya AraMbhAdi zatru te haNI muni tuM thayo, tethI svazakti te vadhArI, duHkhahetu nA rahyo; aMtara ari haNavA cahe, kara AtmarakSA vRttimAM, dhara sAvadhAnI zayana bhojana yAna sthAna pravRttimAM. bhAvArtha - he bhavya! ghaNAM pApakarmanA AraMbharUpa bAhya zatrune naSTa karIne potAnI Atmika zaktine vadhArI denAra evA tAre mATe have bIjuM kaMI ja duHkhanuM kAraNa rahyuM nathI. tuM rAga-dveSAdi aMtaraMga zatruone naSTa karavAno abhilASI thaI bhojana, zayana, gamana tathA sthiti Adi kriyAomAM sAvadhAna thaIne potAnA saMyamanI rakSA kara. nathI. rAgarA tAre potAnA gAna tathA ci karavAno Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana zloka-100 anekAntAtmArthaprasavaphalabhArAtivinate vacaHparNAkIrNe vipulanayazAkhAzatayute / samuttuGge samyakpratatamatimUle pratidinaM zrutaskandhe dhImAn ramayatu manomarkaTamamum // je anekAnta svarUpa artho-phUla phaLa-bhAre namuM, je vacana-patro, vipulanaya zAkhA ghaNIthI bahu vadhyuM; ati UMcuM, mati samyak ane vistRta-mULe sthira je, zrutaskandha taru para manakapine, prAjJa! nitya ramAvaje. bhAvArtha - je zrutaskaMdharUpa vRkSa aneka dharmAtmaka padArtharUpa phUla tathA phaLonA bhArathI atyaMta jhUkeluM (nama) che, vacanorUpI pAnathI vyApta che, vistRta nayorUpI seMkaDo zAkhAothI yukta che, unnata che, tathA samyagU ane vistRta evA matijJAnarUpa mULathI sthira che - nizcaLa che, te zrutaskaMdharUpa vRkSa upara buddhimAna sAdhake potAnA manarUpI markaTane niraMtara ramAvavAyogya che. tAtparya e che ke manane bAhya viSayomAM jatuM rokIne jJAnInA vacanomAM ramaNatA karAvavAthI rAga-dveSarUpa pravRtti naSTa thaI jatAM karmanI saMvarapUrvaka nirjarA thaI AtmazAMti ane mokSasukhanI prApti thAya che. zloka-101 tadeva tadatadrUpaM prApnuvanna viraMsyati / iti vizvamanAdyantaM cintayedvizvavit sadA // A vizva Adi aMta virahita, vizvavid vicAratA; tad atadrUpa saMprApta dravyo nAza kadI nA pAmatAM. bhAvArtha - te jIvArirUpa vastu tat atat svarUpa arthAt nitya anityAdi svarUpa che. pratyeka padArtha koI eka ISTa svarUpanI Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || AtmAnuzAsana 99 mukhyatAthI te te mukhya svarUpane dhAraNa karI rahyA che, topaNa te kevaLa evA ja che ema nathI. anya anya svarUponI apekSAe anya anya prakAranA paNa che. ane tethI ja jagatanA sarva padArtho anAdi anaMtapaNAthI pravartI rahyA che. paraMtu kevaLa nAza pAme tevo eka paNa padArtha nathI. ema vizvanA sarva padArthonA sApekSa ciMtavanamAM - vastusvarUpanA vicAramAM jJAnIpuruSa manane niraMtara lagAve che. zloka-102 ekamekakSaNe siddhaM dhauvyotpattivyayAtmakam / abAdhitAnyatatpratyayAnyathAnupapattitaH // eka ja same utpAda vyaya dhruvatA padArthe siddha che; A e ja che vaLI anya, pratIti ekamAM ja prasiddha che. bhAvArtha - eka ja vastu vivakSita eka ja samayamAM dhauvya, utpAda ane nAzasvarUpa siddha che; kema ke te vinA ukta vastumAM je bheda ane abhedarUpa abAdhita jJAna thAya che te ghaTI zake nahIM. zloka-103 na sthAsnu na kSaNavinAzi na bodhamAtraM nAbhAvamapratihatapratibhAsarodhAt tattvaM pratikSAmavatta tasvarUpamaadynthiinmkhilN ca tathA yathaikam // . nahi dravya nitya anitya kevaLa, bodhamAtra ja paNa nahIM, nahi zUnya paNa, kAraNa abAdhita pratibhAsa tathA nahIM; dravyo pratikSaNa tad atad svarUpI svabhAva sahita che, jyamAM eka tema badhAMya dravyo, Adi aMta rahita che. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 AtmAnuzAsana bhAvArtha - jIva ajIva Adi koI paNa vastu kevaLa nitya paNa nathI tema kevaLa kSaNika paNa nathI, kevaLa vijJAnamAtra paNa nathI tema abhAvasvarUpa (zUnya) paNa nathI. vastusvarUpa kevaLa nityAdi hovAno nizcaya pramANabhUta ke anubhavasiddha jaNAto nathI, kAraNa ke tathA prakArano nibaMdha pratibhAsa thato nathI. to pachI vastu svarUpa kevuM che? pratikSaNe tat atat svarUpane, nitya anityAdi svarUpane ubhaya sApekSapaNe dhAraNa karavAvALuM satvarUpa che. vaLI, anAdinidhana arthAt Adi temaja aMtathI rahita che. A rIte, jevuM eka padArthanuM svarUpa che evuM sarva padArthonuM samajavA yogya che. koI paNa eka satrUpa padArthanA vAstavika svarUpane yathAvat jANatAM vizvanA samasta satvarUpa tattvonuM samyak bhAna thAya che. zloka-104 jJAnasvamAva: cAvAtmA mAvAvAtirasyutiH | " tasmAdacyutimAkAMkSan bhAvayejjJAnabhAvanAm || re! jJAna AtmasvabhAva che, te prAptine mukti kaho; to bhAvanA nija jJAnanI bhAvo yadi mukti caho. bhAvArtha - AtmA jJAnasvabhAvavALo che. te anaMta jJAnAdi svabhAvanI je prApti thavI te ja A AtmAnI amyuti arthAt mukti che. tethI muktinI abhilASA karanAra bhavyAtmAe e jJAnanI bhAvanA karavI joIe. zloka-105 jJAnameva phalaM jJAne nanu zlAdhyamanazvaram / aho mohasya mAhAtmyamanyadapyatra mRgyate // e jJAna bhAve stutyaphaLa avinAzI jJAna pamAya che; paNa mohanuM hA! mahAbhya ke, re! anya tethI cahAya che! Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 101 bhAvArtha nizcayathI zAna e ja jJAna(jJAnasvabhAvanA ciMtavana)nuM phaLa che. arthAt matizrutajJAnanI uttarottara thatI nirmaLatAthI kevaLajJAna samutpanna thAya che ke je sarvathA prazaMsanIya ane avinAzI che. paraMtu Azcarya che ke ajJAnIjano te jJAnabhAvanAnA phaLarUpe Rddhi AdinI prApti icche che. e temanA prabaLa mohano pratApa che. - zloka-196 zAstrAgnI maNikadbhavyo vizuddho bhAti nirvRtaH aGgAravat khalo dIpto malI vA bhasma vA bhavet // maNivat prakAze bhavya zAstrAgnithI zudgha, vimukta to; aMgAravat tyAM malina ke baLI bhasma thAya abhavya jo. bhAvArtha zAstrajJAna arthAt zrutajJAnarUpa jvalaMta agnimAM praviSTa thayelo bhavya jIva to maNinI samAna vizuddha banIne, muktine prApta thaI svarUpamAM prakAzamAna virAje che; paraMtu duSTa (abhavya) jIva te zAstrarUpa agnimAM pradIpta thaIne aMgArA samAna thoDo prakAzita thato aMte kolasArUpa zyAma athavA bhasma(rAkha)rUpa kevaLa niHsAravat bane che. - zloka-197 muhuH prasArya saMjJAnaM pazyan bhAvAn yathAsthitAn / prItyaprItI nirAkRtya dhyAyedadhyAtmavinmuniH // vistArI zAna pharI pharI, bhAvo yathArtha nihALatA; tajI rAgadveSa svarUpajJAnI, dhyAna uttama dhyAvatA. bhAvArtha Atmatattvane jANanAra munie vAraMvAra samyagnAnarUpa kaLAne vistAratA jaI, jevuM padArthanuM svarUpa che tevA rUpe ja tene jotAM-zraddhatAM, rAga-dveSane dUra karIne AtmAnuM - Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 102 dhyAna karavuM joIe. zloka-108 veSTanodveSTane yAvattAvad bhrAntirbhavArNave / AvRttiparivRttibhyAM jantormanthAnukAriNaH // bhavamAM bhamaNa tyAM lagI rahe, jyAM lagI nirjara baMdhamAM; gamanAgamanathI daMDa jyama asthira maMthana baMdhamAM. bhAvArtha - maMthanadaMDa (ravaI) samAna jIvane jyAM sudhI netarA(valoNAnA doraDA)nA vepTana (vIMTAvA) ane uddedana (UkalavA) samAna baMdha ane savipAka nirjarA cAlu rahe che, tyAM sudhI AvRtti (najIka kheMcavA) ane parivRtti (dUra karavA) samAna netarAnA be cheDArUpa rAga ane dveSathI saMsArarUpa samuhamAM tenuM paribhramaNa cAlu ja rahe che. zloka-109 mucyamAnena pAzena bhrAntirbandhazca manthavat / jantostathAsau moktavyo yenAbhrAntirabandhanam // rasIbaMdha chUTya daMDamukti, bhamaNa baMdha samastathI; tyama mukta karavo Atmane, bhama karmabaMdhana sarvathI. bhAvArtha - mathanI(dahIM valovavAnI goLI)no ravaiyo (vAMsa) eka bAjuthI chUTe che tyAM bIjI bAjuthI baMdhAya che. tenuM chUTavuM te paNa baMdhAvA mATe ja che. tema rAga-dveSa AtmAmAM jyAM sudhI cAlu che, tyAM sudhI karmabaMdhana chUTavAnA avasare paNa rAga-dveSathI vazIbhUta thaIne te baMdhAyA ja kare che. tethI tene evI rIte mukta karavo joIe ke te pharIthI baMdhAya ja nahIM. karmabaMdhanathI chUTavAno vAstavika upAya rAga-dveSanI samyak prakAre nivRtti e ja che. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 AtmAnuzAsana zloka-100 rAgadveSakRtAbhyAM jantorbandhaH pravRtyavRttibhyAm / tattvajJAnakRtAbhyAm tAbhyAmevekSyate mokSaH || pravRtti ke nivRtti jIvane rAga dveSe, baMdha to; jo tattvajJAne te pravRtti ke nivRtti, abaMdha to. bhAvArtha - rAga-dveSayukta bhAvothI karelI pravRtti ane nivRtti bane baMdhananuM kAraNa thAya che; jyAre tattvajJAnapUrvaka karelI te ja pravRtti ke nivRtti ane nirjarA tathA mokSanuM kAraNa thAya che. zloka-101 dveSAnurAgabuddhirguNadoSakRtA karoti khalu pApam / tadviparItA puNyaM tadubhayarahitA tayormokSam // jo veSa guNamAM, rAga doSe, pApa baMdhana te kare; viparIta tethI puNya, ne e be rahita mukti vare. bhAvArtha - samyagdarzanAdi guNo pratye dveSabuddhi, abhAvabuddhi ane mithyAdarzanAdi doSo pratye anurAgabuddhi, rahaNabuddhi e niyamathI pApabaMdhanuM kAraNa thAya che. ethI UlaTuM, sadgaNo ke guNI pratye prIti, prema ane doSo ke doSayukta jIvo pratye dveSa, aNagamo te puNyabaMdhanuM kAraNa che. te bannemAM madhyastha bhAva, samabhAva, rAga-dveSarahita vItarAga bhAva e mokSanuM kAraNa che. arthAt vItarAga bhAva je jIvane varte che tene anAdi saMsAraparibhramaNano aMta Ave che. te ja saMsArathI sarvathA mukta thaI anaMta sukhane pAmI kRtArtha thAya che. zloka-102 mohabIjAdratidveSau bIjAnmUlAkurAviva / tasmAjjJAnAgninA dAhyaM tadetau nirdidhikSuNA || Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 AtmAnuzAsana che moha bI ratidveSanuM, e bIthI mULa aMkura vadhe; ratidveSa davA jo cahe, jJAnAgnithI bI bALI de. bhAvArtha - jevI rIte bIjamAMthI jaDa ane aMkura utpana thAya che tevI rIte moharUpa bIjathI rAga ane dveSa utpanna thAya che. mATe je e bannene bALIne bhasma karavA cAhe che teNe jJAnarUpa agni vaDe te moharUpa bIjane bALIne bhasma karavuM joIe. zloka-183 purANo grahadoSotyo gaMbhIraH sagatiH saruk / tyAgajAtyAdinA mohavaNaH zuddhyati rohati // A moha vaNa raha doSakRta gaMbhIra, jUno, pIDito; e tyAgarUpa malamAdithI thaI zuddha, UMce laI jato. bhAvArtha - moha eka prakArano ghA che, kAraNa ke e ghAnI mAphaka pIDA upajAve che. jevI rIte bahu samayano jUno, zani Adi mahanA doSathI utpanna thayelo, gaMbhIra(UMDo), gati karato eTale ke vadhato jato ane pIDAkAraka je ghA te malama Adi auSadhathI zuddha thaI, paru AdithI rahita banI, rUjhAI - bharAI jAya che; tevI rIte jUno eTale anAdi kALathI jIvanI sAthe rahenAro, parigrahanA rahaNarUpa doSathI utpanna thayelo, gaMbhIra (mahAna), narakAdi durgatinuM kAraNa ane AkuLatArUpa rogathI sahita evo e duHkhadAyaka moha paNa ukta parigrahanA tyAgarUpa malamathI zuddha thaI, naSTa thaI Urdhvagamana(muktiprApti)mAM sahAyaka thAya che. zloka-184 suhRdaH sukhayantaH syurduHkhayanto yadi dviSaH / suhRdo'pi kathaM zocyA dviSo duHkhayituM mRtAH // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 10pa sukha je dIe te mitra jo, duHkha ApanAra ari kharI; to maraNathI duHkha mitra detA, zoca teno zuM karo? bhAvArtha - je sukha utpana kare te mitra ane je duHkha upajAve te zatru - ema AbAlavRddha sau samaje che. paraMtu jyAre svajanAdirUpa mitra mare che tyAre teo paNa viyogajanya duHkha upajAvI zatruvaTu kare che, to pachI temanA maraNano zoka zo karavo? zokanuM kAraNa moha che, mATe te mohane ja naSTa karavA yogya che. zloka-185 aparamaraNe matvAtmIyAnaladdhyatame rudan vilapati tarAM svasmin mRtyau tathAsya jaDAtmanaH / vibhayamaraNe bhUyaH sAdhyaM yazaH parajanma vA kathamiti sudhIH zokaM kuryAnmRte'pi na kenacit // je paramaraNa anivArya tyAM nija mAnI karatA rudanane, nija mRtyukALe tema karatA je ati Akrandane; jaDabuddhi nirbhaya thaI samAdhi-maraNa sAdhe zuM are! parabhava ane yaza te bagADe, prAjJa zoka na kaMI kare. bhAvArtha - maraNa atizaya alaMdhya, amITa ane anivArya che. potAthI pratyakSa bhinna strIputrAdinuM maraNa thatAM temane potAnAM mAnI te arthe je jIvo raDe che, vilApa ane ati AkraMda kare che, zokamAM garakAva thAya che te mUDhabuddhi jIvo potAnuM maraNa sanmukha AvatAM tevI ja rIte atizaya raDatAM raDatAM ane AjaMda karatAM maraNa pAmaze. zAMti ane nirbhayatApUrvaka thatAM maraNathI - samAdhimaraNathI A lokamAM yaza ane paralokamAM siddhinI prApti thAya che. paNa AvuM maraNa e mUrkha jIvone kyAMthI thAya? na ja thAya. tethI buddhimAna jIvane ucita che ke maraNaprasaMge mohaghelA banI zokamAM nimagna na thavuM. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 AtmAnuzAsana zloka-186 hAneH zokastato duHkhaM lAbhAdrAgastataH sukham / tena hAnAvazokaH san sukhI syAtsarvadA sudhIH // jyAM zoka ne duHkha hAnimAM, tyama rAga ne sukha lAbhamAM; to sujJa hAnimAM azoke, sukhI sadA samabhAvamAM. bhAvArtha iSTa vastunI hAnithI zoka ane tethI du:kha thAya che; tathA tenA lAbhathI rAga (harSa) ane tethI sukha thAya che. paNa subuddhimAna vivekI jIva e iSTa vastunA hAni tathA lAbhamAM zoka ane harSathI rahita thaI niraMtara sukha(AnaMda)ne ja anubhave che. zloka-17 sukhI sukhamihAnyatra duHkhI duHkhaM samaznute / sukhaM sakalasaMnyAso duHkhaM tasya viparyayaH || A bhava sukhI, sukhI parabhave, duHkhI duHkha parabhavamAM lahe; sukha sarvatyAga viSe ane du:kha grahaNathI, jana saMgrahe. bhAvArtha je jIva A lokamAM sukhI che te paralokamAM paNa sukha prApta kare che. tathA je A lokamAM duHkhI che te paralokamAM paNa duHkha pAme che. kAraNa ke samasta indriyaviSayothI virakta thavuM tenuM nAma ja sukha che, ane temAM Asakta thavuM tenuM nAma ja duHkha che. -- zloka-144 mRtyormutyantaraprAptirutpattiriha veniAm / tatra pramuditAn manye pAzcAtye pakSapAtinaH // mRtyu pachI bIjA maraNanI prApti janma kahAya jyAM; je janmamAM harSita, mRtyu-pakSapAtI gaNAya tyAM. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 107. bhAvArtha - A saMsAramAM eka maraNathI bIjA maraNa pratye javuM, utpanna thavuM tene loko janma kahe che. mATe je jIva utpattimAM, janmamAM harSa mAne che te jIva pachIthI thanAra mRtyuno pakSapAtI che ema huM samajuM chuM. zloka-109 adhItya sakalaM zrutaM ciramupAsya ghoraM tapo yadIcchasi phalaM tayoriha hi lAbhapUjAdikam / chinatsi sutapastaroH prasavameva zUnyAzayaH kathaM samupalapsyase surasamasya pakvaM phalam // abhyAsa zrutano cira tathA tapa ghora Acarato chatAM, phaLa tenuM lAbhapUjA pratiSThA Adi laukika icchatAM; tuM sutapa-tarunAM puSpa chede, re! vivekavihIna to, re! surasa pAkAM svarga mokSAdi phaLo kyama pAmato? bhAvArtha - samasta Agamano abhyAsa ane cirakALa paryata ghora tapazcaraNa karIne paNa jo te bannenuM phaLa ahIM aihika saMpatti Adino lAbha tathA mAna pUjA pratiSThA Adi tuM cAhato hoya to samajavuM joIe ke tuM vivakazUnya thaIne te taparUpa uttama vRkSanuM phUla ja naSTa kare che. ane ema karavAthI tuM tenAM madhura rasayukta svarga-mokSarUpa pakva phaLane kevI rIte pAmI zakaze? zloka-19o tathA zrutamadhISva zazvadiha lokapaMkti vinA zarIramapi zoSaya prathitakAyasaMklezanaiH / kaSAyaviSayadviSo vijayase yathA durjayAn zamaM hi phalamAmananti munayastapaHzAstrayoH / zratano satata abhyAsa evo, kara tajI laukikatA, vaLI kAyaklezAdi tapothI, tana taNI kara zuSkatA; Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 AtmAnuzAsana jethI jIte durjaya ari tuM viSaya tema kaSAyane, zama e ja che phaLa mRta tathA tapanuM, kahyuM jJAnIjane. bhAvArtha - he bhavya! tuM lokapaMkti vinA arthAt pUjA pratiSThA AdinI apekSA vinA niSkapaTa bhAve evA prakAre niraMtara zAstra-abhyAsa kara tathA prasiddha kAyaklezAdi tapAdi dvArA zarIrane paNa evI rIte sUkavI de, ke jethI tuM durjaya kaSAya tathA viSayarUpa zatruone jItI zake. kAraNa ke jJAnIo prazamane arthAt rAga-dveSanI zAMtine ja tapa ane zAstrAbhyAsanuM phaLa kahe che. zloka-191 dRSTvA janaM vrajasi kiM viSayAbhilASaM svalpo'pyasau tava mahajjanayatyanartham / snehAdyupakramajuSo hi yathAturasya . doSo niSiddhacaraNaM na tathetarasya / / viSayIjanone dekhI tuM viSayAbhilASA zuM dhare? ati alpa paNa abhilASa te moTo anartha tane kare; snehAdi snigdha padArtha hAnikara thatA jyama rogIne, tethI nidhita rogIne te, nahIM anya nIrogIne. bhAvArtha - he bhavya! tuM viSayIjanone dekhIne svayaM viSayanI abhilASA kema kare che? kAraNa ke thoDI paNa te viSayAbhilASA tAruM adhika anartha karanAra thAya che. tela Adi snigdha padArthonuM sevana rogI mATe doSajanaka, hAnikAraka hovAthI e padArthonuM sevana jema tene niSedhyuM che, tema e bIjAne mATe niSadhita nathI. tAtparya ke tyAgapariNAmarahita gRhastha jo viSayasukhanI icchA kare to tenuM jhAjhuM ahita thatuM nathI paraMtu je viSayothI virakta thaI tapamAM pravRtta thayA che te jo strI Adine dekhIne, pharIthI viSayanI IcchA kare to tethI tenuM bahu Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa ahita thanAra che. AtmAnuzAsana zloka-192 ahitavihitaprItiH prItaM kalatramapi svayaM sakRdapakRtaM zrutvA sadyo jahAti jano'pyayam / svahitanirataH sAkSAddoSaM samIkSya bhave bhave viSayaviSavadgrAsAbhyAsaM kathaM kurute budhaH // -- 109 A ahita-prItidhara manuSyo paNa yadi suNatA kadA, durAcaraNa priya vallabhAnuM eka paNa, tajI de tadA; tuM svahitarata re! prAjJa toye, doSa bhava bhava hita dahe, te viSaya viSavat dekhatAM paNa, bhoga pharI pharI kyama cahe? bhAvArtha ahitakAraka viSayomAM anurAga karanAra A ajJAnI manuSya paNa jo eka vAra paNa potAnI patnInuM durAcaraNa sAMbhaLe to e atizaya pyArI strIne paNa te zIghratAthI tajI de che. to he bhavya! tuM vidvAna ane AtmahitamAM lIna thaIne, pratyakSa aneka bhavonA viSayonA doSane dekhatAM chatAM, te viSayorUpa viSamizrita grAsanuM vAraMvAra kema sevana kare che? zloka-193 AtmannAtmavilopanAtmacaritairAsIrdurAtmA ciraM svAtmA syA: sakalAtmanInacaritairAtmIkRtairAtmanaH / AtmetyAM paramAtmatAM pratipatan pratyAtmavidyAtmakaH svAtmotthAtmasukho niSIdasi lasannadhyAtmamadhyAtmanA // cira tuM svarUpane hAnikara karaNIthI bahirAtmA rahyo, nija Atmane hitakara grahaNa karI aMtarAtmA thA aho! AtmAthI prApya anaMtajJAne pUrNa paramAtama banI, adhyAtmathI adhyAtmamAM Atmottha sukhano thA dhaNI. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 AtmAnuzAsana bhAvArtha he Atma! Atmabodhane naSTa kare tevAM potAnAM AcaraNo vaDe tuM cirakALathI durAtmA arthAt bahirAtmA rahyo che. have tuM AtmAne hita kare tevAM potAnAM samasta AcaraNothI uttamAtmA arthAt aMtarAtmA thaI jA, jethI tuM potAne potA dvArA prApta karavA yogya paramAtma avasthAne pAmI kevaLajJAna svarUpathI yukta, viSayAdinI apekSA nahIM karatAM kevaLa potAnA AtmAne AzrayIne utpanna thatAM Atmika sukhano anubhava karanAra ane potAnA AtmA dvArA prApta karelA nija sahajAtmasvarUpathI suzobhita thaI sukhI thaI zake. zloka-194 anena suciraM purA tvamiha dAsavadvAhitastato'nazanasAbhibhaktarasavarjanAdikramaiH krameNa vilayAvadhi sthiratapovizeSairidaM kadarthaya zarIrakaM ripumivAdya hastAgatam // -- cirakALa tujane che bhamAvyo, dAsavat zarIre yadA, ari hAtha Avelo na pAme nAza, tyAM sudhI to tadA; anazana UNodarI Adi kramathI, rata rahI tapamAM sadA, daI kaSTa kRza kara teha, le aMte samAdhisaMpadA. bhAvArtha - pUrva kALamAM A zarIre tane saMsAramAM cAra gatimAM corAsI lAkha yonimAM anaMtathI anaMta vAra paribhramaNa karAvI ghaNA kALa sudhI dAsanI samAna rakhaDAvyo che. mATe Aje have e ghRNAyogya zarIrane, hAthamAM AvelA zatrunI mAphaka, jyAM sudhI te nAza na pAme tyAM sudhImAM anazana, UNodarI, rasaparityAga, Adi vizeSa tapo dvArA kramathI kRza kara. zloka-195 Adau tanorjananamatra hatendriyANi Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 AtmAnuzAsana kAMkSanti tAni viSayAn viSayAzca mAnahAniprayAsabhayapApakuyonidAH syudlaM tatastanuranarthaparaMparANAm // utpatti tananI prathama, pachIthI duSTa Indriyo taNI, e indriyo nija viSaya vAMche, tethI hAni mAnanI; parizrama ati bhaya pApa ne durgatidAyaka deha jo, tethI anartha paraMparAnuM mULa kAraNa teha to. bhAvArtha - sarvathI prathama zarIra utpanna thAya che, e zarIramAM duSTa Indriyo pragaTa thAya che, te indriyo potapotAnA viSayone cAhe che. te viSayo jIvane mAnahAni (apamAna), parizrama, bhaya, pApa ane durgati ApanAra thAya che. Ama, jagatamAM samasta anarthonI paraMparAnuM mULa kAraNa A zarIra ja che. -- bloka-16 zarIramapi puSNanti sevante viSayAnapi / . nAstyaho duSkaraM nRNAM viSAdvAJchanti jIvitum // ajJAnIjana e zarIra poSe, viSayasevana rata rahe; duSkara kazuM nA tehane, viSa pI jIvanane, re! cahe. bhAvArtha - ajJAnIjana zarIrane puSTa kare che ane viSayonuM sevana paNa kare che. evA manuSyone viveka na hovAthI koI paNa kArya duSkara hotuM nathI; arthAt te badhAM ja akArya karI zake che. ema karIne teo jANe ke viSapAna karIne jIvatA rahevAne cAhe che, amaratva vAMche che! bloka-17 itastatazca trasyanto vibhAvaryAM yathA mRgAH / vanAdvizantyupagrAmaM kalau kaSTaM tapasvinaH || Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 AtmAnuzAsana mRga jema rAtrimAM bhaye, vanathI nagara pratye dhase; hA kaSTa! kaLimAM tema munio vana tajI gAme vase. bhAvArtha siMhAdithI bhayabhIta thaI jema haraNo vanamAM ahIM tahIM du:khI thatAM rAtrimAM vanamAMthI nIkaLI gAmanI tema A paMcama kALamAM munio vanamAM najIka AvI jAya che; ahIM tahIM du:khI thatA hiMsaka athavA anya duSTa janothI bhayabhIta thaIne rAtrimAM vanane choDIne gAmanI samIpanA sthAnamAM AvI rahevA lAgyA che, e khedanI vAta che. aho! A kaLi kALano ja prabhAva che. - - - - zloka-194 varaM gArhasthyamevAdya tapaso bhAvijanmanaH / strIkaTAkSaluNTAkalopyavairAgyasaMpadaH / / : tapa grahaNa karI lalanA kaTAkSe, viratisaMpada jo haNo; saMsAravRddhi-ketu tapathI, gRhAzrama uttama gaNo. - bhAvArtha - jeNe pUrvamAM viSayothI virakta thaIne saMyama, ke tyAga aMgIkAra karyo che, te pachI jo strInA kaTAkSo, hAvabhAvAdirUpa luTArAothI lUMTAIne te vairAgyasaMpadAne naSTa karI de ane viSayomAM anurAga kare to te atizaya niMdAne pAtra bane che. enA karatAM to te gRhasthAzramamAM hota to sAruM hatuM, kAraNa ke tethI te saMsA2paraMparAne vadhAranAra thAta nahIM. paraMtu saMyamagrahaNa karyA pachI e choDI devAthI to tenI saMsAraparaMparA avazya vadhI jAya che. zloka-199 svArthabhraMzaM tvamavigaNayaMstyatkalajjAbhimAnaH saMprApto'smin paribhavazatairduHkhametatkalatram / nAnveti tvAM padamapi padAdvipralabdho'si bhUyaH Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 113 sakhyaM sAdho yadi hi matimAn mA grahIrvigraheNa // nija svArtha hAni avagaNI, abhimAna lajjAne tajI, tuM nArIthI pAmyo parAbhava seMkaDo, to paNa hajI; vaMcita tenAthI are! Daga eka Ave sAtha nA, matimAna yadi, sAdhaka, zarIrathI maitrI tuM kadI rAkha nA. bhAvArtha - he bhavya! A zarIra prApta thavAthI teM A duHkhadAyaka strIno svIkAra karyo. ane ema karavAthI te lajjA ane svAbhimAna tajIne - nirlajja ane dIna banIne - tenA nimittathI thanArA seMkaDo tiraskAro ke apamAnone gaNyAM nahIM; temaja potAnA AtmaprayojanathI - tapa saMyamAdi dhAraNa karavAthI prApta thanArAM mokSasukhathI - bhaSTa thavAze e paNa gaNyuM nahIM. paraMtu te zarIra ane te strI tArI sAthe nizcayathI eka pagaluM paNa AvanAra nathI. temAM anurAga karIne tuM pharIthI paNa ThagAvAno che. mATe te sAdhakI jo tuM buddhimAna hoya to A zarIra sAthe maitrI na kara. tenAmAMthI mamatva buddhi tajI de. zlIka-200 na ko'pyanyo'nyena vrajati samavAyaM guNavatA guNI kenApi tvaM samupagatavAn rUpibhiramA / na te rUpaM te yAnupavrajasi teSAM gatamatiH tatazchedyo bhedyo bhavasi bahuduHkho bhavavane // guNavAna koI anya guNIthI ekameka bane nahIM, e rUpI pudgala karmasaMge ekameka thayo ahIM; tuM to arUpI, rUpI tene, zuM abheda ahA gaNe! chedAya tuM, bhedAya tuM, duHkha bahu sahe A bhava-vane. bhAvArtha - koI paNa anya guNavALo tethI judA guNavALA bIjA padArtha sAthe ekamekapaNuM, abhedasvarUpatA pAmato nathI. paraMtu tuM Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 'AtmAnuzAsana arUpI evo AtmA koI karmavaze e rUpI evA deha sAthe abheda, ekameka thaI rahyo che. je zarIrane tuM ekameka, tArAthI abhina mAne che te vAstavamAM tAruM svarUpa nathI. tuM temAM mamatvabuddhivALo thaIne Asakta rahyo hovAthI A saMsArarUpa vanamAM chedAI - bhedAIne bahu duHkhI thAya che. zloka-201 mAtA jAtiH pitA mRtyurAdhivyAdhI sahodgatau / prAnte jantorjarA mitraM tathApyAzA zarIrake || che janma mAtA, tAta mRtyu, Adhi vyAdhi bhAta jo; ane jarA che mitra, toye Aza tanamAM khyAta to. bhAvArtha - janma ane maraNa e jenAM mAtA ane pitA che, Adhi-vyAdhi e be jenA sahodara (bhAI) che ane aMtamAM vRddhAvasthA e jeno parama mitra che evA A niMdya zarIramAM anurAga rAkhIne tatsaMbaMdhI aneka prakAranI citravicitra AzAomAM tuM vahI rahyo che e Azcarya che. zloka-202 zuddho'pyazeSaviSayAvagamo'pyamUrto'. pyAtman tvamapyatitarAmazucIkRto'si / mUrtaM sadAzuci vicetanamanyadatra kiM vA na dUSayati dhigdhigidaM zarIram / / tuM zuddha saheje, jANanAro sarva viSayasamUhano, arUpI chatAM, AtmanuM tane, apavitra ati dehe karyo; e rUpI pote, azuci atizaya, cetanA guNa rahita e, e malina karato anya sahune, tethI vim dhi deha e. bhAvArtha - he Atma! tuM svabhAvathI zuddha, samasta viSayono Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 115 jJAtA ane rUpa, rasa AdithI rahita, arUpI hovA chatAM paNa A zarIra vaDe atizaya apavitra karAyo che. e rUpI, sadA apavitra ane jaDa evuM zarIra ahIM kaI kaI vastune malina nathI karatuM? arthAt gaMdha, vilepana Adi pavitra gaNAtI vastuo sahita sarvane e malina karI de che. mATe e zarIrane vAraMvAra dhikkAra che. zloka-203 hA hato'si tarAM janto yenAsmiMstava sAMpratam / jJAnaM kAyAzucijJAnaM tattyAgaH kila sAhasam // tanathI thayo ati naSTa tuM, A jJAna tAruM satya che; tuM tyAga kara teno have, sAhasa kharuM kartavya e. bhAvArtha - he prANI! e azuci zarIramAM mamatva karIne tuM duHkhI thaI rahyo che, hAya! ThagAI rahyo che, naSTa thaI rahyo che. paNa have to tene kevaLa azucinI khANa ane anaMta duHkhanuM kAraNa samaja, to ja tAruM jJAna satya jJAna kahevAze. tathA te pratyenuM mahatva choDavuM e ja vAstavika mahAna sAhasa che. zloka-204 api rogAdibhirbuddharna yatiH khedamRcchati / uDupasthasya kaH kSobhaH pravRddhe'pi nadIjale // rogAdi tanamAM vadhI jatAM paNa kheda sAdhaka nA kare; nadInIra atizaya vadhI jatAM, naukA viSe sthita kAM Dare? bhAvArtha - zarIramAM rogAdi atizaya vadhI jAya topaNa muni - sAdhaka kheda pAmatA nathI. nAvamAM beThelA puruSane nadImAM game teTaluM pANI vadhI jAya to paNa bhaya kyAM thAya che? arthAt tene koI prakAre bhaya thato nathI. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 jAtAmayaH pratividhAya tanau vasedvA no cettanuM tyajatu vA dvitayI gatiH syAt / lagnAgnimAvasati vahnimapohya gehaM niryAya vA vrajati tatra sudhIH kimAste // AtmAnuzAsana zloka-205 jyAM roga tanamAM thAya tyAM auSadha karI tanamAM rahe, paNa roga jANI asAdhya tyAge dehane, duHkha nA lahe; jo Aga gRhamAM prajvale to te bujhAvI tyAM rahe, na bujhAya to dUra jAya nIkaLI, sunna kadI tyAM zuM rahe? bhAvArtha roganI utpatti thAya tyAre sAdhaka teno auSadhi AdithI nirdoSa upAya karIne e zarIramAM sthita rahe. paraMtu jo roga asAdhya hoya ane teno upAya thaI zake evo na hoya to pachI te zarIrane AtmazAMti jALavI tajI devuM joIe. A bemAM je susAdhya ane ucita mArga hoya te aMgIkAra karavo e dRSTi samyak che. kheda to kevaLa vyartha che. jema gharamAM Aga lAge to yathAsaMbhava te Aga bujhAvIne manuSya te gharamAM rahe che, paraMtu jo te agni bujhAvAya tema na hoya to te gharamAM rahenAra manuSya te gharamAMthI nIkaLI anyatra cAlyo jAya che. koI buddhimAna manuSya zuM te baLatA gharamAM rahe che? arthAt koI rahetuM nathI. - zloka-206 ziraHsthaM bhAramuttArya skandhe kRtvA suyatnataH / zarIrasthena bhAreNa ajJAnI manyate sukham // zirathI utArI bhAr yatne, khabhA upara rAkhatAM; che bhAra to tana upare, sukha ajJa to paNa mAnatA. bhAvArtha jema koI manuSya mAthA uparano bhAra utArIne - Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 117 prayatnapUrvaka khabhe rAkhe ane te avasthAmAM potAne sukhI mAne, paNa bhAra to zarIra upara ja rahyo che, kaMI dUra thayo nathI. tema ajJAnI manuSya zarIramAM rogAdi thAya tyAre auSadha karI te roga maTADavAmAM sukha mAne che, paraMtu roganuM ghara je zarIra che teno saMyoga to haju rahyo ja che. evI avasthAmAM sukha kevI rIte hoya? sAcuM sukha to tyAre ja thAya ke e zarIrano saMbaMdha haMmeza mATe chUTI jAya. zlIka-207 yAvadasti pratIkArastAvatkuryAtpratikriyAm / tathApyanupazAntAnAmanudvegaH pratikriyA || jyAM lagI upAya banI zake tyAM lagI te karavA ghaTe; paNa tethI roga zame nahIM, to prazama auSadhi tyAM ghaTe. bhAvArtha - jyAM sudhI rogono upAya thaI zake ema hoya tyAM sudhI to te karavo ghaTe; paNa jyAre te roga nAza na thAya tevo ja hoya to pachI tene mATe kheda nahIM karavo joIe. ArtadhyAna na karatAM zAMti rAkhavI e ja vAstavamAM rogano upAya che. zloka-208 yadAdAya bhavejjanmI tyaktvA mukto bhaviSyati / zarIrameva tattyAjyaM kiM zeSaiH kSudrakalpanaiH // saMsAra jenA prahaNathI, ne mukti je tyAge bane; te deha eka ja tyAjya tyAM para kalpanAthI zuM tane? bhAvArtha - je zarIrane dhAraNa karavAthI jIva janmavALo arthAt saMsArI thayo che tathA jene choDavAthI te mukta thaI jAya che evA zarIrane ja tajI devuM joIe, arthAt teno moha, rAga atyaMta tajI devo joIe. bIjA zudra vicArothI zuM prayojana Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 AtmAnuzAsana siddha thavAnuM che? arthAt kAMI ja nahIM. zloka-209 nayet sarvAzuciprAyaH zarIramapi pUjyatAm / so'pyAtmA yena na spRzyo duzcaritraM dhigastu tat // evA azuci zarIrane AtmA prapUjya banAvato; tene kare aspRzya je, vin deha kRtanI thato. bhAvArtha - je AtmA prAye sarva prakAre apavitra evA eM zarIrane paNa pUjyapadanI prApti karAve che, e AtmAne paNa je zarIra sparzane yogya paNa rahevA detuM nathI te zarIrane dhikkAra che. AvA ahitakara zarIrano saMbaMdha sadAne mATe tajI devo joIe. zloka-210 rasAdirAdyo bhAgaH syAjjJAnAvRttyAdiranvataH / jJAnAdayastRtIyastu saMsAryevaM trayAtmakaH // rasa Adi dhAtu prathama, jJAnAvaraNIya Adi te pachI; jJAnAdi trIjo bhAga, jo saMsArI traNya prakArathI. bhAvArtha - saMsArI jIvane rasAdi sAta dhAturUpa pahelo bhAga che, te pachI jJAnAvaraNIya Adi ATha karmorUpa kArmaNa zarIra e teno bIjo bhAga che, tathA teno trIjo bhAga jJAnAdirUpa nijapariNAma che. A prakAre saMsArI jIva traNa bhAga svarUpa che. zloka-211 bhAgatrayamayaM nityamAtmAnaM vanyartinam | bhAgadvayAtpRthak kartuM yo jAnAti sa tattvavit // ema traNya bhAga svarUpa baMdhanayukta AtmA nitya to; Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 119 be bhAgathI tene judo karavAnuM jANe prAjJa to. bhAvArtha - A prakAre anAdi kALathI e traNa bhAga svarUpa ane karmabaMdha sahita rahelA AtmAne je prathama be bhAgathI judo karavAnI rIta jANe che temane tattvajJAnI jANavA. arthAt zarIra ane zarIranuM mULa kAraNa karma e bannethI je jIva AtmapariNAma vaDe judo thaI nija jJAnAdi samyaka bhAvomAM rame che, te ja tattvajJAnI che. ane e banemAM tadAkAra bhAve pariNamI rahelo jIva ajJAnI che. bloka-212 karotu na ciraM ghoraM tapaH klezAsaho bhavAn / cittasAdhyAn kaSAyArIn na jayedyattadajJatA || cira ghora tapa nA kara bhale, tapa kaSTa sahavA zakya nA; manasAdhya zatru kaSAya jo tuM nA jIte to ajJatA. bhAvArtha - jo tuM kaSTa sahana karI zakavAnI asamarthatAnA kAraNe ghora tapanuM AcaraNa karI na zakato hoya to bhale te na kara, paNa je kaSAyAdi manathI jItavA yogya che, jItI zakAya ema che tene paNa jo tuM jItato nathI to e tArI ajJAnatA che. zloka-213 hRdayasarasi yAvannirmale'pyatyagAdhe vasati khalu kaSAyagrAhacakraM samantAt / zrayati guNagaNo'yaM tanna tAvadvizata sayamazamavizeSastAn vijetuM yatasva // nirmala ati UMDA hadaya saravara viSe jyAM lagI vase, comera zatru kaSAyarUpa magaro bhayaMkara e dIse; to zAMti Adi guNasamUha niHzaMka nA najare caDe, Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 AtmAnuzAsana tethI tuM kara puruSArtha jItavA, yamaprazama guNagaNa vaDe. bhAvArtha - nirmaLa ane agAdha hRdayarUpa sarovaramAM jyAM sudhI kaSAyorUpI hiMsaka jaMtuono samUha nivAsa karIne rahe che, tyAM sudhI e uttama kSamAdi guNono samudAya niHzaMka thaIne te hRdayarU5 sarovarano Azraya leto nathI. eTalA mATe he bhavya! tuM yamarUpa pAMca vrato sahita tIva, madhyama ane maMda upazamanA bhedothI kaSAyone jItavAno prayatna kara. zloka-214 hitvA hetuphale kilAtra sudhiyastAM siddhimAmutrikI vAJchantaH svayameva sAdhanatayA zaMsanti zAntaM manaH / teSAmAkhubiDAliketi tadidaM dhigdhikkaleH prAbhavaM yenaite'pi phaladvayapralayanAd dUraM viparyAsitAH // tajI hetu phaLa matimAna paNa paraloka-siddhi jo cahe, vaLI svayaM mananI zAMti te sAdhana sadA kahetA rahe; to billI uMdaravat vRthA, kaLikALa mahimA, dhikka e, tethI to te ubhayabhavanuM hita haNe vaMcita e. bhAvArtha - je paMDito parigrahanA tyAgarUpa hetu tathA tenA phaLabhUta mananI zAMtine choDIne pAralaukika siddhinI abhilASA kare che ane svayaM tenA sAdhanarUpe zAMta mananI prazaMsA kare che temanuM A kArya uMdara-bilADI samAna jAtivirodhI che. arere! dhikkAra che A kaLikALanA prabhAvane ke jene vaza thaI vidvAna paNa A loka tathA paraloka saMbaMdhI phaLane naSTa karIne atizaya ThagAya che. zloka-215 udyuktastvaM tapasyasyadhikamabhibhavaM tvAmagacchan kaSAyAH prAbhUd bodho'pyagAdho jalamiva jaladhau kiM tu durlakSyamanyaiH / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 121 niyUMDhe'pi pravAhe salilamiva manAgnimnadezeSvavazyaM mAtsaryaM te svatulye bhavati paravazAd durjayaM tajjahIhi || tapamAM adhika ughata, kaSAyo zatru jItI jaya varI, vaLI jaladhijala sama jJAna UMDuM, te chatAM ISya jarI; jyama sara sukAtAM khADamAM jaLa alpa dekhAya nahIM, nija tulyamAM mAtsarya durjaya paravaze, taja te sahI. bhAvArtha - he bhavya! tuM tapazcaraNamAM udyata thayo che, kaSAyone atyaMta zAMta karI dIdhA che, tathA samudranA agAdha jaLa jevuM tArAmAM jJAna paNa agAdha pragaTa thayuM che; topaNa jema pravAha sukAI javA chatAM tenI nIce, UMDANanA bhAgamAM thoDuM pANI avazya rahI jAya che ke je bIjAo dvArA tarata joI zakAya tevuM nathI hotuM, tema karmavaze potAnA jevA, potAnA barobarI anya guNI puruSo pratye tane je mAtsarya, IrSAbhAva thAya che te durjaya che tathA bIjAone mATe adazya che, tene tuM tajI de. zloka-216 cittasthamapyanavabuddhya hareNa jADyAt kruddhvA bahiH kimapi dagdhamanaGgabuddhyA / ghorAmavApa sa hi tena kRtAmavasthAM krodhodayAd bhavati kasya na kAryahAniH // ajJAnatAthI citta vasatA kAmane jANyo nahIM, paNa krodha karI kaMI bAhya vastu, kAma gaNIne tyAM dahI; ziva tethI pAmyA bahu bhayaMkara kAmakRta dazA aho! krodhavaza kone na thAye, kArya hAni te juo! bhAvArtha - cittamAM rahelA kAmane vAstavyapaNe nahIM jANatAM, bAhya koI bIjA padArthane kAma samajI krodhapUrvaka mahAdeve te bAhya padArthane bhasma karyo. ema karavA chatAM kAma to na maryo Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 AtmAnuzAsana paraMtu pote vizeSa sarAga dazAne prApta thayA, arthAt e anAdi kAmajanya ghora vedanA sahI. sArAMza e ke krodhanA AkrozamAM jIva kAryAkAryano vicAra bhUlI kevaLa aMdha banI jAya che. kAryano vAstavika upAya na sUjhatAM kAryanI hAni ja te kare che. e loka-210 cakraM vihAya nijadakSiNabAhusaMsthaM yatprAvrajannanu tadaiva sa tena muJcet / klezaM tamApa kila bAhubalI cirAya mAno manAgapi hatiM mahatIM karoti // je kSaNe jamaNA hAtha paranuM cakra tajI dIkSita thatA, thaI jAta bAhubalijI muktibhAgu tatpaNa, te chatAM; cirakALa tyAM tapa kleza prApti, sahana karatA te khare! - jo alpa paNa tyAM mAna, moTI hAni nize te kare. bhAvArtha - je samaye bAhubalijIe potAnA jamaNA hAtha upara sthita cakrane tajIne dIkSA grahaNa karI hatI te ja samaye teo te tapa dvArA mukta thaI javA joItA hatA. paraMtu teo cirakALaparyaMta klezane pAmyA. thoDuM paNa mAna ghaNI moTI hAni kare che. e mAna mUkyuM tyAM ja teo kevaLajJAna pAmyA zloka-218 satyaM vAci matau zrutaM hRdi dayA zauryaM bhuje vikrame lakSmI namanUnamarthinicaye mArgoM gatau nirvRteH / yeSAm prAgajanIha te'pi nirahaMkArAH zrutergocarAH citraM saMprati lezato'pi na guNAsteSAM tathApyuddhatAH // je satya vacane, zAstra matimAM, dayA uramAM dhAratA, bAhu viSe zUravIratA, lakSmI parAkrama mAnatA; Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 123 yAcakasamUhane dAnapUraNa, mArga muktigati taNo, mahApuruSa pUrve je thayA, te dhAratA A saguNo; to paNa jarA paNa garva nahi, Agama viSe vikhyAta jo, Azcarya Aje leza guNa nahi, toya uddhata jJAta to. bhAvArtha - pUrvamAM je mahApuruSomAM vacanamAM satyatA, buddhimAM Agama, hRdayamAM dayA, bAhumAM zUravIratA, parAkramamAM lakSmI, vAcakonA samUhane paripUrNa dAna, muktinA mArgamAM gamana e Adi sarva guNa rahyA hatA teo paNa abhimAnathI rahita hatA, ema AgamothI jANI zakAya che. paraMtu Azcarya che ke A kALamAM uparyukta guNono leza paNa nahIM hovA chatAM manuSya atizaya garvamAM rAce che. zloka-219 vasati bhuvi samastaM sApi saMdhAritAnyaiH udaramupaniviSTA sA ca te vA parasya / tadapi kila pareSAM jJAnakoNe nilInaM vahati kathamihAnyo garvamAtmAdhikeSu // vastu samasta vase bhUmi para, bhUmi para AdhArathI, ghanavAta Adi valaya traNathI sarvathA gherAyelI; te bhUmi ne te vAtavalayo vyomanA udare rahyA, te sarva kevalI-jJAnanA khUNe samAtA jo kahyA; AvI rIte jyAM ekathI paNa adhika jagamAM sarvadA, tyAM garva zo karavo bIjAe, adhika nijathI para yadA. bhAvArtha - je pRthvI upara sarva padArtha rahe che te pRthvI paNa bIjAo dvArA eTale ke ghanodadhi, ghana ane tanu e traNa vAtavalayo dvArA dhAraNa karavAmAM AvI che. e pRthvI ane traNeya vAtavalaya paNa AkAzanA udaramAM eka biMdu samAna sthAnamAM samAI rahyA che. ane te anaMta AkAza paNa Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 AtmAnuzAsana kevaLIonA jJAnanA eka khUNAmAM vilIna che. AvI avasthA che tyAM bIjA ApaNAthI adhika guNavALAnA viSayamAM kevI rIte garvane dhAraNa karI zakAya tema che? arthAt sarvatra jyAM utkarSanI taratamatA jovAmAM Ave che tyAM koI paNa kaMI paNa bAbatamAM pUrNatAnuM abhimAna karI zake tema nathI. zloka-220. yazo mArIcIyaM kanakamRgamAyAmalinitaM hato'zvatthAmoktyA praNayilaghurAsIdyamasutaH / sakRSNaH kRSNo'bhUtkapaTabaTuveSeNa nitarAmapi chayAlpaM tadviSamiva hi dugdhasya mahataH // maricI taNo yaza malina thAto kanakamRgamAyA vaDe, vaLI yudhiSThira laghu thatA, "azvatthAmA hato" kaho; vadhI kAlimA zrIkRSNanI baLine chaLyo vAmana banI, "tyAM alpa paNa mAyA atizaya dUdhamAM viSa sama gaNI. bhAvArtha - mArIce suvarNamRga banIne mAyA karI e kapaTathI teNe tenI kIrtine malina karI che, "azvatthAmA hataH' evA saMdigdha vacanathI yudhiSThira snehIjanonI vacamAM hInatAne pAmyA tathA kRSNa vAmana avatAramAM kapaTapUrNa bALakano veSa dhAraNa karavAthI zyAmavarNavALA athavA apayazarUpa kAlimAthI kalaMkita thayA. Ama thoDo paNa kapaTavyavahAra ghaNA dUdhamAM maLelA alpa viSanI mAphaka ghAtaka thAya che. zvAsano vikAra che zloka-221 bheyaM mAyAmahAgAnmithyAghanatamomayAt / yasmin lInA na lakSyante krodhAdiviSamAhayaH // mAyA mRSAmaya gADhatamayuta aMdhakUpe re Daro! temAM chupAyA, nA jaNAye, krodha Adi viSadharo. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 AtmAnuzAsana bhAvArtha - je mAyAcArarUpa moTo khADo mithyAtvarUpa gADhA aMdhakArathI paripUrNa che tathA jenI aMdara chupAI rahelA krodhAdika kaSAyorUpa bhayaMkara. sarpo dekhavAmAM Ave tevA nathI, te mAyArUpa khADAthI bhayabhIta thavuM dUra rahevuM yogya che. zloka-222 pracchannakarma mama ko'pi na vetti dhImAn dhvaMsaM guNasya mahato'pi hi meti maMsthAH / kAmaM gilan dhavaladIdhitidhautadAhaM gUDho'pyabodhi na vidhuM sa vidhuntudaH kaiH / / muja gupta pApa na koI buddhimAna jANe, mAna nA, vaLI hAni muja mahAguNa taNI paNa koNa jANe? jANa nA; nija zveta kiraNothI sadA saMtApa jagano je khue, te caMdrane paNa gupta rAhu gaLI jato kuNa nA jue? bhAvArtha - mAyAvI manuSya ema mAne che ke huM je A kapaTapUrNa kArya karI rahyo chuM, tene tathA tenAthI thatI mahAna guNonI hAnine koI tIvra buddhimAna puruSa paNa jANI zakato nathI paraMtu ema samajavuM e tenI bhUla che, mAtra kalpanA che. juo, caMdragrahaNa thAya che tyAre caMdrane rAhu game teTalI gupta rIte gaLI jAya che paNa te lokonI dRSTimAM AvI ja jAya che, chUpo raheto nathI. tatkALa te mAyAcaraNa pragaTa na thAya paNa kALAMtare te avazya pragaTa thaI jAya che ja ema jANI jIve mAyAcAra kadI na ja karavA joIe. zloka-223 vanacarabhayAddhAvan daivAllatAkulabAladhiH kila jaDatayA lolo bAlavraje'vicalaM sthitaH / bata sa camarastena prANairapi praviyojitaH Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 AtmAnuzAsana pariNatatRSAM prAyeNaivaMvidhA hi vipattayaH / / vanacara bhaye jo camara mRga hA! doDatAM, velA viSe, nija vALa koI bharAI jAtAM, lobhayuta jaDa sthira dIse; re! lobha vALa bacAvavAno! prANa camaro tyAM taje, tRSNA viSe pariNatajanone kaSTa AvAM saMpaje. bhAvArtha vanamAM saMcaranArA siMhAdi ke bhIlAdinA bhayathI bhAgI jatAM, je camaramRganuM puccha durbhAgye latAsamUhamAM bharAI jAya tyAre ajJAnatAthI te pucchanA vALanA lobhe, vALa tUTI jaze ema dhArIne je mRga tyAM ja sthira thaI UbhuM rahI jAya che paNa bhAgI jatuM nathI, te mUDha mRgane, kheda che ke, pAchaLa paDelA siMhAdi ke zikArI Adi na kevaLa vALathI, apitu prANathI paNa rahita karI de che. jenI tRSNA vadhatI jAya che tene prAye AvI ja vipattio prApta thAya che. zloka-224 - viSayaviratiH saGgatyAgaH kaSAyavinigrahaH zamayamadamAstattvAbhyAsastapazcaraNodyamaH niyamitamanovRttirbhaktirjineSu dayAlutA bhavati kRtinaH saMsArAbdhestaTe nikaTe sati // virati viSayamAM, tyAga parigraha, kaSAyo je jItatA, zama yama damana saha, tattvaciMtana, tapa viSe udyata thatA; niyamita mana, jinabhakti, uramAM dayA Adi guNa vase, saMsAra sAgara tIra pAmyA, bhAgyazALI e dIse. bhAvArtha indriyaviSayothI virakti, parigrahano tyAga, kaSAyono nigraha, rAga-dveSanI zAMti, yamaniyama, indriyadamana, sAta tattvono vicAra, tapazcaraNamAM udyama, mananI pravRtti upara niyaMtraNa, jinezvaranI bhakti ane prANIo upara dayAbhAva A Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 127 sarva guNo je jIvane saMsArarUpa samudrano kinAro samIpamAM AvI gayo che tevA puNyAtmAne prApta thAya che. zloka-225 zAntabAhyAntarAtmA yamaniyamanitAntaH pariNamitasamAdhiH vihitahitamitAzI klezajAlaM samUlaM dahati nihatanidro nizcitAdhyAtmasAraH // yamaniyama tatpara, zAnta mana, kadI nA bhame viSayo viSe, nizcala samAdhimagna, prANI sarvamAM karuNA lase; bhojana sadA vidhiyukta hitamita, nIMdatyAgI mULathI, adhyAtmasAra pravINa, dahatA, kleza maLa samULathI. 1 & ma bhAvArtha je yama eTale yAvajjIvana grahaNa karelAM vratamAM ane niyama eTale parimita -kALa mATe grahaNa karelA vratamAM udyata che, jemano aMtarAtmA (aMtaHkaraNa) zAMta thaI bAhya indriyaviSayothI nivRtta thayela che, je samAdhimAM nirvikalpa zAMtabhAvamAM nimagna rahe che, sarva jIvo upara jemane anukaMpA varte che, Agamokta vidhipUrvaka hitakAraka (pathya) ane parimita bhojana grahaNa kare che, nidrA ane pramAdAdinA vijayI che, tathA je adhyAtmanA rahasyane jANI cUkyA che evA sAdhaka jIva samasta klezanA samUhane jaDamULathI nAza karI de che. zloka-226 sarvasattvAnukampa / - sarvasAvadyadUrAH zAntasarvapracArAH 1 samadhigatasamastAH svahitanihitacittAH svaparasaphalajalpAH sarvasaGkalpamuktAH kathamiha na vimukterbhAjanaM te vimuktAH || suzAta tatva samastanA, je pApa re tyAgatA, Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 AtmAnuzAsana nija hitamAM manasthira dharI, Indriya pravRtti virAmatA; vANI svapara upakArakArI, mukta saMkalpo thakI, AvA sutyAgI muktibhAjana kema nA hoye? nakI. bhAvArtha - je samasta heya eTale tajavA yogya ane upAdeya eTale grahaNa karavA yogya tattvane jANanArA che, sarva prakAranI pApakriyAothI rahita che, AtmahitamAM mana joDIne samasta indriyapravRttine zAMta karanArA che, sva ane parane hitakArI evAM vacanano vyavahAra karanArA che, tathA sarva prakAranA saMkalpavikalpothI rahita thaI cUkyA che evA nirdoSa ane zAMta sapuruSo niHsaMdeha mokSanuM bhAjana che, kaho ke sAkSAt mUrtimAna mokSa che. - zloka-229 dAsatvaM viSayaprabhorgatavatAmAtmApi yeSAM parasteSAM bho guNadoSazUnyamanasAM kiM tatpunarnazyati / bhetavyaM bhavataiva yasya bhuvanapradyoti ratnatrayaM bhrAmyantIndriyataskarAzca paritastvAM tanmuhurjAgRhi // je dAsa bhUpati viSayanA, AtmA parAdhIna jemano, guNa doSano na vicAra jene, hAni tene zI gaNo? bhaya to tane, tuM ratnatraya traNabhuvana-dyotaka saMgrahe, comera indriya cora bhamatA, sAvadhAna sadA rahe. bhAvArtha - je viSayarUpa svAmInA dAsa thaIne rahyA che tenuM zuM bagaDavAnuM che? bIjuM to ThIka, teNe potAno AtmA paNa parAdhIna karI dIdho che. guNa doSono vicAra sudhdhAM tenA hRdayamAM rahyo nathI. have tenI pAse rahyuM che zuM ke jenI teNe ciMtA karavAnI hoya? paraMtu te sAdhaka! tArI pAse to apUrva saMpatti che. jJAna, darzana ane cAritra e traNa amUlya mahAratno che, je traNa jagatane prakAzita karanArAM che. jyAM saMpatti che Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 129 tyAM tene corI janAra, lUMTI janAra paNa karatA hoya che. tArAM ratnone haravAvALA IndriyarUpa cora tArI AsapAsa pharI rahyA che. tethI have tuM indriyaviSayomAM pharI mohita na thA. tArA ratnatrayanI rakSA karavAmAM sadAya sAvadhAna rahe. zloka-228 ramyeSu vastuvanitAdiSu vItamoho muhyed vRthA kimiti saMyamasAdhaneSu / dhImAn kimAmayabhayAtparihRtya bhukti pItvauSadhiM vrajati jAtucidapyajIrNam // tuM ramya vanitA Adi vastumAM, aho! vItamoha jo, saMyama taNAM sAdhana viSe zo kaMI ghaTe tuja moha to? matimAna vyAdhi-bhaya gaNI bhojana kadI tajatA chatAM, auSadha vizeSe pI ane zuM ajIraNa karaze kadA? bhAvArtha - he muni! jyAre tuM strI Adi samasta bAhya ramaNIya vastuono moha tajI cUkyo che to have saMyamanAM sAdhanomAM - pIMchI, kamaMDaLa Adi vastuomAM kema vyartha moha rAkhe che? koI buddhimAna roganA ke ajIrNanA bhayathI AhArano tyAga karavA jevuM kaThina kArya kare te zuM mAtrAthI vadhAre auSadha pIne ajIrNa thAya evuM kadI karaze? nahIM ja kare. zloka-229 tapaH zrutamiti dvayaM bahirudIrya rUDhaM yadA kRSIphalamivAlaye samupalIyate svAtmani / kRSIvala ivojjhitaH karaNacaurabAdhAdibhiH tadA hi manute yatiH svakRtakRtyatAM dhIradhIH // kheDUta khetaramAM kRSithI anavRddhi to kare, paNa cora AdithI surakSita rAkhI laI gharamAM bhare; Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 AtmAnuzAsana kRtakRtya tyAre te gaNe, tyama dhIradhI tapazrata dhare, te rakSI Indriya corathI, nija AtmamAM sthiratA dhare. bhAvArtha - bAhyamAM khetaramAM) utpanna thaIne vadhelAM evAM kRSinAM phaLa eTale ke anAjane sArI rIte corAdithI ramIne ghera pahoMcADe tyAre jema dhIrabuddhimAna kheDUta potAne kRtakRtya mAne che; evI rIte bAhyamAM utpanna thaIne vRddhine pAmelAM tapa ane AgamajJAna e bene indriyarUpa corInI bAdhAothI surakSita rAkhIne jyAre potAnA AtmAmAM sthira karI de che, tyAre dhIrabuddhi sAdhaka paNa potAne kRtakRtya mAne che. sAhasanI sAthe vairyapUrNa pratIkSA paNa karavI ghaTe che. ema karavAthI te sAdhaka potAnuM sAdhya je mokSa tene siddha karI zake che. ka-230 dRSTArthasya na me kimapyayamiti jJAnAvalepAdamuM nopekSasva jagattrayaikaDamaraM niHzeSayAzAdviSam / pazyAmbhonidhimapyagAdhasalilaM bAbAdhyate vADavaH kroDIbhUtavipakSakasya jagati prAyeNa zAntiH kutaH // dRSTArtha huM, AzA-ari bhaya nAMhi, garva karIza nA, traNa jagatane bhayarUpa, kara nirmULa, paNa avagaNIza nA; jaLa jyAM agAdha samudra paNa vaDavAnale saMtapta jo, zatru samIpe jo rahyo, zI zAnti jagamAM kyAMya to? bhAvArtha - huM padArthonA svarUpane jANI cUkyo chuM, mATe AzArUpa zatru mane kaMI paNa hAni karI zake ema nathI' e prakAranA jJAnamadathI unmatta thaI e AzArUpa zatrunI upekSA karavI na ghaTe. traNeya lokamAM atizaya bhaya upajAvanAra e zatrune alpa gaNavo yogya nathI. ene to mULathI sarvathA kSINa karavo joIe. juo! athAga jaLathI paripUrNa evA samudrane paNa vaDavAnala atizaya bAdhA pahoMcADe che, tema nAnI sarakhI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 131 viSayAzA AtmAnA agAdha jJAnasAgarane bAdhA upajAve che. jenI godamAM, samIpamAM zatru che tene jagatamAM zAMti kyAMthI maLe? na ja maLe. zloka-231 snehAnubaddhahRdayo jJAnacaritrAnvito'pi na zlAghyaH / dIpa ivApAdayitA kajjalamalinasya kAryasya // nahi snehabaddha prazasya to, yadi jJAna caraNe yuta chatAM; te dIpavat kAjala samAM duSkarmano kartA thatAM. bhAvArtha - jenuM hRdaya sneha(moha)thI baMdhAyeluM che te jJAna (zAstrajJAna) ane cAritra (zubhAcAra) sahita hoya topaNa sneha(tela)thI yukta dIvAnI mAphaka kAjala jevAM malina karmone utpana kare che. mATe te prazaMsavA yogya nathI. - - bloka-232 rateraratimAyAtaH punA ratimupAgataH / tRtIyaM padamaprApya bAlizo bata sIdasi || tuM rAgamAMthI dveSa karato, vaLI pharI rati dhArato; paNa aza, samatA trIjuM pada, te lahyA viNa duHkhita thato. bhAvArtha - he bhavyI tuM rAga pariNatimAMthI khasI dveSamAM Ave che, ane punaH TheSa pariNatimAMthI khasI rAgamAM Ave che. paraMtu ghaNA khedanI vAta che ke tuM koI veLA trIjA padane - udAsInatArUpa vItarAga pariNAmane pAmato nathI ane mUrkhanI mAphaka kevaLa duHkhano ja anubhava karI rahyo che. zloka-233 tAvad duHkhAgnitaptAtmAyaHpiNDaH sukhasIkaraiH / nirvAsi nirvRtAmbhodhau yAvattvaM na nimajjasi // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 AtmAnuzAsana Indriya sukhabinduvaDe, dukhAgni tApita aya yathA; tuM magna muktisukha samudra, tyAM lagI sukhI nA kadA. bhAvArtha - he jIva! agnithI taptAyamAna lokhaMDanA moTA goLAnI mAphaka tuM tyAM sudhI bhayaMkara duHkharUpI agnithI zakAto rahIza ke jyAM sudhI mokSarUpa parama sukhasamudramAM tuM nimagna na thAya! alpa ane kSaNika evA viSayajanya sukhanAM thoDAM chAMTaNAthI tuM sukhI - zAMta thaI zake ema nathI. tuM pUrNa sukhI to tyAre ja thaI zake ke jyAre A karmabaMdhanathI rahita thaI tuM anaMta zAzvata mokSasukhane prApta karI le. zloka-234 makSu mokSaM susamyaktvasatyaMkArasvasAtkRtam / jJAnacAritrasAkalyamUlyena svakare kuru || samyakatvarUpa bAnuM daI, svAdhIna karI le muktine; pachI pUrNa kiMmata jJAna cAritrAdi daI vara zivazrIne. bhAvArtha - he mumukSu! tuM nirmaLa samyagdarzanarUpa bAnuM ApIne, e rIte potAne AdhIna karAyelA mokSane, samyajJAna ane samakyAritrarUpa pUruM mUlya ApIne jaladIthI potAnA hAthamAM karI le. arthAt samyakaratnatrayanI pUrNatArUpa dhana vaDe nirvANarUpI anaMta dhAmane zIgha hastagata karI le, prApta karI le. zloka-235 azeSamadvaitamabhogyabhogyaM nivRttivRttyoH paramArthakoTyAm . abhogyabhogyAtmavikalpabuddhyA nivRttimabhyasyatu mokSakAMkSA || A vizva bhogya pravRttilakSe, tyama abhogya nivRttie; abhyAsa muktikAMkSI karatA tyAgI draya samavRttie. bhAvArtha - A samasta saMsAra vAstavamAM bhogya ke abhogyanI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 133 kalpanAthI rahita, ekarUpa che. ane chatAM te pravRtti ke nivRttinI atizaya prakarSatAmAM, pravRttinI apekSAe bhogya ane nivRttinI apekSAe abhogya bane che. je bhavya jIva mokSanI IcchA kare che teNe bhogya ke abhogyarUpa vikalpabuddhithI rahita thavAno abhyAsa karavo yogya che. zloka-236 nivRttiM bhAvayedyAvannivayaM tadabhAvataH / na vRttirna nivRttizca tadeva padamavyayam // saMbaMdha parano tyAM nivRtti bhAvavI, paNa te game; pravRtti ke nivRtti nahi, pada e ja avyaya, sama thaye. bhAvArtha - jyAM sudhI bAhya sarva upAdhiothI citta chUTI jaI pUrNa AtmAnaMdamAM zAzvatapaNe nimagna na thAya, tyAM sudhI ucita prakAre nivRttino abhyAsa satata kartavya che. aMtardazA pUrNa Atmanimagna thatAM pravRtti ke nivRtti kAMI paNa karavAnuM rahetuM nathI; arthAt te dazAe pravRtti-nivRttinI kalpanA ja samAI jAya che, AtmA mukta pariNAmI thAya che. ane e ja mokSapada che. zloka-237 rAgadveSo pravRttiH syAnnivRttistanniSedhanam / tau ca bAhyArthasaMbaddhau tasmAttAn suparityajet // pravRtti kahI ratidveSane, teno abhAva nivRtti te; e beya bAhya padArthayoge, karavI tethI nivRtti e. bhAvArtha - rAga ane dveSanuM nAma pravRtti tathA e bannenA abhAvanuM nAma nivRtti che. e bane (rAga ane dveSa) bAhya vastuonI sAthe saMbaMdha rAkhe che, mATe mumukSue te strI, kuTumba, Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 AtmAnuzAsana dhanAdi bAhya vastuono paNa parityAga karavo joIe. zloka-238 bhAvayAmi bhavAvarte bhAvanAH prAgabhAvitAH / bhAvaye bhAvitA neti bhavAbhAvAya bhAvanAH // A bhavAvarte pUrvamAM je bhAvanA bhAvI nahIM; bhavanAza arthe bhAvuM e, je bhAvI te bhAvuM nahIM. bhAvArtha - meM saMsArarUpa cakramAM paDIne pahelAM je samyagdarzanAdi bhAvanAonuM ciMtavana karyuM ja nathI tenuM have huM ciMtavana kare chuM. ane je mithyAdarzana Adi bhAvanAonuM vAraMvAra ciMtavana karI cUkyo chuM tenuM have huM ciMtana karato nathI. e prakAre huM have pUrvabhAvita bhAvanAone choDIne e apUrva bhAvanAone bhAvuM chuM ke je bhAvanAo bhavanA vinAzanuM kAraNa thAya che. zloka-239 zubhAzubhe puNyapApe sukhaduHkhe ca SaT trayam / hitamAdyamanuSTheyaM zeSatrayamathAhitam // zubha-azubha tyama sukha-du:kha tema ja puNya-pApa cha traNya e; tyAM Adi traNa hita Adaro, bAkI ahita traNa tyAjya e. bhAvArtha - zubha ane azubha, puNya ane pApa tathA sukha ane duHkha ema A cha thAya che. e chanAM traNa yugalomAMthI AdinAM traNa - zubha, puNya ane sukha - AtmAne hitakAraka hovAthI AcaravA yogya che; tathA bAkInA traNa - azubha, pApa ane du:kha - AtmAne ahitakAraka hovAthI choDavA yogya che. bloka-240 tatrApyAdyaM parityAjyaM zeSau na staH svataH svayam / zubhaM ca zuddha tyaktvAnte prApnoti paramaM padam // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 135 prathama zubha temAMya, te tyAge svayaM bIjAM TaLe; zubha-tyAgI zuddha viSe rahe, mukti paramapada to maLe. bhAvArtha - prathama azubhopayoga chUTe to tenA abhAvathI pApa ane tajjanita pratikULa vyAkuLatArUpa duHkha svayaM dUra thAya. ane anukrame zubhanA paNa chUTavAthI puNya tathA tajanita anukULa vyAkuLatA - jene saMsAra pariNAmI jIvo sukha kahe che, teno paNa abhAva thAya. kAraNanA abhAvathI kAryano paNa svayaM abhAva thAya che. Ama jyAre uparokta prakAre jIvanamAM pariNAmamAMthI zubha paNa anukrame sarvathA chUTI jAya che, tyAre jIva parama vItarAgabhAvarUpa zuddhopayogamAM nirvinapaNe sthita thaI aMte parama niHzreyasarUpa nirvANane saMprApta thAya che ke je dazA zubhAzubharUpa sarva vikalpothI rahita che, para che. zloka-241 astyAtmAstamitAdibandhanagatastabandhanAnyAsravaiH te krodhAdikRtAH pramAdajanitAH krodhAdayaste'vratAt / mithyAtvopacitAtsa eva samalaH kAlAdilabdhau kvacit samyaktvavratadakSatAkaluSatAyogaiH kramAnmucyate // che AtamA; baMdhana anAdi; baMdha Asava-janita e, Asava kaSAye, te pramAde, aviratithI pramAda e; e avata mithyAtve malina, kALAdi labdhiyogathI, samyakatva virati apramAda Adi krame mukta prayogathI. bhAvArtha - AtmA che. ane te anAdi paraMparAthI prApta evAM baMdhanothI yukta che. te baMdhana mana-vacana-kAyAnI zubhAzubha kriyAorUpa AsavothI prApta thayAM che. te Asano krodhAdi kaSAyonuM pariNAma che. te krodhAdi pramAdathI utpanna thAya che. e pramAda mithyAtvathI puSTa thayelI aviratinA nimittathI thAya che. e karmamaLathI sahita AtmA koI viziSTa paryAyamAM Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 AtmAnuzAsana kALAdi labdhi pAmIne kramathI samyagdarzana, "vata; dakSatA arthAt pramAdano abhAva, kaSAyono vinAza ane yoganirodha dvArA uparyukta baMdhanothI mukti prApta kare che. bloka-242 mamedamahamasyeti prItirItirivotthitA / kSetre kSetrIyate yAvattAvatkAzA tapaHphale // A mAruM, huM teno, rati ema Iti sama pajave nahIM; te kSetramAM kSetrI samI, zI Aza tapaphaLamAM rahI? bhAvArtha - jema kheDUtane Iti (dhAnyane nukasAna pahoMcADanAra ativRSTi Adi sAta upadrava) vidhvarUpa che, tenI badhI khetI naSTa thaI jAya che; tema deha pratyenI ekatvabhAvanA mokSamArganA pravAsIne Iti samAna mahAna vidhvarUpa che. "A deha mAro che ane huM eno chuM' AvA anurAga sahita deharUpa kSetra viSe kSetrIyarUpe eTale ke svAmitvapaNe jyAM sudhI jIva pravartI rahyo che, tyAM sudhI tapanA phaLanI zI AzA rAkhI zakAya? tapanuM vAstavika phaLa mokSa che, paNa emAM dehAdi bAhya vastuo pratyenI prIti e eka mahAna upadrava che. tenAthI AtmAnA nijavaibhavamAM mahAna hAni thAya che. zloka-243 mAmanyamanyaM mAM matvA bhrAnto bhrAntau bhavArNave / nAnyo'hamahamevAhamanyo'nyo'hamasti na // re! anya nijane, anyane nija, mAnI bhAnta bhayo bhave; huM anya nA, huM te ja huM, che anya anya na huM have. bhAvArtha - mane, AtmAne, mArA vAstavika svarUpane, anya zarIrAdirUpa tathA zarIrAdine huM(AtmA)rUpa samajIne A jIva, Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 137 evA bhamane kAraNe, Aja sudhI saMsArarUpa samudramAM paribhramaNa karI rahyo che. vAstavamAM huM anya nathI, huM zarIrAdi nathI, huM to huM ja chuM. ane anya zarIrAdi anya ja che, anya huM nathI. A prakAre jyAre abhAMta jJAna (viveka) utpanna thAya che, tyAre ja prANI saMsArasamudranA paribhramaNathI rahita thAya che. zloka-24 bandho janmani yena yena nibiDaM niSpAdito vastunA vAtAvarate: purA paripataprajJAtmanaH sAMpratama | - tattannidhanAya sAdhanamabhUdvairAgyakASThAspRzo durbodhaM hi tadanyadeva viduSAmaprAkRtaM kauzalam // bhavamAM nibiDa baMdhana thayA, re. bAhya je je pAmIne, pUrve advitIya prItithI, paNa have prajJA jAgI che; te baMdhanAzAthe bane, sAdhana virAga-prabuddhane, kyAM anupa jJAnInI kuzaLatA? kyAM ahA! durbodha e? bhAvArtha - saMsAramAM bAhya padArtho pratye atizaya anurAga rAkhanAra je jIvane pahelAM je je vastuo dvArA daDha baMdha utpana thayo hato, e ja jIvane, have yathArtha jJAnaprAptinA prabhAvathI utkRSTa vairAgya vartato hovAthI, te te vastuo ukta baMdhanA nAzanuM kAraNa banI rahI che. jJAna ane vairAgyanuM A mAhAbhya che. jJAnIonI e alaukika kuzaLatA, kaLA anupama che. kyAM e jJAnIonI adbhuta kaLA? ane kyAM baMdhanuM kAraNa evI pahelAMnI ajJAnatA - durbodhitA? athavA jJAnIonI e adbhuta anupama kaLA che, je durbodhya che, athavA kaThinatAthI kaLAya tevI che. zloka-245 adhikaH kvacidAzleSaH kvaciddhInaH kvacitsamaH / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 AtmAnuzAsana . kvacidvizleSa evArya bandhamokSakramo mataH // che baMdha kyAMka adhika hIna ke sama kvacit jIvo viSe; vaLI kyAMka baMdha-abhAva paNa, e baMdha mukti krama dIse. bhAvArtha - keTalAka jIvone baMdha adhika che ane nirjarA nahIMvat che. keTalAkane baMdha alpa tathA nirjarA adhika che. keTalAkane baMdha ane nirjarA samAna che. to keTalAkane kevaLa nirjarA ja varte che. baMdha ane baMdhanivRttino - mokSano A krama che. . zloka-246 yasya puNyaM ca pApaM ca niSphalaM galati svayam / sa yogI tasya nirvANaM na tasya punarAkhavaH // jo puNya pApa kharI jatAM niSphaLa svayaM je zAnIne; yogIndra te che mokSa teno, Asavo nahi temane. bhAvArtha - je virakta pariNAmI jIvane svaphaLa upajAvyA sivAya puNya ane pApa svayaM nirbhara che, nisattva bane che te ja kharekhara yogI che, te ja nirAsava che - temane pharI Asava thato nathI ane te ja mahadbhAgI puruSa nirvANadazAne prApta thAya che. zloka-247 mahAtapastaDAgasya saMbhRtasya guNAmbhasA / maryAdApAlibandhe'lpAmapyupekSiSTa mA kSatim // guNapANIthI bharapUra evuM mahAtapa saravara tahIM; je pratijJArUpa pALa temAM alpa truTi avagaNa nahIM. bhAvArtha - he sAdhaka! sadguNarUpa jaLathI paripUrNa mahAtaparUpa taLAvanI pratijJArUpa pALanA saMbaMdhamAM tuM thoDI paNa hAninI upekSA na kara. pratijJAbhaMgarUpI chidra pratye bedarakAra na thA. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 139 zloka-248 dRDhaguptikapATasaMvRtibhRtibhittirmatipAdasaMbhRtiH yatiralpamapi prapadya randhaM kuTilairvikriyate gRhAkRtiH // daDha gupti jemAM dvAra, bhIMto pairya, mati pAyA jahIM; yatirUpa gRhamAM alpa chidra, sarpa bhayakArI tahIM. bhAvArtha - managupti, vacanagupti, kAyagupti e traNa daDha guptirUpa kamADathI yukta, vairyarUpa bhIMto tathA samyak buddhirUpa pAyAthI paripUrNa, evA surakSita gRhanA AkArane dhAraNa karanAruM munipada nAnuM paNa chidra paDavAthI kuTila rAga-dveSAdirUpa sarpo dvArA vikRta - dUSita karI devAmAM Ave che. - zloka-249 svAn doSAn hantumudhuktastapobhiratidurdharaiH / tAneva poSayatyajJaH paradoSakathAzanaiH || dudhara tape udyata thayA, haNavA sakaLa je doSane; to te ja doSo anna poSe, anyanindA bhojane. bhAvArtha - je sAdhaka atizaya duSkara tapa dvArA potAnA je doSono nAza karavAmAM udyamavaMta che te ajJAnatAvaze paradoSakathana(paraniMdA)rUpa bhojana dvArA e ja puSTa kare che. zloka-250 doSaH sarvaguNAkarasya mahato daivAnurodhAtkvacijjAto yadyapi candralAJchanasamastaM draSTumandho'pyalam / draSTApnoti na tAvatAsya padavImindoH kalaGka jagadvizvaM pazyati tatprabhAprakaTitaM kiM ko'pyagAttatpadam // che mahAtmA to khANa guNanI, doSa vidhivaza tyAM have, to candra lAMchana tulya, buddhimaMda aMdho paNa juve; Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 AtmAnuzAsana paNa doSa-niMdAthI na niMdaka mahAtmA padavI lahe, zazidoSa nija teje pragaTa jonAra zuM zazipada rahe? bhAvArtha - samasta guNonA AdhArabhUta mahAtmAne kadAcit koI durbhAgyavaze cAritra Adi saMbaMdhI koIka doSa utpana thaI jAya che to caMdramAnA lAMchananI mAphaka tene jovA aMdha (mUDha ane vivekazUnya) paNa samartha thAya che. paNa te doSa jovA mAtrathI kaMI te doSa jonAra mAnavI mahAtmA thaI jato nathI. jema potAnI prabhAthI ja pragaTa jaNAtA caMdranA kalaMkane samasta jagata dekhe che, paNa zuM koI kadI paNa te caMdranI padavIne pAme che? arthAt koI kadI caMdranI tulya thatA nathI. zloka-251 yadyadAcaritaM pUrvaM tattadajJAnaceSTitam / uttarottaravijJAnAdyoginaH pratibhAsate // . je je karyuM pUrve pravartana, sarva te ajJAna to; pratibhAsatuM e yogIne, vadhatAM krame vijJAna jo. bhAvArtha - pUrve je je AcaraNa karyuM che - bIjAnA doSo ane potAnA guNo je pragaTa karyA che - te sarva, yogIne vivekajJAnanI kramazaH vRddhi thavAthI, ajJAnathI thayelI ceSTA bhAse che. arthAt jema jema viveka vadhato jAya che, tema tema te bIjAnA doSo para dhyAna nahIM ApatA potAnA AtmaguNonA vikAsa mATe ja adhikAdhika prayatna kare che. zloka-252 api sutapasAmAzAvallIrzikhA taruNAyate bhavati hi manomUle yAvanmamatvajalArdratA / iti kRtadhiyaH kRcchrArambhazcaranti nirantaraM ciraparicite dehe'pyasminnatIva gataspRhAH // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 AtmAnuzAsana mamatAjale bhInuM rahe manamULa jyAM tapasI taNuM, tyAM lagI AzAvela taruNI, prabaLa rahI vadhatI gaNuM; mATe vivekI to niraMtara kaSTasAdhya upAyathI, tyAge spRhA atyaMta atizaya paricita A kAyathI. bhAvArtha - jyAM sudhI manarUpI mULamAM mamatvarUpa pANIthI thayelI bhInAza rahe che, tyAM sudhI mahAna tapasvIonI paNa AzArUpI velanI zikhA yuvAna jevI rahe che. tethI ja vivekI puruSo to cirakALathI paricita evA A zarIra pratye paNa atyaMta niHspRhI, nirmama thaIne arthAt sukha-duHkha ke jIvana-maraNa AdimAM samAna thaIne, niraMtara kaSTakAraka AraMbhomAM - mIkhAdi Rtu anusAra parvatanI zilA, vRkSamULa ke nadItaTa Adi upara sthita thaIne dhyAnAdi kAryomAM - pravRtta rahe che. zloka-253 kSIranIravadabhedarUpatastiSThatorapi ca dehadehinoH / bheda eva yadi bhedavatsvalaM bAhyavastuSu vadAtra kA kathA | kSIranIravat jIva zarIra bane ekameka rahyAM chatAM; che bhinna, to je cheka judAM bAhya, tenI zI kathA? bhAvArtha - jyAre dUdha ane pANInI mAphaka abhedasvarUpe rahenAra zarIra ane zarIradhArI AtmA e bannemAM ja atyaMta bhinnatA che tyAre, kaho ke bhinna evI bAhya vastuonI - strI, putra, mitra, dhana, saMpatti AdinI - to vAta ja zI? arthAt te to kevaLa bhinna ja che. zloka-254 tapto'haM dehasaMyogAjjalaM vAnalasaGgamAt / iti dehaM parityajya zItIbhUtAH zivaiSiNaH // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 AtmAnuzAsana jala jyama anala saMge tape, bahu huM tapyo tana saMgathI; tajI deha ema zivArthI pAmyA zAMta sukhamaya zivagati. bhAvArtha - jema agninAM saMyogathI jaLa saMtapta thAya che; tevI rIte huM zarIranA saMyogathI saMtapta thayo chuM, duHkhI thayo chuM. ema vicArI mokSanI abhilASAvALA bhavya jIvo zarIrane (tatsaMbaMdhI mamatvane) tajI zItaLa, zAMta, sukhI thAya che. zloka-2papa anAdicayasaMvRddho mahAmoho hRdi sthitaH / samyagyogena yairvAntasteSAmUrdhvaM vizuddhyati || saMgraha anAdithI vadhyo, e moha hRdaye sthita jo; tene samAdhithI vayo, te Urdhva gatimAM sthita to. bhAvArtha - hRdayamAM sthita je mahAmoha anAdi kALathI saMcita thaI vRddhi pAmelo che tene je mahApuruSoe samyaka samAdhi vaDe vamI dIdho che, naSTa karI dIdho che temano AgaLano bhava vizuddha thAya che. zloka-256 ekaizcaryamihaikatAmabhimatAvApti zarIracyutiM duHkhaM duHkRtiniSkRtiM sukhamalaM saMsArasaukhyojjhanam / sarvatyAgamahotsavavyatikaraM prANavyayaM pazyatAM kiM tadyanna sukhAya tena sukhinaH satyaM sadA sAdhavaH // cakrIpaNuM ekAMta, vAMchita prApti tanano tyAga te, je karmakRta sukha, duHkha te, sukha saMskRti sukhatyAga e; vaLI prANatyAga gaNe mahotsava, sarva tyAga thakI thato, sukhadAyI evuM zuM na tene? satya sukhI jJAnI jano. bhAvArtha - je sAdhu puruSo saMsAramAM ekAkI rahevArUpa Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana '143 asaMgatAne cakravartInA sAmrAjya samAna sukhaprada zraddhe che, zarIranA nAzane Icchita vastunI prApti samAna AnaMdadAyaka samaje che, duSTa karmonI nirjarAne - tenAthI prApta thatAM kSaNika viSayasukhane - duHkharUpa mAne che, sAMsArika sukhanA parityAgane atizaya sukhakAraka gaNe che tathA je dehatyAga jevA vikaTa prasaMgane sarva kAMI ApIne karavAmAM AvatA mahotsava samAna AnaMdadAyaka mAne che, te sAdhu jJAnI puruSone A tribhuvanamAM evI te kaI vastu ke paristhiti che ke je sukhakara pratIta thatI nathI? arthAt rAga-dveSathI rahita thaI javAthI temane sarva anukULa ke pratikULa sAmagrI sukhakara ja pratIta thAya che. eTalA mATe kharI rIte e mahAtmAo ja niraMtara sukhI che. bloka-25 AkRSyogratapobalairudayagopucchaM yadAnIyate tatkarma svayamAgataM yadi vidaH ko nAma khedastataH / yAtavyo vijigISuNA yadi bhavedArambhako'riH svayaM vRddhiH pratyuta neturapratihatA tadvigrahe kaH kSayaH || tapabaLe udayAvali karmo khapAvA ja udIratA, te svayaM udaye AvatAM, zo kheda jJAnI dhAratA? je ari Iccho jItavA, te svayaM Avyo yuddhamAM, tyAM vRddhi vidhvarahita jayanI, hAni zI to yuddhamAM? bhAvArtha - je vidvAna mahAtmA sattAgata arthAt pachIthI udayamAM AvavA yogya karmasvarUpa udayagopucchane - gAyanI pUMcha samAna uttarottara hInatAne prApta thanArAM karma paramANuone - uma, tIva tapanA prabhAvathI udayamAM lAvI lAvIne kSaya kare che, te karma jo svayaM udayamAM AvI jAya to zuM tethI te sAdhakane kheda thAya kharo? kAMI ja nahIM. je subhaTa vijayanI abhilASAthI zatru upara AkramaNa karavA udyata thaI rahyo hoya eno te zatru jo Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 AtmAnuzAsana jAte ja AvIne yuddha zarU karI de to tethI e subhaTane koI vipna ke bAdhAo vagara potAnI meLe vijaya prApta thaI jAya che. evI avasthAmAM te zatrunI sAthe yuddha karavAmAM bhalA subhaTanI zuM hAni thavAnI che? kAMI ja nahIM. viSama karmodaya prasaMge paNa dhIra pariNAmI satparuSone khedanuM nAmamAtra paNa hotuM nathI. teo niraMtara samatva zreNImAM ja sthita rahe che. zloka-258 ekAkitvapratijJAH sakalamapi samutsRjya sarvasahatvAd bhrAntyAcintyAH sahAyaM tanumiva sahasAlocya kiMcitsalajjAH / sajjIbhUtAH svakArye tadapagamavidhiM baddhapalyaGkabandhAH dhyAyanti dhvastamohA girigahanaguhAguhyagehe nRsiMhAH // je sarva sahavA prabaLa, tajIne sarva, ekAkI thayA, bhAnti rahita, zarIra sahAyaka zocatAM lajjita thatA; nija kArya tatpara, moha jItI, giriguphA zilA pare, narasiMha te tana nAza kAraNa, dhyAna daDha Asana dhare. bhAvArtha - je yogIoe, sarva pariSaha sahana karavAmAM samartha hovAthI, sarva bAhyAbhyatara parigrahane tajI daIne ekAkI (asahAya) rahevAnI pratijJA karI lIdhI che, jemanAmAM bhAMti jarA paNa rahevA pAmI nathI, jeo zarIra jevAnI paNa sahAya levI paDe che ema vicAratAM lajjA pAme che, arthAt vastutaH asahAyaka zarIrane paNa jyAM sudhI sahAyaka gaNavuM paDe che tyAM sudhI lajjA pAme che, tathA je potAnuM mukti prApta karavAnuM kArya temAM jeo tatpara thaI cUkyA che, te manuSyomAM siMha samAna parAkramI mahAtmAo mohathI rahita thaIne parvata, bhayAnaka vana tathA gahana guphA jevAM ekAMta sthAnamAM pallaMka Asane sthita thaIne te zarIrane nAza karavAnA upAyanuM, ratnatrayanuM ke paramAtmAnA svarUpanuM dhyAna kare che. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 AtmAnuzAsana zloka-259 yeSAM bhUSaNamaGgasaGgatarajaH sthAnaM zilAyAstalaM zayyA zarkarilA mahI suvihitA gehaM guhA dvIpinAm / AtmAtmIyavikalpavItamatayastruTyattamogranthayaH te no jJAnadhanA manAMsi punatAM muktispRhA nispRhAH // che dhULa tanapara bhUSaNa jenuM, sthAna zilAtaLa aho! zayA bhUmi kaMkara sahita, ghara guphA siMhataNI laho; huM mAruM sarva vikalpa virappA, tamasa garthei vidAratA, muktispRhA, niHspRhI, dhIdhana, mana punita karo sadA. bhAvArtha - zarIra upara coTelI dhULa jemanuM AbhUSaNa che, zilAtala e ja jemanuM Asana che, kAMkarAvALI bhUmi e jemanI zavyA che, sArI rIte racAyelI, sahaja, prakRtisiddha siMhonI guphA e ja jemanuM ghara che, AtmA ke AtmIya arthAt huM ke mAruM e vikalpabuddhi, mamatvabuddhithI jeo rahita thaI cUkyA che, jemanI ajJAnarUpa aMdhakAranI graMthi, gAMTha tUTI gaI che tathA jemane mukti sivAya bIjI koI IcchA rahI nathI, evA niHspRha, jJAnarUpa dhananA dhAraka sapuruSo amArA manane pAvana karo. dUrArUDhatapo'nubhAvajanitajyotiH samutsarpaNarantastattvamadaH kathaM kathamapi prApya prasAdaM gatAH / vizrabdhaM hariNIvilolanayanarApIyamAnA vane dhanyAste gamayantyacintyacaritai(rAzciraM vAsarAn // ati tapa prabhAve pragaTa jyoti jJAnanI vistAratAM, ati ati kaSTa svarUpa pAmI prasannatA ura dhAratA; vanamAM capaLa nayanothI hariNI zAMta thaI dekhI rahyA, te dhanya dhIra aciMtya carite divasa vitAvI rahyA. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yeSAM 146 AtmAnuzAsana bhAvArtha - samyaka tapanA sAtizaya prabhAvathI utpanna thayela nirmaLa jJAnajyotinA prakhara prakAza vaDe je parama puruSe nijaAtmatattvane ati yatnapUrvaka prApta karyuM che teo ja A tribhuvanamAM sAcA AnaMdamAM mahAle che. teo AtmAnaMdamAM evA to magna thaI cUkyA che ke temanI parama zAMta mudrAne vanamAM hariNIonA ati caMcaLa netro paNa sthira thaIne, ati vizvAsapUrvaka pI rahyA che arthAt svabhAvathI bhayabhIta evAM haraNo paNa atyaMta nirbhaya citte avizrAMtapaNe ane animeSa netre temane joI rahyAM che. dhanya che te dhIra yogIzvarane ke jeo potAnA AvA adbhuta AcaraNa vaDe divaso vItAvI rahyA che! zloka-221 buddhiralakSyamANabhidayorAzAtmanorantaraM gatvoccairavidhAya bhedamanayorArAnna vizrAmyati / yairantarvinivezitAH zamadhanairbADhaM bahirvyAptayaH teSAM no'tra pavitrayantu paramAH pAdotthitAH pAMsavaH || durlakSya je AzA ane AtmA viSe aMtara ati, jenI mati vacamAM paDI e bheda pAmI thobhatI; zamarUpa dhanathI aMtaraMge bAhya vRtti sthira karI, te jJAnInI padaraja thajo amane sadA pAvanakarI. bhAvArtha - ajJAnI jIvone AzA ane AtmA e benI vacamAM bheda dekhAto nathI. paraMtu je mahAtmAonI buddhi e benI madhyamAM jaIne teno bheda karyA sivAya adhavacce thobhatI nathI arthAt bhedane pragaTa karIne ja vizrAma le che, tathA zAMtirUpa apUrva dhanane dhAraNa karavAvALA je mahAtmAoe bAhya padArthomAM jatI cittavRttine AtmasvarUpamAM zamAvI dIdhI che, temanAM caraNothI utpana uttama raja ahIM amane pAvana karo. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147. AtmAnuzAsana loka-262 yatprAgjanmani saMcitaM tanubhRtA karmAzubhaM vA zubhaM taddevaM tadudIraNAdanubhavan duHkhaM sukhaM vAgatam / kuryAdyaH zubhameva so'pyabhimato yastUbhayocchittaye sarvArambhaparigrahagrahaparityAgI sa vandyaH satAm // je karma zubha-azubha saMcita prANIe gatabhava mahIM, te deva, tenA udayathI sukha duHkha anubhavatAM tahIM; zubha Acare te ISTa, paNa je ubhaya chedana kAraNe, AraMbha parigraha sarva tyAge, vaLe te sajjana gaNe. bhAvArtha - jIve pUrvabhavamAM je puNya ke pApakarmano saMcaya karyo che tene deva kahevAya che. tenI udIraNAthI prApta thayelA duHkha athavA sukhano anubhava karatI veLA je jIva zubhane ja kare che, pApa kAryone choDIne kevaLa puNya kAryone ja kare che te buddhimAna che, prazaMsAne yogya che; paraMtu je vivekI AtmA te puNya-pApa banene naSTa karavA mATe samasta AraMbha parigraharUpa pizAcane choDIne zuddha upayogamAM sthita thAya che te to sajjanone pUjya, vaMdanIya che. zloka-263 sukhaM duHkhaM vA syAdiha vihitakarmodayavazAt kutaH prItistApaH kuta iti vikalpAdyadi bhavet / udAsInastasya pragalati purANaM na hi navaM samAskandatyeSa sphurati suvidagdho maNiriva // sukha duHkha je Ave ahIM te sarva kRtakarmodaye, tyAM prIti ke saMtApa zo? e bhAvanA uramAM dharyuM; je udAsIna tene khare che. pUrva karmo, nUtana nA, e karmabaMdha gaye suzobhe, maNi ati ujvala yathA. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 AtmAnuzAsana bhAvArtha - saMsAramAM pUrvakRta karmanA udayathI je kaMI sukha ke duHkha Ave che temAM prIti paNa zA mATe? ane kheda paNa zA mATe? evA vicArathI jIva jyAre udAsIna thAya che, rAga ane dveSathI rahita thAya che tyAre tenAM jUnAM karma to nirjIrNa thAya che, kharI jAya che ane navIna karma nizcayathI baMdhAtAM nathI. AvI avasthAmAM saMvara ane nirjarA sahita te AtmA atizaya svaccha, nirmaLa maNi samAna prakAzamAna thAya che arthAt sva ane parane prakAzita karanAra kevaLajJAna vaDe suzobhita thAya che. zloka-264 sakalavimalabodho dehagehe viniryan jvalana iva sa kASThaM niSThuraM bhasmayitvA / punarapi tadabhAve prajvalatyujjvalaH san bhavati hi yativRttaM sarvathAzcaryabhUmiH || jyamAM agni bALI kASThane pachI paNa rahe ja prakAzatI, tyama tanagRhe pragaTela nirmaLa jyoti kevala jJAnanI; karI naSTa tana saMpUrNa pachI paNa jyoti ujvala jhaLakatI, e sarvathA AzcaryakArI jJAnInI carcA ati. bhAvArtha - jevI rIte lAkaDAmAM pragaTelo agni, nirdayatApUrvaka te lAkaDAne bALI bhasma karI daI pachI tenA abhAvamAM paNa dhumADA vagara nirmaLa rUpe prajvale che; tevI rIte saMpUrNa nirmaLa jJAna (kevaLajJAna) zarIrarU5 gRhamAM pragaTa thaI pachI te ja zarIrane saMpUrNa rIte naSTa karIne tenA abhAvamAM paNa nirmaLatAthI prakAzamAna rahe che. kharekhara jJAnI mahAtmAonAM cAritra sarva prakAre Azcaryajanaka che. zloka-265 guNI guNamayastasya nAzastannAza iSyate / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana ata eva hi nirvANa zUnyamanyairvikalpitam // che guNI guNamaya, nAza guNano, tyAM ja nAza guNI taNo; to anyamatI nirvANane kahe zUnya, kalpita e gaNo. bhAvArtha guNI evuM dravya guNamaya che, guNathI abhinna che. guNano nAza e guNI(dravya)no ja nAza che. tethI nirvANadazAne zUnyapaNe kalpavI e eka mithyA vikalpa che, ayathArtha niSkarSa che. - 149 zloka-266 ajAto'nazcaro'mUrtaH kartA bhoktA sukhI budhaH / dehamAtra malairmukto gatvordhvamacalaH prabhu: || aja, e avinAzI, arUpI, sukhI, budha, kartA, prabhu; tanumAtra, bhoktA, mukta malathI, Urdhva jaI sthira tyAM vibhu. bhAvArtha AtmA dravyArthika nayanI apekSAe janmathI ane maraNathI paNa rahita hovAthI anAdinidhana che. te zuddha svabhAvanI apekSAe amUrta hovAthI rUpa, rasa, gaMdha ane sparzathI rahita che. te vyavahAranI apekSAe zubha ke azubha karmono kartA tathA nizcayathI potAnA cetana bhAvono ja kartA che. evI rIte te vyavahArathI pUrvakRta karmanA phaLabhUta sukha ke duHkhano bhoktA tathA nizcayathI anaMta sukhano bhoktA che. te svabhAvathI sukhI ane jJAnamaya che. vyavahAradRSTithI te prApta hInAdhika zarIrapramANa tathA paramArthadraSTithI te asaMkhyAtapradezI nijaavagAhanApramANa che. te jyAre karmamalarahita thAya che tyAre svabhAvathI Urdhvagamana karIne traNa lokanA prabhu thaIne siddhazilA upara sthita thaI jAya che. - zloka-267 svAdhInyAdduHkhamapyAsItsukhaM yadi tapasvinAm / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 AtmAnuzAsana svAdhInasukhasaMpannA na siddhAH sukhinaH katham // svAdhInatAthI duHkha paNa sukha jo tapasvIo jue; svAdhIna sukhasaMpana siddho, kema sukhI te nA e? bhAvArtha - tapasvIo je svAdhInatApUrvaka kAyaklezAdi kaSTane sahana kare che te duHkha paNa temane sukha lAge che, to pachI je svAdhIne sukhathI saMpana che te siddha bhagavaMto sukhI kema na hoya? arthAt avazya hoya. zloka-268 iti katipayavAcAM gocarIkRtya kRtyaM racitamucitamuccaizcetasAM cittaramyam / idamavikalamantaH saMtataM cintayantaH sapadi vipadapetAmAzrayante zriyaM te || ahIM alpavANI viSaya karIne anya racanA labhya je, A yogya kArya udAra mananA saMtane ati ramya te; paripUrNatA A pAmatuM, te satata ciMtana jo karo, jhaTa dUra thAya vipatti saghaLI, mokSa lakSmI to varo. bhAvArtha - udAra varte che citta jemanuM evA saMtonAM, sajjanonA cittane AnaMda denAra A AtmAnuzAsana maMthane keTalIka vacanaracanApUrvaka kAvyamAM racita karyo che. emAM kareluM varNana, je sarvathA ucita che te ahIM pUrNatAne pAme che. A graMthane niraMtara hRdayamaMdiramAM pUrNapaNe ciMtavana karatAM karatAM jIva sarva vipattiothI mukta thaI zIgha avinAzI mokSalakSmIno Azraya kare che arthAt anaMta avyAbAdha sukhasvarUpamAM zAzvata sthiti kare che. zloka-229 jinasenAcAryapAdasmaraNAdhInacetasAm / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 AtmAnuzAsana guNabhadrabhadantAnAM kRtirAtmAnuzAsanam // jinasena sUri caraNasmaraNe, cittavRtti jemanI; guNabhadra svAmInI kRti, AtmAnuzAsana nAmanI. bhAvArtha - jina bhagavAnanI senArUpa sAdhuonA AcAryarUpa je gaNadhara deva che temanAM caraNonA smaraNamAM cittane joDanAra tathA kalyANakArI aneka guNothI yukta evA pUjya AcAryonI A AtmasvarUpanA viSayamAM zikSA denArI kRti (racanA) che. (athavA arthAtare-) zrI jinasenAcAryanAM caraNanA smaraNamAM cittane arpita karanAra guNabhadrAcAryanI A AtmAnuzAsana nAmanI kRti, graMtharacanA che. te priya bhavyo! tame bhaktibhAve tenuM niraMtara zravaNa, manana, anuzIlana karo. zloka-200 RSabho nAbhisUnUryo bhUyAtsa bhavikAya vaH / yajjJAnasarasi vizvaM sarojamiva bhAsate // zrI RSabha nAbhiputra thAo, bhavika janane zreyadA; A vizva jenA jJAna-saramAM, padma sama zobhe sadA. bhAvArtha - aMtamaMgaLamAM graMthakartA AzIrvAda Ape cheH zrI nAbhirAjAnA putra zrI RSabhadeva ke jemanA jJAnasarovaramAM A sarva jagata eka kamala sarakhuM bhAse che, te he bhavyo! tamArA kalyANane mATe thAo! arthAt he bhavyo! temano Azraya grahaNa karI, temaNe darzAvelA mArge cAlI, temanA upadezanA AdhAre Atmasiddhi pAmI tame tamAruM zreya sAdho - abhISTa, kalyANa, maMgaLa, zubha, paramAnaMdasvarUpa sarvotkRSTa padamAM birAjI kRtArtha thaI jAo! Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazakti A avanItala bhUSaNa samuM satuzAMtidhAma virAjatuM, zAzvata sanAtana mArga muktino pragaTa jhaLakAvatuM; adhyAtma rasakallolathI bhava pApatApa zamAvatuM, zrI rAjacaMdrAzrama ziromaNi tIrtha Aje gAjatuM. 1 zrI rAja saddaguru zaraNamAM, laghurAja caraNomAM vasI, nija sAdhanAmAM prIti bhakti bhAvanA ura ullasI; adhyAtma raMga abhaMga saMge, jAgI satkRtamAM rati, padyAnuvAda samApta A e gurukRpA mAnuM ati. 2 dvisahasa ogaNatrIsa saMvata, pUrNimA ASADanI, mokSArthI janamanamAM UchaLatI Urmi jyAM AhAdanI; anuvAda A pUraNa thayo, kSati tyAM yadi kaMI bhAsatI, karajo kSamA to sujJa sajjana alpa muja gaNIne mati. 3 satuzruta tapanAM phaLarUpe vairAgya upazama pAmIne, AjJA kRpALu jJAnInI ullAsathI ArAdhIne; sahajAtmapadamAM prIti bhakti bhAvanA vadhatAM sadA, parabhAva chedI satata svarUpe ramaNatA muktipradA. 4 zAsana pravarte karmanuM, tyAM jIva kArAgRha viSe, paravazapaNe bhavabhava bhame, duHkhano na pAra tahIM dIse; nija jJAna darzana saukhya vIyadi amita aizvarya e, gaI riddhisiddhi zAMti zAzvata sarva kyAM? Azcarya e! 5 e karmazAsanane haThAvI, AtmazAsana sthApavA, svAtaMtryanA saMgrAmamAM nija vijaya dhvaja pharakAvavA; ajJAna rAgAdi anAdi karma ari ucchedavA, pAmI sudarzana cakra jJAnIthI, ari saMhAravA. 6 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 AtmAnuzAsana AtmAnuzAsana pAmIne, aizvarya nija pragaTAvavA, A yoga durlabha saphaLa karIne satata aMtarmukha thavA; bodhi samAdhi zAMti siddhi sAdhI svarUpe TharI javA, rAjeza vacane jIvanmukti jIvanmukti pAmavI, sArthaka thavA. 7 sadguru kRpALu rAja aMtaramAM sadA jo rAjatA, sahajAtma zuddha akhaMDa ramaze, bhAva bhavinA gAjatA; caitanyarAmI, paravirAmI, zAMtidhAmI svAmI e, rAjeza vacane jIvanaraMgI siddhi zAzvata pAmIe. 8 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana (gurjara padyAnuvAda : zrI rAvajIbhAI desAI) nija AtmalakSamI nivAsa maMdira, agha-pralayakara vIrane; hRdaye dharI AtmAnuzAsana, bhAkhuM bhavi zivakAro. 1 Atman Dare duHkhathI ati, sukhane cahe jo tuM sadA; duHkhahArI, tuja vAMchita sukhakara, mArga upadezuM mudA. 2 ahIM prathama kaDavuM paNa madhura, pariNAmamAM jo kathana che; to bhaya tajIne rogIvata, ArAdhaje e vacanane. 3 vAcALa jana jhAjhA sulabha, ghana jema mithyA garjatA; paNa aMtare je Adra, jaga-uddhArakara durlabha thatA. 4 je prAza, zAstra-rahasyajJAtA, sujJa jana vyavahAranA, niHspRhI, zAMta, prabhAvazALI, prazna uttare jANatA; prazno sahe. para mana hare, niMdA taje paranI, prabhu, vaca spaSTa miSTa, guNodadhi, upadezadAtA e vibhu. 5 zrutajJAna vistRta, zAMta mana vaca kAya, rata para bodhavA, sanmArganI supravartanA-vidhimAM sadA puruSArthatA; budhajananuti, niHgarvatA, lokajJatA, mRdutA taNA, sadguNa nispRhatAdi evA jJAnI guru ho saMtanA. 6 je bhavya, hitaciMtaka, Dare duHkhathI ati, sukha cAhatA, zravaNAdi buddhi vibhavayuta, zruta suNI spaSTa vicAratA; je dharma sukhakara, dayA guNamaya, yukti Agama mAnya jo, nirdhArI, Agaharahita, mahatA, zAsya zrotA yogya to. 7 duHkha pApathI, sukha dharmathI, jana jANatA jagamAM badhA; tethI sukhAthI pApane tajI dharma Adarajo sadA. 8 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 AtmAnuzAsana sasukha prApti sarva icche, karmakSayathI te maLe, te karmakSaya cAritrathI, cAritra bodhabaLe phaLe; te bodha AgamathI maLe, Agama zravaNa bhavabhaya hare, nahi Apta viNa Agama, ane nirdoSa Apta kharA kare; te doSa aSTAdaza kahyA, rAgAdi bhavakAraNa sadA, te sarva kSaya jenA thayA, e Apta mukti saukhyadA; mATe suyuktithI vicArI, svAtmazrI saMprApta e, sau saMta nijazrI pragaTa karavA, nitya sevo Apta e. 9 re! mukti mahela caDhI javA sopAna sauthI prathama je, AtmArthI ziSya samUhane ArAdhanA ajhima je; samakita, zraddhA, dvividha, 2dhA, dazavidhi, gatamUDhatA, saMvegavardhita bhavavinAzI, jJAna traNa zuddhipradA; e sAta tattva, padArtha nava nizcaya sahita zraddhA kare, ArAdhanA samakitanI, zreyArthI sevI ziva vare. 10 samakita dazadhA jANavuM, sau prathama AjJAthI thatuM, pachI mArga ke upadeza ke pachI sUtra bIja thakI thatuM; saMkSepa ke vistArathI ke arthathI udbhava thatuM, avagADha ne paramAvagADha, prakAra e daza jANa tuM. 11 upazame darzana moha tyAM, viNa zAstra abhyAseya je, vItarAganI AjJA upAsya, tattva zraddhA saMpaje; AjJA rUci samakita kahyuM, nirgatha, sukha zAzvata pradA, zivamArganI zraddhA pratIti, mArga samakita zreyadA; sapuruSanA upadezathI, je tattvazraddhA thAya che, upadeza samakita tehane, gaNadhara pramukha sau gAya che. 12 jJAnI-muni-AcAravidhine sUtrathI suNIne lahyuM, je tattvanuM zraddhAna tene sUtra samakita varNavyuM; je tattva zraddhA bIja jJAne, bIja samakita te kahyuM, Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 AtmAnuzAsana saMkSepathI je tattva ruci, saMkSepa samakita te gayuM. 13 je dvAdazAMgI vANI suNIne dRSTi te vistAra che, te arthaSTi artha koIka jANI daSTi jAgI che; zrata kevalInI dRSTi je avagADha samakita te kahyuM, samakti parama avagADha te bhagavAna kevalInuM gayuM. 14 zama bodha vRtta tapAdi gaNa, pASANa-bhAra-samA vRthA; paNa te ja jo samyakatvayuta to, pUjya uttama maNi yathA. 15 mithyAtva roga sahita tuM, hita ahita nA jANe kadA; bALaka samAna tane prathama, upacAra sugama batAvatA. 16 viSayorUpI viSabhakSaNe, kvera moha saha tRSNA tane; tuM zaktihIna, upAya peyAdi prathama hitakara bane. 17 sukhI ho yadi duHkhI tuM bhave, kartavya dharma ja eka e; sukhavRddhi mATe sukhaviSe, duHkha TALavA duHkhamAMya e. 18 indriya sukha sarve phaLo che, dharma upavana tarUtaNA; to dharma upavana tarUtaNI rakSA karI phaLa lyo ghaNAM. 19 sukhahetu dharma, na te virAdhaka kadI nija kAraja taNo; tethI ja sukhahAni-bhaye kadI vimukha dharmathI nA bano. 20 vaibhava maLyo je dharmathI, te dharma rasI bhogavo; kheDUta rahI bIjane, jyama dhAnya bhogavatA juo. 21 kalpita kalpataru dIe, ciMtita ciMtAmaNi chatAM; uttama akathya aciMtya phaLa, saMprApta dharma thakI thatAM. 22 prANo kahe pariNAma kAraNa, pApapuNyataNuM khare; to pApakSaya ne puNyasaMcaya, kArya bhavinuM e Thare. 23 karI dharmano je ghAta mohe, viSayasukhane bhogave; Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 157 te pApIo taru mULathI ucchedI phaLa zuM meLave? 24 tana mana vacanathI kRta kArita anumodana prApya che; te dharma sukhakAraNa aho! to kema nA saMgrAhya e? 25 jyAM sudhI dharma vase ure, haNanArane paNa nA haNe, paNa dharma jo urathI khasyo, to paraspara caDhatA raNe; nija pitA putra haNe juo! hiMsA ahiMsA nA gaNe, A vizvanI rakSA kharekhara, dharma ekajathI bane. 26 sukha anubhavavA mAtrathI kaMI pApa nA baMdhAya che, paNa dharma-ghAtaka duSTa sau AraMbha pApa kamAya che; miSTAna bhakSaNa mAtrathI kaMI nA ajIraNa thAya che, paNa mApathI te adhika to viveka viNa duHkha thAya che. 27 pratyakSa duHkhanuM dhAma jo mRgayAdi pApI Acare, sukhakalpanA tyAM, "dukha bhayaMkara pAmanAra bhavAMtare; Indriya sukha tyAgyA vinAya vivekIo je Acare, te ubhaya bhava hitakAja sukhakara dharma kAM na tuM mana dhare? 28 nirdoSa tanadhanadhArI rakSaNaviNa je bhayathI kaMpatI; tRNa dAMtamAM mRgI vyAdha haNatA, paranI to sthiti zI thatI? 29 pazunya corI kapaTa jUThuM, pApa e sau pariharI; dhana dharma yaza sukha kAja sAdhI, le ubhaya bhavahita karI. 30 kara puNya, tethI prabaLa upadrava paNa na duHkhadAyI thaze, upadrava kadApi saMbhave saMpatti to te Apaze; saMtApahetu sakaLa jagane, uSNarazmi jo thato; te paNa juo! kamalo viSe suvikAsa lakSmI arpato. 31 maMtrI bRhaspati, vaja Ayudha, deva sainika indranA, vaLI svarga durga, kRpA harinI, hAthI airAvata chatAM; Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 AtmAnuzAsana AzcaryakAraka baLa! raNe hAryo, aribaLathI yathA, che deva eka ja zaraNa to pauruSa vidhik te vRthA. 32 Aje ya rAje saMta koIka ziSya mahAjJAnI taNA, je moha tajI kulagiri samA, bhartA dIse avanI taNA; dhananI spRhA nivRtta jenI, udadhisama ratnAkarA, rAgAdithI aspaSTa nabhavatuM, vizvazAMtikara kharA. 33 nR55da viSe sukha alpa paNa, thaI mohavaza te icchatAM, ThagI tAtane suta bahu prakAre, tAta vaLI suta vaMcatAM; re! mugdha jana mRti janmanI be dADha vacce jo hasyo, joto nathI tanano niraMtara nAza yama karI che rahyo. 34 andhathI mahA abdha te, jo anya IndriyaviSayathI; netrAMdha netre nA jue, viSayAndha sarvedriyathI. 35 pratyeka jIvane Aza-khADo, vizva jANe tyAM aNu! de bhAga kone keTaluM? to vyartha viSayecchA gaNuM. 36 pUrve karyuM jo puNya to tana Ayu dhana Adi maLe, nahi puNya viNa e eka paNa, klezita ati yatna bhale; evuM vicArI sujJa Aryo manda udyamI bhava sukhe, parabhava sukhArthe zIdhra prema, satata udyama nA cUke. 37 kaTu viSa samA viSayo viSe zo svAda ke duHkhita thayo? te zodhamAM nija mahattA-amRtarasa azuci karyo; hA kaSTI rAgI mana ane indriyathI, atimAna tuM, re! pittajvara AviSTava viparItasvAdu samAna zuM? 38 nivRtti vaNa paNa, jagata saghaLuM bacatuM tuja mukhathI dIse; tuja te azakti bhoganI, jyama rAhu soma ravi rase. 39 keme karI sAmrAjya cakrInuM lahI cira bhogavyuM, Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 AtmAnuzAsana saMsArasAra chatAMya tyAgI, siddhapada zAzvata lahyuM; to tyAjya parigraha tyAgI de, tuM prathamathI grahato nahIM, bhautika modakavat kadI to hAsyasthAna bane nahIM. 40 kadI dharmamaya pravRtti, prAye pApamaya vartana kadI, kadI ubhayamaya vartana gRhasthI prAjJataNuM paNa jo di; jyama aMdhanuM vaNavuM nirarthaka, snAna gajanuM che vRthA, unmatta vartana tyAM gRhAzrama zreyakara nahi sarvathA. 41 kRSi karI, narapati sevI, bahu vana jaladhi bhamato naSTa hA! sukhakAja kAM ajJAnathI, cira kleza sahato kaSTa hA! tuM tela zodhe retImAM, viSa khAI jIvana Icchato? AzArUpI graha vaza thatAM sukha, satya e nathI jANato. 42 AzAgnithI saMtapta UMcA vAMsanI chAyA cahe? sukha alpa vastubhogamAM, saMtApa to adhiko dahe. 43 jaLa nikaTa dhArI kUpa khode, tyAM zilA nIkaLe taLe, te bhedatAM kaSTa rasAtaLa pahoMcatAM jaLa to maLe; te alpa, khAruM, koTi kUmiyuta, khUba durgandhI bharyuM, te paNa pIvA jAtAM, sukAye, hA! vidhi baLiyuM TharyuM. 44 nyAyayuta dhanathI vadhe nA saMtanI paNa saMpadA; nirmaLa jaLe saMpUrNa nA bharapUra saritA jo kadA. 45 te dharma jyAM na adharma che, te sukha jyAM duHkha nA kadI; te jJAna jyAM ajJAna nA, Agati nahIM tyAM gati vadI. 46 re! viSayalaMpaTa! dhana parigraha kAja kaSTa ati sahe, !! vicArarahita! pharI pharI klezakArI patha cahe; e kaSTamaya pravRtti eka ja vAra parabhava hita cahI, jo thAya to janmAdi duHkhanI prApti kadI thAye nahIM. 47 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 AtmAnuzAsana vastu svarUpa yathArtha jANyA viNa karI sukha kalpanA, Asakti ISyaniSTathI, zI vyartha kALanI lepanA? jyAM sudhI jvALA bhISaNa, nirdaya kALa jaTharAgni tane, bALI kare nA bhasma tyAM lagI zAMti aMtara sAdha ne. 48 rA karmavaza AzAnadI prerita Avyo bahu dUre, jANe na zuM? tene tarI jAvA samartha tuM hi khare; re! svavaza thaI, jhaTa jA tarI, nahi to bhavAbdhi bhISaNamAM, e duSTa antaka-magara-mukhamAM, sAsa thAze antamAM. 49 viSayIjane je bhogavI, tyAgyA viSaya virati dharI, te eTha cAhe, glAni viNa tuM, gaNI apUrva, spRhA karI; he jIva! zAMti nA tane, jyAM lagI durAzA e khare, aghasamUha vIra aricayU jayadhvajA e jo nA hare. 50 re! bhAvibhavanAM sukha gumAvI, sarpa sama bhogo cahyA! pote marIne paNa badhAM haNavA, tajI bhaya ne dayA; re! sAdhunidita sarva karavA, hatamati dhika kAmanA! je kAma krodha mahAmahe ati masta zuM na kare janAra 51 je divasa AvatI kAla che, gaI kAla tehi ja dina bane, sthira vastu jagamAM ko nahIM, sau kALa vAyu nikaMdane; bhAtA! tajIne bhAtti tuM kyama nayana kholI nA jue! ke jethI bhogecchA vaDe baMdhAI bhamato bhavabhave. para duHkho sahyAM saMsAramAM narakAdinAM je pharI pharI, tenI smRti paNa trAsa de, tethI adhika smara tuM jarI; nirdhana sthitimAM yuvatI jananAM kAmabANa kaTAkSathI, himadagdha mRdu taruvar baLI, duHkha te sahyAM pratyakSathI. 53 utpana chuM, tana malina tuM, chuM krodha rAgAdirato, duzcaritrI tuM, Adhi vyAdhi sahita, Atama vaMcato; 'vA A ja nA Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 161 tuM maraNa mukhamAM, jarA grAse, janma bhava bhava dhArato, tuM mA zuM? nija hita ari zuM? ke na tRSNA tyAgato? 54 re! cIkhakALa kaThora ravinAM kiraNavat saMtApatI, tRSNA viSaya sukhanI vadhIne citta jananAM bALatI; Icchita jo pAme nahIM, viveka viNa pApo kare, kAdava viSe khUMcela to te baLadavat kleze mare. papa agni vadhe indhana maLe, te zAMta Indhana viNa thato; paNa ubhayathI vadhato aho! A moha agni adhika to. pa6 dAruNa pAparUpI ghaNI madhamAkhI nA DasatI tane? cirakALathI duHkha agnijvAlA bALatI nA zarIrane? bhayakArI zabdo garjatA yamanA zuM tuM suNato nathI? rI. jethI tuM A mohanidrA duHkhada haju tajato nathI? 57 bhavabhave tanatAdAbhyatA, duHkha karmaphaLa vede ati, prati samaya jJAnAvaraNa Adi karmabaMdha kriyAtati; vizrAma nidrA, maraNa bhIti, te avazya AvatuM, to paNa rame tuM tyAM ja e Azcarya ura relAvatuM. 58 hatabuddhiA tanamAM vyartha prIti kara na, baMdIkhAnuM e, tana hADapASANe ghaDyuM, nasajALathI jakaDAyuM e; che carma AcchAdita, zroNitamAMsathI lIMpAyuM e, che karma arirakSita, Ayu-karmathI baMdhAyuM che. 59 je zaraNa mAne, zaraNa nahi te, badhu bandhanamULa jyAM, ciraparicita nArI vipattidhAmaDhAra samULa tyAM; vaLI jo vicArI, putra zatru thAya te aMtara dahe, tajI sarva e bhaja dharma nirmaLa, zAMti sukha jo tuM cahe. 60 jIva! dhana bane Idhana samuM AzAgnine uttejanA, vaLI baMdhu saMbaMdhothI zuM? te durgatiprada jANavA; Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 AtmAnuzAsana dara mohasarpanuM deha A vaLI geha temaja duHkhada e, sukha kAja AzA sau zamAvI taja samasta pramAdane. 61 nRpalakSmInI rakSA kare baLavAna maMtrI prathama to, sAmanta rakSAdhyakSathI rakSAya, to paNa capaLa jo; cAmarapavanathI dIpazikhAvatuM jotajotAM naSTa e, to anya sthAne sthiratAnI Aza zI? hA kaSTa e! 62 ! ubhaya cheDe saLagatA eraMDakAche jIva yathA, tuM janmamaraNe vyApta dehe, moha tajI jAgRta thA. 63 netrAdi svAmI manathI prerita klezayuta viSayo cahe, thaI dAsa duSkarmo karI, thaI khinna agha bahu saMgrahe; kara dAsa indriyagaNa have, tajI kleza parigraha rahita ho! harI karmaraja sat sukhI, nija vaza sadAcAre mukta ho! 64 dhanaprApti viNa nirdhana duHkhI, tRpti vinA dhaniko du:khI; hA khedakhinna samasta tyAM! munizreSTha saMtoSe sukhI. 65 jo anyavaza sukha, duHkha to te, svavaza uttama sukha gaNyuM; nahi to 'sukhI' e nAma kyAMthI saMbhave munio tazuM? 66 nijavaza vihAra, adInatA AhAramAM,jJAnItaNAM, nijavAsa Aryo sAtha, zruta abhyAsa zama zramaLa gaNyAM; mana mantavRtti bAhyagamane, dIrghakALa vicAratAM, pariNAma AvAM zreSTha nA jANuM kyA tapanAM thatAM? 67 virati anupama, zAstraciMtana, zreSTha karuNA aMtare, buddhi mahA ekAnta-tama-vistAra nAza sadA kare; vidhiyukta anazana tapazcaryA aMtakALe bhaya hare, pravRtti mahA puruSo taNI, nahi alpa tapanuM phaLa khare! 68 koTi upAye paNa nahIM rakSAya nija parathI kadA; Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 163 tana nAzazIla avazya, teno vyartha Agraha zo sadA! 69 A Aya kAyA Adi nazvara nizcaye, toye yadi; jo tethI zAzvata mokSaprApti, jANa to phogaTa thatI. 70 re! Ayu zvAsocchavAsathI abhyAsa tana tajavA kare; paNa loka vAMche anyathA, jo thavA ajarAmara khare! 71 re reMTanA jaLa sama gaLe, AyuSya kSaNa kSaNa jIvanuM, tana duSTa AyunI gatine anusarI kSINa tyAM thatuM; tana ApuM tujanI A sthiti, strI, putra parathI zuM tane? matihIna naukA madhya, bhamathI sthira potAne gaNe. 72 ucchavAsa Upaje kaSTathI, duHkha tethI, jIvana e kaho; te nAza tyAM mRtyu, janone tethI sukha kyAMthI laho? 73 re! janma tADataruthI paDatAM, prANIrUpa phaLa je badhAM; vacamAM Take te keTaluM? mRtyu rasAtaLa pahoMcatAM? 74 nara rakSaNArthe jo vidhi! naralokane maLe dharI, agaNita dvipa samudra pharatA vAyu traNa gagane karI; nIce asura nAraka ane sura upara rAkhI yatnathI, rahI zake nA cakrI paNa, mRtyu alaMdhya prayatnathI. 75 ajJAta sthAna, rahita tana, khala, kRSNa rAhu ravi pAse, jaLahaLa sahasa karothI jenA, bhuvana ghotita ullAse; hA kaSTI avasara prApta thAtAM, vidhi gati baLavAna che, re! motathI aMte bacAvA koI zaktimAna che? 76 re! svayaM karI de mohamadathI vidhi vihvaLa vizvane, nirdaya thaI pachI Thaga samo, IcchA mujaba haMtA bane; ati ati bhayaMkara bhavarUpI vanamadhya jIvane te haNe, kaho koNa tene vAravA, kadI zaktizALI tyAM bane? 77 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 AtmAnuzAsana yama prApta kyAre kyAMthI kyAM ke kaI rIte nahi jJAta e; nizcita to kAM? sujJa, satvara zreya sAdho bhAta che! 78 koI eka evo deza, hetu, kALa, vidhi yagamya nA; zodhI, pachI nizcita thAo! mukti sAdho anyathA. 79 upakAra tuM karato chatAM apakArathI ja kRtaghna je, bahu narakanAM duHkhanuM bhayaMkara dvAra khulluM jANaje; strI aMga, dahavA puNya sau, e agnijvALA bhogya zuM? e ajJane durlabha dIse tyAM prema tAro, yogya zuM? 80 naratana saDelA isuvat che, nAmathI ja suramya jyAM, ApattirUpa pIrAI, aMte nIrasa, mULa abhogya tyAM; bhUkha koDha ghA durgadha roge chidrayukta apAra e, paraloka arthe bI gaNI, kara sArarUpa asAra e. 81 sUto tahIM zaMkA maraNanI, kara utsava jAgato; re! Ama kAyAmAM sadA, tyAM dIrgha zI sthiti dhArato? 82 A janmamAM badhujanoe baMdhukArya karyuM karyuM? hitakArI je tuja Atmane, te satya kaheje, kaMI karyuM? hA, kArya moTuM eTaluM sAthe maLIne sau kare, ke maraNa pachI tuja tana-arinI bhasma bALIne kare. 83 saMsAra saMtati hetu evA vivAhAdi karAvatA; te svajana ari, paNa nahi bIjA je maraNa-hetu jo thatA. 84 AzA analamAM dhanarUpI Indana samUhane nAkhato; baLato anala uddIptamAM, paNa zAMta mAne bhAMta to. 85 paLiyAM miSe tuja buddhi zuddhi bahAra nIkaLavA kare; zI rIta bicAro vRddha tyAM, paraloka arthe kaMI are! 86 jaLa, ISTa vastunita sukha, atRptikara khAruM khare! Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 165 bahu duHkha mAnasa vyApta vaDavAnaLa samAM jyAM aMtare; jyAM janma mRtyu jarA mojAM capaLa ghora bhavArNave, tyAM mohamagarAdi mukhe paDatA na, te durlabha, bhave. 87 lAlita rahyuM sukhasAdhanothI satata vaLI yauvana viSe, zyAmAMgInAM caMcaLa nayanathI vilokita nizadina dIse; te zarIra tAruM ratnatrayayuta nIrakhatAM haraNo yadA, jo dadhuvanamAM sthaLakamaLavat tapathI dhanya aho! tadA. 88 tuM bALakALe vikala . aMge hitAhita na jANato, tyama yauvane kAmAMdha kAminI taruvanamAM rajhaLato; vaya madhyamAM dhananI tRSAthI khina pazu! kRSpAdithI, vRddhatvamAM tuM adhamRta! kyAM bhavasaphaLatA dharmathI? 89 re! bALakALe ahita vidhikRta, smaraNane paNa yogya nahIM, dhanakAja duHkho madhya vayamAM vidhithI zAM pAmyo nahIM? vRddhatvamAM daMtAdi toDI parAbhava karatuM ati, e adaya vidhivaza cAlavA icche haju zuM durmati? 90 parakata nindA suNI na zakatAM kAna naSTa thayA khare! durdazA ninda na joI zakatAM cakSu aMdha thayAM are! yama nikaTa jotAM bhayathI kaMpe zarIra tAruM jo ati, niSkapa tuM tyAM! jarA jarjara ghara baLe! kara hita rati. 91 ati paricitamAM anAdara, rati navInamAM saunI bane; kyama kathana mithyA e kare, rahI doSarata, guNa avagaNe. 92 nA haMsa seve kamaLane, jaLathI alipta kaThora e; nA bhamara e joto, mare, na viveka vyasanIne ure. 93 prajJA ja durlabha, adhika durlabha parabhavArthe Upane; te pAmI paNa jo hitapramAdI, zoe te jJAnI gaNe. 94 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 AtmAnuzAsana re! janaprasiddha juo, narendro puNyathI lakSmI lahe; to paNa dhanArthe, vIra budha hA zo! nRpa sevA cahe. 95 te dharma uttama jethI uttama vaMzamAM nRpapada vare, prajJA amita tyAM dhanonnati, jana dhanAkAMkSI zira dhare; viSayIjanone mArga durlabha, asta Aza samasta e, sarvajJa darzita, Arya vacane paNa vadAya na vyakta e, 96 jyAM du:kha ghaNAM te azuci tanamAM, ajJa vasatA tyAM are! vairAgya pAme nahi jarA paNa, prIti adhikI tyAM kare! A dekhatAM paNa tyAMthI prIti dUra karavA muni maLe, utkRSTa upadeze karI, jo saMta parahita rati kathe. 97 tana Ama ke tana tema evuM bahu kahyAthI zuM have! teM svayaM tene bhogavyuM ne choDyuM che hA! bhavabhave; A sAra atra samasta saMkSepe kahyo saMgraha karI, A deha sau ApattinuM che dhAma jIvane,jo jarI! 98 jananI udara viSTAgRhe, cira karmavaza du:khamAM rahI, bhUkha tarasathI moM phADI khAvA eMTha mAtAnI cahI; tyAM halana-calana rahita sthira rahI, bhayabharyo kRmi saha rahyo, janmi! thayo bhayabhIta maraNe, mAnuM te kAraNa aho! 99 karyuM ajakRpAzIya kArya pUrve, thaI vicAravimUDha teM; bhavamAMhi kiMcit sauSya aMdhakavartakIya to jANa te. 100 hA kAma! paMDitamAnine paNa akALe, krodhe karI, khaMDita kare . vratakhaMDanAthI, strI viSe mohita karI; Azcarya A dekho! parAbhava dhIratAthI te sahe! paNa taparUpI agnivaDe e kAma dehavA nA cahe! 101 viSayo gaNI tRNavat taje, saMpatti arthAne daI, gaNI pAparUpa atRptikara, dIghA vinA ja taje kaMI; Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana jANI ahitakara prathamathI vivekI to A uttarottara tyAgInI vara tyAgImAM vairAgya pAmI saMta tyAge miSTAnna paNa, thAtAM jugupsA, 167 grahatA nathI, gaNanA thatI. 102 saMpadA, Azcarya zuM? kAM varma nA sujJa zuM? 103 garva sAttvikajana re; saMpatti tajatAM zoka jaDane, Azcarya! ke nA zoka vismaya, kAMI tattvajJo kare. 104 re! garbhathI mAMDI maraNa paryanta sthiti vicArajo, e kleza azuci bhaya parAbhava vaMcanAyuta bhALajo; te tyAgatAM mukti maLe to sunna tajatA avagaNI, jaDabuddhi tyAgI nA zake, jyama saMgati durjana taNI. 105 ajJAna rAgAdi vaze pravRtti du:khadAyI karI, phaLa bhogavyAM, bhavamAM karyAM teM janma-maraNo pharI pharI; viparIta tethI jJAna virati Adi pravRtti bhave, karI pAma ajarAmara sukhada nija siddhipada zAzvata have. 106 yatne dayA dama tyAga paMthe, praguNa tuM jo saMcare; vaca ke vikalpa atIta evuM, parama muktipada vare. 107 jyama kuTipraveze kAryazuddhi, tyAga parigrahano kare; vijJAnathI vItamoha, nizce mukti ajarAmara vare. 108 vaNa bhogavye nRpalakSmI tRNavat tyAgI te gaNI eTha jo; utkRSTa tyAgI kumAra e brahmacArIne vaMdana hajo! 109 'huM chuM akiMcana' bhAva e, tuM thaze traNa jaga svAmI to; paramAtmaprAptinuM kahyuM A, yogIgamya rahasya jo. 110 du:khapUrNa, durlabha, azuci naratana, alpa Ayu, smRti khare; tapa ahIM bane, tapathI ja mukti, tethI tapa kartavya re! 111 bhagavAna tribhuvana guru samAdhimAM aho! ArAdhya jyAM, Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 AtmAnuzAsana pravRtti saMmata saMtane, smRti caraNanI basa kleza tyAM; kSaya karmano te hAni jyAM, sukha siddhinAM to sAdhya jyAM, aMtarmuhUrata kALa parimita, mana ja sAdhana mAtra tyAM; sarvoparI tapa dhyAna AvuM sAdhatA vidvajano! jojo yathArtha vicArI, hAni zI samAdhimAM gaNo? 112 zuM vittatRSNAtaptane sukha kAMI kadI paNa zakya che? tapa raktane khala kAmathI tapahAni kaMI saMbhAvya che? vaLI zuM tapasvInA caraNane parAbhava sparze kadI? tapathI adhika to ISTa sukha sAdhana kaho koI di. 113 ari sahaja krodhAdi jitAye, tapa viSe sthiratA thatAM, vaLI prANathI paNa adhika sarve ISTa saddaguNa pragaTatA; paralokamAM puruSArtha siddhi muktirUpa satvara thatI, saMtApahArI tapa viSe nara ramaNatA kAM nA thatI? 114 taparUpa velI upare mahApuNya phaLa daI tana yathA, kSaya thAya kALe, puSpa jyama kharI jAya phaLa utpanna thatAM; jaLa svayaM baLatAM dUdha raze, jJAnI tyama AyuSyane, sadhyAna agnimAM dahe, sAdhe samAdhi dhanya te! 115 re! rahIne paNa te tanu, ati ati virakti je viSe; cirakALa tapa tapatA pragaTa, e jJAnano vaibhava dIse. 116 e deha saha kSaNa ardha paNa re! koNa rahevuM kadI sahe? jo jJAna kAMDuM rahI na roke, siddhi sAdhana, to cahe. 117 tRNavat tajI bhagavAna saghaLI rAjya lakSmI tapa kare, tajI mAna pote dIna sama bhikSArtha ghara ghara jo kare; cirakALa bhikSA nA maLe to svayaM pariSaha te sahe, sahavuM zuM anya to na saghaLuM, kAryasiddhi yadi cahe? 118 jo garbha pahelAMthIya seve indra kara joDI vibhu, Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana vaLI svayaM sraSTA sRSTinA, nija putra navanidhinA prabhu; sahatA kSudhA bhUtala bhamyA cho mAsa Apa prabhU chatAM, re! laMghavA vidhikAryane, nahi koInIya samarthatA. 119 169 jo prathama jJAnaprakAzathI, saMyamI dIpa samA jhage; te pachI tApa prakAza bannethI ravivat jhagamage. 120 e jJAnI dIpa samAna banI nija jJAna carite zobhatA; nija pa2 padArtha prakAzatA dUra karma kAjaLa kADhatA. 121 Agama thakI zubha azubhamAMthI pAmI zuddha thavAya che; pAmyA vinA uSA, ravithI tamasa naSTa na thAya che. 122 e rAga tapa ke zruta taNo, je naSTa karato tamasane; ravi-lAlI sama sUryodaye, unnatikAraka jIvane. 123 ajJAnIno je rAga-AgaLa tamasane karI-thAya che; ravi-lAlI saMdhyAnI samo, pAtALataLa laI jAya che. 124 jo jJAna agresara, sakhI lajjA, bharyuM tapa bhAtuM jyAM, cAritra pAlakhI, svarga vizrAMti, guNo rakhavALa jyAM; sanmArga sIdho, zAMtijaLa bahu, ahiMsA chAyA ghaNI, prasthAna AvuM zIghra vAMchita sthAna de vighno haNI. 125 jana sarpa dRSTiviSa vade, e pragaTa mithyA bhAsatuM, jenA kaTAkSe sarvataH saMtapta jaga sau bhALa tuM; strIrUpa viSe viSa e kharuM, pratikULa strIthI tuM thatAM, te krUra tuja pAchaLa bhame, tenI samIpa na jA kadA. 126 jo sarpa krodhita kvacit haratA prANa daMza daI kadI, vaLI sagha te viSanAza karavA auSadhio paNa ghaNI; strIsarpa krodhita hoya vA saMtuSTa to paNa te haze, jonAra ke joyela yogIndro vagere sarvane; Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 AtmAnuzAsana jo, A bhave ke parabhave te pharI pharI haNatI ahA! e jhera nArIsarpanuM haranAra auSadhi jJAta nA. 127 jo, mukti uttama suMdarI, sarvoparI jaga preyasI, e zreSThajana saMprApya, guNamAM premI, cAhe tuM yadi; to bhUSita kara ene, tajI de vAta paNa parastrI taNI, rati ati kare te prati prAye nArI IrSALu ghaNI. 128 vacano vimala jaLa, sukha taraMge, vadanakamaLe, bAhya jyAM, strIrUpe sarovara ramya buddhihIna pipAsu jAya tyAM; paNa viSama viSayo magara kAMThe pakaDI nIce laI jatA, tyAM kAlakavalita thaI jatAM, pharI kadI na upara AvatA. 129 atyanta pApI dUra Idriya vyAdha rAgAnala vaDe, sarvatra trAsita jana mRgo hA! strI zaraNamAM jaI paDe; paNa kAma vyAdhAdhipatinuM ghAtasthAnaka strI khare! tyAM naSTa thAye, tethI dUra rahI, sujJa durgati duHkha hare. 130 nirlajja che! tapa agnithI bhaya glAninuM to sthAna A, joto nathI tana tAruM zabavat ardhadagdha samAna A; rati vyartha karato viSaya vyAkuLa, zuM tuM bhaya na pamADato? caMcaLa svabhAve nArI, gaNa, bhayabhIta tujathI spaSTa to. 131 stana ucca saMgata adri durga, ramaNIyoni agamya e, udare valItraya taTinI UtarI, pAra karavI viSama e; romAvalI patha vinakArI, nArI-yoni pAmIne, kAmAMdha koNa na khina tana dhanaprANa sarva gumAvIne? 132 e kAmInuM maLamUtraghara ne ghA madananA zastrano, durgamya mukti adri caDhatAM, gupta khADo - patanano; dara e anaMga mahAbhujaMgama ke, bhavabhaya kAraNe, jJAnI jano be jAMgha vacce vivara vanitAnuM gaNe. 133 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 AtmAnuzAsana tapa kAja vana seve chatAM vyAkuLa viSayothI thatA, nArI vivara paDatA yathA gaja gupta khADe paDI jatA; jyAMthI janama te jananI, topaNa, prIti tyAM karavA kahe, e duSTa kavio duSTa vacane jaga Thage, jana hita dahe. 134 viSa kAlakUTa paNa zaMbhukaMThe kAMI hAni nA kare, te zaMbhu paNa saMtapta strIthI! strI ja viSa viSama khare! 135 yuvatI zarIra to sthAna che jo doSa sarva taNuM chatAM, anurAga tyAM, caMdrAdinI sAdharmetA tyAM kalpatAM; zuci zreSTha te caMdrAdimAM to prIta karavI zubha sadA, paNa kAmamaghamadArdhamAM e viveka vase kadA? 136 jyAM priyAno anubhava kare tyAM mana adhIra sadA rahe, sparzendriyAdi anubhave, AnaMda mana kevala lahe; nahi mana napuMsaka zabdathI paNa zabda artha ubhaya thakI, nara prAjJa to te napuMsaka manathI jitAye zuM kadI? 137 rAjya jo saujanyayuta, tyama zruta sahita tapa pUjya to, tajI rAjya tapa karatA na laghu, laghu tapa taje rAjyArthi jo; tapa rAjyathI ati pUjya che, e ciMtavI matidhArI to, bhavabhIru Arya samagra uttama tapa kare bhavahArI to. 138 devo dhare mastaka pare, puSpo prathama pujAya jo; pachI caraNa paNa sparze nahIM! zuM guNakSaye nA thAya to! 139 he candramA tuM kema lAMchana doSa yukta are! thayo! jo thayo lAMchanavAna to lAMchanAmayI kAM nA thayo? zuM kAma te jyosnAtaNuM, tuja doSa vyakta kare tane, sarvAga rAhu zyAma to nA lakSya anya taNo bane. 140 guru je viveka vihIna DhAMke doSa ziSyataNA sadA, jo mare ziSya te doSa sAthe, guru kare hita zuM tadA? Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 AtmAnuzAsana tevA guru, nahi muja guru, paNa duSTa paNa te sadguru, je alpa paNa muja doSa dekhI, satata kahetA karI guru. 141 guruvacana hoya kaThora to paNa, bhavya mana vikasAvatAM; jyama kiraNa ravinAM caMDa toye kamaLavana vikasAvatAM. 142 pUrve sulabha hitavANI vaktA tema zrotA jana ghaNA; paNa vartane durlabha, have vaktA tathA zrotA ya nA. 143 guNadoSa-jANa vivekIo kaMI doSa paNa atizaya kare, matimAna to upadezavat ati prIti kAraNa te lahe; zrutajJAna viNa avivekIo stuti dhRSTatAthI paNa kare, mana prAzanAM nahi tuSTa thAtAM, annatA kaSTa ja khare! 144 nahi anya hetu icchatAM, guNa doSa satya pichANatA; te jJAnIvara guNa grahaNa karatA, doSa dUre tyAgatA. 145 hita tyAgI varte ahitamAM, durgati bahu tuM du:kha sahe, viparIta thaI taja ahita, hitamAM varta, sanmati sukha lahe. 146 A doSa, udbhava tehano che niyamathI A hetuthI, sadguNo A, te udbhave che, niyamathI A hetuthI; e jANIne jhaTa tyAjya tyAge, zreyahetu anusare, vidvAna te, vratavAna te, sukhayanidhi paNa te khare. 147 pUrve karelAM zubha azubha karmothI je saMprApta che, te vRddhinAza badhAyane sAmAnyarUpe prApta che: te vRddhinAza sugati-sAdhana kare kare buddhimAna te, viparIta tethI durgati je sAdhatA matihIna te. 148 kaLikALamAM che daMDa nIti, bhUpati te Acare, dhanakAja te, paNa dhana nahIM sAdhu kane, nRpa zuM kare? AcArya daMDI sAdhune jo doSa dUra karAvatA, Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana to mAna pUjA vinaya hAni; tethI doSa calAvatA; AcArya pUjA namana arthI, zithila evA e jahIM, (tyAM) sAdhucarita niHspRhI jJAnI, ratnasama viralA ahIM. 149 munimAnI jo kAntA kaTAkSe prasta vyAkuLa doDatAM, jyama zarIramAM zara vAgatAM pIDita haraNAM bhAgatAM; e viSayavana bhUmitaLe sthiratA karI zakatA to vAyuprerita meghasama asthira saMge jA 173 nahIM, nahIM. 150 vastra che, gItArtha! tAre gRha guphA ne dizA tAre AkAza tuja vAhana ane tapavRddhi bhojana iSTa e; sadguNo ramavA yogya ramaNI, sarva vastu prApta che, pachI bAkI zuM che yAcavAnuM? yAcanA tuja vyartha che. 151 paramANuthI nahi alpa bIjuM tema nabhathI mahAna che; zuM ema kahe teNe na dIThA? dIna ne abhimAnIne. 152 yAcaka taNuM gaurava thatuM saMkrAnta dAtAne nahi to gurulaghu zI rIte te sthitimAM banatA mahavA cahe te jAya nIce, na grahe UMce jo, trAjavAnAM upara nIce jatAM pallAM sau dhanikathI dhana vAMchatA, paNa sarva-taryAM dhana dhana vimukha arthIne kare to bhalI nirdhanatA nava nidhithI na bharAya khADo Azano UMDo te svAbhimAne to bharAye, mAna-dhana te dhana traNa jaga vaDe UMDI gayelI khANa AzAnI juo! vara jJAnIe khAlI karI, karI sama karI acaraja aho! 157 viSe; dIse? 153 caDhe; dAkhave. 154 nahIM; kahI. 155 tapavRddhi kAje deha arthe vidhi sahita bhikSA cahe, bhakti sahita jana ApatA to kaMI kvacit tadA mahe; ghaNo; gaNo. 156 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 AtmAnuzAsana te paNa ghaNI lajjAtaNuMkAraNa mahAtmA mana laDe, to duSTa graha sama parigrahane anya kema kadI grahe? 158 dAtA gRhastho, deya vaLI AhArarUpa dhana jo sadA, te svapara upakArArtha grahatA, virata nija tanathI yadA; lajjAya tyAM paNa jJAnIo, te nimitte sAdhu aho! je rAgadveSavaze vahe, te prabhutva kaLinuM kaho. 159 traNaloka jJAyaka jJAna-svAmI, sahaja prabhutA te harI, sahajAtmasukha nirmULa kIdhuM, karma to tAro a;i nirlajja dIna thaI karmakRta IndriyasukhathI tRpta zuM? kuannathI cira yAtanAmAM baMdhane sthita tuSTa tuM! 160 he bhikSu! bhogecchA yadi, saha kaSTa, surapada le tadA; bhojana pratIkSAthI adhIra pI pANI naSTa kare dhana jenuM nirdhanatA ane jIvita mRtyu te jJAnacakSu jJAnIto, karanAra vidhi zuM AzA jIvananI tema dhananI jehane, vidhi AzA nirAzA jehane, karaze vidhi zuM kSudhA? 161 jemane; temane? 162 tene; tehane? 163 A be stuti nindA taNI utkRSTatAe pahoMcatA; tapa kAja cakra taje prathama, viSayAzathI tapa tyAgatA. 164 Atmottha anupama nitya sukha tapathI maLe tethI yadA, cakrI taje jo cakrane, Azcarya tyAM che nA kadA; Azcarya moTuM e juo! viSa viSayarUpa tyAgyA chatAM, te kAraNe matimAna paNa hA! mahA tapa te tyAgatA. 165 re! bAla paNa paDatAM Dare che ucca zayyAtaLa thakI, jANI patanathI Atmane pIDA atIva thaze nakI; Azcarya! ke atyaMta UMcA trilokI zikhare chatAM, Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 175 matimAna pote paNa Dare nA, patana tapathI jo thatAM. 166 tapathI bane ati zuddha niSe, durAcAra samasta to; tevA tapane nIca koI malina karatA vyasta to. 167 che seMkaDo kautuka A traNa lokamAM jotAM maLe, A be ati vismaya kare atyaMta amane A sthaLe; amRta pIne paNa vamI de puNyane je tyAgatA, saMyamanidhine pAmI tajatA, viSayabhIkhane mAgatA. 168 bahu bAhya AraMbhAdi zatru te haNI muni tuM thayo, tethI svazakti te vadhArI, duHkhahetu nA rahyo; aMtara ari haNavA cahe, kara AtmarakSA vRttimAM, dhara sAvadhAnI zayana bhojana yAna sthAna pravRttimAM. 169 je anekAnta svarUpa artho-phUla phaLa-bhAre namuM, je vacana-patro, vipulanaya zAkhA ghaNIthI bahu vadhyuM; ati UMcuM, mati samyaka ane vistRta-mULe sthira je, zrutaskandha taru para manakapine, prAjJa! nitya ramAvaje. 170 A vizva Adi aMta virahita, vizvavid vicAratA; tad atadrUpa saMprApta dravyo nAza kadI nA pAmatAM. 171 eka ja same utpAda vyaya dhruvatA padArthe siddha che; A e ja che vaLI anya, pratIti ekamAM ja prasiddha che. 172 nahi dravya nitya anitya kevaLa, bodhamAtra ja paNa nahIM, nahi zUnya paNa, kAraNa abAdhita pratibhAsa tathA nahIM; dravyo pratikSaNa tad atad svarUpI svabhAva sahita che, jyamAM eka tema badhAMya dravyo, Adi aMta rahita che. 173 re! jJAna AtmasvabhAva che, te prAptine mukti kaho; to bhAvanA nija jJAnanI bhAvo yadi mukti caho. 174 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 AtmAnuzAsana e jJAna bhAge stutyaphaLa avinAzI jJAna pamAya che; paNa mohanuM hA! mahAtma ke, re! anya tethI cahAya che! 175 maNivat prakAze bhavya zAstrAgnithI zuddha, vimukta to; aMgAravatuM tyAM malina ke baLI bhasma thAya abhavya jo. 176 vistArI zAna pharI pharI, bhAvo yathArtha nihALatA; tajI rAgadveSa svarUpajJAnI, dhyAna uttama dhyAvatA. 177 bhavamAM bhamaNa tyAM lagI rahe, jyAM lagI nirjara baMdhamAM; gamanAgamanathI daMDa jyama asthira maMthana baMdhamAM. 178 rasIbaMdha chUTya daMDamukti, bhamaNa baMdha samastathI; tyama mukta karavo Atmane, bhama karmabaMdhana sarvathI. 179 pravRtti ke nivRtti jIvane rAga dveSa, baMdha to; jo tattvajJAne te pravRtti ke nivRtti, abaMdha to. 180 jo veSa guNamAM, rAga doSe, pApa baMdhana te kare; viparIta tethI puSya, ne e be rahita mukti vare. 181 che moha bI ratiSanuM, e bIthI mULa aMkura vadhe; ratidveSa davA jo cahe, jJAnAgnithI bI bALI de. 182 A moha vaNa praha doSakRta gaMbhIra, jUno, pIDato; e tyAgarUpa malamAdithI thaI zuddha, UMce laI jato. 183 sukha je dIe te mitra jo, duHkha ApanAra ari kharo; to maraNathI duHkha mitra detA, zoca teno zuM karo? 184 je paramaraNa anivArya tyAM nija mAnI karatA rudanane, nija mRtyakALe tema karatA je ati Akrandane; jaDabuddhi nirbhaya thaI samAdhi-maraNa sAdhe zuM are! parabhava ane yaza te bagADe, prANa zoka na kaMI kare. 185 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 177 jyAM zoka ne duHkha hAnimAM, tyama rAga ne sukha lAbhamAM; to sujJa hAnimAM azoke, sukhI sadA samabhAvamAM. 186 A bhava sukhI, sukhI parabhave, duHkhI duHkha parabhavamAM lahe; sukha sarvatyAga viSe ane duHkha grahaNathI, jana saMgrahe. 187 mRtyu pachI bIjA maraNanI prApti janma kahAya jyAM; je janmamAM harSita, mRtyu-pakSapAtI gaNAya tyAM. 188 abhyAsa zrutano cira tathA tapa ghora Acarato chatAM, phaLa tenuM lAbhapUjA pratiSThA Adi laukika icchatAM; tuM sutapa-tarunAM puSpa che, re! vivekavihIna to, re! surasa pAkAM svarga mokSAdi phaLo kyama pAmato? 189 zrutano satata abhyAsa evo, kara tajI laukikatA, vaLI kAyaklezAdi tapothI, tana taNI kara zuSkatA; jethI jIte durjaya ari tuM viSaya tema kaSAyane, zama e ja che phaLa zruta tathA tapanuM, kahyuM jJAnIjane. 190 viSayIjanone dekhI tuM viSayAbhilASA zuM dhare? ati alpa paNa abhilASa te moTo anartha tane kare; snehAdi snigdha padArtha hAnikara thatA jyama rogIne, tethI niSadhita rogIne te, nahIM anya nIrogIne. 191 A ahita-prItidhara manuSyo paNa yadi suNatA kadA, durAcaraNa priya vallabhAnuM eka paNa, tajI de tadA; tuM svahitarata re! prAjJa toye, doSa bhava bhava hita dahe, te viSaya viSavatuM dekhatAM paNa, bhoga pharI pharI kyama cahe? 192 cira tuM svarUpane hAnikara karaNIthI bahirAtmA rahyo, nija Atmane hitakara grahaNa karI aMtarAtmA thA aho! AtmAthI prApya anaMtajJAne pUrNa paramAtama banI, adhyAtmathI adhyAtmamAM Atmottha sukhano thA dhaNI. 193 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 AtmAnuzAsana cirakALa tujane che bhamAvyo, dAsavat zarIre yadA, ari hAtha Avelo na pAme nAza, tyAM sudhI to tadA; anazana UNodarI Adi kramathI, rata rahI tapamAM sadA, daI kaSTa kuza kara teha, le aMte samAdhisaMpadA. 194 utpatti tananI prathama, pachIthI duSTa indriyo taNI, e indriyo nija viSaya vAMche, tethI hAni mAnanI; parizrama ati bhaya pApa ne durgatidAyaka deha jo, tethI anartha paraMparAnuM mULa kAraNa teha to. 195 ajJAnIjana e zarIra poSe, viSayasevana rata rahe; duSkara kazuM nA tehane, viSa pI jIvanane, re! cahe. 196 mRga jema rAtrimAM bhaye, vanathI nagara pratye dhase; hA kaSTI kaLimAM tema munio vana tajI gAme vase. 197 tapa rahaNa karI lalanA kaTAkSa, viratisaMpada jo haNo; saMsAravRddhi-hetu tapathI, gRhAzrama uttama gaNo. 198 nija svArtha hAni avagaNI, abhimAna lajjAne tajI, tuM nArIthI pAmyo parAbhava seMkaDo, to paNa hajI; vaMcita tenAthI are! Daga eka Ave sAtha nA, matimAna yadi, sAdhaka, zarIrathI maitrI tuM kadI rAkha nA. 199 guNavAna koI anya guNIthI ekameka bane nahIM, e rUpI pugala karmasaMge ekameka thayo ahIM; tuM to arUpI, rUpI tene, zuM abheda ahA gaNe! chedAya tuM, bhedAya tuM, duHkha bahu sahe A bhava-vane. 200 che janma mAtA, tAta mRtyu, Adhi vyAdhi bhAta jo; anne jarA che mitra, toye Aza tanamAM khyAta to. 201 tuM zuddha saheje, jANanAro sarva viSayasamUhano, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 AtmAnuzAsana arUpI chatAM, Atman tane, apavitra ati dehe karyo; e rUpI pote, azuci atizaya, cetanA guNa rahita e, e malina karato anya sahune, tethI vim dhim deha e! 202 tanathI thayo ati naSTa tuM, A zAna tAruM satya che; tuM tyAga kara teno have, sAhasa kharuM kartavya e. 203 rogAdi tanamAM vadhI jatAM paNa kheda sAdhaka nA kare; nadInIra atizaya vadhI jatAM, naukA viSe sthita kAM Dare? 204 jyAM roga tanamAM thAya tyAM auSadha karI tanamAM rahe, paNa roga jANI asAdhya tyAge dehane, duHkha nA lahe; jo Aga gRhamAM prajvale to te bujhAvI tyAM rahe, na bujhAya to dUra jAya nIkaLI, sujJa kadI tyAM zuM rahe? 205 zirathI utArI bhAra yatna, khabhA upara rAkhatAM; che bhAra to tana upare, sukha aza to paNa mAnatA. 206 jyAM lagI upAya banI zake tyAM lagI te karavA ghaTe; paNa tethI roga zame nahIM, to prazama auSadhi tyAM ghaTe. 207 saMsAra jenA grahaNathI, ne mukti je tyAge bane; te deha eka ja tyAjya tyAM para kalpanAthI zuM tane? 208 evA azuci zarIrane AtmA prapUjya banAvato; tene kare aspRzya je, dhim deha kRtaghnI thato. 209 rasa Adi dhAtu prathama, jJAnAvaraNIya Adi te pachI; jJAnAdi trIjo bhAga, jo saMsArI traNya prakArathI. 210 ema trasya bhAga svarUpa baMdhanayukta AtmA nitya to; be bhAgathI tene judo karavAnuM jANe prANa tA. 211 cira ghora tapa nA kara bhale, tapa kaSTa sahavA zakya nA; manasAdhya zatru kaSAya jo tuM nA jIte to ajJatA. 212 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 AtmAnuzAsana nirmala ati UMDA hRdaya saravara viSe jyAM lagI vase, comera zatru kaSAyarUpa magaro bhayaMkara e dIse; to zAMti Adi guNasamUha niHzaMka nA najare caDe, tethI tuM kara puruSArtha jItavA, yamaprazama guNagaNa vaDe. 213 tajI hetu phaLa gatimAna paNa paraloka-siddhi jo cahe, vaLI svayaM mananI zAMti te sAdhana sadA kahetA rahe; to billI uMdaravat vRthA, kaLikALa mahimA, dhikka e, tethI to te ubhayabhavanuM hita haNe vaMcita e. 214 tapamAM adhika ughata, kaSAyo zatru jItI jaya varI, vaLI jaladhijala sama jJAna UMDuM, te chatAM IrSA jarI; jyama sara sukAtAM khADamAM jaLa alpa dekhAya nahIM, nija tulyamAM mAtsarya durjaya paravaze, taja te sahI. 215 ajJAnatAthI citta vasatA kAmane jANyo nahIM, paNa krodha karI kaMI bAhya vastu, kAma gaNIne tyAM dahI; ziva tethI pAmyA bahu bhayaMkara kAmakRta dazA aho! krodhavaza kone na thAye, kAryahAni te juo! 216 je kSaNe jamaNA hAtha paranuM cakra tajI dIkSita thatA, thaI jAta bAhubalijI muktibhAn tatpaNa, te chatAM; cirakALa tyAM tapa kleza prApti, sahana karatA te khare! jo alpa paNa tyAM mAna, moTI hAni nice te kare. 217 je satya vacane, zAstra matimAM, dayA uramAM dhAratA, bAhu viSe zUravIratA, lakSmI parAkrama mAnatA; yAcakasamUhane dAnapUraNa, mArga muktigati taNo, mahApuruSa pUrve je thayA, te dhAratA A sadguNo; to paNa jarA paNa garva nahi, Agama viSe vikhyAta jo, Azcarya Aje leza guNa nahi, toya uddhata jJAta to. 218 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 181 vastu samasta vase bhUmi para, bhUmi para AdhArathI, ghanavAta Adi valaya traNathI sarvathA gherAyelI; te bhUmi ne te vAtavalayo vyomanA udare rahyA, te sarva kevalI-jJAnanA khUNe samAtA jo kahyA; AvI rIte jyAM ekathI paNa adhika jagamAM sarvadA, tyAM garva zo karavo bIjAe, adhika nijathI para yadA. 219 maricI taNo yaza malina thAto kanakamRgamAyA vaDe, vaLI yudhiSThira laghu thatA, "azvatthAmA hato' kahyuM; vadhI kAlimA zrIkRSNanI baLine chaLyo vAmana banI, tyAM alpa paNa mAyA atizaya dUdhamAM viSa sama gaNI. 220 mAyA mRSAmaya gADhatamayuta aMdhakRpe re Daro! temAM chupAyA, nA jaNAya, krodha Adi viSadharo. 221 muja gupta pApa na koI buddhimAna jANe, mAna nA, vaLI hAni muja mahAguNa taNI paNa koNa jANe? jANa nA; nija zveta kiraNothI sadA saMtApa jagano je khue, te caMdrane paNa gupta rAhu gaLI jato kuNa nA jue? 222 vanacara bhaye jo camara mRga hA! doDatAM, velA viSe, nija vALa koI bharAI jAtAM, lobhayuta jaDa sthira dIse; re! lobha vALa bacAvavAno! prANa camaro tyAM taje, tRSNA viSe pariNata janone kaSTa AvAM saMpaje. ra23 virati viSayamAM, tyAga parigraha, kaSAyo je jItatA, zama yama damana saha, tattvaciMtana, tapa viSe udyata thatA; niyamita mana, jinabhakti, uramAM dayA Adi guNa vase, saMsAra sAgara tIra pAmyA, bhAgyazALI e dIse. 224 yamaniyama tatpara, zAnta mana, kadI nA bhame viSayo viSe, nizcala samAdhimagna, prANI sarvamAM karUNA lase; Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 AtmAnuzAsana bhojana sadA vidhiyukta hitamita, nIMdatyAgI mULathI, adhyAtmasAra pravINa, dahatA, kleza maLa samULathI. 225 sujJAta tattva samastanA, je pApa dUra tyAgatA, nija hitamAM manasthira dharI, indriya pravRtti virAmatA; vANI svapara upakArakArI, mukta saMkalpo thakI, AvA sutyAgI muktibhAjana kema nA hoye? nakI. 226 je dAsa bhUpati viSayanA, AtmA parAdhIna jemano, guNa doSano na vicAra jene, hAni tene zI gaNo? bhaya to tane, tuM ratnatraya traNabhuvana-dhotaka saMgrahe, comera indriya cora bhamatA, sAvadhAna sadA rahe. 227 tuM ramya vanitA Adi vastumAM, aho! vItamoha jo, saMyama taNAM sAdhana viSe zo kaMI ghaTe tuja moha to? matimAna vyAdhi-bhaya gaNI bhojana kadI tajatA chatAM, auSadha vizeSe pI ane zuM ajIraNa karaze kadA? 228 kheDUta khetaramAM kRSithI anavRddhi to kare, paNa cora AdithI surakSita rAkhI laI gharamAM bhare; kRtakRtya tyAre te gaNe, tyama dhIradhI tapazruta dhare, te rakSI indriya corathI, nija AtmamAM sthiratA dhare. 229 dRSTArtha huM, AzA-ari bhaya nAMhi, garva karIza nA, traNa jagatane bhayarUpa, kara nirmULa, paNa avagaNIza nA; jaLa jyAM agAdha samudra paNa vaDavAnale saMtapta jo, zatru samIpe jo rahyo, zI zAnti jagamAM kyAMya to? 230 nahi snehabaddha prazasya to, yadi jJAna caraNe yuta chatAM; te dIpavat kAjala samAM duSkarmano kartA thatAM. 231 tuM rAgamAMthI veSa karato, vaLI pharI rati dhArato; paNa aza, samatA trIjuM pada, te lahyA viNa duHkhita thato. 232 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 183 Indriya sukhabinduvaDe, duHkhAgni tApita aya yathA; tuM magna muktisukha samudra, tyAM lagI sukhI nA kadA. 233 samyakatvarUpa bAnuM daI, svAdhIna karI le muktine; pachI pUrNa kiMmata jJAna cAritrAdi daI vara zivazrI. 234 A vizva bhogya pravRttila, tyama abhogya nivRttie; abhyAsa muktikAMkSI karatA tyAgI draya samavRttie. 235 saMbaMdha parano tyAM nivRtti bhAvavI, paNa te game; pravRtti ke nivRtti nahi, pada e ja avyaya, sama thaye. 236 pravRtti kahI ratiSane, teno abhAva nivRtti te; e beya bAhya padArthayoge, karavI tethI nivRtti e. ra37 A bhavAvarte pUrvamAM je bhAvanA bhAvI nahIM; bhavanAza arthe bhAvuM e, je bhAvI te bhAvuM nahIM. 238 zubha-azubha tyama sukha-duHkha tema ja puNya-pApa cha traNya e; tyAM Adi traNa hita Adaro; bAkI ahita traNa tyAjya e. 239 prathama zubha temAMya, te tyAge svayaM bIjAM TaLe; zubha-tyAgI zuddha viSe rahe, mukti paramapada to maLe. 240 che AtamA; baMdhana anAdi; baMdha Asava-janita e, Asava kaSAye, te pramAde, aviratithI pramAda e; e avata mithyAtve malina, kALAdi labdhiyogathI, samyakatva virati apramAda Adi krame mukta prayogathI. 241 A mAruM, huM teno, rati ema Iti sama pajave nahIM; te kSetramAM kSetrI samI, zI Aza tapaphaLamAM rahI? 242 re! anya nijane, anyane nija, mAnI bhAnta bhamyo bhave; huM anya nA, huM te ja huM, che anya anya na huM have. 243 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 184 bhavamAM nibiDa baMdhana thayA, rI bAhya je je pAmIne, pUrve advitIya prItithI, paNa have prajJA jAgI che; te baMdhanAzAthe bane, sAdhana virAga-prabuddhane, kyAM anupa jJAnInI kuzaLatA? kyAM ahA! durbodha e? 244 che baMdha kyAMka adhika hIna ke sama kvacit jIvo viSe; vaLI kyAMka baMdha-abhAva paNa, e baMdha mukti krama dIse. 245 jo puNya pApa kharI jatAM niSphaLa svayaM je jJAnIne; yogIndra te che mokSa teno, Asavo nahi temane. 246 guNapANIthI bharapUra evuM mahAtapa saravara tahIM; je pratijJArUpa pALa temAM alpa truTi avagaNa nahIM. 247 daDha gupti jemAM kAra, bhIMto pairya, mati pAyA nahIM; yatirUpa gRhamAM alpa chidra, sarpa bhayakArI tahIM. 248 durdhara tape udyata thayA, haNavA sakaLa je doSane; to te ja doSo aza poSe, anyanindA bhojane. 249 che mahAtmA to khANa guNanI, doSa vidhivaza tyAM huve, to candra-lAMchana tulya, buddhimaMda aMdho paNa juve; paNa doSa-niMdAthI na niMdaka mahAtmA padavI lahe, zazidoSa nija teje pragaTa jonAra zuM zazipada rahe? 250 je je karyuM pUrve pravartana, sarva te ajJAna to; pratibhAsatuM e yogIne, vadhatAM krame vijJAna jo. 251 mamatAjale bhInuM rahe manamULa jyAM tapasI taNuM, tyAM lagI AzAvela taruNI, prabaLa rahI vadhatI gaNuM; mATe vivekI to niraMtara kaSTasAdhya upAyathI, tyAge spRhA atyaMta atizaya paricita A kAyathI. 2para kSIranIravat jIva zarIra bane ekameka rahyAM chatAM; Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana 185 che bhinna, to je cheka judAM bAhya, tenI zI kathA? 253 jala jyama anala saMge tape, bahu huM tapyo tana saMgathI; tajI deha ema zivArthI pAmyA zAMta sukhamaya zivagati. 254 saMgraha anAdithI vadhyo, e moha hadaye sthita jo; tene samAdhithI ramyo, te Urdhva gatimAM sthita to. 255 cakrIpaNuM ekAMta, vAMchita prApti tanano tyAga te, je karmakRta sukha, duHkha te, sukha saMskRti sukhatyAga e; vaLI prANatyAga gaNe mahotsava, sarva tyAga thakI thato, sukhadAyI evuM zuM na tene? satya sukhI jJAnI jano. 256 tapabaLe udayAvali karmo khapAvA ja udIratA, te svayaM udaye AvatAM, zo kheda jJAnI dhAratA? je ari iccho jItavA, te svayaM Avyo yuddhamAM, tyAM vRddhi vidhvarahita jayanI, hAni zI to yuddhamAM? 257 je sarva sahavA prabaLa, tajIne sarva, ekAkI thayA, bhAtti rahita, zarIra sahAyaka zocatAM lajjita thatA; nija kArya tatpara, moha jItI, giriguphA zilA pare, narasiMha te tana nAza kAraNa, dhyAna daDha Asana dhare. 258 che dhULa tanapara bhUSaNa jenuM, sthAna zilAtaLa aho! zayA bhUmi kaMkara sahita, ghara guphA sihataNI laho; huM mAruM sarva vikalpa virappA, tamasa garthei vidAratA, muktispRhA, nispRhI, dhIdhana, mana punita karo sadA. 259 ati tapa prabhAve pragaTa jyoti jJAnanI vistAratAM, ati ati kaSTa svarUpa pAmI prasannatA ura dhAratA; vanamAM capaLa nayanothI hariNI zAMta thaI dekhI rahyA, te dhanya dhIra aciMtya carite divasa vitAvI rahyA. 260 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 AtmAnuzAsana durlakSya je AzA ane AtmA viSe aMtara ati, jenI mati vacamAM paDI e bheda pAmI thobhatI; zamarUpa dhanathI aMtaraMge bAhya vRtti sthira karI, te jJAnInI padaraja thajo amane sadA pAvanakarI. 261 je karma zubha-azubha saMcita prANIe gatabhava mahIM, te dhruva, tenA udayathI sukha duHkha anubhavatAM tahIM; zubha Acare te iSTa, paNa je ubhaya chedana kAraNe, AraMbha parigraha sarva tyAge, vantha te sajjana gaNe. 262 sukha duHkha je Ave ahIM te sarva kRtakarmodaye, tyAM prIti ke saMtApa zo? e bhAvanA uramAM dharme; je udAsIna tene khare che pUrva karmo, nUtana nA, e karmabaMdha gaye suzobhe, maNi ati ujvala yathA. 263 jyama agni bALI kASThane pachI paNa rahe ja prakAzatI, tyama tanagRhe pragaTela nirmaLa jyoti kevala jJAnanI; karI naSTa tana saMpUrNa pachI paNa jyoti ujvala jhaLakatI, e sarvathA AzcaryakArI jJAnInI carcA ati. 264 che guNI guNamaya, nAza guNano, tyAM ja nAza guNI taNo; to anyamatI nirvANane kahe zUnya, kalpita e gaNo. 265 aja, e avinAzI, arUpI, sukhI, budha, kartA, prabhu; tanumAtra, bhoktA, mukta malathI, Urdhva jaI sthira tyAM vibhu. 266 svAdhInatAthI du:kha paNa sukha jo tapasvIo jue; svAdhIna sukhasaMpanna siddho, kema sukhI te nA hue? 267 ahIM alpavANI viSaya karIne grantha racanA labhya je, A yogya kArya udAra mananA saMtane ati ramya te; paripUrNatA A pAmatuM, te satata ciMtana jo karo, jhaTa dUra thAya vipatti saghaLI, mokSa lakSmI to vo. 268 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnuzAsana jinasena sUri caraNasmaraNe, cittavRtti guNabhadra svAmInI kRti, AtmAnuzAsana 187 jemanI; nAmanI. 269 zrI RSabha nAbhiputra thAo, bhavika janane zreyadA; A vizva jenA jJAna-saramAM, padma sama zobhe sadA. 270 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- Page #202 -------------------------------------------------------------------------- _