________________
આત્માનુશાસન
શ્લોક-૧૦૦ अनेकान्तात्मार्थप्रसवफलभारातिविनते वचःपर्णाकीर्णे विपुलनयशाखाशतयुते । समुत्तुङ्गे सम्यक्प्रततमतिमूले प्रतिदिनं श्रुतस्कन्धे धीमान् रमयतु मनोमर्कटममुम् ॥ જે અનેકાન્ત સ્વરૂપ અર્થો-ફૂલ ફળ-ભારે નમું, જે વચન-પત્રો, વિપુલનય શાખા ઘણીથી બહુ વધ્યું; અતિ ઊંચું, મતિ સમ્યક્ અને વિસ્તૃત-મૂળે સ્થિર જે,
શ્રુતસ્કન્ધ તરુ પર મનકપિને, પ્રાજ્ઞ! નિત્ય રમાવજે. ભાવાર્થ – જે શ્રુતસ્કંધરૂપ વૃક્ષ અનેક ધર્માત્મક પદાર્થરૂપ ફૂલ તથા ફળોના ભારથી અત્યંત ઝૂકેલું (નમ) છે, વચનોરૂપી પાનથી વ્યાપ્ત છે, વિસ્તૃત નયોરૂપી સેંકડો શાખાઓથી યુક્ત છે, ઉન્નત છે, તથા સમ્યગૂ અને વિસ્તૃત એવા મતિજ્ઞાનરૂપ મૂળથી સ્થિર છે - નિશ્ચળ છે, તે શ્રુતસ્કંધરૂપ વૃક્ષ ઉપર બુદ્ધિમાન સાધકે પોતાના મનરૂપી મર્કટને નિરંતર રમાવવાયોગ્ય છે. તાત્પર્ય એ છે કે મનને બાહ્ય વિષયોમાં જતું રોકીને જ્ઞાનીના વચનોમાં રમણતા કરાવવાથી રાગ-દ્વેષરૂપ પ્રવૃત્તિ નષ્ટ થઈ જતાં કર્મની સંવરપૂર્વક નિર્જરા થઈ આત્મશાંતિ અને મોક્ષસુખની પ્રાપ્તિ થાય છે.
શ્લોક-૧૦૧ तदेव तदतद्रूपं प्राप्नुवन्न विरंस्यति । इति विश्वमनाद्यन्तं चिन्तयेद्विश्ववित् सदा ॥ આ વિશ્વ આદિ અંત વિરહિત, વિશ્વવિદ્ વિચારતા;
તદ્ અતદ્રૂપ સંપ્રાપ્ત દ્રવ્યો નાશ કદી ના પામતાં. ભાવાર્થ – તે જીવારિરૂપ વસ્તુ તત્ અતત્ સ્વરૂપ અર્થાત્ નિત્ય અનિત્યાદિ સ્વરૂપ છે. પ્રત્યેક પદાર્થ કોઈ એક ઈષ્ટ સ્વરૂપની
