________________
૧૪૦
આત્માનુશાસન પણ દોષ-નિંદાથી ન નિંદક મહાત્મા પદવી લહે,
શશિદોષ નિજ તેજે પ્રગટ જોનાર શું શશિપદ રહે? ભાવાર્થ – સમસ્ત ગુણોના આધારભૂત મહાત્માને કદાચિત્ કોઈ દુર્ભાગ્યવશે ચારિત્ર આદિ સંબંધી કોઈક દોષ ઉત્પન થઈ જાય છે તો ચંદ્રમાના લાંછનની માફક તેને જોવા અંધ (મૂઢ અને વિવેકશૂન્ય) પણ સમર્થ થાય છે. પણ તે દોષ જોવા માત્રથી કંઈ તે દોષ જોનાર માનવી મહાત્મા થઈ જતો નથી. જેમ પોતાની પ્રભાથી જ પ્રગટ જણાતા ચંદ્રના કલંકને સમસ્ત જગત દેખે છે, પણ શું કોઈ કદી પણ તે ચંદ્રની પદવીને પામે છે? અર્થાત્ કોઈ કદી ચંદ્રની તુલ્ય થતા નથી.
શ્લોક-૨૫૧ यद्यदाचरितं पूर्वं तत्तदज्ञानचेष्टितम् । उत्तरोत्तरविज्ञानाद्योगिनः प्रतिभासते ॥ . જે જે કર્યું પૂર્વે પ્રવર્તન, સર્વ તે અજ્ઞાન તો;
પ્રતિભાસતું એ યોગીને, વધતાં ક્રમે વિજ્ઞાન જો. ભાવાર્થ – પૂર્વે જે જે આચરણ કર્યું છે - બીજાના દોષો અને પોતાના ગુણો જે પ્રગટ કર્યા છે - તે સર્વ, યોગીને વિવેકજ્ઞાનની ક્રમશઃ વૃદ્ધિ થવાથી, અજ્ઞાનથી થયેલી ચેષ્ટા ભાસે છે. અર્થાત્ જેમ જેમ વિવેક વધતો જાય છે, તેમ તેમ તે બીજાના દોષો પર ધ્યાન નહીં આપતા પોતાના આત્મગુણોના વિકાસ માટે જ અધિકાધિક પ્રયત્ન કરે છે.
શ્લોક-૨૫૨ अपि सुतपसामाशावल्लीर्शिखा तरुणायते भवति हि मनोमूले यावन्ममत्वजलार्द्रता । इति कृतधियः कृच्छ्रारम्भश्चरन्ति निरन्तरं चिरपरिचिते देहेऽप्यस्मिन्नतीव गतस्पृहाः ॥
