________________
આત્માનુશાસન
૪૯ શુદ્ધતા જ શરીરમાંથી બહાર નીકળી રહી છે, અર્થાત્ બુદ્ધિ વિકળ થઈ છે. એવી વૃદ્ધાવસ્થા આવતાં શક્તિહીન થયેલો એવો તું પરલોકને અર્થે કે પોતા સંબંધી કાંઈ પણ વિચાર શું કરી શકશે? અર્થાત્ નહીં કરી શકે.
લોક-66 इष्टार्थोद्यदनाशितं भवसुखक्षाराम्भसि प्रस्फुरन्नानामानसदुःखवाडवशिखासंदीपिताभ्यन्तरे मृत्यूत्पत्तिजरातरङ्गचपले संसारघोरार्णवे मोहग्राहविदारितास्यविवराद् दूरे चरा दुर्लभाः ॥ જળ, ઈષ્ટ વસ્તુજનિત સુખ, અતૃપ્તિકર ખારું ખરે બહુ દુઃખ માનસ વ્યાપ્ત વડવાનળ સમાં જ્યાં અંતરે; જ્યાં જન્મ મૃત્યુ જરા મોજાં ચપળ ઘોર ભવાર્ણવે, ત્યાં મોહમગરાદિ મુખે પડતા ન, તે દુર્લભ, ભવે. ભાવાર્થ – આ સંસાર ભયાનક સમુદ્ર સમાન છે. સમુદ્રમાં તૃષાને ન શમાવે તેવું જેમ ખારું પાણી હોય છે તેમ સંસારસમુદ્રમાં વિષયાભિલાષારૂપ તૃષ્ણાને શાંત ન કરી શકે તેવું વિષયભોગજનિત સુખ છે. સમુદ્રમાં વડવાનળની જ્વાળાઓથી જેમ તેનું જળ બળતું તપ્તાયમાન રહે છે તેમ સંસારમાં અનેક પ્રકારનાં માનસિક દુઃખોથી જીવ સંતપ્ત રહે છે. સમુદ્રમાં ક્ષોભ પેદા કરનાર મોટાં મોજાં ઊછળતાં હોય છે તેમ સંસારમાં પણ જીવને પીડિત કરનાર જન્મ-મરણની પરંપરારૂપ મોટાં મોજાં ઊછળતાં જ હોય છે. તથા સમુદ્રમાં જેમ મગર આદિ હિંસક પ્રાણીઓ રહે છે તેમ સંસારમાં આત્મહિતને હણનાર ઘાતક એવો મોહ રહ્યો છે. આવા ભયાનક સંસારસમુદ્રમાં જે વિવેકી પ્રાણી એ મોહરૂપ હિંસક મગરમચ્છના ખુલ્લા મોંરૂપ દરથી દૂર રહે છે, બચી જવા પામે છે તે મહાભાગ્ય છે અથવા તેવા દુર્લભ છે. અર્થાત્ આખું જગત એ મોહથી હણાયું છે. કોઈક વિરલા
