________________
આત્માનુશાસન
૧૦૨ ધ્યાન કરવું જોઈએ.
શ્લોક-૧૦૮ वेष्टनोद्वेष्टने यावत्तावद् भ्रान्तिर्भवार्णवे । आवृत्तिपरिवृत्तिभ्यां जन्तोर्मन्थानुकारिणः ॥ ભવમાં ભમણ ત્યાં લગી રહે, જ્યાં લગી નિર્જર બંધમાં; ગમનાગમનથી દંડ જ્યમ અસ્થિર મંથન બંધમાં. ભાવાર્થ – મંથનદંડ (રવઈ) સમાન જીવને જ્યાં સુધી નેતરા(વલોણાના દોરડા)ના વેપ્ટન (વીંટાવા) અને ઉદ્દેદન (ઊકલવા) સમાન બંધ અને સવિપાક નિર્જરા ચાલુ રહે છે, ત્યાં સુધી આવૃત્તિ (નજીક ખેંચવા) અને પરિવૃત્તિ (દૂર કરવા) સમાન નેતરાના બે છેડારૂપ રાગ અને દ્વેષથી સંસારરૂપ સમુહમાં તેનું પરિભ્રમણ ચાલુ જ રહે છે.
શ્લોક-૧૦૯ मुच्यमानेन पाशेन भ्रान्तिर्बन्धश्च मन्थवत् । जन्तोस्तथासौ मोक्तव्यो येनाभ्रान्तिरबन्धनम् ॥ રસીબંધ છૂટ્ય દંડમુક્તિ, ભમણ બંધ સમસ્તથી;
ત્યમ મુક્ત કરવો આત્મને, ભમ કર્મબંધન સર્વથી. ભાવાર્થ – મથની(દહીં વલોવવાની ગોળી)નો રવૈયો (વાંસ) એક બાજુથી છૂટે છે ત્યાં બીજી બાજુથી બંધાય છે. તેનું છૂટવું તે પણ બંધાવા માટે જ છે. તેમ રાગ-દ્વેષ આત્મામાં જ્યાં સુધી ચાલુ છે, ત્યાં સુધી કર્મબંધન છૂટવાના અવસરે પણ રાગ-દ્વેષથી વશીભૂત થઈને તે બંધાયા જ કરે છે. તેથી તેને એવી રીતે મુક્ત કરવો જોઈએ કે તે ફરીથી બંધાય જ નહીં. કર્મબંધનથી છૂટવાનો વાસ્તવિક ઉપાય રાગ-દ્વેષની સમ્યક્ પ્રકારે નિવૃત્તિ એ જ છે.
