Shubh Sangraha Part 05

Author(s): Bhikshu Akhandanand
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay

Page 342

૩ર૬
શુભસRs-ભાગ પાંચમા
કર્મયાગી મહાત્મા કહા ? આપને ગીતા મે કહા હૈ ચે ચથા માં પ્રવયંસે સાંસ્તથૈવ મજ્ઞામ્યફ” તાત્પ યુદ્ધ કિ, જો જિસ માર્ગો સે મુઝે આ કરમિલતા હૈ મૈં ઉસે ઉસી માગ સે મિલ જાતા હૂઁ. સંસાર કૈં કિસી ધર્માંપુસ્તક મેં કયા ઇસ ટક્કર કા કાઇ વાક્ય મિલ સકતા હૈ ? કિતના સુદર્, કિતના ભાવપૂર્ણ ઉપદેશ હૈ! સસાર કે ધર્મયુદ્ધો-સાંપ્રદાયિક કા મિટાને કે લિયે ઇસસે અઢ કર ઔર કેન અમેધ અસ્ત્ર હૈ। સકતા હૈ ?
ઇસ એક વાક્ય મે· સંસાર કે સમસ્ત ધર્મો, મતાં, મજહબેાં કા અપૂર્વ સમન્વય વિદ્યમાન હૈ. ક્રમ ગીતા પઢતે હૈં, નિત્ય નિયમ સે પઢતે હૈ, બડે ચાવ ઔર આદર કે સાથ પતે હૈ. આપકે ઇસ વાક્ય કા, પ્રેસ ઔર પ્લેટર્ફે સે એક બાર નહી' બાર-બાર ઉપદેશ ભી કરતે હૈ'; પરંતુ સાંપ્રદાયિકતા કા વિષાક્ત ઔર કલુષિત ભાવ હમારે હૃદય સે નહી મિટતા. હમ એકદૂસરે કે સાચ ઉદારતા ઔર સહૃદયતા કા વ્યવહાર નહીં કરતે ઔર આપકે ઇસ અમૂલ્ય વાક્ય ઔર સાઁપયોગી શિક્ષા ક્રૂ એકદમ ભૂલ જાતે હૈ... ! હા, હમારે આચાર-વિચાર ઔર ખાત-વ્યવહાર મે કિતની ધાર વિષમતા હૈ!! આપકા યહ વાક્ય ધાર્મિક સહિષ્ણુતા કા મૂલ મંત્ર હૈ. પરંતુ હમમેં તનિક ભી સહિષ્ણુતા નહીં. નિઃસ’દેહ મા` અનેક હૈ ઔર હૈ। સકતે હૈં, પરંતુ ઈશ્વર એક હૈ ઔર એક હી રહેગા. મજહબ બહુત હૈ, પૈગમ્બર બહુત હૈ, આચાય બહુત હૈ, ધર્મગુરુ બહુત હૈ'; પર સત્ય એક હૈ, તત્ત્વ એક હૈ. ભાષા કઇ-કઇ હૈં, પરંતુ ભાવ એક હી હૈ. આપકી શિક્ષા કા, આપકે પવિત્ર ઉપદેશ કા યહી ઉચ્ચ આદર્શ હૈ. આપને પ્રત્યેક મત, પ્રત્યેક્ર મજહબ કે આધ્યાત્મિક રૂપ કા સમઝ કર્ હી યહ સાનિક શિક્ષા પ્રદાન કી હૈ; પરંતુ દુઃખ હૈ હમ આપકે પવિત્ર ઔર સાર્વજનિક હિત ચાનેવાલે ભાવાં કૈ ક્યા સૈ યા સમઝ કર, કહાં સે કહાં જા રહે હૈં. જ્ઞાન, કર્મ, ભક્તિ, તીનાં હી આધ્યાત્મિક માર્ગ હૈ. ઇનમે કાઇ ઉચ્ચ ઔર કા નિકૃષ્ટ નહી હૈ. સભી મા એક હી સ્થાન પર પહુંચતે હૈં. સભી મનુષ્ય એક હી પરમ પિતા કે પુત્ર હૈ, ફિર ભાઇ-ભાઇ મેં યહ કલહ-ક્લેશ યવ રાગ-દ્વેષ ક્યાં ?
પ્યારે ગે।પાલ ! અપને વક્ષસ્થલ પર ઘી-દૂધ કી નદિયાં ખહાનેવાલી ભારત-ભૂમિ આજ ઘી-દૂધ સે રહિત હૈ। ગઇ હૈ. ભારત-સંતાન કે લિયે યે પદા દુર્લભ હા ગયે હૈ, ઔર ઇનકે અભાવ મેં દરિદ્ર ભારતીયેાં કે સ્વાસ્થ્ય, પૌરુષ એવ જીવનશક્તિ કા જૈસા-કુછ હ્રાસ, પૈસા— કુછ બૂરા હાલ હેા રહા હૈ, વજ્ર કહતે-સુનતે નહી' બનતા. દૂધમ`હું બચ્ચાં, બીમાર ઔર રાગિયાં કૈા ખૂંદ–બૂદ કે લિયે તરસતે હુએ દેખ કર કલેજા ઉલટ જાતા હૈ—ટા જાતા હૈ. ઔર...... ...ઔર આપકી ગાએ જિન્હેં આપ પ્રાણાં સે ભી અધિક પ્યાર કરતે થે, બન–ઉપખન મે... કાલિ
ન્દી કે પવિત્ર ફૂલ પર, સૂકી સુનહરી કિરણાં મેં, પ્રાતઃકાલ કી મંદ-મંદ સમીર મે, ખાદલેાં કી શીતલ છાયા મેં, વૃક્ષાં ઔર લતાએ કે સુંદર ઝુરમંટ મે, જિન્હેં આપ કામલકામલ ઘાસ ચરાયા કરતે થે, લાખાં-કરાાં કી સંખ્યા મેં બંધ કી જા રહી ! ઉન્હેં માતા કહનેવાલે ધાર્મિક કૃત્યાં કૈા વિના ગામાતા કે અધૂરા સમજનેવાલે -િનીચઔર કાયર હિંદુ-જો આપકે પવિત્ર નામ ઔર આપકે પુણ્ય-ચરિત્ર કા ખાન ખડેગ સે કરતે હૈ, ઉનકી રક્ષા નહીં કરતે-નહીં કર સકતે! ક્યા ઇન દુઃખી મૂક પ્રાણિયાં કે કરુણા-ક્રંદન સે ભી આપકા હ્રદય નહીં પિધલતા ? ગા-ગુહાર તે સુનતે હી આપ અધીર હા, વિવલ હો જાતે થે. પ્રભે ! આપને નિશ્ચલ પ્રેમ, નિષ્કામ સેવા ઔર ક`યેગક પાર્ક પાયા થા. હુમ આપકે ઇસ અમૃતમય ઉપદેશ કે ભૂલ કર, આધ્યાત્મિકતા કા વાના તાર કર, ભૌતિક સભ્યતા કે ભીષણ પ્રવાહ મેં બડે વેગ સે વહે જા રહે હૈં. પ્રેમ કૈસા સ્વર્ગીય પદાર્થોં હૈ, પર હમ ઈસકી સાત્ત્વિકતા કા ભૂલ કર, કામવાસના કે પ્રાબલ્ય સે આદર્શોંચ્યુત હેા કર, પ્રેમ કી આ મે, પ્રેમ કે નામ પર, ન જાને કયા-કયા અન્યાય, અત્યાચાર, પાપ ઔર હત્યાયે કરને લગે હું નિષ્કામ સેવા સે હી મનુષ્ય ઇસ પાપી સંસાર સે ઉદ્ધાર પા કર અમરત્વ કા પ્રાપ્ત હાતા હૈ. પરંતુ યે ભી હમારે લિયે–હમારી રાક્ષસી પ્રવૃત્તિયાં કે સંતુષ્ટ કરને કે લિયે-સ્વા, આડંબર, નામ તથા ખ્યાતિ ઉપલબ્ધ કરને કે લિયે હી એક અમેાધ અસ્ત્ર બન ગયા હૈ. રહા કર્રયાગ.