________________
આત્માનુશાસન
- ૨૩ પાપરૂપ હોય છે તો ક્વચિત્ મંદિર, દેરાસર આદિ કરાવવારૂપ કાર્યમાં ઉભય (પાપ-પુણ્ય) રૂપ હોય છે. આંધળો વણે અને વાછડો ચાવી જાય અથવા હાથી સ્નાન કરે અને પોતાની સૂંઢવડે પોતાના શરીર ઉપર પુષ્કળ ધૂળ નાખી તે સ્નાન વ્યર્થ કરે એના જેવી અથવા કોઈ શરાબી કે પાગલ જેવી વિવિધ ચેષ્ટાસભર ગૃહાશ્રમનું પ્રવર્તન હિતકારક નથી. અર્થાત્ ગૃહાશ્રમમાં રહી કેવળ ધર્મરૂપ પ્રવર્તન સુલભ નથી. માટે જ જ્ઞાની પુરુષોએ સર્વત્યાગનો ઉપદેશ કર્યો છે. આત્માનું સાચું કલ્યાણ નિર્મથ માર્ગથી જ થવું સંભવે છે.
શ્લોક-૪૨ कृष्ट्वोप्त्वा नृपतीन्निषेव्य बहुशो भ्रान्त्वा वनेऽम्भोनिधौ किं क्लिश्नासि सुखार्थमत्र सुचिरं हा कष्टमज्ञानतः । तैलं त्वं सिकतास्वयं मृगयसे वाञ्छेद्विषाज्जीवितुं नन्वाशाग्रहनिग्रहात्तव सुखं न ज्ञातमेतत्त्वया ॥ કૃષિ કરી, નરપતિ સેવી, બહુ વન જલધિ ભમતો નષ્ટ હા! સુખકાજ કાં અજ્ઞાનથી, ચિર ક્લેશ સહતો કષ્ટ હા! તું તેલ શોધે રેતીમાં, વિષ ખાઈ જીવન ઈચ્છતો? આશારૂપી ગ્રહ વશ થતાં સુખ, સત્ય એ નથી જાણતો. ભાવાર્થ – ગૃહાશ્રમમાં તું સુખ પ્રાપ્ત કરવા માટે આશા-તૃષ્ણાથી જમીનને ખેડી, બી વાવીને અર્થાત્ ખેતી કરીને, અથવા રાજાદિની સેવા કરીને અર્થાત્ દાસત્વ કરીને, અથવા ઘણી વાર જંગલોમાં, સમુદ્રમાં પરિભ્રમણ કરીને અર્થાત્ વ્યાપાર કરીને, દીર્ઘ કાળથી શા માટે કષ્ટ સહન કરી રહ્યો છે? અજ્ઞાનતાથી તું આ જે કષ્ટ સહન કરી રહ્યો છે તેથી તો એમ જણાય છે કે તું રેતીમાંથી તેલ નીકળશે એમ ધારી રેતી પીલી રહ્યો છે, અથવા વિષ ખાઈને જીવન ટકાવવા ઇચ્છી રહ્યો છે! રેતીમાંથી તેલ નીકળવું જેમ અશક્ય છે અથવા વિષપાન કરનારને જેમ જીવન
