________________
આત્માનુશાસન
૫૩ ભાવાર્થ – જેનો અતિશય પરિચય થાય તે પ્રત્યે જીવને અનાદર, અભાવ થાય છે અને નવીનમાં પ્રેમ થાય છે, એવી લોકોક્તિ છે. આ પ્રસિદ્ધ લોકોક્તિને પણ તું દોષોમાં આસક્ત બનીને અને ગુણોમાં અનુરાગરહિત થઈને મૃષા કેમ કરે છે?
શ્લોક-૯૩ हंसैर्न
भुक्तमतिकर्कशमम्भसापि नो संगतं दिनविकासि सरोजमित्यम् । नालोकितं मधुकरेण मृतं वृथैव प्रायः कुतो व्यसनिनां स्वहिते विवेकः ॥ ના હંસ સેવે કમળને, જળથી અલિપ્ત કઠોર એ;
ના ભમર એ જોતો, મરે, ન વિવેક વ્યસનીને ઉરે. ભાવાર્થ – હંસ (વિવેજ્યુક્ત પ્રાણી) કમળનો ઉપભોગ કરતા નથી. વળી કમળ એવું કઠોર છે કે જળમાં ઉત્પન થયું હોવા છતાં તે જળનો સંગ સેવતું નથી, ન્યારું રહે છે. તથા તે દિવસે તો વિકસિત થાય છે પણ રાત્રે બિડાઈ જાય છે. આ બધી વાતનો ભમર (વિષયાસક્ત પ્રાણી) વિચાર કરતો નથી. તે તો કમળની સુગંધમાં આસક્ત રહે છે. તેથી રાત્રે કમળ બિડાઈ જાય તો પણ તેમાંથી નીકળી જતો નથી અને કમળની અંદર પુરાયેલો રહી વ્યર્થ જ મૃત્યુને પામે છે. આ પ્રમાણે વ્યસનીઓને પોતાના હિતનો કે અહિતનો વિવેક ક્યાંથી હોય?
શ્લોક-૯૪ प्रज्ञैव दुर्लभा सुष्टु दुर्लभा सान्यजन्मने । तां प्राप्य ये प्रमाद्यन्ते ते शोच्याः खलु धीमताम् ॥ પ્રજ્ઞા જ દુર્લભ, અધિક દુર્લભ પરભવાર્થે ઊપને; તે પામી પણ જો હિતપ્રમાદી, શો તે જ્ઞાની ગણે.
