Shubh Sangraha Part 05

Author(s): Bhikshu Akhandanand
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay

Page 391

રાજકુમારે કી શિક્ષા ઓર શિક્ષક સે ચાહિયે?
૩૭૫ ઇતિહાસ સિખલા કર કમ સે કમ સામ્રાજ્ય કી ઉન્નતિ ઔર અવનતિ કે કારણ કે બતલાતા, ઔર આકસ્મિક ઘટનાઓ તથા શાસનવિષયક ત્રુટિ કી વ્યાખ્યા કર કે યહ પ્રકટ કરતા કિ ઉનકે કારણ સામાજિક અવસ્થા મેં કૌન કૌન પરિવર્તન હુએ, કયા કયા હાનિલાભ હુએ ઔર દેશ પર કંસા પ્રભાવ પડા? મનુષ્યજાતિ કા ઇતિહાસ સિખાના તે એક ઓર રહા, આપને મુઝે મેરે ઉન પૂર્વજો કે ભી ઠીક ઠીક નામ ન બતાયે, જિહેને ઇસ વિસ્તૃત રાજ્ય કી નીવ ડાલી થી. ઉનકે ચરિત્ર, રાજ્યપદ કા કારણ ઔર વિજય કે મૂલ સાધન કે વિષય મેં આપને મુ અંધેરે મેં રકખા. અપને આસપાસ કે દેશે કી ભાષાઓ કા જ્ઞાન રાજા કે લિયે અત્યંત આવશ્યક હૈ, પરંતુ આપને મુઝે અરબી પઢાયી. આપ કદાચિત યહ સમઝતે હોંગે કિ અરબી પા કર આપને મેરા બડા ઉપકાર કિયા. ઇસી લિયે આપને મેરા બહુમૂલ્ય સમય નષ્ટ કિયા. આપને યહ ન જાના કિ કૌન કૌન સે વિષયે કી શિક્ષા રાજકુમાર કે દેના ચાહિયે. આપ સમઝતે થે કિ મુઝે ઉતના વ્યાકરણ જાનના આવશ્યક હૈ જિતના એક બડે મુલ્લાં કે જાનના ચાહિયે. શે ક! મેરે બાયકાલ કો બહુમૂલ્ય સમય આપને નીરસ, અનુપયોગી ઔર કઠિન શબ્દ કે રટાને મેં નષ્ટ કિયા.
કયા આપ યહ નહીં જાનતે થે કિ બચપન મેં પ્રાપ્ત કી હુઈ શિક્ષા કભી નહીં ભૂલતી ? કયા કિ ઉર સમય સ્મરણશક્તિ પ્રબલ રહતી હૈ, ઈસલિયે લડકપન મેં દિયા હુઆ ઉપદેશ ચિત્તપર જમ જાતા હૈ. ઉસ સમય યદિ ઉત્તમ શિક્ષા દી જાય તો મનુષ્ય બડે બડે કામ કર સક્તા હૈ, ઔર ઉસકે વિચાર શુદ્ધ હ કર ઉચ્ચપદ કે પહુંચા સકતે હૈ. કયા વિજ્ઞાન ઔર ધર્મશાસ્ત્ર કી શિક્ષા કેવલ ઉસે અરબી દ્વારા દી જા સકતી હૈ ? ક્યા ઈશ્વરભજન ઔર વિદાધ્યયન હમારી ભાષા મેં હૈના સંભવ નહીં ? આપને મેરે પિતા સે કહા થા કિ આપ મુઝે દર્શનશાસ્ત્ર પઢાતે હૈ. યહ સચ હૈ. મુઝે ભલી ભાંતિ યાદ હૈ કિ આપને બહુત સમય તક
ક અંર શાહયપૂર્ણ બા પર વ્યાખ્યાન દે દે કર મેરા દિમાગ ખાલી કર દિયા ઔર એસી બાતે સમઝાઈ જિનસે કુછ લાભ નહીં હોતા ઔર ન છ સંતોષ હી હોતા હૈ. આપને મેરે મસ્તિષ્ક મેં વહ બાતે કુસને કા પ્રયત્ન કિયા જે નિઃસાર થી ઔર અત્યંત શ્રમ કરને પર ભી યાદ નહીં રહતી એવં જિનકે કારણ બુદ્ધિ જડ હો જાતી હૈ. હાં, આપને વહ તર્કશાસ્ત્ર સિલાયા, જિસસે મેરે જીવન કા અમૂલ્ય સમય વ્યર્થ ગયા, ઔર જબ આપસે મેં પૃથફ આ તબ અર્થહીન, કિલષ્ટ ઔર દ્વિઅર્થસૂચક શબ્દ કે અતિરિક્ત આપકી વિદ્યા કી કેઈ બાત મુઝે યાદ ન રહી. મેને આપણે એ શબ્દ સીખે જે દાર્શન ને અપના અજ્ઞાન ઢકને કે લિયે ગઢ હૈ. યદિ આપને મુઝે વહ તર્ક સિલાયા હોતા, જિસમેં કાર્યકારણભાવ પ્રધાન જાન જાતા હૈ ઔર જિસમેં બિના સચ્ચા જ્ઞાન હુએ ચિત્ત કે સંતોષ નહીં હતા. યદિ આપને મું. આત્મા કી ઉન્નતિ કરનેવાલી શિક્ષા દી હાતી ઔર ઐસા જ્ઞાન દિયા હતા ઉસકે કારણે મનુય સ્થિર રહ સકતા હૈ, યદિ આપને મુઝે મનુષ્ય કા સ્વાભાવિક ધર્મ, સૃષ્ટિ કી રચના, ઉસકી ઉત્પત્તિ ઔર નાશ સમઝાયા હતા, તે મ આપકે ઉતના હી કૃતજ્ઞ હેતા, જિતના સિકંદર અરડૂ કા થા. કહિયે કયા રાજા પ્રજા કે ધર્મ રિસખલાના આપકા કર્તવ્ય ન થા ? યહ તે એના વિષય હૈ જિસકા જ્ઞાન રાજા કે લિયે આવશ્યક હૈ ? ક્યા સ્વપ્ન મેં ભી આપને કભી મુઝે યુદ્ધવિદ્યા, યૂહરચના, આક્રમણ કરના સિખેલાયા ? સૌભાગ્ય સે ઇન વિષય પર મૈને આપો આંધક પંડિતજનોં સે મંત્ર લિયા. જાઈએ, સાધે ચલે જાયે ઔર આજ સે કિસીસે ન કહિયે કિ આપ કૌન હૈ.” મુલ્લાં સાહબ અપને શિવ કા કઠેર ઉપદેશ સુન કા ઉલ્ટ પર ઘર કે લૌટ આયે.
( ભ્રમર”ના એક અંકમાંથી)