________________
આત્માનુશાસન
cલોક-૧૨૩ विधूततमसो રાસ્તા યુનિવન્જિનઃ | संध्याराग इवार्कस्य जन्तोरभ्युदयाय सः || એ રાગ તપ કે શ્રુત તણો, જે નષ્ટ કરતો તમસને; રવિ-લાલી સમ સૂર્યોદયે, ઉન્નતિકારક જીવને. ભાવાર્થ – જેમ પ્રભાત સમયની સૂર્યની લાલિમા (રક્તતા) તેના ઉદયને સૂચવે છે; તેમ જે મહાભાગ્ય આત્માનો અજ્ઞાન અંધકાર દૂર થયો છે તેમને તપ કે શાસ્ત્રાદિ પ્રત્યે જે અનુરાગ હોય છે એ પણ અભ્યદય - કલ્યાણને જ અર્થે છે. વિવેકી સમ્ય... દૃષ્ટિ જીવનો ધર્મ સંબંધી અનુરાગ કદી હાનિનું કારણ થઈ શકતો નથી.
શ્લોક-૧૨૪ विहाय व्याप्तमालोकं पुरस्कृत्य पुनस्तमः । रविवद्रागमागच्छन् पातालतलमृच्छति ॥ અજ્ઞાનીનો જે રાગ-આગળ તમસને કરી-થાય છે; રવિ-લાલી સંધ્યાની સમો, પાતાળતળ લઈ જાય છે. ભાવાર્થ – જેવી રીતે સુર્ય વિસ્તાર પામતા પ્રકાશને છોડીને અંઘકારને આગળ કરીને સાંજે જ્યારે રાગરૂપ લાલિમાને પામે છે ત્યારે તે પાતાળને પામે છે, અસ્ત થઈ જાય છે; તેવી જ રીતે જીવ વસ્તુસ્વરૂપને પ્રકાશિત કરનાર જ્ઞાનરૂપ પ્રકાશને છોડીને અજ્ઞાનનો સ્વીકાર કરતો જ્યારે રાગ(વિષયવાંછા)ને પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે તે પાતાળતળ - નરકાદિ દુર્ગતિમાં જઈ પડે છે. આ પ્રમાણે ધર્મમાં અનુરાગ અને વિષયમાં અનુરાગ બનેમાં અનુરાગરૂપે સમાનતા હોવા છતાં પણ મહાન અંતર છે - એક ઊર્ધ્વગમનનું કારણ છે, બીજો અધોગતિનું કારણ છે.
