Shubh Sangraha Part 05

Author(s): Bhikshu Akhandanand
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay

Page 285

મહાયાગતત્ત્વ-કેશિષ્યજ ઔર ખાંડિય કા સંવાદ
१०६ - महायोगतत्त्व-केशिध्वज और खांडिक्य का संवाद
પ્રાચીનકાલ કી બાત હૈ. રાજા ધર્મધ્વજ કે દેનાં કુમારેાં કે કેશિધ્વજ ઔર ખાંડિય–જનક નામક દે। તેજસ્વી પુત્ર થે. રાજકુમારાં તે સખ પ્રકાર કી વિદ્યા ઔર કલાયેં સીખી થીં. કુમાર કેશિધ્વજ અધ્યાત્મશાસ્ત્ર કે અડે પડિત હુયે ઔર ખાંડિય કર્માંરહસ્ય કે જ્ઞાતા હુયે. દેનાં ભાયાં મેં પરસ્પર વિજયેચ્છા રહતી થી. સમય પર કેશિધ્વજ તે ખાંડિય કે જીત કર નગર સે બાહર નિકાલ દિયા. પરાજિત ખાંડિય અપને પુરાહિત, મ`ત્રી ઔર પરિવાર કે કુછ લેગેાં કે સાથ લે કરી દુર્ગમ વન મેં જા ખસે. ઇધર કેશિધ્વજ અવિદ્યાદ્વારા હોનેવાલી મૃત્યુ સે અને કે લિયે વિવિધ પ્રકાર કે યજ્ઞ કરને લગે.
એક સમય કેશિધ્વજ વન મે' યજ્ઞ કર રહે થે, ઉન્હેં સમાધિ મેં સ્થિત જાન કર એક વ્યાધ્રને ઉનકી ધર્મધેનુ કે માર ડાલા. રાજા કા ઇસ દુટના કાપતા લગને પર ઉજ્જૈાંને પશ્ચાત્તાપ કરતે હુયે યજ્ઞ કી પૂતિ કે લિયે અપને પુરેíહતેાં સે ગોત્યા કે પ્રાયશ્ચિત્ત કા વિધાન પૂછો. પુરાહિતાં ને કહા કિ, ઇસ વિષય મેં હમ કુછ ભી નહીં કહ સકતે. આપ કશેરુ મુનિ સે પૂછિયે. કોરુ સે પૂને પર ઉન્હાંને ભાવ શુનક મુનિ કા નામ બતલાયા. રાજા ને શુનક કે પાસજા કર પૂછા; તખ શુનક ખેાલે કિ ‘હે રાજન! તુમ્હારે દ્વારા પરાજિત તુમ્હારે શત્રુ ખાંડિય કે સિવા ઇસ સમય પૃથ્વી મેં અન્ય કાષ્ટ ભી ઐસા કમ` કે તત્ત્વ કા જાનનેવાલા નહીં હૈ જો તુમ્હે પ્રાયશ્ચિત્ત કા વિધાન ખતલા સકે. તુમ ચાહે। તે। ઉનકે પાસ જા કર પૂછ સકતે હૈ.' યજ્ઞ કા વિઘ્ન દૂર કરને કી ઇચ્છા સે કૅશિધ્વજ ને કહા કિ હૈ મુને ! મૈં ઇસકાર્યોં કે લિયે અભી ખાંડિય કે પાસ જાતા હૂઁ. દિવૈ મુઝે અપના શત્રુ સમઝ કરી માર ડાલેંગે તબ તા મુઝે આત્મબલિદાન કે ફલસ્વરૂપ યજ્ઞ કા ફલ યાં હી મિલ જાયગા. યદિ વે મુઝે શાસ્ત્રોક્ત પ્રાયશ્ચિત્ત ખેતલા દેંગે તે! મૈં' તદનુસાર કરકે યજ્ઞ કી પૂર્તિ કર દૂંગા.
યાં કહ કર મહામતિ રાજા કેશિધ્વજ કૃષ્ણાજિન પહન કર રથ પર સવાર હા તુરંત ઉસ વન કી ઓર ચલે, જહાં ખાંડિક્ય અપને પરિવારસહિત નિવાસ કરતે થે. ખાંડિય અપને શત્રુ કા દૂર સે અપની એર આતે દેખ કર, ઉસકી દુર્ભાવના સમઝ કર ખડે ક્રોધિત હુયે. વસ્તુ ક્રોધ સે લાલ લાલ આંખે કર કે પુકાર કર કહને લગે હું કૅશિધ્વજ ! ક્યા તુમ સી લિયે કૃષ્ણાજિન ( કાલે મૃગ કા ચમ) ધારણ કર કે આયે હૈ કિ ઇસકા દેખ કર મેં તુમ્હે નહીં માગા ? તુમને ઔર મૈને ન માલૂમ કિતને કૃષ્ણ-ચધારી મૃગોં કા તીક્ષ્ણ બાણાં સે મારા હાગા. અતએવ ઇસ વેષ કે કારણ મૈં તુમ્હેં નહી' છે। સકતા.’ શિધ્વજ ને કહા મેં આપ્કા મારને કે લિયે નહીં આયા, સંદેહ કી નિવૃત્તિ કે લિયે આપસે કુછ પૂછને આયા . આપ કિસી પ્રકાર કા સદેહ ન કરે ઔર ક્રોધ તથા ખાણ કે ત્યાગ કર મેરે પ્રશ્ન કા ઉત્તર દેને કી કૃપા કરે.’
કૅશિધ્વજ કે યહ વચન સુન કર બુદ્ધિમાન ખાંડિય અપને પુરેાહિત ઔર મંત્રિયેાં ક એકાંત મે' લે જા કર ઉનસે પરામર્શ કરને લગે. મત્રિયેાં ને કહાઃ-‘મહારાજ ! ઐસા અવસર ફિર કબ મિલેગા ? શત્રુ આપકે હાથેાં મે' આ ગયા હૈ. અબ તેા ઇસકા કામ તમામ હી કર ડાલના ચાહિયે. ઇસ વૈરી કે મરતે હી સારી પૃથ્વી આપકે અધીન હૈ। જાયગી !' ખાંડિય ને ઉનકે વચન સુન કર ગભીરતા સે કહા ‘નિસ ંદેહ દે. મરને સે પૃથ્વી પર મેરા એકાધિપત્ય હૈ। જાયગા; પરંતુ ઐસા કરને સે મેરા પરલેાક બિગડ જાયગા. મેરી સમઝ સે પૃથ્વી કે રાજ્ય કી અપેક્ષા પરલેાક મે* વિજયી હૈાના–જીવન કી ઉચ્ચતર અવસ્થા મેં પહુંચ જાના કહી અધિક મહેત્ત્વ કા વિષય હૈ. ક્યાંકિ—
પરલેાક કા જય હૈાતી .હૈ. અતએવ
परलोक जयोऽनंतः स्वल्पकालो महजयः ।
અન’તકાલ કે લિયે હાતા હૈ; પર પૃથ્વી કી વિજય તે અલ્પકાલ સ્થાયી ...Ä નહિઁાઉલ્યે ચત્તુતિ વામિ ત” મૈ ઇસે માંગા નહીં, યહુ
......