Shubh Sangraha Part 05

Author(s): Bhikshu Akhandanand
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay

Page 294

૨૭૮
શુભસગ્રહું-ભાગ પાંચમા
નઇ સત્તા કા મજબૂત કરને કી એર ભી ઉસે કાપી ધ્યાન દેના પડા. ફિર ભી ઉસને પહલે ખડી સતલા કે સાથ યુદ્ધ જારી રકખા ઔર અંગ્રેજી સેના કા શિકસ્ત પર શિકસ્ત દી. યહાં તક કિ અંગ્રેજોં કા ચારાં આર નિ`લતા, નિરુત્સાહ ઔર નૈરાશ્ય” કે સિવા કુછ દિખાઇ ન દેતા થા. અંત મેં સન્ ૧૭૮૩ મેં અંગ્રેજો ને ખડી નમ્રતા કે સાથ ટીપુ સે સુલહ કી પ્રાર્થના કી. ટીપૂ ઉનકી ખાતાં મેં આ ગયા. ૧૧ મારૂં સન ૧૭૮૪ કૈં। મગલેર મે' ટીપુ સુલ્તાન ઔર અંગ્રેજ કંપની કે બીચ સંધિ હા ગઇ. અ ંગ્રેજો ને વાદા કિયા કિ હમ ક્િર કભી મૈસુર કે મામલાં મેં દખલ ન દેંગે. ટીપૂ ઔર ઉસકે ઉત્તરાધિકારિયે કે સાથ સદા મિત્રતા કા વ્યવહાર રકખેંગે, ઔર ઉનકે શત્રુઓ કે વિરુદ્ધ ઉન્હેં સહાયતા દેને કે લિયે સદા તૈયાર રહેંગે. ઇસ વાદે પર વીર, ઉદાર કિંતુ નાતજરૂખેકાર ટીપૂ ને અંગ્રેજો સે છતા હુઆ તમામ ઈલાકા ઉન્હેં લોટા દિયા. ટીપૂ તે નિઃસ ંદેહ એશિયાઈ મર્યાદા કે અનુસાર અપની શાહાના આન કાયમ રખી ઔર અંગ્રેજે કા કાફી નીચા દિખાયા, કિન્તુ જે ખાત હૈદર ઔર નાના ચાહતે થે, વહુ પૂરી ન હૈ। સકી. હૈદરઅલી કા ચરિત્ર
હૈદરઅલી એક ગરીબ ઘર મેં પૈદા હુઆ થા, ઔર એક મામૂલી સિપાહી સે બઢતે-તે કૈવલ અપની વીરતા ઔર યેાગ્યતા કે ખલ એક વિશાલ રાજ્ય કા સ્વામી બન ગયા. હૈદરઅલી ‘સુલતાન હૈદરઅલી શાહ કહલાતા થા. દિલ્હી-દરબાર કે સખેદારાં મે' ઉસકી ગનતી થી. મૈસૂર કા વહુ દેવ' થા ઔર હમ ઉપર લિખ ચૂકે હૈં કિ મૈસુર રાજ્ય કે અંદર ‘દૈવ' કા પદ ઠીક પૈસા હી થા, જૈસા મરાઠા-સામ્રાજ્ય કે અંદર પેશ્વા કા. દેવ' કી ગદ્દી અને હૈદરઅલી કે કુલ મે' પૈતૃક હૈા ગઇ થી. અપની વીરતા દ્વારા ઉસને મૈસૂર રાજ્ય કેા બહુત અવિક ખટા લિયા થા. મરતે સમય, ઉસ તમામ ઇલાકે કૈા છેાડ કર, જો ઉસને હાલ કે યુદ્દ મેં અપને શત્રુએ સે વિજય કિયા થા, ઉસકે શેષ રાજ્ય કા ક્ષેત્રફલ અસ્સીહાર વર્ગમીલ થા, જિસકી સાલાના બચત શાસન કા તમામ ખર્ચી નિકાલ કર તીન કરાડ રૂપયે સે ઉપર થી. ઉસકી કુલ સ્થાયી સેના તીન લાખ ચૌવીસ હજાર થી; જિત મે ૧૯,૦૦૦ સવાર, ૧૦,૦૦૦ તાપખાને કે સિપાહી, ૧,૧૫,૦૦૦ પૈદલ ઔર ૧,૮૦,૦૦૦ ઇસ તરહ કી સેના થી જો દૂસરે સરદાä કે અધીન હર સમય તૈયાર રહતી થી ઔર આવશ્યકતા પડને પર ખુલ્લા લી જાતી થી. ઉસ ખાતે કે જવાહરાત ઔર નકદી કા અંદાજા અસ્સી કરોડ રૂપયે સે ઉપર કા થા. ઉસકી પશુડાલાએ મે ૭૦૦ હાથી, ૬૦૦૦ ઉંટ, ૧૧૦૦૦ ઘેાડે, ૪,૦૦,૦૦૦ ગાય ઔર બેલ, ૧,૦૦,૦૦૦ ભેંસ ઔર ૬૦,૦૦૦ ભેડે થી. ઉસકે શસ્ત્રાગાર મેં ૬,૦૦,૦૦૦ ક, ૨,૦૦,૦૦૦ તલવાર ઔર ૨૨,૦૦૦ તાપે થી
હૈદરઅલી અપતે સમય કા અકેલા ભારતીય નરેશ થા, જિસને અપને સમુદ્રતટ કી રક્ષા કે લિયે એક જહાજી ખેડા, જિસકે પ્રત્યેક જહાજ પર તેાપે લગી હુઈ થી, રખરખા થા. ઉસકી જલસેના અને સમય કી એક જબરદસ્ત જલસેના થી. ઉસકે જલસેનાપતિ અલીરજા ને મલીપ નામક લગભગ બારહ હાર છેર્ટ-મડે ટાપુઓ કા વિજય કર કે ઉન્હે હૈદરઅલી કે રાજ્ય મેં મિલા લિયા થા.
હૈદરઅલી પઢના લિખના બિલકુલ ન જાનતા થા. એક મુસલમાન ત ાસલેખક લિખતા હૈ કિ ઉસને ફારસી અક્ષરેાં મે અપના નામ લિખને કા પ્રયત્ન ક્રિયા. ખડે પરિશ્રમ સે વહ અપને નામ કા કૈવલ પહેલા અક્ષર ‘હૈ’ સીખ પાયા; કિંતુ ઇસ હૈ' કા ભી વસ્તુ સદા ઉલટા ઔર ગલત લિખા કરતા થા. યહી ઉસકે દસ્તખત થે; તથાપિ સમસ્ત ભારતીય તથા વિદેશી ઇતિહાસલેખક મુક્ત કંટ સે સ્વીકાર કરતે હૈં કિ બુદ્ધિમત્તા, દૂરદર્શિતા, નીતિજ્ઞતા ઔર શાસન– પ્રબંધ મે' ઉસકી યેાગ્યતા બડે ઉચે દરજે કી થી ઔર વીરતા તથા યુદ્ધકૌશલ મે વહુ અપને સમય મેં સથા અદ્વિતીય થા.
ધાર્મિક પક્ષપાત યા તઆસુખ કા ઉસમેં નિશાન તક ન થા. અપને રાજ્ય જી ઉંચે સે ઉચી પદવિયાં ઉસને હિંદુએ કૈા દે રખ્ખી થી. ઉસકે મુખ્યતમ મંત્રી હિંદૂ થે. મૈસૂર કે જિત