________________
શુભસ’ગ્રહ-ભાગ પાંચમા
આશ્રમ કે ઉત્તર કી આર, કુછ દૂર પર વૃક્ષવિહીન ખુલે મૈદાન પર વિદેશી અધ્યાપકાં કે લિયે બંગલે ખતે હુયે હૈં. ઇન્હીં કે પાસ કવિવર કી “ઉત્તરાયણ” નામક પુસ જ઼ી કુટી હૈ. ઇસી કી શાન્તિમય છાયા મેં ઐઠ કર મહાકવિ અપની વિશ્વ-હૃદય-મુગ્ધકારી લેખની ચલાતે હૈં ઔર સંસાર કા શાન્તિકા સંદેશ સુનાતે હૈં.
૧૩૨
પૂર્વ કી ઓર એક છેટા-સા અસ્પતાલ ભી ખના હુઆ હૈ, જહાં આવશ્યકતા પડને પર આશ્રમ-નિવાસિયે કી ચિકિત્સા હાતી હૈ. અસ્પતાલ સે કૈવલ આશ્રમ-વાસિયોં કા ડી લાભ નહી' હેાતા, કિન્તુ આસપાસ કે ગાંવવાથે ભી પૂરા કાયદા ઉઠાતે હૈં. કભી કભી તે! વિદ્યાર્થીગણ સ્વયં ગાંવ કે અમારાં કે લાદ કર અસ્પતાલ મે' લાતે તથા ઉનકી ચિકિત્સા ઔર દેખ-રેખ કરતે હૈ. ચિકિત્સા કે લિયે તે યોગ્ય ડાક્ટર હૈ હી, કિન્તુ અમારી કી સેવા તથા દેખ-રેખ વિદ્યાથી ગણુ સ્વયં કરતે હૈ. રેગિયાં જી સેવા કરને મેં યહાં કે છાત્ર વિશેષ સુખ અનુભવ કરતે હૈં તથા ઉસકે લિયે હમેશ તૈયાર રહતે હૈ. આપસ મેં ચે લેગ ખારી ખારી સે કામ ખાંટ કર રાગી જી સેવા કરતે હૈં ; યહાં તક કિ કભી કભી રાત રાતભર જાગ કર ભી અપને સ્નેહ ઔર સેવા કા પરિચય દે હૈ.
પશ્ચિમ કી એર સે ચલને પર વૃક્ષેાં સે ધિરી હુ એક સગમરમર કી ચૌકી-સી મિલતી હૈ. યહીં કવિવર કે પૂજ્ય પિતા મહર્ષિ દેવેન્દ્રનાથ ઠાકુર કા ઉપાસનાસન હૈ. રામપુર જાતે સમય મહિષ એક ખાર યહીં હરે થે ઔર ઇન્હી દે। વૃક્ષેાં કે નીચે પ્રાર્થના કી થી. ઉસી સમય સે યહ સ્થાન મહિષ કૈા પ્રિય હૈ। ગયા ઔર યહી વે સદા પ્રાથના કિયા કરતે થે. યહ વહી સ્થાન હૈ જહાં મહિષ પર એકાન્ત પા કર કુછ ડાકુએ તે હમલા કિયા થા. ઉનકી ધ્યાનાસ્થિત પ્રશાન્ત મુદ્રા. દેખ કર ડાકુએ કા કઠાર હ્રદય ભી ભક્તિભાવ સે અભિભૂત હૈ। ગયા થા, ઔર ઉન્હોંને મહિ કે ચરણાં મેં આત્મસમર્પણ કર અપની સેવા અણુ કી થી. યહી વહુ સ્થાન હૈ જહાં મહિ તે આત્મા કી શાન્તિ પ્રાપ્ત કી થી તથા ઉસ શાન્તિ-નિકૈતન બ્રહ્મ કા અનુભવ કિયા થા. યહીં પર શાન્તિ પ્રાપ્ત કરને કે બાદ અશાન્ત સ`સાર કે! શાંતિ પ્રદાન કરને કે લિયે શાન્તિ-નિકેતન આશ્રમ તથા બ્રહ્મવિદ્યાલય કે સ્થાપત કા શુભ વિચાર મહર્ષિ કે હૃદય મેં ઉત્પન્ન હુઆ થા. પ્રાનાસન કી ટિકને કી પટ્ટી પર મહિષ` કે પ્રિય વાક્ય ખુદ્દે હુયે હૈ :~
" तिनि आमार हृदयेर आराम मनेर आनंद आत्मार शान्ति” સમીપસ્થ વૃક્ષ કી શાખા પર ભી ખુદા હુઆ હૈ:- તાર નામ ન” ખાલપુર કા યહ ભાગ જહાં કિ આશ્રમ ખના હુઆ હૈ અપની પ્રકૃતિ-સૌંદ` કે લિયે પ્રસિદ્ધ હૈ. મહર્ષિ દેવેદ્રનાથ ઠાકુર મૈં ઇસ સ્થાન કી સુંદરતા દેખ કર કંસે અપની પ્રાર્થીના કા પ્રિય સ્થાન નિયત ક્રિયા. વૈ યહાં છેટા-સા મકાન અના કર રહને લગે તથા ખાર સે ઉપજાઉ મિટ્ટી લા કર યહાં ફૂલફૂલવાલે પૌધે લગવાયે. આમ કા બગીચા ભી લગવાયા. પહલે વે કભી અભી આ કર યાં રહા કરતે થે. સન ૧૮૮૭ મેં ઉન્હાંને યડાં આશ્રમ ખનાને તથા બ્રહ્મવિદ્યાલય સ્થાપન કરને કા વિચાર કિયા. એક ટ્રસ્ટડીડ કૅ દ્વારા યહ આશ્રમ સાર્વજનિક બના દિયા ગયા તથા ૬૦ હજાર સાલાના આમદની કી સમ્પત્તિ લગા કર ઇસે શાંતિ કે ઇચ્છુક જિજ્ઞાસુએ કે લિયે શાંતિ પ્રાપ્ત કરને તથા સાંપ્રદાયિક ઝગડાં કે ઉપર ઉઠે કરી એક બ્રહ્મ કી ઉપાસના કરને કા સ્થાન બના દિયા.
યદ્યપિ ટ્રસ્ટડીડ મે` બ્રહ્મવિદ્યાલય તથા પુસ્તકાલય સ્થાપન કરને કા જિક આયા હૈ, તથાપિ સન ૧૯૦૧ તક યુદ્ધ વિચાર કામ મેં ન લાયા જા સકા. ઉસ સમય સ્વદેશી યુગ કા આર્લકાલ થા, મહિષ કે સુયેાગ્ય પુત્ર હમારે વર્તમાન કવિવર રવીન્દ્રનાથ ને ઉસ સમય પ્રાચીન ભારત કે તપેાવનસ્થ ઋષિકુલાં કે સમાન સ્વાભાવિક તથા ચરિતસુધારક ધપ્રાણ શિક્ષાપ્રણાલી કી આવશ્યકતા કા અનુભવ કિયા. જડવાદી તથા વિલાસિતામય યારપીય સભ્યતા કે વિષમ લાં કા રાકને તથા ઉસ સભ્યતા કી મૂલભૂત ચરિત્રનાશકારી પ્રણાલી કે પ્રભાવાંસે રાષ્ટ્ર કે આધાર માલકાં કી રક્ષા કરને કે લિયે કવિવર ને ઉસી પ્રાચીન તપાવનપ્રણાલી । પસંદ કિયા, જહાં
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
