________________
|| આત્માનુશાસન
૯૯ મુખ્યતાથી તે તે મુખ્ય સ્વરૂપને ધારણ કરી રહ્યા છે, તોપણ તે કેવળ એવા જ છે એમ નથી. અન્ય અન્ય સ્વરૂપોની અપેક્ષાએ અન્ય અન્ય પ્રકારના પણ છે. અને તેથી જ જગતના સર્વ પદાર્થો અનાદિ અનંતપણાથી પ્રવર્તી રહ્યા છે. પરંતુ કેવળ નાશ પામે તેવો એક પણ પદાર્થ નથી. એમ વિશ્વના સર્વ પદાર્થોના સાપેક્ષ ચિંતવનમાં - વસ્તુસ્વરૂપના વિચારમાં જ્ઞાનીપુરુષ મનને નિરંતર લગાવે છે.
શ્લોક-૧૦૨ एकमेकक्षणे सिद्धं धौव्योत्पत्तिव्ययात्मकम् । अबाधितान्यतत्प्रत्ययान्यथानुपपत्तितः ॥ એક જ સમે ઉત્પાદ વ્યય ધ્રુવતા પદાર્થે સિદ્ધ છે;
આ એ જ છે વળી અન્ય, પ્રતીતિ એકમાં જ પ્રસિદ્ધ છે. ભાવાર્થ – એક જ વસ્તુ વિવક્ષિત એક જ સમયમાં ધૌવ્ય, ઉત્પાદ અને નાશસ્વરૂપ સિદ્ધ છે; કેમ કે તે વિના ઉક્ત વસ્તુમાં જે ભેદ અને અભેદરૂપ અબાધિત જ્ઞાન થાય છે તે ઘટી શકે નહીં.
શ્લોક-૧૦૩ न स्थास्नु न क्षणविनाशि न बोधमात्रं नाभावमप्रतिहतप्रतिभासरोधात् तत्त्वं
પ્રતિક્ષામવત્ત તસ્વરૂપमाद्यन्तहीनमखिलं च तथा यथैकम् ॥ . નહિ દ્રવ્ય નિત્ય અનિત્ય કેવળ, બોધમાત્ર જ પણ નહીં, નહિ શૂન્ય પણ, કારણ અબાધિત પ્રતિભાસ તથા નહીં; દ્રવ્યો પ્રતિક્ષણ તદ્ અતદ્ સ્વરૂપી સ્વભાવ સહિત છે, જ્યમાં એક તેમ બધાંય દ્રવ્યો, આદિ અંત રહિત છે.
