________________
૮૦
આત્માનુશાસન સ્ત્રીનું શરીર તેને ચંદ્ર આદિ પદાર્થોની તુલ્ય ગણી જો તે પ્રત્યે તું અનુરાગ કરે છે તો પછી નિર્મળ અને ઉત્તમ એવા ચંદ્રાદિક પદાર્થોમાં જ તારે અનુરાગ કરવો ઉત્તમ છે. પરંતુ કામરૂપ મદિરાના મદથી અંધ થયેલા જીવોમાં એવો વિવેક ક્યાંથી હોય? અર્થાત્ તેમનામાં પ્રાયે એવો વિવેક હોતો જ નથી.
શ્લોક-૧૩૯ प्रियामनुभवत्स्वयं भवति कातरं केवलं परेष्वनुभवत्सु तां विषयिषु स्फुट लादते । मनो ननु नपुंसकं त्विति न शब्दतश्चार्थतः सुधीः कथमनेन सनुभयथा पुमान् जीयते ॥ જ્યાં પ્રિયાનો અનુભવ કરે ત્યાં મન અધીર સદા રહે, સ્પર્શેન્દ્રિયાદિ અનુભવે, આનંદ મન કેવલ લહે; નહિ મન નપુંસક શબ્દથી પણ શબ્દ અર્થ ઉભય થકી, નર પ્રાણ તો તે નપુંસક મનથી જિતાયે શું કદી? ભાવાર્થ – જે મન પ્રિયાનો અનુભવ કરતાં કેવળ અધીર થાય છે - તેને ભોગવી શકતું નથી તથા જે બીજા વિષયીજનોને - સ્પર્ધાદિ ઇન્દ્રિયોને તેનો ભોગ કરતાં દેખીને દૂર રહીને માત્ર હર્ષાયમાન થાય છે, તે મન શબ્દથી તેમ જ અર્થથી પણ નિશ્ચય નપુંસક છે. એવા એ નપુંસક મન દ્વારા સુધી અર્થાત્ વિવેકી - ઉત્તમ બુદ્ધિના સ્વામી કે જે શબ્દથી તેમ જ અર્થથી પણ પુરુષ છે કે કેમ જિત્યાં જાય? અર્થાત્ ન જ જિતાવા જોઈએ.
શ્લોક-૧૩૮ राज्यं सौजन्ययुक्तं श्रुतवदुरुतपः पूज्यमत्रापि यस्मात् त्यक्त्वा राज्यं तपस्यन् न लघुरतिलघुः स्यात्तपः प्रोह्य राज्यम् । राज्यात्तस्मात्प्रपूज्यं तप इति मनसालोच्य धीमानुदग्रं कुर्यादार्यः समग्रं प्रभवभयहरं सत्तपः पापभीरुः ॥
