________________
આત્માનુશાસન
૩૧ ભાવાર્થ – હે જીવ! તું અનેક યોનિઓમાં ઉત્પન્ન થયો છે; વાત-પિત્તાદિ દોષ, રસ-રુધિરાદિ સાત ધાતુ તથા મળમૂત્રાદિયુક્ત શરીરને ધારણ કરનારો છે; ક્રોધાદિ કષાયોથી સહિત છે, આધિવ્યાધિથી પીડિત છે, દુષ્ટ આચરણવાળો છે, પોતાને જ ઠગનારો છે, મૃત્યુએ ફાડેલા મુખની વચમાં છે અર્થાત્ મરણોન્મુખ છે તથા જરા(વૃદ્ધાવસ્થા)નો માસ બનનાર છે. તોપણ તે અજ્ઞાની પ્રાણી! સમજમાં નથી આવતું કે શું તું તારા જ હિતનો શત્રુ છે? આ રીતે ઉન્મત્ત થઈને તું તે અહિતકારક વિષયોની અભિલાષા કેમ કરે છે? એમાં નિરંતર પ્રવર્તવા છતાં આજ સુધી તને ઈષ્ટની સિદ્ધિ થઈ નથી. ઊલટું એ વિષયાદિનો અનુરાગી થઈ તું કેવળ ક્લેશ જ પામ્યો છે.
શ્લોક-પપ उग्रग्रीष्मकठोरधर्मकिरणस्फूर्जद्गभस्तिप्रभैः संतप्तः सकलेन्द्रियैरयमहो संवुद्धतृष्णो जनः । अप्राप्याभिमतं विवेकविमुखः पापप्रयासाकुलस्तोयोपान्तदुरन्तकर्दमगतक्षीणोक्षवत् क्लिश्यते ॥ રા ગીષ્મકાળ કઠોર રવિનાં કિરણવત્ સંતાપતી, તૃષ્ણા વિષય સુખની વધીને ચિત્ત જનનાં બાળતી; ઇચ્છિત જો પામે નહીં, વિવેક વિણ પાપો કરે,
કાદવ વિષે ખૂંચેલ તો તે બળદવત્ ક્લેશે મરે. ભાવાર્થ – વિષયસુખની તૃષ્ણા વધીને મનુષ્યોનાં મનને શીખ(ઉનાળા)માં તપેલા કઠોર રવિનાં પ્રચંડ કિરણો સમાન બાળે છે. આ તૃષ્ણાથી સંતપ્ત પ્રાણી વિવેકને નષ્ટ કરી ઇચ્છિત વિષયોને મેળવવા માટે પાપાચારમાં વર્તી વ્યાકુલ થાય છે. અને જ્યારે ઈચ્છિત વિષયો નથી મળતા ત્યારે તે, તરસથી પીડાઈને પાણીની નિકટ અગાધ કાદવમાં ફસાઈ ગયેલા નિર્બળ બળદની માફક ક્લેશને પામે છે.
