________________
૩૬
આત્માનુશાસન નૃપલક્ષ્મીની રક્ષા કરે બળવાન મંત્રી પ્રથમ તો, સામન્ત રક્ષાધ્યક્ષથી રક્ષાય, તો પણ ચપળ જો; ચામરપવનથી દીપશિખાવત્ જોતજોતાં નષ્ટ એ,
તો અન્ય સ્થાને સ્થિરતાની આશ શી? હા કષ્ટ એ! ભાવાર્થ – જે રાજાઓની લક્ષ્મી સર્વ પ્રથમ મહાબળવાન મંત્રી અથવા સેનાપતિ દ્વારા પટ્ટબંધરૂપે નિશ્ચળતાથી બાંધવામાં આવે છે, જેની પાછળ હાથમાં તરવાર આદિ શસ્ત્ર સહિત રક્ષાધિકારી પુરુષો રક્ષા માટે રાખવામાં આવે છે તથા જે અનેક સૈનિકો દ્વારા રક્ષિત રહે છે, તે અસ્થિર રાજલક્ષ્મી પણ, ઢોળવામાં આવતાં ચામરોના પવનથી દીપકની જ્વાળાની જેમ જ્યાં જોતજોતામાં નષ્ટ થઈ જાય છે ત્યાં ભલા, બીજા સામાન્ય માણસની લક્ષ્મીની શી આશા રાખી શકાય? અર્થાત્ લક્ષ્મી કોઈની પણ પાસે સ્થિર રહેનાર નથી. માટે અવિનાશી સુખની પ્રાપ્તિ માટે વિનશ્વર લક્ષ્મીની અભિલાષા તજીને સંતોષનો જ આશ્રય કર્તવ્ય છે.
શ્લોક-૧૩ दीप्तोभयाग्रवातारिदारूदरगकीटवत् जन्ममृत्युसमाश्लिष्टे शरीरे बत सीदसि || રે! ઉભય છેડે સળગતા એરંડકાષ્ઠ જીવ યથા,
તું જન્મમરણે વ્યાપ્ત દેહ, મોહ તજી જાગૃત થા. ભાવાર્થ – હે ભવ્ય! એરંડની પોલી લાકડી બને બાજુથી સળગી રહી છે, ત્યાં વચમાં રહેલો કીડો જેમ બને તરફથી બળી રહ્યો છે અને મરવાની તૈયારીમાં જ છે, દુઃખમાં જ છે. એ જ પ્રકારે એક બાજુ જન્મ, બીજી બાજુ મરણ એ બેની વચ્ચે શરીરમાં જીવી રહેલો આ જીવ દુઃખ પામી રહ્યો છે તે ખેદની વાત છે. માટે કલ્યાણની ઇચ્છાવાળા ભવ્ય જીવ તો શરીરનો મોહ - દેહાધ્યાસ તજી દઈ, નિર્મમત્વ ભાવને સાધી, રત્નત્રયની
