Book Title: Vyutpattivada
Author(s): Bhavyasundarvijay
Publisher: Divya Darshan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004965/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - gadAdhara bhaTTa utA vyutpattivAda (dvitIyA kAraka prathama khaMDa) gujarAtI vivecana karyuM muni bhavyasuMdara vijaya ma.sA. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadAdhara bhaTTa kRta vyutpattivAda (dvitIyA kAraka prathama khaMDa) gujarAtI vivecana. vivecanakAra zAsanaprabhAvaka pa.pU.A.bha. zrImadvijaya ratnasuMdarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSya pU.mu. zrI bhavyasuMdaravijayajI ma.sA. saMzodhaka saMdhasthavira pa.pU. A.bha. zrImadvijaya bhadraMkarasUrIzvarajI ma.sA. (bApajI ma.nA samudAyanA) ziSyaratna yuvAcArya 5.pU.A.bha. zrImadvijaya nararatnasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. mu. zrI rAjaratnavijayajI ma.sA. prakAzaka divyadarzana TrasTa 39, kalikuMDa sosAyaTI dhoLakA, ji. amadAvAda 387810 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanA... A graMthanA prakAzanamAM zrI muluMDa zvetAmbara mUrtipUjaka jaina saMgha jhavera roDa, muluMDa (vesTa), muMbaI - 80 nA tapAgaccha samAjanI zrAvikA bahenoe jJAnadravyanI rakamamAMthI mukhya lAbha lIdho che. ane eka saMgrahastha parivAre zuddha dravyathI AMzika lAbha lIdho che. temanI hArdika anumodanA karIe chIe. divyadarzana TrasTa khAsa noMdha A graMthanuM prakAzana mahad aMze jJAnadravyamAMthI thayuM hovAthI, gRhasthoe jJAnakhAte tenI kiMmata cUkavyA vinA mAlikI karavI nahIM. prakAzana varSa : vi. saM. 2066, I.sa. 2010 mUlya : rU. 50/(c) zramaNapradhAna jaina saMgha. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa lagabhaga 9 varSanI uMmare pahelIvAra jeoe mane joIne ja, mane dIkSA ApavAnI vAta. mArA gurudevazrIne karelI.. ane e paDI gayelI najare ja mane saMsAramAMthI ugArIne saMyamanA paMthe caDAvyo evA vardhamAna taponidhi yuvAzibiranA AdyapraNetA suvizAla gacchAdhipati pa. pU. A. bha. zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAne, temanI janmazatAbdInA prasaMge A anuvAda samarpita karatAM haiye kRtajJabhAva anubhavuM chuM. bhavyasuMdaravi. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya parama gurudeva pa.pU.A.bha. zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma.sA.nI janmazatAbdI prasaMge teozrIne yathAzakti bheMTaNuM dharavAnI preraNA samudAyanA vaDIla pUjayo taraphathI samudAyanA mahAtmAone thaI. pUjya gurudeva, navyanyAyanA prakharajJAtA hatA. temaNe uccakoTinA graMthono abhyAsa karyo hato, ane aneka mahAtmAone karAvyo hato. adhyetAonI saraLatA mATe teoe "nyAyabhUmikA"nuM sarjana karyuM hatuM ane aneka anuvAdagraMthonA teo praNetA hatA. eTale, vaDIlonI preraNA jhIlIne pU. munirAjazrI bhavyasuMdaravijayajI mahArAja sAhebe vyutpattivAdano anuvAda karavAno prAraMbha karyo ane enA phaLasvarUpe A graMtha prakAzita thaI rahyo che. AnA abhyAsa dvArA pUjya zramaNa-zramaNI bhagavaMto, navya nyAyanI zailI upara pakaDa meLavIne mahoyAdhyAya yazovijayajI ma.sA. Adi vidvAnonA graMthone vAMcI zake ane jinazAsananA zrutajJAnanA UMDA rahasyone pAmI zake, e ja A prakAzanano udeza che. kumArapALa vi. zAha divyadarzana TrasTa Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RNa svIkAra saMyamadAtA, grahaNa - AsevanazikSA pradAtA, bhavoSitAraka gurudevazrI, zAsana prabhAvaka pa. pU. A. bha. zrImadvijaya ratnasuMdarasUrIzvarajI ma.sA. navyanyAyano pAyAno abhyAsa karAvanAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya abhayazekharasUrIzvarajI ma.sA. pa. pU. paM. zrI udayavallabhavijayajI gaNi navyanyAyanA ucca koTinA graMthono abhyAsa karAvanAra paM. kalyANajI (amadAvAda) A anuvAdanuM jemaNe saMzodhana karIne aneka bhulo sudhArI, anuvAdane saraLa banAvavA ati-upayogI sUcano karyA ane satata utsAha vadhAryo, tevA pa. pU. mu. zrI rAjaratnavijayajI ma.sA. jeonI noMdha, keTalAka sthaLone samajavAmAM sahAyabhUta banI. tevA gurubaMdhu pa. pU. mu. zrI dhairyasuMdara vijayajI ma.sA. A anuvAda lakhavAnI prathama preraNA jemaNe karI ane satata preraNAsrota banI rahyA tevA pa. pU. mu. zrI kRtapuNyavijayajI ma.sA. lekhanAdimAM sadA sahAyaka bananAra sahavartI munivaro pa. pU. mu. zrI mRdusuMdaravijayajI ma.sA. pa. pU. mu. zrI mokSasuMdaravijayajI ma.sA. A badhAnA upakAronA prabhAve ja A sarjana thaI zakyuM che. huM kRtajJabhAve svIkAra karuM chuM. 5 te sahunA RNano da. bhavyasuMdaravi... Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA namo'stu tasmai jinazAsanAya sAmAnyathI navyanyAyano abhyAsa muktAvali, vyAptipaMcaka, siddhAMtalakSaNa, sAmAnya nirukita, avacchedakatva nirukita ane vyutpattivAda A krame karAvAya che. kaThina gaNAtAM nyAyanA viSayamAM sAmAnya kSayopazamavALA to praveza ja karatA nathI. madhyama kSayopazamavALA paNa moTe bhAge mukatAvali ke vadhumAM vadhu siddhAMtalakSaNa sudhInA abhyAsamAM thAkI jAya che. eTale vyutpattivAda sudhI pahoMcanArA to bahu thoDA- viziSTa kSayopazamavALA ja hoya che. mane abhyAsa daramiyAna evuM lAgyuM che ke siddhAMtalakSaNAdi graMtho moTebhAge zuSka tarka-carcAthI bharapUra che. tenAthI buddhi dhAradAra bane che, paNa vizeSa padArtha jJAna thatuM nathI. tethI adhyetAne kaMIka prApta thayAno AnaMda thato nathI ane eTale adhyetAne thAka lAge che. jyAre vyutpattivAda pramANamAM saraLa graMtha che. temAM bharapUra padArtho che, je adhyayanane rasALa banAve che. adhyetAne prAptinI lAgaNI thAya che. AnaMdaprada bane che. zAstravacanonA arthaghaTanamAM paNa A adhyayana ghaNuM upayogI che. mahopAdhyAya yazovijayajI ma.nA keTalAka graMthone samajavA mATe anivArya che. eTale mAruM evuM mAnavuM che ke mukatAvali (ane kadAca vyApti-paMcaka)no abhyAsa jemaNe sArI rIte karyo che, te vyutpattivAda karI zake ane temaNe karavo joIe. kadAca siddhAMtalakSaNa na thaI zake to paNa vyutpattivAda karavA jevo graMtha che. vyutpattivAda para aneka TIkAo upalabdha che ja. chatAM gujarAtI bhASAnuM vivecana ghaNuM vadhAre sahAyaka bane, e abhiprAyathI A anuvAda karyo che. dvitIyA kA2ka pramANamAM saraLa che ane prathamA kArakanA keTalAka aMzanuM vivecana tarkasamrATa pa. pU. A. bha. jayasuMdarasUrIzvarajI ma. sA.nuM prakAzita thayu che, eTale meM dvitIyA kArakanI pasaMdagI karI che. 6 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahada aMze mULa graMthanA AdhAre vivecana karyuM che. AvazyakatA paDI tyAre Adarza, dIpikA, zAstrArthakatA ane gUDhArthatattvAlIka TIkAono sahAro lIdho che. A graMtha anyadarzanano hovAthI, temAM AvatI vAto saMpUrNapaNe jinazAsanane mAnya che, evuM mAnI levAnI bhUla na karavA vinaMtI... abhyAsanA sAdhana graMtharUpe ja A graMtha upayogI che. A vivecanamAM mArA kSayopazamanI maMdatA vi. kAraNe kyAMya kSati rahI hoya to tenI kSamAyAcanA karavA sAthe te kSationuM saMmArjana karavA bahuzruta pUjyone prArthanA karuM chuM. jinAjJAviruddha kaMIpaNa lakhAyuM hoya to micchAmi dukkaDam. bhavyasuMdaravi. jeTha su. 2, vi.saM. 2067 zrI jagavallabha pArzvanAtha jinAlaya malADa (vesTa), muMbaI. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAnA naM. 36 54 59 65. 71 72 03 viSayAnukrama muddA naM. 1-15 dvitIyArtha - dhAtvartha 21-4) nam sthaLe dvitIyArtha - dhAtvartha 41 - 45 karmaNi sthaLe zAbdabodha 46-48 dvitIyA - saptamIno bheda 49-55 pat dhAtvartha 56-66 huM dhAtvartha 67-75 pat dhAtvartha 76-78 tA dhAtvartha 79 prati + pra6 dhAtvartha 80-82 par dhAtvartha 83-84 mun dhAtvartha 85-98 kun dhAtvartha 99-105 yor dhAtvartha 106 dhuM dhAtvartha 107-111 pracche, TU dhAtvartha 112-115 nI, vad dhAtvartha 116-117 ni + rajU dhAtvartha 118-130 preraka sthaLe zAbdabodha 131-145 preraka-karmaNi sthaLe zAbdabodha 146-16dvitIyArtha parasamavetatva 161-166 jJAnArthaka dhAtu 167-219 pratyakSArthaka dhAtu 74 85 1OO 111 123 135 138 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dvitIyA have dvitIyA kArakanuM vivecana zarU kare che. "karmaNi dvitIyA" ityanuzAsanAt karmatvaM dvitIyArthaH, tatra karmapadasya dharmaparatvAt, saptamyA vAcakatArthakatvAt / karmaNazca na tathAtvamkarmaNi nAmArthasya grAmAderabhedAnvayasaMbhavepi dhAtvarthagamanAdinA tadanvayAsaMbhavAt, gauravAcca / bhAvArtha : " vaLa dritIyA" evuM vyAkaraNanuM sUtra hovAthI dvitIyAno artha karmatva che, kAraNa ke sUtramAM je "pharmana' pada che. te dharmaparaka (maitva para)' che ane "ff' evI je saptamI vibhakti che, teno artha vAcakatA che. dvitIyAno artha karma nathI, kAraNa ke dvitIyArtha karmamAM, tenA prakRti padArtha = nAmArtha evA grAma vi. no abhedAnvaya saMbhavita hovA chatAM, dhAtvartha gamanakriyA vi. sAthe dvitIyArtha karmano anvaya saMbhavato nathI. ane paraMparA saMbaMdhathI anvaya karIe, to gaurava thAya che." vivecana: (1) " kitIyA" sUtramAM, karman padanA be artha thaI zake che. A. kriyAnuM karma, jema ke "prApaM chata'mAM, grAma padottara dvitIyAno artha thaze - gamanakriyAnuM karma grAma. B. karmamAM rahela dharma, karmatva (lakSaNArtha). ahIM prathama artha abhipreta nathI, paNa bIjo artha abhipreta che. eTale 'ffNa dinIyA'no artha thaze, "karmavaivAcakatAvatI dvitIyA'. saptamIno artha vAcakatA karIne teno anvaya "ditIyA' padanA arthamAM karyo che. vyutpattivAda - 1 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (e) (4) prazna : saptamIno artha vAcaktA karavA mATe zuM pramANa che ? uttara : muLe zutAyaH vuMtti' AvuM eka sUtra che. temAM guNa padanI uttaramAM rahela saptamIno artha vAcakatA karAya che, jethI 'guNavAcaka zukalAdi pado puMliMgamAM hoya', evo artha prApta thAya che. (TippaNa : zukala vi. varNavAcaka pado, guNavAcaka paNa hoya che, dravyavAcaka paNa... jema ke jIta: varga mAM zukala pada sapheda raMga rUpI guNanuM vAcaka che ane suta: paTa :mAM zukala pada paTanuM vizeSaNa hovAthI dravyavAcaka che. jyAre te dravyavAcaka bane tyAre to vizeSyavat liMga thAya jema ke zuta paTa, jIta vastra vi... jyAre te guNavAcaka hoya tyAre puliMgamAM thAya.) e rIte prastutamAM paNa saptamIno artha vAcakatA thaI zake. - grAma. dvitIyArtha karmatva karyo, paNa karma nahiM, kAraNa ke dvitIyArtha jo karma karIe, to prAmaM gatimAM pUrvokta rIte dvitIyArtha thaze karma have temAM tenA prakRti-artha grAmano to abhedAnvaya thaI jaze - arthAt prakRtyartha = grAmano, pratyayArtha = dvitIyArtha = karma = grAma = sAthe abheda saMbaMdhathI anvaya thaze. paNa pachI teno (grAmano) dhAtvartha gamanakriyA sAthe anvaya ja nahIM thaI zake. kAraNa ke gAma ane gamanakriyA vacce koI sAkSAt saMbaMdha nathI. jo dvitIyArtha karmatva karIe, to karmatva kriyAjanyaphalazAlitva, grAmano dvitIyArtha = gamanakriyA janya phaLa = uttaradezasaMyoga. tacchAlitva= grAmasaMyogavattva. have prakRtyartha grAmasaMyogavattvamAM svavRttitA saMbaMdhathI anvaya thaze, kAraNa ke saMyogavattva grAmamAM rahyuM che. ane dvitIyArtha grAmasaMyogavattvano dhAtvartha gamanakriyAmAM janakattva saMbaMdhathI anvaya thaze, kAraNa ke gamanakriyA, grAmasaMyoganI janaka che. ahIM kadAca koI ema kahe ke, dvitIyArtha karma ja mAno ane teno gAma sAthe abhedAnvaya thayA pachI paNa dhAtvartha = gamanakriyAmAM, teno svavRttiphalajanakatva saMbaMdhathI anvaya thaze, kAraNa ke grAmamAM rahela phaLa (grAmasaMyoga)nI janaka gamanakriyA che ja. - = = = to kahe che ke tevA paraMparA saMbaMdhathI anvaya mAnavAmAM gaurava che. jo dvitIyArtha karmatva karIe to dhAtvartha gamanakriyAmAM teno anvaya janakatva saMbaMdhathI ja thaze, temAM lAghava che. vyutpattivAda * 2 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmatvaM ca kriyAjanyaphalazAlitvam / tatra ca kriyA dhAtuta eva labhyate, janya-janakabhAvasya ca vinaiva padArthatvaM saMsargamaryAdayA bhAnaM saMbhavatIti phalamAtraM karmapratyayArthaH / bhAvArtha : karmatva = kriyAjanyaphalazAlitva. temAM 'kriyA' to dhAtuthI ja jaNAya che. 'janmajanaka' bhAva, koI padano artha nA hoya, to paNa AkAMkSAsaMsargamaryAdAthI ja jaNAI zake che. eTale karmapratyaya = dvitIyAno artha mAtra phaLa che. MED : vivecana udA. prAmaM paghdhati mAM pUrvokta rIte grAmasaMyogavattva e karmatva thaze. bAkI spaSTa che. vivecana : (1) na ca saMyogavibhAgAdirUpaphalamapi dhAtulabhyameva - gamityajiprabhRtInAM tadavacchinnaspandAdirUpavyApAravAcakatvAditivAcyam, vyApAramAtrasya dhAtvarthatvAt / phalavizeSAnvayabodhe ca dhAtuvizeSajanyavyApAropasthiterhetutayA 'grAmaM tyajati' ityAdau dhAtvarthaspande grAmaniSThavibhAgajanakatvameva 'grAmaM gacchati' ityAdau ca dhAtvarthaspande grAmaniSThasaMyogajanakatvameva pratIyate na tu viparItam / bhAvArtha : pUrvapakSa : kriyAnA phaLa svarUpa saMyoga - vibhAga vi. paNa dhAtuthI ja jaNAI jAya che, kAraNa ke zas tyan vi. dhAtuo phaLAvacchinnaspandrakriyAnI ja vAcaka che. uttarapakSa H nA, dhAtuno artha mAtra vyApAra-kriyA ja che; phaLAvacchinnakriyA nahIM. chatAM, phaLa vizeSano ja anvaya thavAmAM dhAtu vizeSathI janya kriyAnuM jJAna kAraNa che ane eTale prAmaM pati ane grAmaM tyajJati, baMnemAM dhAtvartha spandrakriyA ja hovA chatAM, grAma tyagatimAM tyaj dhAtvarthaspandrakriyAmAM grAmaniSThavibhAgajanakatvano ja anvaya thaze ane grAmaM rAjjItimAM gaN dhAtvartha spandrakriyAmAM grAmaniSThasaMyogajanakatva no ja anvaya thaze, paNa UMdhuM nahiM thAya. ra 'tavyAparayo: dhAtu:' e sUtrathI, dhAtuno artha phaLAvacchinna vyApAra che, e siddha thAya. vyutpattivAda * 3 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) 4. vaLI jo dhAtuno artha mAtra vyApAra hoya to, nam ane cat baMne kriyA ja thavAthI samAna banI javAnI - dhAtuno artha mAtra spanda arthAt baMne dhAtu samAnArthI banI javAnI Apatti Avaze. ane to prAmaM tya'timAM dvitIyArtha - kriyAjanyaphaLa vibhAga ane prAmAotimAM dvitIyArtha - kriyAjanyaphaLa = saMyoga e rIte judA judA phaLano bodha thavA mATe paNa koI kAraNa nahIM rahe, kAraNa ke dhAtvartha to baMnemAM samAna che. = = jo gam no artha saMyogAcchinnaspa ane tyat no artha vibhAgAvacchinnaspanda mAno, to baMne dhAtu samAnArthI paNa nahIM bane ane judA judA phaLano bodha paNa thaI jaze. A rIte phaLa paNa dhAtuno ja artha hovAthI, dvitIyArtha = karmatva = phaLa mAnI zakAya nahiM, e pUrvapakSano Azaya che. dhAtuno artha to vyApAra ja che. chatAM m ane tyam dhAtuthI judA jadA phaLano bodha thaI zake che, kAraNa ke bhale sAmAnyathI phaLa e dvitIyArtha hoya, paNa saMyoga-vibhAga vi. phaLavizeSanA bodha mATe m - tyaj vi. dhAtuvizeSathI janya vyApAranI upasthiti kAraNa che. arthAt jyAre gam dhAtuthI spaMdano bodha thAya, tyAre dvitIyArtha= phaLa rUpe saMyogano ja bodha thAya. kAraNa ke m dhAtvartha spandamAM, saMyogajanakatvano ja anvaya thaI zake. ane cat dhAtuthI spaMdano bodha thAya, tyAre dvitIyArtha phaLa rUpe vibhAgano ja bodha thAya, kAraNa ke tyajJa dhAtvartha spandramAM vibhAgajanakatvano ja anvaya thaI zake. eTale ja, prAmaM tyagati mAM, tyar dhAtvartha spandamAM grAmaniSThavibhAgajanakatva ane grAma paghdhati sthaLe, gaN dhAtvartha spandamAM grAmaniSThasaMyogajanakatvano ja bodha thaze, UMdhuM nahIM thAya. 'prAmaM gacchati'tyAvindva 'grAmaM spate' tyADyo na prayozA: dvitIyAdergamyAdyupasthApitaspandAdAveva phalAnvayabodhakatvAt, spandiprabhRtyupasthApite tasmin dvitIyAdinA phalAnvayabodhajananAsaMbhavAt, vyutpattivAda * 4 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na hi yena kenacidapasthApitayorevArthayoH parasparamanvayaH pratIyate tathA sati ghaTakarmatvAdipadopasthApitayorapi ghaTakarmatvAdyo: parasparamanvayabodhaprasaGgAt, kRJAdisamAnArthakayatadhAtUpasthApyaphale viSayitAtmakadvitIyArthAnvayasaMbhavena 'ghaTaM karoti' itivat 'ghaTaM yatate' ityAdiprayogaprasaGgAcca, api tu yayoryAdRzAnvayabodhe AkAGkSA tadupasthApitayoreva tAdRzAnvayabodhaH / AkAGkSA ca dvitIyAdergamyAdinA kRJAdinA ca kalpyate na tu tatsamAnArthakenApi spandiyatiprabhRtineti / bhAvArtha : je rIte prAsaM chati evo prayoga thAya che, te rIte prAmaM savte evo prayoga thato nathI, kAraNa ke dvitIyA kAraka, m vi. dhAtuthI upasthita thayela spada vi. vyApAramAM ja saMyoga vi. phaLano bodha karAvI zake che, candra vi. dhAtuthI upasthita spada vi. vyApAramAM dvitIyA koI phaLano bodha ja karAvI zakatI nathI." game te padothI upasthApita thayelA arthono paraspara anvaya thaI zakato nathI. anyathA jo thaI zakato hoya, to pa, pharmavaM evA be padothI ghaTa ane karmatvanI upasthiti thaIne ghaTano svavRttitA saMbaMdhathI karmatvamAM anvaya thaIne zAbdabodha thavAnI Apatti Avaze. je thato nathI.2 te ja rIte zuM dhAtunA samAnArthI dhAtu vat thI upasthApita thayela yatna rUpa phaLamAM paNa dvitIyArtha viSayitAno anvaya thaI zakaze ane to dharTa rIti'nI jema "paraM tane evo prayoga thavAnI Apatti Avaze. eTale je padonI jevA anvayabodhamAM AkAMkSA hoya, te padothI upasthApita arthathI tevo ja anvayabodha thaI zake che.* dvitIyAnI m ane zU vi. dhAtuo sAthe AkAMkSA che, te dhAtunA samAnArthaka sandra ke ya dhAtuo sAthe nathI. eTale grAma savte, dharTa vatane vi. prayogo thatA nathI. 5 vivecana : (1) pa vi. akarmaka dhAtuono artha, m vi. sakarmaka dhAtuone samAna ja hovA chatAM, par vi. dhAtuthI upasthita thayela artha(vyApAra)mAM dvitIyA dvArA koI phaLano avaya bodha thaI zakto ja nathI, tethI ja grAma parvote evo prayoga thato nathI. vyutpattivAda % 5 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) (3) (4) (5) 'TaM evA padathI ghaniSTakarmatva evo bodha thAya che, paNa 'ghaTa rmattuM' evA padothI, ghaTa ane karmatvanI upasthiti thavA chatAM, ghaTanihakarmatva evo anvayabodha thato nathI... eTale ema mAnavuM paDe ke, ghaTa padopasthApita ghaTa ane dvitIyopasthApita karmatvano ja anvaya thaI zake, paNa koI bIjA padothI upasthApita thayelA ghaTa ane karmatvano nahIM. yat paNa akarmaka dhAtu che, eTale ne samAnArthaka hovA chatAM, je rIte ghaTa roti prayoga thAya che, te rIte ghaTa yatate prayoga thato nathI, kAraNa ke dvitIyA, yat padopasthApita artha(vyApAra)mAM phaLano anvayabodha karAvI ja zakatI nathI. ahiM yat dhAtuno artha che yatna/kRti ane dvitIyAno artha che viSayitA. ghaTa roti no artha thaze nirupiviyitAzrayavRtimAn. prakRtyartha ghaTa no dvitIyArtha viSayitAmAM nirupitatva saMbaMdhathI ane dvitIyArtha viSayitAno dhAtvartha kRtimAM Azrayatva saMbaMdhathI anvaya thaze. t dhAtuthI paNa kRti upasthita thavA chatAM, dvitIyArtha viSayitA no temAM anvaya thaI zakato nathI. 'TaM 'mAM bodha thAya che, kAraNa ke 'paTa ane dvitIyAnI paraspara AkAMkSA che. baTa rmatva mAM nathI thato, kAraNa ke te baMnenI paraspara AkAMkSA nathI. 'ghaTa roti 'mAM bodha thAya che, kAraNa ke dvitIyA ane sakarmaka bhR dhAtunI paraspara AkAMkSA che, 'ghaTa yatate' mAM bodha nathI thato, kAraNa ke dvitIyA ane akarmaka cat dhAtunI paraspara AkAMkSA nathI, te ja rIte grAma vjhati mAM bodha thAya, prAmaM te mAM nahIM. na cAkAGkSAtra samabhivyAhAraH, sa ca gamyAdineva spandyAdinApi samAna eveti vAcyam, yataH dvitIyAdergamyAdisamabhivyAhArasyaiva phalabalAdanvayabodhaupayikatvamupagamyate na tu spandiprabhRtisamabhivyAhArasyeti na tasyAkAGkSAtvam-anvayabodhaupayikasamabhivyAhArasyaiva tathAtvAt, ata eva samAnArthakatve'pi gamyAderiva na spandyAdeH vyutpattivAda * 6 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakarmakatvavyavahAra:- phalAnvitavyApArabodhaka dhAtutvasyaiva tanniyAmakatvAt / bhAvArtha : pUrvapakSaH AkAMkSA eTale to samabhivyAhAra- pAse pAse hovuM te ja. te to je rIte dvitIyAnI cam dhAtu sAthe che. te rIte andra vi. dhAtu sAthe paNa hoI ja zake che.1 uttarapakSa : dvitIyAnA vi. dhAtusAthenA samabhivyAhArathI anvayabodha svarUpa phaLanI prApti thatI hovAthI anvayabodha svarUpa phaLa pratye dvitIyAnA m vi. dhAtu sAthenA samabhivyAhAranI kAraNatA svIkArAI che. paraMtu dvitIyAnA anyU vi. dhAtu sAthenA samabhivyApAramAM anvayabodhanI kAraNatA svIkArAI nathI ane tethI te samabhivyAhAra AkAMkSA svarUpa banaze nahIM kAraNake anvayabodhamAM kAraNa bananAra samabhivyAhAra ja AkAMkSA svarUpa bane che. A ja kAraNathI ma vi. dhAtuo gam vi. ne samAnArthaka hovA chatAM sakarmaka nathI, kAraNa ke phalAnvitavyApArabodhaka dhAtu ja sakarmaka che evo niyama che. vivecana : (1) je padonI AkAMkSA hoya, te padothI upasthApita arthano ja paraspara anvaya thAya, ema kahyuM, AthI pUrvapakSa kahe che ke AkAMkSA eTale samabhivyAhAra - pAse pAse hovuM. te to nI jema spar dhAtu sAthe paNa dvitIyAno hoI ja zake, to pachI dvitIyAnI andra sAthe paNa AkAMkSA thavAthI, grAma padte evo prayoga paNa thaze, ane tyAM dvitIyArtha ane spandano anvaya paNa thaze. (2) AkAMkSA eTale mAtra samabhivyAhAra nahIM. paNa anvayabodhamAM kAraNa evo samabhivyAhAra ane jyAM zAbdabodha thAya tyAM zAbdabodha svarUpa phaLanA baLathI ja te mAnI levAno che. bAkI spaSTa che. (3) m ane baMneno artha eka ja hovA chatAM meM sakarmaka ane spar akarmaka, Avo bheda zAthI ? to kahe che ke je dhAtumAM phalAvitavyApArabodhakatva hoya te sakarmaka evo niyama che. an dhAtu, spanda rUpa vyApAranI bodhaka che, paNa te spandanuM koI phaLa hotuM nathI, tethI temAM koI phaLano anvaya paNa thato nathI. vyutpattivAda # 7 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. bhAvArtha : pUrvapakSaH dA.ta. nIva: svate no artha thaze - svandvyApAravAn navaH ahIM spanda vyApAramAM koI phaLano anvaya thato nathI. uttara H eTale, sva dhAtumAM, phalAnvitavyApArabodhakatva na hovAthI te akarmaka che. gam dhAtu paNa spandavyApAranI bodhaka che, paNa tenuM uttaradezasaMyoga rUpa phaLa hoya che, ane te phaLa-saMyogano janatva saMbaMdhathI dhAtvartha spandavyApAramAM anvaya paNa thAya che. te ApaNe pUrve joyuM che. eTale mAM, phalAnvitavyApArabodhakatva hovAthI, te sakarmaka che. na atha dhAtorvyApAramAtravAcitve 'tyajati gacchati' 'tyAgo gamanam' ityA divAkyAdavilakSaNabodhaprasaGgaH, hi zaktibhramAdya'janmanostAdRzavAkyajanyabodhayoravailakSaNyam kazcidabhyupaiti, tathA sati tyAgAditAtparyeNa gamanAdipadaM vyutpannA api prayuJjIran / na ca tatra phalavizeSAvacchinnavyApAre lakSaNA svIkriyate iti vilakSaNabodhopapattiriti vAcyam, lakSaNayA vilakSaNabodhajananepi zaktyA'vilakSaNabodhajananasaMbhavena darzitAtiprasaGgasya durvAratvAt / dhAtuno artha mAtra vyApAra ja hoya ane phaLa na hoya, to tya'ti ane rAghdhati ke tyAI: ane manam evA vAkyothI samAna ja bodha thavAnI Apatti Avaze; kAraNa ke m ane tyam baMne dhAtuno artha spanda vyApAra ja che. ' 1 paraMtu evA vAkyothI samAna bodha thAya tevuM to koI svIkAratuM nathI. sivAya ke koIne zaktibhrama vi. thI tevuM jJAna thaI jAya. 2 vaLI, samAna bodha mAnavAmAM Ave to pachI vidvAno paNa tyAga vi. arthamAM gamana vi. padano prayoga kare, paNa te to koI karatuM nathI. 3 prazna : tevA sthaLomAM dhAtunI phaLavizeSAvacchinnavyApAramAM lakSaNA mAnI levAnI. eTale tyAna: ane manam baMneno bodha judo judo thaI zakaze.4 lakSaNAthI baMneno bodha bhinna-bhinna thavA chatAM zaktithI to samAna bodha vyutpattivAda * 8 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja thaze, ane to tyAga vi. arthamAM manam vi. padonA prayoganI Apatti to UbhI ja raheze. 5 vivecana : graMthakAra, mAtra vyApAra ja dhAtuno artha che, tevuM kahe che, phaLAvacchinna vyApAra nahIM, phaLano bodha dvitIyA dvArA thAya che, tevuM jaNAve che. eTale pUrvapakSa kahe che ke jyAM dvitIyA che ja nahIM, tyAM to mAtra vyApArano bodha ja thaze, phaLano bodha thaze ja nahIM. ane to pachI tyanati- ta, ke tyAre: - manam vi. pado samAnArthI thaI jaze. tenAthI samAna ja bodha thaze. kAraNa ke baMne dhAtuno artha to mAtra spada rUpa vyApAra ja che. eTale dhAtuno artha mAtra vyApAra na mAnatAM, phaLAvacchinnavyApAra mAnavo joIe. ane to tyati/tyAI: mAM tyar pAtvartha- vibhAgajanakaspanda ane nacchatimanas mAM san dhAtuno artha saMyogajanakaspada thavAthI, baMne artho judA thaze ane tethI samAna bodhanI Apatti nahIM Ave. koIne evo bhrama thayo hoya ke n nI zakti paNa saMyogajanaka spandamAM ja che, to tene tyajJati-ti ke tyA: manam vi. padothI samAna bodha thAya, evuM mAnavuM paDe. te sivAya- arthAt tevA koI paNa prakAranA doSa vinA, nati-cchita ke tyaT:-manam thI samAna bodha thato nathI, evuM sarvamAnya che. jo tyA ane manam thI samAna arthabodha mAnya hoya, to to vidvAno, koIe tyAga karyo hoya- gAma choDI dIdhuM hoya tyAM paNa grAma urjIta jevo prayoga karatAM hota, paNa tevuM koI karatuM nathI. A Apattino parihAra karavA koI kadAca ema kahe ke dhAtunI zakti to vyApAramAM ja che, paNa jyAM dvitIyA na hoya, tevA sthaLe, dhAtunI phaLAvacchinna-vyApAramAM lakSaNA karavAnI. eTale tyagati mAM jUnI lakSaNA vibhAga janakaspandamAM, chati sthaLe manI lakSaNA saMyogajanakaspandamAM karavAthI baMnenA bodha judA judA thaI jaze. lakSaNA dvArA samAnabodhanI Apatti dUra karIe, to paNa jo dhAtunI zakti mAtra vyApAramAM ja hoya to koIka lakSaNA na kare ane zaktithI ja bodha kare, to tyajJati-cchita vi. mAM samAna bodha thaI zake ja, ane to pachI vidvAno, tyAga thayo hoya tevA sthaLe paNa san dhAtuno prayoga vyutpattivAda : 9 (ka) Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. bhAvArtha : praznaH uttara H phare, kAraNa ke baMnenI zakti to spandamAM ja che. e Apatti to UbhI ja raheze. na ca gamyAdizaktijJAnajanyArthopasthityA phalAviSayakAnvayabodhasya kutrApyajananAt tAdRzopasthitighaTitasAmagrIzarIre phalavizeSabodhakasAmachayapi nivezyate tathA ca tyAgagamanAdipadayoH zaktyA nAvilakSaNabodhajanakate ti vAcyam, tyajigamyorekArthavAcakatArUpaparyAyatAM viparyasyato gamanAdipadAt tyAgAdipadajanyabodhasamAnAkArakabodhasya sarvAnubhavasiddhatayA gamyAdizaktijJAnAt phalAviSayakabodhasyApi prasiddheH, evaM tAdRzasya puMsaH 'grAmaM gacchati' 'grAmaM tyajati' ityAditopya'vilakSaNabodhodayAt phalavizeSabodhakasAmagryA gamyAdipadajanyabo dhaniyAmakatAyA vaktumazakyatvAt, tathA cA'bhrAntasyApi bhavanmate tato'vilakSaNabodhasaMbhavenaikavidhabodhatAtparyeNa vyutpannAnAM tAdRzaprayogaprasaGgo durvAra iti zvet ? m vi. sakarmaka dhAtuomAM zaktithI je vyApAranI upasthiti thAya, ane tenAthI je zAbdabodha thAya che, temAM hamezAM phaLano bodha thAya che ja. phaLa jemAM viSaya na hoya tevo zAbdabodha thato ja nathI. eTale m vi. dhAtunI zaktithI thayela upasthiti jemAM ghaTaka che, tevI zAbdabodhanI kAraNa sAmagrImAM, phaLa vizeSanI bodhaka kAraNa sAmagrI (dvitIyA vi.) paNa samAviSTa karI levI. eTale have tyAga-gamana vi. padono zaktithI paNa samAna bodha nahIM thAya, (kAraNa ke, phaLavizeSabodhaka sAmagrI hAjara haze, to ja bodha thaze. ane baMnenuM phaLa bhinna hovAthI samAna bodha nahIM thAya.) - tyaGga ane m dhAtu ekArthaka che- paryAyavAcI che, tevA bhrama vALAne to gamana-padathI paNa tyAgapadathI thatA bodha jevo ja bodha thAya che, e to sahune anubhava siddha che. eTale, gam vi. dhAtunA zaktijJAnathI phaLAviSayaka bodha paNa thAya che to kharo ja. vaLI tevA bhrAnta mANasane, prAmaM pati ane prArma tyagatithI paNa samAna ja bodha thaze, ane eTale m vi.pada janya zAbda bodha mATe phaLavizeSa bodhaka sAmagrIne kAraNa mAnI zakAze nahIM. ane to pachI, vyutpattivAda * 10 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecana : (1) (2) abhrAnta mANasane paNa tamArA matamAM (dhAtune mAtra vyApArArthaka mAnavAnA matamAM) zaktithI tyajJati-nRti vi. mAM samAna bodha saMbhavita hovAthI vidvAno paNa, tyAgAdi tAtparyathI gamanAdino prayoga kare, te Apatti UbhI ja raheze.3 ahIM naM.6mAM 'atha' thI zarU thayela pUrvapakSa pUrNa thayo. pUrvapakSIe zaktithI, tyagati-zrRti vi. dhAtumAM samAnabodhanI Apatti ApI che. tethI tenI sAme kahe che ke, jyAre jyAre m vi. dhAtuthI zAbdabodha thAya, tyAre saMyogAdi phaLano bodha thAya ja che. phaLano bodha na thAya ane mAtra vyApArano bodha thAya tevuM kyAreya banatuM nathI. eTale zAbdabodhanI kAraNasAmagrImAM dhAtunI zaktithI upasthita vyApAranI sAthe sAthe phaLavizeSa bodhaka sAmagrI (dvitIyAthI upasthita phaLa vi.) paNa samAviSTa karI devI. eTale have phaLavizeSa bodhaka sAmagrI haze, to ja zAbdabodha thaze. eTale ke, saMyogarUpa phaLa bodhaka sAmagrI haze to ja m thI zAbdabodha thaze. vibhAgarUpa phaLa bodhaka sAmagrI haze to ja tyas thI zAbdabodha thaze. ane baMnenuM phaLa saMyoga-vibhAgarUpa juduM juduM hovAthI samAna bodhanI Apatti nahIM Ave. have pUrvapakSI, Ano uttara Ape che ke jene gaN ane cat dhAtu ekArthaka che, evo bhrama thayo che, tene to tyAntaH ane gamanathI samAna bodha thAya che, ane te mAtra spandavyApArarUpa che. kAraNa ke phaLa to baMnenuM juduM juduM che. eTale mAtra vyApArano bodha thAya ane phaLano bodha na hoya, tevuM banI zake che. eTale sarvatra phaLano bodha thAya ja, evo niyama karI zakAya nahIM. (TippaNa : praznaH jo dhAtunI zakti vyApAramAM ja mAnavAnI hoya, to pachI 7m ane tyaj baMne dhAtuno artha spanda vyApAra ja hovAthI, baMne ekArthaka ja che. to pachI te be dhAtune ekArthaka mAnanArane bhrama zI rIte kahevAya ? : uttara H ahIM je dhAtuothI zaktithI samAna arthanI upasthiti thAya, te ekArthaka, evI ekArthakatA abhipreta nathI; paNa, bIjA padonA vyutpattivAda * 11 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) 8. sarakhA samabhivyAhAramAM je dhAtuo ekasarakho artha jaNAve, te ekArthaka, evI ekArthakatA abhipreta che. gam ane cat baMnenI zakti spanda vyApAramAM ja hovA chatAM, grAma ragati ane prAmaM tyajJati evA samAna samabhivyAhAra sthaLe paNa judo judo arthabodha thato hovAthI te dhAtuo ekArthaka nathI. chatAM, tevA sthaLe paNa samAna arthabodhakatA rUpa ekArthakatA koI mAne to te bhrama ja che.) na kadAca koI ema kahe ke, "m ane tyan dhAtuo ekArthaka che evA bhramavALA ne, tyAH ane camanam sthaLe, samAna arthabodha thAya, te sAcuM, paNa te phaLa-aviSayaka na hoya. jo m, tyan ne samAnArthaka che. te evo bhrama thAya to vibhAga viziSTa spandano bodha thAya ane jo tyana, gam ne samAnArthaka che, evo bhrama thAya to saMyogaviziSTa spandano bodha thAya. paNa phaLano bodha thAya to kharo ja. to kahe che ke, phaLaviSayaka bodhano niyama mAnIe to paNa, tevA bhrAnta puruSane prAmaM gati ane grAma tyanati sthaLe paNa samAnabodha thAya che. eTale tame je kahyuM ke phaLavizeSabodhaka sAmagrI zAbdabodhanuM kAraNa che, arthAt saMyoga bodhaka sAmagrI m janya zAbdabodhamAM, vibhAga bodhaka sAmagrI cat janya zAbdabodhamAM kAraNa che, tevuM mAnI nahIM zakAya, kAraNa ke to pachI baMne dhAtuthI alaga ja bodha thAya, jyAre ahIM to baMne dhAtuthI samAna bodha ja thAya che. have A rIte phaLavizeSabodhakasAmagrI, zAbdabodhamAM kAraNa nathI, evuM siddha thatAM, abhrAnta puruSane paNa m ane tyaj thI zaktithI samAna bodha thaI zakaze, kAraNa ke baMnenI zakti spandarUpa vyApAramAM ja che. ane to pachI vidvAno paNa tyAganA ja arthamAM gamanam padano prayoga paNa kare, e Apatti Avaze. A rIte vistRta pUrvapakSa thayo. maivam karmapratyayAsamabhivyAhatatyAgagamanAdipadasya tattatphalAvacchinnavyApAre'nAditAtparyaM kalpyate na tu kevalavyApAre, anAditAtparyameva ca svArasikaprayoganiyAmakamityekArthatAtparyeNa prAmANikAnAM svArasiko na tyAgagamanAdipadaprayogaH / vyutpattivAda * 12 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha : uttarapakSa H nA. jyAM karmapratyaya- dvitIyAno samabhivyAhAra nathI, tevA tyALa:, THnam vi. sthaLoe phaLavizeSAvacchinnavyApAramAM ja anAditAtparya manAya che, kevaLa vyApAramAM nahIM. vivecana : (1) (2) P. ane je arthamAM anAditAtparya hoya, te arthamAM ja vidvAno svArasika prayoga kare che eTale ja tyAganA arthamAM manam padano prayoga, vidvAno karatAM nathI.ra uttarapakSa kahe che ke dhAtunI zakti to vyApAramAM ja che. phaLa to dvitIyAthI ja jaNAya che. jyAM dvitIyA nathI tevA tya'ti, Rti vi. sthaLoe samAnAkAraka bodhanI ApattinA vAraNa mATe, tevA (dvitIyA rahita) sthaLoe dhAtunuM anAdi tAtparya (niruDhalakSaNA) phaLavizeSAvacchinna vyApAramAM mAnI levAnuM che. arthAt m nuM anAdi tAtparya saMyogajanaka spandamAM, tyan nuM anAdi tAtparya vibhAgajanaka spandamAM mAnI levAnuM. eTale tevA sthaLe samAna bodha nahIM thAya. pUrvapakSIe tyAganA arthamAM manam padanA prayoganI Apatti ApelI, tenA vAraNa mATe kahe che ke je arthamAM anAdi tAtparya hoya te arthamAM ja svArasika prayoga thAya che. eTale cat - gam dhAtunI zakti spandramAM ja hovA chatAM, anAditAtparya vibhAgajanakaspanda ane saMyogajanaka spandamAM hovAthI, eka ja arthanA tAtparyathI vidvAno dvArA baMneno svArasika prayoga thavAnI Apatti paNa nahIM rahe. jema 'chaupIna' padanI zakti pApamAM hovA chatAM tenuM anAditAtparya laMgoTamAM hovAthI, laMgoTa arthamAM ja 'jaupIna' padano prayoga thAya che, tema tyaGga-TMm nI zakti spandamAM ja hovA chatAM, anukrame vibhAgasaMyogajanaka spandamAM ja anAdi-tAtparya hovAthI te-te arthamAM ja temano prayoga thaze. evaM tyajigamiprabhRtisamabhivyAhatakarmapratyayasya phalavizeSe eva niyataM tAdRzaM tAtparyamiti na vibhAgAditAtparyeNa 'grAmaM gacchati' ityAdiprayogaH / vyutpattivAda * 13 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadarthabodhakatvamAtraM tu na tadarthatAtparyeNa svArasikaprayoganiyAmakam, tathA sati zaktibhramAdinA ghaTapadasyApi paTAdibodhakatayA paTAditAtparyeNApi svArasikaghaTAdipadaprayogApatteH / nApi zaktayA bodhakatvaM tathA, nirUDhalakSaNayA'pi svArasikapadaprayogAt / bhAvArtha e ja rIte caNa, am vi. nA samabhivyApAramAM dvitIyA karmapratyayanuM anAditAtparya anukrame vibhAga-saMyogarU5 phaLa vizeSamAM ja hoya che. eTale vibhAganA arthamAM prAmaM chata evo prayoga thato nathI. 1 je padathI je arthano bodha thaI zakato hoya, te arthanA tAtparyamAM te padano prayoga thaI zake, evuM kahI zakAya nahIM, kAraNa ke to pachI koIne zaktibhramathI ghaTa padathI paNa paTano bodha thaI zake che, tethI paTa nA tAtparyamAM ghaTa padano prayoga thaI zakaze. 2 je arthamAM zakti hoya te arthamAM ja te padano prayoga thaI zake, evuM paNa nathI kAraNa ke nisaDhalakSaNAthI je arthano bodha thato hoya te arthamAM paNa padano svArasika prayoga thAya che. vivecana : (1) dhAtanI zakti vyApAramAM ane anAditAtparya phaLAvacchinnavyApAramAM evuM nizcita thayuM. dvitIyA phaLanI bodhaka nakkI thaI. have koI kahe ke dvitIyA phaLane jaNAve che, to tyam nA samabhivyApAramAM vibhAganI bodhaka banaze. nA samabhivyApAramAM saMyoganI bodhaka banaze. eTale dvitIyAmAM baMne phaLanuM bodhakatva to che ja. to pachI gAma nA samabhivyApAramAM te vibhAganI bodhaka kema na bane ? kAraNa ke dvitIyAsamabhivyAhAra kyAM che, tyAM dhAtu to mAtra vyApAranI ja bodhaka che. phaLa to dvitIyAthI ja jaNAvAya che. eTale prAmaM chatamAM, am thI spandavyApAra ane dvitIyAthI vibhAga jaNAze ane tethI vibhAganA tAtparyathI grAma nacchati prayoga thaI zakaze. teno javAba Ape che ke, can nA samabhivyApAramAM dvitIyAnuM anAditAtparya vibhAgamAM ja che, am nA samabhivyApAramAM dvitIyAnuM anAditAtparya saMyogamAM ja che. eTale vibhAganA tAtparyathI am nI sAthe dvitIyAno prayoga thaI ja na zake. eTale vibhAga arthamAM prAma chati koI kahetuM nathI. vyutpattivAda * 14 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) dhAtu ane dvitIyA, baMnano prayoga anAditAtparyanA AdhAre ja thAya che, ema kahyuM. tenI sAme koI kahe ke je arthanI bodhatA je padamAM hoya, te artha mATe te padano prayoga thaI ja zake. teno javAba Ape che ke, te barAbara nathI, kAraNa ke ema to zaktibhramathI koIne "paTa' padathI "paTa"no paNa bodha thaI zakato hovAthI tamArA kahevA mujaba to "paTa' mATe paNa "paTa' padano prayoga thaI zake tevI Apatti Avaze, paNa tevo svArasika prayoga koI karatuM nathI. tethI tame kahyuM tema arthabodhakatA hovA mAtrathI padano prayoga thato nathI, paNa anAditAtparya hoya to ja thAya che. je padamAM je arthanI bodhakatA hoya te artha mATe te padano prayoga karI zakAya, evo niyama karavA jatAM, uparokata rIte "paTa" mATe paNa "paTa' padanA prayoganI Apatti ApI, tenA vAraNa mATe koI kahe ke "paTa' padanI zakti "paTa'mAM nathI. teno bodha to zaktibhramathI thayo che. eTale je padamAM zaktithI je arthanI bodhakatA hoya, te arthamAM te padano prayoga thAya. evo niyama mAnavo. to teno javAba Ape che, ke zakti na hovA chatAM, niruDhalakSaNAthI arthAta anAditAtparyathI je arthanI bodhakatA hoya te arthamAM paNa te padano prayoga thAya to che ja. jema ke zata padanI zakti to zuM sAti ta zarta e vyutpattithI, hAthamAM kApA na paDe, te rIte kuza-taNAM ghAsane lAve temAM ja che. chatAM niruDha lakSaNAthI koI paNa kAryamAM pravINa hoya tenA mATe kuzala padano prayoga thAya che. eTale, anAdi tAtparya ja svArasika prayoganuM niyAmaka che, bodhakatA ke zakti nahIM. zaktibhramaM lakSaNAjJAnaM cAntareNa gamyAdevibhAgAdirUpaphalavizeSavizeSitaspandAdibodhakatvAbhAvaniyamo'siddha eveti tAtparyabhramasahakRtazaktipramayA tAdRzabodhajanane'pi na kSatiH / vinA lakSaNAgraha bhramAnadhInatAdRzabodho gamiprabhRtito na saMbhavatItyeva niyamaH, sa ca . tAtparyabhrameNaiva nirvahati / vibhAgAdyarthe pUrvapUrveSAmanAditAtparyabhramavato vaktuH svakIyatAtparyeNa 'grAmaM gacchati' ityAdiprayogo yatra tatra zrotustAtparyabhramAsaMbhavepi vaktRtAtparyAnAditvabhrama eva prayogasaMpAdanadvArA vyutpattivAda % 15 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadarthazAbdabodhaprayojaka iti na tAdRzaniyamakSatiriti prAcInapathapariSkAraprakAraH / bhAvArtha : "zaktibhrama ke lakSaNajJAna vinA, n dhAtuthI, vibhAgajanaka spandano bodha thAya ja nahIM. evo niyama ja nathI. eTale koIne mAtra tAtparyanA ja bhramathI tevo viparIta bodha thAya temAM koI vAMdho ja nathI. lakSaNA ke bhrama vinA m vi.thI tevo bodha na thAya evo ja niyama che ane tAtparyabhrama paNa bhrama hovAthI, tenAthI tevo bodha thaI zake che. arthAt tenAthI paNa niyamano nirvAha thaI zake che. T' padanuM pUrvajonuM anAditAtparya vibhAgajanaka spandramAM che. evA bhramavALo vaktA jayAre "grAma chata' evo prayoga vibhAga arthamAM kare, tyAre zrotAne tAtparya zrama na hovA chatAM, vakatAnA tAtparyabhramanA kAraNe ja tevo zAbdabodha thAya che. eTale tevA zAbdabodhamAM prayojaka, "prIma chata' evo prayoga karAvavA dvArA vaktAno anAditAtparya bhrama ja banato hovAthI upara kahelA niyamamAM koI doSa nathI." A prAcInono mata che, vivecana : (1) koI kahe che ke anAditAtparya ja jo prayoganuM niyAmaka hoya to koIne anAditAtparyanA bhramanA kAraNe viparIta zAbdabodha thaI zake. dA.ta. koIne evo bhrama thAya ke jam nuM anAditAtparya vibhAgajanakalpanadamAM che, to prAmaM chata thI paNa vibhAgano bodha thaze. paraMtu evo niyama che ke "zaktibhrama ke lakSaNA vinA, m thI vibhAjanakaspandano bodha na thAya. koIne zaktino bhrama hoya ke jam nI zakti ja vibhAgajanakaspandamAM che, to tevo bodha thAya athavA koI zakti spandamAM ja mAnavA chatAM vibhAgajanakaspandamAM lakSaNA kare, to tevo bodha thAya. te sivAya na thAya." have tamArA mate to jene tAtparyano ja bhrama che, te zakti to spandamAM ja mAne che, eTale zaktibhrama nathI. tema lakSaNA paNa karato nathI. to pachI tene viparIta bodha thavo na joIe. chatAM thAya che, tethI ukata niyamano bhaMga thaI vyutpattivAda * 16 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) 6. jaze. eTale, anAditAtparyane prayoganuM niyAmaka mAnavuM barAbara nathI. tene kahe che ke amane tamAro niyama ja mAnya nathI. "bhrama, pachI te zaktibhrama hoya ke tAtparyabhrama, athavA lakSaNA vinA viparIta bodha na thAya,'' evo ja niyama ame mAnIe chIe. eTale tAtparya bhramavALAne viparIta bodha thAya, temAM niyamano bhaMga thato ja nathI. jyAre vakatAne evo bhrama thAya ke pUrvajonuM tAtparya nathI vibhAgajanakaspandane jaNAvavAnuM hatuM, ane eTale te gAma choDanAra mATe prAmaM gati prayoga kare. tyAre zrotA to vaktAnA tAtparyane jANI jAya che. (ahIM zrotA-vaktA baMne te vyaktine gAma choDato joI rahyA che, evI kalpanA che. eTale ja zrotA, vaktAnuM tAtparya jANI jAya che. athavA prakaraNAdithI tAtparya jANe che.) eTale tene to bhrama nathI, kAraNa ke jevuM vakatAnuM tAtparya che, tevo ja bodha kare che. ahIM zrotAne viparIta bodha ja thAya che. ane te to bhramathI nathI thayo. to pachI ahIM 'bhrama ke lakSaNA vinA viparIta bodha na thAya' tevo tamAro niyama tUTI jaze. tevuM koI kahe, tene javAba Ape che ke ame kaMI evuM kahyuM nathI ke jene bhrama hoya tene ja viparIta bodha thAya. lakSaNA ke bhrama vinA viparIta bodha na thAya, evuM ja ame kahyuM che. tame kaho cho tevA sthaLe, zrotAne tAtparyabhrama nathI, paNa vaktAne tAtparyabhrama thayo che, tethI ja te tevo zabdaprayoga kare che, tethI ja zrotAne viparIta bodha thAya che; eTale vaktAno bhrama ja zrotAnA viparIta bodhamAM kAraNa bane che, eTale ahIM paNa viparIta bodha bhramathI ja thayo hovAthI niyama tUTato nathI. navyAstu- saMyogAdirUpaphalavizeSAvacchinnaspando gamyAdyarthaH / taddhAtvarthatAvacchedaka phalazAlitvameva taddhAtukarmatvaM nAto gamyAdikarmatvasya pUrvadezAdau prasaGga: / na vA spandeH sakarmakatvamtatra phalasya dhAtvarthatA'navacchedakatvAt / evaM ca dhAtoreva phalavizeSalAbhAt phalAnvayinI vRttireva dvitIyArthaH / na ca "karmaNi dvitIyA" ityanuzAsanavirodha: - tasya karmaNi- phalaniSThAdheyatvAnvayini prakRtitAtparye taduttaraM dvitIyetyarthakatvAt / na caivaM tasya zaktigrAhakatvAnupapattiH - anAditAtparyagrahasaMpAdakatvena paramparayA zaktigrAha vyutpattivAda * 17 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ katvasaMbhavAt / na ca phalasya padArthakadezatayA tatra dvittIyArthavRtteranvayA saMbhavaH- vyutpattivaicitryeNa prakRte ekadezAnvayasvIkArAt / bhAvArtha: navya taiyAyiko kahe che ke saMyogAdiphaLAvacchinnaspada ja janma vi. dhAtuno artha che." je dhAtunuM je dhAtvarthatAvacchedaka phaLa che, tatkalavattva e ja te dhAtunuM karmatva che. eTale pUrvadeza e gam dhAtunuM karma nahIM bane, ane spanda vi. dhAtumAM koI dhAtvarthatAvacchedaka phaLa na hovAthI te dhAtuo sakarmaka paNa nahIM bane. A rIte phaLa to dhAtuthI ja jaNAI jAya che, eTale dvitIyAno artha phaLamAM anvaya thanArI (= rahenArI) vRttitA ja che.* prazna : paNa to "ffNa dinIyA' e sUtrano virodha thaze. uttaraH nA, e sUtrano artha e che ke, phaLamAM rahela AdheyatAmAM anvaya thavAnuM je prakRtinuM tAtparya hoya, tenI uttaramAM dvitIyA thAya. 5 prazna : paNa to pachI e sUtra zaktigrAhaka nahIM bane. uttaraH chatAM e sUtra anAditAtparyanuM grAhaka che, eTale paraMparAe zakti grAhaka paNa che. dvitIyAno artha ja vRtti kahyo, dhAtuno artha phaLAvacchinnavyApAra kahyo. eTale, phaLa e dhAtvarthano eka deza che. to pachI padArthano anvaya padArthamAM ja thAya, padArtha ekadezamAM nahIM, e niyamathI dvitIyArtha vRttino phaLamAM anvaya thaI zakaze nahIM. uttara : vyutpatti sarvatra samAna nathI hotI. judI judI hoya che. eTale ahIM dhAtvarthanA ekadezamAM anvaya svIkArya che. vivecanaH prAcInoe dhAtuno artha vyApAra ane dvitIyAno artha phaLa karyo. temAM aneka Apattio rahe che. a. jyAM dvitIyA vi. phaLabodhaka sAmagrI che ja nahIM, tevA tyA: manam vi. sthaLa, phaLAvacchinnavyApAramAM dhAtunuM anAdi tAtparya mAnavuM ja paDe che. vyutpattivAda # 18 prazna : Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jam - caMd vi. dhAtuo samAnArthaka thaI javAnI Apatti Ave che ane tethI jam nA arthamAM n nA prayoganI Apatti Ave che. anTa paNa kam ne samAnArthI dhAtu banavAthI, akarmaka hovA chatAM prA anvate vi. prayoganI Apatti Ave che. rAmaM chata mAM dvitIyA saMyogane jaNAve, prAmaM tyata mAM dvitIyA vibhAgane jaNAve, AvA paraspara viruddha artho dvitIyAnA mAnavA paDe che. A badhI ApattinA vAraNa mATe navya taiyAyiko, phaLAvacchinnavyApAra ja dhAtuno artha mAne che. eTale saMyogajanaka spandaram dhAtuno artha che. (avacchinnatva = janakatva saMbaMdhena vaiziTya). vibhAga janakaspada tyan dhAtuno artha che. eTale, paraspara samAnArthI banavAnI Apatti nahIM rahe. prAcInoe karyatva= kriyAjanyaphaLazAlitva artha karyo hato. am dhAtumAM, gamanakriyAnuM phaLa jema uttaradezasaMyoga che, tema pUrvadezavibhAga paNa che ja. eTale vibhAga paNa kriyAjanyaphaLa che ja. eTale tadvattva = karmatva mAnavAmAM to purvadezamAM paNa karmatva AvI jaze, kAraNa ke vibhAga pUrvadezamAM rahyo che. ane gAmane choDanAra mATe paNa prAmaM chata prayoganI Apatti Avaze. navyo, karmatva = dhAtvarthatAvacchedakaphalazAlitva kare che. eTale, n dhAtumAM dhAtvartha = saMyogAvacchinnaspanda hovAthI dhAtvarthatAvacchedaka phala saMyoga ja thaze ane tethI taddhattva rUpa karmatva, mAtra uttaradezamAM ja Avaze, pUrvadazamAM nahIM; eTale gAma choDanAra mATe grAma chiti prayoganI Apatti paNa nahIM Ave. vi. dhAtuno artha mAtra vyApAra ja che. eTale dhAtvarthatAvacchedaka phaLa no ja abhAva hovAthI, karmatva ja aprasiddha thaze. eTale te dhAtu sakarmaka banavAnI Apatti nahIM Ave. prAcInoe dvitIyAno artha karmatva = phaLa karelo. have phaLa to dhAtuthI ja jaNAI jatuM hovAthI dvitIyArtha phaLa na kahI zakAya. eTale dvitIyArtha phaLamAM anvaya thanArI vRtti che. (4) vyutpattivAda 19 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) (6) dA.ta. prAmaM RtimAM m no artha che, saMyogajanakaspanda. saMyoga gAmamAM rahyo che. eTale dvitIyAno artha karaze, vRtti; jeno anvaya thaze saMyogamAM. eTale artha thaze grAmavRttisaMyogajanakaspanda. navyoe dvitIyAno artha karyo phaLAnvayI evI vRtti. jyAre vyAkaraNanuM sUtra 'rmaLi dvitIyA' ema kahe che ke dvitIyAno artha karmatva = phaLa che. to baMneno virodha thAya, evo praznakArano abhiprAya che. teno parihAra e rIte kare che ke rmaLi dvitIyA' sUtrano artha e na karavo ke 'karma/karmatvanA arthamAM dvitIyA thAya.' paNa e artha karavo ke "phaLamAM je AdheyatA-vRttitA rahI che. temAM anvaya thavAnuM je prakRti (nAma)nuM tAtparya hoya, (arthAt phaLano je AdhAra hoya- jemAM phaLa rahyuM hoya) te prakRtine dvitIyA thAya.'' eTale have sUtravirodha paNa nahIM rahe. padanI zakti zemAM che ? te koza, vyAkaraNa vi. aneka rIte jaNAya che. temAM vyAkaraNanA sUtrone paNa zaktigrAhaka manAyA che. jema ke, "hetu-rotthabhUtalamane" A siddha-haima sUtrathI, tRtIyAnI zakti hetutvAdimAM jaNAya che. have 'rmaLi dvitIyA' sUtra dvArA dvitIyAnI zakti to karma/karmatvamAM ja jaNAya. jo e sUtrano artha upara kahyo te karavAno hoya, to pachI "sUtra dvitIyAnI zakti zemAM che ? te jaNAvatuM nathI. to pachI te zaktigrAhaka zI rIte bane ?' Avo praznakArano abhiprAya che. teno parihAra karatAM kahe che ke bhale e sUtrathI dvitIyAnI zakti na jaNAtI hoya, to paNa tathA prakArano ja bodha thato hovAthI tenuM anAditAtparya, phaLAnvayI evI vRttimAM che, e to jaNAya che ja. ane anAdi tAtparya jaNAya eTale paraMparAe zakti ja jaNAya che; te A rIte AdheyatvArthikA, asati bAdhake svaghaTitavAkyaghaTakapadAntarAbodhyAdheyatvAnvitasvArthatAtparyaviSayaprakRtikattvAt anumAnathI dvitIyAnI zakti, AdheyatAmAM jaNAya che. dvitIyA anumAna prayogano artha - - sva = dvitIyA, tenAthI ghaTita vAkya - grAmaM gati vi.; temAM dvitIyA sivAyanA bIjA koI pada (padAntara) thI Adheyatvano bodha thato nathI. vyutpattivAda * 20 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaLI AdheyatAmAM dvitIyAnI prakRti-grAmanA artha gAmano anvaya karavAnuM tAtparya paNa che. eTale dvitIyA, AdheyatA-anvita svArtha tAtparyaviSaya prakRtika che. mATe AdheyatAmAM dvitIyAnI zakti che. eTale sUtra paraMparAe zaktigrAhaka bane che. (anumAna prayogano bhAvArtha e che ke dvitIyAghaTita vAkyamAM, AdheyatAno bodha thAya che, ane bIjuM koI pada, AyatAne jaNAvatuM na hovAthI pArizeSa nyAyathI dvitIyAno artha AdheyatA che.) sAmAnyathI vyutpattino niyama che ke, padArthano anvaya padArtha sAthe ja thAya. padArthanA eka deza sAthe nahIM. (eTale ja 28 ranamAtA : evo prayoga thato nathI, kAraNa ke temAM e, rAga padanuM vizeSaNa che. je padArtha nathI, padArthano eka deza che.) have jo dvitIyArtha = vRtti hoya, dhAtvartha = phaLAvacchinnavyApAra hoya, to dvitIyArthano anvaya, dhAtvarthanA ekadezamAM ja karavo paDaze, kAraNa ke vRttitA phaLamAM che, phaLAvacchinnavyApAramAM nahIM. ane to pachI uparanA niyamano bhaMga thaze, Avo prazrakArano Azaya che. tene uttara Ape che ke sarvatra vyutpattinA niyama samAna nathI hotA. traddhakya namati: mAM ekadezAnvaya na thato hovA chatAM caitrasya gurubram vi. mAM thAya che ja, e svIkRta che. eTale ahIM paNa vyutpattinI vicitratAnA kAraNe, dhAtvarthanA ekadezamAM dvitIyArthano anvaya mAnI zakAya che. 22. atha 'gamanaM na spandaH' ityAdito dhAtvarthatAvacchedakaphale spandabhedAnvayabodhasaMbhave nai tAdRzaprayogasya vAraNAya phalavizeSyakAnvayabodhe tadvizeSyakavRttijJAnajanyaphalopasthititvena hetutvakalpanasyAvazyakatvAt tAdRzakAraNabAdhena dhAtvarthatAvacchedakaphale dvitIyArthAnvayAsaMbhavaH / bhAvArtha : pUrvapakSa : to to pachI mane H ' evo prayoga paNa thaI zakaze, kAraNa ke spandabhedano anvaya, ma padanA arthanA ekadeza = dhAtvarthatAvacchedaka phaLa = saMyogamAM thaI zake che. eTale, evo prayoga na thAya te mATe, vyutpattivAda # 21 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecana : (1) (2) (3) evo niyama mAnavo paDaze ke, jyAM vRttithI vizeSyatayA phaLanI upasthiti thAya, tyAM ja phaLavizeSyaka anvaya khodha thAya. paraMtu tevo niyama banAvavA jatAM, dvitIyArthano paNa dhAtvarthatAvacchadeka phaLa mAM anvaya nahIM thaI zake.3 jo padArthano anvaya padArtha-ekadezamAM- dhAtvarthanA ekadezamAM mAnavAno hoya to pachI 'gamanaM na svantaH' AvuM paNa kahI zakAze, kAraNa ke ahIM gamanaM - saMyogajanakaspanda, 7 = bheda ane svandra sanda che. jo ekadezAnvaya na karI zakAto hota to spabhedano anvaya gamanapadArtha sAthe ja karavo paDe ane te na thaI zake kAraNa ke gamanapadArtha paNa spanda ja che. paNa ekadezAnvaya mAnyo hovAthI spandabhedano anvaya, gamanapadArtha-ekadeza, saMyoga sAthe karI zakAze ane thaze, kAraNa ke saMyoga, spandathI bhinna che. eTale 'Tmana na svantaH' Avo prayoga thaI zakaze, AvI Apatti Ave che. e ApattinA vAraNa mATe niyama banAvavAno ke, jyAM phaLane vizeSya banAvIne anvayabodha karavAno hoya, tyAM phaLanI upasthiti, je zakti lakSaNA rUpa vRtti jJAnathI thAya, te vRttijJAnamAM phaLa vizeSyarUpe ja hovuM joIe. 'gamana na svantaH' mAM; spandabhedano anvaya, saiMyoga sAthe karavo hoya to saMyoga vizeSya bane. have tenI upasthiti, bh dhAtunA zaktijJAnathI, 'saMyogajanaka-spanda' rUpe thAya che. jemAM saMyoga e vizeSya nathI, paNa vizeSaNa che. eTale uparokata niyamanA AdhAre have saMyogane vizeSya banAvIne 'svatvamevAnuM saMyo:' evA anvayabodha mATe 'gamana na svandva' evo prayoga thaI ja nahIM zake. 'saMyoga: 7 svandraH' evo prayoga thaI zakaze, kAraNa ke ahIM saMyoganI upasthiti, saMyogapadanA zaktijJAnathI thAya che, jemAM saMyoga vizeSyarUpe ja hoya che. eTale svamevavAnuM saMyoH evo saMyogavizeSyakAnvayabodha thaI zake. Avo niyama banAvavA jatAM muzkelI e thaze ke 'prAmaM jaRti'mAM dvitIyArtha = vRtti (= niSTha) no anvaya, pam dhAtunA arthanA eka deza svarUpa arthatAvacchedaka phaLa = saMyogamAM karavAno hoya che. (grAmavRttisaMyogajanakaspanda e zAbdabodhano AkAra che.) have, tenA vyutpattivAda * 22 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. mATe saMyoganI upasthiti vizeSyarUpe thavI joIe. paNa ahIM saMyoganI upasthiti to gam dhAtunA zaktijJAnathI thAya che, jemAM saMyoga vizeSaNarUpe che. ('s parva saMyonanasvare rAtuM AvuM jJAna e zaktijJAna che.) eTale, ukta niyama banAvavA jatAM dvitIyArtha vRttino anvaya saMyogamAM nahIM karI zakAya. e Apatti Avaze. na ca yAdRzapadasamabhivyAhArajJAnAt phalavizeSyakaspandabhedAnvayabodhaH prasiddhastAdRzapadasamabhivyAhArajJAnatAdRzapadajJAnajanyaphalAdyupasthitighaTitasAmgryAstAdRzAnvayabodhotpAdaprayojikAyA asattvenoktasthale tadApattyasaMbhava iti vAcyam, yatra gamanAdipadAdeva lakSaNayA zaktibhrameNa vA svAtantryeNa phalopasthitistatra phalavizeSyakaspandabhedAnvayabodhaprasiddhayA gamanapadasamabhivyAhAra - tajjanyaphalopasthitighaTitasAmagryAH phalavizeSyaka spandatvAdyavacchinnabhedAnvayabodhaprayojakatAyA AvazyakatvAt tadbalena zaktipramAdhInabodhepi phalAMze spandabhedAdibhAnaprasaGgaGgAt / bhAvArtha : samAdhAna H je padanA samabhivyAhAra jJAnathI, spandabhedavAnu saMyogaH evA AkAravALo saMyogAdi phaLane vizeSya banAvato, spandano bhedAnvayabodha- prasiddha che, te padanA samabhivyAhAranuM jJAna ane te ja padajJAnathI thayela saMyogAdi phaLanI upasthiti, e spandanA bhedAnvayabodhanI utpAdaka kAraNa sAmagrI che. 'gamana na svatva:' sthaLe, saMyogavizeSyaka spandabhedAnvayabodha prasiddha ja na hovAthI, te sthaLe uparokta sAmagrI ja nathI, eTale te sthaLe rUmanaM 1 spantaH evA prayoganI Apatti nahIM Ave.1 pUrvapakSa je 'mana' padanI saMyogamAM lakSaNA kare athavA jene 'mana' padanI zakti saMyogamAM che, tevo bhrama thAya, tene 'gamana na svantaH' sthaLe paNa spandabhedavAn saMyogaH evo zAbdabodha thAya che ja. eTale gamana padanuM samabhivyAhAra jJAna ane gamana padajJAnajanya saMyoganI upasthitino paNa tevA prakAranA zAbdabodhanI kAraNa sAmagrImAM samAveza karavo ja vyutpattivAda * 23 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDaze. ane to pachI jene bhrama nathI tevI vyaktine gamana padanI zaktithI saMyogAvacchinnaspandanI upasthiti thAya to tene paNa "mana na spandraH' sthaLe, gamana padArthanA ekadezabhUta saMyoga rUpa phaLAMzamAM spandano bhedAvyabodha thaI zakaze ja. ane tethI mana ne anyUH evA prayoganI paNa Apatti Avaze ja.2 vivecana : saMyon: 7 Hi ' sthaLe, spandabhinnasaMyoga evo zAbdabodha thAya che. "mana ne paH' sthaLe nathI thato. e anubhava siddha che. eTale samAdhAnakAra kahe che ke jyAM zAbdabodha prasiddha che, tyAM jevI sAmagrI che, te ja zAbdabodhanI kAraNa che. eTale saMyoga padanA samabhivyAhAranuM jJAna tathA saMyogapadajJAnajanya saMyoganI upasthiti hoya to ja saMyogavizeSyaka- spandabhedAnvaya bodha thAya. "mane na anvaH' sthaLe, na to saMyogano samabhivyAhAra che, na to saMyoganI upasthiti saMyogapadajJAnajanya che (paNa gamanapadajJAnajanya che, eTale kAraNanI gerahAjarImAM tevA zAbdabodhanI Apatti ja nahIM rahe. ane tethI amane na anyUH evA prayoganI paNa Apatti nahIM rahe tethI enA vAraNa mATe pUrve kahelo niyama mAnavAnI paNa jarUra nathI ane mATe dvitIyArthanA ananvayanI paNa Apatti nahIM Ave. spaSTa che. eTale e ApattinA vAraNa mATe pUrvokta niyamanI kalpanA karavI paDaze ane dvitIyArthanA ananvayanI Apatti Avaze ja. 24. evaM ca phalavyApArayoH pRthak zaktisvIkArapakSepi na nistAraH, tathAtvepi hi 'gamanaM na spandaH' ityAdau phalAMze zaktipramayA spandabhedAnvayabodhasaMbhavena tAdRzaprayogApatterduritvAditi cet ? bhAvArtha : samAdhAnakAra : to pachI dhAtunI zakti phalAvacchinnavyApAramAM na mAnatAM, phaLa ane vyApAramAM judI judI zakti mAno. eTale phaLanI upasthiti paNa vizeSya rUpe thaze ane to dvitIyArthano anvaya thaI jaze.' vyutpattivAda 24 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvapakSa : to pachI, 'gamanaM 7 spandraH' sthaLe paNa gamana padathI zaktijJAnathI vizeSyarUpe saMyoganI upasthiti thaI zakavAthI saMyogavizeSyaka spandano bhedAnvayabodha thaI zakaze ane to tevA prayoganI Apatti Avaze ja.2 vivecana : (1) (2) 1. phaLavizeSyaka anvayabodha mATe phaLanI upasthiti vizeSyatayA joIe e niyama mAnyo che. jo dhAtunI zakti phalAvacchinnavyApAramAM hoya to phaLanI upasthiti vizeSaNatayA thAya ane to phaLavizeSyaka anvayabodha thaI na zake, ane to prAmaM gacchati sthaLe, dvitIyArtha 'vRtti' no je saMyogarUpa phaLamAM anvaya mAnyo che, te anupapanna thAya. e Apatti che. tenA vAraNa mATe, dhAtunI zakti phaLa ane vyApAra baMnemAM judI judI mAnavI. (arthAt gam paduM saMcoLe zakta, gam padaM svande zAM ema be zakti mAnavI.) eTale phaLanI upasthiti paNa vizeSyarUpe thavAthI, uparanI Apatti ja nahIM rahe. dvitIyArthanA ananvayanI Apatti dUra thaze, paNa 'gamanaM na svasva' prayoga thavAnI Apatti UbhI ja raheze, kAraNa ke ahIM paNa (m dhAtunI zakti saMyoga ane spanda baMnemAM hovAthI) have 'namAM' padathI vizeSyatayA phaLanI- saMyoganI upasthiti thaI zakaze ane tethI temAM spandrabhedano anvaya thaI zakaze. na tadvizeSyakavRttijJAnajanyatadupasthitijanyatAvacchedakakoTau tAdRzopasthityavyavahito ttaratvanivezanamAvazyakam, viziSya tattatpadamantarbhAvyaiva padArthopasthiterekaikavidhabodhe nAnAhetutAyA vyavasthApitatvAd ekapadAdhInatadviSayakazAbdabodhe padAntaravRttijJAnajanyatadupasthitervyabhicArasya prakArAntareNa vAraNAsaMbhavAt / evaM ca dhAtvarthatAvacchedakaphale dvitIyArthAnvayabodhepi kSativirahaH - tatraitAdRzakAraNasya vyabhicArAprasakteriti vadanti bhAvArtha : uttarapakSa : nA.(vidhavodhe..... vAraNAsaMmavAt) jyAM eka prakAranA zAbdabodha prati aneka padajanya aneka padArthopasthiti kAraNa banI zake che tyAM eka padathI thayelA zAbdabodha vakhate anya padajanya upasthiti na hovAthI vyutpattivAda * 25 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyabhicAra Ave che jenuM vAraNa anyaprakAre saMbhava na hovAthI (tadvizeSya......pavArthIpasthite:) tatpadArtha vizeSyaka vRttijJAna (zakti ke lakSaNA)thI thayela tatpadArthopasthitinA kAryatAvacchedakamAM tAdazopasthitithI avyavahitottaratvano samAveza karavo jarUrI bane che. A rIte vizeSarUpe te te padano samAveza karIne ja padArthopasthitinI tAdazazAbdabodha prati kAraNatA svIkAravI paDaze. (i 6....) Ama karavAthI have dhAtunA arthatAvacchedaka phaLamAM dvitIyArthavRttino anvaya thaI zakaze. ane chatAM 'mAM na 56:' jevA prayoganI Apatti nahIM Ave kAraNa ke 'prAmaM Ati' jevA prayoganA zAbdabodha prati saMyogavizeSyakopasthitinI kAraNatA ja na hovAthI tAdazopasthitine laI vyabhicAra AvI zakato nathI. vivecana tRSNAraNimaNi nyAya prasiddha che. vahni, tRNa araNi ke sUryakAMta maNithI pedA karI zakAya che. jo tRNane vahninuM kAraNa mAnIe, to araNijanyavahnimAM tRNa gerahAjara hovAthI vyatireka vyabhicAra Ave. eTale AvA sthaLe tRNa-avyavahitottaravahninuM kAraNa tRNa, araNi avyavahitottaravahninuM kAraNa araNi e rIte kAryakAraNabhAva banAvAya che. te rIte, 'ghaDo banAva' evo zAbdabodha 'ghaTa ''nAM viSe'i vi. aneka padothI thaI zake che. tyAM paNa; tRNAraNimaNinyAya lagADavo paDe che. jo paraM tu padone tevA zAbdabodha mATe kAraNa mAnIe to lAM viSethiI zAbdabodha thAya tyAM (kAraNa na hovAthI) vyabhicAra Ave eTale, 'paTa vastuthI thayela padArthopasthitinI avyavahitottaramAM thayela zAbdabodhanI kAraNatA te padArthopasthitimAM ja che e rIte mAnavAnuM che. have, 'gamAM na svatva:' mAM; saMyogavizeSyaka spandabhedAnvayabodhanA vAraNa mATe je niyama banAvyo ke phalavizeSyaka zAbdabodha mATe, tavizeSyakavRttijJAnajanya tadupasthiti kAraNa che; tyAM paNa A rIte avyavahitottaratvano samAveza karavo paDaze. eTale tavizeSyakavRttijJAnajanyataHpasthiti e tAdazopasthitinI avyavahitottaramAM thayela zAbdabodhanuM ja kAraNa che. A niyama banAvavAthI; vyutpattivAda * 26 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "manaM na santaH' sthaLe, gamana padathI, zaktibhrama ke lakSaNAthI saMyoganI upasthiti thAya, to saMyogavizeSyaka spandabhedano bodha thaI zakaze. paraMtu jo gamana padathI saMyogAvacchinnaspandano bodha thAya, to saMyogavizeSyaka spandabhedano bodha nahIM thAya, kAraNa ke tevA bodha mATe saMyogavizeSyakavRttijJAnajanya saMyoganI upasthiti kAraNa che. jyAre ahIM saMyogaprakAranavRttijJAnajanya saMyoganI upasthiti thaI che. paNa, dvitIyAsamabhivyAhata (prApaM chata) sthaLe saMyogavizeSyaka zAbdabodha mATe saMyogavizeSyanavRttijJAnajanya saMyoganI upasthiti kAraNa nathI, paNa A vi. dhAtu janya, saMyogaprakArakavRttijJAnajanya saMyoganI upasthiti ja kAraNa che. kAraNa ke upara kahyuM tema, dareka zAbdabodhanI sAmagrI alaga alaga che. eTale, dvitIyAsamabhivyAhAra sthaLe, saMyogavizeSyaka vRttijJAnajanya saMyoganI upasthiti vinA paNa saMyogavizeSyaka zAbdabodha thAya, to paNa tyAM vyabhicAra (kAraNa na hovA chatAM kArya thavA rUpa vyatireka vyabhicAra) Avato ja nathI, kAraNake te zAbdabodhanA kAraNarUpa, saMyoga prakArakavRttijJAnajanya saMyogopasthiti to hAjara ja che. Ama A niyama banAvavAthI, mane na antaH jevA aniSTa prayoganI Apatti TaLe che, ane grAma chita jevo ISTa prayoga thaI zake che. ema keTalAka kahe che. 26. atredaM cintyate - vyApAramAtrasya dhAtvarthatAyAmapi sarvAnupapattInA muddhRtatvAt phalAvacchinnavyApAraspa gurutayA tathAtvamanucitam / bhAvArtha : ahIM A vicAra karAya che- dhAtuno artha mAtra vyApAra mAnavAmAM je Apattio apAI, te badhAnuM nivAraNa jo thaI ja zakyuM che, to pachI dhAtuno artha phaLAvacchinnavyApAra mAnavAmAM gaurava hovAthI, e anucita che. vivecanaH prAcIna, dhAtuno artha vyApAra, dvitIyAno artha phaLa mAne che. navIno dhAtuno artha phaLAvacchinna vyApAra, dvitIyAno artha AdheyatA mAne che. e baMne matanI samIkSA kare che. prAcInone je-je Apattio apAI, te badhAnuM nivAraNa temaNe karyuM che, to pachI phaLAvacchinnavyApAra ne dhAtuno artha mAnavAmAM navInone gauravadoSa to Ave che ja. e spaSTa che. vyutpattivAda # 27 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. atha phale dvitIyAdeH zaktyantarakalpanAmapekSya dhAtoviziSTe zaktikalpanamevocitam / na ca bhavanmatepyAdheyatve dvitIyAdeH zaktyantarasya kalpanIyatvAttadaMze sAmyamiti vAcyam, 'grAmamadhyAste' 'grAmamadhizete' 'grAmaM saMyunakti' ityAdau dvitIyAyAH sarvamate evAdheyatvabodhakatayA dvitIyA: phalavAcakatvamate'pyAdheyatvavAcakatAyA AvazyakatvAt / na ca dvitIyAyAH saMyogAdivAcakatvamate Adheyatve tasyA lakSaNaiva na tu zaktiriti vAcyam, AdheyatAtvasyAkhaNDatayA saMyogatvAdisamazarIratvAt saMyogatvAdyavacchinne tadavacchinne vA zaktiH kalpyate ityatra vinigamakAsaMbhavAt / bhAvArtha : navIno- tame jo dhAtuno artha vyApAra mAnazo to phaLamAM dvitIyAnI judI zakti mAnavI paDaze, tenA karatAM dhAtunI zakti ja phaLaviziSTavyApAramAM mAnI levI vadhu ucita che." prAcIna : tamAre paNa AyatAmAM dvitIyAnI zakti mAnavI to paDaze ja. eTale dvitIyAnI zakti mAnavAnuM baMnene samAna che. navya : prAma-dhyAte, prAmaHdhazete, prAsaM saMyunakti vi. sthaLoe to sahunA mate dvitIyA AdheyatAnI ja bodhaka che eTale, dvitIyAne phaLavAcaka mAnanArA evA tamAre paNa, dvitIyAne AdheyatAvAcaka to mAnavI ja paDe che. prAcIna : ame dvitIyAnI zakti phaLamAM ja mAnazuM. AdheyatAmAM lakSaNA karazuM. eTale mAtra eka ja zakti mAnavI paDaze.' navya : saMyogatva ane AdheyatAtva baMne samAna rIte akhaMDa dharma che. eTale dvitIyAnI zakti saMyogamAM mAnavI ke AdheyatAmAM mAnavI, teno nirNaya thaI na zake. tethI tamAre baMnemAM zakti mAnavI ja paDe." vivecana : prAcInane be zakti mAnavI paDe che. dhAtunI vyApAramAM, dvitIyAnI phaLamAM. navyane eka ja zakti mAnavI paDe che. dhAtunI- phaLaviziSTavyApAramAM. eTale navyane gaurava nathI, paNa prAcInane ja che. vyutpattivAda % 28 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) navyane paNa be ja zakti mAnavI paDaze. dhAtunI phaLaviziSTavyApAramAM ane dvitIyAnI AdheyatAmAM. prAcInane be zakti mAnavI paDaze. paNa dhAtunI zakti mAtra vyApAramAM mAnavAnI hovAthI tene lAghava thaze. pramaHdhyAte mAM dhAtu (dha + 3) no artha sthiti (rahevuM) che. ane dvitIyAno artha AdheyatA che. jethI prAmanirUpitAdheyatAvasthitimAna evo artha thAya che. prAmaHdhazete mAM e ja rIte prAnipitAdheyatAvAyanavAnuM artha thAya. grAma saMyutimAM grAmavRtti saMyoIInubhUtakRtimAna evo artha thAya. A badhA sthaLe, dvitIyAno artha sarva mate AdheyatA ja thato hovAthI prAcIne paNa AyatAmAM to dvitIyAnI zakti mAnavI paDaze. eTale prAcInoe dhAtunI zakti vyApAramAM, dvitIyAnI eka zakti phaLamAM ane bIjI AdheyatAmAM, ema traNa zakti mAnavI paDaze. jyAre navyone to be ja zakti mAnavAnI hovAthI lAghava che. prAcIna AdheyatAmAM dvitIyAnI zakti na mAnatAM, lakSaNA mAne, to temane paNa navyonI jema be ja zakti mAnavI paDe. ane temAM, dhAtunI zakti mAtra vyApAramAM mAnavAnuM lAghava raheze. prAcIna mate dvitIyAno artha AdheyatA paNa che ane saMyogAdi phaLa paNa che. eka sthAne zakti ane bIje lakSaNA mAnavI hoya to te mATe kAraNa-vinigamaka joIe. jema ke jyAM zatatAvacchedaka laghu hoya tyAM zakti mAnI zakAya; bIje badhe lakSaNA karI zakAya. ahIM AdheyatAtva ane saMyogatva baMne samAna rIte akhaMDa dharma che. (bIjA dharmothI ghaTita nathI, paNa svataMtra che) eTale eka laghu-bIjo guru evuM nathI. tethI ekane zatatAvacchedaka banAvavuM - bIjAne nahIM - evuM karI na zakAya. eTale baMnemAM zakti mAnavI ja paDe. ane to, prAcInone traNa zakti mAnavAnuM gaurava UbhuM ja rahe. TippaNa : jenuM nirvacana thatuM hoya (dA.ta., karmatva = kriyAjanya phalazAlitva) te dharmo gurubhUta bane. paNa je akhaMDa dharmo che (dA.ta., viSayatAtva, Azrayatva vi.) te badhAmAM samAna lAghava che. vyutpattivAda % 29 (5) Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. astu vA mamApyAdheyatve lakSaNaiva zaktistu saMkhyAyAmeva / yadi ca dvitIyAdeH phalabodhakatAmate phale'pi tasyA lakSaNaiva na tu zaktiH, zaktistu saMkhyAyAmeva - saMyogavibhAgAdirUpapratyekaphalApekSayA saMkhyAyAM tatprayogaprAcuryasya vinigamakatvAdityucyate tathApi tanmate dhAtujanyazuddhavyApAropasthiteH zAbdabodhahetutAkalpanamadhikam - dvitIyAdyasamabhivyAhArasthalAnurodhena phalavizeSAvacchinnAvyApAre dhAtorlakSaNAyA bhavatAmapyAvazyakatvAd dhAtujanyatAdRzavyA pAropasthitihetutAyA ubhayasiddhatvAt / / bhAvArtha: navyo - tame jo AdheyatAmAM dvitIyAnI lakSaNA ja mAnatA ho, to ame paNa AdheyatAmAM dvitIyAnI lakSaNA ja mAnazuM ane dvitIyAnI zakti saMkhyAmAM mAnazuM. prAcIno : to ame paNa dvitIyAnI zakti saMkhyAmAM mAnIne, phalamAM lakSaNA ja mAnIzuM. phaLa to dhAtu anusAre judA judA hoya che. eTale phaLa karatAM saMkhyA arthamAM ja dvitIyAno prayoga vadhu thAya che e ja tenI zakti saMkhyAmAM mAnavA mATe vinigamaka che. to paNa tamAre, jayAM dvitIyA nathI, tyAM dhAtunI lakSaNA phaLAvacchinna vyApAramAM to mAnavAnI ja che. eTale dhAtuthI thayela, phaLAvacchinnavyApAranI upasthitimAM zAbdabodhanI kAraNatA to tamAreamAre baMnee mAnavAnI che. paNa jayAM dvitIyA che, tyAM tamArA mate dhAtuthI mAtra vyApAranI upasthiti thaze. temAM paNa tamAre zAbdabodhanI kAraNatA mAnavI paDaze, e tamAre gaurava che ja.3 vivecana : jo prAcIno, dvitIyAnI AdheyatAmAM lakSaNA ja mAne to temane dvitIyAnI zakti phaLamAM ane dhAtunI zakti vyApAramAM mAnI hovAthI lAghava thAya, kAraNake navyoe dvitIyAnI zakti AdheyatAmAM ane dhAtunI zakti phaLaviziSTavyApAramAM mAnI hovAthI gaurava spaSTa che. AthI navyo kahe che ke jo prAcIno dvitIyAnI AdheyatAmAM lakSaNA ja navyo : (1) vyutpattivAda # 30 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMkA : uttara : (2) zaMkA : uttara : karatA hoya to ame paNa dvitIyAnI AdheyatAmAM lakSaNo ja karIzuM. eTale amArI eka zakti ja mAnavAnI ghaTI jaze. tethI lAghava thaze. paNa navoe dvitIyAnI zakti kyAMka to mAnavI ja paDe ne? prAcIno to phaLamAM dvitIyAnI zakti mAne che. navyo to phaLanI upasthiti dhAtuthI ja mAne che. teo dvitIyAnI zakti saMkhyAmAM ja mAnaze. dvitIyAnA pratyayo jema karmatvane jaNAve che, tema eka-be ke bahu-saMkhyAne paNa jaNAve che ja. eTale tenI zakti saMkhyAmAM ja mAnavAnI, prAcIno paNa dvitIyAne saMkhyAbAdhaka mAnatA hovAthI saMkhyAmAM to tenI zakti mAnaze ja, uparAMta phaLamAM paNa tenI zakti mAnavAthI temane gaurava thaze. to prAcIna kahe che ke ame paNa dvitIyAnI zakti mAtra saMkhyAmAM mAnIne phaLamAM lakSaNA ja karIzuM. paNa dvitIyA saMkhyA ane phaLa ubhayanI bodhaka hoya, to ekamAM tenI zakti, bIjAmAM lakSaNo, evuM karavA mATe vinigamaka zuM che? phaLa to dhAtu anusAra judA judA hoya che. eTale dvitIyA dvArA saMyogAdi phaLanuM jJAna to nam vi. nA samabhivyApAramAM ja thaze, jayAre saMkhyAnuM jJAna to sarvatra thaze. A ja, dvitIyAnI zakti saMkhyAmAM mAnavAmAM vinigamaka thaze. Ama pharI, prAcInone ane navyo baMne dvitIyAnI zakti mAtra saMkhyAmAM mAnatA hovAthI prAcInone dhAtunI zakti mAtra vyApAramAM mAnavA rUpa lAghava thaze. jayAM dvitIyA che ja nahIM, tevA chata' vi. sthaLe prAcIno, nirUDha lakSaNAthI dhAtuthI phaLaviziSTavyApAranI upasthiti mAne che. navyo to temAM dhAtunI zakti ja mAne che. eTale dhAtujanya phaLaviziSTavyApAropasthitimAM zAbdabodhanI kAraNatA baMnene samAna che. jayAM dvitIyA che, tyAM paNa navyo dhAtuthI phaLaviziSTavyApAranI ja upasthiti mAnatA hovAthI, temane zAbdabodhanI eka ja kAraNatA mAnavI paDe che. vyutpattivAda 31 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIno, jyAM dvitIyA che, tyAM dhAtuthI mAtra vyApAranI upasthiti mAne che, te upasthitimAM temane zAbdabodhanI bIjI kAraNatA mAnavI paDaze. eTale mAtra vyApAramAM zakti mAnavAnA lAghava karatAM, eka kArya-kAraNabhAva vadhu mAnavAnuM moTuM gaurava temane AvI paDaze. yadi ca 'spandate' ityAdita iva zaktibhramAt (zaktibalAt ?) chata' rUtyatiSa zuddhIparivodha mAnumavilA rUti mate, tathApi tanmate zAbdabuddhau dvitIyAdijanyaphalopasthiteH kAraNatAyAH kalpanAdhikyaM tajjanyAdhe yatvopasthitihetutvakalpanasya coktasthalAnurodhenobhayamata evAvazyakatvAditi cet ? astu tanmate tAdRzakAraNatAyA Adhikyam / bhAvArtha: prAcInoH jema "tethI mAtra vyApArano ja bodha thAya che. tema ti' vi. sthaLoe paNa zaktithI mAtra vyApArano ja bodha thAya che. 1 navyo - to paNa tamAre dvitIyAjanyaphalopasthitimAM zAbdabodhanI kAraNatA mAnavAnuM gaurava to che ja. kAraNake dvitIyAjanya- AdheyatvopasthitimAM to pUrve kahyA mujaba baMnene zAbdabodhanI kAraNatA mAnavI ja paDaze. (ahIM naMbara 17 thI zarU thayela pUrvapakSa pUro thayo) uttarapakSa- bhale te prAcInamatamAM kAraNatA vadhAre mAnavI paDe. vivecanaH prAcIno kahe che ke jema anvo vi. dhAtuthI mAtra vyApAra ja jaNAya che. tema, dvitIyA rahita, "Rti' vi. sthaLe paNa mAtra vyApAra ja jaNAya che. (ahIM mudrita pratomAM vipramat evuM lakhyuM che, paNa prAcIno, dhAtunI zakti, vyApAramAM ja mAne che. tethI zaktibhrama nathI. paNa zakti ja che, eTale vitavanA joIe, evuM lAge che.) lakSaNAthI phaLaviziSTavyApAra nahIM. eTale have, prAcInone (dvitIyA samabhivAdata sthaLe vyApAropasthitimAM ane dvitIyA rahita sthaLe phaLaviziSTa vyApAropasthitimAM) zAbdabodhanI be kAraNatA mAnavAnuM je gaurava hatuM te nahIM rahe, kAraNa ke sarvatra dhAtuthI mAtra vyApAranI vyutpattivAda # 32 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja upasthiti thaze ane temAM zAbdabodhanI eka ja kAraNatA mAnavI paDaze. chatAM prAcInoe paNa dvitIyAthI AdheyatAnI upasthiti to prAmamadhyAte vi. sthaLoe mAnI che ja. navyo to dvitIyAnI zakti ja AdheyatAmAM mAne che. eTale baMnene dvitIyAjanyadheyatopasthitimAM zAbdabodhanI kAraNatA mAnavAnI che ja. prAcIno, dvitIyAnI zakti phaLamAM mAnatA hovAthI, dvitIyAjanyaphalopasthitimAM paNa, zAbdabodhanI kAraNatA temaNe mAnavI paDaze. navyo to phalopasthiti dhAtuthI ja mAne che. eTale prAcInone A eka vadhu kArya-kAraNabhAva mAnavAnuM gaurava che ja. have graMthakAra A carcAno javAba Ape che ke, prAcIno ne bhale eka vadhu kAraNatA mAnavAnuM gaurava thAya.. TippaNa ahIM e vicAraNIya che ke jo, chatti evA dvitIyA rahita sthaLe zuddha vyApArano bodha ja anubhava siddha hoya, to prAcInone dhAtuthI mAtra zuddha vyApAropasthitimAM ja zAbdabodhanI kAraNatA Avaze. paNa navyone grAmaM ga jIta evA dvitIyA samabhivyAhata sthaLe, dhAtujanya phaLaviziSTa vyApAropasthitimAM ane saMskRti evA vitIyA rahita sthaLe, (lakSaNAthI) dhAtu janya zuddha vyApAropasthitimAM ema zAbdabodhanI be kAraNatA mAnavI paDaze. sAme pakSe, navyone dvitIyA janya Ayitva-upasthitimAM eka ja kAraNatA mAnavI paDe che. jayAre prAcInone dvitIyAthI AdheyatA uparAMta phaLanI upasthitimAM paNa kAraNatA mAnavI paDe che. eTale baMne pakSe 3 kAraNatA ja AvavAthI prAcInone koI gaurava thatuM ja nathI. 20, navyamate tu 'grAmaM gacchati' ityAdivAkyajJAnaghaTitazAbdasAmagyAH samAnaviSayakAnumityAdipratibandhakatAyAM phalaprakAratAnirUpitavyApAravizeSyatAzAlitvena dhAtujanyopasthitenivezanIyatayA tasyAstAdRzavizeSyatAzAlitvena vyApAravizeSyatAnirUpita vyutpattivAda * 33 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phalaprakAratAzAlitvena vA niveza ityatra vinigamanAvirahAt sAmagrIpratibandhakatAdhikyamavacchedakagauravaM ca / prAcInamate dvitIyAjanyaphalo pasthite: sAmA yantarnivezastu navyamatasiddhatajjanyAdheyatvopisthitinivezasthalIya iti navyamate tAdRzasthale zAbdabodhasyAdhika viSayatayA tAtparyajJAnAdikamapyadhika viSayakameva zAbdadhIheturbhaviSyati pratibandhakasAmagyAmapyantarbhaviSyatIti ca gauravam / bhAvArthaH "Tchata' vi. vAkyanA jJAnathI ghaTita zAbdabodhanI sAmagrI samAnaviSayaka anumiti vi. mAM pratibaMdhaka bane che, AthI navyamate te pratibaMdhakatAmAM dhAtujanya phaLaviziSTavyApAranI upasthitino samAveza karavo paDaze. te phaLa niSThaprakAratA nirupita vyApAraniSThavizeSatAzAlivena karavo ke, vyApAraniSThavizeSatA nirapitA phaLaniSThaprakAratAzAlitvena karavo temAM koI vinigamaka na hovAthI, baMneno samAveza karavo paDaze. eTale sAmagrImAM rahelI pratibaMdhakatAmAM gaurava thaze. vaLI, pratibaMdhakatAvacchedaka paNa gurubhUta thaze.' zaMkA: paNa prAcInone paNa, dvitIyAjanyaphaLanI upasthitino samAveza pratibaMdhaka sAmagrImAM karavo paDaze ne ? samAdhAnaH tenI sAme navyone dvitIyAjanya AdheyatA-upasthitino samAveza karavo paDaze. te samAna ja che. vaLI, navyamate, "pAme chatimAM zAbdabodhano viSaya adhika hovAthI tAtparyajJAna vi. paNa vadhu viSayavALuM thaze, je zAbdabodhanuM kAraNa banavAthI, samAnaviSayaka anumitanI pratibaMdhaka sAmagrImAM paNa Avaze, eTale navyone gaurava thaze. vivecana : koI parvatamAM dhUma joIne valinI anumiti karavA jaI rahyo hoya, tyAM ja koI bole ke "parvatamAM meM vahni joyo." to tene zAbdabodha ja thAya che, anumiti nahIM. eTale samAnaviSayaka zAbdabodhanI sAmagrI anumitimAM pratibaMdhaka che, e vAta sarvasaMmata che. have navyamate A chatimAM dhAtuthI phaLaviziSTavyApAranI upasthiti thAya che, je zAbdabodhanuM kAraNa che, eTale te ja upasthiti anumitimAM vyutpattivAda * 34 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibaMdhaka paNa banaze. have, e upasthiti, phaLaniSThaprakAratAnirUpita vyApAraniSThavizeSyatAzAlitvena pratibaMdhaka mAnavI ke vyApAraniSThavizeSatA nirUpita phaLaniSThapakAratA zAlitvena pratibaMdhaka mAnavI teno nirNaya karI zakAto nathI. eTale baMne rUpe tene pratibaMdhaka mAnavI paDe. jyAre prAcInone to dhAtuthI mAtra vyApAranI ja upasthiti hovAthI eka ja rUpe te pratibaMdhaka bane. Ama, sAmagrImAM rahelI pratibaMdhakatA, navamate be rIte thavAnuM gaurava Ave. vaLI, prAcInamate, dhAtujanya upasthiti vyApAraviSayaka hovAthI upasthitiniSTha pratibaMdhakatAvacchedaka vyApAraviSayakatva thaze. jyAre navyamate dhAtujanyopasthiti phaLaviziSTavyApAra viSayaka hovAthI, pratibaMdhakatAvacchedaka phaLaviziSTavyApAraviSayakatva thaze. A avacchedaka gurubhUta hovAthI pratibaMdhaktAvacchedakanA gauravanI Apatti paNa navyone Avaze. (ahIM AdarzaTIkAmAM dhAtvarthatAvacchedaka nuM gaurava kahyuM che. te barAbara jaNAtuM nathI. dIpikA tathA zAstrArthakalA TIkAmAM pratibaMdhakatAvacchedakanuM gaurava ja batAvyuM che.) navyamate, dhAtunI upasthiti be prakAre pratibaMdhaka banaze. prAcInamate eka ja prakAre banaze. paNa prAcInoe dvitIyAthI phaLanI upasthiti mAnI che. te paNa zAbdabodhanuM kAraNa hovAthI, temAM paNa pratibaMdhakatA Avaze ja. navyone to phaLopasthiti dhAtuthI ja thaI gaI che. eTale baMnene pratibaMdhakatA samAna ja che. ema zaMkAkAra kahe che. navyo paNa dvitIyAthI AdheyatAnI upasthiti to mAne ja che, eTale temane paNa temAM, pratibaMdhakatA to mAnavAnI che ja. eTale temane traNa pratibaMdhaktA mAnavI paDaze, prAcInone be ja, eTale navyone gaurava che. prApaM chati sthaLe navamate "prAnitivRttitAzrayasaMyoninaspandrava e pramANe zAbdabodha thAya che. jayAre prAcIna mate grAmavRttisaMyoganavIn e rIte zAbdabodha thAya che. Ama navamatamAM zAbdabodhamAM grAma, nirUpitatva saMbaMdha, vRttitA, AzrayatA saMbaMdha, saMyoga, janakatva saMbaMdha ane spanda ema 7 viSaya che. prAcIna mate grAma, vRttitA saMbaMdha, saMyoga, janakatva saMbaMdha ane spanda ema 5 viSaya che. vyutpattivAda * 35 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTale navyamate zAbdabodhano viSaya adhika che. have zAbdabodhanA kAraNe tAtparyajJAnano viSaya paNa zAbdabodha jeTalo ja hoya che. dA.ta. "aizvavamAnaya ema koI kahe, to sainyavathI upasthiti to mIThuM tathA ghoDo ema baMnenI thaI zake. paNa vakatA jamavA beTho che, tethI dhava pAchaLanuM tenuM tAtparya, mIThAnuM che, evuM jJAna zrotAne thAya, to tene evo zAbdabodha thAya ke "mIThuM lAva" ema kahyuM, eTale dareka pada pAchaLa vakatAnuM je tAtparya jaNAya teno ja zAbdabodha thAya. eTale je tAtparya jJAnano viSaya bane, te ja zAbdabodhano viSaya bane. have tAtparyajJAna, zAbdabodhanuM kAraNa che, eTale navyamate tAtparyajJAnano viSaya vadhu hovAthI, zAbdabodhanI kAraNatAmAM gaurava thaze. vaLI tAtparyajJAna, upara kahyA mujaba samAna viSayaka anumitimAM pratibaMdhaka paNa bane che. eTale navyamate, tAtparyajJAnano viSaya adhika hovAthI, pratibaMdhakatAmAM paNa gaurava thaze. 22. bhAvArtha : atha phalasya dvitIyArthatve 'bhUmiM gacchati na mahIruham' ityAdau mahIruhavRttisaMyogAderjanakatAsaMbandhAvacchinnAbhAva eva nabartho vAcyaH sa ca vRttyaniyAmakasaMbandhasyAbhAvapratiyogitAnavacchedakatayA aprasiddhaH / navyamate tu dvitIyArthasyAdheyatvasya phalaniSTho'bhAva eva tatheti naanuppttiH| na ca bhUmikarmakagamanakAdau mahIruhakarmaka gamanakartRtvAdyabhAvaH pratIyate iti vAcyam, kartRvAcakapadAsamabhivyAhArasthale tadasaMbhavAt ! prAcIna mate dvitIyArtha phaLa che. eTale "pUrSi nacchati na madI' e sthaLe nanno artha vRkSavRtti yogano janakatA saMbaMdhAvacchinna-abhAva thaze ane nRtyaniyAmaka saMbaMdha abhAvIya pratiyogitA no avacchedaka na banato hovAthI te abhAva aprasiddha che.' navyamate to dvitIyArtha Ayatva che. eTale prakRti sthaLe nam no artha Adheyatvano AzrayatA saMbaMdhAvacchinna phaLaniSTha abhAva thavAthI koI anupapatti nathI. ane prakRti sthaLe, teno artha bhUmikarmakagamanakartAmAM rahela mahIhakarmakagamanakartutvAbhAva karazuM. prAcIna vyutpattivAda 36 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navyo : jyAM kartavAcaka pada ja nathI tyAM te zakya nathI.' vivecanaH (1) prAcIna mate dvitIyArtha phaLa che ane teno janakatA saMbaMdhathI dhAtvartha vyApAramAM anvaya thAya che. eTale jyAM nan hoya ( jIta) tyAM, phaLano janakatA saMbaMdhathI abhAva vyApAramAM pratIta thAya (arthAta te gamanakriyA, vivakSita karmamAM saMyoga rUpI phaLanI janaka banatI nathI.) paNa janakatA saMbaMdha vRjyaniyAmaka che, ane tethI, janakatAsaMbaMdhAvacchinna abhAva aprasiddha thaze kAraNa ke nRtyaniyAmaka saMbaMdha abhAvapratiyogitAno avacchedaka banato nathI. ane to pachI prAcIna mate nam sthaLe zAbdabodha ja nahIM thAya. (2) nava mate dvitIyArtha AdheyatA che ane teno dhAtvarthatAvacchedaka phaLamAM AzrayatA saMbaMdhathI anvaya thAya che. eTale nam sthaLe, AdheyatAno AzrayatA saMbaMdhAvacchinna abhAva phaLamAM pratIta thaze. ane AzrayatA saMbaMdha vRttiniyAmaka hovAthI te prasiddha che. tethI zAbdabodha thaze. prAcIno kahe che ke nagna sthaLe, ame, phaLano janakatAsaMbaMdhAvacchinna abhAva vyApAramAM nahIM mAnIe, paNa vyApArakartutvAbhAva, kartAmAM mAnIzuM. ane kartutva = kRtimattva = kRti to samavAya saMbaMdhathI rahetI hovAthI te vRtti niyAmaka saMbaMdha banaze ane tadavacchinnAbhAva prasiddha thavAthI zAbdabodha thaI zakaze. eTale, caitra: mahIdaM ra cchita sthaLe, mahIsahavRtti saMyogajanaka gamanakriyAkartutvAbhAvavAnuM caitra, evo zAbdabodha thaze. (4) navyo tenuM khaMDana karatAM kahe che ke jyAM kartavAcaka pada che, tyAM tame te rIte mAnI zako. paNa jayAM kartuvAcaka pada che ja nahIM, tyAM kartAnI ja upasthiti na thavAthI temAM kartutvAbhAva paNa pratIta nahIM thaI zake. eTale zAbdabodha ja nahIM thAya. 22. na ca tatrApyAkhyAtArthAnvayabodhAnurodhena kartRvAcakapadAdhyAhArasyAvazyaka tayA'dhyAhRtapadopasthApyakartaryeva tAdRzAbhAvo najA bodhayiSyate iti vAcyam, bhAvArtha : prAcIno : jayAM kaavAcaka pada nathI, tyAM paNa AkhyAtanA arthano anvaya karavA mATe kartuvAcaka padano adhyAhAra karavo ja paDe che. eTale vyutpattivAda # 37 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecana : ti' sthaLe m dhAtvartha spanda vyApAra che ane tir AkhyAtano artha ekatva saMkhyA, vartamAnakALa ane kRti che. have ekatva saMkhyA ane kRtino anvaya kartAmAM karavAno che ane tenA mATe kartAnI upasthiti jarUrI che. eTale kartavAcaka pada na hoya to prakaraNAdinA AdhAre, adhyAhArathI saH vi. kartRvAcaka padanI kalpanA karI, kartAnI upasthiti karIne temAM AkhyAtArtha kRti vi. no anvaya karavAmAM Avato hovAthI nak sthaLe paNa, AkhyAtArthanA anvaya mATe adhyAhArathI kalpAyelA kartavAcaka padathI upasthita kartAmAM vyApAkatRtvAbhAvano bodha thaI jaze. ema prAcIno kahe che. 22. pachI tenAthI kartA urpAsthata thaze ane to nathI vyApArakartRtvAbhAva, kartAmAM jaNAze. navyo : AkhyAtArthavizeSyakasyApyanvayabodhasya saMbhavenAdhyAhArasyAnAvazyakatvAt / AkhyAtArthavizeSyaka anvaya bodha paNa saMbhavita che, eTale kartavAcaka padano adhyAhAra karavo jarUrI nathI. vivecana : jyAM kartRvAcaka pada nathI tevA pati sthaLe; gamanAnubUlalazrRti: evo AkhyAtArthavizeSyaka bodha paNa thaI zake che. eTale AkhyAtArthanA anvaya mATe, kartAnI upasthiti jarUrI nathI. ane tenA mATe kartavAcaka padanA adhyAhAranI paNa jarUra nathI. eTale, kartAnI upasthiti vinA vyApArakartRtvanA abhAvano bodha nahIM thAya ane phaLano vyApAramAM janaktAsaMbaMdhAvacchinna abhAva to aprasiddha che. mATe prAcIna mate,nag sthaLe zAbdabodha na thavAnI Apatti Avaze ja. (ahIM Adarza TIkAmAM gamana sthaLano bodha batAvyo che. temAM AkhyAta na hovAthI, AkhyAtArthavizeSyaka bodha nathI. paNa, mana sthaLe kartRvAcaka pada na hovA chatAM, vyApAravizeSyaka bodha sarvamAnya che, eTale kartRvAcaka pada na hoya to teno adhyAhAra karavo ja paDe evo niyama nathI. evo bhAvArtha jANavo.) vyutpattivAda * 38 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24. navyo : ra6. 'bhUmemanaM 7 mahIrahasya' tyAi dvitIyAsamAnArthaksssstthyrthaabhaavbodhktaayaa AvazyakatvAcca, vivecana : kadAca na vjhati sthaLe, kartavAcaka padano adhyAhAra karIne, tenAthI kartAnI upasthiti karIne, temAM vyApArakartRtvAbhAvano bodha nag thI karI lo, to paNa ghUmenmanaM 7 mahIruhasya sthaLe, rUmanaM evA kRdantanA yogamAM, dvitIyAnA arthamAM bhUmi padottara SaSThI AvI che, tyAM paNa najh thI SaSThInA arthano abhAva ja jaNAvavo che. have ahIM to AkhyAta nathI. eTale AkhyAtArthanA anvaya mATe kartAnI upasthiti karavA mATe kartavAcaka padanA adhyAhAranI jarUra ja rahetI nathI. ane to pachI nag dvArA vyApArakartRtvAbhAva to jANI zakAze ja nahIM; kAraNa ke kartRtvano bodha ja AkhyAta vinA thato nathI. ane to pachI ke jo dvitIyAnA arthamAM Avela SaSThIno artha phaLa (saMyoga) karazo, to nagno artha, saMyogano gamanavyApAramAM janakatvasaMbaMdhAvacchinnAbhAva thaze. ane te pUrvokta rIte aprasiddha hovAthI zAbdabodha na thavAnI Apatti raheze ja. vaLI 'bhUmergamAM na mIrahasya' e sthaLe dvitIyAnA arthamAM Avela SaSThInA arthano abhAva to Rg thI jaNAvavo paDe che ja. : na hi tatrApyAzrayatAsaMbandhAvacchinnapratiyogitAkagamanAbhAva eva pratIyate iti samyak, prAcIna meminaM... sthaLe ame najh thI, AzrayatAsaMbaMdhAvacchinna gamanAbhAvano bodha karazuM. gamananA vivecana bhUmeminaM... sthaLe ame nas dvArA tame kahyo tevo janakatvasaMbaMdhAvacchinna saMyogabhAvano bodha nahIM karIe, paNa AzrayatAsaMbaMdhAvacchinnAbhAva no bodha karazuM. gamananI upasthiti to manaM padathI thaI che ja. abhAva nag thI jaNAya che, AzrayatA saMbaMdhanuM saMsargamaryAdAthI bhAna mAnIzuM ane te vRttiniyAmakasaMbaMdha hovAthI koI Apatti nahiM rahe. (AkhyAta na hovAthI gamanAnukUlakRtino bodha na thAya, paNa dhAtu hovAthI gamana kriyAno bodha to thAya che ja, e dhyAnamAM levuM.) vyutpattivAda * 39 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra6. navya : 27. vivecana : nag dvArA koI paNa abhAvano bodha, abhAvanA anuyogInI upasthiti vinA na thAya. jema ke, bhUtane na paTaH sthaLe, bhUtala svarUpa anuyogImAM ghaTAbhAvano bodha thAya. paNa mAtra 7 Ta; evA padothI nirAkAMkSa zAbdabodha thato nathI. eTale AzrayatAsaMbaMdhAvacchinna gamanAbhAvano bodha karavA mATe, anuyogI svarUpa kartAnI upasthiti jarUrI bane, je ahIM che ja nahIM. eTale tevo bodha thaI zake nahIM. ahIM naM. 21 thI zarU thayela navyono pUrvapakSa pUro thayo. anuyogyanupasthite:, naJo'nuyogivinirmoke NAbhAvabodhakatAyA avyutpannatvAditi cet ? 28. tamArI vAta barAbara nathI kAraNa ke abhAvano anuyogI to upasthita thayo ja nathI. ane anuyogI vinA nag, abhAvano bodhaka banI zake nahIM. navyo : vivecanaH prAcIna mate dvitIyArtha phaLa hovAthI, nak sthaLe, janakatvasaMbaMdhAvacchinna phaLAbhAva no bodha karavo paDe, ane janakatvasaMbaMdha vRrtyaniyAmaka hovAthI, te abhAvapratiyogitAvacchedaka na bane, tethI tAdaza phaLAbhAva aprasiddha thavAthI zAbdabodha na thavAnI Apatti navyoe ApI. na vRttyaniyAmakasaMbandhasyAbhAvapratiyogitAvacchedakatve doSaH kaH ? tame kaho cho, te barAbara nathI. vRtyaniyAmaka saMbaMdha, abhAvapratiyogitAno avacchedaka bane, to vAMdho zuM che ? tethI graMthakAra kahe che ke vRrtyaniyAmaka saMbaMdha paNa abhAva pratiyogitAno avacchedaka banI zake che, eTale tame ApelI Apatti ja AvatI nathI. atha janakatAdisaMbandhAvacchinnapratiyogitAkasaMyogAdyabhAvasyAtiriktasya kalpane gauravamiti cet ? saMyoganA vadhArAnA janakatAsaMbaMdhAvacchinnAbhAvane mAnavAnuM gaurava Avaze, e ja doSa che. vyutpattivAda * 40 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecanaH saMyogano samavAyasaMbaMdhAvacchinnAbhAva vi. to prasiddha che ja. have jo vRjyaniyAmaka evA janasaMbaMdhAvacchinna saMyogAbhAvane paNa tame mAno, to eka vadhArAno abhAva mAnavo paDe, tenuM gaurava thAya. eTale, vRjyaniyAmaka saMbaMdhane, abhAva pratiyogitAno avacchedaka mAnI zakAya nahIM, evo navyono Azaya che. na, tAdRzAbhAvasya saMyogajanakatvAdyabhAvasamaniyatatvena tatsvarUpatvAt tasya cobhayavAdisiddhatvAt / graMthakAra : nA. janakatAsaMbaMdhAvacchinna saMyogAbhAva, saMyogajanakatvAbhAvane samaniyata hovAthI tasvarUpa ja che ane te to navyo ke prAcIna baMnene mAnya che ja. vivecanaH jayAM jayAM janakasaMbaMdhAvacchinna saMyogAbhAva che, tyAM tyAM saMyogajanakatvAbhAva paNa che ja. eTale baMne samaniyata che. ane samaniyata abhAvo eka ja manAyA hovAthI, janaka-saMbaMdhAvacchinna saMyogAbhAva e svarUpa saMbaMdhAvacchinna saMyogajanakatvAbhAva ja che, ane te to navyone paNa mAnya ja che kAraNa ke teo paNa gatikriyAmAM saMyogajanakatA ane sthitimAM teno abhAva to mAne ja che. to pachI vadhArAno abhAva mAnavAnuM gaurava rahetuM ja nathI. ane tethI vRjyaniyAmaka saMbaMdhane paNa abhAvapratiyogitAno avacchedaka mAnI zakAze. evuM prAcIno kahe che. 30. atiriktapratiyogitAkalpane gauravamiti cet ? / navyo : to paNa vadhArAnI pratiyogitA mAnavAnuM gaurava to thaze ja. vivecanaH janaka-saMbaMdhAvacchinna saMyogAbhAva ane svarUpa saMbaMdhAvacchinna saMyogajanakatvAbhAva samaniyata hovAthI eka ja mAno to paNa, baMne abhAvanI pratiyogitA judI che. kAraNa ke prathama abhAvanI pratiyogitA saMyogatvadharma ane janaka-saMbaMdhathI avacchinna che, jyAre bIjA abhAvanI pratiyogitA saMyoganirUpitajanakatva dharma ane svarUpasaMbaMdhathI avacchinna che. eTale, jo tame janaka-saMbaMdhAvacchinna saMyogAbhAva vyutpattivAda * 41 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAno, to vadhArAno abhAva na mAnavo paDe to paNa vadhArAnI pratiyogitA to mAnavI paDaze ja. eTaluM gaurava to thaze ja. eTale, vRjyaniyAmaka saMbaMdhane, abhAvapratiyogitAno avacchedaka na mAnavo joIe, evuM navyo mAne che. astvetad gauravam-upadarzitabahuvidhalAghavenedRzagauravasyAkiM - citkaratvAt / graMthakAra : bhale te gaurava thatuM. batAvelA ghaNAM lAghavanI sAme A gaurava to kaMI nathI. vivecanaH pUrve (muddA naM. 19)mAM batAvyA mujaba, prAcIna mate dvitIyArtha phaLa ane dhAtvartha vyApAra mAnavAmAM ghaNuM lAghava che. jyAre vadhArAnI pratiyogitA mAnavAnuM gaurava to tenI sAme ghaNuM nAnuM che, tethI koI vAMdho nathI. eTale, janakatva rUpa vRniyAmaka saMbaMdhane abhAvapratiyogitAno avacchedaka svIkArIne dvitIyArtha phaLa mAnIne paNa te nacchati sthaLe zAbdabodhanI upapatti karI zakAya che, e prAcInono Azaya che. 22. atha phalasya dvitIyArthatve vRttyaniyAmakasaMbandhasyAbhAvapratiyogitA vacchedakatve'pi 'dravyaM gacchati na guNam' ityAdau guNAdiniSThasya saMyogAdirUpaphalasyAprasiddhyA najAnvayabodhAnupapattiriti cet ? navyo : dvitIyArtha phaLa mAno ane vRniyAmaka saMbaMdhane abhAvanI pratiyogitAno avacchedaka mAnI lo to paNa, dravya jIta na guma sthaLe, guNaniSTha saMyoga rUpI phaLa ja aprasiddha hovAthI, nannA artha abhAvanA anvayanI anupapatti thaze ja. vivecanaH vRjyaniyAmaka saMbaMdhane paNa abhAva pratiyogitAno avacchedaka mAnIne pUrSi chata madIda sthaLe Apatti dUra karI, to paNa "dravya narjIta na guma' sthaLe Apatti Avaze. kAraNa ke prAcIna mate dvitIyArtha phaLamAM prakRtyarthano vRttitA saMbaMdhathI anvaya karavAno hoya che. paNa ahIM to prakRtyartha guNano, vRttitA saMbaMdhathI dvitIyArtha phaLa saMyogamAM vyutpattivAda 42 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anvaya ja zakya nathI. kAraNa ke guNamAM saMyoga raheto ja nathI. eTale ke guNavRttisaMyoga aprasiddha che. to pachI tevA saMyogano janatva saMbaMdhAvacchinna abhAva nan dvArA pratIta thavo joIe te thaze ja nahIM. e Apatti Avaze. navya mate to dvitIyArtha AdheyatA che ane saMyoga dhAtvarthatAvacchedaka che. eTale ahIM guNanirupita AdheyatAno svarUpasaMbaMdhAvacchinna abhAva, saMyogamAM pratIta thaze. jemAM koI Apatti nathI. na, tatrAdheyatAsaMbandhAvacchinnapratiyogitAkaprakRtyarthAbhAvasyaiva dvitIyArthe phale nA bodhanopagamAt / graMthakAra : nA. tevI Apatti nathI kAraNa ke te sthaLe, nagna dvArA ame prakRtyarthano AdhatAsaMbaMdhAvacchinna pratiyogitAka abhAva, dvitIyArtha phaLa saMyogamAM mAnIzuM. vivecanaH guNavRtti saMyoga aprasiddha hovAthI, guNavRttisaMyoganA janakatva saMbaMdhAvacchinna abhAvano bodha na thAya. paNa evA sthaLe nam dvArA prakRtyartha guNano ja, AdheyatA saMbaMdhathI dvitIyArtha saMyogamAM abhAva pratIta thaze, je prasiddha hovAthI koI Apatti nahIM Ave. dravya chata na guNa no artha, AdheyatA saMbaMdhena guNAbhAvavAnuM je dravyavRttisaMyoga, tajUjanaka gamanonukUlakRtimAn thaze. 34. 'guNo na guNaM gacchati' ityAdivAkyasyobhayamata evApramANatvAt / "TLo na jIti' evuM vAkya to ubhaya mate apramANa che. vivecanaH zaMkA : prAcIna mate "davya jIta na punA zAbdabodhanI upapatti to karI, paNa, 'go gui - Tcchati' nA zAbdabodhanI to anupapatti thaze ja, kAraNa ke teno artha thaze - aadheytaasNbNdhaavcchinnprtiyogitaakgunnaabhaavvtsNyogjnkvyApArInubhUtimAna guNa:. paNa kRti to guNamAM rahetI ja na hovAthI, tevo anvaya thaI ja nahIM zake. vyutpattivAda % 43 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhAna : te Apatti to navyone paNa Ave che ja, kAraNa ke temanA mate paNa maDI zodha svarupasaMbaMdhAvacchinnaguNanirupita AdheyatvAbhAvavatsaMyogajanakavyApArAnukUlakRtimAn guNaH' 4 thavo lome, ane te paNa zakya nathI ja, kAraNa ke guNamAM kRti hotI nathI. eTale AvuM vAkya ja apramANa hovAthI temAM zAbdabodha na thAya to paNa doSa nathI. astu vA tatrAbhAvasya dvidhAbhAnopagamena guNAbhAvavatphalAnukUlaspandAzrayatvAbhAvavAn guNa ityAkAraka evAnvayabodhaH / / athavA, tyA samAvana pAra zAna mAnazu meTarI guNAbhAvavat phalAnukUlaspandAzrayatvAbhAvavAn guNaH mevo mo5 thaze. vizeSArtha : athavA, 'guNo guNaM na gacchati' vAyane pramANa mAnapuM04 Doya to naJ dvArA be vAra abhAvano bodha karavo. dvitIyAta prakRti- artha guNano AdheyatA saMbaMdhathI dvitIyArtha saMyogamAM ane AkhyAtArtha AzrayatAno prathamAMta prakRti artha guNamAM. bheTale. AdheyatvasaMbaMdhAvacchinnapratiyogitAkaguNAbhAvavatsaMyogajanaka vyApArAzrayatvAbhAvavAn guNaH' mA rIte tyA 59. lodhanI 55tti thaze. (ahIM graMthakAre AgAtArtha kRtinA badale AzrayatA karyo che.) (1) (2) 36. pare tu vRttyaniyAmakasaMbandhasyAbhAvapratiyogitAnavacchedakatve tu navyamate'pi 'dravyaM gacchati nAbhAvam' ityAdau gativirahaH, tathA hisamavAyasaMbandhAvacchinnAdheyataiva dvitIyArtho bAcyaH, anyathA kAlikAdisaMbandhAvacchinnagrAmAdivRttisaMyogAdikamAdAyAtiprasaGgAt, tathA cAbhAvAdinirUpitatathAvidhAdheyatvAdyaprasiddhyA tadabhAvabodhAsaMbhavaH / nirU pitatvasaMbandhasya ca vRttyaniyAmaka tayA samavAyasabandhAvacchinnAdheyatAyAM tatsaMbandhAvacchinnapratiyogitAkaprakRtyarthAbhAvabodho na saMbhavatyevetyAhuriti / - vyutpattivA * 44 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyamata H jo nRtyaniyAmaka saMbaMdhane, abhAvapratiyogitAno avacchedaka nahIM mAno, to navya mate paNa dravyaM pati nAmAvam sthaLe, zAbdabodhanI upapatti nahIM thAya. kAraNa ke navyamate dvitIyArtha AdheyatA che. te samavAyasaMbaMdhAvacchinna ja che. anyathA to kAlikasaMbaMdhAvacchinna AdheyatA laIne grAma nirupati AdheyatA haMmezAM ja saMyogamAM AvI javAthI atiprasaMga thaze. ane to pachI (abhAvamAM samavAya saMbaMdhathI kaMI rahetuM na hovAthI) samavAyasaMbaMdhAvacchinna, abhAvanirupati- AdheyatA ja aprasiddha hovAthI, na dvArA tenA abhAvano bodha to saMbhavita ja nathI. eTale, g dvArA abhAvanA, nirupitatvasaMbaMdhavAcchinna abhAvano AdheyatAmAM bodha karavo paDaze. ane te paNa thaI zakaze nahIM kAraNa ke nirupitatva saMbaMdha vRtttaniyAmaka che. vivecana : navyamate dvitIyArtha AdheyatA che. te samavAyasaMbaMdhAvacchinna AdheyatA ja levI paDe. jo yatkiMcit saMbaMdhAvacchinna AdheyatA kahezo, to kAlika saMbaMdhAvacchinna AdheyatA paNa laI zakAya ane to pachI jo koI gAma tarapha na jaI rahyuM hoya ane jaMgala tarapha jaI rahyuM hoya, to paNa prAmaM rUti kahI zakAze. kAraNa ke te gamanavyApAra vanasaMyoga janaka che, paNa kAlika saMbaMdhathI vanasaMyoga paNa grAmamAM to rahyo ja hovAthI, kAlika saMbaMdhena grAmavRtti saMyogajanaka paNa che. A atiprasaMganA vAraNa mATe, vRttitA, samavAya saMbaMdhathI ja levAnI che. vanasaMyoga, samavAyasaMbaMdhathI grAmavRtti na hovAthI, have te sthaLe prAmaM Ati no prayoga thavAnI Apatti nahIM Ave. paNa to pachI, 'dravyuM jAti nAmAvam' sthaLe Apatti Avaze, kAraNa ke ahIM, nag no artha, samavAyasaMbaMdhAvacchinna dvitIyAMta prakRtyartha abhAvanirupita AdheyatAno abhAva thaze. paNa samavAyasaMbaMdhathI abhAvamAM kazuM ja na rahetuM hovAthI, samavAyasaMbaMdhAvacchinna abhAnirupita AdheyatA ja aprasiddha che ane tethI tenA abhAvano bodha saMbhavita ja nathI. eTale have, nag no artha, nirupitatva saMbaMdhathI abhAvano, samavAya saMbaMdhAvacchinna AdheyatAmAM abhAva karavo paDaze. paNa nirupitatva saMbaMdha vRtttaniyAmaka hovAthI, vRrtyaniyAmaka saMbaMdhane abhAvapratiyogitAvacchedaka nahIM mAno, to te paNa zakya nahIM bane vyutpattivAda * 45 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTale A sthaLe zAbdabodhanI upapatti mATe navoe paNa vRniyAmaka saMbaMdhane abhAva pratiyogitAno avacchedaka mAnavo ja paDaze, jethI abhAva (dvitIyAMta prakRtyartha)no nirUpitattva saMbaMdhAvacchinna abhAva, samavAyasaMbaMdhAvacchinna AdheyatAmAM jaNAze. ahIM ghare huM ema kahIne graMthakAre potAno asvarasa batAvyo che, tenuM kAraNa evuM jaNAya che ke A ApattinuM vAraNa, samavAya-svarUpa anyatara saMbaMdhAvacchinna AdheyatA laIne paNa thaI zake che... jayAre jaMgala tarapha jaI rahyo hoya tyAre, vanasaMyoga samavAya saMbaMdhathI vanamAM ja rahe che, ane svarUpa saMbaMdhathI kyAMya raheto na hovAthI vanaM 7 Iti prayoga ja thaze, grAma chiti prayoganI Apatti nahIM Ave. abhAva, svarUpasaMbaMdhAvacchinna AdheyatA saMbaMdhathI abhAvatvAdimAM rahe che (kAraNa ke abhAvatva svarUpa saMbaMdhathI abhAvamAM rahe che. tethI, abhAvanirupita svarUpasaMbaMdhAvacchinna AyatA prasiddha hovAthI tenA abhAvano saMyogamAM bodha thaI zakaze. eTale chata sthaLe paNa Apatti nahIM Ave... rU7. atrocyate - vRttyaniyAmakasaMbandhasyAbhAvapratiyogitAvacchedakatve AdheyatvaM saMsargo vibhakteH saMkhyAmAtramarthaH phalAvacchinno vyApAro dhAtvartha ityevocitam / vRjyaniyAmaka saMbaMdhane abhAvapratiyogitAno avacchedaka mAnavAno ja hoya to Adheyatva e saMsarga ja che vibhaktino artha mAtra saMkhyA ja che ane dhAtuno artha phaLAvacchinnavyApAra che, ema mAnavuM ja ucita che. vivecanaH dvitIyArtha phaLa mAnIe, to prakRtino AdheyatA saMbaMdhathI phaLamAM anvaya thAya che. temAM Apatti e ja Ave che ke nagna sthaLe, phaLano janakatva rUpa vRjyaniyAmaka saMbaMdhAvacchinna abhAva mAnavo paDe che. navyo dvitIyArtha ja AdheyatA mAne che, jethI e Apatti pUrvokata rIte (muddA naM. 19) AvatI nathI. paNa, temAM gaurava thAya che. (naM. 18), ane temane paNa upara (muddA naM. 36) jaNAvyA mujaba "davya jIta nAmAvat' sthaLe, vRjyaniyAmaka saMbaMdhane, abhAvapratiyogitAvacchedaka mAnavo ja paDe che. vyutpattivAda : 46 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTale have graMthakAra kahe che. ke jo vRjyaniyAmaka saMbaMdha paNa abhAvIya pratiyogitAno avacchedaka banI zake, e svIkAravAnuM ja hoya, to pachI, madIrda na saMta vi. sthaLoe, dvitIyAta prakRtyartha vRkSAdinA, AdheyatA rU5 vRjyaniyAmaka saMbaMdhathI dhAtvarthAtAvacchedaka phaLamAM abhAvano bodha thaI zakaze... jo vRjyaniyAmakasaMbaMdha, abhAvIya pratiyogitAno avacchedaka na banI zakato hoya, to tevo bodha (ke dvitIyArtha phaLanA janaka-saMbaMdhathI dhAtvartha kriyAmAM abhAvano bodha) zakya na hovAthI dvitIyArtha AdheyatA mAnIne teno vRttiniyAmaka evA AzrayatA saMbaMdhathI dhAtvarthatAvacchedaka phaLamAM abhAva mAnavo paDe. paNa have tevuM jarUrI na hovAthI. dvitIyArtha AdheyatA mAnavAnI jarUra nathI, AdheyatAno bodha saMsargamaryAdAthI ja thaI jaze. TM na auti sthaLe paNa, guNanA AdheyatA saMbaMdhathI abhAvano saMyogamAM bodha thaI zakaze. kAraNake guNa AdheyatA saMbaMdhathI guNatvAdimAM raheto hovAthI te abhAva prasiddha che. sAmAnaM ra eMti sthaLe paNa, AdheyatA saMbaMdhathI abhAvanA abhAvano guNamAM (saMyogamAM) bodha thaze. paNa pUrve (naM. 36mAM) kahyA mujaba, AdheyatA samavAya saMbaMdhAvacchinna ja levI paDe. ane abhAva, samavAyasaMbaMdhAvacchinna AdheyatAthI kyAMya raheto ja na hovAthI, teno abhAva paNa prasiddha nahIM thAya, ane to zAbdabodha nahIM thAya. samavAya - svarUpa anyatara saMbaMdhAvacchinna AdheyatA levAthI e Apatti TaLI jaze te pUrve jaNAvyuM che. AdheyatA saMbaMdha vRtti-aniyAmaka zI rIte? jJAna AtmAmAM samavAya saMbaMdhathI rahe che, tyAM jJAna AtmAmAM che, evI pratIti spaSTa hovAthI te vRttiniyAmaka saMbaMdha che. AtmA, jJAnamAM samavAyasaMbaMdha avacchinna AdheyatA saMbaMdhathI rahe che. paNa, AtmA jJAnamAM rahe che, evI pratIti na thatI hovAthI te vRtti niyAmaka saMbaMdha nathI. jo phaLa, dhAtvarthatAvacchedaka hoya, AdhatvanuM jJAna saMsargathI ja thatuM hoya, to dvitIyAno artha zuM? prazna : uttara : prazna : uttara : zaMkA : vyutpattivAda 47 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhAna : dvitIyArthI saMkhyA che. je prakRtyarthamAM anvita thAya che. eTale prAmaM chata mAM dhAtvartha thaze saMyogajanaka vyApAra, ane grAmano AdheyatA saMbaMdhathI saMyogamAM anvaya thaI jaze. 38. astu ca vyutpattivaicitryeNa nAmArthadhAtvarthayorapi sAkSAdanvayabodhastathA satyatiprasaGgasya prAgupadazitaprakAreNa vAraNasaMbhavAt / vyutpattinI vicitratAthI nAmArtha-dhAtvarthano sAkSAta anvaye bodha paNa bhale thAya. tema karavAthI je atiprasaMga Ave che, tenuM vAraNa pUrve batAvyA mujaba thaI zake che. vivecana : zaMkAH tame jo AdheyatAne saMsarga mAnazo, to prakRtyartha grAmano sIdho ja AdheyatA saMbaMdhathI dhAtvarthatAvacchedaka phaLamAM anvaya thaze. ane nAmArtha dhAtvarthano sAkSAt anvaya to pratiSiddha che. samAdhAna : ahIM vyutpattinI vicitratAthI tevo anvaye paNa ame mAnIe chIe. paNa to pachI, prAmaM chata evA tAtparyathI, grAma chita evA prayoganI Apatti paNa Avaze, kAraNa ke temAM paNa AdheyatA to saMsargavidhayA upasthita thaI zakaze ane prathamAMta prakRtyartha gAmano dhAtvarthatAvacchedaka phaLa saMyogamAM anvaya thaI jaze. jo nAmArtha-dhAtvartha no sAkSAta anvayabodha na mAnIne, dvitIyArtha AdheyatA mAno, to ja e ApattinuM vAraNa thaze kAraNa ke dvitIyA na hovAthI AdheyatAno bodha nahIM thAya. samAdhAna : AdheyatA saMbaMdhathI grAmanA saMyogamAM anvayabodha mATe dvitIyAnta prAma pada ane chiti padanA samabhivyAhArane kAraNa mAnI levAthI te ApattinuM vAraNa thaI zake che. te (prathamA kArakamAM) rAjJa: puruSa: nA zAbdabodhanI carcAmAM ame jaNAvyuM che ja... na caitatkalpe lAghavAnavakAzaH - phale svatantrazaktyakalpanena sAmagrIpratibandhakatAyAM dvitIyAdijanyaphalopasthitidhAtujanyavyApAropasthitirityubhayopasthityapekSayA dhAtujanyaviziSTaviSayakopasthiterekasyA nivezena lAghavAt / vyutpattivAda # 48 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMkA : paNa A rIte mAnavAmAM koI lAghava to thayuM nahIM. samAdhAna : dvitIyAnI phaLamAM zakti mAnavI na paDavAthI, zAbdabodhanI sAmagrI je samAnaviSayaka anumitimAM pratibaMdhaka bane che, te pratibaMdhatAmAM, have dvitIyAja phaLopasthiti ane dhAtujanya vyApAropasthiti ema beno samAveza nahIM thAya paNa dhAtujanya phalAvacchinnavyApAropasthiti ekano ja samAveza thavAthI lAghava thaze. vivecanaH prAcIna mata- dvitIyArtha phaLa, dhAtvartha vyApAra.. navya mata- dvitIyArtha AdheyatA, dhAtvartha phaLAvacchinnavyApAranA lAghava-gauravanI carcA pUrve (15 thI 19) karI hatI. ane prAcIna matamAM lAghava batAveluM. have A navA mata, dhAtvartha phaLAvacchinnavyApAra, dvitIyArtha mAtra saMkhyA ane saMsargathI AdheyatAno bodha mAnavAmAM lAghava zuM che? tevA praznano javAba Ape che ke, prAcIna matamAM phaLa + AdheyatAmAM dvitIyAnI zakti mAnavAnuM, navya mate AdheyatAmAM dvitIyAnI zakti mAnavAnuM gaurava hatuM. je A matamAM rahetuM nathI. vaLI, dvitIyAjanya phaLopasthitimAM samAviSayakAnumitinI pratibaMdhakatA paNa have nahIM mAnavI paDe. mAtra dhAtujanya viziSTapasthitimAM ja mAnavI paDaze. e paNa lAghava thaze. 20. vastutastu zAbdabuddharadhikaviSayakatve 'rAjJaH puruSaH' ityAdau svatvAdeH saMsargatAnirAkaraNAvasare sAmagrIpratibandhakatAyAM lAghavasya darzitatvAd dvitIyAderAdheyatvamarthaH phalAvacchinnavyApArazca dhAtorityeva yuktam / hakIkatamAM to rAjJa: puruSaH sthaLe svatvane saMsarga mAnavo ke vibhakatyartha? e carcAmAM batAvyA mujaba zAbdabodhano viSaya adhika hoya to, pratibaMdhakatAmAM lAghava thAya che, eTale dvitIyArtha AdhayatA mAnavo ane dhAtvartha phaLAvacchinnavyApAra mAnavo ja yogya che. vivecanaH pUrvapaMkti (39)mAM AdheyatAne saMsarga mAnyo. tema mAnavAthI zAbdabodhano viSaya ghaTe che. vyutpattivAda * 49 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ juo - dvitIyArtha AdheyatA mAno to prame chatimAM (1) grAma () nirupitatvasaMbaMdha (3) AdheyatA (4) AzrayatA (svarUpa saMbaMdha) (5) saMyoga (6) janakatAsaMbaMdha (7) vyApAra ema 7 viSaya bane. ane AdheyatA saMsarga mAno to (1) grAma (2) AdheyatA saMbaMdha (3) saMyoga (4) janakatA saMbaMdha (5) vyApAra ema 5 viSaya bane. paNa pUrve (prathamAkArakamAM) rAjJa: puruSamAM svatvano bodha vibhaktithI mAnavo ke saMsargathI e carcAmAM batAvyuM che ke zAbdabodhano viSaya adhika hoya to pratibaMdhakatAmAM lAghava thAya che. eTale, dvitIyArtha AdheyatA ane dhAtvartha phaLAvacchinnavyApAra mAnavAmAM zAbdabodhano viSaya adhika thavAthI lAghava che. tethI te ja mAnavuM ucita che. karmAkhyAtasya phalamarthaH, anyathA 'grAmo gamyate' ityAdau grAmAde vyApArajanyaphalAzrayatvarUpaka matvapratItyanupapatte:, yAdRzavizeSyavizeSaNabhAvApannayoH padazakyatA tAdRzavizeSyavizeSaNabhAvApannayoreva zabdabodhe bhAnasaMbhavAt na tu viparItavizeSyavizeSaNabhAvApannayoH / karmaNi prayogamAM AkhyAtano artha phaLa che. anyathA "prAmo lakhyate" sthaLe, grAmamAM vyApArajanyaphaLAzrayatna rUpa karmatva pratIta nahIM thAya, kAraNa ke padanI zakti jevA vizeSyavizeSaNabhAvamAM hoya, tevA ja vizeSyavizeSaNa bhAvayukta padArthono zAbdabodha thaI zake, viparIta vizeSyavizeSaNabhAvamAM nahIM. vivecanaH karmaNi prayoga prAmo gamete sthaLe, gamanavyApArajanya saMyogAzraya grAma: evo zAbdabodha thAya che. karmaNi prayogamAM prathamAMta pada, karma hoya che, eTale ahIM gAma e ja karma che. ane temAM kriyAjanyaphaLa Azrayatna rUpa karmatvano bodha thAya che. kriyA to dhAtuthI jaNAya che, eTale phaLa, e AkhyAtano artha che. jemAM kriyA kanyatA saMbaMdhathI anvita thaze. ane AkhyAtArtha, AzrayatA saMbaMdhathI gAmamAM anvita thaze. zaMkA - dhAtvartha phaLaviziSTavyApAra che. eTale phaLa paNa dhAtuthI ja jaNAyuM che, to pachI AkhyAtArtha phaLa zA mATe mAnavo paDe ? vyutpattivAda 50 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhAna - evo niyama che ke padanA zakayArthamAM je vizeSyavizeSaNabhAva hoya, te ja vizeSyavizeSaNabhAva, zAbdabodhamAM jaNAya. ahIM dhAtuthI je upasthiti thAya che, temAM phaLa e vyApAranuM vizeSaNa bane che. eTale zAbdabodhamAM paNa te vyApAranuM vizeSaNa ja bane... karmaNi prayogamAM, phaLano grAmamAM anvaya karavAno che, tenA mATe tene vyApAranuM vizeSya banAvavuM paDe ane temAM uparokta niyamano bhaMga thAya. eTale, vyApAranA vizeSyarUpe phaLanI pratIti mATe, AkhyAtathI phaLanI upasthiti mAnavI paDe, jemAM vyApAra vizeSaNa banI zake. paNa dhAtuthI vyApAranA vizeSaNarUpe upasthita thayela phaLano sIdho ja grAmamAM anvaya karIe to ? samAdhAna- je paNa padArtha eka padArthanuM vizeSaNa banI gayo hoya, te bIjA padArthanuM vizeSaNa na banI zake, evA niyamano bhaMga thAya, eTale, tevo anvaya zakya nathI... zaMkA 42. yattu phale dhAtoH pRthak zaktyupagamAd vyutpattivaicitryeNa kaLakhyAtasamabhivyAhArasthale: vyApAravizeSaNatayA bhAsamAnasya phalasya karmAkhyAtasthale tadvizeSyatayA bhAnamiti, pUrvapakSa: dhAtunI phaLa ane vyApAramAM judI judI zakti mAnazuM. eTale, jyAre kartari prayoga haze tyAre phaLa vyApAranA vizeSaNarUpe jaNAze ane karmaNi prayoga haze tyAre vizeSarUpe.. vivecanaH dhAtunI zakti phaLaviziSTavyApAra ane karmaNi AkhyAtanI zakti phaLamAM mAnavA karatAM dhAtunI phaLa ane vyApAramAM judI judI zakti mAnI levI yogya che. kartari AkhyAta hoya to, phaLa, vyApAranuM vizeSaNa bane ane karmaNi AkhyAta hoya to vizeSya bane, AvI vyutpatti mAnI levAthI koI Apatti nahIM rahe. ane karmaNi sthaLe AkhyAtArtha AzrayatA mAnIne, phaLano AzrayatAmAM ane AzrayatAno grAmAdi karmamAM anvaya thaI zakaze. Ama AkhyAtanI zakti phaLamAM mAnavAnuM gaurava TaLI jaze. vyutpattivAda 51 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jarU. tanna, pRthak zaktisvIkAre zAbdasAmayAH pratibandhakatAyAM viziSTaviSayakopasthitisthale upasthitidvayaniveze gauravAt / te barAbara nathI. jo judI judI zakti svIkArazo to zAbdabodhanI sAmagrImAM rahela pratibaMdhakatAmAM be upasthitino samAveza karavo paDaze ane to viziSTaviSayaka eka upasthitinA samAveza karatAM gaurava thaze. vivecanaH zAbdabodhanI sAmagrI, samAnaviSayakAnumitimAM pratibaMdhaka bane che. jo dhAtunI zakti phaLaviziSTavyApAramAM mAno, to eka ja viziSTa upasthitimAM pratibaMdhakatA Ave. jo dhAtunI phaLa ane vyApAramAM be judI zakti mAno to dhAtujanya phalopasthiti ane dhAtujanyavyApAropasthiti ema bemAM pratibaMdhatA Ave. e gaurava thAya. eTale dhAtunI phaLavyApAramAM judI judI zakti mAnavI ucita nathI. 44. gamyAdeH saMpUrvayujiprabhRtisamAnArthakatAbhramavatAmiva vizeSadarzinAmapi 'gamanaM na spandaH' ityAdivAkyAt saMyogAdau spandabhedAnvayabodhApatterdazitAyA durvA ratvAcca, saMyogAdivizeSyakavRttijJAnajanyatadupasthitighaTitAyAstathAvidhAnvayabodhasAmara yA akSatatvAt, tattaddhAtUpasthApyavyApArAMze tattadvizeSaNakabodhatAtparyajJAnasya tAdRzAnvayabodhapratibandhakatAkalpane gauravAditi / vaLI, am dhAtu saMyun dhAtune samAnArthI che. evA bhramavALAnI jema beno bheda jANanArAne paNa "mane na anyUH' prayogathI saMyogamAM spandabhedanA anvayabodhanI pUrve batAveluM ApattinuM vAraNa nahIM thaI zake. kAraNa ke saMyogavizeSyavRttijJAnajanyasaMyogapasthitighaTita tAdaza anvaye bodhanI sAmagrI hAjara che. A ApattinA vAraNa mATe jo tame te te dhAtuthI upasthApita vyApArAMzamAM spandabheda vi. te te vizeSaNakabodhanA tAtparyajJAnane spandabheda prakAraka saMyogavizeSyaka anvayabodhamAM pratibaMdhaka mAnazo, to evA pratibadhdha-pratibaMdhaka bhAvanI kalpanA karavAnuM gaurava tamane Avaze. vyutpattivAda para Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecanaH jene 1 dhAtu raMgun dhAtune samAnArthI che evo bhrama che. tene to mane na nyUH' thI, saMyogamAM spandabhedano anvayabodha thAya che. eTale tAdaza samabhivyAhArAdi to tAdaza anvayabodhanI sAmagrI che ja. have jo dhAtunI zakti phaLa-vyApAramAM judI judI hoya to, saMyun ane m dhAtuno bheda jANanArane paNa, 'mane te anvaH' thI tAdaza anvayabodhanI Apatti Avaze kAraNa ke jam nI zakti saMyoga ane spanda baMnemAM che. pUrve, evo niyama banAvelo ke saMyogavizeSyaka spandabhedAnvayabodha mATe saMyogavizeSyavRttijJAnajanya saMyoga upasthiti joIe. dhAtuno artha phaLaviziSTavyApAra hovAthI saMyoganI upasthiti prakAratayA thatI hatI, vizeSyatayA nahIM. ane eTale sAmagrInA abhAve tAdaza anvayabodhanI ApattinuM vAraNa thatuM hatuM. have tame judI judI zakti mAnazo to vRttijJAna paNa Apaza: saMyaT: evA AkAranuM thavAthI, saMyoganI upasthiti vizeSyavidhayA thaze, ane to sAmagrI hAjara thaI javAthI tAdaza anvayabodhanI Apatti Avaze. je ISTa nathI. eTale, dhAtunI phaLa ane vyApAramAM pRthak zakti mAnavI ucita nathI. zaMkA : te ApattinuM vAraNa A rIte karazuM... tada ta6 dhAtuthI upasthApita vyApArAMzamAM, spandabhedAdi tada ta6 vizeSaNakabodhanuM tAtparyajJAna, spandabheda prakAraka phaLavizeSyaka tAdaza anvayabodhamAM pratibaMdhaka che. ema mAnIzuM. "manaM a' prayogasthaLe, pramAtAne to bhrama na hovAthI, "saMyoga rUpa phaLamAM spandabhedano bodha karAvavAnuM tAtparya vakatAnuM nathI. paNa vyApArAMzamAM ja spandabheda vizeSaNakabodha karAvavAnuM tAtparya hoI zake." evuM jJAna thAya che. ane e jJAna saMyoga vizeSyaka spandabheda nA anvaye bodhamAM pratibaMdhaka hovAthI spandabheda no saMyogamAM bodha nahIM thAya. vyApAra-spandamAM spandabheda na hovAthI tevo bodha paNa nahIM thAya ane vAkya apramANa jaNAze. AthI tAdeza anvayabodha ke prayoganI Apatti nahIM Ave. samAdhAnaH tevA atirikta pratibaMdhya-pratibaMdhaka bhAvanI kalpanA karavAmAM gaurava che ! tethI tevI kalpanA karavI yogya nathI. vyutpattivAda # 53 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phalasya dvidhA bhAnaM cedanubhavaviruddhaM tadA punaranAyatyA phalavyApArayoH khaNDaza: zaktidvayameva dhAtoH svIkaraNIyam, AkhyAtasyAzrayatvameva tatrArthaH / adhikamagre vakSyate / zaMkA paNa phaLanuM be vAra jJAna thatuM hoya, tevo anubhava to thato nathI. samAdhAna: to pachI bIjo upAya na hovAthI, dhAtunI phaLa ane vyApAramAM khaMDazaH zakti mAnavI ane AkhyAtano artha AzrayatA karavo. vadhu spaSTatA AgaLa thaze. vivecanaH jo dhAtunI phaLaviziSTa vyApAramAM ja zakti mAno ane phaLa-vyApAramAM pRthapha zakti na mAno to karmaNi AkhyAtano artha phaLa mAnavo paDe ane to, dhAtuthI ane AkhyAtathI ema be vAra phaLanuM jJAna thAya, ane tevo anubhava na hovAthI te mAnI zakAya nahIM. evA praznanA uttaramAM kahe che ke to pachI bIjo rasto ja na hovAthI pUrve (43mAM) kahyA mujaba, dhAtunI phaLa-vyApAramAM judI judI zakti mAnIne, AkhyAtano artha AzrayatA karavo. eTale "prAmo ' mAM thI gamana vyApAra ane saMyoganI upasthiti thaze, AkhyAtathI AzrayatAnI ane grAmathI grAmanI. vyApArano janyatA saMbaMdhathI saMyogamAM, saMyogano nirapitatva saMbaMdhathI AzrayatAmAM, AzrayatAno svarUpa saMbaMdhathI grAmamAM anvaya thaze. Ama karavAthI AvatI ApattinuM vAraNa vi. AgaLa kaheze. atha dvitIyAyA AdheyatvArthakatve vyApAre tadanvayatAtparyeNa saptamyA iva dvitIyAyA api prayogApattiH, 'na hi gRhe pacati' ityAdivat 'gRhaM pacati' iti kazcit prayuGkte / jo dvitIyAno artha AdheyatA hoya to, vyApAramAM teno anvaya karavAnA tAtparyathI saptamInA sthAne dvitIyAno prayoga thaI zakaze. paNa tevuM to koI karatuM nathI. pRde pati prayoga ja thAya che, pRdaMpati nahIM. vivecanaH saptamIno artha AdheyatA che. ane teno anvaya dhAtvartha vyApAramAM thAya che. (jema ke vRde pati eTale gRnirupatAdheyatAvaFAvyApAravAna). have jo dvitIyAno artha paNa AdheyatA mAnazo, to koI vyApAramAM vyutpattivAda 54 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47. AdheyatAnA anvayanA tAtparyathI, saptamInI jema dvitIyAno prayoga ka2ze, ane mRduM pati evo prayoga paNa prAmANika thaze, tevI Apatti Ape che. 48. maivam - dhAtvarthatAvacchedakaphalAMze AdheyatvAnvaye eva tAdRzadvitIyAyAH sAkAGkSatvakalpanAd vyApAre tadupasthApitAdheyatvAnvayAsaMbhavAt / nA. tevuM na thaI zake kAraNa ke dvitIyAnI AkAMkSA, dhAtvarthatAvacchedaka phaLamAM AdheyatAnA anvayanI ja che. eTale dvitIyArtha AdheyatAno anvaya vyApAramAM na thaI zake. na vivecana : eTale vyApA2mAM AdheyatAnA anvayanA tAtparyathI, gRhaM pati evo prayoga thaI na zake. saptamyadhInAdheyatvopasthitisaptamIsamabhivyAhArajJAnaghaTitAyA eva sAmagryAstAdRzAnvayabo dhaniyAmakatvAt / dvitIyAsaptamyoH samAnArthakatve'pi vyutpattibhedajJApanAyaiva pRthak pRthak sUtreNaiva taryorvidhAnAt / saptamIjanyaAdheyatopasthiti - saptamIsamabhivyAhAra ghaTita sAmagrI ja Adheyatva prakAraka vyApAra vizeSyaka anvayabodhamAM niyAmaka che. dvitIyA-saptamI samAnArthaka hovA chatAM, temanAthI anvayabodhanA bhedane jaNAvavA ja vyAkaraNamAM judA judA sUtro dvArA temanuM vidhAna karAyuM che. vivecana : zaMkA - dvitIyA ane saptamI baMneno artha AdheyatA hovA chatAM, dvitIyAnI AkAMkSA phaLamAM ja AdheyatAnA anvayanI che. saptamIvat vyApAramAM nahIM, tevuM zI rIte kahI zakAya ? samAdhAna : vyApAramAM AdheyatAnA anvayabodha mATe saptamI-upasthita AdheyatA, saptamI-samabhivyAhAra vi. ghaTita sAmagrI kAraNa che. tethI dvitIyopasthita AdheyatAno anvayabodha vyApAramAM na thAya. (mAtra saptamIjanyaAdheyatAnI upasthitine kAraNa kahe to gRhe taDuAM pati' sthaLe saptamIjanya AdheyatAnI upasthiti hovAthI gRhano vyutpattivAda * 55 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMkA : nirupitatva saMbaMdhathI AdheyatAmAM ane teno AzrayatA saMbaMdhathI pAkakriyAmAM anvaya thaI jaze ane to prakRtyartha taGgala tathA dvitIyArtha AdheyatAnA ananvayanI Apatti Avaze. A ApattinA vAraNa mATe saptamI - samabhivyAhAra kahyuM. ukta sthaLe patine saptamIno avyavahitottaratva rUpa samabhivyAhAra na hovAthI saptamyartha AdheyatAno vyApAramAM anvaya bodha thaI zakaze nahIM.) samAdhAna H evo bheda karavA ja vyAkaraNamAM baMnenA vidhAna mATe judA judA sUtro (maNi dvitIyA ane sakSadhi rane) banAvyA che. jo tevo bheda na hota to baMne eka ja sUtrathI kahI dIdhI hota. 46. phaLamAM AdheyatAnvaya mATe dvitIyopasthitAdheyatA ane vyApAramAM AdheyatAnvaya mATe saptamyopasthitAdheyatA kAraNa che, evo bheda zI rIte karI zakAya.. ? athAdhaHsaMyogAvacchinnaspandasya patadhAtvarthatvAd dhAtvarthatAvacchedakIbhUtaphale AdheyatvAnvayatAtparyeNa 'bhUmiM patati' iti prayogApattiH / pUrvapakSa pa dhAtuno artha adhaH saMyoga (nIcenI dizAmAM saMyoga) avacchinna spanda che. eTale dhAtvarthatAvacchedaka phaLamAM AdheyatvanA anvayanA tAtparyathI, 'bhUmi patti' evA prayoganI Apatti Avaze. : 60. - vivecana : dvitIyArtha Adheyatvano anvaya, dhAtvarthatAvacchedaka phaLamAM karavAno che. pat = paDavuM - nIcenI tarapha gati karavI eTale ke evI gati, je nIcenA deza sAthe saMyoga utpanna kare. eTale pat dhAtuno artha - adhaH saMyogAvacchinna spanda hovAthI dhAtvarthatAvacchedaka phaLa adhaH saMyogamAM dvitIyArthano anvaya karavAnA tAtparyathI 'bhUmi pati' evo prayoga thavAnI Apatti Ape che. adhaH saMyoga bhUmimAM paNa vRtti hovAthI, dvitIyAMtArtha bhUmivRttino anvaya saMyogamAM thaI jaze. (paNa pat dhAtu akarmaka che tethI tevo prayoga thato nathI.) na ca dvitIyopasthitAdheyatvaprakAraka phalavizeSyakAnvayabodhe gamyAdijanya - phalopasthititatsamabhivyAhArajJAnaghaTitasAmagyeva prayojikA na tu patadhAtujanyatadupasthitighaTitA sAmagrIti nAtiprasaGga iti vAcyam, vyutpattivAda * 56 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarapakSa ane dvitIyAthI upasthita AyaprakAraka ane phaLavizeSyaka evA anvayabodhamAM; am dhAtu vi. thI janya phaLanI upasthiti, jam no samabhivyAhAra vi. thI ghaTita sAmagrIne kAraNe mAnIzuM. pat dhAtujanya phaLopasthiti ghaTita sAmagrI tevA anvayabodhamAM kAraNa ja na hovAthI tevA bodhanA tAtparyathI 'bhUmi pati' prayoganI Apatti ja nahIM Ave. vivecanaH jam (sakarmaka) dhAtu hoya to ja dvitIyArtha AdheyatAno phaLamAM anvaya thaze. par (akarmaka) dhAtu hoya to nahIM... eTale pUrSi patati prayoga nahIM thaI zake. patadhAtunaiva yatra saMyogAvacchinnagamanaM lakSaNAdinopasthApitaM tatra saMyoge dvitIyArthAdheyatvAnvayAt / pUrvapakSa: tevuM kahI na zakAya, kAraNa ke jyAM pat dhAtuthI ja lakSaNA ke zaktibhramathI saMyogAvacchinnagamananI upasthiti thAya che, tyAM dhAtvarthatA vacchedaka phaLa saMyogamAM dvitIyAthe Adheyatvano anvaya to thAya che ja. vivecana : eTale, pat dhAtu janya phaLo pasthiti ghaTita sAmagrI paNa, dvitIyApasthitAdheya-prakAraka - phaLavizeSyaka anvayabodhamAM kAraNa banI zake che ja. tethI, 'pUmi patati' prayoganI Apatti Avaze ja. atrAhu : - dhAtujanyazuddhasaMyogAvacchinnaspandopasthiteH zAbdabodhakAraNatAyAmavacchedakaghaTaka-saMyogaviSayatAyAmadhikaraNAnavacchinnatvaM vizeSaNaM deyaM tathA ca tAdRzaviSayatAzAlisaMyogopasthityAdighaTitasAmaNyA eva saMyogavizeSyakadvitIyopasthApyAdheyatvAnvaya bodhaprayojakatvopagamAnAtiprasaGgaH / / uttarapakSa : ahIM kahe che - zAbdabodhanI kAraNatA, dhAtujanya zuddha saMyogAvacchinna spandopasthitimAM che, temAM avacchedaka- ghaTaka saMyoganiSTha viSayatAmAM adhikaraNa- anavacchinnatva evuM vizeSaNa mUkavuM. eTale adhikaraNa anavacchinnaviSayatAzAlisaMyoga upasthitighaTita sAmagrI ja dvitIyArthaAdheyatva prakAraka saMyoga- vizeSyaka anvaya bodhanI kAraNa banavAthI have 'mUrSi pataMti' prayoganI Apatti nahIM Ave. vyutpattivAda : pa7 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecana upasthitimAM zAbdabodhanI kAraNatA hoya che, ane tenuM avacchedaka, upasthitimAM rahela viSayakatva che. eTale upasthitimAM je - je viSaya hoya te badhA kAraNatA avacchedakanA ghaTaka bane. ra. : dhAtuthI saMyogAvacchinna spandanI upasthiti thatI hovAthI, saMyogaviSayakatva paNa zAbdabodhanI kAraNatAnuM avacchedaka bane che. temAM ghaTaka saMyoga che. temAM adhikaraNAnavacchinnatva evuM vizeSaNa mUkavAnuM che. 64. eTale, adhikaraNAnavacchinna saMyoga viSayaka upasthiti ja dvitIyArtha AdheyatvaprakAraka - saMyogavizeSyaka bodhanI kAraNa banaze. na caivamapi sakarmakatvavyavahArApattirduvaraiiveti vAcyam, pUrvapakSa to paNa pat dhAtu phaLAvacchinnavyApAranI bodhaka hovAthI sakarmaka thaI jaze, te Apatti to raheze ja. paN dhAtvarthatAvacchedaka je saMyoga che. te adhodezavRtti che. eTale saMyogamAM adhodezavRttitva Ave. ane saMyoganI upasthitinI viSayatA paNa saMyogamAM Ave. eTale A viSayatA adhodezavRttitvathI avacchinna thavAthI - adhikaraNa- avacchinna thaI. paNa kahyA mujaba, adhikaraNaanavacchinna viSayatA vALI saMyoganI upasthiti ja, dvitIyArtha AdheyatAnA saMyogamAM anvayabodhamAM kAraNa hovAthI, paN dhAtunA arthatAvacchedaka adhaH saMyogamAM dvitIyArtha AdheyatAno anvaya nahIM thAya ane tethI tevA tAtparyathI 'mUmi pataMti' prayoganI Apatti nahIM Ave. vivecana : pUrve (naM. 5 mAM) kahyuM che ke phalAnvitavyApArabodhakatva ja sakarmakatvanuM niyAmaka che. to pat dhAtvartha paNa adhaH saMyogarUpI phaLathI avacchinna gamanavyApAra hovAthI tene sakarmaka mAnavo paDaze. (pat dhAtu akarmaka che.) phalAvacchinna vyApArabodhaka tayA pateH AzrayAnavacchizapha lAvacchinnavyApArabo dhaka tvasyaiva tAdRzavyavahAraniyAmakatvAt / vyutpattivAda * 58 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarapakSa : nA, AzrayAnavacchinna phaLAvacchinnavyApArabodhakatva ja, sakarmakatva vyavahAranuM niyAmaka che. vivecana : pardhAtvarthatAvacchedaka phaLa adhaH saMyoga hovAthI adhodeza rUpa AzrayAvacchinna che. eTale, temAM sakarmakatvanI Apatti nahIM Ave. 6. vivecana : zaMkA : uttaradezAnavacchinnameva saMyogaH phalaM gamyarthatAvacchedakamiti nAnupapattiH, gam dhAtunuM arthatAvacchedaka phaLa je saMyoga che, te uttaradezAnavacchinna ja che, eTale koI Apatti nathI. jo AzrayAnavacchinna phaLajanakavyApArabodhakatva ja sakarmakatva vyavahAranuM niyAmaka hoya to m dhAtu paNa akarmaka banI jaze. kAraNa ke te paNa uttaradezasaMyogajanaka vyApAranuM bodhaka hovAthI tenuM arthatA-avacchadeka phaLa saMyoga, uttaradeza rUpa AzrayathI avicchinna ja che. samAdhAna : m dhAtvarthatAvacchedaka saMyoga uttaradezAnavacchinna che. ema ja mAnavAnuM che. eTale, gaN dhAtu sakarmaka ja che. 6. ata evAgnisaMyogAvacchinnakriyAnukUlavyApArasya juhotyarthatayA dhAtvarthatAvacchedaka saMyogAzrayasyApyagnerna tatkarmatA- | AzrayAnavacchinnAvacchedakatAzrayaphalavattvavirahAt, saMyoganiSThAyA dhAtvarthatAvacchedakatAyA AzrayeNAgninA'vacchinnatvAt / eTale ja gunhotti no artha agnisaMyogAvacchinna kriyAnukUla vyApAra hovAthI ja, dhAtvarthatAvacchedaka saMyoganA AzrayabhUta agni, tenuM (gunhotA nuM)karma banatuM nathI, kAraNa ke saMyogamAM rahelI dhAtvarthatAvacchedakatA agni rUpa AzrayathI avacchinna hovAthI, agnimAM Azraya-anavacchintAvacchedakatAzrayaphalavattva rUpa karmatva nathI. vivecana : haiM dhAtuno artha agnisaMyogAvacchinna kriyAnukUla vyApAra che. ahIM kriyA ghImAM rahe che ane vyApAra havanakartAmAM rahe che. dhAtvarthatAvacchedaka saMyoga che, je agnimAM rahelo che. vyutpattivAda * 59 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : TippaNa ahIM e dhyAna rAkhavuM ke dhAtvarthatAvacchedaka jema saMyoga rUpa phaLa che, tema kSaraNa rUpa kriyA paNa che. kAraNa ke dhAtvartha saMyogAvacchinna kriyAnukULa vyApAra che. e kriyA, AzrayAnavacchinna paNa che. eTale kriyAzraya ghI mAM karmatva Ave che ane haiM dhAtu sakarmaka bane che. eTale agnimAM kriyAjanyaphalavattvarUpa karmatva Ave. paNa upara kahyA mujaba, AzrayAnavacchinna phaLAvacchinna vyApArabodhaka dhAtu ja sakarmaka che. eTale je phaLamAM rahelI vyApArAvacchedakatA, AzrayAnavacchinna hoya, tattva ja karmatva bane. ahIM agnimAM je phalanuM Azrayatva Ave che. te phaLa saMyogamAM rahelI vyApArAvacchedakatA agni rUpa AzrayathI avacchinna hovAthI agnimAM AzrayAnavacchinna phaLAzrayatva rUpa karmatva AvatuM nathI. 17. na cAgnivizeSitasaMyogasya dhAtvarthatAvacchedakatve 'agnau ghRtaM juhoti' ityatrAnanvayaprasaGgaH uddezyatAvacchedakavidheyayoraikyAditi vAcyam, pUrvapakSa : jo haiM dhAtvarthatAvacchedaka agniviziSTasaMyoga ja hoya to 'manI dhRta khuddoti' sthaLe ananvayanI Apatti Avaze kAraNa ke uddezyatAvacchedaka ane vidheya eka ja thaI jaze. vivecana : 'gano dhRta khuddoti' sthaLe, haiM dhAtvartha agnisaMyogajanakakriyAnukULa vyApAra che. anau padamAM rahela saptamIno artha vRttitva karIne teno anvaya, dhAtvarthatAvacchedaka saMyogamAM karavAno che. eTale ahIM uddezya thayo agnisaMyoga ane vidheya thayuM agnivRttitva... uddezyatAvacchedaka paNa agnivRttitva ja che. (agnisaMyoga agniniSTha saMyoga.) prathamA kArakamAM, ghaTo ghaTa: sthaLanA zAbdabodhanI carcAmAM jaNAvyuM che tema, uddezyatAvacchedaka ane vidheya jo eka ja hoya, to zAbdabodha thAya nahIM. eTale anau dhRtaM khuhoti sthaLe paNa, zAbdabodha na thavAnI Apatti Avaze. : TippaNa ahIM e khyAlamAM rAkhavuM ke uddezya ane vidheya, anvayanI apekSAe samajavAnA che. jema ke rAnA vRddhimAna sthaLe, buddhimattA no anvaya rAjA sAthe karavAno hovAthI, uddezya rAjA che, ane vidheya buddhimattA che. - vyutpattivAda * 60 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tema ahI, mAnI guphoti sthaLe, vahmivRttitvano anvaya agnisaMyogamAM karavAno hovAthI vahivRttitva vidheya che ane agnisaMyoga uddezya che. tatra saMyoganiSThAyAmuddezyatAyAM vaDherAdheyatAsaMsargeNAvacchedakatayA saptamyarthasyAgnivRttitvasya ca vidhe yatayA uddezyatAvacchedakavidheyayoraikyAnavakAzAt / nA, saMyogamAM rahelI udezyatAmAM agni Adheyatva saMsargathI avacchedaka che, vidheya to saptamI artha vati vRttitva che, eTale uddezyatAvacchedaka - vidheyanuM aikya che ja nahIM. vivecanaH vidheya vahnivRttitva che, paNa uddezya agni saMyoga hovAthI udezyatAvacchedaka agni ja che, vRttitA to saMsarga che. eTale baMnenuM aikya nathI. tethI temanI guphoti sthaLe huM dhAtvarthatAvacchedaka vahniviziSTasaMyoga mAnavA chatAM paNa zAbdabodha thaI zakaze. 16. vastutastu tatra vaDherananvayepi na kSatiH - vyutpannAnAM tAdRzaprayogasyAprAmANikatvAt / vastutaH to tyAM agnino ananvaya thAya to paNa vAMdho nathI, kAraNa ke vidvAno tevA prayogane aprAmANika mAne che. vivecanaH jema AdheyatA saMbaMdhathI agniviziSTa saMyogamAM, AdheyatA saMbaMdhathI agnino anvaya thaI zakato nathI, tema temAM agni vRttitva (Ayatva)no anvaya paNa na ja thaI zake, eTale kahe che... 'manI kRtaM puroti' prayoga ja aprAmANika hovAthI, tyAM pUrve kahyA mujaba agnino anvaya na thAya to paNa vAMdho nathI, ISTApatti ja che. 'saMskRte vahnau juhuyAt' ityAdisthale ca vidheyAMze'dhikAvagAhanAnnAstyevAnupapattiH / saMte vahyo juhuyAt vi. sthaLe vidheyAMza mAM adhika avagAhana hovAthI ja anupapatti nathI. vyutpattivAda 6 61 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecana : zaMkAH samAdhAna : tyAM vidheya vahrivRttitva nathI paNa saMskRtavahrivRttitva che. eTale uddezyatAvacchedaka vahrivRttitva karatAM vidheya mAM adhika avagAhana hovAthI tyAM zAbdabodha thaI zakaze, je have nItaSa: sthaLe prathamA kA2kamAM batAvyuM che. 6. 'anau dhRta nuhoti' prayogane to aprAmANika mAnI lIdho. paNa 'saMskRte vau khuduyAt' vi. vedavAkyone to apramANa mAnI zakAya nahIM. tyAM uddezyatAvacchedaka - vidheyanuM aikya hovAthI ananvayanI Apatti Avaze, tenuM zuM ? vivecana : zaMkA : ghRtAdezcAzrayAnavacchinnadhAtvarthatAvacchedakatAvatkriyArUpaphalAzrayatvAt karmatvopapattiH / ghI, AzrayAnavacchinnadhAtvarthatAvacchedakatAvat kriyA rUpa phalano Azraya hovAthI temAM karmatva upapanna che. jo du dhAtvartha AzrayAvacchinnaphalAvacchinnavyApAra hoya to te akarmaka thaI jaze ane to pachI dhRtaM juThThotti evo prayoga paNa nahIM thAya- ghI mAM paNa AzrayAnavacchintAvacchedakatAzrayaphalavattva rUpa karmatva nahIM Ave. samAdhAna : haiM dhAtuno artha agnisaMyogAvacchinna kriyAnukUlavyApAra che. vyApAra havanakartAmAM che. tenuM phaLa ghImAM kSaraNarUpa kriyA che ane pachI agnisaMyoga che. saMyogarUpa phaLa, AzrayAvacchinna hovA chatAM, kriyA rUpa phaLa to AzrayAnavacchinna ja che. eTale kriyAmAM rahela vyApArAvacchedakatA, AzrayAnavacchinna thavAthI; ghImAM AzrayAnavacchintAvacchedakatAvat phaLavattva rUpa karmatva AvI jaze. eTale dhRtaM khunnoti evo prayoga upapanna thaze ane haiM dhAtu sakarmaka ja banaze. vyutpattivAda * 62 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yattu dhAtvarthatAvacchedakatvaM dhAtuvRttigrahavizeSyAMze sAkSAtprakAratvaM tacca kriyAyAmeva na saMyogAMze'pIti nAgnerjuhotikarmatApattiriti, dhAtunA vRttigrahamAM vizeSyAMzamAM je sAkSAt prakAra hoya te ja dhAtvarthatAvacchedaka che. huM dhAtvarthamAM sAkSAt prakAra to kriyA ja che, saMyoga nahIM. eTale saMyogAzraya agnimAM sudhAtunA karmatvanI Apatti nathI. evo keTalAkano mata che. vivecanaH du dhAtvartha agnisaMyogAvacchinnakriyAnukUlavyApAra che. eTale dhAtunA vRttijJAna (zaktijJAna)mAM vizeSya vyApAra banaze. temAM sAkSAta prakAra kriyA che. saMyoga to prakAratAvacchedaka che. karmatva eTale dhAtvarthatAvacchedakaphaLAzayatva kahyuM che. tyAM dhAtvarthatAvaracchedaka eTale dhAtvarthamAM sAkSAt prakAra ja levAnuM hovAthI huM dhAtvarthatAvacchedaka kriyA ja banaze saMyoga nahIM. eTale tAdaza phalAzrayatna rUpa karma- ghImAM ja Avaze. agnimAM nahIM, evuM keTalAka kahe che. tadasat - 'ajAM grAmaM nayati' ityAdau saMyogAvacchinnakriyAnukU lavyApArAdirUpe dhAtvarthe saMyogAdeH sAkSAdaprakAratayA tadAzrayIbhUtagrAmAdeH karmatvAnupapatyA nIvahAdevikarmakatvavyAghAtAt / te barAbara nathI, kAraNake to pachI sanAM prAraMti sthaLe, nI dhAtvartha saMyogAvacchinna kriyAnukUla vyApAra hovAthI, saMyoga sAkSAtaprakAra nathI ane to saMyoganA AzrayabhUta grAmamAM karmata nahIM Ave ane to nI, va6 vi. dhAtuo dvikarmaka nahIM rahe.. vivecanaH sAkSAt prakAra ja dhAtvarthatAvacchedaka gaNavAno hoya to kriyAzraya ajA mAM karmava Avaze paNa saMyogAzraya grAmamAM nahIM Ave. to dvikarmakatA nahIM rahe. e Azaya spaSTa che. 64, athAtra grAmAdeH pradhAnakarmatvaM nAstyevApi tu gauNakarmatvameva, ata eva tAdRzakarmatvamAkhyAtena nAbhidhIyate "pradhAnakarmaNyAkhye ye lAdInAhurdvikarmaNAm" ityanuzAsanAditi 'ajAM grAmo nIyate' ityAdiko na prayoga iti cet ? vyutpattivAda 63 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca7 mata -sanAM prAmaM nati mAM grAmamAM gauNakarmatva ja che, pradhAna karmavA nathI ja. eTale ja pradhAna... anuzAsananA kAraNe gauNakarma- AkhyAta dvArA kahevAtuM na hovAthI ja, 'manAM grAmo nIyate' evo prayoga thato nathI. vivecanaH yag... mata, sAkSAt prakArane ja dhAtvarthatAvacchedaka mAnIne, tAdaza dhAtvarthatAvacchedaka rUpa phaLAzrayane ja karma mAnavAnuM kahe che. tema karavAthI agnimAM huM dhAtunI karmatAnI ApattinuM vAraNa thAya che, paNa grAmamAM nI dhAtunI karmatA rahetI nathI. tethI kahe che, ke te amane ISTa che. sAkSAtmakAra rUpa dhArthatAvacchedaka phaLanuM Azrayatva na hovAthI ja grAmamAM pradhAnakarmatva nathI. alabatta prakAratAvaracchedaka rUpa phaLAzrayatna AvavAthI gauNakarmatva Avaze. ane karmaLa kitIyA e anuzAsanathI dvitIyA paNa thaze. zaMkA : paNa, mana prApaM nathati mAM, grAmamAM gauNakarmatva che, pradhAnakarmatva nahIM, tenuM pramANa zuM? samAdhAna : 3nAM prApaM nati nuM karmaNi, sanAM grAmo nIcakti nathI thatuM. paNa majhA grAmaM nIyate thAya che te ja temAM pramANa che. karmaNimAM ajAne ja prathamA thAya che, grAmane nahIM. have e niyama che ke, prathamAMta padArtha ja AkhyAtArthanuM vizeSya bane, eTale e nakkI thayuM ke karmaNimAM AkhyAta, ajAmAM rahela karmatvane ja jaNAve che, grAmamAM rahela karmatvane nahIM. have, pradhAnathALe nAIinAmAddhiAnuM sUtra jaNAve che ke dvikarmaka dhAtunA karmaNi prayogamAM AkhyAtArtha pradhAnakarmatva ja che. eTale, ajA ja pradhAnakarma che. grAma e gauNakarma che. e nakkI thayuM. jo grAma pradhAnakarma hota to karmaNimAM te paNa AkhyAtArthanuM vizeSya banI zakata ane to sanAM gAmo nIyate prayoga thato hota. tarhi tatra grAmAderivAtrApi hudhAtvarthatAvacchedakatAvacchedakaphalazAlitvena gauNakarmatApattyA 'vahniM ghRtaM juhoti' itiprayogApattirduvAraiveti / to pachI grAmanI jema ahIM paNa, vahni, huM dhAtvarthatAvacchedakatA vacchedaka phaLAzraya hovAthI gauNakarma thaze ane 'vahiM kRtaM guhosi' prayoganI Apatti Avaze. vyutpattivAda + 64 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecanaH je sAkSAt prakAra hoya tevA dhAtvarthatAvacchedaka phaLanuM Azraya pradhAna karma, ane prakAratAvacchedaka evA dhAtvarthatAvacchedatAvaracchedaka phaLanuM Azraya gauNakarma evuM ja kahevuM hoya to pachI huM dhAtumAM paNa dhAtvarthatAvacchedakatAvacchedaka saMyoga che. ane tenA Azrayatna rUpa gauNakarmatva vahni mAM Avaze ja. ane to 'hiMvRta gudoti' prayoganI Apatti Avaze, je aniSTa che. eTale cA vALo mata barAbara nathI. 66 asmanmate cAzrayAnavacchinnasaMyogaviSayatAzAlidhAtujanyopasthitighaTitasAmAyA eva saMyoge dvitIyArthAnvayabodhaprayojakatayA naitAdRzaprayogApattiriti / amArA mate to, AzrayAnavacchinnasaMyogaviSayatAzAlidhAtujanya upasthiti ghaTita sAmagrI ja, saMyogamAM dvitIyArthanA anvayanuM kAraNa hovAthI "dhRtaM guhoti' prayoganI Apatti nathI. vivecanaH zaMkA to tame 'vahiM kRtaM guphoti' prayoganI ApattinuM vAraNa zI rIte karazo? samAdhAna : jyAM dhAtuthI AzrayAnavacchinnasaMyoganI upasthiti hoya tevA sthaLe ja saMyogamAM dvitIyArthano anvaya thaI zake, evo kAryakAraNabhAva ame mAnIe chIe. Tu dhAtuthI je saMyoganI upasthiti thAya che. te agnirUpa AzrayAvacchinna hovAthI, te saMyogamAM dvitIyArtha vRttitvano anvaya thaI zakato nathI eTale vahnine dvitIyA thaI zakatI hovAthI, 'vahiM kRta gueoti' nI Apatti nathI. nI dhAtuthI je saMyoganI upasthiti thAya che. te Azraya-anavacchinna che, eTale tenA Azraya grAmane dvitIyA thaI zake che. ane prAmaM nati prayoga thaI zake che. 67 yattu adhaHsaMyogAvacchinnAspando na patatyarthaH, api tu gurutvajanyatAvacchedaka jAtivizeSAvacchinna eva, ata eva phalAvacchinnavyApArAbodhakatvAnna sakarmakatvamiti, vyutpattivAda 65 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvapakSa - pat dhAtuno artha adhaH saMyogAvacchinna spanda nathI, paNa gurutvajanyatAvacchedakajAtivizeSAvacchinna spandra che. eTale pat dhAtu phaLAvacchinnavyApAranI bodhaka ja na hovAthI, temAM sakarmakatvanI Apatti ja nathI. vivecanaH je dhAtu phaLAvacchinnavyApAranI bodhaka hoya te sakarmaka che, evuM pUrve (naM. 5 mAM) kaheluM. pat dhAtune adhaHsaMyogavacchinnaspandanI bodhaka mAnIe, to temAM sakarmakatvanI Apatti Ave. tenA vAraNa mATe AzrayAnavacchinnaphaLAvacchinnavyApAra bodhaka dhAtune sakarmaka mAnavI paDe. tenA badale keTalAka kahe che ke pat dhAtuno artha, adhaHsaMyogAvacchinna spada che ja nahIM. gurutva e patananuM asAdhAraNa kAraNa che. eTale patana, gurutvajanya hovAthI patanamAM rahela jAti patanatva, gurutvajanyatAvacchedaka che. mATe pat dhAtuno artha gurutvajanyatAvadajAtivizeSAvacchinna kriyAne ja mAnazuM. eTale te have phaLAvacchinnavyApAranI bodhaka ja na hovAthI, sakarmaka thavAnI Apatti nahIM Ave. 68. tanna-phalasya dhAtvarthAghaTakatve spande eva saptamyarthAnvayasyopagantavyatayA parNAdiniSThasya tasya bhUtalAdyavRttitayA 'bhUtale patati' iti pryogaanupptteH| uttarapakSa H te barAbara nathI. kAraNa ke adhaH saMyogarUpa phaLa, jo pat dhAtvartha na hoya, to saptamI artha vRttitvano anvaya tame kahela kriyAmAM ja karavo paDaze. ane te kriyA to paDI rahelA pAMdaDA vi. mAM ja che. jamInamAM nahIM, ane to pachI mUtajo pati evo prayoga thaI nahIM zake. vivecanaH "pUrNa bhUtane pati' AvA vAkyano artha vicArIe. pat dhAtvartha adhaH saMyogAvacchinna spanda che. bhUtalottara saptamIno artha AdheyatA che. jeno anvaya adhaHsaMyoga sAthe thAya che. eTale 'mUtavRttiadhaHsaMyoganarUdravat paf' evo artha thAya che. jo pat dhAtvartha pUrvapakSInA kahevA mujaba jAtivizeSAvacchinna kriyA ja hoya,to bhUtalottara saptamyartha AdheyatAno anvaya, kriyAmAM ja karavo vyutpattivAda * 66 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDe, ane to zAbdabodhano AkAra thaze, bhUtalaniSTha kriyA, jayAre kriyA to parNamAM che, bhUtalamAM nahIM. eTale mUtane patati prayoga ja anupapanna thaI jaze. parNAdigataspandasya paramparayA bhUtalAdivRttitvamiti cet ? pUrvapakSaH kriyA bhale sAkSAt bhUtalamAM na hoya, paNa parNamAM to che ja. eTale paraMparAe bhUtalamAM paNa rahI che ja.. vivecanaH kriyA parNamAM rahI che. parNano bhUtala sAthe saMyoga che. e saMyogamAM anuyogI bhUtala che, pratiyogI parNa che. eTale e parNapratiyogika saMyoga che, je bhUtalamAM rahyo che. eTale kriyA paNa svAzrayapratiyogika saMyoga saMbaMdhathI bhUtalamAM che. (sva = kriyA, svAzraya = parNa) Ama have bhUtalottara saptamyartha AdheyatAno anvaya kriyAmAM karavAnA tAtparyathI paNa mUtajo pati prayoga thaI zakaze. 70. taraM "vRkSAt ti' tivat "vRkSe pati' rUpa cAn ! uttarapakSaH to pachI vRkSAt pati nI jema vRkSe patati prayoga paNa thaI zakaze. vivecanaH jo parNamAM rahela kriyA, bhUtalamAM paraMparAsaMbaMdhathI rahI hovAthI mUtatte pati prayoga thaI zakato hoya to pachI parNaniSTha kriyA, paraMparA saMbaMdhathI to vRkSamAM paNa rahI che. parNano vRkSathI vibhAga thAya che. eTale parNaniSTha kriyA, svAzrayapratiyogikavibhAga saMbaMdhathI vRkSamAM raheze. ane to, sAmyartha AdheyatAno kriyAmAM anvaya karavAnA tAtparyathI vRkSe patati prayoga paNa thaI zakaze. paNa te thato nathI eTale mAnavuM paDe ke, saptamyartha je AdheyatA che, te paraMparAsaMbaMdhAvacchinna na laI zakAya. ane to pachI bhUtatte patati prayoganI upapatti mATe, vat dhAtvartha adhaH saMyogAvacchinna spanda ja mAnavo paDe. jethI, bhUtalottara saptamyartha AdheyatAno adhaH saMyogamAM anvaya thaI zake. ahIM adhaH saMyoga bhUtalamAM samavAya saMbaMdhathI rahyo hovAthI AdheyatA samavAya saMbaMdhAvacchinna thaze. vyutpattivAda x 67 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76. asmanmate cAnyatra vyApAre saptamyarthAnvayepyatra vyutpattivaicitryAdadhaH saMyogarUpadhAtvarthatAvacchedake eva tadanvaya ityadoSaH / 72. amArA mate, anya sthAne saptamyartha AdheyatAno anvaya vyApAramAM thato hovA chatAM, vyutpattinA vaicitryanA kAraNe, paN dhAtu hoya tyAM, teno anvaya adhaH saMyoga rUpa dhAtvarthatAvacchedakamAM ja thaze. eTale koI doSa nathI. vivecana : dvitIyArtha - saptamyIrtha baMne AdheyatA hovA chatAM dvitIyArtha AdheyatAno anvaya, phaLamAM thAya ane saptamyartha AdheyatAno anvaya vyApAramAM thAya ema pUrve kahela. paNa vyutpatti sarvatra sarakhI nathI hotI. eTale, pat dhAtu hoya tyAM, saptamyartha AdheyatAno anvaya, adhaHsaMyoga rUpa dhAtvarthatAvacchedaka phaLamAM paNa thaI zake che. eTale mUtane pati sthaLe, bhUtala padottara saptamInA artha AdheyatAno anvaya, adhaH saMyogamAM karavAmAM koI doSa nathI. anye tu bhUmyAdeH karmatvavivakSAyAm 'bhUmiM patati' itiprayoga iSTa eva, ata eva " dvitIyAzrita" ityAdisUtreNa 'narakaM patitaH' ityAdisthale dvitIyAsamAsavidhAnamapyupapadyate / anyamata : bhUmimAM karmatvanI vivakSA hoya tyAre bhUmi pati paNa mAnya ja che. ane to ja dvitIyAzrita sUtrathI nara patita: narapatita: sthaLe dvitIyAtatpuruSa samAsanuM vidhAna paNa saMgata thaI zake. vivecana : dhAtvarthatAvacchedaka phaLamAM dvitIyArthano anvaya thAya evo niyama karyo che. par dhAtvarthatAvacchedaka adhaH saMyoga che eTale tenA Azraya bhUmi ne dvitIyA thavAnI Apatti che. paNa bhUmi pati evo prayoga mAnya na hovAthI AzrayAnavacchinna phaLamAM ja dvitIyArtha AdheyatAno anvaya thaI zake evo niyama karyo. paN dhAtvarthatAvacchedaka saMyoga, adhodezAvacchinna hovAthI have bhUmi ne dvitIyA nahIM thAya. - paNa keTalAka kahe che ke 'dvitIyAzrita' vi. vyAkaraNanA sUtrothI narapatita: evo samAsa thAya che. te tyAre ja thaI zake jo naraka ne dvitIyA mAnIe. ane to dvitIyArtha AdheyatAno anvaya, paN dhAtvarthatAvacchedaka (AzrayAvacchinna)phaLamAM mAnavo ja paDaze. vyutpattivAda * 68 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to pachI, te rIte bhUmimAM paNa karmanI vivekSA hoya, to mUHi pati prayoga paNa thaI zake. emAM koI vAMdho nathI. 93. prazna : dhAtvarthatAvacchedakatAvacchedaka phale dvitIyArthAnvaye evAzrayAnavacchinnaphalopasthiterapekSA 'agni juhoti' itivAraNAya svIkriyate iti vadanti / dvitIyArthanA anvaya mATe phalanI upasthiti AzrayAnavacchinnatvena thavI joIe ema kahyuM te dhAtvarthatAvacchedaka rUpa phaLa mATe nahI paraMtu dhAtvarthatAvacchedakatAvacchedakaphala mATe kahyuM che ane te paNa nei guTToti evA prayoganA vAraNa mATe kahyuM che ema svIkAravuM AvuM keTalAka kahe che. vivecana : mUrSi patati prayoga ne ISTa mAno, to dvitIyArthano anvaya, AzrayAnavacchinnaphaLamAM ja thAya, e niyama nahIM rahe, kAraNa ke bhUmi pachI rahela dvitIyArthano anvaya adhaHsaMyogamAM thaze je adhodezAvacchinna che. ane jo e niyama nahIM mAno, to mana mudati prayoganI pUrvokta Apatti Avaze. uttara : te mATe ame evo niyama mAnIzuM ke dhAtvarthatAvacchedakatAvacchedaka phaLamAM dvitIyArthano anvaya karavo hoya to ja phaLanI upasthiti AzrayAnavacchinna joIe, dhAtvarthatAvacchedaka phaLamAM anvaya mATe nahIM. eTale, pUrSi patati mAM dhAtvarthatAvacchedaka phaLa AzrayAvacchinna hovA chatAM paNa dvitIyArthano anvaya thaze. naM kurata mAM dhAtvarthatAvacchedakatAvacchedaka phaLa (du dhAtvartha agnisaMyogAvacchinnakriyAnukULavyApAra che.) saMyoga, AzrayAvacchinna hovAthI dvitIyArthano anvaya nahIM thAya. tethI zani guti prayoga nahIM thAya. 74. tadapi na zobhanam - tathA sati bhUmyAdipadottaraM kadAcit saptamI kadAcid dvitIyetyatra niyAmakAbhAvaprasaGgAt / vyutpattivAda % 69 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : uttarapakSa H e mata barAbara nathI. kAraNa ke to pachI, bhUmi vi. pada pachI kyAreka dvitIyA, kyAreka saptamI, ema koI niyama ja nahIM rahe. vivecana : bhUmau patati prayoga to mAnya che ja. jo bhUmi pati prayoga paNa mAnya karAya to kyAre saptamI karavI, kyAre dvitIyA teno niyama nahIM rahe. zaMkA : 7. eTale anyono e mata barAbara nathI... paraMtu AzrayAnavacchinna saMyogamAM ja dvitIyArtha AdheyatAno anvaya thaI zake e mata ja barAbara che. samAdhAna : tyAM paN dhAtvartha, adhaH saMyogAvacchiza spanda nathI, paNa bhogAnukULapatana che. ane naraka padano artha sukhAsaMbhinna du:kha (sukha vinAnuM ekaluM duHkha) che. dhAtvarthatA avacchedaka bhogano artha che anubhava. naraka padottara dvitIyArtha che viSayatA rUpa karmatva, jeno anubhavamAM anvaya thAya che. paNa to pachI, nara patita: sthaLe, dvitIyArthano ananvaya thavAnI Apatti Avaze. : zAbdabodha thaze sukhAsaMbhinna du:khaviSayakabhogAnukULapatanavAn. jo pat dhAtvartha adhaH saMyogAvacchinna spanda ja hoya to narave patita: evo ja prayoga thAya. vyApArAMze AdheyatvavivakSAyAM saptamI, phalAMze tadvivakSAyAM dvitIyetyasyoktayuktayA phalAMza eva saptamyarthAnvayasyAvazyaM svIkaraNIyatayA vaktumazakyatvAditi / : pUrvapakSa jyAre AdheyatAno anvaya vyApAramAM karavAno hoya, tyAre saptamI ane phaLamAM karavAno hoya, tyAre dvitIyA ema niyama thaI zake. uttarapakSa : nA, kAraNa ke pUrve (naM. 68mAM) kahyuM te yuktithI, mUmau pati mAM saptamyartha AdheyatAno anvaya adhaHsaMyogarUpa phaLamAM ja karavo jarUrI hovAthI evo niyama karI zakAya nahIM. vivecana eTale, bhUmi patati prayogane ISTa mAnanAra anyamata barAbara nathI. vyutpattivAda * 70 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. 'brAhmaNAya dhanaM dadAti' ityAdau svasvatvadhvaMsaviziSTaparasvatvAnukUlA icchA dhAtvarthaH, tAdRzasvatvarUpadhAtvarthatAvacchedakaphale eva dvitIyArthAnvayaH / vrAmAya dhanaM ti' vi. vAkyomAM DhA- dhAtuno artha svasvatvazrvasa viziSTa parasvatAnukULa icchA che. ahIM dhAtvarthatAvacchedaka phaLa, parasvatva che. dvitIyArtha AdheyatAno anvaya temAM thaze. vivecanaH jenuM dAna kare che, tenA parathI potAnI mAlikI (svasvatva) nAza pAme. ane bIjAnI mAlikI (parasvatva) sthapAya evI icchA hoya che. eTale rA dhAtuno artha svatvaasaviziSTa parasvatAnukULa icchA che. brAhmaNIya dhanaM vAti vAkyamAM dhana nI uttaramAM rahela dvitIyAno artha AdhayatA che. teno anvaya dhAtvarthatAvacchedaka phaLa- parasvatvamAM thaze.. eTale ke dhanamAM parasvatva Avaze. 77. upekSAyAmatiprasaGgavAraNAya parasvatvanivezaH / / upekSAmAM ativyAptinA vAraNa mATe parasvatva pada che. vivecanaH dAna na karavuM hoya, chatAM potAnI vastu pratye mAlikIbhAva na rAkhe (tyajI de pheMkI de - upekSA kare) tyAre paNa svasvatvazrvasa to hoya ja che. eTale mAtra svasvatvadhvaMsAnukULa icchA jo drA dhAtvartha kahe to tevA upekSAnA prasaMgamAM paNa rA dhAtuno prayoga thaI zake. tevuM na thAya te mATe dhAtvarthamAM parasvatvano praveza karyo che. upekSA hoya tyAre bIjAnI mAlikI sthApavAnI icchA na hovAthI, parasvatvAnukULa icchA na hovAthI, rA dhAtunA prayoganI Apatti nahIM Ave. tema potAnI vastu, potAnI ane bIjAnI sAdhAraNa - bhegI mAlikInI thAya evI icchA hoya tyAM parasvatAnukULa icchA che. chatAM te dAna kahevAtuM nathI. eTale tyAM to dhAtunA prayoganI ApattinA vAraNa mATe svasvatvadhvaMsano paNa TrA dhAtvarthamAM samAveza jarUrI che. bhegI mAlikInI IcchA hoya tyAM svasvatvadhvaMsAnukULa IcchA na hovAthI tA dhAtuno prayoga nahIM thAya. vyutpattivAda % 71 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78. dAnaM ca na saMpradAnasvatvajanakam. api tu tatsvIkAra eveti mate tu svasvatvadhvaMsAnukU laparasvatvaprakArake cchaiva dadAtyarthaH, tatra svasvatvadhvaMsarUpaphalAzrayatvAd dhanasya karmatA / dAna e bIjAnA svatvanuM janaka nathI, paNa bIjAnA svatvano svIkAra e ja dAna che.' evA mate, rA dhAtuno artha svasvatvadhvaMsAnukULa parasvatvaprakAraka icchA che. tyAM svatvadhvaMsa rU5 phaLanuM Azraya hovAthI dhana' karma bane che. vivecanaH keTalAka evuM mAne che ke bIjAnI mAlikI sthApavAnI icchA e dAna nathI, paNa bIjAnI mAlikIno svIkAra e ja dAna che. pahelA matamAM dAna karavAthI bIjAnI mAlikI thAya, bIjA matamAM bIjAnI mAlikI mAnI levI te ja dAna kahevAya, e taphAvata che. enuM kAraNa e che ke, brAhmaNane ApavAnI icchA kare, tyAM bIjAnI mAlikI sthApavAnI IcchA to che. paNa brAhmaNa jo te dhana le nahIM, to dhana potAnuM ja rahe che, dAna thatuM nathI... jo brAhmaNa laI le, pote dhana para brAhmaNanI mAlikI mAnI le, tyAre ja dAna thAya che. bIjA mate, dhAtvartha, parasvatvAnukULa icchA nahIM thAya, paNa parasvataprakAraka icchA thaze. parasvatAnukULa icchA - rUTuM paddha paraNya bhavatu ! parasvatvaprakAraka icchA - rUTuM dhanaM paraNya, na mama | tyAM dhAtvarthatAvacchedaka phaLa, parasvata nahIM kahI zakAya kAraNa ke, te dAnakriyAnuM phaLa nathI. eTale svasvatvadhvaMsa, e ja dAnakriyAnuM phaLa kahevAze. ane dvitIyArtha AdheyatAno anvaya, temAM thaze. ane tenA Azrayane dvitIyA lAgaze. 'dhanaM pratigRhNAti' ityAdau svasvatvajanakecchArUpasvIkAravizeSo dhAtorarthaH, svasvatvarUpaphale ca dvitIyArthAdheyatvAnvayaH / dhanuM pratikRdviti' vi. vAkyomAM svasvatvajanika icchA rUpa svIkAra, dhAtuno artha che. svasthavarUpa phaLamAM dvitIyArtha Adheyatvano anvaya thaze. vyutpattivAda 72 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecana : je dAna svIkAre che. tene 'A mAruM thAo' evI icchA hoya che. eTale prati + pra dhAtuno artha svasvatvajanaka icchA che. 80. svIkAravAnI kriyAnuM phaLa svasvatva che, ane temAM dhanottara dvitIyAnA artha Adheyatvano anvaya thaze.. eTale dhanamAM svasvatva pedA thaze. 'taNDulaM pacati' ityAdau rUpaparAvRttijanakatejaH saMyogo dhAtorarthaH / rUpAdiparAvRttirUpaphale ca taNDulAdivRttitvAnvayaH / 86. 'taDuAM pavRti' vi. vAkyomAM, rUpaparAvRttijanaka tejas saMyoga dhAtuno artha che. rUpaparAvRtti rUpa phaLamAM dvitIyArtha taMdulanirupita AdheyatAno anvaya thAya che. vivecana : rAMdhavAnI kriyAthI rUpa-rasAdi badalAI jAya che. eTale par dhAtuno artha, rUpAdinI parAvRttino janaka tejas saMyoga che. je raMdhAya che, te taMdulAdinI uttaramAM rahela dvitIyAnA artha AdheyatAno anvaya rUpAdiparAvRtti rUpa phaLamAM thAya che. te parAvRtti taMdulamAM rahe che. 'odanaM pacati' ityAdAvodanAdipadasya tanniSpAdakataNDulAdau lakSaNA / 'ovanaM pati' vi. mAM, boddana vi. padanI, tanniSpAdaka taMdulamAM lakSaNA karavI. vivecana : pUrvapakSa - jo rUpaparAvRtti e ja path dhAtunI kriyAnuM phaLa hoya to, 'ovana pati' mAM, ovana padottara dvitIyArtha AdheyatAno anvaya temAM karavAthI zAbdabodhano AkAra thaze odananiSTharUpaparAvRtti. paNa te barAbara nathI, kAraNa ke bhAtamAM rUpanI parAvRtti thatI nathI. rUpaparAvRtti bAda ja bhAta bane che. uttarapakSa : tyAM ona padanI lakSaNA karIne teno artha govananiSpAvataSkuta - bhAta banAvanArA cokhA karavo. temAM rUpaparAvRtti thatI hovAthI Apatti nahIM rahe. vyutpattivAda * 73 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8ra. avayavini pAkAnabhyupagame ca 'taNDulaM pacati' ityAdau taNDulAdipadasya tadArambhakaparamANuSu lakSaNA / avayavImAM pAka na mAnavAno hoya, to taDutaM pati' vi. mAM paNa, taDuta vi. padanI, tadAraMbhaka paramANumAM lakSaNA karavI. vivecanaH vaizeSiko, avayavImAM rUpaparAvRtti (pAka) nathI mAnatAM, paNa avayavIno dhvaMsa, paramANumAM pAka ane pharI avayavInI utpatti mAne che. temanA mate to cokhAmAM paNa rUpaparAvRtti thatI na hovAthI, taMdula nirUpita AdheyatA paNa rUpaparAvRttimAM nahIM AvI zake. ane to taDuraM pati prayogathI thato zAbdabodha anupapanna thaze. eTale, tyAM taMdula padanI paNa cokhAnA paramANumAM lakSaNA karavI, jemAM rUparAvRtti thAya che. eTale zAbdabodha upapanna thaze. 'odanaM bhuGkte' ityAdau galAdhonayanaM dhAtvarthaH, tacca galAdhaH saMyogAvacchinnakriyAnukUlavyApAraH, tAdRzakriyArUpaphale eva odanavRttittvAnvayaH / uktayuktayA galAdhodezasya na karmatvam / go muka' vi. mAM galAdhonayana e dhAtuno artha che. ane te galAdha: saMyogAvacchinna kriyAnukUlavyApAra rUpa che. kriyA rUpa phaLamAM odanavRttitvano anvaya thaze. pUrve kahyA mujaba, galAdeza, karma nathI. vivecanaH khAvuM eTale gaLA nIce utAravuM eTale mun dhAtuno artha galAdhonayana pUrvapakSa: adho nayana eTale adho saMyogajanakavyApAra... have temAM dhAtvarthatA vacchedaka phaLa adhaH saMyoga thaze, je adhodeza rUpa AzrayAvacchinna hovAthI, tAdazaphaLAzrayatna to karmatva banI nahIM zake ane to govana vi. ne dvitIyA nahIM thaI zake. mun dhAtu akarmaka banaze. uttarapakSaH adhonayanano artha adhosaMyogajanakakriyAnukUla vyApAra che, saMyogajanakavyApAra nahIM. vyApAra bhojanakartAmAM che, kriyA odanAdimAM che. have dhAtvarthatAvacchedaka phaLa, kriyA thaze. je AzrayAvacchinna nathI vyutpattivAda* 74 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane tethI kriyAzraya odanAdine dvitIyA thaze, ane odanottara dvitIyAnA artha vRttitvano anvaya kriyAmAM thaze. adhaHsaMyoga, dhAtvarthatAvacchedakatAvacchedaka thaze. ane te AzrayAvacchinna hovAthI saMyogAzraya - gaLAnA adhodezane dvitIyA nahIM thAya kAraNa ke pUrve jaNAvyuM che ke AzrayAnavacchinna phaLanA Azrayane ja dvitIyA thaI zake. evamanyasakarmakadhAtUnAmapyarthAH svayamUhyAH / A rIte anya sakarmaka dhAtuonA artho, svayaM vicArI levA. 'gAM dogdhi payaH' ityAdau dvikarmakadhAtusamabhivyAhRtagavAdipadottaradvitIyA kriyAjanyaphalazAlitvAdanyadeva karmatvaM bodhayati / kArakAdhikArIyeNa "akathitaM ca" itisUtreNApAdAnatvAdibhitradhAtupratipAdyAnvayidharmAntarAvacchinnasyApi karmasaMjJA'bhidhAnAt / jAM todhi payaH sthaLe, dikarmaka dhAtunA samabhivyApAramAM go vi. padanI uttaramAM rahela dvitIyA kriyAjanyaphaLazAlitva rUpa karmatva nathI jaNAvatI, paNa bIjuM ja karmatva jaNAve che. kArakanA adhikAramAM ' 3thai a' sUtra dvArA apAdAnathI bhinna ane dhAtu pratipAdyamAM anvayI evA kriyAjanya phalazAlitvathI judA dharmathI avacchinnane paNa karma saMjJA kahI che ja. vivecanaH lun dhAtu dikarmaka che. jo dhi payaH mAM, go ane payasa baMnene dvitIyA thaI che. 96 dhAtvartha, zaraNAnukULavyApAra che. ane kriyAjanya phaLa kSaraNa (paDavuM) mAtra dUdhamAM che eTale payasa padottara dvitIyA to kriyAjanyaphaLazAlitva rUpa karmatva batAve che. paNa gAyamAM kSaraNa na hovAthI kriyAjanyaphaLazAlitva rUpa karmatva temAM saMbhavatuM nathI. pANinI vyAkaraNamAM, 'mafthataM va' sUtra dvArA jeno dhAtuthI jaNAvAtAM arthamAM anvaya thato hoya, tevo apAdAnathI bhinna evo dharma jemAM rahyo hoya tene paNa karma kahyuM che. (gauNakarmane dvitIyAnuM vidhAna A vyutpattivAda * 75 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrathI thAya che.) tun dhAtuthI kSaraNa jaNAya che. te kSaraNa, gAyathI vibhAganuM janaka che. eTale vibhAga, janatva saMbaMdhathI kSaraNamAM anvayI che. te apAdAnatvAdithI bhinna che, eTale, vibhAgano Azraya gAya paNa karma bane che, ane tethI tene dvitIyA thaI che. 86. 'gavAM payo dogdhi' ityAdau dhAtupratipAdyAnvayigavAdisaMbandho na vivakSitaH, api tu kSIrAdyanvayI sa iti karmatvAvivakSayA dvitIyA'navakAzaH kiMtu zaiSikI SaSThayeveti / vAM kayo dha' vi. mAM dhAtu pratipAdyamAM anvayI evo gAyano saMbaMdha vivakSita nathI, paNa dUdhamAM anvayI saMbaMdha vivakSita che. eTale karmatvanI vivakSA na hovAthI dvitIyA na thAya paNa zape pachI thI SaSThI thAya. vivecanaH navAM po vadha evo prayoga paNa thAya che. jo pUrve kahyA mujaba, dhAtu pratipAdya kSaraNAnvayI vibhAgano Azraya hovAthI gAyane dvitIyA thAya, to SaSThI zI rIte thaI ? te kahe che. ahIM dhAtupratipAdya kSaraNamAM anvayI evA gAyanA dUdha sAthenA vibhAga saMbaMdhanI vivakSA nathI, paNa dUdhamAM anvayI evA gAyanA dUdha sAthenA svatva saMbaMdhanI vivakSA che. dhAtu pratipAdyamAM anvayI vibhAganA Azraya rUpe gAyanI vivakSA na hovAthI te karma na bane - dvitIyA na thAya. paNa e pachI sUtrathI SaSThI thAya. 87. atra dhAtupratipAdyatvaM tadarthatAvacchedakakoTipraviSTasAdhAraNam - 'gAM dogdhi' ityAdau dhAtvarthatAvacchedakakoTipraviSTe eva dvitIyArthAnvayAt, tathA hi-kSaraNAnukUlavyApAro duherarthaH, dvitIyArthazca janakatvasaMbandhena kSaraNAnvayI vibhAgaH, vibhAge cAdheyatayA prakRtyarthagavAderanvayaH, evaM ca dhAtvarthatAvacchedaka kSaraNarUpaphale pradhAnakarmakSIrAdyanvitadvitIyArthavRttyanvaya iti goniSThavibhAgAnukUlapayoniSThakSaraNAnukUlavyApArakartA maitra iti 'gAM payo dogdhi maitraH' iti vAkyAdhIno bodhaH / ahIM dhAtupratipAdyatva, dhAtvartha - dhAtvarthatAvacchedakakoTimAM praviSTa baMnemAM sAdhAraNa levuM. kAraNa ke "kAM todhi' vi. mAM vyutpattivAda * 76 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAtvarthatAvacchedakakoTimAM praviSTamAM ja dvitIyArthano anvaya thAya che. udde dhAtvartha kSaraNAnukULavyApAra che. go padottara dvitIyAno artha vibhAga che. je janatva saMbaMdhathI kSaraNamAM anvayI che. vibhAgamAM, prakRtyartha gAyano AdheyatA saMbaMdhathI anvaya thaze. ane dhAtvarthatAvacchedaka kSaraNa rUpa phaLamAM, pradhAnakarma kSIrAdithI anvita dvitIyArtha vRttitvano anvaya thaze. eTale nAM paDyo rodhi maitra: vAkyathI goniSThavibhAganukULa, pAyonijharaNa- anukULavyApArakartA maitra evo bodha thaze. vivecanaH dhAtuno mukhya artha vyApAra ja hoya che, phaLa nahIM. paNa upara (muddA naM. 85) je dhAtupratipAdya kahyuM, temAM dhAtvarthatAvacchedaka paNa levAnuM che, eTale dhAtupratipAghathI dhAtvartha ane dhAtvarthatAvacchedaka phaLa baMne levA. e Azaya che. zeSa spaSTa che. 88. na ca vibhAgo'pAdAnatvameveti tadvivakSAyAM dvitIyA'navakAzeti vAcyam pUrvapakSa: vibhAga e apAdAnarUpa ja che. eTale tenI vivekSA hoya to dvitIyA thaI ja na zake. vivecanaH nAM jayo dhamAM gopadottara dvitIyAno artha vibhAga karyo. pUrvapakSa kahe che, vibhAga eTale ja apAdAna. eTale jyAM vibhAganI vivekSA hoya tyAM paMcamI ja thAya. dvitIyA nahIM, kAraNa ke apAdAna arthamAM paMcamI karavAnuM vyAkaraNanuM sUtra che. 28. dhAtuvRttigrahavizeSyAnvayino vibhAgasyaivApAdAnatvarUpatvAt, 'vRkSAt parNaM patati' ityAdau spandarUpavizeSyAMze eva paJcamyarthavibhAgAnvayAt / uttarapakSa dhAtunA vRttijJAnamAM je vizeSya hoya temAM anvayI evo vibhAga ja apAdAna che. vRkSAt parva pati mAM spanda rUpa vizeSamAM ja paMcamyartha vibhAgano anvaya thAya che. vivecanaH vRkSAt pataMtimAM paMcamyartha vibhAga che. pat dhAtvartha adhaH saMyogajanakaspada che. paMcamyartha vibhAgano anvaya janakatva saMbaMdhathI spandamAM thAya che, je dhAtvarthamAM vizeSyarUpa che. vyutpattivAda % 77 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja odha mAM, dvitIyArtha vibhAga che. sut dhAtvartha kSaraNAnukUlavyApAra che. dvitIyArtha vibhAgano anvaya, janakata saMbaMdhathI kSaraNamAM thAya che. je dhAtvarthamAM vizeSaNabhUta che. eTale jyAre, vibhAgano anvaya, dhAtunA vRttijJAnamAM vizeSyarUpe rahelA padArthamAM thAya, tyAre ja te apAdAna bane ane paMcamI thAya. vizeSaNAnvayI vibhAga apAdAna na bane, paMcamI na thAya. eTale ja vividha prayoga barAbara che. 10. vastutastu vibhAgAvacchinnAkSaraNAnukU lo vyApAro duhyarthaH, gopadottaradvitIyArthazca vibhAgAnvayinI vRttireva / kharekhara to dul dhAtuno artha vibhAgAvacchinnakSaraNAnukULa vyApAra ja che. gopadottara dvitIyArtha, vibhAgamAM anvayI vRtti ja che. vivecanaH Tu dhAtvartha kSaraNAnukULavyApAra karIe, to dvitIyArtha vibhAga mAnavo vi. visaMgatio Ave che. eTale graMthakAra kahe che, 36 dhAtuno artha ja vibhAgAvacchinnakSaraNa- anukULa vyApAra mAnI levo. go pado ttara dvitIyAno artha AdheyatA ja thaze. je dhAtvarthatAvacchedakatA vacchedaka vibhAgamAM anvita thaze. bAkIno padArtha pUrvanI jema ja samajavo. 91. na caivaM dhAtvarthatAvacchedakaphalazAlitvarUpaM karmatvamevAtrApi pratIyate iti na "akathitaM ca" ityasya viSaya itivAcyam, pUrvapakSa: to pachI gAyamAM paNa dhAtvarthatAvacchedakaphaLazAlitva rUpa karmatva ja jaNAze. ane to 'mathatuM ' sUtrano viSaya nahIM bane. vivecanaH jo tun dhAtvartha vibhAgajanakakSaraNAnukULa vyApAra ja hoya, to gAyamAM vibhAga rahyo hovAthI dhAtvarthatAvacchedakaphaLazAlitva rUpa karmatva ja Avaze. ane to " kha ditiyA' sUtrathI ja tene dvitIyA thaze ane to 'mafthata ra' sUtrano viSaya te nahIM bane. vyutpattivAda * 78 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAtvarthatAvacchedakatvasya dhAtuvRttigrahavizeSyAMze sAkSAdvizeSaNatvarUpatvAt / uttarapakSa : nA. dhAtuvRttijJAnamAM vizeSyAMzamAM sAkSAt vizeSaNa ja dhAtvarthatAvacchedakatva che. vivecana : 'maM idvitIyA' sUtrathI dhAtvarthatAvacchedakaphaLazAli karmane dvitIyA thAya che. tyAM dhAtvarthatAvacchedaka e ja levAnuM che, je dhAtunA vRttijJAnamAM, je vizeSyAMza che, temAM sAkSAt vizeSaNa hoya. 12. 12. dudgha dhAtvartha, vibhAgajanakakSaraNAnukULavyApAra mAno, to paNa dhAtunA vRttijJAnamAM vizeSyAMza vyApAramAM sAkSAt vizeSaNa to kSaraNa ja che. vibhAga nahIM. eTale dhAtvarthatAvacchedaka kSaraNa ja banaze. ane tAdezaphaLazAlitva rUpa karmatva dUdhamAM ja Avaze. gAyamAM nahIM. eTale, gAyane to 'athita 6' sUtrathI ja dvitIyA thaze. (AvuM dareka gauNakarmamAM jANavuM. tranAM grAma nati sthaLe paNa, dhAtvartha che saMyogAvacchinna kriyAnukULa vyApAra. eTale temAM vizeSya che vyApAra ane sAkSAt vizeSaNa che kriyA. eTale kriyAzAli evI ajAne ja 'maLi dvitIyA' sUtrathI dvitIyA thaze. grAmane to 'Jathita va' sUtrathI ja dvitIyA thaze. dhAtupratipAdya evA saMyogamAM anvayI ane apAdAnattvathI bhinna evI AdheyatA e dvitIyArtha thaze ane tenA Azraya grAmane athita tta sUtrathI dvitIyA thaze.) yatra ca kSaraNAnukUlavyApAramAtraM dhAtvarthatayA vivakSitaM kSaraNAnvayivibhAgazca vibhaktayarthatayA tatrApAdAnatvabodhikA paJcamI / etena kadAcit 'gAM dogdhi paya: ' kadAcicca 'gobhyo dogdhi payaH' ityatra nAniyamaH / jyAM dhAtvartha mAtra kSaraNAnukULavyApAra ja (vibhAgajanakakSaraNAnukULa vyApAra nahIM) vivakSita hoya ane kSaraNAnvayI vibhAga, vibhakatyartha rUpe vivakSita hoya, tyAM apAdAnatvabodhaka paMcamI thaze. Ama, kyAreka (vibhAgajanaka kSaraNAnukULa vyApAra dhAtvartha hoya tyAre) aaN voghdhi paya; ane kyAreka (kSaraNAnukULa vyApAra dhAtvartha hoya tyAre) vyutpattivAda * 79 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jego dhi payaH evo prayoga thaI zakaze. AthI kyAre dvitIyA ane kyAre paMcamI karavI teno aniyama nahIM rahe. vivecanaH eTale, pUrve kahyuM tema, vyApArAnvayI vibhAgArce paMcamI ane phaLAnvayI vibhAgAthe dvitIyA evuM mAnavAnI jarUra nathI rahetI. dvitIyA hoya to, dvitIyArtha vRttitA ja karavo ane vibhAga dhAtvartha mAnavo. paMcamI hoya to paMcamyartha vibhAga karavo. athavA 'gobhyo dogdhi payaH' ityatrApi vibhAgo dhAtvarthatAvacchedaka koTipraviSTa eva 'vRkSAdvibhajate' ityatrevAvadhitvarUpApAdAnatvavivakSAyAM paJcamI, AzrayatvavivakSAyAM ca dvitIyA / avadhitvaM cAzrayatvAdanyadeva svarUpasaMbandhavizeSaH / athavA rogo dhi paya: mAM paNa, vibhAga to dhAtvarthatAvacchedaka koTimAM ja praviSTa che. vRkSAvinite nI jema, avadhitva rUpa apAdAnatvanI vivakSA hoya to paMcamI thAya. AzrayatvanI vivakSA hoya to dvitIyA thAya. avadhitva e AzrayatvathI juduM che - svarUpa saMbaMdhavizeSa che. vivecana : dvitIyA ane paMcamI sthaLa, sut dhAtvartha judo judo na mAnatAM eka ja mAne che - vibhAgajanaka - kSaraNAnukULavyApAra... pUrvapakSa: to paMcamIno artha zuM thaze? uttarapakSa : "vRkSAt vigate' mAM paNa, vibhAga to dhAtvartha ja che, tyAre vRkSamAM vibhAga nirupita avadhitva rUpa apAdAnatva hovAthI paMcamI thAya che. eTale paMcamyartha avadhitva thaze- vRkSAvadhivimAna: evo artha thaze. te rIte gogo rodhi: mAM paNa go padane avadhitvanI vivakSAthI paMcamI jANavI. paMcamyartha avadhitva thaze. prakRtyartha gAyano anvaya vRttitA saMbaMdhathI avadhitvamAM ane avadhitvano nirupakatA saMbaMdhathI vibhAgamAM anvaya thaze. jyAre gAyane vibhAgano avadhi na mAnatAM, Azraya mAno to dvitIyA thaze ane dvitIyAthe AdheyatA thaze. vyutpattivAda % 80 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMkA : paNa vibhAganirUpita avadhitva ane vibhAgAzrayatva, baMne eka ja che ne ? samAdhAna : nA. vibhAganuM Azraya, samavAya saMbaMdhathI avacchinna hoya che... avadhitva samavAyasaMbaMdhathI avacchinna nathI hotuM... te eka vizeSa svarUpa saMbaMdha ja che... atra kSaraNAnvayinaH parasamavetatvasya dvitIyArthatvAt payoniSThakSaraNasya payoniSThavibhAgajanakatvepi na 'payaH payo dogdhi' iti prayogaH / paratvaM ca vibhAgAnvayitAvacchedakAvacchinnApekSayA bodhyam / dUdhamAM rahela kSaraNa, dUdhamAM paNa vibhAganuM janaka bane che, chatAM, kSaraNamAM anvayI evuM paramatatva paNa dvitIyArtha che ane eTale payaH po. rodha evo prayoga nathI thato. paratva, vibhAgAnvayitAvacchedakAvacchinnanI apekSAe jANavuM. vivecanaH pUrvapakSa nAM dha payaH mAM dudde dhAtvartha vibhAgajanaka kSaraNAnukULa vyApAra, payasa padottara dvitIyArtha kSaraNAnvayI AdheyatA ane gopadottara dvitIyArtha vibhAgAnvayI AdheyatA kahyo. have vibhAga jema, gAyamAM rahyo che, tema payas mAM paNa rahyo che. to paya padanI uttaramAM paNa vibhAgamAM anvayI evI AdheyatArthaka dvitIyA thaI zakavAthI paya: patho dhi evA prayoganI Apatti Avaze. uttarapakSa: dvitIyArtha jema AdheyatA che. tema parasamavetatva paNa che. jeno anvaya kriyAmAM (prastutamAM kSaraNa)mAM thAya che. arthAta kriyA parasamaveta hovI joIe. eTale ke dvitIyAnA prakRtyarthathI para (= bhinna)mAM samaveta hovI joIe. jema ke, "vaia: prAmaM chata' sthaLe grAma padottara dvitIyArtha AdheyatAno anvaya dhAtvarthatAvacchedaka saMyogamAM thAya che. saMyoga jema grAmamAM che, tema caitramAM paNa che. chatAM "caitra: prApaM chati' prayoga ja thAya che. caitraH a chatta' prayoga thato nathI. tenuM kAraNa e ke kriyA, caitramAM ja samaveta che, je dvitIyAnA prakRtyartha (caitra) thI bhinna nathI. mATe caitra vyutpattivAda * 81 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padottara dvitIyAnA artha parasamavetatvano anvaya gamanakriyAmAM thaI zakto nathI ane tethI caitra: caitraM ti prayoga paNa thato nathI. te ja pramANe ahIM paNa, kSaraNakriyA payamAM hovAthI, gobhinnamAM samaveta che. eTale go padottara dvitIyAnA artha parasamavetatvano anvaya kSaraNakriyAmAM thaI zakavAthI ma odhi payaH prayoga thaze. paNa paya: payo Topti evA aniSTa prayoganI je Apatti ApI, temAM payas padottara dvitIyAnA artha parasamavetatvano anvaya kSaraNakiyAmAM thaI zakaze nahIM, kAraNa ke kSaraNakriyA payamAM ja samaveta che, je dvitIyAnA prakRtyartha payasthI para (= bhinna) nathI. eTale paya: payo vodhi evA aniSTa prayogane avakAza nathI... (TippaNa : jyAM dvitIyAno artha saMyoga /vibhAga rUpa dviSTha padArtha (ke saMyoga/vibhAgamAM anvayI AdheyatA) che, tyAM ja be padone dvitIyAnI Apatti AvatI hovAthI, ekano vyavaccheda karavA mATe dvitIyAno artha parasamavetatva karavAno che. eTale sva khAnAti, stra pati vi. sthaLoe dvitIyAno artha viSayatA ja che, parasamavetattva nahIM. anyathA, tyAM paNa dhAtvartha jJAnAdi, svamAM samaveta hovAthI, sva ne dvitIyA nahIM thaI zake, tema nAM lodhi praya: sthaLe paNa, payas padanI uttaramAM rahela dvitIyAno artha kSaraNamAM anvayI AdheyatA che. eTale teno artha paNa parasamavetattva karavAno nathI. go padottara dvitIyA, jenA artha AdheyatAno anvaya vibhAgamAM thAya che, te dvitIyAno artha ja parasamavetattva mAnavAno che. e khyAla rAkhavuM. vaLI caitra: grAmaM rAcchati sthaLe, parasamavetatvano anvaya dhAtvarthamAM vizeSyabhUta gamana kriyAmAM thAya che. jyAre nAM rogdhi paya: sthaLe, dhAtvarthamAM vizeSaNabhUta kSaraNakriyAmAM thAya che. e taphAvata dhyAnamAM levo. tenuM kAraNa e che ke 66 dhAtu dvikarmaka che. ke eja rIte manAM grAmaM nayati sthaLe paNa, grAma padottara dvitIyArtha parasamavetatvano anvaya dhAtvarthamAM vizeSaNabhUta, ajAniSTha gamanakriyAmAM karavAno che. eTale ja, ajAmAM saMyoga hovA chatAM anAM JanAM nayati prayoga thato nathI.) vyutpattivAda * 82 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahIM paratva, vibhAga anvayitAvacchedakAvacchinnanI apekSAe che. jo rodhi paya: sthaLe, gono anvaya AdheyatAmAM thAya che. eTale goniSTha anvayitA, AdheyatAthI nirUpita che. AdheyatA vibhAgamAM rahe che. je dharma (anvayitA) svaniSTha dharma (AdheyatA)thI nirUpita hoya, te sva (vibhAga)thI paNa nirUpita hoya ja. eTale vibhAga nirupita anvayitAno avacchedaka gotva thaze. tadavacchinna (go) thI para payasa che, jemAM kSaraNa samaveta che. mATe vibhAgamAM anvayanA tAtparyathI go padottara dvitIyA thaI zakaze.. 16. 'duhyate gauH kSIram' ityAdau kSaraNajanyavibhAgAzrayatvarUpagavAdiniSThamapradhAnakarmatvamAkhyAtArthaH - "apradhAne duhAdInAm" ityanuzAsanAt / kSIravRttitvasya dhAtvarthakSaraNe evAnvayaH, AkhyAtArthakSaraNe ca dhAtvarthavyApArAnvayaH, tathA ca - vibhAgAvacchinnakSIraniSThakSaraNAnukUlavyApArajanyakSaraNajanyavibhAgAzrayo gaurityAkArako bodhaH / 'pradhAne kuhADInAma' evuM sUtra hovAthI, duhyate nau: kSIram evA karmaNi prayoga mAM AkhyAtano artha kSaraNajanyavibhAgAyatva rUpa apradhAna karmatva che, je gAyamAM rahyuM che. kSIravRttitvano anvaya dhAtvartha kSaraNamAM ja thAya che. AkhyAtArtha kSaraNamAM dhAtvartha vyApArano anvaya thAya che. eTale vibhAgajanakakSIraniSThakSaraNAnukULavyApArajanyakSa raNajanyavibhAgAzraya go evo bodha thAya sAmAnyathI karmaNi prayogamAM AkhyAta, pradhAna karmane jaNAve che. te ApaNe joyuM che. paNa 'pradhAne kuhADInA' evuM sUtra hovAthI vi. dhAtumAM AkhyAta apradhAnakarmane jaNAve che. eTale kudyate : kSIra mAM, AkhyAtArtha vibhAgAzrayatva bane che, kSaraNAzrayatna nahIM... eTale prathama go ne thAya che, kSIra ne nahIM.. vyutpattivAda * 83 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. athavA vibhAgakSaraNavyApAreSu vizakaliteSu dhAtoH zaktitrayam, viziSTalAbho'nvayabalAt / karmAkhyAtasthale cAkAGkSAvaicitryeNa teSAM vizeSyavizeSaNabhAvavaiparItyAt vyApArajanyakSaraNajanyavibhAgaparyantasya dhAtuta eva lAbha:, AzrayatvamevAkhyAtArthaH, evaM ca kSaraNavibhAgayorna dvidhA bhAnam / 18. athavA dhAtunI vibhAga, kSaraNa ane vyApAramAM ema kula 3 judI judI zakti mAnavI. viziSTajJAna anvaya(AkAMkSA)thI thaze. karmaNi prayogamAM, AkAMkSAnA vaicitryathI temano vizeSyavizeSaNa bhAva UMdho thavAthI vyApArajanyakSaraNajanyavibhAganuM jJAna dhAtuthI ja thaze. AkhyAtano artha mAtra AzrayatA thaze. AthI kSaraNa ane vibhAganuM be vAra jJAna nahIM thAya. : vivecana pUrve je kahyuM temAM karmaNi prayogamAM, dhAtvartha, vibhAgajanakakSaraNAnukULavyApAra ane AkhyAtArtha kSaraNajanyavibhAgAzrayatva che. eTale kSaraNa ane vibhAga, baMnenuM jJAna, dhAtu ane AkhyAta baMnethI thAya che. te gau2vanuM nivAraNa karavA, vibhAga-kSaraNa ane vyApAramAM dhAtunI 3 zakti mAne che. kartari prayogamAM anvaya A rIte thazevibhAgajanakakSaraNAnukULavyApAra... janakatva saMbaMdhanuM jJAna AkAMkSAthI thaze. karmaNi prayogamAM te badalAIne vyApArajanyakSaraNajanyavibhAga thaI jaze. ahIM AkAMkSA judI hovAthI janyatva saMbaMdhanuM jJAna thaze. Ama kSaraNa-vibhAganuM jJAna bevAra nahIM karavuM paDe. bAkIno artha pUrvavat jANavo. gauNakarmAsamabhivyAhRte 'duhyante kSIrANi' ityAdAvAtmanepadena kevalena dhAtusahitena vA vibhAgAvacchinna kSaraNAzrayatvarUpapradhAnakarmatvasya bodhane'pyekadobhayavidhakarmatvabodhanasyAvyutpannatayA 'duhyante kSIrANi gau:' hatyADyo na prayoH / duhyante kSIrALi vi. sthaLe, jyAM gauNakarma nathI. tyAM kevaLa AtmanepadathI ke dhAtu sahita AkhyAtathI vibhAgajanakakSaraNAzrayatva rUpa pradhAna karmatvanuM jJAna thaze. chatAM, eka ja kALe ubhayavidha karmatvanuM jJAna niyama viruddha hovAthI luhyante kSIrAkhi nau: vi. prayoga thatAM nathI. vyutpattivAda * 84 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecanaH luhari dhAtumAM karmaNi AkhyAta, apradhAna karmatvane jaNAve che, e kahyuM. paNa gauNa karma jayAM che ja nahIM, tevA "kudyanta kSINa' jevA sthaLe, te gauNa karmatvane jaNAvI nahIM zake, kAraNa ke vizeSya hAjara nathI. (ahIM gauNakartatva vibhAgAzrayatna rUpa che. vibhAgAzraya gonI upasthiti na thaI hovAthI AkhyAtArtha gauNakarmata thaI zake nahIM.) eTale ahIM AkhyAtArtha pradhAnakarmatva ja thaze, je kSaraNAzrayatna rUpa che. tyAM jo dhAtunI zakti, vibhAgajanakakSaraNAnukULa vyApAramAM mAnIe, to AkhyAtArtha ja vibhAgajanakakSaraNAzrayatva mAnavo paDe... jo dhAtunI vibhAga-kSaraNa-vyApAra traNemAM pRthak zakti mAnIe, to AkhyAtArtha mAtra Azrayatna thAya ane vibhAgano janakatva saMbaMdhathI ane vyApArano janyatva saMbaMdhathI kSaraNamAM anvaya karIne dhAtuyukta AkhyAtathI vibhAgajanaka ane vyApArajanya evA kSaraNanA Azrayatna rUpa pradhAna karmatva jaNAya. have, A rIte karmaNi AkhyAtathI, tuhyanta : kSIram sthaLe apradhAnakarmatva ane duhyanta kSIra sthaLe pradhAnakarmatva jaNAtuM hovA chatAM tenAthI eka sAthe baMnenuM jJAna thaI zakatuM nathI. eTale, go svarUpa apradhAnakarma ane kSIra svarUpa pradhAna karma baMnene prathama karIne turanta nau: kSINa evo prayoga thato nathI. (karmaNimAM AkhyAtArtha je karmane jaNAve, tene prathama thAya.) 'pauravaM gAM yAcate vipraH' ityAdau svoddezyakadAnecchA yAcatyarthaH, pradhAnakarmagavAnvitadvitIyArtho viSayitvaM dhAtvarthatAvacchedakadAne'nveti / paurava nAM yAte vipraH sthaLe, svadezyakadAnecchA e yAt dhAtuno artha che. pradhAnakarma gothI anvita dvitIyArtha viSayitva, dhAtvarthatAvacchedaka dAnamAM anvita thAya che. vivecanaH "potAne koI dAna Ape evI icchAthI mAMgaNI thAya che. eTale vAt dhAtvartha svoddezyakadAnecchA che. e paNa dvikarmaka dhAtu che. pradhAnakarmane je dvitIyA thAya, teno artha viSayitA thaze ane teno anvaya dAnamAM thaze. (dAnano artha paNa pUrvokta (naM. 76) rIte viziSTa icchA che ane tethI te saviSayaka padArtha che.) vyutpattivAda % 85 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200. paurava nAM yAte, mAM gAya e pradhAnakarma che. go padottara dvitIyArtha viSayitA che. jemAM prakRtyartha go no anvaya nirupitatva saMbaMdhathI thaze ane viyitAno anvaya, yAn dhAtvarthatAvacchedaka dAnamAM thaze. viSaya-svoddezya vAnecchAvAn evo artha thaze. saviSayaka jJAnAdirUpaviSayo pahite cchAbo dhaka dhAtusthale icchAviSayaviSayatvameva pradhAnakarmatvam, ata eva 'ghaTo jijJAsyate' ityAdau ghaTAdeH sannantakarmatA / saviSayaka evA jJAnAdi viSayaka icchAnI bodhaka dhAtumAM, IcchAviSayaviSayatva ja pradhAna karmatva che. eTale ja thaye nijJAsyate vi. mAM ghaTa, santantanuM karma bane che. vivecana : paurava nAM yAvate sthaLe yAr dhAtu dvikarmaka che. paurava ane go baMne karma che. to temAM go ja kema pradhAnakarma bane ? te kahe che. sAmAnyathI icchA bodhaka dhAtumAM je icchAno viSaya hoya te pradhAna karma bane che, jema ke dhamiti sthaLe, IcchAnA viSayabhUta dhana e karma bane che. paNa je icchAbodhaka dhAtumAM icchAno viSaya paNa saviSayaka jJAnAdi padArtha hoya tyAM, pradhAnakarma, icchAnA viSaya evA jJAnAdino viSaya bane che. jema ke thaye nijJAsyate A sannanta sthaLe, sananta dhAtvartha thAya che jJAnaviSayakecchA. to tyAM, icchAno viSaya jJAna pradhAnakarma nathI banatuM, paNa jJAnaviSaya ghaTa ja pradhAnakarma bane che. eTale ja karmaNimAM ghaTa ne prathamA thAya che. te rIte yAd dhAtvartha, dAnecchA che. ane dAna paNa icchArUpa hovAthI saviSayaka padArtha che. eTale, yAr dhAtu sthaLe paNa pradhAnakarmatva icchAviSayatva rUpa nahIM paNa dAnaviSayatva rUpa bane che. tethI ja go pradhAnakarma che. jo ke apradhAne vuhAvInAm anuzAsanathI, karmaNi prayogamAM, cAn dhAtunA apradhAnakarmatvane ja AkhyAta jaNAve che, ane eTale apradhAnakarma pauravane prathamA thaIne pauravo nAM yA--te evo ja prayoga thAya che. paraMvu pradhAnakarma gone prathamA thaIne paurava nauH yAjyate evo prayoga thato nathI. vyutpattivAda * 86 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athaivaM yadvastuviSayakaM dAnamaprasiddhaM tdvsturuupkrmsmbhivyaahRtdhaatuitivazvasa: jA gatiH ? ti zvet ? yA ti: 'manaM vidakSate' ityAdikasya bhrAntapuruSIyagaganAdiviSayakadarzanecchAbodhakavAkyasya / gaganaviSayakatvaprakArakadarzanecchAbodhastatreti cet ? ihApi goviSayitAprakAratAnirUpitasvatvecchAniSThaviSayatAzAlIcchAbodhaH, tadvAkyasya vizeSAdarzimAtraviSayatA ca samA / vivecanIyaM cedamagre | pUrvapakSa H to pachI je vastuviSayaka dAna aprasiddha che. te vasturUpa karmathI samabhivyAhata dhAtu ghaTita vAkyanI zuM gati thaze ? 1 uttarapakSa H bhrAntapuruSanI gaganaviSayakadarzanecchAbodhaka 'TnuM vikSaste' vAkyanI je gati thaze te. 2 pUrvapakSa tyAM gaganaviSayakatvaprakArakadarzanecchAno bodha thAya che. 3 00 uttarapakSa H to ahIM paNa goviSayitA prakAratA nirupitasvatvecchAniRviSayatA zAli icchAno bodha thaze. 4 201. vivecana : (1) (2) vizeSane nahIM jANanAra vyakti ja e vAkya bole, e to baMnemAM samAna che. AgaLa AnuM vivecana thaze. yAd dhAtvartha, dAnecchA karyo. dAna paNa icchA rUpa che, tethI dAnanA viSaya ne pradhAnakarma batAvyuM. pradhAna karmottara dvitIyAno artha viSayitA karyo, jeno anvaya dAnamAM thaze. paNa have koI buddhinI yAcanA kare. to zabdaprayoga thaze, buddhi yAte. paNa buddhinuM dAna to karI zakAtuM ja na hovAthI, buddhiviSayakadAna to aprasiddha che, ane eTale buddhi padottara dvitIyArtha viSayitAno dAnamAM anvaya thaI zakaze nahIM ane to zAbdabodha na thavAnI Apatti Avaze. teno uttara Ape che ke, vAstavamAM AkAzanuM cAkSuSa pratyakSa thatuM nathI. chatAM koI bhrAnta puruSane AkAzane jovAnI icchA thAya, to tenA mATe naM vidakSate evo prayoga thaze. tyAM dhAtvartha che cAkSuSecchA ane dvitIyArtha viSayitA che. have gaganaviSayaka cAkSuSa to aprasiddha hovAthI, gagananirupita viSayitAno anvaya cAkSuSamAM thaI zakaze nahIM, ane vyutpattivAda * 87 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to zAbdabodha nahI thAya. to te sthaLe zAbdabodhanI upapatti mATe tame je rasto apanAvazo, e ja raste ame vRddhi yAvate sthaLe paNa zAbdabodhanI upapatti karIzuM. pUrvapakSI kahe che ke vikSate sthaLe ame dvitIyArtha viSayitA karIne teno anvaya dhAtvarthatAvacchedaka cAkSuSamAM nahIM karIe, paNa dhAtvartha karazuM viSayatvaniSThaprakAranA nirupita darzananiSTha vizeSyatA nirupakecchA ane dvitIyArtha nirUpitatva karIne teno anvaya viSayakatvamAM karIzuM. gagana nirupita viSayakatva to (anumiti vi.mAM) prasiddha hovAthI, tevo anvayabodha thaI zakaze. (TnarNana che paraMtu AvI IcchA che. e icchAnI vizeSyatArUpa viSayatA darzanamAM che ane prakAranArUpa viSayatA gaganaviSayakatvamAM che, kAraNa ke gagana, viSayakatvasaMbaMdhathI darzanamAM vizeSaNa che.) zaMkA : jo gaganaviSayakacAkSuSa aprasiddha che, to gaganaviSayakatvaprakAratA nirUpita cAkSuSavizeSyatA paNa aprasiddha thAya ja ne? samAdhAna : jayAre raMgamAM rajatano bhrama thAya che, tyAre rajatatvaprakAraka - raMgavizeSyaka jJAna thAya che. eTale, rajatatvaviziSTaraMga aprasiddha hovA chatAM, bhrama sthaLe, rajatatvaprakAranA nirUpita raMgavizeSyatA prasiddha thAya che. te rIte gaganaviSayakacAkSuSa hotuM nathI, chatAM koIne bhrama thAya ke gaganaviSayakacAkSuSa thayuM. to gaganaviSayakatvaprakAranA nirUpita darzanavizeSyatA prasiddha thaI jAya uttarapakSa kahe che ke to pachI ame ja yAte sthaLe paNa, dvitIyArtha viSayitA karIne teno anvaya dhAtvargekadezadAnamAM nahIM karIe. paNa dhAtvartha karIzuM viSayitAniSTha prakAranA nirupita dAnaniSThavizeSyatA nirupaka IcchA ane dvitIyArtha nirupitatva karIne teno anvaya viSayitAmAM karazuM. buddhinipritaviSayitA to (anuvyavasAya jJAna vi.mAM) prasiddha hovAthI vRddhi yAte sthaLe paNa, anvayabodha thaI zakaze. (ahIM mULa graMthamAM dAnanA sthAne svatvecchA lakhyuM che, te dAna svatvAkArakecchA rUpa ja hovAthI.) zaMkA : paNa je vyakti jANe che ke gagananuM cAkSuSa thAya ja nahIM, te na kSite prayoga kare ja nahIM, athavA tevA prayogathI tene zAbdabodha thAya ja nahIM te amane ISTa ja che. vyutpattivAda * 88 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhAna : to pachI je vyakti jANe che ke buddhinuM dAna thAya ja nahIM, te vyakti vRddhi yAte evo prayoga kare ja nahIM, ke tene zAbdabodha thAya ja nahIM, e paNa ISTa ja che. (ahIM daSTAMtarUpe buddhinI vAta karI che. tenAthI je paNa vastunuM dAna aprasiddha che. te badhI vastuo mATe A ja samAdhAna jANI levuM.) 202. pauravapadottaradvitIyAyAstu vRttirevArthaH, tasyAzca dAne'nvayaH, pauravasya tAdRzadAnAzrayatvamevApradhAnakarmatvam / paurava padanI uttaramAM rahela dvitIyAno artha vRttitA ja che jeno anvaya dAnamAM thaze. tAdaza dAnanuM Azrayatva e ja pauravanuM apradhAna karmatva che. vivecanaH dAnaviSayatva e pradhAna karmatva thayuM ane dAna-Azrayatva e apradhAna karmata thayuM... dAna, parasvatvecchA svarUpa che, je pauravamAM rahI hovAthI paurava padottara dvitIyAno artha vRttitA thaze. 20rU. na caivamicchAvizeSarUpadAnasyAzrayatvaM kartRtvameveti vAcyam, dhAtujanyapratipattivizeSyIbhUtadAnAzrayatvasyaiva tatkartRtvarUpatvAt / atra ca dAnasya tAdRzapratipattAvicchArUpadhAtvarthavizeSaNatvAt / zaMkA : dAna e IcchAvizeSa che, to tenuM Azrayatna to kartutva ja thAya. karma7 nahIM. samAdhAna : dhAtuthI thayelA jJAnamAM vizeSya rUpe rahelA dAnanuM Azrayatna ja kartutva che. ahIMyA to dhAtujanya jJAnamAM, dAna, icchAnA vizeSaNarUpe jaNAya che. vivecana : zaMkA: 4 rUchati sthaLe icchAnuM Azrayatna ja kartutva che. to dAna e paNa icchArUpa hovAthI, tenuM Azrayatna paNa kartutva ja bane. to paravamAM raheluM dAnAzrayatna karyatva zI rIte bane ? samAdhAna : satavAti vi. sthaLe, jyAM dAna, dhAtujanyajJAnamAM vizeSarU5 che, tyAM dAnAzrayatva e kartutva bane. paNa rAvate sthaLe, dAna e dhAtvarthamAM vyutpattivAda * 89 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204. icchAnA vizeSaNarUpe jaNAya che. eTale dAnAzrayatva kartRtva na bane, paNa karmatva bane. kartRtva to dAnecchAzrayatva ja bane. 106. 'caitreNa pauravo gAM yAcyate' ityAdAvapyuktakrameNa caitravRttIcchAviSayagokarmakadAnAzraya ityanvayabodho bodhyaH / ' caitreLa pauravo nAM yAghyate sthaLe, caitravRtti- icchAviSayagokarmakadAnAzraya evo anvaya bodha jANavo. vivecana : karmaNi sthaLe, pUrvokta rIte dhAtunI bhinna zaktio dAna ane icchAmAM mAnavI. caitra padottara tRtIyAno artha vRttitA karIne teno anvaya icchAmAM karavo. go padottara dvitIyAno artha viSayitA karIne teno anvaya dAnamAM karavo. icchAno viSayatA saMbaMdhathI dAnamAM anvaya karavo. AkhyAtano artha Azrayatva karavo. eTale, caitravRttiicchA viSaya ane gonirupitaviSayitAvat evuM je dAna, tAdeza dAnAzraya paurava che evo bodha thaze. yadyapi niruktayAcyA bhikSaiveti "duhiyAcirudhipracchibhikSiciJAm" ityatrArthaparabhikSyupAdAnenaiva caritArthatayA yAcerupAdAnamanarthakam, tathApi 'yAcamAnaH zivaM surAn' ityAdau yAcaterna niruktabhikSArthakateti tadupAdAnam / tatra hi vyApArajanyatvaprakArakecchA dhAtvarthaH, icchAyAM pradhAnakarmakalyANAnvitadvitIyArthaviSayitAyA anvayaH, vyApAre ca surAnvitavRttitvasya dvitIyArthasyAnvayaH tathA ca suravRttivyApArajanyatvaprakArakakalyANecchAzraya ityanvayabodhaH / ' jo ke, jenI vyAkhyA karI te yAcanA paNa bhikSA ja che, ane eTale vruttiyAvi.. sUtramAM arthaparaka mil dhAtunA grahaNathI ja kAma thaI jAya che eTale temAM yAr dhAtunuM grahaNa nirarthaka che. chatAM, 'yAtramAna: zivaM sun' vi. sthaLe yAr dhAtu bhikSArthaka nathI eTale yAr nuM juduM grahaNa karyuM che. tyAM dhAtvartha vyApArajanyatvaprakAraka icchA che. icchAmAM, pradhAna karma kalyANathI anvita dvitIyArtha viyitAno anvaya thaze. vyApAramAM deva vyutpattivAda * 90 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thI anvita dvitIyArtha vRttitAno anvaya thaze. eTale suravRtti vyApArajanyatvapakAraka- kalyANecchAzraya evo anvaya bodha thaze. vivecanaH 'gathad a'...sUtrathI tu vi. dhAtuonA gauNa karmane karmasaMnnAnuM vidhAna che. e sUtramAM rahela dhAtuo arthaparaka che. eTale ke mAtra te dhAtu hoya tyAM ja nahIM, paNa te artha vALA dhAtu hoya tyAM badhe ja e sUtra lAge. yAt dhAtvartha svadezyakadAnecchA karyo, te bhikSA ja che. eTale pim dhAtunA grahaNathI te artha AvI ja jato hovAthI, sUtramAM yaq dhAtunuM grahaNa jarUrI nathI. evuM kahI zakAya. paNa, yArU dhAtuno sarvatra e artha nathI hoto. "vAmanaH ziva surIna' vAkya deva pAse kalyANanI icchAne jaNAve che. paNa tyAM, deva potAnuM kalyANa mane Ape. evI IcchA na hovAthI, vAn dhAtuno artha svadezyakadAnecchA thato nathI. eTale tyAM thAvuM, fpalsane samAnArthaka nathI... have jo sUtramAM yAt nuM svataMtra rIte grahaNa na karyuM hoya to pachI A sthaLa, e sUtrano viSaya nahIM bane ane to devane karmasaMjJA na thavAthI dvitIyA thaI nahIM zake. eTale, yA nuM svataMtra grahaNa jarUrI - sArthaka che. jethI A vAkyamAM sura padane karela dvitIyA upapanna thAya. prastuta sthaLe deva pAsethI kalyANanI icchA che. eTale devanI pravRttithI kalyANa maLe evI icchA che.. tyAM deva ane kalyANa to sura ane ziva padathI jaNAya che... pravRtti (vyApAra) ane icchA dhAtathI jaNAya che. icchA, vyApAraja kalyANanI (vyApArajanyatvaprakAraka kalyANavizeSyaka) che. eTale vyApArajanyatva prakAraka icchA e dhAtvartha thaze. pradhAnakarma icchAnA viSayabhUta kalyANa thaze. ane ziva padottara dvitIyAno artha viSayitA karIne teno anvaya IcchAmAM karavAthI vyApArajanyakalyANa viSayakecchA evo artha prApta thaze. surapadottara dvitIyAno artha vRttitA karIne teno anvaya vyApAramAM karavo. eTale suravRttivyApAra evo artha prApta thaze. zAbdabodhano AkAra thaze. suravRtti vyApArajanyatva prakAraka kalyANaviSayakecchA zraya. vyutpattivAda % 91 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106. 'gAM vrajaM ruNaddhi' ityAdau dezAntarasaMcAravirodhivyApAro dhAtvarthaH, saMcAravirodhitvaM saMcArAnutpAdaprayojakatvam, anutpAde pradhAnakarmagovRttitvAnvayaH, dezavizeSaNe bhede ca ' vrajam' iti dvitIyAntArthavrajapratiyogitvAnvayaH / 'rudhyate gAM vrajaH' ityAdAvanvayabodhaH svayamUhanIyaH / nAM tranaM saddhi mAM, dezAntarasaMcAravirodhI vyApAra dhAtvartha che. saMcAravirodhitva e saMcAra-anutpAda-prayojakatva che. anutpAdamAM pradhAna karma govRttitvano anvaya thaze. dezanA vizeSaNa bhedamAM 'vrajJam' evA dvitIyAMta padanA artha vrajapratiyogitvano anvaya thaze. 'rudhyate mAM vrajJaH' vi. mAM anvayabodha svayaM vicAravo. vivecana : gAyane vrajamAM rokI rAkhavAnA arthamAM mAM vranuM ddhi prayoga thAya che. tyAM dh dhAtuno artha - rokI rAkhavuM arthAt bIjA dezamAM na javA devuM che. te ja dezAMtarasaMcAra virodhitva - dezAMtarasaMcAraanutpatti prayojakatva che. saMcArAnutpatti gAyamAM che. eTale dhAtvarthatAvacchedaka phaLanA Azrayatva rUpa pradhAnakarmatva gAyamAM Avaze. mATe go padottara dvitIyAno artha vRttitva karIne teno anvaya anutpattimAM karavo. dezAMtara eTale bhinnadeza=bhedavAdeza... te bhinnatA vrajanI apekSAe che eTale vraja padottara dvitIyAno artha pratiyogitva karIne teno anvaya bhedamAM karavo. eTale govRtti evI je vrajapratiyogika bhedavAna dezakarmaka saMcArAnutpatti, tenA prayojaka vyApArAnukUlakRtimAn evo artha thayo. karmaNi sthaLe, ' uSyate nAM vranaH' prayoga thaze. ahIM paNa gauNa karma vrajane prathamA 'JapradhAne..' sUtrathI thAya che. tyAM dhAtvartha, dezAtarasaMcAra virodhI vyApAra ja che. AkhyAtArtha, anutpAda pratiyogI gamanakarma deza bhedAzraya thaze. dhAtvarthano, janyatA saMbaMdhathI AkhyAtArthamAM anvaya thaze. eTale govRtti - dezAMtarasaMcArAnutpAda prayojaka vyApAra janya - anutpAda pratiyogI gamanakarma dezabhinnaH vraja: evo artha thaze. - kartAnA vyApArathI, gAyamAM dezAMtaragamanano anutpAda thAya che. eno pratiyogI thaze gamanakriyA, jenuM karma che vrajabhinna deza. eTale anutpAda pratiyogI gamana karma dezano bheda vrajamAM rahyo che... ahIM aneka padArtho, dhAtu ane akhyAta baMnethI jaNAya che. vyutpattivAda * 92 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evuM na mAnavuM hoya to, jal dhAtunI zakti deza, bheda, gamana, anutpAda ane vyApAra e badhAmAM judI judI mAnavI. kartari sthaLe bhinnadeza gamanAnutpAda prayojaka vyApAra evo artha thaze... bhedano AzrayatA saMbaMdhathI dezamAM, dezano karmakatva sabaMdhathI gamanamAM, gamanano pratiyogikatva saMbaMdhathI utpAdAbhAva rUpa anutpAdamAM ane anutpAdano prayojakatA saMbaMdhathI vyApAramAM anvaya thaze. karmaNi sthaLe, vyApAra prayojayAnutpAda pratiyogI gamanakarmadezabhinna : evo artha thaze. vyApArano prayojayatA saMbaMdhathI anutpAdamAM, anutpAdano pratiyogitA saMbaMdhathI gamanamAM, gamanano karyatA saMbaMdhathI dezamAM, dezano pratiyogitA saMbaMdhathI bhedamAM anvaya thaze. 107. "guruM dharmaM pRcchati' ityAdau jijJAsAbodhakavyApAro dhAtvarthaH, bodhe guruvRttitvasya, jijJAsAyAM dharmaviSayakatvasyAnvayaH / TI dharma pRcchati mAM jijJAsAbodhaka vyApAra e dhAtvartha che. bodhamAM guruvRttitvano ane jijJAsAmAM dharmaviSayakatvano anvaya thaze. vivecanaH jANavAnI icchA hoya te pUche, eTale pRcchA, jijJAsA jaNAvanArA vyApAra che. gurune jijJAsAnuM jJAna thAya che, eTale gurupadottara dvitIyAno artha vRttitva karIne teno anvaya bodhamAM karavo. jijJAsA jJAnecchA che, je saviSayaka padArtha che eTale dharma padottara dvitIyAno artha viSayitA karIne teno anvaye jijJAsAmAM karavo. eTale guruvRtti evo je dharmaviSayakajijJAsA bodha, tajanaka vyApArAnukUlakRtimAn evo zAbdabodha thaze. 208 'ziSyaM dharmaM brUte' ityatra jJAnAnukUlazabdaprayogo dhAtvarthaH, jJAne dharmaviSayakatvasya ziSyavRttitvasya cAnvaya iti / ziSya dharma tUta mAM jJAnAnukULa zabdaprayoga dhAtvartha che. ziSyavRttitva ane dharmaviSayakatva baMneno anvaya jJAnamAM thaze. vivecanaH bIjAne jaNAvavA kahevAya che, eTale jJAnAnukULavyApAra e TU dhAtvartha che. jJAna ziSyane thAya eTale ziSya padottara dvitIyAno artha vRttitva vyutpattivAda # 93 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karIne jJAnamAM anvaya karavo. dharmanuM jJAna thAya eTale dharma padottara dvitIyAno artha viSayakata karIne jJAnamAM anvaya karavo. eTale ziSyavRtti evuM je dharmaviSayaka jJAna, tadanukULavyApAra anukULakRtimAnuM evo zAbdabodha thaze. 206. tanna cArutaram-tathA sati yatra jijJAsAviSayakacaitrajJAnecchayA praznastAdRzazabdAcca sAmagrIbalena maitrasyApi pRcchakajijJAsAjJAnaM tatra 'maitraM pRcchati' itiprayogasya, evaM yatra caitrajJAnecchayA brUte daivavazAcca maitrasyApi jJAnaM tatra 'maitraM brUte' itiprayogasya cApatteH / e baMne artha barAbara nathI. kAraNa ke caitrane mArI jijJAsAnuM jJAna thAo evI icchAthI prazna kare ane te zabdothI maitrane paNa praznakartAnI jijJAsAnuM jJAna thaI jAya, to maitre pRcchati prayoganI Apatti Ave. tema caitrane jJAna karAvavAnI icchAthI bole ane maitrane paNa jJAna thaI jAya, to maitre jhUte prayoganI Apatti Ave. vivecanaH prarjI dhAtvartha jijJAsAbodhakavyApAra mAnyo ane jene pUchAya che, te guru vi. padottara dvitIyAno artha vRttitva karIne teno anvaya bodhamAM karyo. temAM Apatti e Ave che ke caitrane pUchatI vakhate, bAjumAM rahela maitrane paNa jo praznakartAnI jijJAsAnuM jJAna thAya, to maitra padottara dvitIyArtha vRttitva karIne teno anvaya paNa bodhamAM karI zakAze, eTale maitre pRcchati prayoganI Apatti Ave. jyAre vAstavamAM to caitrane ja pUche che, maitrane nahIM. tema TU dhAtvartha jJAnAnukULavyApAra karo, to caitrane kahetI vakhate maitrane jJAna thaI jAya, to maitra padottara dvitIyArtha vRttitva karIne teno anvaya paNa jJAnamAM karI zakAya eTale maitre kUte prayoganI Apatti Ave. jyAre vAstavamAM caitrane ja kahe che, maitrane nahIM. eTale prarjI ane TU dhAtunA upara karelA artho barAbara nathI, 110. sAkSAddhAtvarthavizeSaNajJAnarUpaphalAzrayatayA tatra gurvAdInAM pradhAnakarmatayA "apradhAne duhAdInAm" ityanuzAsanavirodhena 'pRcchyate gururdharmam' vyutpattivAda # 94 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ziSya ucyate dharmam' ityAdisthale ca lakArAdinA tatkarmatvAbhidhAnAnupapattezca / 11. vaLI, ukta sthaLe dhAtvarthamAM sAkSAt vizeSaNa jJAna rUpa phaLanA Azraya hovAthI guru vi. pradhAna karma banaze. ane to, puchyate gururdharmam, ziSya mukhyate dharmam sthaLomAM, 'apradhAne vuhADInAm' no virodha thavAthI AkhyAta vaDe guru vi. nA pradhAna karmatvanuM abhidhAna nahIM thaI zake. vivecana : pradhAne vuddArInAm sUtrathI karmaNimAM, AkhyAta, gauNa karmatvane batAve che, pradhAna karmatvane nahIM. jo pracch ane vra dhAtuno uparokta artha karo to jijJAsAbodhakavyApAra ane jJAnAnukULavyApAra, baMnemAM jJAna, dhAtvartha vyApAranuM sAkSAt vizeSaNa che, ane tethI tenA Azraya guru ane ziSya, pradhAna karma banaze, kAraNa ke je sAkSAt dhAtvarthatAvacchedaka phaLAzraya hoya, te pradhAna karma bane. have karmaNimAM uparokta sUtrathI AkhyAta dvArA, guru ke ziSyamAM rahela pradhAna karmatva nahIM jaNAvAya ane to karmaNimAM guru ke ziSyane prathamA nahIM thAya - jyAre prayoga to pRjyaMte gururdharmam, ziSya ujyate dharmam evo prathamAMta ja thAya che. tAtparya e che ke vRzcaMte gururdharmam vi. prayogathI guru vi.mAM gauNakarmatva spaSTa che. paNa praz vi. dhAtuno ukta artha karavA jatAM guru vi.mAM pradhAnakarmatva Ave che. je anucita che, tethI ukta artha paNa anucita che. " paraMtu jijJAsAjJAnoddezyaka pravRttyadhInazabdaH pRcchaterartha:, jJAne guruvRttitvasyAnvayaH zabde ca dharmaviSayakatvasyAnvayaH zabdasya ca viSayatA vyApArAnubandhinI, jJAnasya paramparayA zabdarUpadhAtvarthavizeSaNatvAt tadAzrayIbhUtagurogaNakarmatA, dharmasya ca dhAtvarthaviSayatayA pradhAnakarmatA / bruJazca jJAnoddezyakapravRttyadhInazabdo'rthaH jJAne ziSyavRttitvasya zabde ca dharmaviSayakatvasyAnvayaH / 1 paraMtu prar dhAtvartha jijJAsAjJAnoddezyaka pravRtyadhIna zabda che. jJAnamAM guruvRttitvano anvaya thaze, zabdamAM dharmaviSayakatvano anvaya thaze. zabdanI viSayatA vyApArAnubaMdhI che. vyutpattivAda * 95 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna, zabda rUpa dhAtvarthanuM paraMparAe vizeSaNa banavAthI tadAzrayabhUta guru, gauNa karma banaze. dharma dhAtvarthano viSaya hovAthI pradhAna karma che. tema jJAnodezyakapravRjyadhIna zabda, TU dhAtvartha che. jJAnamAM ziSyavRttitvano ane zabdamAM dharmaviSayakatvano anvaya thaze. vivecanaH prarjI dhAtvartha jijJAsA jJAnodezyaka pravRjyadhIna zabda karavAthI ane caitrapadottara dvitIyArtha vRttitAno anvaya jJAnamAM karavAthI have caitrane jJAna karavAnA uddezathI pUchaze tyAre maitrane jJAna thaze to paNa. maitra pRSThati prayoganI Apatti nahIM Ave kAraNa ke maitrajJAnoddezyaka pravRtti nathI. tema TU dhAtvartha jJAnoddezyaka pravRjyadhIna zabda karavAthI ane caitrapadottara dvitIyArtha vRttitAno anvaya jJAnamAM karavAthI caitrane kahetI vakhate maitrane jJAna thAya to paNa maitre kUte prayoganI Apatti nahIM Ave, kAraNa ke maitrane jJAna karAvavAno uddeza nathI. vaLI baMnemAM, jJAna, dhAtvartha zabdanuM paraMparAe vizeSaNa banaze (sAkSAt vizeSaNa pravRtti che) eTale jJAnAzraya, guru ane ziSya, gauNa karma banavAthI, karmaNi sthaLe, AkhyAta dvArA temanAmAM rahela karmatvano bodha thaze ane temane prathamA thaze. pRthyane gurudharma, ziSya 3mte dharma, prayoga thaI zakaze. baMne sthaLe, dharma padottara dvitIyArtha viSayakatva thaIne dhAtvartha zabdamAM anvita thaze eTale dharma e pradhAna karma thaze. zabda saviSayaka padArtha na hovAthI temAM viSayakatvano anvaya na thAya, paNa, dhAtvarthamAM rahela kRti (pravRtti)e saviSayaka padArtha che eTale kRtimAM viSayano anvaya thaIne kRtino janyatva saMbaMdhathI zabdamAM anvaya thAya. eTale zabdamAM viSayakatva paraMparAe - kRti dvArA anvita thaze. dha pRSThati sthaLe, zAbdabodhano AkAra thaze, guruvRtti evuM je jijJAsAjJAna, taduddezyaka pravRtti-adhIna dharmaviSayaka-zabdaanukULakRtimAnuM, ziSya dharma vUte sthaLe, zAbdabodhano AkAra thaze, ziSyavRtti jJAnoddezyaka-pravRjyadhIna-dharmaviSayakazabdAnukULakRtimAnuM. vyutpattivAda * 96 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222. 'ajAM grAmaM nayati' ityAdau 'grAmaM bhAraM vahati' ityAdau cottaradezasaMyogAvacchinnakriyAnukUlavyApArarUpaM prApaNaM dhAtorarthaH, tatrottaradezasaMyoge grAmasya gauNakarmaNaH, kriyArUpe ca phale'jAdipradhAnakarmaNo'nvayaH, tathA ca grAmavRttisaMyogajanakAjAdivRttikriyAnukUlavyApArAnukUlakRtimAnityanvayabodhaH / 'manAM ghA nayati' ane "ghAnuM mAruM vati' mAM, uttaradezasaMyogAvacchinnakriyAnukUlavyApAra rUpa prApaNa, dhAtvartha che. uttaradezasaMyogamAM gAma rUpa gauNa karma ane kriyArUpa phaLamAM ajAdi pradhAnakarmano anvaya thaze. eTale grAmavRttisaMyoga janaka evI je ajAdivRttikriyA; tadanukUlavyApArAnukUlakRtimAn evo anvaya bodha thaze. 'ajA grAmaM nIyate' 'uhyate bhAro grAmaM caitreNa' ityAdAvuttaradezasaMyogAvacchinnakriyArUpaM phalaM karmAkhyAtArthaH, tatra ca dhAtvarthasya tAdRzavyApArasya janyatAsaMbandhena, tasya cAzrayatAsaMbandhenAjAbhArAdirUpapradhAnakarmaNyanvayaH, grAmAdivRttitvAnvayastu saMyoge eva, evaM ca caitrakRtijanyo yaH saMyogAvacchinnakriyAnukUlavyApArastajjanyagrAmavRttisaMyogAnukUla-karmavAnajAdirityanvaya voMdha: 'manA prAsaM nIyate' vi. mAM, uttaradezasaMyogAvacchinnakriyA rUpa phaLa, kamaNi AkhyAtano artha che. temAM dhAtvartha tAdaza (saMyogajanakakriyAnukUla) vyApArano janyatA saMbaMdhathI anvaya thaze. (kAraNa ke ajAniSTha kriyA caitrIya vyApArajanya che) teno (AkhyAtArtha kriyAno) AzrayatA saMbaMdhathI ajA-bhAra rUpa pradhAnakarmamAM anvaya thaze. prAmAdivRttitvano anvaya saMyogamAM ja thaze. eTale, caitrakRtijanya je saMyogAvacchinna kriyAnukUlavyApAra, tajanya, grAmavRttisaMyogAnukULakriyAvAn ajA evo bodha thaze. (tRtIyAMtArtha caitrakRti che, jeno janyatA saMbaMdhathI dhAtvartha vyApAramAM anvaya thayo che.) vyutpattivAda * 97 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. zaMkA : na ca kArakavibhaktyarthasya dhAtvarthe evAnvayaniyamAt pratyayopasthApyasaMyoge kathaM grAmAdivRttitvAnvaya iti vAcyam, 'bhUtale ghaTaH' ityAdau ghaTAdipadArthe pyadhikaraNasaptamyarthAnvayAt tAdRzaniyamAsiddheH / astu vA dhAtvarthatAvacchedakatAvacchedakatayA bhAsamAne saMyoge eva tadanvayaH / kArakavibhakatyarthano dhAtvarthamAM ja anvaya thAya, evo niyama che. to pratyaya (AkhyAta)thI upasthApita saMyogamAM grAmAdivRttitva (dvitIyArtha)no anvaya zI rIte thAya ? samAdhAna : 'bhUtane dhaTa' mAM adhikaraNasaptamI che te paNa kAraka vibhakti ja che. teno artha vRttitva karIne teno anvaya ghaTamAM karAya che ja, eTale tevo (kArakavibhakatyarthano anvaya dhAtvarthamAM ja thAya tevo) niyama ja nathI. athavA, dhAtvarthatAvacchedakatAvacchedaka rUpe jaNAtAM saMyogamAM ja teno anvaya karavo. 65. : vivecana : u52, anA prAmaM nIyate mAM, grAma padottara dvitIyArtha vRttitvano anvaya, AkhyAtArtha saMyogAvacchinna kriyAnA vizeSaNabhUta saMyogamAM karyo che. tethI zaMkA karI che. samAdhAna spaSTa che. koI ema kahe ke bhUtate ghaTaH sthaLe asti evo adhyAhAra karIne, bhUtala padottara saptamInA artha avacchinnatvano anvaya, jJas dhAtvartha astittvamAM karIne bhUtalAvacchinna astittvavAn ghaTaH evo bodha thAya che. A rIte ukata niyamano bhaMga na karavAno Agraha hoya to athavA dvArA anya rIte samAdhAna Ape che. te grAmavRttitvano anvaya, AkhyAtArthanA vizeSaNa bhUta saMyogamAM na karatAM dhAtvartha saMyogajanaka kriyAnukUlavyApAramAM rahelA saMyogamAM karavo, je dhAtvarthatAvacchedakatAvacchedaka che. have kahelA niyamano bhaMga nahIM thAya. phalavyApArayoH pRthak zaktimate cAzrayatvamevAtmanepadArthaH, saMyogAvacchinnakriyArUpadhAtvartha eva vyApArarUpadhAtvarthavizeSyatayA AzrayatvavizeSaNatayA cAnveti tadekadeze saMyoge eva grAmAdivRttitvAnvayaH, caitrIyakRtijanyavyApArajanyagrAmavRttisaMyogAnukUlakriyAzrayo'jAdirityAkArako bodhaH / vyutpattivAda * 98 , Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je mate dhAtunI zakti phaLa ane vyApAramAM judI judI che. te mane Atmane padArtha (AkhyAtArtha) mAtra AzrayatA ja che. saMyogAvacchinnakriyA rUpa (phaLa) dhAtvartha ja, vyApAra rUpa dhAtvarthamAM vizeSyatayA ane Azrayatna (AkhyAtArtha)mAM vizeSaNatayA anvita thaze. te (phaLa) nA ekadeza saMyogamAM ja grAmavRttitvano anvaya thaze. eTale caitrIyakRtijanyavyApArajanya grAmavRttisaMyogAnukULakriyA - Azraya ajA... evo anvaya bodha thaze. vivecanaH vyApArano janyatva saMbaMdhathI phaLamAM (kriyA) anvaya thaze e ja vizeSatayA anvaya... kriyAno nirupitatva saMbaMdhathI AzrayatAmAM anvaya thaze, e ja vizeSaNatayA anvaya. zeSa spaSTa che. 226. jJAnAnukU lazabdazca 'dravyaM nirUpayati' ityAdau dhAtorarthaH, tAdRzaviziSTaikArthasyaikadeze jJAnAMze AdheyatvAnvayabodhane na dvitIyAyAH sAkAGkatA svIkriyate api tu viSayatayA'nvayabodhe eveti 'ziSyaM dravyaM nirUpayati' ityAdirna prayogaH / dravya nirupati vi. mAM dhAtvartha jJAnAnukULazabda che. tevA viziSTa arthanA ekadeza jJAnamAM, AdheyatAnA anvayabodha mATe dvitIyAnI sAkAMkSatA nathI, viSayatAnA anvaye bodha mATe ja che. eTale ziSya dravya nirupati evo prayoga nathI thato. vivecanaH TU dhAtunI jema ni + N dhAtu kahevAnA arthamAM vaparAya che, chatAM te dikarmaka nathI. tenuM kAraNa batAvyuM che. jo AdheyatA rUpa dvitIyArthano anvaya bodha, dhAtvarthanA eka deza jJAnamAM thaI zakato hota, to ziSya dravya nirUpati prayoga thaI zake, kAraNa ke ziSyamAM jJAna raheze. paNa tevI sAkAMkSatA ja nathI. eTale tevo prayoga thato nathI. paraMtu ukta sthaLe dvitIyAnI sAkAMkSatA, jJAnamAM viSayatvena anvayabodha karAvavAnI che eTale dravya padottara dvitIyArtha viSayatA karIne teno anvaya jJAnamAM thaze, ane tethI dravyaM nirUpata prayoga thAya che, paraMtu ziSya dravya nirUpati prayoga thato nathI. dravya nirUpati sthaLe zAbdabodhano AkAra thaze, dravyaviSayakajJAnAnukULa zabdAnukULakRtimAnuM. vyutpattivAda * 99 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117. yattu dhAtvartho jJAnameva tadanukUlavyApArazca Nijartha iti, tadasat - dhAtozcarAdyantargatatayA svArthe eva Nico vidhAnAt, anyathA 'nirUpayati' ityasya 'jJApayati' ityAdisamazIlatayA 'ziSyaM jJApayati' ityAdivat 'ziSyaM nirUpayati' itiprayogasya durvAratvAt / zaMst : (ni + rup dhAtumai) dhAtvartha to zAna 4 7. tanuzrUNa vyApAra to Nic no artha che. samAdhAna : nA. rup pAtu curAdi gaemA DopAthI, Nic to svArthamA 4 lAge che. nahI to, nirupayati, jJApayati ne samAna banavAthI, ziSyaM jJApayati nI ma ziSyaM nirupayati pryo| 59 // zata. viveyana : ni+rup dhAtvartha zanAnukUNa 6 ayo. tyai . // 43 cha 3 tanuzrUNa206 to pAchaLa lAgelA fNan pratyayano artha che. dhAtvartha jJAna ja che. samAdhAna meche curAdi dhAtumAne potAnA 4 arthamA Nic lAge cha evuM sUtra che. eTale dhAtvartha jJAna ane nijhartha vyApAra, evuM mAnI A.51ya nA. vajI mej mAno to jJA pAtune pre25 Nic dAgIne jJApayati rUpa thAya che tyAM paNa jJA dhAtvartha jJAna che ane Ligathe vyApAra che. tevuM ja ahIM paNa thaze ane to jema jJAtimAM jJAnanA Azrayane dvitIyA thaIne ziSyaM jJApayati prayoga thAya che. tebha. mI 59 // ziSyaM nirupayati prayoga thavAnI Apatti Avaze. eTale e mata samucita nathI, paNa ni + rup dhAtvartha 4 thAnAnuga za06 che. 118. 'ajAM grAmaM yApayati' 'ziSyaM zAstraM jJApayati' 'brAhmaNamannaM bhojayati' 'yajamAnaM mantraM pAThayati' 'ghaTaM janayati nAzayati' ityAdau NicpratyayaprakRtibhUtadhAtvarthakartRvAcakAjAdipadottaradvitIyAyA mukhyabhAktasAdhAraNaM kartRtvamevArthaH - "gatibuddhi" ityAdisUtreNa kartuH karmasaMjJAvidhAnAt / gatijJAnotpattyAdinirUpitaM kartRtvaM cAzrayatvameva, galAdhaH saM yo gAnu kU lakri yAnu kU la vyApArarUpabho janakaNThatAlvAdyabhighAtarUpapATha - nirUpitaM ca tadanukUlakRtimattvam, nAzanirUpitaM ca pratiyogitvam, tasya ca nirUpakatAsaMbandhena dhAtvarthe'nvayaH / vyutpattivAda : 100 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ajAM grAmaM yApayati', 'ziSyaM zAstraM jJApayati', 'brAhmaNamannaM bhojayati', 'yajJamAnuM mantra pAyati', 'ghaTa nanayati nAzakti' vi. (preraka) sthaLomAM, nir pratyayanI prakRtibhUta dhAtunA arthanA kartavAcaka ajAdi padottara dvitIyAno artha mukhya-gauNa-sAdhAraNa evuM kartRtva ja che. kAraNa ke preraka sthaLe 'gativRddhi...' sUtrathI kartAne ja karma saMjJA thaI che. gati, jJAna, utpatti vi. thI nirupita kartRtva, Azrayatva che. galAdhaH saMyogAnukULakriyAnukULa vyApAra rUpa bhojana ke kaMTha-tAlvAdi abhighAta rUpa pATha nirupita kartRtva tadanukULakRtimattva (tam = dhAtvartha) rUpa che. nAzanirupita kartRtva pratiyogitva rUpa che. teno (dvitIyArtha kartRtvano) nirupakatA saMbaMdhathI dhAtvarthamAM anvaya thAya che. vivecana : 'anA prAmaM yati' mAM, yA dhAtvartha gamanavyApAranI kartA ajA che. tenA preraka prayoga anAM prAmaM yApati mAM 'tivruddhi...' sUtrathI mULa dhAtvartha gamanakriyAnA kartAne karmasaMjJA thaIne dvitIyA thAya che. eTale te dvitIyAno artha paNa kartRtva ja che. (karmatva nahIM). mukhyakartRtva kriyAnukUlakRtimattva (kriyA dhAtvartha) rUpa che. gauNa kartRtva AzrayatvAdirUpa che. JanAM prAmaM yApati mAM ya dhAtvartha gatine anukULakRtimattva e kartRtva che. je ajAmAM che (ahIM mULa graMthakAre Azrayatva jaNAvyuM che, te nirjIva vastunI apekSAe jANavuM. jema ke zataM gamayati sthaLe, gatiAzrayatva rUpa kartRtva ja saMbhave che.) ziSyaM zAstra jJApati mAM dhAtvartha jJAnanuM Azrayatva, e kartRtva che. brAhmaLamAM bhogati mAM mughna dhAtvartha, galAdhaH saMyogajanaka kriyAnukULavyApAra che. te vyApArane anukULakRtimattva e kartRtva che je brAhmaNamAM che. yajJamAruM mantra pAyati mAM paN dhAtvartha kaMThatAlvAdiabhighAta che ane tadanukULakRtimattva rUpa kartRtva yajamAnamAM che. ghaTa nanati mAM nan dhAtvartha utpatti che ane tadAzrayatva rUpa kartRtva ghaTamAM che. ghaTa nAzati mAM nak dhAtvartha dhvaMsa che ane tatpratiyogitva rUpa kartRtva ghaTamAM che. vyutpattivAda * 101 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. sarvatra dvitIyArtha kartRtvano, nirupakatva saMbaMdhathI dhAtvarthamAM anvaya thaze. anAM prAma cApavatti sthaLe zAbdabodha thaze, grAmavRtti saMyogajanaka ane ajAvRttikartRtvanirupaka evI je gamanakriyA, tadanukULa vyApArAnukULakRtimA. ziSya zAstra jJApati sthaLe zAbdabodha thaze, ziSyavRtti-Azrayattva nirupaka ane zAstraviSayaka evuM je jJAna, tadanukULavyApArAnukULakRtimAn. brAhmaLamAM monati sthaLe zAbdabodha thaze, annavRtti ane galAdhaH saMyogajanaka evI kriyAne anukULa ane brAhmaNavRttikartRtvanirupaka evo je vyApAra, tadanukULavyApArAnukULakRtimAna. yajJamAna mantra pAti sthaLe zAbdabodha thaze, maMtraviSayaka ane yajamAna niSThakartRttvanirupaka evo je kaMThatAlvAdiabhighAta, tadanukULavyApArAnukULakRtimAna. ghaTa nanavRtti sthaLe zAbdabodha thaze, ghaTaniSThAzrayatvanirupaka utpatti anukULavyApArAnukULa kRtimAn ghaTa nAzatti sthaLe zAbdabodha thaze, ghaniSThapratiyogitvanirupaka dhvaMsAnukULavyApArAnukULakRtimAn sarvatra, anukULa vyApAra e nir no artha che ane kRtimattva e AkhyAtArtha che. navyamate ca yatrAzrayatvaM kartRtva tatrAdheyatvaM dvitIyArthaH, yatrAnukUlakRtimattvaM tatra kRtijanyatvam, yatra pratiyogitvam tatrAnuyogitvam, teSAM cAzrayatAsaMbandhenaiva dhAtvarthe'nvayaH / navyamate to jyAM kartRtA AzrayatvarUpa hoya tyAM dvitIyArtha Adheyatva, jyAM kartRtva anukUlakRtimattva hoya tyAM dvitIyArtha kRtijanyatva, jyAM kartRtA pratiyogitvarUpa hoya tyAM dvitIyArtha anuyogatva jANavo. ane te badhAno AzrayatA saMbaMdhathI dhAtvarthamAM anvaya thaze. vivecana : navyo preraka sthaLe dvitIyArtha kartRtva mAnatA nathI, paNa AdheyatvAdirUpa mAne che. vyutpattivAda * 102 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTale ziSya zAstra jJAti mAM jJAnanirUpita kartatva Azrayatna rUpa hovAthI. ziSya padottara dvitIyAno artha Adheyatva thaze. jeno AzrayatA saMbaMdhathI jJAnamAM anvaya thaze (ziSyavRttijJAna). sanAM grAma yApati mAM gatikartRtva, kRtimattva rUpa hovAthI ajA padottara dvitIyArtha kRtijanyatva thaze. jeno anvaya AzrayatA saMbaMdhathI gamanavyApAramAM thaze (ajAkRtijanyavyApAra). vrIminaM mogatimAM bhojana kartutva paNa kRtimasvarUpa hovAthI brAhmaNa padottara dvitIyArtha kRtijanyatva thaze ane teno anvaya, AzrayatA saMbaMdhathI bhojanavyApAramAM thaze (brAhmaNa kRtijanyabhojana). yajamAnaM manaM pati mAM paNa, yajamAna padottara dvitIyArtha kRtijanyatva thaze jeno anvaya AzrayatA saMbaMdhathI pAThavyApAramAM thaze. (yajamAnakRtijanya pATha). paraM natti mAM ghaTa padottara dvitIyArtha Adheyatva thaze, jeno anvaya AzrayatA saMbaMdhathI utpattimAM thaze (ghaniSTotpatti). paraM nAzayati ghaTa padottara dvitIyArtha anuyogitva thaze, jeno anvaya AzrayatA saMbaMdhathI dhvasamAM thaze. (ghaTAnuyogIdhvaMsa = ghaTapratiyogikardhvasa). zeSa anvayabodha pUrvavat jANavo. A rIte mAnavAmAM lAghava che, e spaSTa che. 220. gatyarthAdibhyo'nyatra NicpratyayaprakRtidhAtvarthakartRvAcakapadAnna dvitIyA tAdRzakartuH karmAtidezAviSayatvAt, tena 'pAcayatyodanaM sahAyena' ityAdaya eva prayogAH na tu 'pAcayatyodanaM sahAyam' ityAdayaH / gatyartha vi. ne choDIne fkhavu pratyayanI prakRti evA dhAtunA arthanA kartavAcaka padathI dvitIyA nathI thatI kAraNa ke te kartAne karmasaMjJA thatI nathI. eTale ja 'vati ne sadAna' evo prayoga thAya che, ' pa tyonuM sahAya' evo nahIM... vivecanaH 'ttivRddhi...' sUtrathI gatyAdi arthaka dhAtunA kartAne ja prerakamAM karmasaMjJA thaIne dvitIyA thaze. anya dhAtuone nahIM. eTale, koInI pAse rasoI vyutpattivAda # 103 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karAve, tyAre te vyakti paNa rasoIkriyAnI kartA hovA chatAM, tene dvitIyA nathI thatI paNa tRtIyA ja thAya che. zAbdabodha thaze, odanavRtti pAkAnukULa ane sahAyakaAka evI kriyAne anukULavyApArAnukULa kRtimAnuM. tRtIyArtha kartakatva che. 226. kecittu-pAkAdikartuH pAkAdikarmatvavirahepi NyantasamudAyasyApi dhAtutvena tatkarmatayA sahAyAdeH 'pAcayatyodanaM sahAyam' ityAdayaH prayogA api sAdhavaH, ata eva "ajigrahattaM janako dhanustat" ityAdayo bhaTTiprayogAH / keTalAka ema kahe che ke preraka prayogamAM) pAka kartA pAkakriyAnuM karma na thatuM hovA chatAM, ganta samuddAya (pan + fNavuM) paNa dhAtu svarUpa che ane eTale pAkakartA, Ligatta dhAtunuM karma banatuM hovAthI ' patyone sahI' prayoga paNa barAbara che eTale ja 'naprehatu taM nano dhanurta' jevA bhaTTiprayoga thayA che. vivecanaH gatyAdi arthaka dhAtune choDIne bIjA dhAtunA kartAne paNa prerakamAM dvitIyA lAgI zake, evo A mata che. tene "tivRddhi..' sUtrathI nahIM lAge, paraMtu kartA paNa preraka dhAtunuM to karma ja bane che. kAraNa ke prerakanA vyApAranuM phaLa te kartAmAM hoya che. dA.ta. sahAya pati mAM, pan +fNan samudAyano artha che, pAkAnukULavyApArAnukULa vyApAra. pAkAnukULavyApAra anukULakRtimattva saMbaMdhathI sahAyamAM rahyo che. je pAkanA prerakamAM rahela vyApAranuM phaLa che. eTale fNa gatta dhAtunuM phaLAzrayatna rUpa karma temAM che. zAbdabodha thaze sahAyavRtti evo je pAkAnukULavyApAra, tadanUkULa vyApArAnukULa kRtimAnuM. ane eTale ni ditIyA sUtrathI ja tene dvitIyA thaze. mATe ja bhaSTie prat taM no dhanurUt prayoga karyo che. ahIM janaka kartA che. nivRt prat dhAtunuM preraka-aghatanI che, dhanaH prat dhAtunuM karma che ane tat (vyakti) prat dhAtunI kartA che. tene nita nuM karma banAvIne dvitIyA karI che.) pitAe tenI pAse dhanuSa levaDAvyuM evo artha thaze. vAstavamAM, mULa dhAtunA artha vyApAranA kartAmAM vyApAra hoto nathI, vyutpattivAda # 104 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. vivecana : zaMkA : te to kartA che. (vyApArAnukULakRti hoya che.) eTale, te kartAmAM, preraka dhAtunA dhAtvarthatAvacchedaka rUpa phaLa (mULa dhAtvartha vyApAra)nuM Azrayatva hotuM nathI. eTale temAM phaLAzrayatva rUpa karmatva AvatuM nathI... to pachI tene zI rIte karmasaMjJA thAya che ? te vAta AgaLa (124-125126mAM) batAvaze. 123. "gatibuddhi0" ityAdisUtraM ca niyamaparatayA gatyarthadhAtuyoge kartRpratyayAsAdhutvajJApakam tena 'pAcayatyodanaM sahAyena' ityAdivat 'ajayA grAmaM gamayati' ityAdayo na prayogA ityAhuH / 'gativRddhi...' sUtra niyama karavA mATe che, eTale ke gatyAdi arthaka dhAtunA yogamAM (prerakamAM kartAne) kartRpratyaya na lAgI zake te jaNAve che. tethI ja 'pAnAyatyonuM sadAyena' nI jema anayA prAmaM gamayati vi. prayoga na thaI zake. jo pAkakartA paNa, pinanta samudAyanuM karma banatuM hovAthI rmaLi dvitIyA sUtrathI tene dvitIyA thaI zake, to yApati vi. sthaLoe paNa gamanakartA, ninta samudAyanuM karma banatuM hovAthI tene paNa rmaLi dvitIyA sUtrathI ja dvitIyA thaI jaze. to pachI pativRddhi... sUtra, je gatyAdi arthaka dhAtunA kartAne prerakamAM karmasaMjJA kare che, te nirarthaka thaI jaze. samAdhAna : evo nyAya che ke prAptanuM ja vidhAna karAya, to te niyama kare. . . eTale gatyAdi arthaka dhAtunA kartAne prerakamAM, dvitIyA prApta ja hovA chatAM ragativRddhi sUtrathI tenuM vidhAna karyuM, te dvitIyAno niyama ka2ze. eTale tene kartRpratyaya - tRtIyA nahIM lAgI zake... manAM prAmaM yApati ja thAya, anA grAmaM yApati nahIM. jyAre te sivAyanA dhAtuonA kartAne prerakamAM dvitIyA paNa thaI zake ane tRtIyA paNa thaI zake. eTale pAyatyovana sahAyana / sahAyaM baMne prayoga thaI zake. eSAmayamAzayaH " hetumati ca" ityanuzAsanAd Nijartho hetukartRtvaM tacca svatantrakartRpreraNA anyaniSThakartRtvanirvAhakavyApArarUpA, kartRtvaM vyutpattivAda * 105 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kvacit prayatnaH kvacidAzrayatvAdikam / yAdRzadhAtUttarAkhyAtena yAdRzaM kartRtvaM bodhyate taduttaraNicpratyayena tAdRzakartRtvanirvAhakavyApAro vodhyate, gata va 'pAtrayati' tyAvI pAAvikRtinirvAha:, 'jJAti' ityAdau jJAnAzrayatvanirvAhaka :, 'nAzayati' hatyAro nAzapratiyogitvanirvAhako vyApAraH pratIyate / 124. temano Azaya e che ke 'hetumati...' sUtrathI nir lAge che, eTale binartha hetukartRtva che, e hetukartRtva, anya (gamanAdi kriyAnA) kartAmAM rahela kartRtvanA nirvAhaka vyApAra svarUpa che... e vyApAra ja (preraka) svataMtra kartAnI preraNArUpa che. (anyaniSTha) kartRtva, kyAreka prayatnarUpa hoya, kyAreka AzrayatvarUpa hoya. je dhAtunI pachI rahelA AkhyAtathI jevuM kartRtva jaNAya che, te dhAtunI pachI rahelA pi thI tevA kartRtvano nirvAhaka vyApAra jaNAya che. eTale pApati mAM pAkakRtinirvAhaka, jJAtimAM jJAnAzrayatvanirvAhaka, nAgatimAM nAzapratiyogitva nirvAhaka vyApAra jaNAya che. : vivecana jeo, gatyAdi arthaka dhAtu sivAyanA dhAtunA kartAne paNa prerakamAM karmasaMjJA ane dvitIyA mAne che, teo tenI upapatti zI rIte kare che. te batAve che. pati sthaLe par dhAtvartha pAkanukULavyApAra ane AkhyAtArtha tadanukULakRti che. eTale pApayati mAM nirtha- pAka kRtinirvAhakavyApAra thaze. nAnAti sthaLe nA dhAtvartha jJAna che ane AkhyAtArtha Azrayatva che. eTale jJAtimAM binartha jJAna-AzrayanirvAhaka vyApAra thaze. natti sthaLe nas dhAtvartha dhvaMsa che ane AkhyAtArtha pratiyogitva che. eTale nAzati sthaLe nirdha dhvaMsapratiyogitvanirvAhakavyApAra thaze. je prekamAM rahyo hoya che. nirvAhakatvaM ca svarUpasaMbandhavizeSo na tu janakatvam. 'nAzayati'hatyAvAvanvayAnupapatti:| nirvAhakatva e janakatva nathI, paNa svarUpasaMbaMdha vizeSa che. eTale 'nAti' mAM anvayanI anupapatti nahIM thAya. vyutpattivAda * 106 ato na Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecanaH nirvAhatva jo janatva rUpa mAnIe to, pAkakRtinirvAhakatva vi. to pAkakRtijanakatva rUpa banI zake, paNa nAzayati sthaLe dhvaMsapratiyogitajanaka vyApAra evo artha thaze, paNa prerakanA vyApArathI dhvaMsa utpanna thAya che, pratiyogitva nahIM. pratiyogit to ghaTamAM raheluM ja che, eTale pratiyogitanA janakatvano vyApAramAM anvaya nahIM thAya. tethI nirvAhakatva pote ja svarUpa saMbaMdha vizeSa mAnI levuM. je vyApAramAM rahe che. 1ra. evaM ca NyantadhAtupratipAdyatAvacchedakaM phalaM kartRtvameva- nirvAhyasyaiva phalatvAt, tadAzrayatayA'svatantrasya kartu: karmatA, tAdRzaphalavizeSaNatayA'svatantrakartRvRttitvavivakSAyAm 'pAcayatyodanaM sahAyam' ityAdayaH prayogAH / yadA tu pAkAdivizeSaNatayA sahAyAdikartRtvaM vivakSitaM tadA 'pAcayatyodanaM sahAyena' ityAdayaH / preraka dhAtunA pratipAdyAvacchedaka svarUpa je (asvataMtra kartAmAM raheluM) kartutva che, te prerakakartAthI nirvAhya che ane je nirvAhya che, te ja prerakanA vyApAranuM phaLa hovAthI, tAdaza avacchedaka rUpa kartutva ja phaLa kahevAze ane teno Azraya hovAthI asvataMtra kartA, karma banI jaze. eTale te phaLanA vizeSaNa rUpe asvataMtra kartavRttitvanI vivekSA hoya to pavityone sAyaM prayoga thAya. jyAre sahAyakartutva, (pan dhAtvartha) pAkanA vizeSaNa rUpe vivakSita hoya tyAre pavityone sahAye evo prayoga thAya. vivecanaH ginanta prayoga patino artha thayo pAkakRtinirvAhakavyApAra. enuM phaLa thayuM pAkakRti, je sahAyamAM rahe che eTale, phaLAzrayatvena sahAyane fkha dilIyA' thI dvitIyA thAya. dvitIyArtha vRttitva no anvaya kRtimAM thaze. (bodhano AkAra, sahAyavRttivAnunnItinirvAha paravAna evo thaze.) Ama, gar no artha, anukULavyApArane badale kartutvanirvAhakavyApAra karavAthI, TLaganA samudAyanuM arthatAvaracchedaka phaLa kartutva bane ane tenA AzrayabhUta mULadhAtunA kartAmAM phaLAzrayatna rUpa karmatva Ave. jyAre sahAya, nirvAhya evI kRtimAn rUpe vivakSita na hoya paNa (pat dhAtvartha) pAkakartA rUpe vivakSita hoya tyAre tene tRtIyA thAya. tRtIyArtha vyutpattivAda * 107 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126. zakA : kartRtva, jeno anvaya pAkakriyAmAM thaze. (bodhano AkAra sahAyatRpALAnubhatinirvAha vyApAravAn evo thaze. atha yatra caitramaitrobhayakartRka eka eva pAkastatra caitramAtraM prayojayati yajJadatte 'maitreNAnnaM pAcayati' itiprayogApattiriti tatrApi NyarthakRtAveva tRtIyAntArthamaitrAdivRttitvasyAnvayo vAcya evaM ca 'maitraM pAcayati' ityAdivAkyajanyabodhAvailakSaNyAd dvitIyAtRtIyayostAtparyabhedena vyavasthAyA na saMgatiriti cet ? jyAM caitra-naitra baMne eka ja pAkanA kartA che ane yajJadatta mAtra caitrane preraNA kare che, tyAM paNa maitreLa anna pAvati prayoganI Apatti Avaze, eTale tyAM paNa nirtha kRtimAM ja tRtIyArtha vRttitvano anvaya karavo paDaze. ane to pachI 'maitre pAnnayaMti' vAkyajanya bodhathI judo bodha maitreLa pApavRtti vAkyathI nahIM thAya. tethI judA judA tAtparyathI dvitIyA ane tRtIyAnA prayoganI vyavasthA saMgata nahIM thAya. vivecana : padghati ovana sahAyana mAM, tRtIyArtha kartRtva karIne teno anvaya dhAtvartha pAkakriyAmAM karyo. have jyAre caitramaitra baMne kartA che tyAre yajJadatta caitrane ja preraNA karato hoya to paNa baMnemAM eka ja pAkakriyAnuM kartRtva hovAthI, maitra padanI uttaramAM kartRkatvArthaka tRtIyA thaI zake. ane maitrAnuM pAvatti prayoga thaI zake. je barAbara nathI. enA vAraNa mATe, tRtIyArtha vRttitva karIne teno anvaya nirtha kRtimAM ja karavo paDaze. ane to, jyAre mAtra caitrane ja preraNA kare, tyAre maitravRttikRtinirvAhakavyApAra na hovAthI, maitreLAnuM pApati prayoga nahIM thAya. (caitra-maitranI kRti judI judI che.) paNa tevuM karavA jatAM, maitre JamAM pAtrayati ane maitreLAnuM pApati baMneno artha samAna thaze. kAraNa ke dvitIyA-tRtIyA baMneno artha vRttitva che ane teno anvaya nirtha kRtimAM ja thAya che, to pachI, pUrve je kahyuM ke jyAre asvataMtrakavRttittva, ri nA arthatAvacchedaka rUpa kartRtvanuM vizeSaNa bane to dvitIyA thAya ane dhAtvarthanA kartA rUpe asvataMtrakartA vivakSita hoya to tRtIyA thAya, evI vyavasthA nahIM rahe, e Apatti Avaze. vyutpattivAda * 108 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127. zaMkA : pAkAdivizeSaNakR teH teH pAratantryeNa vyApAravizeSaNIbhUtaNijarthakRtAvabhedAnvayamupagamyoktAtiprasaGgasya vAraNIyatvAt, padArthaikadeze kRtau pAkAdekhi kRterapyanvayo vyutpattivaicitryAt / na, agatyA tatra 128. te vAta barAbara nathI. bIjo koI rasto na hovAthI tyAM (maitrAnaM pAtrayati sthaLe) pAkanA vizeSaNabhUta (tRtIyArtha) kRti (kartRtva)no vyApAranA vizeSaNabhUta qhirtha kRtimAM pArataMtryathI abhedAnvaya mAnIne ApattinuM vAraNa thaI zake che. vivecana : maitreAnuM pAta sthaLe padh dhAtvartha pAkAnukULavyApAra che, jirtha kRtinirvAhakavyApAra che. maitra padottara tRtIyArtha kRti (ka) che ane teno anvaya janyatva saMbaMdhathI pAkAnukULavyApAramAM thAya che. padArthekadeza kRtimAM pAkanI jema kRtino paNa anvaya vyutpatti vaicitryathI thaze. ema karavA jatAM, caitra-maitra baMne sAthe rasoI karatAM hoya tyAre caitrane ja preraNA karavA chatAM A prayoganI Apatti Ave che. kAraNa ke pAkavyApAranuM kartRtva to maitramAM paNa che. tenA vAraNa mATe, tRtIyArtha kRti je pAkavyApAranuM vizeSaNa che. teno nirtha kRtimAM abhedAnvaya mAnavo. have jyAre caitrane ja preraNA kare, tyAre maitravRttikRtithI abhinna evI kRtino nirvAhakavyApAra nathI (caitra-maitra baMne pAkartA hoya tyAre kriyA eka hovA chatAM baMnenI kRti bhinna hoya che) eTale, maitreLAnuM pAvati prayoga nahIM thAya. paNa padArtha no anvaya padArtha sAthe ja thAya. ahIM tame tRtIyArtha kRtino anvaya, nirtha nA ekadeza kRti sAthe karo cho. samAdhAna : nirtha nA ekadeza kRtimAM, par dhAtvartha pAkano(janakatva saMbaMdhathI) anvaya jema vyutpattinI vicitratAthI mAnavo ja paDe che, tema tRtIyArtha kRtino paNa tenAthI anvita pAka dvArA nirtha ekadeza kRtimAM anvaya vyutpattinI vicitratAthI thaze. vastutaH kartRtvaM vyApArazca pRthageva Nijartha:, viziSTalAbho'nvayabalAt / kharekhara to, kartRtva ane vyApAra, e ri nA judA judA artho che. vaiziSTyanuM jJAna anvayathI ja thAya che. vyutpattivAda * 109 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecana pi nI judI judI zakti ja kartRtva ane vyApAramAM mAnavI. have kartRtva paNa padArtha thaze ane temAM tRtIyArtha kRtino abhedAnvaya thavAmAM koI Apatti nahIM rahe. kartRtvanirvAhakavyApAra evuM viziSTa jJAna anvayathI (AkAMkSAthI) ja thaze. temAM zakti mAnavAnI jarUra nathI. (nirvAhakatva saMbaMdhathI kartRtvano vyApAramAM anvaya thaze.) A rIte, mAtra caitrane preraNA thatI hoya tyAre maitreLAnaM pAnnayati prayoganI Apatti nahIM Ave ane asvataMtra kartA preraka dhAtvarthanA phaLarUpa kartRtvano Azraya banavAthI tene karmasaMjJA paNa thaze. kecittu 26. : zaMkA : anukUlavyApAra eva Nijartha:, tadanvayinI gamanajJAnabhojanAdikriyaiva dhAtvarthatAvacchedakaM phalam, tatsaMbandhinastAdRzakriyAkarturNyantakarmatA, tAdRzakriyAsaMbandhazcA''zrayatvakRttimattvAdyanyatamo grAhyaH, ato gamanAdisaMbandhikAlAdau nAtiprasaGga tyAdu: / keTalAka ema kahe che ke anukULavyApAra ja nartha che. temAM anvita thatI gamanAdi kriyA (je zuddha dhAtvartha che) ja (khinta) dhAtvarthatAvacchedaka phaLa che. te phaLano saMbaMdhI evo te kriyAno kartA e ja khinanta nuM karma bane. ahIM te phaLarUpa kriyAno saMbaMdha kRtimattva/Azrayatva vi. rUpa levo eTale gamanAdi kriyAnA saMbaMdhI kALa vi. mAM ativyApti na thAya. vivecana : keTalAka nirtha kRtinirvAhaka vyApAra na mAnatAM, mAtra anukULavyApAra mAne che. dhAtvartha je gamanAdikriyA che. te temAM anvita thAya che. ane tethI te ja, binanta dhAtunuM arthatAvacchedaka phaLa banI jAya che. vaLI te kriyAno kartA ja phaLano saMbaMdhI hovAthI, khinta dhAtunuM karma bane che eTale maitramAM pAvatti prayoga thaI zake che. phaLano saMbaMdhI to kAlika saMbaMdhathI kAla vi. paNa bane ane to tene paNa karma mAnavAnI Apatti Avaze. samAdhAna H te saMbaMdha jJAnAdi-arthaka dhAtu sthaLe Azrayatva, bhojanAdi arthaka dhAtu sthaLe kRtimattva vigere rUpa ja levo. eTale kALamAM tevuM saMbaMdhitva na hovAthI dvitIyAnI Apatti nahIM Ave. vyutpattivAda * 110 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahIM, phaLAzrayatvane karmatva na mAnatAM, phaLasaMbaMdhitvane karma mAnyuM che. eTale, binartha kartutvanirvAhaka vyApAra mAnavAne badale anukULavyApArane mAnavAnuM lAghava thAya che. phaLasaMbaMdhitva, yatkiMcita saMbaMdhathI na letAM, Azrayatva | kRtimattvAdi rUpa saMbaMdhathI levAthI ativyAptinuM vAraNa paNa thaI jAya che. atra ca tAdRzakarmatAvAcakapadAt kadAcid dvitIyA kadAcit tRtIyetyatra niyAmakAbhAvaH - tAdRzapadottarayo stayo stulyArthaka tayA vivakSAbhedarUpaniyAmakAbhAvAditi tu cintanIyam / / ahIM, tevA (fjaganta nA karma-kriyAnA kartA) padanI uttaramAM rahela dvitIyA-tRtIyA baMneno artha samAna thavAthI kyAreka dvitIyA- kyAreka tRtIyA emAM koI niyAmaka nahIM rahe. e vicAravA jevuM che. vivecanaH gaI jyAre anukULavyApAra ja karAya tyAre kartapadottara dvitIyAno artha paNa AzrayatyAdi rUpa kartutva thaIne dhAtvartha kriyAmAM anvita thaze, jevuM tRtIyAmAM thAya che. eTale baMnemAM samAna artha hovAthI kyAre kaI vibhakti karavI teno koI niyama nahIM rahe. eTale e mata barAbara nathI. ema graMthakAra kahe che. 'ajA grAmaM yApyate caitreNa' ityAdau caitrakartRkavyApAranirvAhya yad grAmavRttisaMyogAnukUlakriyAkartRtvaM tadAzrayo'jA itibodhaH, tatra saMyogAvacchinnakri yA dhAtu labhyA, saMyoge 'grAmam' ityAdidvitIyAntArthagrAmAdivRttitvAnvayabalAd grAmAdivRttisaMyogAvacchinnakriyA labhyate, tAdRzyA nnijrthkrtRtve'nvyH| karmAkhyAtAdisamabhivyAhAraniyantritavyutpattibalAcca tAdRzakriyAnvitakartRtvaM tRtIyAntArthacaitrAdikartRtvavizeSitavyApArarUpAparaNijarthena nirvAhyatvasaMbandhena vizeSitam ajAdirUpakarmIbhUtakartari tad vizeSaNIbhavadAkhyAtArthAzrayatve vizeSaNatayA bhAsate / 'manA prAsaM yAthate jaina' (karmaNi preraka)mAM, caitrakarTUkavyApAranirvAhya je grAmavRtti saMyogAnukULa kriyAnuM kartutva, teno Azraya ajA che, tevo bodha thAya che. vyutpattivAda * 111 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAM dhAtvartha saMyogAvacchinnakriyA che. saMyogamAM 'grAmam' evA dvitIyAMta padanA artha grAmavRttino anvaya thavAthI, grAmavRttisaMyogAvacchinnakriyA evo artha thaze, jeno nirtha kartRtvamAM anvaya thaze. karmaNi AkhyAtanA samabhivyAhArathI niyaMtrita thatI vyutpattinA kAraNe, tAdeza kriyAnvitakartRtva (fLartha), tRtIyAMtArtha caitrAdikatRtva thI vizeSita vyApAra rUpa bIjA nirtha dvArA nirvAhyatva saMbaMdhathI vizeSita thaIne, ajAdirUpa karmIbhUtakartAmAM, vizeSaNa banatAM evA AkhyAtArtha AzrayatvamAM, vizeSaNarUpe jaNAya che. vivecana : anA prAmaM yApyate cainne karmaNi preraka prayoga che. yA dhAtvartha saMyogajanakakriyA, nirtha vyApAra ane kartRtva, karmAkhyAtArtha AzrayatA che. 12. grAma padottara dvitIyArtha vRttitva che ane teno anvaya dhAtvarthatAvacchedaka saMyogamAM thAya che. eTale grAmavRtti-saMyogajanaka kriyA evo artha thayo. A kriyAno anvaya ri nA eka artha kartRtvamAM nirupitatva saMbaMdhathI thAya che. caitra padottara tRtIyArtha kartRkatva che ane teno anvaya bIjA nirtha vyApAramAM thAya che eTale caitrakartRkavyApAra evo artha thayo. have, A vyApArano anvaya, uparokta nirtha kartRtvamAM nirvAhyatva saMbaMdhathI thaze (kAraNa ke kartRtvanirvAhaka vyApAra che.) kartari sthaLe, kartRtvano nirvAhakatva saMbaMdhathI vyApAramAM anvaya thato hovA chatAM, karmaNi sthaLe, vyApArano kartRtvamAM nirvAhyatva sabaMdhathI anvaya vyutpattinI vicitratAthI thaze. eTale caitrakartRkavyApArathI nirvAhya evuM, grAmavRttisaMyogajanakakriyAkartRtva thayuM. teno anvaya AkhyAtArtha AzrayatAmAM thaze ane AzrayatA ajAmAM anvita thaze. / ye tu "gatibuddhi" ityAdisUtrasya saMjJAvidhAyakatvaM varNayanti teSAmayamAzayaH vyApAra eva Nijarthastatra dhAtvarthakriyAyAH svakartRtvanirvAhakatvaM saMsargaH, ato na kartuH karmatvaM sUtrAntaraprAptam / je loko 'tivruddhi...' sUtrane (karma) saMjJAvidhAyaka mAne che, (dvitIyA niyAmaka nahIM), temano Azaya A che - binartha, vyApAra ja che ane dhAtvartha kriyAno svakartRtvanirvAhakatva saMbaMdha temAM che. eTale kartAne bIjA sUtrathI karmasaMjJA thatI nathI. vyutpattivAda * 112 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecanaH nirtha kartutvanirvAhakavyApAra mAnIe, to preraka dhAtvarthatAvacchedaka phaLa katva bane ane tadAzrayabhUta zuddha dhAtvartha kriyAno kartA karma banI jAya. temanA mate "tivRddhi...' sUtra, gatyAdi arthaka dhAtumAM zuddha dhAtvartha - kriyAnA kartAne dvitIyAno niyama kare che. keTalAka ema mAne che ke binartha mAtra vyApAra che ane dhAtvartha kriyAno svakartutvanirvAhaka saMbaMdhathI temAM anvaya thAya che. eTale preraka dhAtvarthatAvacchedaka phaLano Azraya, zuddha dhAtvartha kriyAno kartA banato na levAthI tene karma kahI zakAtuM nathI. tethI 'tivRddhi.' sUtra AvA kartAne karmasaMjJAnuM vidhAna kare che. jevI manAM prAM yAti prayogamAM, ajAne paNa dvitIyA thAya che... A mate, gatyAdi arthaka dhAtu sivAyanA sthaLe zuddha dhAtuno kartA karma nahIM bane ane tethI pAyona sAthe prayoga asAdhu thaze. 'yApyate grAmamajA' ityAdau ca svanirvAhyakartRtAnirUpakatvasaMbandhena vyApAravizeSito dhAtvarthaH kartRtve'nveti, taccAzrayatvasaMbandhenAjAdau vizeSaNatayA bhAsate, tAdRzavyApAre tRtIyAntArthasya caitrAdikartRtvasya dhAtvarthaikadeze saMyogAdirUpaphale ca dvitIyAntArthasya grAmavRttitvasya vizeSaNatayA bhAnam / NyantottarAkhyAtasyApi kartRtvamevArthaH, tatra ca tasya vRttiH klR taiva, taccoktasya dhAtvarthasya vizeSyatayA prathamAntapadArthasya ca vizeSaNatayA bhAsate / / "vAste prAmamanA' mAM, svanirvAhyakartutAnirupakatva saMbaMdhathI vyApAra viziSTa dhAtvartha, kartRtvamAM anvita thaze. te kartRtva Azrayatna saMbaMdhathI ajAmAM vizeSaNa banaze. vyApAramAM, tRtIyAMtArtha caitrakartutvanuM ane dhAtvarthaMkadeza saMyogarUpa phaLamAM dvitIyAMtArtha grAmavRttitvanuM vizeSaNa rUpe jJAna thaze. ninta nI pachI rahela AkhyAtano artha kartutva ja che, temAM tenI zakti kalupta ja che. te (kartutva) dhAtvarthanA vizeSya ane prathamAMta padArthanA vizeSaNa rUpe jaNAya che. vivecanaH nirtha mAtra vyApAra hoya to karmaNi prerakamAM kevo anvaya bodha thAya te jaNAve che. dhAtvartha- saMyogajanaka kriyA che saMyogamAM dvitIyAMtArtha grAmavRttitvano anvaya thaze. ginartha vyApAra che. vyApAramAM tRtIyAMtArtha vyutpattivAda * 113 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caitrakartutvano anvaya thaze... nartha vyApArano dhAtvartha kriyAmAM, svanirvAhyakartatAnirupakatva saMbaMdhathI anvaya thaze. kAraNa ke, kriyAnirupitakartutvano nirvAhaka vyApAra che. have kriyAno kartRtvamAM anvaya thaze. ahIM kartutva e LigaI nathI, kAraNa ke ginartha mAtra vyApAra mAnyo che. eTale katva, karyAkhyAtArtha che ane e kartutvano AzrayatA saMbaMdhathI ajAmAM anvaya thaze. kartutva (kRtimattva)mAM, AkhyAtanI zakti nacchati vi. sthaLe manAI ja hovAthI ahIM navI koI zakti mAnavAnI nathI. eTale bodhano AkAra thaze - grAmavRtti saMyogajanaka ane caitrakartaka vyApAra viziSTa evI je kriyA, takartutvAzraya ajA. 234. na ca yaksamabhivyAhRtAkhyAtopasthApyakartRtvasyAnvayabodhopagame 'gamyate caitraH' ityatopi gamanakartA caitra ityanvayabodha: syAditi vAcyam, NyantottarayaksamabhivyAhRtAkhyAtasyaiva kartRtvAnvayabodhaniyAmakatvAt / zaMkA : ya (karmaNi ya) thI samabhivyAhata AkhyAtathI upasthApita kartutvano anvaya mAnazo, to "mukhyatve caitra:' thI paNa gamanakartA caitra evo anvayabodha thaze. samAdhAna : nA. zin pachI rahelA ya samabhivyAhata AkhyAtano ja kartutva artha thaIne anvaya bodha thAya. vivecanaH upara (naM.133), karmaNi- prerakamAM, AkhyAtArtha kartRtva mAnyo. eTale zaMkA karI ke, sAdA karmaNi prayoga "mukhyate" mAM paNa AkhyAtArtha kartutva thaI zake ane to teno Azrayatna saMbaMdhathI prathamAMta padArthamAM anvaya thaI zake ane to "vaitra:' evA prayoganI Apatti Ave, jayAre vAstavamAM to te caitre prayoga ja ucita che. eTale uttara Ape che ke karmaNi-prerakamAM ja AkhyAtArtha kartutva thaIne prathamAMta padArthamAM anvayabodha thAya. anyatra nahIM. sAdA karmaNi prAmaM mukhyatve vaiM' mAM dhAtvartha vyApAra ane saMyoga, AkhyAtArtha Azrayatva, vyApArano janyatA saMbaMdhathI saMyogamAM, teno AzrayatnamAM ane teno grAmamAM anvaya thAya che. vyutpattivAda * 114 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. athavA dhAtvartha saMyoga janaka vyApAra, AkhyAtArtha saMyoga, dhAtvartha vyApArano janmatA saMbaMdhathI AkhyAtArtha saMyogamAM, AkhyAtArtha saMyogano AzrayatA saMbaMdhathI prathamAMta padArtha grAmamAM anvaya thAya che. eTale ke karmaNimAM AkhyAta, phalAzrayatva rUpa karmatva jaNAve che. kartRtva nahIM. athaivamapi 'ajA yApyate' ityAdau kartRtvasyAkhyAtabodhyatve "kartari zap" ityapavAdaviSayatayA yako'sAdhutApattiH / pUrvapakSa to paNa 'mA yApyate' mAM AkhyAtArtha jo kartRtva ja hoya to 'ri zam' sUtrano viSaya banI javAthI (karmaNi) yak pratyaya nahIM lAgI zake. 16. vivecana : 'ri zar' sUtrathI, jyAM AkhyAta kartAne jaNAve tyAM zak pratyaya lAge che. eTale anA yAbate mAM upara kahyA pramANe AkhyAtArtha kartRtva hovAthI karmaNino yaj na lAgI zake. e kahevAno Azaya che. na ca yAdRzadhAtUttaraM yat sArvadhAtukaM vihitaM tAdRzadhAtvarthanirUpitakartRtvasya tena vivakSAyAmeva "kartari zap" ityAdeH zabAdividhAyakatvAt, prakRte NyantasamudAyottaramevAkhyAtaM tena tadarthanirUpitakartRtvaM ca na bodhyate, api tu NyarthavizeSitadhAtvarthAnvitakartRtvameveti na tAdRzApavAdaviSayateti vAcyam, uttarapakSa H jevA dhAtu pachI je pratyaya lAgyo hoya, tevA dhAtvarthathI nirupita kartRtva, te pratyaya jaNAve to ja 'ra zam' sUtrathI zat lAge. ahIM to ninta samudAya (yA + fp ) pachI AkhyAta che. te AkhyAta, tAdeza samudAya rUpa dhAtunA arthathI nirupita kartRtva nathI jaNAvatuM, paNa nirtha vizeSita zuddha dhAtvartha nirupita kartRtvane jaNAve che. eTale, ahIM 'ri zam' sUtra na lAge. vivecana : chati mAM gaN dhAtu pachI til pratyaya (AkhyAta) che ane te m dhAtvartha nA kartAne ja jaNAve che eTale tyAM 'taMtti zar' thAya. yApyate mAM, AkhyAta (te), yA dhAtu + for pachI che. te samudAya no artha vyutpattivAda * 115 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (dhAtvartha) kriyA viziSTa (fNanaI) vyApAra che. jayAre AkhyAta to vyApAra viziSTa kriyAnA kartutvane jaNAve che. je samudAyArtha thI bhinna che. eTale ahIM 'rtari za' na lAge ema kahevAno Azaya rU7. karmAkhyAtasthale vizeSyavizeSaNabhAvavaiparItyena vyApAravizeSitakriyAyA api NyantadhAtvarthatvAt / pUrvapakSa: karyAkhyAta sthaLe vizeSyavizeSaNabhAva badalAI javAthI vyApAraviziSTa kriyA paNa ginanta dhAtvartha che. vivecana : jIti sthaLe dhAtvartha saMyogajanakaspada hovA chatAM karmaNi mAM te, spandajanyasaMyoga thAya che. eTale, karmaNimAM vizeSyavizeSaNa bhAva badalAI jAya che. tema nitta dhAtvartha kriyAviziSTa vyApAra hovA chatAM, karmaNimAM vyApAraviziSTakriyA thaze ane AkhyAta tAdaza dhAtvarthanA kartutvane jaNAvatuM hovAthI 'rtari za6' thaze ja ane to karmaNino ya pratyaya nahIM lAge. e pUrvapakSano Azaya che. 128. maivam - lakArasAmAnyavRttyA yatra kartRtvaM pratIyate tatraiva "kartari zap" ityasya zabvidhAyakatA, atra (ca) karmatvasamazIle kartRtve Atmanepadatvena zaktiH / jyAM lakArasAmAnyavRtithI kartutva jaNAya tyAM ja 'rtari zam' thI zam nuM vidhAna che. ahIM, karmatva jevA kartRtvamAM to Atmapadavena zakti che. vivecana : AkhyAtanI zakti katvamAM tratvena (, e pANinI vyAkaraNamAM ti vi. AkhyAtanI sAmAnya saMjJA che) hoya (arthAt zakatatAvacchedaka tatva hoya) to ja zam lAge. nayati ane te e baMne sthaLe, AkhyAta kRtimattva rUpa kartutvane jaNAve che. ahIM ti ane te e baMnenI katRtvamAM zakti che, te parasmaparatvena ke Atmane padavena nathI, paNa AkhyAtatvena - nevena che. eTale tyAM kartari | lAge che. vyutpattivAda # 116 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nI karmaNi prayogamAM, te AkhyAta, karmatvane jaNAve che. ahIM karmatvamAM te nI zakti AkhyAtatvena nathI, paNa Atmapadavena che. kAraNa ke ahIM parasmapada AkhyAta thaI zakatuM nathI. te rIte vAsthata evA karmaNi preraka prayogamAM te AkhyAta vAstavamAM to karmatvane ja jaNAve che eTale ja karmaNi prayoga kahevAya che.) paNa ahIM karmatva, zuddha dhAtvarthanA kartRtva svarUpa che. eTale te AkhyAtathI kartutvarUpa karmatva ja jaNAya che. ane temAM te AkhyAtanI zakti Atmapadavena ja che. tratvena nahIM. kAraNake ahIM paNa parasmapada AkhyAta thaI zakatuM nathI. eTale ahIM rtari | na lAge ane ya lAge. te barAbara che. 139 vastutaH - phalavyApArayoH pRthag dhAtvarthatAmate 'gacchati' ityAdAviva 'gamyate' ityAdAvapi lakAreNAzrayatvarUpakartRtvAbhidhAne yaganupapanna iti parasmaipadasamabhivyAhRtadhAtunA yAdRzaviziSTorthaH pratyAyyate tAdRzaviziSTAnvitakartRtvAbhidhAnameva zabviSayaH evaM ca prakRte'pi nAnupapattiriti dhyeyam / kharekhara to, phaLa ane vyApAramAM dhAtunI judI zakti mAnavAnA mate, chata nI jema hRttei' mAM paNa kArathI Azrayatna rUpa kartutvanuM ja abhidhAna thatuM hovAthI lAgI na zake. eTale parasmapadasamabhivyAhata dhAtuthI jevo artha jaNAya tevA arthathI anvita kartutvane jaNAvAtuM hoya tyAM ja 'rtari zam' lAge, ema kahevuM joIe. tethI ahIM nA yAte sthaLe paNa koI Apatti nahIM Ave. vivecanaH dhAtunI zakti phaLa-vyApAramAM judI mAnIe, to acchati sthaLe, phaLa saMyogano ja vyApAra spandamAM janakatA saMbaMdhathI anvaya thAya che ane AkhyAtArtha AzrayatAmAM vyApArano anvaya thAya che. karmaNi "myate' mAM, vyApArano janyatA saMbaMdhathI phaLa saMyogamAM anvaya thaIne saMyogano AkhyAtArtha AzrayatAmAM anvaya thAya che. ane teno grAmAdimAM anvaya thAya che. eTale baMne sthaLe AkhyAtArtha Azrayatna rUpa kartutva ja che. ane te karmaNi sthaLe paNa, "Rri zaq' ja lAge. ye nahIM lAge. vyutpattivAda # 117 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e ApattinA vAraNa mATe evuM mAnavuM jarUrI che ke, paraaipadasamabhivyAhata dhAtuno je artha thato hoya, tevA arthanuM kartutva AkhyAta jaNAve to ja "rtari zam' lAge. parasaipada- chati sthaLe dhAtvartha saMyogajanaka spanda che. AkhyAtathI tenA Azrayatna rUpa katRtva jaNAvAtuM hovAthI rtari za6 lAge. sthaLe, AkhyAtathI je Azrayatna rUpe kartutva jaNAya che, te saMyogajanaka spandanuM nathI, paNa spandajanyasaMyoganuM che, je parasmapadayukta dhAtuno artha nathI. eTale ahIM 'rtari zam' na lAge. A niyama banAvavAthI, enA yAte sthaLe paNa, AkhyAta to, vyApAra viziSTa kriyAnA kartutvane jaNAve che jyAre paramaipadayukta dhAtu (yApati)no artha to kriyAviziSTa vyApAra che, eTale manA cANamAM, rtari zaY' nahIM lAge; ye ja lAgaze. 240. 'grAmo yApyate' 'artho bodhyate' ityAdau bhAvanAvizeSyatayA grAmAderbhAnepi gamanAdikartuH karmatvavivakSAyAM tasyaivAkhyAtArthavizeSyatayA bodho vyutpannaH - "Syanta vartuza karnA:" rUtyanuzAsanA, to 'nAM prAmo vAdhyate" "ziSyamathe vAMdhyate' tyaviyo prayaTI "prAmo vAte 'artho bodhyate' ityAdau phalaM viSayatvAdirUpaM ca mukhyabhAktasAdhAraNaM krmtvmevaakhyaataarthH| pramo vArtha vi. mAM bhAvanA (bhAva prayoganA AkhyAtArtha)nA vizeSyarUpe grAmAdinuM bhAna thAya che. paNa jyAre gamanAdi kartAnI karma rUpe vivakSA hoya, tyAre teno ja AkhyAtArthanA vizeSyarUpe bodha thAya che. kAraNa ke "Syanta vartuzra karma:' evuM sUtra che. eTale ja sagAM grAmo yathate ke ziSyamathe vAMdhyate evA prayoga thatA nathI. pramo yAte, 35rtho vadhyate mAM phaLa ane viSayavAdi rUpa mukhyagauNasAdhAraNa evuM karmata ja AkhyAtArtha che. vivecanaH temanA prAsaM yA na bhAvaprayoga, prApo yAte thAya che, temAM AkhyAtArtha bhAvanA che ane tenA vizeSyarUpe prAmAdinuM jJAna thAya che. to pachI 3nAM prAno yAthate vAkyamAM paNa tevuM jJAna thaI zake, ajA padottara dvitIyArthano artha vRttitA karIne teno anvaya dhAtvarthaMkadeza saMyogamAM vyutpattivAda # 118 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaI zake che. tevI koI zaMkA kare, to teno javAba Ape che ke, jo >> : sUtrathI, jayAM gamanAdikartAnI karma rUpe vivakSA thaI hoya, tyAM tenuM ja AkhyAtArthanA vizeSyarUpe jJAna thaI zake che. (sUtrano artha che gagantamAM karmabhUta thayelA kartAnuM ja vizeSaNa AkhyAtArtha bane...) eTale ajAno samabhivyAhAra na hoya tyAre prAmo vApyate prayoga thaI zakato hovA chatAM, ajAno samabhivyAhAra hoya, tyAre AkhyAtArtha bhAvanA na thatAM, ajAdimAM rahela kartutva rUpa karmatva ja che ane tethI ajA ja tenuM vizeSya bane ajAne ja prathamA thAya. mATe enA prAAM vAthate prayoga ja thAya, manAM grAmo thApyate nahIM. e ja rIte ziSyaH samartha voMdhyate ja thAya. ziSyartho vadhyate nahIM. alabatta, jo ajA ke ziSyarUpa mULa dhAtunA kartAnI, preraka dhAtunA karmarUpe vivakSA (ullekha) ja na hoya to preraka-bhAve prayogamAM, zuddha dhAtvarthanA karmane paNa AkhyAta jaNAve ane grAma tenuM vizeSya banI zake eTale grAmane prathamA thaIne grAmo tyAre prayoga thAya. te ja rIte 3the vadhyate paNa thAya. prAno yA mAM preraka dhAtvartha vyApAra viziSTa kriyA (karmaNi hovAthI vizeSyavizeSaNabhAvano vyatyAsa) ane AkhyAtArtha saMyoga thaze. kriyAno janyatA saMbaMdhathI saMyogamAM, saMyogano AzrayatA saMbaMdhathI grAmamAM anvaya thaze. saMyogAzrayatva e ja phaLAzayatva rUpa mukhya karmatva che. artho viSya mAM preraka dhAtvartha vyApAraviziSTajJAna ane AkhyAtArtha viSayatA thaze. jeno anvaya arthamAM thaze. ahIM viSayatva e gauNa karmatva che. 141. phalavyApArayoH pRthag dhAtvarthatAmate AzrayatvamevAkhyAtArthaH, dhAtvarthavyApAravizeSyatayA tAdRzAzrayatvavizeSaNatayA ca dhAtvarthaphalasya bhAnam / NyarthavyApArasya janyatAsaMbandhenaiva dhAtvarthakriyAjJAnAdivizeSaNatvaM pUrvavadeva / phaLa ane vyApAramAM dhAtunI judI judI zakti mAnavAnA mate to, (prAmo vANa vi. sthaLe) AkhyAtArtha AzrayatA ja che. dhAtvartha vyApAranA vizeSarUpe ane AkhyAtArtha AzrayatAnA vizeSaNarUpe dhAtvartha-phaLanuM vyutpattivAda = 119 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna thaze. bagathe vyApAra to janyatA saMbaMdhathI dhAtvartha-kriyAjJAnAdimAM vizeSaNa banaze, e pUrvavat jANavuM. vivecanaH dhAtunI zakti phaLaviziSTavyApAramAM hoya to pramo yAte sthaLe anvayabodha pUrve batAvyo. have dhAtunI zakti phaLa ane vyApAramAM judI judI hoya to zI rIte anvayabodha thAya? te batAve che. dhAtvartha vyApAra ane phaLa che. vyApArano anvaya phaLamAM, phaLano AkhyAtArtha AzrayatAmAM anvaya thaze. fIna vyApArano anvaya janyatA (svanirvAhyakartutA nirupakatva) saMbaMdhathI dhAtvartha kriyAdimAM thaze. eTale prAno yAtemAM vyApAraviziSTagamanakriyAjanya saMyoga-Azraya grAma evo artha thaze. artho vadhyo mAM, vyApAraviziSTajJAnaviSayatAzraya artha evo anvaya bodha thaze. 24ra. 'ajAM grAmo yApyate' ityAdikastu na prayogaH - dvitIyayA karmatvabodhane dhAtvarthavyApAravizeSyatayA NyarthabodhasAmagyAH prayojakatvAt, yagAdisamabhivyAhArasthale ca dhAtvarthavizeSaNatayaiva Nyarthasya bodhAt / dvitIyAthI karmatvanA jJAna mATe dhAtvarthavyApAranA vizeSyarUpe binartha nuM jJAna thavAnI sAmagrI prayojaka che ane ya samabhivyAhAra (karmaNi) sthaLe, fNa narthanuM jJAna, dhAtvarthanA vizeSaNarUpe thAya che eTale, 'gAM prAno yArtha' evo prayoga thato nathI. vivecanaH jo dhAtvartha phaLaviziSTavyApAra hoya to, gamanAdikartAnI karmarUpa vivakSA hoya to AgAtArtha te kartAmAM rahela katva ja che ane tethI mana prAno yAte prayoga thaI zakato nathI. e upara (naM. 141)mAM kahyuM. have jo dhAtunI zakti phaLa ane vyApAramAM judI judI hoya to, tAdazasthaLe paNa AkhyAtArtha to AzrayatA ja che. (juo naM. 132). tethI AzrayatAno anvaya to grAmamAM thaI zakato hovAthI enAM pramo thApyate prayoga kema na thaI zake ? te kahe che. banAM prAsaM yAti prayogamAM prerakadhAtvartha, zuddha dhAtvartha kriyA viziSTa binartha vyApAra che. eTale dhAtvartha vizeSaNa che. nirtha vizeSya che. vyutpattivAda * 120 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAM dvitIyAthI prerakadhAtunuM karmatva (ajA)jaNAI zake. paNa vAgate mAM prerakadhAtvartha ginartha vyApAraviziSTa zuddha dhAtvartha kriyA thAya che, eTale nirtha vizeSaNa che, dhAtvartha vizeSya che. Ama dvitIyAthI karmatvanA jJAna mATe jarUrI sAmagrI na hovAthI tyAM dvitIyAthI prerakadhAtunuM karmata jaNAI zakatuM nathI. te to AkhyAtathI ja jaNAya che. eTale ajAne dvitIyA thaIne manAM grAma yAte prayoga thaI zakato nathI, paNa AkhyAtArthanA vizeSyarUpe ajAnuM jJAna thaI zakatuM hovAthI ajAne prathamA thaIne nA prAsaM yAte prayoga thAya che. 24rU. NyantadhAtoH sakarmakatve taduttarabhAvAkhyAtasya "bhAve cAkarmakebhyaH" ityanuzAsanenAsAdhutvAcca na tAdRzaprayogaH / 'grAmo yApyate' iti bhAvAkhyAtaprayogastviSTa eva-Nyantasya karmAsamabhivyAhArAt / Ligatta dhAtu sakarmaka hoya tyAre, "pAve vIrmaga:' sUtrano virodha thavAthI bhAvAkhyAta ayogya che ane eTale tevo (3manAM prAno yA) prayoga thato nathI. "rAmo vApyate" prayoga to mAnya ja che. kAraNa ke tyAM preraka dhAtunuM karma che ja nahIM. vivecanaH vaLI, bhAvaprayoga sthaLe dhAtu+gin no artha pUrvokata (naM. 142) rIte, vyApAraviziSTagamanakriyAjanya saMyoga che, AkhyAtArtha AzrayatA che ane grAma saMyogAzraya hovAthI AkhyAtArthanuM vizeSya bane, prathamA thAya. paraMtu mAve vIvaH sUtrathI, mAtra akarmaka (athavA avivakSitakarmaka) dhAtuthI ja bhAvaprayoga thaI zake che. jyAre prastuta sthaLe ajA rUpa (dhAtu + fban samudAyanuM) karma hAjara hovAthI bhAva prayoga thaI zake nahIM... eTale pachI vAta, karmaNiprayoga ja mAnavo paDe ane to dhAtu + ban no artha vyApAraviziSTa ane saMyogajanaka evI kiyAnuM kartutva che ane teno Azraya ajA hovAthI, ajA ja AkhyAtArthanuM vizeSya bane. tethI ajAne prathamA thaIne nA grAma cAthate prayoga thAya, paNa nAM prAmo sAthate prayoga na thAya. jyAM karma hAjara na hoya, tyAM prAmo yathate evo bhAvaprayoga thaI zakaze. vyutpattivAda # 121 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244. ekadA kartRtvakarmatvabodhakatAyA AkhyAtasyAvyutpannatayA 'ajA grAmo yApyate' ityAdayo na prayogAH / AkhyAta eka sAthe kartutva-karmatva ubhayane jaNAvI zakatuM na hovAthI 3manA pramo yAte prayoga nathI thato. vivecanaH agA prApaM yAte sthaLe pUrve (naM. 134) jaNAvyA mujaba AkhyAtArtha kartutva che... je prathamAMta padArtha ajAnuM vizeSaNa bane che. grAno yAte sthaLe pUrve (naM. 141) jaNAvyA mujaba AkhyAtArtha karmatva che, je prathamAMta padArtha grAmanuM vizeSaNa bane che. Ama judA judA sthaLe, AkhyAta dvArA kartRtva ane karmatva, baMnenuM jJAna thaI zakatuM hovA chatAM, eka ja sthaLe ekasAthe AkhyAtathI kartutvakarmatva baMnenuM jJAna thaI zakatuM nathI. eTale ajA ane grAma baMnene prathamA karIne manA pramo yApyate prayoga thato nathI. kAraNa ke, je AkhyAtArthanuM vizeSya hoya, tene ja prathamA thAya, evo niyama che. 'manA prA yAte' mAM karmatva, dvitIyAthI jaNAya che ane kartRtva AkhyAtathI, eTale e prayoga barAbara che. 245. evam - 'taNDulaH sahAyena pAcyate caitreNa' ityAdau dhAtvarthe sahAyAdikartRkatvasya tadvizeSaNaNyarthavyApAre vizeSaNatayA ca caitrAdikartRkatvasya tRtIyAntArthasya bodhaH, zeSaM pUrvavaditi dik / e pramANe taDunaH sadAye pagete vai2 mAM tRtIyAMtArtha sahAyAdi kartutva dhAtvarthamAM ane tenA vizeSaNa TMnartha vyApAramAM vizeSaNarUpe tRtIyAttArtha caitrakartutvano bodha thaze. zeSa pUrvavata jANavuM. vivecanaH 'taCtaH sIna pacate caitraNa' mAM par dhAtvartha pAkAnukULavyApAra ane binartha vyApAra che. ina vyApArano anvaya dhAtvartha vyApAramAM svanirvAhyakartutvanirupakatva saMbaMdhathI thaze. sahAyottara tRtIyArtha kartatvano anvaya, dhAtvartha vyApAramAM ane citrottara tRtIyArtha kartutvano anvaya fthe vyApAramAM thaze. dhAtvartha vyApArano anvaya dhAtvartha vikUilati kriyAmAM, teno AkhyAtArtha AzrayatAmAM ane teno taMdulamAM anvaya thaze eTale caitrakartaka (fNanaI) vyApAra nirvAhyakartutvanirupaka, vyutpattivAda # 122 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146. evo je sahAyakartRka vyApAra (dhAtvartha), tajjanya viiita (dhAtvartha) Azraya- taMdula evo bodha thaze. 'grAmaM gacchati' itivat 'svaM gacchati' iti prayogavAraNAya parasamavetatvamapi dvitIyArtha iSyate tasya ca dhAtvarthe'nvayaH, paratve caikadezepyA''kAGkSAvaicitryAt prakRtyarthasya pratiyogitayA'nvayaH, evaM ca 'grAmaM gacchati caitraH' ityAdau grAmabhinnasamavetA grAmaniSThasaMyogajanikA yA kriyA tadAzrayatAvAMzcaitra ityanvayabodhaH / svaniSThasaMyogajanakakriyAyAM svabhinnasamavetatvasya bAdhAt ' svamAtmAnaM gacchati' iti na prayogaH / prAmaM pati nI jema svaM gati prayoganA vAraNa mATe parasamavetatva paNa dvitIyArtha manAya che ane teno dhAtvarthamAM anvaya thAya che. AkAMkSAnA vaicitryathI, paratvarUpa ekadezamAM paNa prakRtyarthano pratiyogirUpe anvaya thAya che. eTale prAmaM gati caitra: mAM grAmathI bhinnamAM samaveta ane grAmaniSThasaMyogAnukULa evI je kriyA teno Azraya caitra, evo bodha thaze. svaniSTha saMyogajanaka kriyAmAM svabhinnasamavetatva na hovAthI 'svamAtmAnuM Ati' evo prayoga nathI thato. vivecana : prAmaM chati mAM m dhAtvartha saMyogajanakakriyA ane dvitIyArtha vRttitva che. jeno anvaya saMyogamAM thAya che. jema saMyoga karma gAmamAM che, tema kartA caitramAM paNa hovAthI caitraH svaM zakti prayoga thavAtI Apatti Ave. enA vAraNa mATe, dvitIyArtha, vRttitvanI sAthe parasamavetatva paNa mAnavo. parasamavetatvano anvaya dhAtvartha kriyAmAM thAya ane, prakRtyartha grAmano anvaya para (bheda)mAM pratiyogitAkatva saMbaMdhathI thAya. jo ke 'para' e padArtha nathI, padArthekadeza che. chatAM AkAMkSAnA vaicitryathI, padArthekadezamAM paNa anvaya mAnI levo. have caitra: sva pati sthaLe, svaM no artha thaze svavRtti (jeno anvaya saMyogamAM karavAno che) ane svabhinnasamaveta (jeno anvaya kriyAmAM karavAno che). saMyoga to svavRtti che paNa, svabhinnasamavetatva, saMyogajanakakriyAmAM na hovAthI, (kAraNa ke kriyA caitrarUpa svamAM ja samaveta che, svabhinnamAM nahIM) dvitIyArtha parasamavetatvano anvaya dhAtvartha kriyAmAM nahIM thaI zake, eTale evo prayoga nahIM thaI zake. vyutpattivAda * 123 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caitra: prAmaM auti sthaLe, caitramAM rahelI saMyogajanaka kriyA, grAmabhinnamAM samaveta hovAthI grAmapadottara dvitIyArtha parasamatatvano anvaya, dhAtvartha kriyAmAM thaI javAthI ayabodha thaI jaze. 247. yatra cobhayakarmabhyAM mallayoH saMyogastatra mallAntarasamavetakriyAyAH svaniSThasaMyogajanikAyAH svabhinnasamavetatvepi tAdRzakriyAzrayatAyAH svasmin bAdhAt 'mallaH svaM gacchati' iti na prayogaH / jyAM baMnenI kriyAthI be mallano saMyoga hoya, tyAM svaniSThasaMyogajanaka malAntaraniSTha kriyA, svabhinnasamaveta to che, paNa tenI AzrayatA potAnAmAM nathI, eTale ma7: sva chati prayoga nathI thato. vivecana : zaMkA : jyAre be malla laDatAM hoya tyAre baMnemAM kriyA che ane temano saMyoga, ubhayakriyA janya che. eTale, malla vamAM rahela saMyoganI janaka kriyA, malla mAM paNa hovAthI te kriyA malla va mATe svabhinnasamaveta thaI jaze. Ama tyAM dvitIyArtha vRttitvano saMyogamAM ane parasamavetattvano kriyAmAM anvaya thaI javAthI "ma7: d Tchata' prayoganI Apatti Avaze. (mac no artha malla va karavo.) samAdhAna : "ma7: viMchati' sthaLe, zAbdabodhano AkAra thaze, svavRtti saMyogajanaka ane svabhinnasamaveta evI je kriyA, sadAzrayatAvAnuM, malla.. malla ane sva, baMnethI malla va levAnA che. have tyAM dvitIyAMtArtha svavRttitvano saMyogamAM ane svabhinnasamavetvano kriyAmAM to anvaya thaI jaze, paNa AkhyAtArtha AzrayatA che, teno anvaye prathamAMtapadArtha mallamAM nahIM thAya, kAraNe sva (malla va) bhinnasamavetakriyAno Azraya malla va nathI, malla che. eTale tevo prayoga nahIM thaI zake. (malla ane sva, baMne ekArtha hovAthI, sva padathI jo malla va levAno che, to malla padathI paNa malla va ja levo paDe.) 148. na ca svaniSThasaMyogajanakasvasamavetakriyAyAM svabhinnasamavetatvasyAyogyatayA tadabhAnepyabAdhitaM svaniSThasaMyogajanakatvaM viSayIkRtya vyutpattivAda # 124 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMkA : zAbdabodhasaMbhavAt tadarthamAtratAtparyeNa 'svaM gacchati' iti prayogo durvAra eveti vAcyama, svaniSThasaMyogajanaka ane svasamaveta evI kriyAmAM, svabhinnasamatatva asaMbhavita hovAthI tenuM jJAna na thaI zake, paNa (te kriyAmAM) svaniSThasaMyogajanakatva to che ja, to tene viSaya banAvIne zAbdabodha thaI zake, ane tevA tAtparyathI " Tchata' prayoga paNa thaI zake. vivecanaH dvitIyAnI zakti to viSayatA, vRttitA vi. aneka arthamAM che. dareka vakhate, dareka arthano bodha thato nathI. eTale "d Tchata' sthaLe dvitIyArtha mAtra vRttitA karIne vAkyano artha svaniSThasaMyogajanaka spada eTalo ja kare ane dvitIyAthI paramatatvano bodha ja na kare to evA arthanA tAtparyathI "vuM chati' prayoganI Apatti ubhI ja rahe che, e zaMkA che. 149. parasamavetatvAMzAviSayakasya dvitIyA'dhInaphalajanakatvabodhasya kutrApyanabhyupagamena tAdRzabodhe tadbhAsakasAmaNyA apyapekSaNIyatvAt / samAdhAna : nA. paramatatva jeno viSaya banato nathI, tevo dvitIyAne AdhIna phaLajanakatvano bodha kyAMya thaI zakato ja nathI. eTale svaniSThasaMyogajanakatva bodha mATe svabhinnasamavetatva bodhaka sAmagrI jarUrI hovAthI ja mAtra svaniSThasaMyogajanakatvanA bodhanA tAtparyathI paNa sva chati prayoga thaI zake nahIM. vivecanaH jyAre dvitIyAne AdhIna phaLajanakatvano bodha karavo hoya, tyAre parasamavatatvano bodha thAya ja, evo niyama che... eTale, dvitIyAdhIna phaLajanakatvanA bodha mATe parasamavetatvanI upasthiti, tenA bodhanuM tAtparya jJAna vi. rUpa sAmagrI paNa kAraNa che. tenI gerahAjarImAM phaLajanatvanuM jJAna na thAya. mATe, dvitIyAthI parasamavetatvanI upasthiti karyA vinA, mAtra svaniSThasaMyogajanakatvano bodha to 4 tithI thAya nahIM. ane jo paramatatva upasthita thaI ja gayuM, to teno kriyAmAM anvaye pUrvokata (naM. 147) rIte bAdhita hovAthI zAbdabodha na thAya. Ama koIpaNa rIte svaM chata prayoga na thaI zake. vyutpattivAda - 125 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150. atha svasyApi dvitvAvacchinnasvabhedavattvAt 'svaM gacchati' iti prayogasya durvAratayA pUrvapakSa: sva paNa, hitAvacchinnasvathI bhinna che. eTale "vuM chati' evA prayoganI Apatti che ja. vivecanaH ghaTamAM ghaTabheda na hovA chatAM, ghaTapaTobhayabheda hoya che. tema svamAM svabheda na hovA chatAM ghaTasvAbhayabheda hovAthI, dvitnAvacchinna svabheda svamAM paNa raheze ane to dvitIyAntArtha svabhinnasamavetatvamAM svabhinna thI sva paNa laI zakAze ane dhAtvartha kriyA, svamAM samaveta hovAthI dvitIyArtha paramatatvano anvaya dhAtvarthamAM thaI zakaze eTale caitra: rUM chata prayoganI Apatti Avaze. 848. dvitIyAprakRtyarthasya prakRtyarthatAvacchedakAvacchinna pratiyogitAkatvasaMbandhenaiva bhede'nvayo vAcya : eTale dvitIyArtha bhedamAM, dvitIyAnI prakRtinA arthano prakRtyarthatAvacchedakAvacchinnapratiyogitAkatva saMbaMdhathI ja anvaya kahevo paDaze. vivecana : "ghaTabheda evA vAkyamAM, bheda e vizeSya che ane ghaTa e vizeSaNa che. ghaTano pratiyogitAkatva saMbaMdhathI bhedamAM anvaya karIne ghaTapratiyogitAkabheda evo zAbdabodha thAya che. A saMbaMdhanI ghaTaka pratiyogitA paNa, ghaniSTha pratiyogitAnI jema ghaTatvAdithI avacchinna hoya che. vaMchati sthaLe prakRtyartha svano, dvitIyArthakadeza bhedamAM anvaya karavAno che. jo mAtra pratiyogitAkatva saMbaMdhathI anvaya karIe, to svano anvaya ghaTasvAbhayabhedamAM thaI zake, kAraNa ke te bhedano pratiyogI "sva" paNa che. (ghaTa paNa che.) ane tethI tevA prayoganI Apatti Ave che. tenA vAraNa mATe, prakRtyartha (sva)no dvitIyArthakadeza (bhada)mAM, prakRtyarthatA vacchedakAvacchinnapratiyogitAtva saMbaMdhathI ja anvaya karavo, evo niyama karavo paDaze.. vano, pratiyogitAka saMbaMdhathI ghaTasphoubhayabhedamAM anvaya thaI zakato hovA chatAM, svatvAvacchinnapratiyogitAkatva saMbaMdhathI thaI zakato nathI, vyutpattivAda * 126 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kAraNa ke ubhayabheda hitAvacchinnapratiyogitAka che , svatnAvacchinnapratiyogitAka nahIM) eTale, 4 Tcchati sthaLe dvitIyAgheMkadeza bheda tarIke, ghaTasvAbhayabheda laI zakAze nahIM. mAtra svabheda ja laI zakAze, temAM svano, svatvAvacchinna pratiyogitAkatva saMbaMdhathI anvaye thaze. paNa pachI, svabhinnasamavetattvano dhAtvartha kriyAmAM anvaya na thaI zakavAthI (naM. 147) zAbdabodha nahIM thAya, eTale tevA prayoganI Apatti nahIM Ave. 212. tathA ca 'caitro dravyaM gacchati' 'mallo mallaM gacchati' ityAdivAkyasyApramANatA''pattiH - caitramallAdiniSThakriyAyAH prakRtyarthatAvacchedakIbhUtadravyatvamallatvAdyavacchinnabhinnAsamavetatvAt, paNa ema karavA jatAM, vaitro dravya chata vi. vAkyo apramANa banI jaze. kAraNa ke caitra-mallAdiniSTha kriyA prakRtyarthatAvacchedaka dravyatva mallata avacchinna bhinnamAM nathI rahetI. vivecanaH vaiao dravya jIta sthaLe, jo prakRtyartha dravyano, dvitIyAyaeNkadeza bhedamAM dravyavAvacchinnapratiyogitAkatva saMbaMdhathI anvaya karavAno hoya to, bheda tarIke dravyavAvacchinnabheda ja levo paDe, yatkiMcidravyabheda nahIM, kAraNa ke yatkiMcit dravya prAmAdi bhedamAM, dravya (grAmAdi) pratiyogitAkata saMbaMdhathI rahetuM hovA chatAM, dravyavAvacchinna pratiyogitAkatva saMbaMdhathI rahetuM nathI. eTale have dvitIyArtha thaze, dravyavAvacchinnabhinna samatattva, jeno anvaya karavAno che dhAtvartha kriyAmAM. paNa kriyA caitra rUpa dravyamAM samaveta hovAthI, dravyavAvacchinnabhinna samatatvano anvaya temAM thaI zakaze nahIM ane to zAbdabodha na thavAthI te vAkya apramANa banavAnI Apatti Avaze. jo pratiyogitAtva saMbaMdhathI ja dravyano bhedamAM anvaya karavAno hoya, to bheda tarIke prAmAdino bheda laI zakAya, jemAM grAma, pratiyogitAkatva saMbaMdhathI rahyuM hovAthI teno anvaya thaI jAya. (ahIM grAmarUpa dravyamAM ja jaI rahyo che tevI kalpanA karavI.) ane to grAmabhinnasamavetatvano vyutpattivAda * 127 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anvaya, caitraniSThakriyAmAM thaI jAya ane zAbdabodha thAya. te rIte, ma7o ma7 nacchati sthaLe , dvitIyArthe kadeza bheda tarIke, mallatvAvacchinnabheda ja levo paDaze, jethI prakRtyartha mallano, mallatnAvacchinnapratiyogitAkatva saMbaMdhathI temAM anvaya thaI zake. paNa to pachI, mallatvAvacchinnabhinna samatatvano anvaya dhAtvartha kriyAmAM nahIM thaI zake, kAraNake kriyA mallatvAvacchinnamAM ja samaveta che. eTale tyAM paNa zAbdabodha nahIM thAya. jo prakRtyartha (malla va) no, pratiyogitAkatva saMbaMdhathI ja bhedamAM anvaya karavAno hoya, to bheda tarIke yatkiMcita malla (va) bheda laI zakAya. ane to tAdaza malla (4) bhinnasamavetatvano anvaya dhAtvartha kriyAmAM thaI zake, kAraNake kriyA malla va thI bhinna evA malla () mAM samAveta che. ane to zAbdabodha thaI zakaze. 13. tattadvyaktittvAnupasthitAvapi zAbdabodhodayena tattadvyaktitvAvacchinna pratiyogitAsaMbandhenAnvayopagamAsaMbhavAt, uktayukyA saMbandhaghaTakopasthiterapi zAbdabodhe'pekSitatvAt, tad tad vyaktitvanI upasthiti vinA paNa zAbdabodha thAya che. ane pUrve kahela (prathama kArakamAM) yuktithI, zAbdabodhamAM saMbaMdhanA ghaTakonI upasthiti paNa jarUrI che, eTale prakRtyarthano taddavyaktitvAvacchinna pratiyogitAkatva saMbaMdhathI bhedamAM anvaya thaI zakato nathI. vivecanaH mAtra pratiyogitAkatva saMbaMdhathI prakRtyarthano bhedamAM anvaya karIe, to hitAvacchinnabheda laIne vRM chata sthaLe zAbdabodha thaI zakavAthI tevA prayoganI Apatti Ave che. prakRtyarthatA vacchedakAvacchinnapratiyogitAkatva saMbaMdhathI anvaya karo to caitra dravyuM chati mAM zAbdabodha na thavAnI Apatti Ave che. eTale vacalo rasto kADhe che. taduvyaktitvAvacchinna pratiyogitAkatva saMbaMdhathI anvaya karavo. vaia: UMta sthaLe svano taddavyaktitva = svatva = caitratvathI avacchinna pratiyogitAkatva saMbaMdhathI bhedamAM anvaya thaze. tethI vyutpattivAda * 128 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caitratAvacchinnano bheda levo paDaze. have AvA caitratvAvacchinna caitramAM ja kriyA rahI hovAthI, caitratAvacchinnabhinna samatatvano anvaya kriyAmAM na thaI zakavAthI e vAkya aprAmANika Tharaze. tethI tevA prayoganI Apatti nahIM Ave. caitra: dravya achata sthaLe, dravyano, taduvyaktitva = tadravyatva = grAmatvathI avacchinna pratiyogitAkatva saMbaMdhathI bhedamAM anvaya thaze. tethI grAmabheda levo paDaze. ane to grAmabhinnasamavetatvano anvaya caitraniSThakriyAmAM thaI jaze ane zAbdabodha thaI jaze. A rIte karavAthI baMne ApattinuM vAraNa thaze. paNa, AvA zAbdabodha mATe pUrve tavyaktitvAvacchinnapratiyogitAkatva rUpa saMbaMdhanI upasthiti jarUrI che. tenuM kAraNa e che ke, zAbdabodha mATe, "A saMbaMdhathI vizeSaNaviziSTavizeSyanuM jJAna karAvavAnuM tAtparya che" evuM tAtparyajJAna e kAraNa che ane tenA mATe saMbaMdhanI upasthiti jarUrI hoya che ane pUrve (prathamA kArakamAM jaNAvyA mujaba, saMbaMdhanA ghaTakonI upasthiti paNa zAbdabodhamAM jarUrI hovAthI tavyaktitvanI upasthiti paNa jarUrI che. paNa, jene taddavyaktitvanI upasthiti nathI thaI, tene paNa tAdezavAkyathI zAbdabodha to thAya che ja. eTale, tadavyaktitvanA jJAnane, zAbdabodhanuM kAraNa mAnI zakAya nahIM. ane to vyaktitva, saMbaMdhanuM ghaTaka banI zake nahIM. tethI taduvyaktittvAvacchinna pratiyogitAkatva saMbaMdhathI bhedamAM anvaya mAnI zakAya nahIM. 14. ekadharmAvacchinapratiyogitAyA anyadharmAvacchinnasaMsargatve mAnAbhAvAt vaLI, eka dharmAvacchinna pratiyogitA, anyadharmAvacchinnano saMsargana banI zake, vivecana : mAva zabdathI je zAbdabodha thAya che. temAM ghaTano pratiyogitAkatva saMbaMdhathI abhAvamAM anvaya thAya che. A saMbaMdha ghaTaka pratiyogitAno avacchedaka, ane abhAvapratiyogitAno avacchedaka eka ja hoya, judAM nahIM. eTale jo ghaTavAvacchinnano abhAva hoya, to saMbaMdha ghaTaka pratiyogitA paNa ghaTavAvacchinna ja hoya. eTale kahyuM ke eka dharma (ghaTatva)thI avacchinna pratiyogitA, anya dharma (paTatva)thI avacchinnano saMsarga = saMbaMdha na banI zake. vyutpattivAda % 129 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenuM kAraNa e che ke, jo saMsargaghaTaka pratiyogitA anya dharmAvacchinna hoya, to raktaghaTa hoya tyAM paNa rataghaTano zyAmaghaTavAvacchinnapratiyogitAtva saMbaMdhathI abhAva maLI javAthI 'o nati' evI pratIti thaI zake. je mAnya nathI. paNa rakataghaTavAvacchinnapratiyogitAkatva saMbaMdhathI ghaTano abhAva nathI. eTale tevo saMbaMdha mAnavAno niyama karIe, to e nAta evI pratIti na thAya. tema ahIM paNa, dravyano bhedamAM, dravyavAvacchinnapratiyogitAtva saMbaMdhathI ja anvaya thaI zake. taduvyaktitvAvacchinnapratiyogitAkatva saMbaMdhathI nahIM. eTale caitra: dravya chata sthaLe bodha na thavAnI pUrvokata Apatti UbhI ja raheze. pratiyogivizeSitAbhAvabuddheviziSTavaiziSTyAvagAhitvaniyamAt anvayitA'navacchedakAvacchinnapratiyogitAyAH saMbandhatvAsaMbhavAcceti ve ? ane, pratiyogivizeSita abhAva buddhi, viziSTavaiziSTayAvagAhI ja hoya che. eTale anvayitAnavacchedakavacchinna pratiyogitA, saMbaMdha banI zake nahIM. vivecana : upara kahyuM ke ghaTAbhAvamAM abhAvapratiyogitAno avacchedaka ane saMbaMdha ghaTaka pratiyogitAvacchedaka eka ja hoya. have temAM koI zaMkA kare, ke ghaTAbhAva sthaLe, abhAvapratiyogitAno avacchedaka jaNAya ja nahIM, ane ghaTanI upasthiti ghaTavyaktirUpe ja thAya, ghaTavAvacchinna rUpe nahIM, to pachI saMbaMdhaghaTaka pratiyogitA, koIpaNa dharmathI avacchinna banI zake. ane to taddavyaktitvAvacchinna pratiyogitAkatva saMbaMdhathI paNa dravyano bhedamAM anvaya mAnI zakAya. teno uttara Ape che. ghaTAbhAva evI buddhi, pratiyogI (ghaTa) viziSTa abhAva evI buddhi che. vaizirya, pratiyogitAkatva saMbaMdha che. pratiyogiviziSTa abhAva buddhi, viziSTavaiziryAvagAhI ja hoya, evo niyama che. eTale pratiyogI (ghaTa)nI upasthiti, viziSTa (ghaTavAvacchinna) rUpe ja thAya. AthI have upara (naM. 154)mAM kahyuM tema, ghaTatAvacchinnano vyutpattivAda # 130 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (abhAvamAM) saMsarga, anvayitAcchedaka ghaTatvathI avacchinna pratiyogitA ja banI zake, ghaTatvathI anavacchinna pratiyogitA nahIM... (ahIM ghaTa abhAvamAM anvayI hovAthI ghaTatva, anvayitAvacchedaka (jo ghaTAbhAva evI buddhi viziSTavaiziSTayAvagAhI ja hoya, evo niyama na hoya, to ghaTanI upasthiti, ghaTavAvacchinna rUpe ja thAya evo niyama na rahevAthI, ghaTavyakti rUpe paNe tenI upasthiti thaI zake. ane anvayitAvacchedaka koI na hovAthI, anyadharmAvacchinna pratiyogitA paNa saMsarga banI zake.) eTale caitra: dravya Tchata sthaLe, dravyabhedanI je buddhi thAya che, te paNa dravyatvAvacchinnanA bheda rUpe ja thAya ane tethI saMbaMdha paNa dravyavAvacchinna pratiyogitAkatva ja bane, taduvyakitatvAvacchinna pratiyogitAkatva nahIM. ane caitra dravyavAvacchinna pratiyogitAkatva saMbaMdhathI to dravyabhinna na hovAthI, uparokta prayoga aprAmANika banavAnI Apatti UbhI ja raheze. 26. tahi kriyAnvayibhedapratiyogitAvacchedakatvameva dvitIyArtho'stu bhede prakRtyarthasyAdheyatAsaMbandhenAnvaya iti na kAcidanupapattiH / to, dvitIyArtha, (paramatatvanA badale) kriyAmAM anvayI evuM, bhedapratiyogitAvacchedakatva mAnazuM. pratyarthano bhedamAM AdheyatA saMbaMdhathI anvaya karazuM. eTale koI Apatti nahIM rahe. vivecanaH dvitIyArtha paramatatva karavAmAM, caitra: dravya chati vi. sthaLe upara kahela (naM. 153) Apatti Ave che. eTale have dvitIyArtha bhedapratiyogitAvacchedakatva kare che. prakRtyarthano bhedamAM AdheyatA saMbaMdhathI anvaya thaze ane dvitIyAthano dhAtvartha kriyAmAM anvaya thaze (kriyA, paramAM hovI joIe ema kahevAne badale svamAM na rahevI joIe. ema kahyuM che.) ahIM bheda, "kriyIvAnuM ' evo levAno che. kriyA dhAtvartha che. jemAM dhAtvarthatAvacchedaka phaLa (saMyogadi)no janakatA saMbaMdhathI anvaya thAya vyutpattivAda % 131 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117. che. ane te phaLamAM dvitIyAMtArtha (dravyAdi vRtti)no anvaya thAya che. jemAM (dhAtvartha) evI kriyA rahI che, temAM 'yiAvAn na' evo bheda nahIM maLe. eTale temAM rahela bheda no pratiyogI kriyAvAn nahIM bane, tethI bhedapratiyogitAvacchedaka kriyA nahIM bane. jemAM kriyA nathI, temAM "yiAvAn " evo bheda rahI javAthI, bhedapratiyogitAvacchedaka kriyA maLI jaze. eTale tene dvitIyA thaI zakaze. caitra: dravya "ti mAM dravyavRtti saMyogajanaka gamanakriyA, dravyamAM na hovAthI dravyamAM tAdazakriyAvAn no bheda maLaze ane tethI dvitIyAMtArtha dravyavRtti bhedapratiyogitAvacchedakatvano anvaya gamanakriyAmAM thaI zakavAthI koI Apatti nahIM rahe. mallo mAM macchati sthaLe, malla va mAM, malla Ja mAM rahelI malla maiM vRtti saMyoganI janaka kriyA na hovAthI tAdazakriyAvAno bheda maLaze. eTale dvitIyAMtArtha malla (va) vRtti bhedapratiyogitAvacchedakatvano anvaya, saMyogajanaka kriyAmAM thaze, jeno Azraya che malla (a). eTale koI Apatti nahIM rahe. caitra: svAti sthaLe, saMyogajanakagamanakriyA, caitramAM hovAthI tAdezikrayAvAno bheda, svamAM caitramAM nahIM maLe ane tethI dvitIyAMtArtha svavRttibhedapratiyogitAvacchedakatvano anvaya kriyAmAM nahIM thAya. eTale e prayoga thavAnI Apatti paNa nahIM rahe. = na caivamapi 'vihago bhUmiM prayAti' itivat 'vihago vihagaM gacchati' iti prayogo durvAra:- vihaganiSThabhUmisaMyogajanaka kriyAyA vihagAntaraniSThabhedapratiyogitA'vacchedakatayA vihage vihaganiSThabhedapratiyogitA'vacchedakavihagavRttisaMyogajanakakriyA' zrayatvasyAbAdhitatvAditi vAcyam, to paNa, viddo bhUmi prayAti nI jema vio vihAM gati evo prayoga to thaI ja zakaze. kAraNa ke vihaganiSThabhUmisaMyogajanakakriyA, bIjA vihagamAM rahelA bhedanI pratiyogitAvacchedaka banaze. eTale vihagamAM, vihaganiSTha-bhedapratiyogitAvacchedaka ane vihagavRttiyogajanaka evI kriyAnuM Azrayatva to raheze ja. vyutpattivAda * 132 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecana : vihaga bhUmi tarapha jato hoya tyAre viyo bhUmi prayAti evo prayoga thAya che. temAM dhAtvartha, saMyogajanaka gamanakriyA che. dvitIyArtha (1) vRttitAno anvaya saMyogamAM ane (2) bhedapratiyogitAvacchedakatvano anvaya gamanakriyAmAM thAya che. bhUmimAM saMyoga che ane tajjanaka kriyA, vihagamAM che, bhUmimAM nahIM. eTale tAjiyAvAn 1 evo bheda paNa bhUmimAM maLe che. 18. have jyAre vihaga bhUmi tarapha jato hoya, ane vihaga va sthira hoya tyAre, vihaga va mAM paNa tAddazayiAvAnuM na evo bheda maLe che. ane vihaga jhU mAM saMyoga maLe che. Ama uparokta prayogamAM jema bhUmine dvitIyA thAya che, tema vihagane paNa dvitIyA thaI zakaze.ane tAdazakriyAzrayatva rUpa kartRtva to vihaga 6 mAM che ja. eTale vino vihAM chati evA prayoganI Apatti Avaze. (A prayogamAM vihaga Ja ane va baMnene vihaga zabdathI ja kahyA che.) (zaMkAkAre zuM cAlAkI karI che- te joIe. dvitIyArtha be che. - vRttitva, je saMyogarUpa phaLamAM anvita thaze ane bhedapratiyogitAvacchedakatva je kriyA (dhAtvartha)mAM anvita thaze. jayAre prakRtyartha vihaga no vRttitvamAM anvaya karavo che tyAre vihaga (ba) le che (jemAM saMyoga che) ane jyAre bhedamAM anvaya karavo che. tyAre vihaga (6) lIdho (jemAM kriyA nathI). baMneno vAcaka zabda eka ja hovAthI, A rIte Apatti ApI che.) 'vihago vihagaM gacchati' ityAdau vihagAdiprakRtyarthavRttittvaviziSTasaMyogasya kriyAyAM svajanakatvasvAzrayaniSThabhedapratiyogitAvacchedakatvobhayasaMbandhenAnvayopagamAt, vihaganiSThakriyAyAstadvihaganiSThasaMyogajanakatvena tajjanakatAsaMbandhena tatsaMyogavattve'pi vihagavRttitvaviziSTatatsaMyogAzrayatadvihaganiSTha bhedapratiyogitAvacchedakatvAbhAvAnnoktobhayasaMbandhena viziSTasaMyogavattvamityanatiprasaGgAt / vyutpattivAda * 133 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhAna : vidyo vijJanuM chati sthaLe, vihagavRtti saMyogano kriyAmAM svajanakatva svAzrayaniSThabhedapratiyogitAvacchedakatva ema ubhayasaMbadhathI anvaya karavo. vihaga (X) niSTha kriyA, tad vihaga (a) niSTha saMyoganI janaka che, eTale svajanakatA saMbaMdhathI saMyogavAnlR che; paNa vihagavRtti saMyogano Azraya je vihaga (OM), tanniSTha bhedapratiyogitAvacchedaka nathI (kAraNa ke vihaga (a) kriyAvAna che). eTale ubhaya saMbaMdhathI saMyogavattva kriyAmAM nahIM Ave. eTale tevA prayoganI Apatti nahIM Ave. vivecana : AvA sthaLe, dvitIyArtha parasamavetatva ke bheda pratiyogitAvacchedakattva nathI karatAM, paNa dhAtvartha saMyoga rUpa phaLano ja, dhAtvartha vyApAramAM anvaya karavAno che, te ubhaya saMbaMdhathI karavo. svajanakatva saMbaMdha ane svAzrayaniSThabhedapratiyogitAvacchedakatva saMbaMdha. have, jemAM (saMyoga) phaLa raheze temAM ja bheda rAkhavAno che. (kAraNa ke bheda, saMyogAzrayaniSTha joIze.) eTale zaMkAkAre karela cAlAkInuM vAraNa thaI jaze. 6. evaM sati parasamavetatvaM saMbandhaghaTakameva na tu dvitIyArtha iti cet ?, aa kSatiH / zaMkA : paNa to, parasamavetatva saMbaMdhano ghaTaka thaze, dvitIyArtha nahIM. samAdhAna : temAM zo vAMdho che ? vivecana : ApattinuM vAraNa thatuM hoya to dvitIyArtha mAtra vRttitva ja rahe ane parasamavetatva saMbaMdhano ghaTaka bane temAM koI vAMdho nathI. 160. 'vihago vihagena gamyate' ityAdAvapi svajanyatvasvAvacchinnabhedasAmAnAdhikaraNyobhayasaMbandhena kriyAyAH saMyoge'nvaya iSyate tattatkriyAvacchinnabhedavati bhUmyAdAveva tAdRzabhedasAmAnAdhikaraNyasaMbandhena tattatkriyAviziSTasaMyogAdimattvopagamAt tatra tatkriyAzrayavihage tadbAdhena nAtiprasaGga iti dhyeyam / vido vizeno nazyate sthaLe, kriyAno svajanyatva, svAvacchinnabhedasAmAnAdhikaraNya ubhaya saMbaMdhathI saMyogamAM anvaya vyutpattivAda * 134 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavo. eTale, ta&iyAvacchinnamedavAnuM bhUmi vi. mAM ja, svAvacchinnabhedasAmAnAdhikaraNya saMbaMdhathI kriyAviziSTasaMyogavattva raheze. ane te kriyAnA Azraya vihagamAM, tAdazasaMbaMdhathI kriyAviziSTasaMyogavattva na rahevAthI tevo prayoga thavAnI Apatti nahIM Ave. vivecana: kartarimAM saMyogano anvaya ubhayasaMbaMdhathI kriyAmAM karyo. karmaNimAM kriyAno anvaya ubhayasaMbaMdhathI saMyogamAM kare che, kAraNa ke karmaNimAM vizeSyavizeSaNabhAva badalAIne dhAtvartha kriyAviziSTa phaLa thAya che. saMyogano svajanakatva saMbaMdhathI kriyAmAM anvaya thato hato. tenA badale kriyAno svajanyanta saMbaMdhathI saMyogamAM anvaya karavo. saMyogano svAzrayaniSTha (svasamAnAdhikaraNa) bheda pratiyogitAvacchedakatva saMbaMdhathI kriyAmAM anvaya thato hato, tenA badale, kriyAno svAvacchinnabheda sAmAnAdhikaraNya saMbaMdhathI saMyogamAM anvaya karavo. saMyogano AkhyAtArtha AzrayatAmAM ane AzrayatAno prathamAMta padArthamAM anvaya thaze. vidam vizena vyate sthaLe - dhAtvartha kriyAviziSTa saMyoga ane tRtIyArtha vRttitve che. eTale vihagavRttikriyAviziSTa saMyoga artha thayo. te vaizirya ubhaya saMbaMdhathI levAnuM che. temAM saMyoga, kriyAjanya hovAthI, svajanyatva saMbaMdha to che ja. bIjo saMbaMdha svAvacchinnabhedasAmAnAdhikaraNya che. have vihagavRttikriyAvAnuM no bheda vihagamAM na maLe, bhUmimAM maLe eTale kriyAvacchinnamedanuM sAmAnAdhikaraNya bhUmivRtti saMyogamAM maLaze, paNa vihagavRtti saMyogamAM nahIM maLe. Ama tAdeza ubhaya saMbaMdhathI kriyAviziSTasaMyoga, vihagamAM nahIM paraMtu bhUmimAM ja raheto hovAthI tevo prayoga nahIM thAya. paNa pUmi: vihIna vyate prayoga thaI zakaze. 62. jJAnAdirUpasaviSayakavastvabhidhAyakadhAtusamabhivyAhRtadvitIyAyAH prAcInamate nirUpakatAsaMbandhena dhAtvarthAnvayi viSayatvamarthaH, tatra prakRtyarthasyAdheyatAsaMbandhenAnvayaH / jJAnAdi rUpa saviSayaka vastune jaNAvanAra dhAtu samabhivyAhata dvitIyAno prAcIna mate viSayatva artha che, jeno nirupakatA saMbaMdhathI dhAtvarthamAM vyutpattivAda x 135 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anvaya thAya ane prakRtyarthano AdheyatA saMbaMdhathI viSayatvamAM anvaya thAya. vivecanaH paraM nAnAti sthaLe, dhAtvartha jJAna che. ghaTapadottara dvitIyAno artha viSayatA che. ghaTano vRttitA saMbaMdhathI viSayatAmAM ane viSayatA no nirupatA saMbaMdhathI jJAnamAM anvaya thaze. eTale ghaTavRttiviSayatAnirupakajJAnAzraya evo zAbdabodha thaze. 6ra. vRttyaniyAmakasaMbandhasyAbhAvapratiyogitAnavacchedakatayA 'ghaTaM jAnAti paTaM na' ityAdAvanupapattestatra viSayitvArthakatvameva navInA upavarNayanti tatra ca prakRtyarthasya nirUpitatvasaMbandhena tasya ca dhAtvarthe AzrayatAsaMbandhenAnvayaH, ghaTAdiniSTha jJAnAdikarmatvaM ca jJAnAdiviSayitvameva, vRtti-aniyAmaka saMbaMdha, abhAvapratiyogitAno avacchedaka thato na hovAthI 'pade nAnAMti padaM ra mAM anupapatti thAya che. eTale navIno tyAM dvitIyArtha viSayitA mAne che. temAM prakRtyarthano nirupitatva saMbaMdhathI ane viSayitAno dhAtvartha jJAnamAM AzrayatA saMbaMdhathI anvaya thaze. ghaTAdimAM rahela jJAnAdikarmata, jJAnAdiviSayitva ja che. vivecanaH nAnAti sthaLe dvitIyArtha viSayatA mAnIe, to nipakatA saMbaMdhathI dhAtvartha jJAnamAM anvaya thAya. have dharTa nAnAti, paraMna sthaLe, paTavRtti viSayatAno nipakatAsaMbaMdhAvacchinna abhAva, jJAnamAM jaNAze. paNa nirupakatA saMbaMdha vRjyaniyAmaka hovAthI, abhAva pratiyogitAvacchedaka na bane. eTale, e sthaLe zAbdabodha na thAya. tethI navo dvitIyArtha viSayitA (viSayakatva) kare che. teno AzrayatA saMbaMdhathI jJAnamAM anvaya thaze. eTale paraM ta nAnAti sthaLe, paTanimitaviSayitAno AzrayatAsaMbaMdhAvacchinna abhAva jJAnamAM pratIta thaze. AzrayatAsaMbaMdha vRttiniyAmaka hovAthI temAM koI Apatti nathI. zaMkA : dvitIyArtha karmatva che (fNa dvitIyA) to dvitIyArtha viSayitA zI rIte thAya ? vyutpattivAda * 136 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhAna : ghaTAdiniSTha jJAnAdikarmatva, jJAnAdiviSayitva (nirupakatva saMbaMdhathI ghaTamAM rahe) ja che eTale koI Apatti nathI. ja 162. 164. viSayitvAdau ca dvitIyAyA lakSaNaiva na tu zaktiriti sAMpradAyikAH / ane sAMpradAyiko to viSayitvamAM dvitIyAnI lakSaNA ja mAne che, zakti nahIM. (Azaya e che ke dvitIyAnI zakti to phaLamAM ja che. te sivAyanA arthomAM dvitIyAnI zakti nathI. lakSaNA thAya che ane viyitva, e jJAnanuM phaLa na hovAthI temAM zakti nathI...) 16. vastutastu viSayitAtvasya saMyogatvAdyapekSayA''dheyatvAdyapekSayA cArutayA kiMdharmAvacchinne zaktiH kalpyate ityatra vinigamakaM durlabham / kharekhara to viSayitAtva, saMyogatva ke AdheyatAtvanI apekSAe guru nathI, eTale kayA dharmathI avacchinnamAM zakti mAnavI, temAM vinigamaka maLatuM nathI. : vivecana : dvitIyAnI zakti zemAM mAnavI ane lakSaNA zemAM mAnavI ? te prazna che. prAma gacchati vi. sthaLe navya mate dvitIyArtha AdheyatA che. jo dhAtvartha mAtra vyApAra mAnIe, to dvitIyArtha saMyoga che. ghaTa khAnatti sthaLe viSayitA che. badhA arthatAvacchedaka saMyogatva, AdheyatAtva, viSayitAtva vi. akhaMDopAdhi hovAthI temAM gurulaghutA nathI. tethI, koI ekane ja zakyatAvacchedaka banAvI, tadavacchinnamAM zakti ane bIjAmAM lakSaNA karavI, evo nirNaya karI zakAto nathI. ekasmin prayogabhUyastvamapyazakyanirNayamiti tatrApi zakti: sidhyatItyavadheyam / koI ekamAM, prayoganA bahutvano nirNaya paNa zakya nathI. eTale viSayitAmAM paNa zakti siddha thAya che. vivecana : dvitIyA koI eka arthamAM vadhu vaparAya che. evo nirNaya paNa zakya nathI. (kAraNa ke, te to loko para nirbhara che.) jo tevo nirNaya thAya to tenA AdhAre temAM zakti mAnIne bIjAmAM lakSaNA karI zakAya. paNa vyutpattivAda * 137 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66. 67. tevuM thatuM na hovAthI, badhAmAM ja zakti mAnavI. eTale viyitAmAM paNa zakti che. eTale sAMpradAyikAno mata barAbara nathI. 'caitreNa jJAyate ghaTaH' ityAdau karmAkhyAtasthale AkhyAtena ghaTAdau dhAtvarthanirUpitaviSayatvaM bodhyate / vivecana : tRtIyAMtArtha che caitravRttitva, dhAtvartha che jJAna, AkhyAtArtha che viSayatva, eTale caitravRttijJAnaviSayo ghaTaH evo bodha thaze. vivecana : caitre jJAyate ghaTa: vi. karmaNi sthaLe, AkhyAtathI ghaTamAM dhAtvartha nirupita viSayatva jaNAze. cAkSuSatvAdyavacchinnavAcaka dRzyAdisamabhivyAhRtadvitIyAyA laukikaviSayitvaM tAdRzakarmAkhyAtasya laukikaviSayatvamarthaH upanItasaurabhAdiviSayakasurabhicandanamityAdyAkArakacAkSuSAdidazAyAm 'sauramaM pati' kRti 'sauramaM dazyate' tyAdyaprayogAt cAkSuSatvAdi-avacchinna vAcaka dRz vi. dhAtusamabhivyAhata dvitIyAno artha laukika viSayitA che ane tevA karmaNi AkhyAtano artha laukika viSayatva che. kAraNa ke alaukika pratyakSanA viSaya sugaMdha viSayaka 'surabhi candranam' vi. AkA2ka cAkSuSa pratyakSa samaye, 'sauramaM pati', 'sauramaM dazyate' evo prayoga thato nathI. : pratyakSa, laukika- alaukika baMne prakAranuM che. paNa daz vi. pratyakSavAcaka dhAtunA samabhivyAhAramAM dvitIyArtha, laukika viSayitA ja che. ane karmAkhyAtArtha laukika viSayatva ja che kAraNa ke, 'subhi candranam' evuM alaukika pratyakSa thAya tyAre paNa sauramaM pati ke sauramaM dRzyate prayoga thato nathI arthAt alaukika viSaya sugaMdhane dvitIyA thatI nathI ke karmaNimAM prathamA thatI nathI (te AkhyAtanuM vizeSya banatuM nathI) eTale alaukika viSayitA e dvitIyAno artha nathI, ke alaukika viSayatva karmAkhyAtano artha nathI. ghaTa pati mAM, ghaTanirupitalaukikaviyitAvAnAzrayaH evo bodha thaze. vyutpattivAda * 138 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supa vanam sthaLe gaMdhanuM cAkSuSa to thatuM nathI. paNa caMdananuM cAkSuSa pratyakSa thayA pachI e jJAna ja, alaukika - jJAnalakSaNAsaMnikarSa banIne surabhigaMdhanuM alaukika pratyakSa karAve che, jethI "surama vandanam' evuM jJAna thAya che. eTale surabhigaMdhamAM, alaukikaviSayatA Ave che. zaMkA : e vakhate caMdanane joI rahela vyaktinuM varNana karavA mATe supa vandrane pati evo prayoga thaze. tyAM sukha padottara dvitIyAno artha zuM karazo? samAdhAna : tyAM suIma pada, sugaMdhanuM nahIM paNa, sugaMdhavAn evA dravyanuM vAcaka che. (jema gussa: paTanA sthaLe, suvar pada sapheda dravyanuM vAcaka che.) surakha padanA artha sugaMdhIno caMdanamAM abhedAnvaya thaze. surabhi padottara dvitIyA mAtra tAtparya grAhaka che. 68. athaivam 'puSpaM jighrati' ityAdi prayogAnupapattiH - ghrANajapratyakSasya puSpAdyaMze laukikatvavirahAt, pUrvapakSa: paNa to pachI, "puSya nivRti' prayoganI anupatti thaze, kAraNa ke prANajapratyakSa, puSpAMzamAM laukika nathI hotuM. vivecanaH jo cAkSuSAdivAcaka dhAtusamabhivyAhata dvitIyArtha laukika viSayitA ja hoya, to puSpa niprati mAM prA dhAtu prANajavAcaka hovAthI, puSpa padottara dvitIyArtha laukika viSayitA thaze. paNa nyAyamate, gaMdhanuM ja prANapratyakSa manAyuM che, gaMdhayukta dravyanuM nahIM eTale, puSpamAM ghANajalaukikaviSayitA zakya nathI. eTale puSya padanI uttaramAM dvitIyA na thavAthI puSpa nivRti prayoga thaI nahIM zake. e Apatti Avaze. ahIM sUMghanAra vyakti puSpane joI rahI hoya to tenuM cAkSuSa pratyakSa thavAthI temAM cAkSuSalaukikaviyatA Ave. AMkha baMdha karIne suMghe to puSpa dekhAtuM nathI. paNa gaMdhanuM prANapratyakSa thayA pachI te jJAna ja alaukika-jJAnalakSaNA saMnikarSa banIne, puSpanuM alaukika pratyakSa karAve che, jethI "puSpavRtti: dha:' evuM jJAna thAya che. tyAre puSpamAM alaukikaviSayatA Ave che. vyutpattivAda * 139 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane te vyaktinuM varNana karavA mATe, "puSpa niprati' evo prayoga tene joI rahela vyakti kare che.. 169. tAdRzadhAtuyoge viSayitvAdisAmAnyasya karmapratyayArthatve uttarapakSa: to tevA(pra) dhAtunA yogamAM karmapratyaya (dvitIyA) no artha viSayitA sAmAnya karavo. vivecanaH dvitIyArtha laukika - alaukika- sAmAnya viSayitA karIe to purva niprati prayoga thaI zake, kAraNa ke puSpamAM, prANajanI alaukikaviyitA che ja. gandhasAkSAtkAre upanayamaryAdayA''kAzAdibhAne 'AkAzaM jighrati' itiprayogaprasaGgena tatrApi laukika viSayitAyA eva karmapratyayArthatayopagantavyatvAditi cet ? pUrvapakSaH tema karazo to, gaMdhanA pratyakSamAM alaukika viSayatAthI AkAzanuM jJAna thaze, tyAre "mAzaM nivRti' prayoganI Apatti Avaze. eTale, tyAM (dhrA dhAtu sthaLe) paNa, laukika viSayitA ja, (dvitIyA) karma pratyayano artha mAnavo paDaze. vivecanaH jayAre (AkAzamAM rahelA adezya pRthvI paramANunI gaMdha hoya tyAre) "trIjA kva:' evuM drANaja pratyakSa thAya tyAre AkAzanuM upanIta bhAna- alaukika pratyakSa che (tenuM laukika pratyakSa to thatuM ja nathI.) have jo prA dhAtu sthaLe dvitIyArtha viSayitA sAmAnya hoya, to AkAzamAM paNa dhrANaja pratyakSanI alaukika viSayatA rahI hovAthI AkAzane paNa dvitIyA thaIne 'mah fprati' prayoganI Apatti Avaze. kAraNake AkAzaviSayitAno anvaye prANaja pratyakSamAM thaI zakaze. tenA vAraNa mATe, pra dhAtu sthaLe paNa, dvitIyArtha, laukikaviSayitA ja mAnavo paDaze. AkAzamAM laukikaviSayitA na hovAthI AkAzane dvitIyA nahIM thAya. paNa, to pUrvokta puSpa nivRti prayoganI asAdhutAnI Apatti UbhI ja raheze. vyutpattivAda # 140 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272. na-ghrAdhAtohi gandhalaukikapratyakSatvaM zakyatAvacchedakam - "ghrA gandhopAdAne" ityanuzAsanAt, tatsamabhivyAhRtadvitIyAyAzcAdhe yatvamevArthastasya ca vyutpattivaicitryeNa gandhAdirUpadhAtvarthaikadezenAnvayaH evaM ca 'puSpaM jighrati' ityAditaH puSpavRttigandhalaukikapratyakSAzrayatAvAnityAkAraka eva zAbdabodho na tu puSpanirUpitalaukikaviSayitAzAlipratyakSAzraya ityAkAraka iti nAnupapattiH / uttarapakSa : nA, prA dhAtunuM zakyatAvacchedaka gandhalaukika pratyakSa che. (ghANaja pratyakSa nahIM.) kAraNa ke prA - babdhopAne evuM sUtro che. ane tenA samabhivyApAramAM dvitIyAno artha AdheyatA che. viSayitA nahIM. teno vyutpattinA vaicitryathI dhAtvarthaMkadeza gandhamAM anvaya thAya che. eTale, puSpa nivRti sthaLe puSpavRttigandhalaukikapratyakSAzraya evo ja bodha thAya che. puSpanirUpitalaukikaviSayitAzAlipratyakSAzraya evo nahIM. eTale koI Apatti nathI. vivecana : dam dhAtunI zakti, cAkSuSa pratyakSamAM hovA chatAM prA dhAtunI zakti, gandhalaukika pratyakSamAM che, prANajapratyakSamAM nahIM. bAkInuM spaSTa che. AkAzamAM gandha (samavAya saMbaMdhathI) na hovAthI, gAAM niprati prayoga thaI zakaze nahI. kAraNa ke dvitIyAMtArtha AkAzavRttitAno anvaya, gaMdhamAM thaI zakato nathI. (dvitIyArtha vRttitA, samavAyasaMbaMdhAvacchinna levAnI che.) 172. na caivaM saviSayArthabodhaka dhAtu samabhivyAhRtakarma pratyayasya viSayitArthaka tvaniyamabhaGgaprasaGga iti vAcyam, viSayAnavacchinnatAdRzavastvabhidhAyakadhAtusamabhivyAhRtakarmapratyayasyaiva tadarthakatvaniyamAt, asya ca gandhAtmakaviSayAvacchinnapratyakSavAcakatayA tAdRzaniyamasyAbAdhitatvAt / pUrvapata paNa to, saviSayaka (jJAnAdi) arthane jaNAvanAra dhAtunA samabhivyAhAramAM, karmapratyaya (dvitIyA)no artha viSayitA ja thAya, evA niyamano bhaMga thaze. vyutpattivAda * 141 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarapakSa nA, kAraNa ke viSayathI anavacchinna tAdaza (saviSayaka jJAnAdi) arthane jaNAvanAra dhAtunA samabhivyApAramAM ja dvitIyA (karmapratyaya)no artha viSayitva thAya evo ja niyama che. ahIM, prA dhAtu to gaMdha rUpa viSayathI avacchinna pratyakSa (jJAna)nI vAcaka hovAthI (eTale tene te niyama lAgato ja na hovAthI tenA samabhivyApAramAM dvitIyArtha viSayitvane badale vRttitva karIe to paNa) niyamano bhaMga nahIM thAya. vivecanaH prA dhAtvartha gaMdhalaukikapratyakSa che, eTale viSaya gaMdha, dhAtvarthatAvacchedaka banI jAya che. zeSa spaSTa che. 173. na ca ghrAghAtusamabhivyAhRtadvitIyAyA gandhAnvitAdheyatvArthakatve 'Amodamupajighrati' ityAderanupapattiH - gandhavizeSarUpAmodapadArthA''dheyatvasya gandhe bAdhAditi vAcyam, viSayAvacchinnapratyakSArthakaghrAdhAtusamabhivyAhatadvitIyAyA evAdheyatArthakatvaniyamAt, tatra viSayAnavacchinasyaiva pratyakSavizeSasya lakSaNayA ghrAdhAtvarthatopagamena viSayitAyA eva tdrthtvaat| zaMkA : jo prA dhAtusamabhivyAhata dvitIyArtha, dhAtvarthaMkadeza gaMdhamAM anvita AdheyatA hoya to gAmomunidgati prayoga anupapanna thaze, kAraNa ke, Amoda e gaMdhavizeSa ja hovAthI, tanirUpita Adheyatva gaMdhamAM rahI na zake. samAdhAna : viSayAvacchinna pratyakSArthaka prA dhAtusamabhivyAhata dvitIyAno artha ja AdheyatA che. Amodamuniprati sthaLe, prA dhAtuno artha lakSaNAthI pratyakSavizeSa (prANaja pratyakSa, gaMdha rUpa viSayathI avacchinnapratyakSa nahIM) manAyo hovAthI dvitIyAno artha (AdheyatA nahIM, paNa) viSayitA ja che. vivecanaH Amoda eTale sugaMdha. jo dhrA dhAtvartha gaMdhapratyakSa hoya ane dvitIyArtha vRttitA hoya, to sugaMdhamAM gaMdha na rahetI hovAthI manovRtti evo anvaya zakya na hovAthI, gAmomunivRti prayoga na thAya, e zaMkAkArano Azaya che. vyutpattivAda * 142 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prA nI lakSaNA ghaNaja pratyakSamAM karavAthI ane dvitIyArtha viSayitva karavAthI AmodaviSayaka prANaja pratyakSa evo anvaya thaI zakaze. ane koI Apatti nahIM rahe. e samAdhAna che. 278. vastutastu "puSpaM jighrati' ityAdau samavAyasaMbandhAvacchinnAdheyatvasaMsargAvacchinnaprakArataiva dvitIyArthaH, tasyAzca gandhanirUpitalaukika viSayitAzAlipratyakSAtmaka dhAtvarthaM ka deze viSayitAyAM nirUpitatvasaMbandhenAnvayaH, kharekhara to, "TM nitta' sthaLe, samAvAyasaMbaMdhAvacchinna Adheya-saMsargAvacchinnaprakAratA ja dvitIyArtha che. teno, gadhUnisapita laukika viSayitAzAlipratyakSa rUpa dhAtvarthanA eka deza viSayitAmAM nirUpitatva saMbaMdhathI anvaya karavo. vivecanaH prA dhAtu sthaLe dvitIyArtha laukikaviSayatA kare to purva niti prayoganI anupapatti thAya che. viSayatA sAmAnya kare, 'nA niprati' prayoganI Apatti Ave che. eTale prA dhAtvartha gaMdha laukikapratyakSa karIne, dvitIyArtha AdheyatA karyo. have koI vyaktine sugaMdhanuM pratyakSa thAya, paNa puSyanI sugaMdha che te khabara na paDe, chatAM paNa tene puSpavRtti gaMdhanuM pratyakSa hovAthI puSpa nigrAma prayoganI Apatti Ave, jevo prayoga te karato nathI. vaLI koI vyaktine AkAzamAM gaMdha Ave che, tevo bhrama thAya, to 'nAza nidrAna' evo prayoga kare che. paNa AkAzamAM gaMdha na hovAthI, AkAzavRttitAno dhAtvarthaMkadeza gaMdhamAM anvaya na thaI zakavAthI te prayoga aprAmANika Thare che. A ApattinA vAraNa mATe, graMthakAra, dvitIyArtha prakAratA kare che. dhrA dhAtvartha gaMdhanirUpitalaukikaviyitAzAlipratyakSa karavo. ane dvitIyArtha prakAratA che. jyAre, gaMdhanuM pratyakSa karanArane puSyavRtti : evuM jJAna thAya, tyAre te jJAnanI prakAratA puSpamAM Avaze, ane vizeSatA gaMdhamAM Avaze. (vRttitA saMbaMdhena puSpaviziSTagaMdha evuM jJAna che.) ane te prakAratA, vRttitA saMbaMdhathI avacchinna thaze. saMbaMdha ghaTaka vRttitA paNa vyutpattivAda # 143 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAyasaMbaMdhAvacchinna thaze, kAraNa ke puSpamAM gaMdha samavAyasaMbaMdhathI rahe che. eTale puSpamAM, samavAyasaMbaMdhAvacchinna AdheyatA (vRttitA) saMbaMdhAvacchinna prakAratA Avaze. je dvitIyArtha che. A prakAratA, gaMdhaniSThavizeSyatAnI nirupaka che, eTale prakAratAthI nirUpita gaMdhaniSThavizeSatA rUpa viSayatA thaze. A viSayatAthI nirUpita, jJAnaniSTha viSayitA che ane AvuM viSayitAzAli pratyakSa che eTale anvayabodha A rIte thaze -puSpavRttitAdazaprakAranA nirUpita, gaMdhaniSThalaukikaviSayatA nirUpita viSayitA zAli pratyakSAzraya. (graMthamAM prakAratAno anvaya gaMdhanirupitalaukika viSayitAmAM karavAnuM lakhyuM che, te gaMdhaniSTha vizeSyatA ane puSpaniSTha prakAratA - baMnethI nirupita, jJAnaniSTha viSayitA eka ja hovAthI). (koIka pustakomAM samavAyasaMbaMdhAvacchinna AdheyatAsaMbaMdhAvacchinna viSayatA nirupita prakAratA evo pATha che, tyAM viSayatAthI gaMdhaniSTha vizeSyatA laI zakAya. te paNa, tAdazasaMbaMdhAvacchinna che ja. ane tanirUpita prakAratA puSpamAM Ave che.) Ama karavAthI, have, jayAre sAvRtti: gandhaH evo bhrama thAya tyAre, AkAzamAM gaMdha na hovA chatAM, tAdazajJAnIya tAdazaprakAratA to AkAzamAM Ave che, (bhramakartAne AkAzamAM samavAyathI gaMdha rahe che, evo bhrama che, tethI) eTale zAzaM nimra prayoga thaI zakaze. tema jyAre mAtra gaMdhanuM jJAna hoya, puSyavRtti dha: evuM jJAna na hoya tyAre, puSyanipitavRttitA gaMdhamAM hovA chatAM, uktaprakAratA puSpamAM AvatI nathI, kAraNa ke puSpa, e jJAnano viSaya ja banato nathI. tethI, pukhta nidhrAma prayoganI Apatti nahIM Ave. AmodamunivRti sthaLe to pUrvokta rIte prA dhAtunI lakSaNA karIne dvitIyArtha viSayitva ja karavAno che. tena 'idAnIM tanapuSpe gandhaH' ityAdipratyayasyAdheyatAsaMsargeNa kAlAdiprakArakatvepi tAdRzapratyakSadazAyAM na 'kAlaM jighrati' ityAdiprayogaH - tAdRzajJAnIyagandhAdiviSayitAyAM kAlAdiprakAratAnirUpitatvavirahAt / vyutpattivAda * 144 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTale, rUdrAnautanapuSpa vandhaH' vi. jJAnamAM, kALa, AdheyatA saMsargathI prakAra banavA chatAM, tAdeza pratyakSa thAya tyAre niM niprati vi. prayoga thato nathI kAraNa ke tAdazAnIya gaMdhavizvayitAmAM kAlAdiprakAratAni pitatva nathI. vivecanaH 'AnAMtanapupe 5.' sthaLe kAlavRttipuSpavRtti gadhaH evo bodha thAya che. tyAM kAlamAM paNa prakAranA che, ane te paNa AdheyatA saMsargAvacchinna ja che. kAraNa ke kAla AdheyatA saMsargathI puSpamAM vizeSaNa che. paNa te AdheyatA, samavAyasaMbaMdhAvacchinna nathI, kAraNa ke kAlamAM puSpa kAlika saMbaMdhathI rahe che, samavAya saMbaMdhathI nahIM. vaLI, kAlaniSThaprakAratA rUpa viSayatA nirUpita gaMdha viSayitA, laukika pratyakSamAM nathI. kAraNa ke kAlaniSThaprakAranA nirapita vizeSyatA, puSpamAM che, gaMdhamAM nahIM. eTale, niM niprati prayoganI Apatti paNa nahIM Ave. (1) 176. ata eva "tadAnanaM mRtsurabhi kSitIzvaro raha: samAghrAya na tRptimAyayau" ityAdau "AghAtavAn gandhavahaM sugandham" ityAdau copAdhiniSThagandhagrahatAtparyeNaiva jighrateH prayogAt tAdRzagandhe cA''nanagandhavahAdivRttitvasya bAdhe'pi na kSatiH - tAdRzagandhasyA''na- nAdyavRttitvepi 'Anane gandhaH ' ityAkArakabodhIyagandhaviSayitAyA AnanAdiprakAratAnirUpitatvena vAkyArthAbAdhAt / eTale ja "taddInanuM mRtyuma kSitIzvo hR: samAprAya na tRptimayathI' ane 'mAdhrativAna janyavaheM sundham' vi. mAM upAdhi (= gaMdhanA AzrayabhUta mATI ke pArthiva paramANu, je mukhAdimAM rahelA che.) niSTha gaMdhanA grahaNanA tAtparyathI ja prA dhAtuno prayoga che ane tethI gaMdhamAM AnanagandhavavRttitvano bAdha hovA chatAM paNa koI kSati nathI, kAraNa ke te gaMdha AnanAdimAM vRtti na hovA chatAM, pratyakSakartAne 'mAne ' evA AkAranuM je jJAna thAya che, te jJAnamAM rahelI gaMdha nirUpita viSayitA AnanAdiprakAratAnisapita hovAthI vAkyartha besI ja jAya vyutpattivAda # 145 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecana : 'tavAnanuM...'he mAM mATInI sugaMdhavALuM mukha sUMdhe che. tyAM sugaMdha mATImAM che, mukhamAM nahIM. 'AprAta...' mAM gaMdhayukta pArthiva paramANuvALo vAyu sUMdhe che. tyAM gaMdha pArthiva paramANumAM che, vAyumAM nahIM. 177. vivecana : zaMkA : eTale jo, dvitIyArtha vRttitva ane dhAtvartha gaMdhalaukika pratyakSa karIe to AnanavAyu vRttitva pratyakSaviSaya gaMdhamAM na hovAthI anvaya nahIM thaI zake. tenA badale dvitIyArtha prakAratA karavAthI, baMne sthaLamAM pratyakSakartAne to, mukhamAM gaMdha che vAyumAM gaMdha che evuM bhramAtmaka jJAna-pratyakSa thatuM hovAthI Anana / vAyumAM ukta prakAratA Ave che ane tenAthI nirupita viSayitAzAli pratyakSa thAya che eTale anvaya thavAmAM Apatti nathI rahetI. ahIM jo ke mukha pArthiva hovAthI, temAM paNa gaMdha che ja, paNa pratyakSa to mATInI gaMdhanuM thAya che. eTale pratyakSa viSayagaMdha AnanamAM nathI. chatAM, Anane gandhaH evA bhramAtmaka pratyakSa viSayagaMdhaniviSayatAnirupita prakAratA AnanamAM Ave che. e khyAla rAkhavo. vaLI vAyumAM jo ke samavAyathI gaMdha rahetI na hovAthI, samavAyasaMbaMdhAvacchinnAdheyatvasaMsargAcchinna prakAratA vAyumAM AvI zake nahIM. tyAM paNa vA samavAyana 4: evA bhramAtmaka jJAnanI prakAratA jANavI. vAyvAnItacampakagandhasya yatra vAyvAdivRttitvenaiva grahastatra 'campakaM jighrati' ityAdiprayogo neSyata eva / vAyuthI lavAyelI caMpakanI gaMdhanuM paNa vAyuniSThatvena ja jJAna thAya, tyAM 'nampa nizrRti' evo prayoga mAnya nathI ja. dvitIyArtha prakAratA kare, to jyAM kharekhara dUra rahelA caMpakanI gaMdha hovA chatAM, vAyumAM gaMdha che evo bhrama thAya, tyAM prakAratA rUpa jJAnaviSayatA to vAyumAM ja Avaze, caMpakamAM nahIM- caMpakanuM jJAna ja thatuM nathI. to vyutpattivAda * 146 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pachI tyAM rampa niti prayoga nahIM thaI zake. kAraNa ke prakRtyartha caMpakano dvitIyArtha prakAratAmAM anvaya nahIM thAya. samAdhAna : tAdeza sthaLe, tevo prayoga mAnya ja na hovAthI koI Apatti nathI. 278, yattu AdheyatAmAtraM dvitIyArtho na tu samavAyAvacchinatvavizeSitamAdheyatvam, tathA ca mukhAdisaMsRSTamRttikAdigandhe paramparAsaMbandhena mukhAdivRttitvasya sattvAnna tAdRzasthale'nupapattiriti / keTalAka kahe che ke, dvitIyArtha AdheyatA ja che. samavAya avacchinna AdheyatA nahIM. eTale mukhasaMsRSTa mATInI gaMdhamAM paraMparA saMbaMdhathI mukhavRttitva paNa rahyuM hovAthI, tAdazasthaLamAM paNa anupapatti nathI. vivecanaH dvitIyArtha vRttitA karavAmAM, 'tavAnAM.' vi. sthaLe avyAnupapatti che, teno parihAra keTalAka e rIte kare che ke te vRttitA samavAyAvacchinna na levI, vRttitA sAmAnya levI. taddAnana... sthaLe, pratyakSaviSayagaMdha, samavAyathI mukhavRtti na hovA chatAM; svasamavAya saMyuktatva saMbaMdhathI mukhavRtti che ja (sva = gaMdha, samavAya = gaMdhAzraya mATI, tatsaMyukta = mukha) eTale mukhavRttitAno anvaya gaMdhamAM thaI jaze ane anvaya bodha thaI jaze. tene mATe dvitIyArtha prakAratA karavAnI jarUra nathI. 179. tadasat - tathA sati 'kAlaM jighrati' itiprayogasya durvAratvAt / te barAbara nathI. kAraNa ke to pachI vArtA niprati prayoga paNa thaze ja. vivecanaH dvitIyArtha, vRttitA sAmAnya ja karavAmAM Ave, to "phAnatA puNe dha:' evA pratyakSa sthaLe, paNa Rtti nivruti prayoganI Apatti Avaze, kAraNa ke kAlamAM paNa kAlika saMbaMdhathI gaMdhanI vRttitA maLaze ja ane kAlapadottara dvitIyAnA artha vRttitAno anvaya dhAtvarthaMkadeza gaMdhamAM thaI jaze. eTale, dvitIyArtha samavAyasaMbaMdhAvacchinna AdheyatA ja karavo paDe. jethI kAlamAM samavAya saMbaMdhathI gaMdha na hovAthI te Apatti na Ave. paNa tema karavA jatAM 'tInanaM.' vi. sthaLe pAchI anvayanI anupapatti thaze, kAraNa ke, pratyakSaviSaya gaMdha, samavAyasaMbaMdhathI mukhamAM nathI. eTale dvitIyArtha uktaprakAratA ja karavo jethI badhI ApattinuM vAraNa thaI jaze. vyutpattivAda 147 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180. 'puSpamAghrAyate' ityAdau ca niruktaprakAratvamAkhyAtArthaH, AzrayatAsaMbandhena puSpAdyanvite tasmin dhAtvarthapratyakSasya nirupitatvasaMbandhena tadvizeSaNatA''pannagandhaviSayitAyAzca nirupitatvasaMbandhenAnvayaH / puSpaprAya vi. mAM nirukataprakAratA e AkhyAtArtha che. teno AzrayatA saMbaMdhathI puSpamAM anvaya thAya che. dhAtvartha pratyakSano temAM prakAratAmAM) nirUpitatva saMbaMdhathI, dhAtvarthamAM vizeSaNa gandhaviSayitAno paNa temAM (prakAratAmAM) nirupitatva saMbaMdhathI anvaye thaze. vivecanaH eTale gadhaviSayitAnirapita, gandhaviSayakapratyakSa nirUpita prakAratAzraya puSpa - evo anvaya bodha thaze. (ahIM pratyakSa nirUpita prakAratA eTale jJAna nirupita prakAratAtmaka viSayatA ane gandhaviSayitAnirUpita prakAratA eTale gaMdha nirUpita jJAnaniSThaviSayitA nirUpita prakAratAtmaka viSayatA thaze.) 28. ekarmivizeSaNatayopasthitasya svAtantryeNAnyavizeSaNatayA'nvaya buddherevAvyutpannatvAt, atra ca pratyakSapAratantryeNaiva gandhaviSayitAyA AkhyAtArthe'nvayena vyutpattivirodhavirahAt / eka dharmInA vizeSaNarUpe upasthita thayelAno svataMtrapaNe anya dharmInA vizeSaNarUpe anvaya ja avyutpanna che. ahIM to, pratyakSanA pArataMtryathI ja gandhaviSayitAno AkhyAtArtha (prakAratA)mAM anvaya thato hovAthI vyutpattino koI virodha nathI. vivecanaH karmaNi puSpamAprAyate sthaLamAM dhAtvarthaMkadeza gandhaviSayitA, dhAtvartha pratyakSa ane AkhyAtArtha prakAratA, bemAM vizeSaNa bane che. sAmAnyathI, eka padArtha, eka padArthanuM ja vizeSaNa banI zake, svataMtrapaNe benuM nahIM. paNa ahIM viyitA, prathama vizeSya pratyakSa dvArA ja bIjA vizeSya prakAratAnuM vizeSaNa bane che. kAraNa ke prakAratA, jJAnanirUpita hovAthI ja viSayitAnirUpita bane che. Ama viSayitA, dharmInA pAtaMtryathI ja pharIvAra anvita thAya to koI virodha nathI. vyutpattivAda # 148 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82. vivecanaH astu vA gandho laukikaviSayitA pratyakSaM ca vizakalitameva dhAtorarthaH / kartrAkhyAtAdisamabhivyAhAre gandhaviSayitAyAH pratyakSavizeSaNatayA karmAkhyAtasamabhivyAhArasthale ca pratyakSavizeSyatayA'nvaya iti na kazcid doSaH / jighratyarthagandhaviSayitAnirUpakatvameva puSpAdiniSThaM jighratikarmatvamiti dik / athavA, dhAtunA gaMdha, laukikaviSayitA ane pratyakSa e traNa judA judA artha mAnavA. kartari AkhyAta hoya tyAM gandhaviyitAno pratyakSamAM vizeSaNarUpe ane karmaNimAM te viSayitAno ja pratyakSanA vizeSyarUpe anvaya (eTale ke pratyakSano viSayitAmAM anvaya) thaze. eTale koI doSa nathI. niprati nA artha gandhaviSayitAnuM nirupakatva e ja puSpamAM raheluM karmatva che. jeo dharmInA pArataMtryathI paNa ekatra vizeSaNa banelAno anyatra vizeSaNarUpe anvaya svIkAratA nathI. temane ukta sthaLe zAbdabodhanI upapatti mATe kahe che. viSayitAno pratyakSa ane prakAratAmAM ema be vAra anvaya na karavo hoya, to viSayitAne jJAnanuM vizeSya banAvIne ja teno anvaya prakAratAmAM karI devo. e mATe dhAtunI judI judI zakti viSayitA ane jJAnamAM mAnavI paDe jethI karmaNimAM viyitA e pratyakSanuM vizeSya banI zake. eTale karmaNi sthaLe, dhAtvartha pratyakSano vRttitA saMbaMdhathI ane dhAtvartha gaMdhano nirupitattva saMbaMdhathI, dhAtvartha viSayitAmAM anvaya thaze. teno nirupitattva saMbaMdhathI AkhyAtArtha prakAratAmAM ane prakA2tAno AzrayatA saMbaMdhathI puSpamAM anvaya thaze. Ama pratyakSavRtti gaMdhaviSayitA nirupita prakAratAzrayaH puSpam evo anvayabodha thaze. kartari sthaLe gaMdhano nirupitatva saMbaMdhathI viyitAmAM ane teno AzrayatA saMbaMdhathI pratyakSamAM anvaya thaze. puSpa padottara dvitIyArtha prakAratAno nirupitattva saMbaMdhathI viSayitAmAM anvaya thaze. eTale puSpavRttiprakAratAnirupita, gaMdhanirupita viSayitAzAlipratyakSAkAyaH evo bodha thaze, AkhyAtArtha AzrayatA che. (ahIM prazna e thAya ke, viSayitAno prakAratAmAM anvaya na karIe, mAtra jJAnano karIe to na cAle ? to teno uttara e che ke, puSpavRtti: vyutpattivAda * 149 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182. gandha: SavRtti pam evuM samUhalaMbana jJAna thAya tyAre, ghaTamAM paNa samavAya saMbaMdhathI rUpa rahetuM hovAthI, tAdazajJAnanirupita samavAyasaMbaMdhAvacchinna AdheyatA saMsargAvacchinna prakAratA to, ghaTamAM paNa AvI javAthI, prakAratAzraya ghaTa paNa banaze ane ye prAyate prayoganI Apatti Avaze. paraMtu viSayitAno paNa prakAratAmAM anvaya karIe arthAt gaviSayatA nirupita prakAratA kahIe, to dhaniSTha prakAratA, rupaviSayitAnirupita che, gaMdhaviyitA nirupita nahIM. eTale te Apatti nahIM Ave.) vAstavamAM, dvitIyArtha prakAratA mAnIne teno nirupitatva saMbaMdhathI dhAtvartha viyitAmAM anvaya karavA karatAM, dvitIyArtha ja nirupitatva mAnavAmAM lAghava che. eTale kahe che ke gaMdhaviSayitAnirupakatva e ja puSpamAM raheluM karmatva che. kartari sthaLe - puSpanirupita gaMdhaviSayitAzAlipratyakSAzraya evo bodha thaze. karmaNi sthaLe AkhyAtArtha nirupakksa karavAthI, pratyakSavRttigaMdhaviSayitA nirupaka puSpa evo bodha thaze. Ama karavAthI paNa dvitIyArtha vRttitA karavAthI 'tavAnanaM...' vi. sthaLe AvatI ApattinuM vAraNa thaI jAya che, kAraNake AnanAdimAM pratyakSaviSaya gaMdha na hovA chatAM, 'manane gaMdha' evA jJAnamAM rahela gaMdhaviSayitAnuM nirupaka AnanAdi bane che ane tethI Anana padottara dvitIyArtha nirupitatvano anvaya dhAtvartha gaMdhaviyitAmAM thaI jAya che. ' atha dRzyAdisamabhivyAhRtadvitIyAyA laukikaviSayitArthakatve 'saurabhaM na pazyati' ityAdau saurabhAdinirUpitalaukikaviSayitAzAlicAkSuSAdyaprasiddhayA 'AkAzaM na pazyati' ityAdau cA''kAzAdinirUpitalaukikaviSayitAyA evAprasiddhayA tAdRzaviSayitAzAlicAkSuSAzrayatvAdyabhAvarUpavAkyArthAprasiddhiH / pUrvapakSa : daz vi. dhAtu samabhivyAhata dvitIyArtha laukikaviyitA hoya to, sauramaM na pati sthaLe saurabhanirupita laukika viSayitAzAlicAkSuSa aprasiddha hovAthI ane mAAM na patti vi. mAM vyutpattivAda * 150 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkAzAdinirupitalaukikaviyitA ja aprasiddha hovAthI, tAdazaviSayitAzAlicAkSuSAzrayasvAbhAva rU5 vAkyartha aprasiddha thaze. vivecanaH sauramaM ne sthiti mAM, dvitIyArtha laukikaviSayitAno anvaya dhAtvartha cAkSuSapratyakSamAM, teno AkhyAtArtha AzrayatnamAM ane teno abhAvamAM anvaya thAya. paNa saurabhanirUpita laukikaviSayitA mAtra ghaNaja mAM ja rahe che, eTale tAdazaviSayitAzAlicAkSuSa aprasiddha hovAthI, tAdazacAkSuSAzrayAtvAbhAva rUpa vAkyartha aprasiddha thaze. Aiza na pati sthaLe to AkAzanisapita laukika viSayitA ja aprasiddha hovAthI prakRtyartha AkAzano dvitIyArtha laukikaviSayitAmAM ja anvaya nahIM thAya. 184. na ca 'saurabhaM na pazyati' ityAdau saurabhAdinirUpitalaukikaviSayitvA bhAvazcAkSuSAdau pratIyate iti vAcyam, uttarapakSa: tyAM nan dvArA kartAmAM cAkSuSAzrayasvAbhAva nahIM, paNa cAkSuSamAM saurabhAdinirUpitaviSayitAno abhAva ja pratIta thAya che. vivecanaH tAdazaviSayitA prasiddha hovAthI cAkSuSamAM teno abhAva pratIta thaI zake. eTale saurabhanirUpita laukikaviSayitAbhAvavata cAkSuSAzraya: evo anvayabodha vAkyathI thaI jaze. 28. evamapyAkAzAdinirUpitalaukikaviSayitvAprasiddhayA 'AkAzaM na pazyati' ityAdAvapratIkArAt / pUrvapakSa H to paNa, AkAzani pitalaukikaviSayitA ja aprasiddha hovAthI mAM na parathati sthaLe to Apatti UbhI ja raheze. vivecanaH kAraNa ke tAdaza viSayitA ja aprasiddha hovAthI teno abhAva paNa nam dvArA cAkSuSamAM pratIta na thaI zake. 186. na ca laukikaviSayitAyAM nirUpitatvasaMbandhAvAcchinnapratiyogitAkA''kAzAbhAvaH pratIyate iti vAcyam, vRttyaniyAmakasaMbandhasya saMsargAbhAvapratiyogitA'navacchedakatayA tAdRzAbhAvasyAprasiddhaH / vyutpattivAda * 151 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarapakSa: tyAM ( pazyati sthaLe) laukika viSayitAmAM, nirUpitatvasaMbaMdhAvacchinna pratiyogitAkAkAzAbhAva pratIta thaze. pUrvapakSa: nA, kAraNa ke vRjyaniyAmaka saMbaMdha saMsargabhAvanI pratiyogitAno avacchedaka banato na hovAthI, tAdRzAbhAva paNa aprasiddha ja che. vivecanaH AkAza nirUpita laukika viSayitA aprasiddha hovAthI, AkAzano nirupitatvasaMbaMdhAvacchinnapratiyogitAka abhAva, laukikaviSayitAmAM maLe. ane nirUpitattvasaMbaMdhAvacchinna AkAzAbhAvavat laukikaviSayitA zAli cAkSuSAzraya: evo anvayabodha thaI zake. paNa, nirupitatva saMbaMdha, vRjyaniyAmaka hovAthI, abhAvapratiyogitAvaracchedaka na banI zake. eTale tAdaza abhAva ja aprasiddha thavAthI anvayabodha na thaI zake. 287. etena nirUpakatAsaMbandhena cAkSuSAdiniSThalaukikaviSayitAyA abhAvastatrAkAzAdau pratIyate ityapi nirastam / eTale ja, nirupakatA saMbaMdhathI cAkSuSaniSThalaukikaviSayitAno abhAva AkAzamAM jaNAze, ema paNa kahI zakAtuM nathI. vivecanaH ghaTAdimAM prasiddha evI cAkSuSaniSTha laukikaviyitAno nirupakatA saMbaMdhathI abhAva AkAzamAM maLe, kAraNa ke, AkAzanuM laukikacAkSuSa thatuM nathI. eTale nAza na pati vAkyathI, cAkSuSaniSThalaukikaviSayitA abhAvavat AkAza, evo anvayabodha thaI zake. paNa nizyakatA saMbaMdha paNa vRjyaniyAmaka hovAthI, tatsaMbaMdhAvacchinna tAdaza abhAva aprasiddha ja thaze ane tethI anvayabodha nahIM ja thAya. 188. anvayabodhasya prathamAntArthamukhyavizeSyakatAyAH sarvAnubhavasiddhAyA bhaGgaprasaGgAcca, vaLI, anvaya bodha, prathamAMtArtha mukhya vizeSyaka ja hoya che. e sarvAnubhavasiddha niyamano bhaMga thaze. vivecanaH caitra: sAjA na pazyati sthaLe, prathamAnta padArtha caitra hovAthI citravizeSyaka bodha ja thavo joIe. jo laukikaviSayitAno abhAva vyutpattivAda : 15ra Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86. AkAzamAM pratIta karavo hoya to caitravRttipratyakSa nirupita laukikaviyitAbhAvavad AkAza evo AkAzavizeSyaka bodha thaze. temAM upara kahela niyamano bhaMga thato hovAthI te svIkArI zakAya nahIM. 120. cAkSuSAdiniSThalaukikaviSayitAtvAvacchinnasya padAdvAkyAccAnupasthitatvena tadAbhAvasyAkAzAdau bhAnAsaMbhavAcca / vaLI, cAkSuSAdiniSThalaukikaviyitA padathI ke vAkyathI upasthita ja thatI na hovAthI teno abhAva, AkAzamAM jaNAI ja na zake. vivecana : pratiyogInA jJAna vinA abhAvanuM jJAna na thAya. nirukataviSayitA to koI pada ke vAkyathI jaNAtI nathI. to teno abhAva zI rIte jaNAya ? dhAtvartha pratyakSa che ane dvitIyArtha viSayitA che. to dhAtvartha pratyakSa no vRttitA saMbaMdhathI dvitIyArtha viSayitAmAM anvaya ka2vAthI nirukataviSayitAno bodha thaze ane AkAzamAM tenA abhAvanuM jJAna paNa thaze, tevI zaMkAno javAba Ape che bhAvAnvayabodhe ca laukikaviSayitAprakAreNa cAkSuSAderbhAnAnnAbhAvAnvayabodhe cAkSuSaprakAreNa tasyA bhAnam / - bhAvAnvayabodhamAM laukikaviyitA cAkSuSano prakAra bane che. to abhAvAnvayabodhamAM, cAkSuSa, laukikaviSayitAno prakAra na bane. vivecana : ghaTa pati sthaLe, viyitAvat cAkSuSAzraya evuM jJAna thAya che, to paTa na pati sthaLe, ghaTaviSayitAvad cAkSuSAbhAvavAn evuM ja jJAna thavuM joIe. Ama viSayitA ja, cAkSuSanI prakAra bane, cAkSuSa viSayitAnuM nahIM. eTale ALAzaM na patti sthaLe dhAtvartha pratyakSano dvitIyArtha viSayitAmAM prakAratayA anvaya thaI zake nahIM. ane tethI cAkSuSaniSTha viyitAno bodha ja na thavAthI teno abhAva, AkAzamAM jaNAI zake nahIM. vyutpattivAda * 153 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ degdegdeg. astu vA vRttyaniyAmakopi saMbandho'bhAvapratiyogitAvacchedakastathApi nirUpitatvasaMbandhAvacchinnapratiyogitAkasya viSayitAvizeSaniSThAkAzAdyabhAvasya bhAnopagamo na saMbhavati tathA sati 'AkAzaM pazyati caitraH' ityAkArakavAkyajanyabodhadazAyAm AkAzaM na pazyati caitraH ityAdivAkyAcchAbdabodhaprasaGgAt / vaLI, vRrtyaniyAmaka saMbaMdhane abhAvapratiyogitAno avacchedaka mAnI laIe, to paNa AkAzano nirupitatvasaMbaMdhAvacchinna pratiyogitAka abhAva viSayitA vizeSamAM jaNAI zake nahIM. kAraNa ke tema karavA jatAM, 'gAAM pazyati caitra:' evA vAkyathI janita bodha kALe paNa 'bALAzaM na pati caitra' evA vAkyathI zAbdabodha thaI zakavAnI Apatti Avaze. - vivecana : caitra jyAre dUra rahelA paTane joI rahyo che tyAre koIne bhrama thAya che ke te AkAzane jue che. ane te 'sAzaM pati caitra:' vAkyano prayoga kare che. paraMtu je jANe che ke caitra paTane ja joI rahyo che, AkAzane nahIM te, te ja vakhate 'ALAzaM na pazyati caitra:' vAkyano prayoga kare che. Ama vAstavamAM baMne vacce pratibadhyapratibaMdhakabhAva hovA chatAM baMne vAkyathI zAbdabodha thavAnI Apatti Avaze. te kevI rIte e samajAvavA kahe che - nirupitattva saMbaMdha; vRtti-aniyAmaka hovA chatAM tene abhAvapratiyogitAno avacchedaka mAnI laIe to 'AAzaM na pati caitra:' vAkayathI AkAzano nirupitattva saMbaMdhathI viSayitA vizeSa (6) mAM abhAva jaNAze. ane 'AAzaM pati caitra:' sthaLe AkAzano nirupitatva saMbaMdhathI viSayitAvizeSa (va) mAM anvaya thaze. baMne viSayitA judI hovAthI, te be vAkya janita bodha, parasparanA pratibaMdhaka nahIM banI zake kAraNa ke, tasmin tattA buddhi ja, tasmin taramAvavattA buddhinI pratibaMdhaka che, ane ahIM to judI judI viSayitAmAM AkAzavattA ane AkAzAbhAvavattAnuM jJAna thAya che. ane baMne bodha ekasAthe thaze. je aniSTa che. jyAre eka parvatano uddezIne parvato vRdghimAn ema koI kahe tyAre te vAkyajanya jJAnathI, bIjA parvatane uddezIne kahevAyelA vRtti-jhamAvavAn parvata: vAkyajanya jJAnano pratibaMdha thato nathI, kAraNake baMne parvato vyutpattivAda * 154 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. judA che. eTale parvatatvasAmAnAdhikaraNyena vahni vahni-abhAvanuM jJAna thAya che. paNa koI nAM vahni-samAvavat ema kahe tyAre sarva pANImAM (jalatyAvacchedena) vahni-abhAvano bodha thAya che ane tyAre nataM vahrimat evA vAkyathI thatA bodhanuM te pratibaMdhaka banI jAya che. judI judI viSayitAmAM tevo anvaya na karatAM, viSayitAtvAcchinnamAM karIe, to te baMne bodha parasparanA pratibaMdhaka thaI jaze. tevI zaMkAnuM samAdhAna Ape che ' 'AkAzaM pazyati maitra:' ityAdibhramadazAyAm 'AkAzaM na pazyati caitra:' ityAdivAkyAcchAbdabodhasya durahmavatayA laukikaviSayitAtva sAmAnAdhikaraNyenaiva tAdRzAbhAvabodhakaM tadvAkyamupagantavyam, tAdRzabodhazca laukikaviSayitAtvasAmAnAdhikaraNyamAtreNaivA''kAzAdinirUpitatvAvagAhidarzitayogyatAjJAnApratibadhya eva / 'ALAzaM pati maitra:' evA bhramakALe, 'AAAM na pazyati caitra' vAkyathI zAbdabodha thato rokI zakAto nathI. eTale, laukikaviSayitAtvasAmAnAdhikaraNyena ja, tAdezAbhAvanuM bodhaka tAdaza vAkya mAnavuM paDaze. ane tAdazabodha, e laukikaviyitA sAmAnAdhikaraNyana, (= viSayitAvizeSamAM) AkAzanirupitatvane jaNAvanAra 'AAzaM patti caitra:' vAkyasthaLIya yogyatAjJAnathI apratibadhdha ja che. vivecana : jo viyitAtvAvacchinnamAM AkAza/AkAzanA abhAvano anvaya karavAno hoya, to 'AAAM pati maitra' bhrama sthaLe, nirupitattva saMbaMdhena AAgavatI viyitA evuM jJAna thavAthI, 'AAnuM na pati caitra:' vAkyathI nirupitattva saMbaMdhena AAzAmAvavatI viyitA, evuM jJAna nahIM thaI zake, kAraNa ke te baMne jJAna parasparanA virodhI che. jyAre AvA sthaLe, te baMne vAkyathI bodha thAya che e to anubhavasiddha che. eTale, AkAzano viyitAtvAcchinnamAM anvaya na thaI zake paNa viSayitAtvasAmAnAdhikaraNyana (arthAt yatkiMcit viSayitA)mAM ja vyutpattivAda * 155 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223. anvaya karavo paDe. jethI, nIza pazyati maitraH vAkyathI nirUpitatva saMbaMdhana AkAzavadUviSayitA (ga) zAlicAkSuSAzraya: maitra ane mAruM na pati caitra: vAkyathI nirUpitatva saMbaMdhana AkAzAbhAvavat viSayitA (4) zAlicAkSuSAzraya: caitra evo anvayabodha thaze, je baMne parasparanA pratibaMdhaka nathI... ane to pachI, yatkiMcit viSayitAmAM, AkAzanipitatva jaNAvatAM 'vize pazyati caitra:' vAkyanuM yogyatA jJAna, yatkiMciMtu viSayitAmAM nirUpitatva saMbaMdhana AkAzAbhAva jaNAvatAM mInAza paraNyati vaitra: vAkyajanya bodhano pratibaMdha karI zakaze nahIM. Ama, vAstavamAM baMne vacce pratibadhya-pratibaMdhaka bhAva hovA chatAM baMne vAkyathI zAbdabodha thavAnI Apatti Avaze. eTale, vRtti-aniyAmaka (nirUpitatva) saMbaMdhane abhAvIya pratiyogitAno avacchedaka mAnavA chatAM, 'mAre pati caitra:' sthaLe, viyitAvizeSamAM AkAzIbhAvanuM jJAna svIkArI zakAze nahIM. na ca caitrIyacAkSuSAdiniSThalaukikaviSayitAtvAvacchedenaiva tAdRzAbhAvo darzitavAkyena pratyAyyate iti caitrIyacAkSuSAdiniSThalaukikaviSayitAyAmAkAzIyatvAdyavagAhI 'caitra AkAzaM pazyati' itivAkyajanyabodhaH pratibadhnAtyeva tAdRzavAkyajanyadhiyamiti vAcyam, uttarapakSa: "caitraH A na pazyati' vAkyathI caitrIyacAkSuSAdiniSThalaukika viSayitAtvAcchedana ja tAdazAbhAva (nirUpitra saMbaMdhana AkAzanisapitatvAbhAva) jaNAya che. eTale caitrI cAkSuSaniSTha laukikaviSayitAmAM nirUpitatva saMbaMdhena AkAzane jaNAvanAra "caitra: mArA pati'evA vAkya thI janya bodha tAdeza (abhAva bodhaka) vAkya janya bodhano pratibaMdha karaze ja. vivecanaH viSayitA vizeSamAM AkAza/AkAzAbhAvano anvaya na karatAM caitrIyacAkSuSaviSayitAtvAvacchinnamAM anvaya karavo. have, baMne vAkyo eka ja padArtha caitrIyacAkSuSaviSayitA mAM AkAza/AkAzAbhAvanA bodhaka banavAthI parasparanAM pratibaMdhaka thaze. ane, gALA pati maitra: sthaLe maitrIya viSayitAmAM nirUpitattva saMbaMdhana AkAzavattvanuM jJAna, nAza na pazyati vaitraH thI thatA caitrIyaviSayitAmAM nirUpitattva vyutpattivAda x 156 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbaMdhana AkAzAbhAvanA jJAnano pratibaMdha paNa nahIM kare. eTale koI Apatti nathI. 224. tAdRzaviSayitAtvena viSayitAyA anupasthitestadavacchedenA bhAvapratyAyanAsaMbhavAt / pUrvapakSa: nA, tAdezaviSayitA-na, viSayitA upasthiti ja na thatI hovAthI tAdazaviSayitAtvAcchedana abhAvanuM jJAna na karAvI zakAya. vivecanaH caitra: mA = pati mAM viSayitA dvitIyArtha che. te zuddha viSayitA rUpe ja upasthita thAya che. caitrI cAkSuSa nichaviSayitAtvena nahIM. caitrano bodha to AkhyAtArtha | narArthanA vizeSya rUpe thAya che. eTale tevI viziSTaviSayitAmAM abhAvanuM jJAna na thaI zake. eTale, caitra: nAza pati vAkyajanya jJAna vaitra nAza pati vAkyajanya jJAnanuM pratibaMdhaka na banavAnI Apatti UbhI ja raheze. 26. 'caitra AkAzaM pazyati' itivAkyajanyabodhe caitrAMze darzanAzrayatvaM vizeSaNaM darzanAMze laukikaviSayitA vizeSaNamitirItyaiva padArthAnAM bhAnAt, caitrIyacAkSuSAdiniSThaviSayitAtvaM nAkAzAdidharmitAvacchedakaM kiM tu zuddhalaukikaviSayitAtvameveti tasya zuddhalaukikaviSayitAtvAvacchedenAkAzAdya bhAvAvagAhijJAnaM pratyeva pratibandhaka tayA niruktadharmAvacchedenAkAzAdyabhAvAvagAhijJAnasya tadapratibadhyatvAcca / vaLI, "caitra pati' vAkyajanita bodhamAM, caitramAM darzana (cAkSuSa pratyakSa) vizeSaNa bane che ane darzanamAM laukika viSayitA. e rIte ja padArthonuM jJAna thAya che. eTale AkAzanuM dharmitAvacchedaka, zuddhalaukikaviSayatAtva ja che, caitrIyacAkSuSaniSThalaukikaviSayitAtva nahIM. eTale te jJAna, zuddha laukikaviSayitAtAvacchedana AkAzAbhAvane jaNAvatA jJAnanuM ja pratibaMdhaka bane. nirukata (caitrI cAkSuSaniSThalaukika viSayitAtva) dharmAvacchedana AkAzAbhAvane jaNAvanAra jJAnanuM nahIM. vivecanaH bhAva sthaLe eTale ke "gAvAze pasthati caitra' sthaLe AkAzanipita laukikaviSayitAzAlicAkSuSAzrayaH caitraH evo bodha thAya che. A bodhamAM vyutpattivAda # 157 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkAza dharma che ane laukikaviSayitA dharmI che. taniSTha dharmitAno avacchedaka zuddhalaukikaviSayitAtva che, nahIM ke caitrIyacAkSuSaniSTha laukikaviSayitAtva. have pratibadhya - pratibaMdhakabhAvano niyama che ke tadhavajIna tasmina tada nI buddhi ja tatva jhenTena tasmineva taddamAvavA nI buddhimAM pratibaMdhaka bane. prastutamAM bhAvasthale zuddhalaukikaviSayitAtva avacchedana AkAzavattAno laukikaviyitAmAM bodha thAya che. e bodha zuddhalaukikaviSayitAtAvacchedena ja laukikaviSayitAmAM AkAzAbhAvanA bodhano pratibaMdhaka banI zake paraMtu caitrI cAkSuSaniSTha laukikaviSayitAtyAvacchedana AkAzAbhAvanA bodhano nahIM. eTale koI rIte, caitra: nAza na pazyati sthaLe, caitrIyacAkSuSaniSTha viSayitAmAM AkAzanA nirupitatvasaMbaMdhathI abhAvanuM jJAna mAnI laIe, to paNa mAM pati caitra: vAkya janya jJAnathI teno pratibaMdha na thavAnI Apatti Avaze. 16. etena tatrAkAzAdipadasyA''kAzAdinirUpitatvArthakatAM svIkRtya laukikaviSayitAyAmAzrayatAsaMbandhAvacchinapratiyogitAkatadabhAvopagamenApi na nistAraH / eTale ja, AkAza padano artha AkAzanirUpitatva mAnIne, laukika viSayitAmAM teno AzrayatAsaMbaMdhAvacchinna pratiyogitAka abhAva mAno, to paNa nisvAra nahIM thAya. vivecanaH vRjyaniyAmaka saMbaMdhane abhAvapratiyogitAno avacchedaka na ja mAnavo hoya to paNa AkAza padano artha (lakSaNAthI) AkAzanipitatva karIne teno vRttiniyAmaka evA AzrayatA saMbaMdhAvacchinna pratiyogitAka abhAva dvitIyArtha viSayitAmAM mAnI zakAya. evuM keTalAka kahe che. paraMtu temAM paNa - viSayitAtvAvacchinnamAM abhAva mAnI zakAze nahIM, kAraNa ke to mAzaM pazyati maitra:' evA bhramasthaLe paNa "mAzaM ? pati caitra:' vAkyajanita bodhano pratibaMdha thaze. (naM. 192mAM kahyA mujaba) vyutpattivAda = 158 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) (3) 117. viSayitAtva vizeSamAM paNa abhAva mAnI zakAze nahIM kAraNa ke to 'AjAzaM pati caitra:' vAkyajanita bodha paNa 'mAAM na pati caitra:' vAkyajanita bodhano pratibaMdha nahIM kare. (naM. 191mAM kahyA mujaba) 'ghaTa AkAzaM na pazyati' ityAdau nitarAmevA'gatiH / 'ghaTa: AAzaM na patti' nI to koI ja gati nathI. vivecana : koI paNa rIte caitra: AAzaM na patti sthaLe bodha mAnI lo, to paNa ghaTa: mAzaM na pati sthaLe to bodha zakya ja nahIM bane. kAraNa ke nain dvArA, AkAzanirupitatvAbhAva (yatkiMcit ghaTajJAnIya) viSayitAmAM pratIta thaI jAya to paNa tAdaviSayitA zAli pratyakSano Azraya ghaTa kadI banato na hovAthI saMpUrNa anvayabodha thaI ja nahIM zake. 128. caitrIyacAkSuSaniSThaviSayitAtvAvacchinnanI upasthiti ja na thatI hovAthI temAM paNa abhAvano bodha na thaI zake. (naM. 193mAM kahyA mujaba) A Apattio UbhI ja rahe che. yattu naJarthasya dvidhA bhAnopagamenA''kAzAdinirupitatvAbhAvavallaukikaviSayitAzAlicAkSuSAzrayatvAbhAvavAn ghaTa ityAkArakastatrAnvayabodha rUti, keTalAka ema kahe che ke nan nA artha abhAvanuM be vAra jJAna mAnIzuM. eTale AkAzanirupitatvAbhAvavad laukikaviyitAzAlicAkSuSAzrayatvAbhAvavAn ghaTaH evo anvaya bodha thaze. vivecana : ghaTa majAnuM na pazyati sthaLe, nag artha abhAvanuM be vAra jJAna mAnavuM. (1) AkAza-nirupitatvano laukika viyitAmAM abhAva ane (2) cAkSuSAzrayatvano ghaTamAM abhAva. e rIte te vAkyano anvayabodha thaze. Avo keTalAkano mata che. vyutpattivAda * 159 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. tadapi na-tathA sati 'caitro ghaTaM na pazyati' 'caitra AkAzaM na pazyati' ityAdivAkyajanyazAbdabodhAdavilakSaNabodhasya sarvAnubhavasiddhasya tAdRzavAkyAdanupapatteH, te paNa barAbara nathI. kAraNa ke tema karavAthI caitrI padaM ra paDyeti vi. vAkyajanyabodha jevo ja bodha, ghaTa nAza na pazyati sthaLe thato hovAno sarvano anubhava che, te upapanna nahIM thAya. vivecanaH vaitrI pade na pazyati sthaLe, eka ja abhAvano bodha mAnyo che - ghaTanirupita laukikaviSayitAzAlicAkSuSAzrayatAbhAvavAn caitraH . ane caitra mApazyati sthaLe paNa eka ja abhAvano bodha mAnyo che - AkAzani pitatvAbhAvavAnuM laukikaviSayitAzAlicAkSuSAzraya caitra. paTa mArAM na pati sthaLe paNa uparokta be vAkya jevo ja (eka abhAvano) bodha thato hovAno sahune anubhava che, jo nannA artha abhAvanuM jJAna be vAra mAnazo, to te vAkyathI sarvAnubhavasiddha bodhathI judo ja bodha thaze. - anubhavasiddha bodha nahIM thAya. e Apatti che. 200. na hi tatrApi tAdRza eva zAbdabodhaH, zaMkA : tyAM paNa tevo ja bodha mAnazuM. vivecanaH vaiao pade / bAlAzaM na pati sthaLe paNa nam artha abhAvano be vAra anvaya karIzuM. ghaTa (AkAza) nirupitatvAbhAvavaphlaukikaviSayitA - zAlicAkSuSAzrayatnAbhAvavAnuM caitraH evo ja bodha mAnIzuM. ghaTa, (AkAza) jJAnano viSaya na banato hovAthI, viSayitAmAM, ghaTanirupitatvAbhAva paNa che ja. ane cetramAM tAdazacAkSuSAzrayatAbhAva paNa che ja. eTale have badhA vAkyothI (be abhAvano) samAna bodha ja thaze. 20. tathA sati caitro yadA ghaTAdikaM na pazyatyapi tu paTAdikameva tadA ghaTAdyanirUpitalaukikaviSayitAzAlicAkSuSAzrayatvAbhAvasya tatra bAdhAt 'caitro ghaTaM na pazyati' itiprayogAnupapatteH, vyutpattivAda 160 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to pachI jayAre caitra ghaTa na joto hoya ane paTane joto hoya tyAre citramAM ghaTAdithI anirupita, laukika viSayitAzAlicAkSuSAzrayatAbhAva na hovAthI caitrI dharTa pati vAkyano prayoga nahIM thAya. vivecanaH vaitra: paraM na pati sthaLe, nam artha abhAvanuM be vAra jJAna karIne, ghaTanirUpitatvAbhAvallaukikaviSayitA ane tAdaza viSayitAzAlicAkSuSA zrayatAbhAvavAnuM caitra evo bodha karavAno hoya, to jyAre caitra paTa joto hoya, tyAre caitrIyajJAnIyaviSayitA, paTanirUpita hovAthI, ghaTanirUpitattvAbhAva to vipayitAmAM maLI jaze, paNa tAdazaviyitAva rzanAzrayatva to caitrAmAM rahyAM hovAthI tAdazAzrayatAbhAva caitramAM nahIM maLe ane caitra ghaTa na joto hovA chatAM, caitra: padaM pasthati prayoga nahIM thaI zake. e Apatti Avaze. 202. yadA ca bhAvamAtraM pazyati tadA bhAvAnirUpitalaukikaviSayitA zAlicAkSuSAzrayatvAbhAvasattvAt 'bhAvaM na pazyati caitraH' ityAdiprayogApattezca / vaLI jyAre koIpaNa bhAvapadArthane joto hoya tyAre bhAvAnirupita laukikaviyitAzAlicAkSuSAzrayasvAbhAva hovAthI "bhavaM na pati caitra:' evA prayoganI Apatti Avaze. vivecanaH jayAre 'matra bhAvArtha:' evuM koIpaNa bhAvapadArthane viSaya karatuM pratyakSa thAya, tyAre tAdazajJAnIyaviSayitA bhAvathI nirUpita hoya che. eTale bhAvathI anirUpita viSayitAvajJAnAzrayatna na maLe. (kAraNa ke, jJAnAzrayatna che, paNa te bhAvanirupitaviSayitAvat jJAnanuM che.) eTale nirukata abhAva (bhAva anirUpita laukikaviyitAzAlicAkSuSAzrayatno caitramAM abhAva) maLI javAthI caitra: mAvaM na pazyati prayogathI anvayabodha thaI zakaze. je aniSTa che, kAraNa ke bhAvane to joI rahyo che. (pahelI Apatti e che ke, eka padArtha (paTa) joto hoya tyAre bIjo padArtha (ghaTa) nathI joto, evo prayoga nahIM thaI zake. bIjI Apatti e che ke, je padArtha jue che, tyAre ja, te ja padArtha nathI joto. evo prayoga paNa thaI zakaze.) vyutpattivAda # 161 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202. evam 'AkAzaM na pazyati ghaTaH' ityAdAvAkAzAdyanirUpitalaukikaviSayitAzAlicAkSuSAzrayatvAbhAvasya vAkyArthatve yadA''kAzAdyatiriktapadArthaviSayakacAkSuSAzrayatvabhramo ghaTAdau tadA''kAzAdyanirUpitalaukikaviSayitAzAlicAkSuSA zrayatvanizcayarUpapratibandhakasattvena tAdRzavAkyajanyazAbdabodhAnupapattiH / e ja pramANe, 'ghaTa JAAAM na patti' mAM jo AkAzaanirupitalaukikaviSayitAzAlicAkSuSAzrayatvAbhAvanuM ghaTamAM jJAna thatuM hoya to jyAre AkAza sivAyanA koI padArtha viSayaka cAkSuSaAzrayatvano ghaTamAM bhrama thAya (arthAt ghaTaH paraM pati evo bhrama thAya) tyAre, AkAza-anirupitalaukikaviSayitAzAlicAkSuSAzrayatva rUpI pratibaMdhaka (ghaTamAM) hovAthI tAdazavAkya (mAzaM na pazyati ghaTa:) janya zAbdabodha anupapanna thaze. 24. : vivecana jo naJartha abhAvanuM be vAra jJAna mAno to 'JAAM na pazyati SaTa:' no artha thaze- AkAza-anirupitalaukikaviSayitAzAlicAkSuSAzrayatvAbhAvavAn ghaTaH paraMtu Avo artha mAnavAmAM eka anya Apatti Ave che. jyAre 'ghaTa: pataM patti' eno bhrama thAya tyAre ghaTamAM (panirupita) AkAza-anirupitalaukikaviSayitAzAlicAkSuSAzrayatvano nizcaya thAya che.A nizcaya 'AAzaM na pati ghaTa:' e vAkyajanya bodhano pratibaMdhaka banato hovAthI ukta bhrama samaye 'AAzaM na pati ghaTa:' vAkyathI zAdhabodha na thavAnI Apatti paNa Avaze. (naM. 201mAM Apela Apatti jevI ja A Apatti che.) : yathA 'caitro ghaTaM pazyati' ityAdinizcayadazAyAm 'paTaM na pazyati caitra: ' ityAdivAkyajanyazAbdabodhotpAdo'nubhavasiddhastathaivoktabhramadazAyAm 'AkAzaM na pazyati ghaTa:' ityAdivAkyajanyabodhotpAdopIti na tatreApatti: (vi) saMmati / 'caitra: SaTa pati' nA nizcayasamaye, 'pAM na pazyati caitra:' vAkyathI zAbdabodha thAya che. e anubhava siddha che. tema ukta (paTa: paraM pati) vyutpattivAda * 162 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. samaye paNa 'dhaTa mAzaM ne pazyati' vAkya janya zAbdabodha paNa thAya ja, eTale, tene (tevA zAbdabodhanA pratibaMdhane) ISTApatti nahIM mAnI zakAya. vivecana : koI ghaTa nAza na pati vAkyane apramANa mAnIne paTa paraMpUNyati bhrama kALe tenAthI zAbdabodha na thAya tene iSTa ja kahe, to teno uttara che ke paTa paTaeN pati evo bhrama thayo ja hoya, to te samaye paTe: mAzaM pati thI paNa zAbdabodha thAya ja. e anubhavasiddha che. paNa upara kahyuM tema nA artha abhAvanuM be vAra jJAna mAnavAnuM hoya to uktabhramakALe tAdezavAkyathI zAbdabodha na thavAnI Apatti Avaze. yaccAlaukikaviSayitAzUnyacAkSuSatvAdyavacchedenAkAzAdiviSayakatvaghaTAdivRttitvobhayA'bhAva eva 'ghaTaH AkAzaM na pazyati' itivAkyAt pratIyate, keTalAka kahe che ke "iTa: mArAM pati' vAkyathI alaukikaviSayitA cAkSuSatvAdi avacchedana AkAzaviSayakatva ane ghaTAdivRttitva ubhayano abhAva jaNAya che. vivecanaH laukikaviSayitAzAlicAkSuSa arthane laIne koI paNa rIte upapatti na thatI hovAthI, keTalAka UMdho kAna pakaDe che. alaukikaviSayitAzUnyacAkSuSa artha le che. have AkAzanuM alaukika cAkSuSa thatuM hovA chatAM laukikacAkSuSa to thatuM ja nathI. mATe alaukikaviyitAzUnyacAkSuSamAM AkAzaviSayakatvano abhAva maLI jaze. tema ghaTa jaDa hovAthI temAM cAkSuSAzrayatna ja nathI. eTale uktacAkSuSamAM ghaTavRttitvano paNa abhAva maLI jaze. Ama nagarthanuM be vAra jJAna paNa nahIM mAnavuM paDe ane chatAM uktavAkyathI zAbdabodha upapanna paNa thaI jaze. anya koI Apatti paNa have nahIM rahe. te A rIte caitra: daMpati vAkyathI, alaukikaviyitAzUnya cAkSuSamAM caitravRttitva ane paTaviSayakatvanuM jJAna thAya che. je caitra: paraM na pati vAkyathI thatAM tAdazacAkSuSamAM caitravRttitva ane ghaTaviSayakatvanA ubhayAbhAvanA jJAnanuM pratibaMdhaka nahIM bane. (201mAM Apela ApattinuM vAraNa) caitra: mAvaM pati vAkyathI tAdezacAkSuSamAM caitravRttitva, bhAva viSayakatva - ubhayanuM jJAna thaze, je caitra: mAvaMnapati vAkyathI thatAM tAdazacAkSuSamAM vyutpattivAda # 163 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) 306. upanItAkAzAdiviSayakacAkSuSe AkAzAdiviSayakatvacaitrAdivRttitvobhayasattvena 'caitra AkAzaM na pazyati' ityAdiprayogAnupapattiH ghaTAdau tAdRzacAkSuSAdyAzrayatvabhramadazAyAm 'ghaTa AkAzaM na pazyati' ityAdivAkyAcchAbdabodhAnupapattizcetyalaukikaviSayitAzUnyatvena cAkSuSAdikaM vizeSitam / AkAzaviSayaka alaukika cAkSuSamAM, AkAzaviSayakatva ane caitravRttitva baMne maLavAthI, 'caitra: bALAzaM na pazyati' prayoganI anupatti thAya ane ghaTamAM tAdaza (AkAza viSayaka alaukika) cAkSuSAzrayatvanA bhrama kALe paNa SaTa AjANuM na pazyati vAkyathI zAbdabodhanI anupapatti thAya eTale alaukikaviSayitAzUnyatva, e cAkSuSanuM vizeSaNa karyuM che. vivecana : alaukikaviyitAzUnyacAkSuSamAM ubhayAbhAva kahevAne badale mAtra cAkSuSamAM kahyo hoya to... (1) ubhayanA abhAvanA jJAnanuM pratibaMdhaka banaze, eTale tevA prayoganI ApattinuM vAraNa thaze. (202mAM Apela ApattinuM vAraNa) ghaTa: paraM pati evA bhrama sthaLe, tAdazacAkSuSamAM ghaTavRttitva paTaviSayakatvanuM jJAna thaze, je 'Ta: bALAzaM na pazyati' vAkyathI thatAM tAdezacAkSuSamAM ghaTavRttitva-AkAzaviSayakatva-ubhayAbhAvanA jJAnanuM pratibaMdhaka nahIM bane. (203mAM Apela ApattinuM vAraNa.) eTale koI Apatti nahIM rahe. (2) ' 'AjAze pakSI' vi. sthaLe, AkAzanuM alaukika cAkSuSa thAya che, tyAre e cAkSuSamAM AkAzaviSayakatva, caitravRttitva baMne maLI jAya. AthI, te vakhate caitra pakSIne ja joto hovA chatAM ane AkAzane na joto hovA chatAM, 'AAzaM na pazyati caitra:' prayoga thaI zakaze nahIM. kAraNa ke tevA prayoga mATe, cAkSuSamAM caitravRttitva ane AkAza viSayakatva, ubhayAbhAva maLavo joIe, jyAre ahIM to baMneno bhAva che, abhAva nahIM. 'ghaTa AjAze vihAM pati' evo bhrama thAya tyAre, paNa cAkSuSamAM, ghaTavRttitva/AkAzaviSayakatva, ubhaya AvI javAthI, ghaTa ALAzaM na vyutpattivAda * 164 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazyati prayoga paNa uparanI jema anupapanna thaI jaze. eTale alaukika viSayitAzUnyacAkSuSa kahevuM jarUrI che. have, uparokta baMne sthaLe, laukika-alaukika ubhaya viSayitAzAlicAkSuSamAM, AkAzaviSayatva ane caitra/ghaTavRttitva jaNAya che, kAraNa ke AkAzanuM alaukika cAkSuSa che ane pakSInuM laukika. jyAre caitra / paTe pazyati sthaLe, alaukikaviSayitAzUnyacAkSuSamAM AkAzaviSayakatva ane caitra/ghaTavRttitvano abhAva jaNAze. Ama baMne vAkyajanyabodha parasparanA pratibaMdhaka na banavAthI zAbdabodha thaI jaze. tethI Apatti nahIM Ave. 20, AkAzaviSayakacAkSuSAdhupanItabhAnasyApItarAMze laukikatvAt tAdRzAnupapattitAdavasthyamato laukikatvavizeSaNamupekSitam / / AkAzaviSayaka alaukika pratyakSa paNa itarAMzamAM, laukika hovAthI, laukikatva vizeSaNa mUke to te anupapatti UbhI ja rahe che. eTale tema nathI karyuM. vivecana : zaMkA : upara kahelI Apattione TALavA, laukikaviSayitAva6 cAkSuSa kahI zakAta, kAraNa ke AkAzanipiviyitA alaukika che. to alaukikaviSayitAzUnya ema abhAvano praveza karIne gaurava zA mATe karyuM? samAdhAna : "gAze vizaT:' sthaLe, AkAzanuM alaukika pratyakSa thavA chatAM, vihaganuM to laukika pratyakSa ja thatuM hovAthI te ja cAkSuSamAM laukika viSayitA paNa rahelI che. eTale te sthaLe, laukikaviSayitAvat cAkSuSamAM paNa AkAzaviSayakatva, caitrAvRttitva ubhayanuM jJAna thaze ane to tAdazacAkSuSamAM ubhayAbhAvane jaNAvatAM, "vaitra: nAza na pazyati' vAkyajanya bodhano pratibaMdha thaze ja. eTale laukikaviSayitAvat cAkSuSa na kahetAM alaukikaviSayitAzUnya cAkSuSa kahyuM, jemAM uparokta rIte ApattinuM vAraNa thAya che. vyutpattivAda # 165 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208. atrAlaukikaviSayitAzUnyacAkSuSatvAdyavacchinnasya 'ghaTa AkAzaM na pazyati' ityAdau zaktyA dhAtvarthatvAsaMbhavepi prakRte tasyaiva lakSaNayA dhAtvarthatvamupeyate / ahIM, "paTa nAza na pati' sthaLe, zaktithI alaukikaviSayitAzUnya cAkSuSatvAvacchinna e dhAtuno artha saMbhavato nathI. chatAM, ahIM lakSaNAthI dhAtuno te ja artha mAnavo. vivecanaH 'supa vendrane evuM laukika-alaukika ubhayaviSayatAzAli cAkSuSa thAya, tyAre "surama vandrAM pati' evo prayoga thAya che, tema 'goLAze vira:' evuM pratyakSa paNa ubhayaviSayitAzAli che ane tyAM paNa sAro vidaH pati' evo prayoga thAya che. jo dhAtvartha alaukikaviSayitAzUnyacAkSuSa mAnIe, to uparokta prayogo anupapanna thaI jAya... eTale dRram dhAtunI zakti to tAdazacAkSuSamAM nathI, chatAM bAlAzaM na pati sthaLe lakSaNAthI te ja dhAtvartha mAnI levo. 20. viSayitAsAmAnyameva ca dvitIyArthaH, AzrayatvaM dvitvaM nirUpakatvaM cAkhyAtArthaH, Azrayatve vyutpattivaicitryAt prathamAntapadArthaghaTAdestasya nirUpakatve vizeSaNatayAnvayaH, tAdRzanirUpakatvadvitIyAntArthAkAzAdiviSayaka tvayozca prakAratayA dvitvAnvayaH, dvitvAdya vacchinnapratiyogitAkatvasaMbandhena tAdRzo bhayasya naJarthAbhAve tasyAnvayitAvacchedakaniruktadharmAvacchedena dhAtvarthe'nvayaH, dhAtvarthasya prakRte mukhyavizeSyatayaiva bhAnam / / viSayitA sAmAnya e dvitIyArtha che. Azrayatva, ddhitva ane nirupakatva, AkhyAtArtha che. prathamAnta padArtha ghaTAdino, vyutpattivaicitryathI AzrayatnamAM, teno nirupakatvamAM anvaya, tAdazanirupakatva ane dvitIyArtha AkAzaviSayakatvano prakAratayA dvitvamAM, tAdazaubhayano dvi-AvacchinnapratiyogitAkatva saMbaMdhathI na" artha abhAvamAM, abhAvano nirukatadharmAvachedana dhAtvarthamAM anvaye thaze. ahIM, dhAtvartha mukhya vizeSyarUpe jaNAya che. vivecana : Ti: sANaM na sthiti prayoga che. sAmAnyathI prathamAnta padArtha vizeSya bane. paNa ahIM vyutpattivaicitryathI prathamAMta padArtha ghaTana anvaya AkhyAtArtha AzrayatnamAM, vRttitA saMbaMdhathI thaze ane Azrayatno vyutpattivAda * 166 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkhyAtArtha nirupakatvamAM anvaya thaze. eTale ghaTavRttiAzrayatvanirupaka arthAta ghaTavRtti evo artha thaze. (ghaTamAM rahela AzrayatvanuM nikSaka, ghaTane Azraya banAvanAra, ghaTamAM rahela padArtha ja hoya.) dvitIyArtha viSayitA sAmAnya (laukika-alaukika) che ane AkAzano temAM nirUpitatva saMbaMdhathI anvaya thaze. eTale AkAzaviSayakatva dvitIyAMtArtha thayo. have e nirupakatva ane viSayakatva viziSTa evuM ubhaya levuM che, eTale te baMneno prakAratayA AkhyAtArtha dviva (ubhaya) mAM anvaya thaze. ane tevA ubhayano abhAva levo che eTale, tAdazakitvano nam artha abhAvamAM dvivAvacchinnapratiyogitAkatva saMbaMdhathI anvaya thaze. ane A ubhayAbhAva, alaukikaviSayitAzUnyacAkSuSatvAvacchinna evA dhAtvarthamAM anvita thaze. Ama mukhya (prakAratAnavacchinnavizeSyatAzAli)vizeSya dhAtvartha thaze. zAbdabodhano AkAra thaze. ghaTavRttiAzrayasvanirupakatva - AkAzani pitaviSayatva e ubhayano dvivAvacchinnapratiyogitAkatva saMbaMdhathI je abhAva, tadvAna alaukikaviSayitA zUnya cAkSuSa. 220, athavA svaniSThAnyonyAbhAvapratiogitAnavacchedakatvarupavyApakatAsaMbandhena dhAtvarthasya tAdRzobhayAbhAve'nvayaH, tasya cAkhyAtArthanirUpakatve, tasya prathamAntArthapadArthe ghaTAdau, ghaTAdeH pratiyogitAvacchedakaghaTakatayA tAdRzAbhAvanirUpakatvAt, evaM cAnvayabodhasya prathamAntapadArthamukhyavizeSyakatvaniyamasyApi na kSatiriti / athavA svaniSTha bhedapratiyogitAnavacchedakatva rUpa vyApakatA saMbaMdhathI, dhAtvarthano tAdaza ubhayAbhAvamAM anvaya karavo. te (abhAva)no AkhyAtArtha nirupakatvamAM, teno prathamAMtapadArtha ghaTamAM anvaya karavo. kAraNa ke ghaTa e pratiyogitAvacchedaka ghaTaka hovAthI tAdezAbhAvano nirupaka che. e rIte anvaya bodhamAM mukhya vizeSya prathamAMta padArtha ja hoya e niyamano bhaMga paNa nathI thato. vivecanaH uparanA (naM. 209) arthamAM dhAtvartha mukhya vizeSya banyo. je anubhavaviruddha che. prathamAMta padArtha ja mukhya vizeSya bane che. evo niyama che. eTale kahe che. vyutpattivAda : 167 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTe: kAza te pati sthaLe, uparokata rIte (naM. 209) AkAzaviSayakatva, ghaTavRttitvano uyAbhAva e rIte anvayabodha jaNavo. pachI dhAtvartha - alaukika viSayitAzUnyacAkSuSano anvaya svaniSThabhedapratiyogitAnavacchedakatva rUpa vyApakatA saMbaMdhathI ubhayAbhAvamAM karavo. jyAM jyAM tAdazacAkSuSa che. tyAM tyAM tAdeza ubhayAbhAva rahevAno ja che. (kAraNa ke kadI, vaTavRtti vAkSuSa maLavAnuM nathI ane AkAzaviSayaka alaukika viSayatA zUnyacAkSuSa paNa maLavAnuM nathI.) ane tethI tAdezacAkSuSa, tAdazobhAyAbhAvavatna evo bheda kadI maLe nahIM. ane tethI tAdazobhAyAbhAva tAdazacAkSuSIniSThabhedapratiyogitAno avacchedaka na bane, anavacchedaka ja bane. eTale tAdazacAkSuSa, svaniSThabhedapratiyogitAnavaracchedakatva saMbaMdhathI tAdazobhAyAbhAvamAM raheze. have ubhayAbhAvanA pratiyogI ghaTavRttitva- AkAza viSayakatva che. eTale tenA pratiyogitAvacchedaka vRttitAtva, ghaTa, viSayitAtva, ane AkAza maLaze. Ama ghaTa paNa ubhayAbhAvanI pratiyogitAno avacchedaka banavAthI abhAvano nirupaka banaze. eTale abhAvano AkhyAtArtha nirupakatAmAM ane teno ghaTamAM anvaya karavo AthI artha thayo, alaukikaviSayitAzUnyacAkSuSa vyApaka ghaTavRttitva - AkAzaviSayakatva - ubhayAbhAva nirupaka ghaTa. jemAM prathamAMta padArtha mukhya vizeSya banI gayo. eTale Apatti na rahI. (ahIM prathamAMta padArtha ghaTanA anvaye be vAra thAya che. e dhyAnamAM levuM.) 222. tadapi na - ghaTAdiviSayakacAkSuSAdeH kAlikAdisaMbandhena ghaTadivRttitayA 'ghaTo ghaTaM na pazyati' itiprayogAnupapatteH AkAzAdiviSayakatvAvacchinne cAkSuSe kAlikAdisaMbandhena ghaTAdivRttitvanizcayadazAyAm 'ghaTa AkAzaM na pazyati' itivAkyAcchAbdabodhAnupapattezca te paNa barAbara nathI. kAraNa ke (1) ghaTaviSayakacAkSuSa, kAlika saMbaMdhathI ghaTamAM rahe che eTale e paraM na pati evA prayoganI anupapatti thAya ane (2) AkAzaviSayaka cAkSuSamAM kAlikasaMbaMdhathI ghaTavRttitva rahyuM vyutpattivAda # 168 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. evA nizcaya samaye, yeTa: na pazyati evA vAkyathI zAbdabodhanI anupapatti thaze. vivecanaH nas thI ubhayAbhAvano bodha karavAnA keTalAkanA matano javAba Ape che. (1) vaye pAM pati sthaLe ukta mate, ghaTavRttitva-ghaTaviSayakatva, ubhayAbhAvano cAkSuSamAM bodha thavo joIe. paNa kAlika saMbaMdhathI caitrIya ghaTaviSayaka cAkSuSa ghaTamAM rahyuM hovAthI, kAlikena ghaTavRttitva to cAkSuSamAM maLaze ja, ane e cAkSuSamAM ghaTaviSayakatva to che ja. eTale ubhayAbhAva na maLavAthI zAbdabodha nahIM thAya ane tAdaza prayoga anupapanna thaze. AkAzaviSayaka (laukika) cAkSuSa jo ke aprasiddha che. chatAM caitrAdine tevuM cAkSuSa thayAno bhrama thAya to caitrIyacAkSuSamAM AkAzaviSayakatva Ave ane, tyAre tAdazacAkSuSa, kAlika saMbaMdhathI ghaTavRtti ja hovAthI ubhayAbhAva nahIM maLe ane paTa mAM na pazyati vAkayathI zAbdabodha nahIM thaI zake. 212. samavAyena ghaTAdivRttitvAkAzAdiviSayakatvobhayAbhAvabhAnasyaiva svIkaraNIyatA 'abhAva AkAzaM na pazyati' ityAdAvabhA vasamavetatvAprasiddhayA vAkyArthAprasiddherdurvAratvAt / eTale, samavAyena ghaTavRttitva ane AkAzaviSayakatva ubhayAbhAva ja mAnavo paDe, ane to mAtra majAze ne pazyati sthaLe, abhAvamAM samavAyathI vRttitA ja aprasiddha hovAthI vAkyarthanI aprasiddhi thaze. vivecanaH uparokata Apattio, (naM. 211) kAlika saMbaMdhathI caitrIyacAkSuSamAM ghaTavRttitA laIne ApI. vRttitA, samavAya saMbaMdhathI le, to tenuM vAraNa thaI jaze, kAraNa ke koI paNa cAkSuSa, samavAya saMbaMdhathI ghaTamAM na ja rahe. (samavAya saMbaMdhathI caitrIya cAkSuSa, caitramAM ja rahe.) ane tethI ubhayAbhAva maLI javAthI para: 8 / samAveza pati vAkyothI zAbdabodha thaI jaze. paNa tema karavA jatAM, bhAva nA na pati sthaLe, vAkyartha ghaTaka abhAvavRttitva - AkAzaviSayakatva ubhayAbhAvano pratiyogI samavAya vyutpattivAda * 169 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbaMdhAvacchinna abhAvavRttitva, aprasiddha thaze kAraNa ke abhAvamAM samavAya saMbaMdhathI kazuM rahetuM nathI. ane eTale vAkyArtha aprasiddha thaze. e Apatti Avaze. Kra, 26rU caitrAderatItacAkSuSasya ghaTAdiviSayakatve'pi samayavizeSe 'caitro ghaTaM na pazyati' itiprayogAd vartamAnatAdRzacAkSuSatvAdyavacchedenobhayAbhAvabhAnasya pratiyogikoTau vartamAnatvamantarbhAvya tritvAvacchinnAbhAvabhAnasya vA svIkaraNIyatayA caiitranuM bhUtakAlIna cAkSuSa ghaTAdiviSayaka hoya to paNa samayavizeSa (vartamAnamAM) caitro ne pati prayoga thAya che. eTale vartamAnatAdazacAkSuSatvAvacchedana ubhayAbhAva mAnavo paDe athavA pratiyogIkoTimAM vartamAnatvano samAveza karIne tri-AvacchinnAbhAva mAnavo paDe. vivecanaH vaitra: paraM pati mAM ti vartamAnakALane jaNAve che. eTale bhUtakALamAM ghaTa joyo hovA chatAM, vartamAnamAM na joto hoya to paNa tevo prayoga thAya che. te vAkyano artha caitravRttitva-ghaTaviSayakatva ubhayAbhAva ghaTita che. paraMtu bhUtakALamAM caitrae ghaTa joyo hovAthI, cAkSuSamAM ubhaya maLI jaze, ubhayAbhAva nahIM ane tethI tevo prayoga na thavAnI Apatti Avaze. tenA vAraNa mATe (1) vartamAnacAkSuSamAM ubhayAbhAva kahevo - vartamAnacAkSuSamAM to ubhaya na hovAthI ubhayAbhAva maLI jaze. athavA (2) cAkSuSamAM caitravRttitva, ghaTaviSayakatva ane vartamAnatva e traNeno trivAvacchinnAbhAva kahevo. bhUtakAlIna cAkSuSamAM vartamAnatvano abhAva hovAthI ane vartamAnacAkSuSamAM caitravRttitva ghaTaviSayakatvano abhAva hovAthI, tri-AvacchinnabhAva maLI jaze. ane have caitrI pade na pati prayoga thaI zakaze. 224. yadA kiMcidaMze'laukikameva ghaTAdicAkSuSaM tasya vartate tadA 'caitro ghaTaM na pazyati' ityAdiprayogApatterduritvAt - vartamAnAlaukikaviSayitAzUnyacAkSuSatvAdyavacchedena caitravRttitvaghaTaviSayakatvobhayAbhAvasattvAt / vyutpattivAda * 170 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane to jayAre koIka aMzamAM alaukika evuM ghaTAdicAkSuSa caitrane hoya tyAre, vartamAna-alaukika viSayitAzUnyacAkSuSamAM, caitravRttitvaghaTaviSayakatva - ubhayAbhAva hovAthI, vaitro ghaTe te pazyati prayoganI Apatti Avaze. vivecanaH ubhayAbhAvavALA matamAM bIjI paNa Apatti jaNAve che. jayAre caitra 'nAvAze :' evuM ghaTanuM cAkSuSa karI rahyo hoya tyAre 'vaidro paraM na patti' prayoga thaI zake nahIM. paNa uktamane te ja vakhate evo prayoga mAnavAnI Apatti Avaze kAraNa "mAro para:' evuM jJAna jyAre caitra karI rahyo che tyAre te jJAna AkAza aMzamAM alaukika hovAthI, alaukikaviSayitA zUnya nathI. tethI vartamAna-alaukikaviSayitA zUnyacAkSuSathI maitranuM te vakhatanuM cAkSuSa nahIM laI zakAya. paraMtuM maitrAdinuM te vakhatanuM "dha:' evuM cAkSuSa laI zakAze. A maitrIyacAkSuSamAM vartamAnatva paNa che ane alaukikaviyitA zUnyatva paNa che. maitrAdinA tAdazacAkSuSamAM ghaTaviSayakatva hovA chatAM maitravRttitvano abhAva ja che. AthI tAdazacAkSuSamAM ubhayAbhAva maLI jyAthI caitra ghaDAnuM cAkSuSa karato hovA chatAM te ja samaye vaiao paraM na pazyati prayoga thaI zakavAnI Apatti Avaze. 226. samAnendriyajanyopanItabhAnAdau laukikapratyakSasAmaNyA virodhitvasya niSprAmANikatayA laukikaviSayitAniyAmakopanAyakajJAnAdisamavahitalaukikasaMnikarSAd ghaTAdinirUpitalaukikAlaukikobhayaviSayitAzAlicAkSuSAderutpattyA tAdRzacAkSuSAdidazAyAmuktaprayogApatteH / samAnendriyajanya alaukika pratyakSamAM, laukika pratyakSanI sAmagrI, virodhI hovAmAM koI pramANa nathI, eTale, laukikaviSayitAniyAmaka upanAyaka jJAnayukta laukika saMnikarSathI ghaTa nirupita - laukika | alaukika- ubhayaviSayitAzAli cAkSuSanI utpatti thAya che. ane tevA cAkSuSa samaye paNa ukata prayoganI Apatti Avaze. vivecanaH upara (naM. 214) caitrIya cAkSuSamAM laukika-alaukika ubhaya viSayitA che, ane alaukikaviyitAne laIne Apatti ApI. tyAM, alaukikaviSayitA AkAzanirUpita che, ghaTa nirUpita nahIM. eTale, vyutpattivAda * 171 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo dhAtvarthaMkadeza alaukika viSayitAmAM dvitIyAMtArtha ghaTanirupitatvano anvaya karavAmAM Ave to, ghaTanirUpita-alaukika viSayitAzUnya cAkSuSa to caitramAM che ja, ane tAdaza cAkSuSamAM caitravRttitva ane ghaTaviSayakatva baMne hovAthI ubhayAbhAva nahIM maLe ane "caitra: dharTa 7 pazyati' prayoganI Apatti nahIM Ave. tethI have bIjI Apatti Ape che. caitrane tahevAya dhaTa: evuM pratyakSa thAya, tyAre tat no viSaya paNa ghaTa che. jenuM jJAnalakSaNA saMnikarSathI alaukika cAkSuSa pratyakSa thAya che. (atItaghaTa sAthe cakSusaMnikarSa zakya na hovAthI laukika pratyakSa nathI thaI zakatuM.) Ama A pratyakSamAM ghaTanuM laukika ane alaukika baMne pratyakSa thAya che. eTale te pratyakSamAM ghaTanirupita laukika alaukika ubhaya viSayitA rahe che. eTale ghaTanirUpita alaukika viSayitA zUnya cAkSuSa tarIke caitranuM cAkSuSa nahIM laI zakAya. ane tyAre paNa maitrAdine thayelA ITaevA ghaTanirUpita alaukika viSayitA zUnyacAkSuSamAM, caitravRttitva na maLavAthI, ubhayAbhAva maLI jaze ane caitro dharaM na pazyati prayoganI Apatti Avaze. jyAre vAstavamAM te ghaTa joI ja rahyo che. zaMkA ghaTanA laukika pratyakSanI sAmagrI ghaTanA ja alaukika pratyakSamAM virodhI che, arthAta eka ja viSayanA laukika-alaukika baMne pratyakSanI sAmagrI eka sAthe upasthita thaI hoya to, laukikanI sAmagrI baLavAnuM hovAthI laukika pratyakSa ja thAya, alaukika pratyakSa thAya ja nahIM. samAdhAnaH ghaTanA laukika cAkSuSanI sAmagrI ghaTanA alaukika spArzanAdi pratyakSamAM pratibaMdhaka bane, paNa alaukika cAkSuSamAM nahIM. upanAyaka jJAna eTale jJAnalakSaNAsaMnikarSathI alaukika pratyakSa thAya tyAre saMnikarSa banatuM evuM jJAna. 26. AkAzAdinirUpitAlaukikaviSayitAzAlivartamAnacAkSuSAdyaMze ghaTadivRttitvasya AkAzIyatvAdinA laukikaviSayitAyAzca bhramadazAyAm 'ghaTa AkAzaM na pazyati' ityAdivAkyAcchAbdabodhApatterduritvAcca vaLI AkAzAdinirUpita - alaukikaviSayatAzAli cAkSuSamAM, ghaTavRttitvano ane AkAzIyatvena laukikaviSayitAno bhrama thAya. tyAre vyutpattivAda 172 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa, paTe: nIza na pazyati vi. vAkyathI zAbdabodhanI Apatti UbhI ja raheze. vivecanaH AkAzanirupita alaukikaviSayitAzAlicAkSuSa to 'kAza vihe:' sthaLe prasiddha che. have koIne tAdezacAkSuSamAM ghaTavRttitvano ane temAM (cAkSuSamAM) rahelI AkAzIyaviSayitA laukika che evo bhrama thAya tyAre ene paTe: 3mA pazyati evo bodha thaze. kAraNa ke e vAkya janya bodha che - AkAza nirUpita laukika viSayitAzAlicAkSuSavAnuM ghaTaH. tyAre paNa tene paTe: umAzaM pati vAkyajanita bodhanI Apatti Avaze. kAraNa ke te vAkya AkAzani pita-alaukika viSayitA zunya cAkSuSamAM ubhayAbhAvanuM bodhaka che, ane bhramakartAne AkAzani pitalaukikaviSayitAzAli cAkSuSamAM ubhayanuM jJAna che eTale te baMne samAnaviSayaka na hovAthI ekabIjAnA pratibaMdhaka nahIM bane. 227. ghaTAdinirUpitAlau ki kaviSayitAzUnyacAkSuSatvAdyavacche dena ghaTAdiviSayatvaghaTitobhayAbhAvabhAnopagamepyanistArAt / eTale ghaTAdinirupita-alaukikaviyitAzUnya- cAkSuSatvAvacchedana ghaTAdiviSayavaghaTita-ubhayAbhAva mAno to paNa ApattinuM vAraNa nahIM thAya. vivecanaH upara (214mAM) Apela ApattinuM vAraNa, dhAtvarthaMkadeza viSayitAmAM dvitIyArtha ghaTAdinirUpitatvano anvaya karavAthI thaI jatuM hatuM e (215mAM) batAvyuM che. to paNa A be (216 ane 217) Apattio to UbhI ja raheze. eTale e pariSkAra paNa barAbara nathI. 218. etenAkhyAtArthavartamAnatvAdyavacchinnasamavAyAvacchinnAzrayatvatvAdyavacchinne AkAzAdiviSayaka pratiyogikatvalaukikAnyaviSayitAzUnyacAkSuSapratiyogikatvaghaTAdyanuyogikatvaitatritayatvAvacchinnAbhAvo bhAsate, ataH 'abhAva AkAzaM na pazyati' ityAdau nAnupapattiH, tatra viSayitAvat pratiyogikatvaM dvitIyArthaH niruktacAkSuSapratiyogikatvaM vyutpattivAda # 173 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tritvaM ca dhAtorarthaH ghaTAdyanuyogikatvaM ca prathamAntArthaH, ityapi nirastam, iti cet ? enAthI "AkhyAtArtha vartamAnatvAvacchinna- samavAyAvacchinna AzrayatnamAM, AkAzaviSayaka pratiyogikatva, laukikAnyaviSayitA zUnyacAkSuSapratiyogikatva, ghaTAnuyogikatva, A traNeno tritAvacchinna abhAva jaNAya che, eTale, amAva mAzaM na pazyati mAM paNa anupapatti nahIM thAya. ahIM dvitIyArtha viSayitAva--tiyogikatva, dhAtvartha nirukatacAkSuSapratiyogikatva ane tritva, prathamatArtha ghaTAdi anuyogikatva che." enuM paNa khaMDana samajavuM. vivecana : bhUtalamAM ghaTa rahe tyAre bhUtalamAM Azrayatna paNa rahe che. je bhUtalAnuyogika ane ghaTapratiyogika che. e rIte, ghaTamAM cAkSuSa rahe che evo bhrama thAya tyAre, ghaTamAM Azrayatva paNa rahe, je ghaTAnuyogika ane cAkSuSapratiyogika thAya. keTalAkano mata e che ke dhaTa mArza pati evA bhrama sthaLe, AkhyAtArtha vartamAnatva viziSTa samavAya saMbadhana Azrayatva mAnavo. dhAtvartha alaukikaviSayitAzUnyacAkSuSa pratiyogikatva mAnavo. je AkhyAtArtha uparokta AzrayatnamAM anvita thaze. prathamArtha anuyogikatva mAnavo eTale prathamAMtArtha ghaTAnuyogikatvano anvaya paNa AkhyAtArtha AzrayatAmAM thaze. dvitIyArtha viSayitAvat (viSayaka) pratiyogikatva karavo. dvitIyAMtArtha thaze AkAzaviSayakapratiyogikatva. AkAzaviSayakacAkSuSapratiyogikatva, ukta AzrayatAmAM hovAthI AkAzaviSayakapratiyogitvano paNa ukta AzrayatAmAM anvaya thaze... kAraNa ke pratiyogitAvacchedaka paNa pratiyogI bane che. eTale peTa sAphAza ne pazyati sthaLe, AkhyAtArtha nirukatAzrayatnamAM, (1) AkAzaviSayakapratiyogikatva, (2) nirukatacAkSuSapratiyogikatva (3) ghaTAnuyogikatva e traNanA abhAvano anvaya karavo. Ama karavAthI ubhayAbhAva mAnavAmAM mAtra mArza ne paryAta sthaLe, abhAvamAM samavAya saMbaMdhathI vRttitAnI aprasiddhi thI AvatI Apatti paNa nahIM rahe. kAraNa ke ahIM abhAvAnuyogikatva (prathamAMta padArtha)no ukta AzrayatnamAM abhAva levAno che ane abhAvAnuyogikatva vyutpattivAda # 174 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) jJAnaviSayatAzrayatva vi. mAM prasiddha che. (abhAvamAM jJAnaviSayatA rahe che.) paNa (215) ane (216) mAM batAvelI Apattio UbhI ja raheze. kAraNa ke jayAre tanhevAya iTa: evuM ghaTanirupita laukika-alaukika-ubhaya viyitAzAli pratyakSa thAya tyAre, nirukataAzrayatnamAM, alaukikaviSayitAzUnyacAkSuSapratiyogikatvano abhAva maLaze. (kAraNa ke cAkSuSa alaukikaviyitAzAli che.) eTale tritayAbhAva maLI jaze. ane, caitra: dharTa 7 pati prayoganI Apatti Avaze. jyAre AkAzani pita-alaukikaviSayitAzAli cAkSuSamAM ghaTavRttitvano ane, AkAzIya viSayitAmAM laukikatvano bhrama hoya tyAre paNa alaukikaviSayatAzUnya cAkSuSamAM tritayAbhAva maLI jaze (kAraNa ke cAkSuSa alaukika viSayatAzAli che.) ane paTa mAzaM na pazyati prayoganI Apatti Avaze. ahIM naM. 184thI zarU karela pUrvapakSa pUrNa thayo. 226. agatyA ghaTa AkAzaM na pazyati' ityAdivAkyAnAmaprAmANyamupa nodhyamiti | bIjo koI upAya na hovAthI, vaTa: mArAM na pazyati vi. vAkyone apramANa ja mAnI levA. vivecana : koI paNa rIte tAdezavAkya janya zAbdabodha nirdoSa nathI. koI ne koI Apatti UbhI ja rahe che, eTale, te vAkyane apramANa ja mAnI levuM. rUti prathamagSka: pUf: zubhaM bhavatu zrIsaMghasya / A rIte tapAgacchIya prema-bhuvanabhAnu paTTAlaMkAra siddhAMtadivAkara gacchAdhipati pa.pU.A.bha. zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA.nA sAmrAjyamAM zAsana prabhAvaka pa.pU.A.bha. zrImadvijaya ratnasuMdarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSya muni bhavyasuMdaravijaye karelo vyutpattivAda - dvitIyA kAraka - prathama khaMDano anuvAda sAnaMda saMpUrNa thayo. jainam jayati zAsanam / vyutpattivAda # 17pa Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyutpattivAda Printed by: Yash Graphics - 9870057585