________________
१२७-समाजसेवामां तको-भारत में कोढियों की समस्या
બેંગલા કે સ્વાસ્થ સમાચાર-પત્ર મેં શ્રી. શ્રીશચંદ્ર ગોસ્વામી ને ઇસ સંબંધ મેં એક તથ્યપૂર્ણ લેખ લિખા હૈ. યહ રોગ જૈસા ભયાનક ઔર દુઃસાધ્ય હૈ, સે કિસીસે છિપા નહીં. સર્વસાધારણ કે ઇસ વિષયે કી જાનકારી ને કી બડી આવશ્યકતા હૈ, જિસમેં વે ઇસ રોગ કી ભયાનકતા કા અનુભવ કર ઉસકા વિસ્તાર કમ કરને કી ઓર ધ્યાન દે. હમ યહી પર ઉક્ત લેખ કી જાનનેગ્ય બાતેં દેતે હૈં. સન ૧૯૧૧ કી મમશુમારી કી રિપટ સે જ્ઞાત હોતા હૈ કિ ભારત મેં કુલ કેઢિયાં કી સંખ્યા ૧,૦૯,૦૪૪ હૈ. ઉસકે બાદ સન ૧૯૨૧ કી મદ્મશુમારી મેં દેખા ગયા કિ ઉન સંખ્યા ઘટ કર ૧,૦૨,૫૧૩ રહ ગઈ. “ક એલ્ડરી ઇવ’ સાહેબ ને હિસાબ લગા કર બતલાયા હૈ કિ ભારત કી જનસંખ્યા મેં પ્રત્યેક લક્ષ મનુષ્ય મેં ૩૨ કેઢી હૈવેદ મેં ભી કુષ્ટ-રેગ કા ઉલ્લેખ હૈ. હિંદુઓ કા વિશ્વાસ હૈ કિ યહ રાગ પૂર્વજન્મ કે મહાપાતકી હેને કા ચિહ્ન હૈ. બાઈબિલ મેં ઇસા ને કહા હે–ક્લિન્સ ધી લેપર્સ, ગ્રીકભાષા મેં લેક શબ્દ ચર્મરોગ કે સૂચક “ટરાથ' શ દ બદલે પ્રયુક્ત હતા થા. અરિસ્ટાટલ (અસ્ત) ને ઇસ્વી સન સે ૩૪૫ વર્ષ પૂર્વ કુષ્ટ-રોગ કા વર્ણન કિયા હૈ, ઔર ગેલન (૮૦ એ. ડી.) જર્મની મેં ઈસ વ્યાધિ કે હેને કી બાત લિખી હૈ. પુરાતત્વ કે જાનનેવાલે પંડિતે કા કહના હૈ કિ યહ રોગ આફ્રિકા સે રપ મેં ઔર બાદ કે અમેરિકા મેં ફેલા હૈ. સારે બ્રિટિશ સામ્રાજ્ય મેં ૩૦ લાખ કઢી હૈં. ઉનમેં દો લાખ કે લગભગ ભારત મેં, ૮ લાખ કે લગભગ અંગ્રેજો કે અધિકત આફ્રિકા કે પ્રદેશ મેં ઔર બાકી સિંહલ, મારિશસ. કિજી આદિ દ્વીપે મેં હૈ. સમગ્ર ઇંગ્લેંડ મેં કેવલ ૫૦ કેઢી હૈ. સન ૧૯૨૦ મેં આઈસલેન્ડ મેં ૬૭ આદમી ઈસ રોગ સે પીડિત પાએ ગએ થે. નવું મેં કુલ ૧૪૦ થે. સંપૂર્ણ રૂસ–સામ્રાજ્ય મેં ૩,૦૦૦ સે અધિક ન થે. સબસે અધિક કોઢી શાયદ સ્પેન મેં હી હૈ. વહાં કી સન ૧૯૦૪ કી મમરામારી કે અનુસાર વહાં પર કોઢી થે ઔર હમારે ભારત મેં ૨ લાખ હે. સન ૧૯૨૧ મેં પ્રત્યેક લાખ આદમિયાં મેં બર્મા મેં ૭૪, આસામ મેં પ૬, મધ્યપ્રદેશ મેં ૫૦, મદરાસ મેં ૩૭, બંબઈ મેં ૩૬, બંગાલ મેં ૩૩; બિહાર મેં ૩૨, મૂડ પી. મેં ર૭, પંજાબ ઔર દિલ્હી મેં ૧૧ ઔર પશ્ચિમોત્તર સીમા--પ્રાંત મેં ૯ કેઢિયાં કા ઔસત થા. યહ તો હુઆ બ્રિટિશભારત કા હિસાબ: અબ દેશી રાજ્યોં કા હિસાબ લીજિયે–પ્રત્યેક લાખ આદમિયાં મેં ટ્રાવનકોર મેં ૫૧, કોચીન મેં ૪૮, કાશ્મીર મેં ૪૬, હૈદરાબાદ મેં ૩૪, બરોદા મેં ૨૬, ગ્વાલિયર મેં ૧૫, મૈસૂર મેં ૫, રાજપૂતાને ઔર અજમેર મેં ૪ રાગિયોં કા ઔસત હૈ. પૃથક્કીકરણ (એગ્રીગેશન), ચિકિત્સા ઔર રાગ કે પ્રસાર કે રોકને (એરેસ્ટ ઓફ ઇનફેકશન) કી વ્યવસ્થા હોને સે ઇસ રોગ કી બાઢ રૂકતી હૈ. સન ૧૮૯૦-૯૫ મેં હવાઈ દ્વીપ-પુંજ (હવાઈ આઈલેંડ) મેં ફી હજાર મેં ૧૧ કઢી થે, લેકિન ઉન્હે જનતા સે અલગ રખને કા ફલ યહ હુઆ કિ સન ૧૯૧૧-૧૫ મેં ફી હજાર મેં ક હી આદમી કહી રહ ગએ હૈં. ભારત મેં અગર ૨ લાખ કઢી હૈ યહ માન લિયા જાય તો ઉનમેં કેવલ ૯૦૦૦ કી હી ચિકીત્સા કી વ્યવસ્થા હો રહી હૈ. સબ મિલાકર ભારત મેં ૭૩ ઐસી સંસ્થા હૈ, જિનમેં કોઢિયે કી ચિકિત્સા હ રહી હૈ. ઔર, ઉનમેં કેવલ ૭૩૧૧ હી રોગી હૈ. નીચે ઐસી સંસ્થાઓ કા હિસાબ દિયા જાતા હૈ પ્રાંત ચિકિત્સા--આશ્રમ રોગિયોં કી સંખ્યા ! પ્રાંત ચિકિત્સા-આશ્રમ રોગિકી સંખ્યા ચૂ૦ પી. ૧૪
૮૦૨ મદરાસ
૧૧ ૯૭૯ બિહાર-ઉડીસા
૧,૩૨૨ બર્મા
૫૫૬ બંગાલ મધ્યપ્રદેશ
૧૩૭૩
આસામ બંબઈ
૧,૦૯૧ પંજાબ
૪૭d અભી રોગિ કી સંખ્યા કે દેખતે ભારત મેં કુષ્ટ-ચિકિત્સા કે આશ્રમ બહુત કમ હૈ.
»
આ
છે
આ
૧૪
X
(“માધુરી”ના એક અંકમાંથી)
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
