________________
થાય અને તે ભાવ પછી શબ્દરૂપે પ્રગટ થાય. એ શબ્દોને કોઈક સ્તવન કહે છે, કોઈ ભજન ગણે છે, તો કોઈક કીર્તન તરીકે પણ ઓળખે છે.
ભાવથી આંદોલિત ચેતના એટલે કવિ-ચેતના. આ ભાવાંદોલિત ચેતના સાથે કવિની ચિત્તસ્થ કે બુદ્ધિસ્થ શબ્દચેતના જ્યારે ભળે છે, ત્યારે જે ગેય પદાવલી ફુરે છે, તે જ છે સ્તવના આરાધ્ય તત્ત્વની ભક્તિ વહાવતું કાવ્ય. - ભક્તિસભર કાવ્ય અને કાવ્યમય ભક્તિની અનુભૂતિ તેમજ અભિવ્યક્તિ, કોઈક પ્રેમ-ભીના અને એટલે જ ભાવભીના હૈયા માટે જ શક્ય બનનારી ઘટના છે. વૈયક્તિક સ્નેહની ભૂમિકાએ ઊભેલું હૈયું, વ્યક્તિ-પ્રેમની સરહદને અતિક્રમીઓળંગીને પ્રભુપ્રેમની ભૂમિકાએ પહોંચે છે ત્યારે જ આવી દિવ્ય ઘટના કો ભક્તહૃદયની ચેતનામાં અનાયાસ ઘટિત થતી હોય છે. આવા ભક્તહૃદયના અતલ ઊંડાણમાંથી સરી પડેલી કે પ્રગટ થતી કાવ્યમય ભક્તિસ્તવનાનું ગાન-શ્રવણ, ગાયક અને શ્રોતા બંનેને, ભક્તિના રસમાં ભીંજવીને, કોમળ બનાવી મૂકવાનું અચિંત્ય સામર્થ્ય ધરાવતું હોય છે. કારણ કે એ સ્તવનામાં પ્રેમની અલૌકિક મધુરતા છલકાતી હોય છે અને સ્વ-પરના કલ્યાણની કામનાથી પ્રેરિત અનુકંપાની આદ્રતા એમાંથી નીતરતી હોય છે.
આપણે આ પ્રકારની સ્તવનાને પ્રેમલક્ષણા ભક્તિના નામે ઓળખી શકીએ. પ્રેમલક્ષણા ભક્તિ એ વૈષ્ણવ સંપ્રદાયે સ્વીકારેલી ભક્તિનો અતિમધુર પ્રકાર છે. વિવિધ ભક્તિસૂત્રો અને શ્રીમદ્ ભાગવત જેવા ગ્રંથોનો એને આધાર છે.
ઉત્તર મધ્યકાળમાં એટલે કે ૧૬મા સૈકાથી શરુ થયેલા કાળમાં થયેલા ઘણા વીતરાગી જૈન કવિ-મુનિઓએ પણ પોતાની રચનાના એક આલંબન લેખે કે પોતાના હૃદયમાં ઊઠતી ભાવોર્મિઓની અભિવ્યક્તિ માટે પ્રભુ પરમાત્મા પ્રત્યે પ્રેમલક્ષણા ભક્તિનો વિનિયોગ પોતાની રચનાઓમાં કરેલો છે. આવા ભક્તકવિઓમાં યોગીરાજ આનન્દઘનજી, ઉપા. વિનયવિજયજી વગેરેનાં નામો નિઃસંદેહપણે લઈ શકાય. અલબત્ત, આ મહાપુરુષોએ ચાતરેલા આ માર્ગે ચાલનારા કવિઓની નામાવલી કાંઈ નાનીસૂની તો નથી જ.
આ નામાવલીનું જ એક મજાનું નામ છે : ઉપા. શ્રીયશોવિજયજી ગણિવર. પ્રખર તર્કવેરા વિદ્વાન તરીકે જાણીતા આ કવિવરે પ્રભુભક્તિની ઘણી બધી
ભકિતતત્વ
૧૫
