________________
૧૪૧
આત્માનુશાસન મમતાજલે ભીનું રહે મનમૂળ જ્યાં તપસી તણું, ત્યાં લગી આશાવેલ તરુણી, પ્રબળ રહી વધતી ગણું; માટે વિવેકી તો નિરંતર કષ્ટસાધ્ય ઉપાયથી,
ત્યાગે સ્પૃહા અત્યંત અતિશય પરિચિત આ કાયથી. ભાવાર્થ – જ્યાં સુધી મનરૂપી મૂળમાં મમત્વરૂપ પાણીથી થયેલી ભીનાશ રહે છે, ત્યાં સુધી મહાન તપસ્વીઓની પણ આશારૂપી વેલની શિખા યુવાન જેવી રહે છે. તેથી જ વિવેકી પુરુષો તો ચિરકાળથી પરિચિત એવા આ શરીર પ્રત્યે પણ અત્યંત નિઃસ્પૃહી, નિર્મમ થઈને અર્થાત્ સુખ-દુઃખ કે જીવન-મરણ આદિમાં સમાન થઈને, નિરંતર કષ્ટકારક આરંભોમાં - મીખાદિ ઋતુ અનુસાર પર્વતની શિલા, વૃક્ષમૂળ કે નદીતટ આદિ ઉપર સ્થિત થઈને ધ્યાનાદિ કાર્યોમાં - પ્રવૃત્ત રહે છે.
શ્લોક-૨૫૩ क्षीरनीरवदभेदरूपतस्तिष्ठतोरपि च देहदेहिनोः । भेद एव यदि भेदवत्स्वलं बाह्यवस्तुषु वदात्र का कथा | ક્ષીરનીરવત્ જીવ શરીર બને એકમેક રહ્યાં છતાં;
છે ભિન્ન, તો જે છેક જુદાં બાહ્ય, તેની શી કથા? ભાવાર્થ – જ્યારે દૂધ અને પાણીની માફક અભેદસ્વરૂપે રહેનાર શરીર અને શરીરધારી આત્મા એ બન્નેમાં જ અત્યંત ભિન્નતા છે ત્યારે, કહો કે ભિન્ન એવી બાહ્ય વસ્તુઓની - સ્ત્રી, પુત્ર, મિત્ર, ધન, સંપત્તિ આદિની - તો વાત જ શી? અર્થાત્ તે તો કેવળ ભિન્ન જ છે.
શ્લોક-૨૫૪ तप्तोऽहं देहसंयोगाज्जलं वानलसङ्गमात् । इति देहं परित्यज्य शीतीभूताः शिवैषिणः ॥
