Shubh Sangraha Part 05

Author(s): Bhikshu Akhandanand
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay

Page 386

શુભસંગ્રહ-ભાગ પાંચમો અબ પ્રશ્ન યહ હોતા હૈ કિ જબ ધર્મ મત સે પૃથફ હૈ તે ફિર મતવાદ મેં યા શ્વમાત્મક વિશ્વાસે મેં ઉસકા પર્યવસાન કર્યો કર હુઆ ? ઇસકા કારણ ચાહે કુછ હૈ, પર ઇસમેં સ દેહ નહીં કિ હમારે દૌર્ભાગ્ય સે ઇસ સમય હમારી ધાર્મિક અવસ્થા વહ નહીં હૈ જે ઉપનિષદ ઔર દર્શનેં કે સમય થી. ઉસ સમય સૈદ્ધાન્તિક ભેદ ભી હમારે ધર્મ કા કુછ હાનિ નહીં પહુંચા સકતા થા; પર આજકલ આંશિક ભેદ કો ભી હમારા કામલ ધર્મ સહન નહીં કર સકતા. ઉસ સમય હિંદુ ધર્મ ઇતના ઉદાર થા કિ વહ બૌદ્ધ ઔર જૈન જૈસે નિરીશ્વરવાદી મતે કે ભી અપને ક્રોડ મેં સ્થાન દે સકતા થા; પર આજકલ કા હિંદુધર્મ સાકારવાદી ઔર નિરાકારવાદિયાં કે મિલ કર નહીં રહને દેતા. પહલે કા હિંદુધર્મ સદાચારી કે ધર્મામાં ઔર જ્ઞાની કે મેક્ષ કા અધિકારી (ચાહે વહ કોઈ હા) માનતા થા, પર આજકલ કા દૂિધર્મ અપને લક્ષ્ય સે હી ચુત હે કર યા તો મતમતાન્તર કે શુષ્ક વાદવિવાદ મેં યા પુરાની લકીર કે પીટને મેં અપની શક્તિ કા દુરુપયોગ કર રહા હૈ. સંસાર કે ઔર સમસ્ત વિષયાં મેં હમ વિચારશક્તિ કા ઉપયોગ કર સકતે હૈં; પર કેવલ ધર્મ હી એક ઐસા સુરક્ષિત વિષય હૈ કિ જિસમેં આખું બંદ કર કે દૂસરાં કે પીછે ચલના ચાહિયે. યદિ ઈસકી કેાઈ સીમા નિયત હતી, તબ ભી ગનીમત થાઃ પર અબ ઇસ દશા મે જબ કિ ઇસકી અબાધ સત્તા હૈ, કોઈ ભી વિષય હમારે લિયે ઐસા નહીં રહ જાતા, જિસમેં હમ સ્વછંદ વિચરણ કર સકે. ધર્મ કે નામ સે અબ તક હમારે સમાજ મેં જેસે જૈસે અનર્થ ઔર અત્યાચાર હે રહે હૈં, ઉનકે કારણ હમારે કરડે ભાઈ ઔર બહન મનુષ્ય હેતે હુએ પશુજીવન વ્યતીત કર રહે હૈ. ઇસ બીસવીં સદી મેં જબ કિ અન્ય દેશવાસી રાષ્ટ્ર હી નહીં કિંતુ રાષ્ટ્રસંઘ ઔર સામ્રાજ્ય કે સ્થાપના કર રહે હૈ, ભારતવર્ષ દિ સમાજ સંગઠન કે ભી અાગ્ય છે તે ઉસકા કારણ ભ્રમીત્મક સંડોર હી હૈ.
હમ માનતે હૈ કિ જૈસા ધર્મ કા દુરૂપયોગ આજકલ ભારતવર્ષ મેં હો રહા હૈ ઐસા ઔર કહીં દેખને મેં ન આવેગા. પરંતુ અબ પ્ર”ન યહ હૈ કિ ધર્મ કા પ્રયોગ અન્યથા કિયા જા રહા હૈ? કયા પ્રસ લિયે હમ ધર્મ કે હી છોડ દે ? યદિ કે મનુષ્ય અ૫ની મૂર્ખતા સે અગ્નિ મેં હાથ જલા લેતા હૈ તો કયા ઉસે યહ ઉપદેશ કરના ઠીક હોગા કિ વહ અગ્નિ સે કભી કોઈ કામ ન લે, યા કિ ઉસે અગ્નિ સે કામ લેને કી તરકીબ સિખાના ઠીક હોગા ? ઇસકા ઉત્તર પ્રત્યેક બુદ્ધિમાન મનુષ્ય યહી દેગા કિ દૂસરી બાત હી હેની ચાહિયે.. - યદ્યપ આધુનિક શિક્ષા ઔર સમય કે પ્રભાવ સે આજકલ ધાર્મિક ક્ષેત્ર મેં ભી અસંતેષ ઔર હલચલ મચી હુઈ હૈ ઔર પ્રત્યેક ધર્મ કે અગ્રણી ઔર શિક્ષિત પુરુષ યહ અનુભવ કરને લગે હૈ કિ અબ ઇસ બીસવી શતાબ્દી કી જનતા કે ઇસ પ્રકાશ કે યુગ મે કેવલ ધર્મ કે નામ સે રૂઢિ કા દાસ નહી બનાયા જા સકતા, ઔર ન ઇસ બઢતે હુએ હેતુવાદ કે પ્રવાહ કા હી રેકા જા સકતા હૈ. તથાપિ વે ન જિમેરું વનજ્ઞાનાં મૅજિનાજૂT ઈસ નીતિ કા અનુસરણ કરતે હુએ ધર્મ કે વિષય મેં સ્પષ્ટવાદિતા સે કમ નહીં લે સકતે. ઇતના હી નહીં બહુત સે શિક્ષિત એસે ભી મિલેગે જે અપને સમાજ કે પ્રસન્ન કરને કે લિયે યા ઉસકા વિધાસભાજન બનને કે લિયે ઉસકે માત્મક વિશ્વાસે પર તક ઔર વિજ્ઞાન કી કલઈ ચઢાને લગતે હૈં. જિસ દેશ મેં નૈતિક બલ કી યહ દુર્દશા હે ઔર જહાં માન કે ભૂખે શિક્ષિત લોગ અશિક્ષિત સે માનભિક્ષા કી યાચના કરે, વહાં યદિ ધર્મ કા ઐસા દુરુપયોગ હો રહા હૈ તો ઇસમેં આશ્ચર્ય હી કયા હૈ? પરંતુ પ્રશ્ન યહ હૈ, જબ તક ધર્મ કે સૂર્ય મેં અંધવિશ્વાસ કા યહ ગ્રહણ લગા હુઆ હૈ, ક્યા હમ અપને ઉશ્ય ઔર લક્ષ્ય કે પ્રાપ્ત કર સકતે હૈ ? હમારે દેશ કે નેતા રાજનૈતિક સ્વતંત્રતા કે લિયે તો ફડફડા રહે હૈ, પર યહ ધાર્મિક પરતંત્રતા જે હમેં ખુલી હવા મેં સાંસ ભી નહીં લેને દેતી, ઉનકી દષ્ટિ મેં જરા ભી નહીં ખટકતી. ક્યા ઇસી લિયે કિ યહ ફાંસી હમને અપને આપ લગાઈ હૈ, ઈસકી મૌત મીઠી હૈ ?
• હમારા વક્તવ્ય કેવલ યહ હૈ કિ યદિ ધર્મ હમારે સ્વભાવ યા કર્તવ્ય કા બેધક હૈ, જૈસા કિ હમ અપના અભિપ્રાય પ્રકટ કર ચૂકે હૈ, તબ તે વહ હમસે ઔર હમ ઉસસે કિસી દશા