________________
૧૦૦
આત્માનુશાસન ભાવાર્થ – જીવ અજીવ આદિ કોઈ પણ વસ્તુ કેવળ નિત્ય પણ નથી તેમ કેવળ ક્ષણિક પણ નથી, કેવળ વિજ્ઞાનમાત્ર પણ નથી તેમ અભાવસ્વરૂપ (શૂન્ય) પણ નથી. વસ્તુસ્વરૂપ કેવળ નિત્યાદિ હોવાનો નિશ્ચય પ્રમાણભૂત કે અનુભવસિદ્ધ જણાતો નથી, કારણ કે તથા પ્રકારનો નિબંધ પ્રતિભાસ થતો નથી. તો પછી વસ્તુ સ્વરૂપ કેવું છે? પ્રતિક્ષણે તત્ અતત્ સ્વરૂપને, નિત્ય અનિત્યાદિ સ્વરૂપને ઉભય સાપેક્ષપણે ધારણ કરવાવાળું સત્વરૂપ છે. વળી, અનાદિનિધન અર્થાત્ આદિ તેમજ અંતથી રહિત છે. આ રીતે, જેવું એક પદાર્થનું સ્વરૂપ છે એવું સર્વ પદાર્થોનું સમજવા યોગ્ય છે. કોઈ પણ એક સત્રૂપ પદાર્થના વાસ્તવિક સ્વરૂપને યથાવત્ જાણતાં વિશ્વના સમસ્ત સત્વરૂપ તત્ત્વોનું સમ્યક્ ભાન થાય છે.
શ્લોક-૧૦૪ જ્ઞાનસ્વમાવ: ચાવાત્મા માવાવાતિરસ્યુતિઃ | " तस्मादच्युतिमाकांक्षन् भावयेज्ज्ञानभावनाम् || રે! જ્ઞાન આત્મસ્વભાવ છે, તે પ્રાપ્તિને મુક્તિ કહો;
તો ભાવના નિજ જ્ઞાનની ભાવો યદિ મુક્તિ ચહો. ભાવાર્થ – આત્મા જ્ઞાનસ્વભાવવાળો છે. તે અનંત જ્ઞાનાદિ સ્વભાવની જે પ્રાપ્તિ થવી તે જ આ આત્માની અમ્યુતિ અર્થાત્ મુક્તિ છે. તેથી મુક્તિની અભિલાષા કરનાર ભવ્યાત્માએ એ જ્ઞાનની ભાવના કરવી જોઈએ.
શ્લોક-૧૦૫
ज्ञानमेव फलं ज्ञाने ननु श्लाध्यमनश्वरम् । अहो मोहस्य माहात्म्यमन्यदप्यत्र मृग्यते ॥ એ જ્ઞાન ભાવે સ્તુત્યફળ અવિનાશી જ્ઞાન પમાય છે; પણ મોહનું હા! મહાભ્ય કે, રે! અન્ય તેથી ચહાય છે!
