Shubh Sangraha Part 05

Author(s): Bhikshu Akhandanand
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay

Page 392

૩૯૬
શુભસંગ્રહ-ભાગ પાંચમ १६३-गीताग्रंथ की एक बड़ी विशेषता
યે તે ગીતા અર્જુન કે મહાભારતયુદ્ધ મેં પ્રેરિત કરને કે લિયે કહી રહી હૈ, પરંતુ ઈસી પ્રસંગ મેં ભગવાનને મનુષ્યતા તથા માનવધર્મ કા ઇતના અચ્છ ઔર અસા પૂર્ણ વર્ણન કર દિયા હૈ કિ યહ ગ્રંથ એક સુંદર માનવધર્મ-શાસ્ત્ર બન ગયા હૈ ઔર ઇસી દષ્ટિ સે ઇસ ગ્રંથ કી આજ દિન ઈતની મહત્તા હૈ. ઉન્હોંને અપને ઇસ માનવધર્મ-શાસ્ત્ર કે ઇતના અવિરોધી બનાયા હૈ કિ અદ્વૈતવાદી શંકરાચાર્ય, વિશિષ્ટાદ્વૈતવાદી રામાનુજાચાર્ય, શુદ્ધાદ્વૈતવાદી વલ્લભાચાર્ય, દ્વૈતાદ્વૈતવાદી નિમ્બાર્કચાર્ય, દૈતવાદી મખ્વાચાર્ય આદિ સબ આચાર્યો ને પરસ્પર વિરોધી સિદ્ધાંત રખતે હુએ ભી ઇસ ગ્રંથ કે એક સમાન પ્રામાણિક માના હૈ તથા ઇસકે અપને અપને તંગ સે સમઝાને કી ચેષ્ટા કી હૈ. ઇતના હી નહીં, આસ્તિક ભક્તિવાદી, નાસ્તિક સાંખ્યવાદી ધર્મિષ્ઠ કર્મવાદી, વેદાંતી જ્ઞાનવાદી તથા યોગી ધ્યાનવાદી, ઇત્યાદિ સભી હી ઇસમેં સમાન આનંદ કા અનુભવ કરતે હુએ અપની અપની રુચિ કી બાતેં પાતે હૈ. યહ અવિરોધી સિદ્ધાંત ભી ઇસ તંગપર પ્રતિપાદિત હુઆ હૈ કિ પ્રત્યેક વાદ કી અપૂર્ણતા ભી દૂર હૈ ગઈ હૈ ઔર સબ યાદોં કા સમન્વય ભી હો ગયા હૈ. યહી ગીતાગ્રંથ કી એક બડી વિશેષતા હૈ. ઇસમેં વદર્શને કે સિદ્ધાંત રહતે હુએ ભી એક ઐસી નવીનતા આ ગયી હૈ, જિસને ઉન છ દર્શને કી અપૂર્ણતા દૂર કર કે ઉન સબકા સમન્વય કર દિયા હૈ ઔર ઉસ સમન્વય સિદ્ધાંત કે બડા હી મને મોહક રૂપ દે દિયા હૈ. - ગીતાને ઇસી વિશેષતા કે સાથ મનુષ્યજીવન કા ધ્યેય તથા ઉસ ધ્યેય કી પ્રાપ્ત કે સાધને કા નિરૂપણ કિયા હૈ. ઉસકે અનુસાર મનુષ્યજીવન કા ધ્યેય “પરા શાંતિ” તથા “શાશ્વત સ્થાન’ હૈ.
(“કલ્યાણ”ને ગીતાંકમાં લેખક-શ્રી. બલદેવપ્રસાદ મિશ્ર)
१६४-वचनामृत
દૂસરે કે દુઃખ દેને કે લિયે જે ઔર કી સહાયતા કે લિયે પ્રાર્થના કરતા હૈ, ઉસસે હમારા કુછ સંબંધ નહીં. સ્વજાતિ કો અન્યાય-યુદ્ધ મેં પ્રવૃત્ત દેખ કર જે સ્વજતિ કા પક્ષ લે કર યુદ્ધ કરતા હૈ, ઉસકે સાથ હમારા કુછ સંબંધ નહીં. અન્યાય કી પ્રતિષ્ઠા કર કે અધર્મયુદ્ધ મેં જે પ્રાણુ ગંવાતા હૈ, મુહમ્મદ અપને દિલ ઉસકી ગણના ન કરેગા. –હજરત મુહમ્મદ (સલ૦)
ચાહે કઈ ચિત્ર હૈ, ચાહે ફટે ઔર ચાહે કઈ મૂર્તિ, જિસકે દ્વારા હમારે હૃદય મેં કિસી ઉદાર વિચાર કા સંચાર હતા હૈ; જે કિસી વીર કૃત્ય કે પ્રદર્શિત કરતી હૈ અથવા હમેં પ્રકૃતિ કે કિસી ગંભીર તથ્ય કા દર્શન કરાતી હૈ અથવા જે સામાજિક જીવન કી એક ઝલક હમારે સામને ખીંચ દેતી હૈ, વહ વાસ્તવ મેં હમારી શિક્ષયિત્રી હૈ, ઉસસે હમ શિક્ષા ગ્રહણ કર સકતે હૈ. આત્મશિક્ષા કા ઇસસે બઢકર ઔર દૂસરા કે સાધન નહીં. ઐસે ચિત્રો ઔર મૂર્તિ કે અવશ્ય ઘર મેં રખના ચાહિયે. ગૃહ ઉનકે કારણે અધિક સુખપ્રદ ઔર ચિત્તાકર્ષક માલૂમ હોતા હૈ. –સ્માઈલ્સ
(“હિંદૂપંચ”માંથી)
escope