________________
આત્માનુશાસન
||
नयन्त्यर्थार्थं तं न च धनमंदोऽस्त्याश्रमवताम् नतानामाचार्या न हि नतिरताः साधुचरिताः तपःस्थेषु श्रीमन्मणय इव ખાતા: પ્રવિતા: કળિકાળમાં દંડ નીતિ, ભૂપતિ તે આચરે, ધનકાજ તે, પણ ધન નહીં સાધુ કને, નૃપ શું કરે? આચાર્ય દંડી સાધુને જો દોષ દૂર કરાવતા, તો માન પૂજા વિનય હાનિ; તેથી દોષ ચલાવતા; આચાર્ય પૂજા નમન અર્થી, શિથિલ એવા એ જર્સી, (ત્યાં) સાધુચરિત નિઃસ્પૃહી જ્ઞાની, રત્નસમ વિરલા અહીં. ભાવાર્થ આ કળિ (પંચમ) કાળમાં એક દંડ જ નીતિ છે. તે દંડ રાજા કે શાસનકર્તાઓ દ્વારા દેવાય છે. રાજા જેની પાસેથી ધનનો લાભ દેખે છે તેને દંડ કરે છે. તેથી સાધારણ જનતામાં કંઈક સદાચારની પ્રવૃત્તિ થઈ શકે છે. પરંતુ તે દંડના ભયથી સાધુજનો સદાચારમાં વર્તે એવી સંભાવના થઈ શકતી નથી. કારણ કે સાધુઓ પાસે ધન હોતું નથી કે જેથી રાજા તે તરફ દૃષ્ટિ કરે. વળી ધર્મનીતિ અનુસાર તે કાર્ય રાજાના અધિકારનું પણ નથી. આવી પરિસ્થિતિમાં સાધુઓને સન્માર્ગમાં પ્રવર્તાવી શકે એમ હોય તો તે આચાર્ય જ છે. પરંતુ વર્તમાનમાં તે આચાર્યો આત્મપ્રતિષ્ઠા, માન-મહત્તાના ઇચ્છક અધિક છે. પરિણામે તે આચાર્યો લોભરૂપ પ્રયોજનવશે પોતાની વંદના આદિ કરનાર શિષ્યોને તેમની યથેચ્છ પ્રવૃત્તિ દેખતા છતાં સન્માર્ગમાં પ્રવર્તાવવા દંડ દેતા નથી. તેથી આ કાળમાં મુનિઓના આચાર શિથિલ થઈ જતાં, યથાર્થ સાધુધર્મનાં આચરણ કરનાર સાધુ કાંતિમાન મણિની માફક વિરલા, બહુ જ થોડા રહી ગયા છે..
V
-
1
શ્લોક-૧૫૦
एते ते मुनिमानिनः कवलिताः कान्ताकटाक्षेक्षणैरङ्गालग्नशरावसन्नहरिणप्रख्या
भ्रमन्त्याकुलाः |
८७
