Book Title: Jivvicharadi Prakaran Sangraha
Author(s): Jinduttasuri Gyanbhandar
Publisher: Jinduttasuri Gyanbhandar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600385/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjinadattasUriprAcInapustakoddhAraphaNDa granthAGkaH 24 arthasahita jIvavicArAdiprakaraNasaMgrahaH // tathA aagmsaar-nyckrsaarH| jainAcAryazrImajinakRpAcandrasUrIzvarajI mahArAja sAhibake sadupadezase haidarAbAda nivAsI rAyabahAdura dIvAnabahAdura rAjAbahAdura zeTha thAnamalajI lunIyAkesahAyasai chpvaayaa| prakAzaka zrIjinadattasUri jJAnabhaMDAra, mu. surata, jaherI pAnAcandra bhagubhAI nirNayasAgarayatraNAlaye kolabhATavIthyAM 26-28 tame rAmacaMdra yesU zeDagedvArA mudrayitvA prakAzitam / vikrama saMvat 1985. sapAna kapyakaM--marapA krAISTasya 1928. NNNNNNNNNNNNNNNNNN Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tort [ All rights reserved by the Trustees of the Fund. ] o Printed by Ramchandra Yesu Shedge, at the Nirnaya-sagar Press, No. 26-28, Kolbhat Lane, Bombay. Published by Javeri Panachandra Bhagobhai Shri Jinadattasuri Jnan Bhandar Surat. rtortortor Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ or 03 3-4 26 1 maMgalAcaraNa 2 jIvakebheda 3 pRthvIkAyakebheda 4 appakAyabheda 5 anikAyakAbheda 6 vAukAyakAbheda 7 vanaspatikAyasAdhAraNabheda 8 pratyekavanaspatibheda 9 sUkSmathAvarasvarUpa 10 beiMdrIbheda 11 teiMdrIbheda 12 coriMdrIbheda 13 paMceMdrIbheda nArakIbheda jiivvicaarsuucii| gAthA. 1 / 14 jalacarathalacarakhacaratiryaMcaauramanuSyabheda20-21-22-23 15 devatAkAbheda 16 siddhoMkAbheda 17 pAMcadvAra 18 zarIrapramANadvAraavagAhanA 27-28-29-30-31-32-33 19 AyupramANadvAra 34-35-36-37-38-39 8-9-10-11-12 20 kAyasthitipramANadvAra 21 prANapramANadvAra 42-43-44 14 22 yonidvAra 45-46-47 16-17 23 siddhakAkharUpa 48 24 saMsArasvarUpa 49-50 19 / 25 jIvavicArauddhArasvarUpa iti| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra // 2 // navatatva sUcI | 1 navatatvanAma 2 navatatvabheda 3 jIvakAbheda 4 jIvalakSaNa paryAptiprANa 5 ajIvabhedasvabhAva 6 pudgalasvarUpa muhUrtta meM Avali 7 kAlasvarUpa pariNAmIgAthA 8 puNyatatvabheda 9 pApatvabheda 10 Asravatatvabheda 11 saMvaratatvabhed 12 nirajarAtatvabheda gAthA. 1 2 3-4 5-6-7 8- 9-10 11-12 13-14 15-16-17 18-19-20 21-22-23-24 25-26-27-28-29-30-31-32-33 34-35 13 baMdhatatva bhedakarmasvabhAvasthitijaghanyotkRSTa 14 mokSavatvabhed mArgaNAdvAra 15 samyaktakharUpamAhAtmya 16 pudgalaparAvarttanasvarUpa 17 15 bhedeMsiddha 18 siddhigamanapramANa 1 2 maMgalAcaraNa 24 daMDakanAma iti / 36-37 sUcI. -38-39-40-41-42 43-44-45-46-47 -48-49-50 51-52-53 daMDasUcI | 54 . 55-56-57-58-59 gAthA 1 // 2 // Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 dvAragAthA saMgrahaNI 24 dvAra gAthA 3-4 / 15 24 vedavAra ca punaH alpAbahutvadvAra gAthA38-39-40 4 1zarIradvAra 2 avagAhanAdvAra vaikriyaza0pra0kAla 5 16 stuti karatAnAma 41-42 -6-7-8-9-10 iti / 5 3 saMghayaNadvAra 6 4 saMjJAdvAra 5 saMsthAnadvAra 12-13 jNbuudviipsNghynniisuucii| 7 6 kaSAyadvAra 7 lesyA 8 iMdriyadvAra 14-15 maMgalAcaraNa dvAragAthA 1 khaMDavAdvAra gAthA 1-2-3-4-5 8 9-10 samudghAtadvAra 11 dRSTidvAra 15-16-17-18 2 yojanadvAra paradhigaNitapad 6-7-8-9-10 9 12 darzanadvAra 13 jJAnadvAra 19-20 3 khetradvAra 4 parvatadvAra 11-12/ 1. 14 yogadvAra 15 upayogadvAra 21-22 5 kUTadvAra 13-14-15-16-17 11 16-17 upapAtacavaNadvAra 6 tIrthadvAra 7 zreNIdvAra 18-19 12 18 sthitidvAra 19 paryAptidvAra 24-25-26-27-28 8 vijayadvAra 9 dradvAra 13 20kimAhAradvAra 21 tInasaMjJAdvAra 29-30-31 10 nadIdvAra 21-22-23-24-25-26 14 22 gatidvAra 23 AgatidvAra 31-32-33-34 paravatapramANa iti / 27-28-29 -35-36-37 SHAHISLAISIAIS 20 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra SAL sUcI AgamasAra anukrmnnikaa| viSaya 1traNakaraNa samakitajJAnanizcayavyavahArasvarUpa 2 padvyakAkharUpaguNaparyAya 3 AThapakSa svadravyAdi 4 sAtanayakAkharUpa " 5 cyAra nikSepA , 6 cyAra pramANa // 7 saptabhaMgI tribhaMgIsAmAnyasvabhAvaAyatana 8 nigoda vicAra, viSaya 9 sAdhu zrAvakakAvrata , 10 cyAra dhyAna " 11 bhAvanA 12-4 , 12 samakita 10 rUci 8guNa 5 bhUSaNa 13 nizcayavyavahArasvarUpa 14 paMcasamavAya " 15 prastAvanA 16 thapanA nikhepA nirUpaNa zabda rayameM azuddhi. iti suucii|| ESKOSHUISHOSHOSHILISHIRISH ARSA // 3 // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya nayacakrasAra anukramaNikA 0000000viSaya patra. maMgalAcaraNa / cAra anuyoga tathA guNaThANA A 4 paMcAstikAyakA sAmAnya vizeSa dharma. zrIjIvakAbheda aura sAdhAraNa vairAgya upadeza 5 astisvabhAvakA lakSaNa aura nAstisvabhAvakA tathA bhavakI sAmAnya vivakSA aura mImAMsAdika lakSaNa. - 102 artha darzanokA bicAra. 6 arpita anarpitapaNe ekadharma saptabhaMgI dekhAi hai. 105 2 dravyakA guNakA aura paryAyakA lakSaNa naya nikSe pAdika sahita iNuke antarabhUta anyadarzanIyokI 7 atyaMta bistArasahita svarUpapaNe saptabhaMgI dekhAi hai 108 unmArgatA ityAdika. 8 guNanI saptabhaMgIA dekhAI hai. 3 paMcAstikAyakA svarUpa tathA ekeka dravyakA minna 9 nityAnityasvabhAvameM aura asti nAsti svabhAminna lakSaNa ityAdi. vameM utpAda vyayakA eka bheda dusarA. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra 118 11 viSaya 10 meda tIsarA bheda cothA bheda pAMcamA bheda chaThA bheda sAtamAM ityAdi. 11 ekasvabhAva anekasvabhAva bhedasvabhAva abheda svabhAva bhavyasvabhAva amavyasvabhAva vaktavya svabhAva aba tavyasvabhAva paramasvabhAva ityAdikakAM svarUpa jUdA jUdA jANavA. patra. 115 118 viSaya 12 nikSepAdhikAra. 13 nayajJAnakaraNekA adhikAra. 14 pramANakA svarUpake sAtha jJAnasvarUpakA khANA AvarjikaraNa ityAdi. 15 darzanajJAna cAritrarUpa mokSamArga nirUpaNa. 16 svakula prakAzana. ola patra. 127 128 144 147 151 sUcI. 118 11 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjinadattasUripustakoddhAraphaMDagraMthAGka 25 / jIvavicAraprakaraNam / praNamya zrIvarddhamAnaM, sarvajJaM sarvadarzinaM, jIvavicArabodhArtha, kriyate lokabhASayA 1 vyAkhyA itishessH| bhuvaNapaIvaM vIraM, namiUNa bhaNAmi abuhabohatthaM / jIvasarUvaM kiMcivi, jaha bhaNiyaM puvasUrIhiM // 1 // (bhuvaNapaIvaM ) tInabhuvanarUpa saMsArameM dIpakake samAna, (vIra) bhagavAn mahAvIrako, (namiUNa) namaskAra karake, (abuhabohatthaM) ajJa logoMko jJAna karAneke liye, (pubasUrIhiM) purAne AcAryoMne, (jaha bhaNiyaM) jaisA kahA hai vaisA,! (jIvasarUvaM ) jIvakA svarUpa, (kiMcivi) saMkSepase (bhaNAmi) maiM kahatA hU~ // 1 // prazna-jIvakA svarUpa jAnanese kyA lAbha hai? uttara-unako hama apanI AtmAke samAna samajha kara unase bartAva kareM-unako takalIpha na pahu~cAveM. 1-zAstrakA pharamAna hai ki-"paDama mANaM to dayA, evaM ciTaI savvasaMjae / anANI kiMkAhI? kiMvA nAhIya seya pAvagaM?" pahale jJAna hogA taba hI ahiMsAdharmakA pAlana ho sakA hai| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra 44%A92. bhASATIkAsahita. pra0-yadi hama unako satAveMge to kyA hogA? u0-ve bhI hameM satAveMge-badalA leMge. isa vakta kamajora honeke sababa ve badalA na le sakeMge to dUsare janmameM leMge. pra0-bhagavAnako bhuvana-pradIpa kyoM kahA? u0-jaise dIpaka ghaTa-paTa Adi padArthoMko prakAzita karatA hai vaise bhagavAn sAre saMsArake padArthoMko prakAzita karate haiM-khuda jAnate haiM tathA samavasaraNameM auroMko upadeza dete haiMisaliye unako bhuvana-pradIpa kahate haiM. | pra-yahAM ajJa kinako samajhanA cAhiye? u0-jo loga, jIvake svarUpako nahIM jAnate unako. pra0-purAne AcArya kauna haiM? u0-gautama svAmI, sudharmA svAmI Adi. jIvA muttA saMsAriNo ya, tasa thAvarA ya sNsaarii| puDhavI-jala-jalaNa-vAU, vaNassaI thAvarA neyA // 2 // (jIvA) jIva, do prakArake haiM (muttA)1 mukta (ya) aura (saMsAriNo) 2 saMsArI haiM. (tasa) trasa jIva, (ya) aura (thAvarA) sthAvara jIva, (saMsArI) saMsArI doprakArake haiM. trasake bheda Age kaheMge (puDhavI jala jalaNa vAU vaNassaI) pRthvI, jala, agni, vAyu aura vanaspatiko (thAvarA) sthAvara (neyA) jAnanA // 2 // | bhAvArtha-jIvake do bheda haiM;-mukta aura saMsArI. saMsArI jIvake do bheda haiM;-trasa aura sthAvara. sthAvara jIvake pA~ca bheda haiM;-pRthvIkAya, jalakAya-apakAya, agnikAya-tejaHkAya, vAyukAya aura vanaspatikAya. 49C- 4064-kck Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra0-jIva kisako kahate haiM? u0-jo prANoMko dhAraNa kare. prANa do tarahake haiM, bhAva-prANa aura dravyaprANa kahate haiM. cetanAko bhAva-prANa kahete haiM. pA~ca indriyA~-A~kha, jIbha, nAka, kAna aura tvacA; trividha bala-manobala, vacanabala aura kAyabala; zvAsocchAsa aura Ayu ye dasa dravya-prANa haiM. pra0-mukta kisako kahate haiM? u0--jisakA janma aura maraNa na hotA ho-jo jIva, janma-maraNase chUTa gayA ho. pra0-saMsArI kisako kahate haiM? u0-jo jIva janma-maraNake cakkarameM pha~sA ho. pra0-trasa kisako kahate haiM? u0-jo jIva, sardI-garamIse apanA bacAva karaneke liye cala-phira sake, vaha trasa. pra0-sthAvara kisako kahate haiM? u0-jo jIva sardI-garamIse apanA bacAva karaneke liye cala-phira na sake, vaha sthaavr| pra-pRthvIkAya AdikA kyA artha hai? u0-kAyakA artha hai zarIra; jisa jIvakA zarIra pRthvIkA ho, vaha | pRthvIkAya; jisakA zarIra jalakA ho, vaha jalakAya; jisakA agnikA ho, vaha agnikAya; jisakA vAyukA ho, vaha vAyukAya; jisakA vanaspatikA ho, vaha vanaspatikAya. phalihamaNi-rayaNa-vihuma-, hiNgul-hriyaal-mnnsil-rsiNdaa| kaNagAi-dhAu-seDhI-, vannia-araNeTTaya-palevA // 3 // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva vicAra -SAMACACASSAMACANCIESAX abbhaya-tUrI-UsaM, maTTI-pAhANa-jAio NegA / sovIraMjaNa-lUNA-i, puDhavi-bheAi iccAI // 4 // 12 bhASATI(phaliha) sphaTika, (maNi) maNi-candrakAnta Adi, (rayaNa) ratna-vajrakarketana Adi, (vihuma) mUMgA, (hiMgula) kAsahita. | hiGgula-Igura, (hariyAla) haratAla, (maNasila) mainasila-manaHzilA, (rasiMda) rasendra-pArA-pArada, (kaNagAi dhAu) kanaka Adi dhAtu-sonA, cAndI, tAmbA, lohA, rA~gA, sIsA aura jastA, (ser3hI) khaTikA-khar3iyA, (vannia) varNikA-lAla raGgakI miTTI, sonAgeru (araNeTTaya) araNeTTaka-pattharoMke Tukar3oMse milI huI pIlI miTTI, (palevA) palevaka-eka kismakA patthara // 3 // (abbhaya ) abhraka-abaraka, (tUrI) tejanatUrI (UsaM) kSArabhUmikI-UsarakI miTTI, pApaDakhAra (maTTI pAhANa jAio NegA) miTTI aura pattharakI aneka jAtiyAM, (sovIraMjaNa) suramA, khApariyA (lUNAI) lavaNa-namaka, (iccAI) ityAdi (puDhavibheAI) pRthvIkAya jIvoMke bheda haiM // 4 // | bhAvArtha-sphaTika, maNi, ratna, mUMgA, hiMgalU , haratAla, mainasila, pArA, sonA, cAndI, tAmbA, lohA, rA~gA, sIsA-zIzA, jastA, khar3iyA, sonAgeru pASANake Tukar3oMse milI huI pIlI miTTI, palevaka nAmaka patthara, abaraka, tejanatUrI nAmaka miTTI, UsarakI miTTI, aura bhI kAlI, pIlI Adi raMgakI miTTI tathA patthara; sapheda, kAlA, lAla raMgakA suramA; sAMbhara Adi namaka, isa prakAra aura bhI bahutase pRthvIkAya jIvoMke bheda samajhanA cAhiye. // 2 // pra-kyA ina sone-cAndIke gahanoMmeM bhI jIva haiM? u0-nahIM, jaba taka sonA-cAndI khAnameM rahatA hai Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** **CH taba taka usameM jIva rahatA hai, khAnase nikAlanepara galAnese jIva naSTa ho jAtA hai. isa taraha pattharoMko khAnase nikAlane tathA miTTiyoMko pairoMse calane Adise bhI jIva naSTa hote haiM / bhomaMtarikkha-mudagaM, osaahim-krg-hritnnuu-mhiaa| huMti ghaNodahimAI, bheA NegA ya aauss||5|| hai (bhomaM) bhUmikA-kU~A, tAlAva AdikA jala, (aMtarikkhamudagaM) antarikSakA-AkAzakA jala (osA) osa, (hima ) barpha, (karaga) ole, (haritaNU) harita vanaspatike-khetameM boye hue gehU~, java Adike-bAloMpara jo pAnIke | bUMda hote haiM, ve, (mahiyA) mahimA-choTe choTe jalake kaNa jo bAdaloMse girate haiM, (ghaNodahimAI ) ghanodadhi Adi,8 da(Aussa) apkAya jIvake, (bheA NegA) aneka bheda, (huti) hote haiM // 5 // X bhAvArtha-kU~A, tAlAva AdikA pAnI, varSAkA pAnI, osakA pAnI, barphakA pAnI, oloMkA pAnI, khetakI 8. vanaspatike Uparake jalIya kaNa, AkAzameM bAdaloMke ghiranepara kabhI kabhI sUkSma jala-tuSAra girate haiM, ve, tathA ghano-8 dAdadhi ye saba, tathA aura bhI apkAya jIvake bheda haiM. pra0-ghanodadhi kise kahate haiM? u0-svarga aura naraka-pRthvIke AdhAra-bhUta jalIyapiNDako. iMgAla-jAla-mummura, ukkaasnni-knng-vijjumaaiiaa|agnnijiaannN bheA, nAyavvA niunnbuddhiie||6|| (iMgAla) aMgAra-jvAlArahita kASThakI agni, (jAla) jvAlA (mummura ) kaNDekI athavA bharasA~yakI garama rAkhameM SUSIREGAR*** GA CHOG See Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra ARRIAGRUGANGACASGANG 6 rahanevAle agni-kaNa, (ukkA) ulkA-AkAzase jo agnikI varSA hotI hai vaha, (asaNi) azani-cajrakI agni, bhASATI(kaNaga) AkAzameM ur3anevAle agni-kaNa, (vijumAIA) bijalIkI agni ityAdi, (agaNijiANaM) agnikAya | kAsahita. jIvoMke (bheA) bheda (niuNabuddhIe) nipuNa-buddhise-sUkSma-buddhise (nAyabA) jAnanA // 6 // | bhAvArtha-kASTha AdikI jvAlA-rahita agni, agnikI jvAlA, kaNDekI athavA bharasA~yakI garama rAkhameM rahanevAle agni-kaNa, ulkAkI agni, AkAzIya agni-kaNa, vajrakI agni, vidyutkI agni ye tathA anya bhI agnikAya jIvoMketa |bheda sUkSma-buddhise jAnanA cAhiye. |ubbhAmaga-ukkaliyA, maMDali-maha-suddha-guMjavAyA ya / ghaNataNu-vAyAIyA, bheyA khallu vAukAyassa // 7 // (ubbhAmaga) ubhrAmaka-tRNa Adiko AkAzameM ur3AnevAlA vAyu, (ukkaliyA) utkalikA-nIce bahanevAlA vAyu, jisase dhUlimeM rekhAyeM ho jAtI haiM. (maMDali) golAkAra vahanevAlA vAyu, (maha) mahAvAta-AndhI, (suddha) zuddhamandavAyu, (guMjavAyA ya) aura guJjavAyu-jisameM gUMjanekI AvAja hotI hai, (ghaNataNuvAyAIyA) ghanavAta, tanuvAta Adi, khalu (vAukAyassa) vAyukAyake (bheyA) bheda nizcaya haiM // 7 // bhAvArtha-AkAzameM U~cA bahanevAlA, nIce bahanevAlA, golAkAra vahanevAlA, AndhI, manda-vAyu, guJjArava karanevAlA vAyu, ghanavAta, tanuvAta, ye saba, tathA aura bhI vAyukAyajIvoMke bheda haiM. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SUSARGICASANSAR pra0-dhanavAta aura tanuvAtameM kyA pharka hai? u0-dhanavAta jame hue ghIkI taraha gAr3hA hai aura tanuvAta tapAye 8huye ghIkI taraha tarala hai ghanavAta svarga tathA naraka-pRthvIkA AdhAra hai aura tanuvAta naraka-pRthvIke nIce hai. | | sAhAraNa-patteA, vaNasaijIvA duhA sue bhnniaa|jesimnnNtaannN taNu, egA sAhAraNA teU // 8 // (sue) zrutameM-zAstrameM, (vaNasaijIvA) vanaspati-kAyake jIva, (sAhAraNa patteA) sAdhAraNa aura pratyeka aise, (duhA) do prakArake (bhaNiyA) kahe gaye haiM. (jesimaNaMtANaM) jina ananta jIvoMkA (egA) eka (taNu) zarIra ho, (teU) ve (sAhAraNA) sAdhAraNa kahalAte haiM // 8 // | bhAvArtha-siddhAntameM vanaspatikAya jIvoMke do bheda kahe gaye haiM;-sAdhAraNa-vanaspati-kAya aura pratyeka vanaspati4 kAya. jina ananta jIvoMkA zarIra eka ho ve jIva, 'sAdhAraNa-vanaspatikAya' kahalAte haiM. hU~ kNdaa-aNkur-kisly,-pnngaa-sevaal-bhuumiphoddaa|ally-tiy-gjr-mo,-tth vatthulA-thega-pallaMkA 96 + komalaphalaM ca satvaM, gUDhasirAiM sinnaaipttaaii| thohari-kuMAri-gugguli, galoya-pamuhAi-chinnaruhA // 10 // / (kaMdA) jamIkanda-AlU, sUrana, mUlIkA kanda Adi (aMkura ) aGkura, (kisalaya) naye komala patte, (paNagA sevAla) pA~ca raMgakI phulli-jo ki bAsI anna vageremeM paidA hotI hai, aura sevAla pANIpara jamatI hai (bhUmiphoDA) bhUmisphoTa,-varSA RtumeM chatrake AkArakI vanaspati hotI hai, (allayatiya) adraka, haldI aura karcuka, (gajara) gAjara, GUGARCACAR AN Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva bhASATIkAsahita. vicAra // 4 // (mottha) nAgaramothA, (vatthulA) bathuA, (thega) eka kismakA kanda, (palaMkA) pAlakA-zAkavizeSa // 9 // (komalaphalaM ca sarva ) saba tarahake komala phala-jinameM bIja paidA na huye hoM, (gUDha sirAI siNAi pattAI) jinakI naseM prakaTa na huI hoM, ve, tathA sana Adike patte, (thohari) thUhara, (kuMAri) kuvArapATho, (gugguli) guggula, (galoya) giloya-gurca, (pamuhAi) Adi, (chinnaruhA) chinnaruha-kATanepara bhI UganevAlI kucha vanaspatiyA~ // 10 // __ bhAvArtha-AlU , sUrana, mUlIkA kanda, aGkura, naye komala patte, aura phulli jo ki bAsI annameM pA~ca raMga kI paidA | hotI hai aura sevAla, varSA RtumeM paidA honevAlI chatrAkAra vanaspati, adraka, haldI, kacUMka, gAjara, nAgaramothA, bathuA, thega nAmaka kanda, pAlako, jinameM bIja paidA na huye hoM, aise komala phala, jinameM naseM prakaTa na huI hoM, ve, aura sana Adike patte, thUhara, ghIkuvAra, guggula tathA kATanepara voha denese UganevAlI gurca nIbagiloya Adi vana spatiyA~, ye saba sAdhAraNa-vanaspatikAya kahalAte haiM, inako anantakAya aura bAdara nigodake jIva bhI kahate haiM. yahA~ yaha samajhanA cAhiye ki ye saba gIlI vanaspatiyA~ hI sajIva hotI haiM, sUkhI nahIM. iccAiNo aNege, havaMti bheyA aNaMtakAyANaM / tesiM parijANaNatthaM, lakkhaNameyaM sue bhaNiyaM // 11 // (iccAiNo) ityAdi, (aNege) aneka (bheyA) bheda, (aNaMtakAyANaM) anantakAya jIvoMke, (havaMti) haiM, (tesiM) unake, (parijANaNatthaM) acchI taraha jAnaneke liye, (sue) zrutameM-zAstra meM, (eyaM) yaha (lakkhaNaM) lakSaNa (bhaNiyaM) kahA hai // 11 // // 4 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C ACANC bhAvArtha-nava aura dasamI gAthAoMmeM jo anantakAyake bheda ginAye haiM, unase bhI adhika bheda haiM, una sabako | samajhAne ke liye siddhAntameM anantakAyakA lakSaNa kahA hai. gUDhasirasaMdhipatvaM, samabhaMga-mahIruhaM ca chinnaruhaM / sAhAraNaM sarIraM, tavivarIaM ca patteyaM // 12 // jinakI (sira ) naseM, (saMdhi ) sandhiyA~, aura (parva) parva-gA~The, (gUDha ) gupta hoM-dekhanemeM na AveM, (samabhaMgaM) jinako tor3anese samAna Tukar3e hoM, (ahIragaM) jinameM tantu na hoM, (chinnaruhaM ) jo kATanepara bhI UgeM aisI vanaspadAtiyA~-phala, phUla, patte, mUliyA~ Adi, ( sAhAraNaM) sAdhAraNa, (sarIraM) zarIra hai. (tabivarIaM ca) aura usase vipa-| rIta, (patteyaM) pratyeka-vanaspatikAya hai // 12 // | bhAvArtha-anantakAya vanaspati usako samajhanA cAhiye "jisa vanaspatimeM naseM, sandhiyA~ aura gA~The na hoM; jisako tor3anese samAna bhAga ho; jisameM tantu na ho; jisako kATakara bo denese vaha Uge;" jisameM ukta lakSaNa na ho, usa * vanaspatiko 'pratyeka-vanaspati' samajhanA caahiye| egasarIre ego, jIvo jesiM tu te ya ptteyaa| phala-phUla-challi-kaTThA, mUlagapattANi bIyANi // 13 // (jesiM)jinake (egasarIre) eka zarIrameM (ego jIvo)eka jIva ho (te tu) ve to (patteyA) pratyeka-vanaspatikAya haiM; hai unake sAta bheda haiM (phala, phUla, challi, kaTThA) phala, puSpa, chAla, kASTha, (mUlaga)mUliyA~, (pattANi) patte,aura (bIyANi) biij||13|| HMMMMERSAKSCALCSCROL Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra CARRIERIAGARICA | bhAvArtha-jina vanaspatiyoMke eka zarIrameM eka jIva ho arthAt eka zarIrakA eka hI jIva, svAmI ho, una vana bhASATIspatiyoMko pratyeka-vanaspatikAya samajhanA cAhiye pratyeka vanaspatikAya jIvake sAta bheda haiM;-phala, puSpa, chAla, kASTha, kAsahita. mUliyA~, patte aura bIja. patteyaM taru mottuM, paMcavi puDhavAiNo sayalaloe |suhumaa havaMti niyamA, aMtamuhuttAu adissA // 14 // (patteyaM taru) pratyeka-vanaspatikAyako (mottuM) chor3akara, (paMcavi) pA~coM hI (puDhavAiNo) pRthvIkAya Adi, dA(suhumA) sUkSma-sthAvara (sayala loe) sampUrNa lokameM (havaMti ) vidyamAna haiM-rahate haiM aura ve (niyamA) niyamase (aMtamuhuttAu) antarmuhUrta AyuSyavAle hote haiM, tathA (addissA) adRzya haiM-A~khase dekhanemeM nahIM Ate // 14 // | bhAvArtha-pratyeka-vanaspatikAyako chor3akara pRthvIkAya Adi pA~coM hI sUkSma-sthAvara sampUrNa lokameM bhare par3e haiM. unakI Ayu antarmuhUrtakI hotI hai tathA ve itane choTe haiM ki A~kha unheM nahIM dekha sakatI. pra0-antarmuhUrta kise kahate haiM ? u.-nava samayase lekara, eka samaya kama, do ghar3I jitanA kAla antarmuhUrta kahalAtA haiM. nava samayoMkA antarmuhUrta sabase choTA arthAt jaghanya hai; aura, do ghar3ImeM eka samaya kama ho, toDU vaha antarmuhUrta utkRSTa hai; bIcake kAlameM, nava samayase Age, eka eka samaya bar3hAte jA~ya to, utkRSTa antarmuhUrta taka, asaMkhya antarmuhUrta hote haiM. // 5 // pra0-samaya kise kahate haiM ? u0-usa sUkSma kAlako, jisakA ki sarvajJakI dRSTimeM bhI vibhAga na ho sake. COCREATOR Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 pra0 - muhUrta kise kahate haiM ? u0 - do ghar3I arthAt ar3atAlIsa miniToM kA muhUrta hotA hai. vizeSa - pratyeka vanaspatikAya niyamase bAdara hai, pA~ca sthAvara, sUkSma aura bAdara do tarahake haiM, sabako milAkara gyAraha bheda huye, ye gyAraha paryApta aura aparyAptarUpase do tarahake haiM, isa taraha sthAvarajIvake bAIsa bheda huye. u0- jo jIva apanI paryAptiyA~ pUrI kara cukA ho, use pra0 - paryApta jIva kise kahate haiM ? pra0 - aparyApta-jIva kise kahate haiM ? u0- jo jIva apanI paryAptiyA~ pUrI na kara cukA ho, use. pra0 - paryApti kise kahate haiM ? u0- jIvakI usa zaktiko - jisake dvArA jIva, AhArako grahaNa kara rasa, zarIra aura indriyoMko banAtA hai tathA yogya pudgaloMko grahaNa kara zvAsocchvAsa, bhASA aura manako banAtA hai. saMkha-kavaDDaya-gaMDula, jaloya- caMdaNaga-alasa-lahagAI / mehari - kimi-pUyaragA, beiMdiya mAivAhAI // 15 // ( saMkha) zaGkha - dakSiNAvarta Adi, ( kavaDDaya) kapardaka- kaur3I, (gaMDula ) gaNDola peTameM jo moTe kRmi gaMdolA paidA hote haiM, (jaloya) jalaukA - joMka, ( caMdaNaga ) candanaka - akSa - jisake nirjIva zarIrako sAdhu loga sthApanAcAryameM rakhate haiM, alasa ) bhUnAga alasIyA jo varSA RtumeM sA~pa sarIkhe laMbe lAla raMgake jIva paidA hote haiM, ( lahagAI ) lahaka - lAlI yaka- jo bAsI roTI Adi annameM paidA hote haiM, (mehari) kASThake kIr3elaTTa, (kimi) kRmi - peTameM, phor3emeM tathA bavAsIra AdimeM paidA hote haiM, ( pUaragA) pUtaraka - pAnIke kIr3e, jinakA mu~ha kAlA aura raMga lAla vA zveta-prAya hotA hai, Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra // 6 // ( mAivAhAI ) mAtRvAhikA - jisakI gujarAtameM adhikatA hai aura vahA~ke loga cUDela kahate haiM; ityAdi ( veiMdiya ) dvIndriya jIva haiM. // 15 // bhAvArtha - jina jIvoMke tvacA aura jIbha ho, dUsarI indriyA~ na hoM, ve jIva dvIndriya kahalAte haiM, jaise zaMkha, kaur3I, peTake jIva, joMka, akSa, bhUnAga, lAlIyaka, kASThakITa, kRmi, pUtaraka aura mAtRvAhikA Adi. gomI - maMkaNa - jUA, pipIli- uddehiyA ya makkoDA / illiya - ghayamilIo, sAvaya- gokIDa jAIo // 16 // gaddahaya-corakIDA, gomayakIDA ya dhannakIDA ya / kuMthu-guvAliya-iliyA, teiMdiya iMdagovAI // 17 // ( gomI ) gulmi - kAnakhajUrA, ( maMkaNa ) matkuNa - khaTamala (juA) yUkA - jU~, ( pipIli) pipIlikA - cIMTI, kAlI kIDI ( uddehiyAya ) upadehikA - dImaka, aura ( makkoDA ) matkoTaka-makor3A, ( illiya ) illikA - IlI, jo anAja meM paidA hotI hai, ( ghayamilIo ) ghRtelikA- jo ghImeM paidA hotI hai, lAlakIDI ( sAvaya) carma - yUkA - jo zarIra meM paidA hotI hai, jisase bhaviSya meM aniSTakI zaGkA kI jAtI hai, ( gokIDa jAIo) gokITakI jAtiyA~ arthAt pazuoMke kAna Adi avayavoMmeM paidA honevAle jIva // 16 // ( gaddahaya ) gardabhaka - gozAlA AdimeM paidA honevAle sapheda ra~gake jIva, ( corakIDA ) corakITa - viSThAke kIr3e, (gomaya kIDA ) gomayakITa - govara ke kIr3e, ( dhannakIDAya ) dhAnyakITa - anAjake kIDe, aura ( kuMthu ) kunthu - eka kismakA kIr3A, ( guvAliya ) gopAlikA - eka kismakA aprasiddha jIva, ( iliyA ) IlikA - bhASATIkAsahita. // 6 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + NAGICATARA jo zakkara aura cAvalameM paidA hotI hai, (iMdagovAI) indragopa-jo varSA meM lAla raMgakA jIva paidA hotA hai jise paMjAbI cIjavhoTI, aura gujarAtI gokalagAya kahate haiM-mAravADameM mammolAka0 ityAdi (teiMdiya ) trIndriya jIva haiM // 17 // | bhAvArtha-jina jIvoMko sirpha zarIra, jIbha aura nAka ho, unako trIndriya kahate haiM, ve ye haiM;-kAnakhajUrA, khaTa | mala, , cIMTI, dImaka, anAjameM paidA honevAlI IlI, makor3A, dhImeM paidA honevAlI lAla kIDI, zarIrameM paidA honevAlI carmajUM, gAyake kAnaAdimeM paidA honevAle kIr3e, gozAlAmeM paidA honevAle jIva, viSThAke kIr3e, gobarake kIr3e, anAjake kIr3e, kunthu, gopAlikA, zakkara aura cAvalameM paidA honevAle jIva IlI, indragopa Adi. cariMdiyA ya vicchU,DhiMkuNa-bhamarAya bhmriyaa-tiddddaa|mcchiy-ddNsaa-msgaa,kNsaarii-kvilddolaaii18 (vicchu) bicchU, (DhiMkuNa) DhiGkaNa-ghur3asAla AdimeM paidA hotA hai, (bhamarA) bhramara-bhauMrA, (bhamariyA) bhramarikA-bare, (tiDDA) TiDDI-TIr3hI, (macchiya) makSikA-makkhI, madhumakkhI, (DaMsA) daMza-DAMsa, (masagA) mazakamacchara, (kaMsArI) kaMsArikA-jo ujAr3a jagahameM paidA hotI hai, (kavilaDolAI) kapilaDolaka-eka kismakA jIva | jise gujarAtI khar3amA~kar3I kahate haiM, ityAdi (cariMdiyA) caturindriya jIva haiM // 18 // bhAvArtha-jina jIvoMko zarIra, jIbha, nAka aura A~kha ho, ve caturindriya kahalAte haiM, jaiseH-bicchU, ghur3asAlameM paidA honevAlA DhikuNa nAmaka jIva, bhamarA, bare, makkhI, madhumakkhI, DA~sa, macchara, TIr3hI, kaMsArikA, kapilaDolaka aadi| MAA%C4%9A%ERCIA. jIvavi.2 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - jIva bhASATIkAsahita. vicAra paMcidiyA ya cauhA, nAraya-tiriyA-maNussa-devA y| neraiyA sattavihA, nAyabA puDhavibheeNaM // 19 // (paMciMdiyA) paJcendriya jIva (cauhA) caturdhA-cAra prakArake haiM (nAraya) nArakiyA, (tiriyA) tiryaJca, (maNussa) manuSya (ya) aura (devA) deva, (neraiyA) nairayikanarakameM rahanevAle jIva (puDhavibheeNaM) pRthvIke bhedase (sattavihA) saptavidhA-sAta prakArake (nAyabA) jAnanA // 19 // bhAvArtha-paJcendriya jIvake cAra bheda haiM;-nAraka, tiryaJca, manuSya aura deva. bhinna bhinna sAta sthAnoMmeM paidA honeke kAraNa nAraka jIva sAta prakArake haiM. una sAta sthAnoMke-narakoMke nAma ye haiM;-ratnaprabhA, zarkarAprabhA, vAlukAprabhA, paGkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA aura tamastamamprabhA. __"paJcendriya jIvoMmeM nArakoMke bheda kahakara aba cAra gAthAoMse paJcendriya, tiryaJca aura manuSyoMke bheda kahate haiM." jalayara-thalayara-khayarA, tivihA paMceMdiyA tirikkhA y|susumaar-mcch-kcchv,gaahaa-mgraai jalacArI (jalayara) jalacara, (thalayara) sthalacara, (khayarA) khecara (paMceMdiyA) paJcendriya (tirikkhA) tiryaJca (tivihA) trividha arthAt tIna prakArake haiM. (jalacArI) jalameM rahanevAle (susumAra) zizumAra-suisa, jisakA AkAra bhaiMsa jaisA hotA hai, (maccha) matsya-machalI, (kacchava) kacchapa kachuA, (gAhA) grAha-ghar3iyAla, (magarAi) makara-magara Adi haiM // 20 // 6... --NCRXXX Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha - paJcendriya tiryaJcake tIna bheda haiM; - jalacara, sthalacara aura khecara. jalacara jIva ye haiM:-suIsa, machalI, kachuA, grAha, makara Adi. caupaya-uraparisappA, bhuyaparisappA ya thalayarA tivihA / go- sappa- naula- pamuhA, bodhavvA te samAseNaM 21 // (thalayarA) sthalacara jIva ( tivihA ) trividha arthAt tIna prakArake haiM: ( caupaya) catuSpada -cAra perase calanevAle, ( uraparisappA ) uraH parisarpa - chAtIse- peTase calanevAle (ya) aura ( bhuyaparisappA ) bhujaparisarpa - bhujAoMse calanevAle, (go) gAya, (sappa ) sA~pa, ( naula) nakula navaliyA ( pamuhA ) pramukha - Adi (te) ve ( samAseNaM) samAsase - saGkSepa se (bodhabA ) jAnaneM // 21 // bhAvArtha - jamInapara calanevAle jIva- jinako sthalacara kahate haiM-tIna prakArake haiM; (1) cAra perase calanevAle gAya, bhaiMsa Adi; (2) peTase calanevAle sarpAdi; (3) bhujAoMse calanevAle nakula-nyolA Adi / kramazaH ina tInokoMloMko catuSpada, uraHparisarpa aura bhujaparisarpa kahate haiM. khayarA-romaya-pakkhI, cammayapakkhI ya pAyaDA caiva / naralogAo bAhiM, samuggapakkhI viyayapakkhI // 22 // ( khayarA) khecara - AkAzameM ur3anevAle jIva (romayapakkhI ) romajapakSI (ya) aura (cammayapakkhI ) carmajapakSI (pAyaDA ) prakaTa haiM- prasiddha haiM. (naralogAo ) naralokase - manuSyalokase ( bAhiM ) bAhara ( samuggapakkhI ) samudrapakSI aura ( viyayapakkhI ) vitatapakSI haiM // 22 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra bhASATIkAsahita. ******* ****** bhAvArtha-AkAzameM ur3anevAle tiryaJca, khecara kahalAte haiM, unake do bheda haiM;-romajapakSI, aura carmajapakSI. romase jinake paGkha bane haiM ve romajapakSI, jaise-totA, haMsa, sArasa Adi. cAmase jinake paGkha bane haiM ve carmajapakSI, jaise-camagAdar3a Adi. jahA~ manuSyakA nivAsa nahIM hai, usa bhUmimeM do tarahake pakSI hote haiM:-samudgapakSI aura vitatapakSI. sikur3e hue, jinake Dabbeke samAna paGkha hoM, ve samudgapakSI. jinake paGkha phaile hue hoM, ve vitatapakSI kahalAte haiM. save jala-thala-khayarA, saMmucchimA gabbhayA duhA huNti| kammAkammagabhUmi, aMtaradIvA maNussA ya // 23 // (sabe) saba (jalathalakhayarA) jalacara, sthalacara, aura khecara (saMmucchimA) sammUchima, (gabbhayA) garbhaja (duhA) dvidhA-do prakArake (huMti) hote haiM. (maNussA) manuSya (kammAkammaga bhUmi) karmabhUmija, akarmabhUmija (ya) aura (aMtaradIvA) antadvIpavAsI haiM // 23 // | bhAvArtha-pahale tiryaJcake tIna bheda kahe haiM;-jalacara, sthalacara, aura khecara. ye tInoM do do prakArake haiM; saMmUchima, aura garbhaja. jo jIva, mA-bApake vinA hI paidA hote haiM, ve saMmUcchima kahalAte haiM. jo jIva, garbhase paidA hote haiM ve garbhaja. manuSyake tIna bheda haiM, karmabhUmija, akarmabhUmija, aura antIpanivAsI. khetI, vyApAra Adi karma-pradhAna bhUmiko karmabhUmi kahate haiM / usameM pedA honevAle manuSya, karmabhUmija kahalAte haiM; karmabhUmiyA~ pandaraha haiM; pA~ca bharata pA~ca airavata aura pA~ca mahAvideha. jahA~ khetI, vyApAra Adi karma nahIM hotA usa bhUmiko akarmabhUmi kahate haiM, vahA~ |pedA honevAle manuSya akarmabhUmija kahalAte haiM; akarmabhUmiyoMkI saMkhyA tIsa hai| vaha isa prakAraH-DhAI dvIpameM pA~ca AAAAAAAA. * Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GANGACANUAGS meru haiM, pratyeka meruke donoM tarapha arthAt uttara tathA dakSiNakI ora 1 haimavaMta, 2 airaNyavaMta, 3 harivarSa, 4 rammaya, 5 devakuru aura 6 uttarakuru, ina nAmoMkI chaha chaha bhUmiyA~ haiM, ina chaha bhUmiyoMko pA~ca meruoMse guNanepara tIsa saMkhyA hotI hai. antarvIpameM paidA honevAle manuSya antIpanivAsI kahalAte haiM, antadvIpoMkI saMkhyA chappana hai, vaha isa prakAra-bharatakSetrase uttara dizAmeM himavAn nAmaka parvata hai, vaha pUrva dizAmeM tathA pazcima dizAmeM lavaNasamudrataka lambA hai, isakI pUrva tathA pazcimameM IzAnAdivizimeM do do daMSTrAkAra bhUmiyA~ samudrake bhItara haiM, isa taraha pUrva tathA pazcimakI cAra daMSTrAyeM huii| isI prakAra airavatakSetrase uttara, zikharI nAmaka parvata hai, vaha bhI pUrva tathA pazcimameM samudra taka * lambA hai aura donoM dizAoMmeM do do daMSTrAkAra bhUmiyA~ samudra ke andara ghusI haiM, donoMkI ATha daMSTrAyeM huI, hara eka da~STrAmeM sAta sAta antarvIpa haiM, sAtako AThase guNanepara chappana saMkhyA huI. | vizeSa-karmabhUmi, akarmabhUmi aura antIpa, ye saba DhAI dvIpameM haiM. jambUdvIpa, dhAtakIkhaNDa aura puSkaravaradvI*pakA AdhA bhAga, inako DhAI dvIpa kahate haiM. isa DhAI dvIpameM hI manuSya pedA hote haiM tathA marate haiM, isaliye isako hai 'manuSyakSetra' kahate haiM, isakA parimANa paiMtAlIsa lAkha yojana hai. akarmabhUmi aura antIpameM jo manuSya rahate haiM, unheM 'yugaliyA' kahate haiM, isakA kAraNa yaha hai ki strI-puruSakA yugma-jor3A-sAtha hI pedA hotA hai aura unakA vaivAhika sambandha bhI paraspara hI hotA hai. inakI U~cAI AThasau dhanuSakI, aura Ayu, palyopamakA asaMkhyAtavaoN bhAga jitanI hai. pandaraha karmabhUmiyA~, tIsa akarmabhUmiyA~ aura chappana antIpa, ina sabako milAnese ekasau eka manuSya AAAAAAAAAACANCIES Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva vicAra AGAGROA bhASATIkAsahita. CHAAREERAL bhUmiyA~ huI, inameM paidA honese manuSyoMke bhI utane hI bheda hue, inake bhI paryApta aura aparyApta rUpase do bheda haiM, isaliye dosau do bheda hue. ina garbhaja manuSyoMke mala, kapha AdimeM jo manuSya paidA hote haiM, ve saMmUchima kahalAte haiM tathA ve apanI paryApti pUrI kiye binA hI mara jAte haiN| inake-saMmUrchima manuSyake-ekasau eka bhedoMke sAtha dosau doko milAnese manuSyoMke tInasau tIna bheda hote haiM. dasahA bhavaNAhivaI, aTThavihA vANamaMtarA hu~ti / joisiyA paMcavihA, duvihA vemANiyA devA // 24 // / (bhavaNAhivaI) bhavanAdhipati devatA, (dasahA) dazadhA dasa prakArake haiM, (vANamaMtarA) vAnamantara devatA, (aTThada vihA) aSTavidhA-ATha prakArake, (huMti) hote haiM, (joisiyA) jyotiSkA-jyotiSka devatA, (paMcavihA) paJcavidhA-18 pA~ca prakArake haiM aura (vemANiyA devA) vaimAnika devatA, (duvihA) do prakArake haiM // 24 // bhAvArtha-bhavanapati devatAoMke dasa bheda haiM;-1 asurakumAra, 2 nAgakumAra, 3 suparNakumAra, 4 vidyutkumAra, 5 agnikumAra, 6 dvIpakumAra, 7 udadhikumAra, 8 dikkumAra, 9 vAyukumAra, aura 10 stanitakumAra. vAnamantara-vANavyantara-devatAoMke ATha bheda haiM;-1 pizAca, 2 bhUta, 3 yakSa, 4 rAkSasa, 5 kinnara, 6 kiMpuruSa, 7 mahoraga, aura 8 gAndharva. vANavyantara (vAnamantara) ke ye bhI ATha bheda haiM;-1 aNapannI, 2 paNapannI, 3 isIvAdI, 4 bhUtavAdI, 5 kandita, 6 mahAkandita, 7 kohaNDa, aura 8 pataGga. jyotiSka devatAoMke pA~ca bheda haiM;-1 candra, 2 sUrya, 3 graha, 4 nakSatra, aura 5 tArA. vaimAnika devatA do prakArake hai|-1 kalpopapanna, aura 2 kalpAtIta. kalpa arthAt AcAra CAAGANA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaGkaroMke pA~ca kalyANakameM AnA-jAnA, usakI rakSA karanevAle devatA, 'kalpopapanna' kahalAte haiM. ukta AcArake pAlana karanekA adhikAra jinheM nahIM hai, ve deva, 'kalpAtIta' kahalAte haiM. kalpopapanna devatAoMke bAraha devaloka haiM. isaliye sthAnake bhedase una devoMke bhI bAraha bheda samajhanA cAhiye. bAraha deva loka ye haiM; -1 saudharma, 2 IzAna, 3 sanakumAra, 4 mAhendra, 5 brahma, 6 lAntaka, 7 zukra, 8 sahasrAra, 9 Anata, 10 prANata, 11 AraNa, aura 12 acyuta. | kalpAtIta devoMke caudaha bheda haiM; navagraiveyakameM rahanevAle tathA pA~ca anuttaravimAnameM rahanevAle. navagraiveyakoMke nAma ye haiM; -1 sudarzana, 2 suprabuddha, 3 manorama, 4 sarvatobhadra, 5 vizAla, 6 sumanasa, 7 saumanasa, 8 priyaGkara, aura 9 nandikara. pA~ca anuttaravimAnoMke nAma ye haiM:-1 vijaya, 2 vaijayanta, 3 jayanta, 4 aparAjita, aura 5 sarvArthasiddha. aba ukta devoMke sthAna - rahane kI jagaha-saMkSepameM kahate haiM; meru parvatake mUlameM samabhUtala pRthvI hai, usase nIce ratnaprabhA nAmaka prathama narakakA dala eka lAkha assI hajAra yojana moTA hai, usameM teraha pratara haiM, una prataroMmeM bAraha Antara-sthAna haiM, prathama aura antima Antara-sthAnoMko chor3akara bAkIke dasa Antara - sthAnoMmeM, hara ekameM, eka eka bhavanapati devoMke nikAya rahate haiM pratyeka nikAyameM dakSiNakI tarapha eka, aura uttarakI tarapha eka aise do indra hote haiM, isa taraha dasa nikAyoMke bIsa indra hue. pahale kahA gayA hai ki ratnaprabhAkA dala eka lAkha assI hajAra yojana moTA hai, Upara eka hajAra aura nIce eka hajAra yojana pRthvIko chor3akara bAkI ke eka lAkha aThahattara hajAra yojanameM pUrvokta teraha pratara haiM, jinameM ki dasa Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra // 10 // prakArake bhavanapati deva rahate haiM, Uparake bace hue eka hajAra yojanameM sau yojana Upara, aura sau yojana nIce chor3a diye jAnepara bAkI AThasau yojana bace, unameM ATha vyantara nikAya haiM; pratyeka nikAyameM, bhavanapati nikAyakI taraha, dakSiNameM eka, aura uttarameM eka aise do indra rahate haiM, isa taraha ATha vyantara nikAyake solaha indra hue. Upara jo sau yojana chor3a diye gaye the, unameMse dasa yojana Upara, aura dasa yojana nIce chor3a diye jAnepara assI yojana bace, unameM ATha prakArake vANamantara deva rahate haiM; pratyeka nikAya meM pahalekI taraha eka dakSiNameM, aura eka uttarameM aise do indra rahate haiM, isa prakAra ATha nikAyoMke solaha indra hue; donoM prakArake vyantaroMke battIsa indra hue, inameM bhavana - pati ke bIsa indroMke milAnepara bAvana indra hue. aba jyotiSka devoMkI rahanekI jagaha kahate haiM. pahale jyotiSka devoMke pA~ca bheda kaha cuke haiM, unake aura bhI do bheda haiM, eka 'cara' aura dUsare 'sthira'; manuSya-kSetrameM jo jyotiSka deva haiM, ve cara haiM, arthAt hamezA ghUmate rahate haiM aura manuSyalokase bAharake jyotiSka deva, sthira haiM arthAt unake vimAna eka hI jagaha rahate haiM, jahA~para ki ve haiM. candra, sUrya, graha, nakSatra aura tArA, ina pAMca jyotiSka devoMmeM, candra aura sUrya, ina donoMkI indra- padavI hai arthAt ye donoM, jyotiSkoMmeM indra kahalAte haiM, dUsaroMko indra- padavI nahIM hai. meruke samabhUtala - mUlase Upara sAta sau nabbe yojanakI U~cAIpara tArAoMke vimAna haiM, vahA~se dasa yojanakI U~cAIpara sUryakA vimAna hai, vahA~se assI yojanakI U~cAIpara candrakA vimAna hai, vahA~se cAra yojanakI U~cAIpara nakSatroMke vimAna haiM, 4 // 10 // vahA~se solaha yojanapara dUsare dUsare grahoMke vimAna haiM, tAtparya yaha hai ki meruke mUlakI sapATa - bhUmise sAtasau nave bhASATIkAsahita. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yojanake Upara ekasau dasa yojanoMmeM jyotiSka deva rahate haiM. aba vaimAnika devoMke sthAna kahate haiM; - sampUrNa loka-jise tribhuvana kahate haiM - usakA AkAra puruSake samAna hai, aura usakI lambAI caudaha rAjU hai, nIcekI sAta rAjuoM meM sAta naraka haiM. nAbhikI jagaha - madhyameM - manuSyaloka hai. merukI sapATabhUmise sAtasau nave yojanapara jyotiSka devoMke vimAna haiM, vahA~se lagabhaga eka rAjU Upara, dakSiNa dizAmeM saudharma devaloka aura uttara dizAmeM IzAna devaloka paraspara jur3e hue haiM; vahA~se kucha dUra Upara, dakSiNameM tRtIya devaloka sanatkumAra aura uttarameM cauthA devaloka mAhendra, eka dUsarese lage hue haiM; vahA~se Upara pA~cavA~ brahmaloka, chaThA lAntaka, sAtavA~ zukra, AThavA~ sahasrAra ye cAra devaloka, kucha kucha antarapara, kramase ekapara eka aisI sthitimeM haiM; vahA~se kucha U~cAIpara navavA~ Anata aura dasavA~ prANata, dakSiNa aura uttarameM, eka dUsarese lage hue haiM; vahA~se kucha U~cAIpara, gyArahavA~ AraNa aura bArahavA~ acyuta, dakSiNa tathA uttara dizAoMmeM, eka dUsarese jur3e hue haiM. prathamake ATha devalokoMke ATha indra haiM arthAt hara eka devalokakA eka eka indra hai; para navaveM aura dasaveM devalokakA eka tathA gyArahaveM aura bArahaveM devalokakA eka, isa prakAra antima cAra devalokoMke do indra haiM; prathamake ATha milAnese kalpopapanna vaimAnika devatAoMke dasa indra hue. puruSAkAra lokake galeke sthAnameM navagraiveyaka haiM, vahA~se kucha Upara pA~ca anuttaravimAna haiM. lokarUpa puruSake lalATakI jagaha siddhazilA hai, jo sphaTikake samAna nirmala arjunasonekI hai, vahA~se eka yojanapara lokakA anta hotA hai, lokake antimabhAgameM siddha mahArAjakA nivAsa hai. aba tIna prakArake kilbiSika deva tathA nava prakArake lokAntika devoMkA nivA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra bhASATIkAsahita. // 11 // NAGAMASTARANG sasthAna kahate hai. prathama prakArake kilbiSikoMkI tIna palyopama Ayu hai aura ve pahale tathA dUsare devalokake nIce rahate haiM. dUsare prakArake kilbiSikoMkI Ayu, tIna sAgaropamakI hai aura ve tIsare tathA cauthe devalokake nIce rahate haiM. tIsare prakArake kilbiSikoMkI Ayu teraha sAgaropama hai aura ve pA~caveM tathA chaThe devalokake nIce rahate haiM. ye saba kilbiSika deva, cANDAlake samAna, devoMmeM nIca samajhe jAte haiM. lokAntika deva, pA~caveM devalokake antameM uttara-pUrvAdi koNameM rahate haiM. causaTha indraH-bhavanapati devoMke vIsa, vyantaroMke battIsa, jyotiSiyoMke do aura vaimAnika devoMke dasa, sabakI saMkhyA milAnepara indroMkI causaTha saMkhyA hotI hai. | zAstra meM devoMke 198 bheda kahe haiM, unako isa taraha samajhanA cAhiyeH-bhavanapatike dasa, cara jyotiSkake pA~ca, sthira jyotiSkake pA~ca, vaitADhyapara rahanevAle tiryak jRmbhaka devoMke dasa bheda, narakake jIvoMko duHkha denevAle paramAdhAmIke pandaraha bheda, vyantarake ATha bheda, vAnavyantarake ATha bheda, kilbiSiyoMke tIna bheda, lokAntikake nava bheda, bAraha devalokoMke bAraha bheda, nava graiveyakoMke nava bheda, pA~ca anuttaravimAnoMke pA~ca bheda, saba milAkara 99 bheda hue, inake bhI paryApta aura aparyApta rUpase do bheda haiM, isa prakAra 198 bheda devoMke hote haiM. manuSyoMke 303 bheda pahale kaha cuke| | aba tiryazcake 48 bheda kahate haiM:-pA~ca sUkSmasthAvara, pA~ca bAdarasthAvara, eka pratyeka vanaspatikAya aura tIna vika lendriya saba milAkara caudaha hue; ye caudaha paryApta aura aparyApta rUpase do prakArake haiM, isa taraha aTThAIsa hue jaladAcara, khecara, tathA sthalacarake tIna bhedaH-catuSpada, ura parisarpa tathA bhujaparisarpa, ye pratyeka saMmUrchima aura garbhaja honese ACCIENCHAR Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasa bheda hue ye dasoM paryApta aura aparyApta rUpase do prakArake haiM, isaliye bIsa bheda hue, inameM pUrvokta aTThAisa bhedoMke milAnepara tiryaJcoMke 48 bheda hote haiM / nAraka jIvoMke sAta bheda kaha cuke haiM, ve paryApta tathA aparyApta rUpase do tarahake haiM, isa taraha nAraka jIvoMke caudaha bheda hote haiM. devoMke 198, manuSyoMke 303, tiryaJcoMke 48 aura nArakoMke 14 bheda, ina sabako milAnese 563 bheda, saMsArI jIvake hue| siddhA panarasabheyA, tittha - atitthAi - siddha bheeNaM / ee saMkheveNaM, jIvavigappA samakkhAyA // 25 // ( tittha atitthAi siddha bheeNaM) tIrtha - siddha, atIrtha - siddha Adi bhedoMse, (siddhA) siddha - jIvoMke ( panarasa bheyA ) pandaraha bheda haiM. ( saMkheveNaM) saGkSepase, (ee) ye - pUrvokta, (jIvavigappA ) jIva - vikalpa - jIvoMke bheda, ( samakkhAyA) kahe gaye // 25 // bhAvArtha - tIrtha - siddha, atIrtha-siddha Adi siddhoMke pandaraha bheda "navatattva" meM kahe haiM, use dekhalenA cAhiye. saGkSepameM jIvoMke bheda isa granthameM kahe gaye haiM. eeliM jIvANaM, sarIramAU - ThiI sakAyaMmi / pANA joNipamANaM, jesiM jaM atthi taM bhaNimo // 26 // (eesiM) ina- pUrvokta (jIvANaM) jIvoMke, ( sarIraM ) zarIra - pramANa, ( AU) AyuH - pramANa, ( sakAyaMmi ) sva Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva vicAra // 12 // SUESRESEARCH RECEM kAyAmeM, (ThiI ) sthitikA pramANa arthAt svakAyasthiti-pramANa, (pANA) prANa-pramANa aura (joNipamANaM) yoni- bhASATIpramANa, (jesiM) jinoMke, (jaM atthi) jitane haiM, (taM) use, (bhaNimo) kahate haiM // 26 // kAsahita. bhAvArtha-pahale ekendriya Adi jIva kahe gaye haiM, unake zarIrakA pramANa, AyukA pramANa, svakAyasthitikA pramANa-ekendriyAdi jIvoMkA mara kara phira usI kAyameM paidA honA, 'svakAyasthiti' kahalAtA hai usakA pramANa; prANa-pramANa-dasa prANoMmeMse amuka jIvako kitane prANa hai isakI ginatI; yoni-pramANa-caurAsI lAkha yoniyoMmeMse kina kina jIvoMkI kitanI kitanI yoniyA~ haiM isa viSayakI ginatI; ye bAteM Age kahI jAya~gI. | aMgulaasaMkhabhAgo, sarIramegiMdiyANa savvesiM / joyaNasahassamahiyaM, navaraM patteyarukkhANaM // 27 // (sabesi) sampUrNa (egiMdiyANa) ekendriyoMkA (sarIraM) zarIra (aMgulaasaMkhabhAgo) u~galIke asaMkhyAtaveM bhAga jitanA hai, (navaraM) itanAvizeSahaiM lekina (patteyarukkhANaM) pratyekavanaspatiyoMkA zarIra, (joyaNasahassamahiyaM) hajArayojanase kucha adhika hai // 27 // | bhAvArtha-sUkSma tathA bAdara pRthvIkAya Adi ekendriya jIvoMkA zarIra-pramANa, u~galIke asaMkhyAtaveM bhAga jitanA hai, lekina pratyeka vanaspatikAyake jIvoMkA zarIrapramANa, hajAra yojanase kucha adhika hai| yaha pramANa samudrake pdmnaa-1||12|| lakA tathA DhAI dvIpase bAharakI latAoMkA hai. banaAARORS Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SASARANASACRECIPE bArasa joyaNa tinne, va gAuA joyaNaM ca annukmso| beiMdiya teiMdiya, cauriMdiya dehamuccattaM // 28 // (beiMdiya)dvIndriya, (teiMdiya) trIndriya aura (cariMdiya) caturindriya jIvoMke, (dehamuccattaM) zarIrakA pramANa, (aNukamaso) kramase (bArasa joyaNa ) vAraha yojana, (tinneva gAuA) tIna gavyUta-tIna kosa-aura (joyaNaM) eka yojana hai // 28 // | bhAvArtha-dvIndriya jAtike jIvoMkA zarIra-pramANa, adhikase adhika, bAraha yojana ho sakatA hai, isase adhika nahIM / isakA matalaba kisI dvIndriya jAtise hai, saMkhahotA hai kula dvIndriyoMse nahIM; aisA hI trIndriya jIvoMkA zarIra-pramANa kAnakhajurA tIna kosa aura caturindriya jIvoMkA zarIra-pramANa bhamarokA eka yojana hai. pra0-yojana kise kahate haiM? u.-cAra kosakA eka yojana hotA hai. pra0-gavyUta kise kahate haiM ? u0-eka kosako. dhaNusayapaMcapamANA, neraiyA sattamAipuDhavIe / tatto addhabhRNA, neyA rayaNappahA jAva // 29 // (sattamAi) sAtavIM (puDhavIe) pRthvIke (neraiyA) nAraka-jIva, (dhaNusayapaMcapamANA) pA~casau dhanuSa pramANake hai, (rayaNappahA jAva) ratnaprabhA nAmaka prathama pRthvItaka, (tatto) usase (addhabhRNA) AdhA 2 kama pramANa (neyA) jANanA // 29 // jIvavi.3 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra // 13 // SCHEIGGEOCHOREOGASCOOL bhAvArtha-sAtaveM narakake jIvoMkA zarIra-pramANa pA~casau dhanuSa, cha8 narakake jIvoMkA zarIra-pramANa DhAisauda bhASATIdhanuSa, pA~caveM narakake jIvoMkA ekasau paccIsa dhanuSa, cauthe narakake jIvoMkA sAr3he bAsaTha dhanuSa, tIsare narakake jIvoMkAkAsahita. savA ikatIsa dhanuSa, dUsare narakake jIvoMkA sAr3he pandaraha dhanuSa aura bAraha aGgula, tathA prathama narakake jIvoMkA zarIra -pramANa paune ATha dhanuSa aura chaha aGgula hai. nArakoMke uttaravaikriya zarIrakA pramANa, ukta pramANase dugunA samajhanA cAhiye. | pra0-dhanuSakA pramANa kyA hai? u0-cAra hAthakA eka dhanuSa samajhanA cAhiye. joyaNasahassamANA, macchA uragA ya ganbhayA huNti|dhnnuapuhuttN pakkhisu, bhuyacArI gAuapuhuttaM // 30 // 18 khayarA dhaNuapuhuttaM, bhuyagA uragA ya joynnpuhuttN|gaauapuhuttmittaa, samucchimA cauppayA bhaNiyA 31 hU~ (ganbhayA) samUcchima yA garbhaja (macchA) matsya-machaliyA~, (ya) aura garbhaja (uragA) sA~pa yaha adhikase adhika (joyaNasahassamANA) hajArayojana pramANavAle (huMti) hote haiM. (pakkhisu) pakSiyoMmeM zarIra pramANa(dhaNuapuhuttaM) dhanuSa-pRthaktva hai tathA (bhuyacArI) bhujacArI-bhujAoMse calanevAle (gAuapuhuttaM) gavyUta-pRthaktva-pramANa | zarIrake hote haiM // 30 // (samucchimA) sammUchima (khayarA) khecara jIva (bhuyagA) aura bhujAoMse calanevAle jIva (dhaNuapuhattaM ) dhanuSa -pRthaktva-pramANavAle hote haiM (ya) aura (uragA) sA~pa Adi (joyaNa puhuttaM) yojana-pRthaktva zarIra-pramANake hote haiM. (cauppayA) catuSpada jIva (gAuapuhuttamittA) gavyUta-pRthaktvamAtra ( bhaNiyA) kahe gaye haiM // 31 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha - samucchimaora garbhaja matsya aura garbhaja sarpakA zarIra-mAna eka hajAra yojanakA hai; isa prakArake matsya svayambhUramaNa samudrameM hote haiM tathA sarpa manuSya-kSetra se bAhara hote haiM. garbhaja pakSioMkA zarIra-mAna dhanuSapRthaktva hai arthAt do dhanuSase lekara nava dhanuSa taka hai. garbhaja nyolA, goha Adi bhujaparisarpa jIvoMkA zarIra-mAna, gavyUta- pRthaktva hai arthAt do kosase lekara nava kosa taka hai. sammUcchima khecara tathA bhujaparisarpa jIvoMkA zarIramAna, dhanuSa - pRthaktva hai. sammUcchima uraH parisarpa jIvoMkA zarIramAna, yojana-pRthaktva hai. sammUcchima catuSpada-cAra pairavAle jIvoMkA zarIra-mAna gavyUta - pRthaktva hai. pra0 - pRthaktva kisako kahate haiM ? u0- dose lekara nava takakI saMkhyAko pRthaktva kahate haiM. chacceva gAuAI, cauppayA gabbhayA muNeyavA / kosatigaM ca maNussA, ukkosasarIramANeNaM // 32 // ( cauppayA ganbhayA ) catuSpada garbhajoMkA zarIra-mAna ( chacceva gAuAI ) chaha kosakA ( muNeyabA ) jAnanA (ca ) aura ( maNussA ) manuSya ( ukkosasarIramANeNaM) utkRSTa zarIramAnase (kosatigaM ) tIna kosake hote haiM // 32 // bhAvArtha - devakuru Adi kSetroM meM catuSpada garbhaja hAthIkA zarIra-mAna chaha kosakA hai tathA devakuru Adike yugalIyA manuSyoMke zarIra kI U~cAI, adhikase adhika tIna kosakI hotI hai. IsANaMta surANaM, rayaNIo satta huMti uccattaM / duga-duga-duga-cau- gevi, jaNuttare ikkikka parihANI // 33 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva vicAra bhASATIkAsahita. // 14 // 954054 dA (IsANaMta) IzAnAnta-IzAna devaloka-takake (surANaM) devatAoMkI (uccattaM) U~cAI (satta) sAta (rayaNIo) rani-hAtha (huMti) hotI hai| (duga-duga-duga-cau gevijaNuttare) do, do, do, cAra, navagraiveyaka aura pA~ca anuttaravi|mAnoMke devoMkA zarIra-mAna (ikkikka parihANI) eka eka hAtha kama hai // 33 // bhAvArtha-dUsarA devaloka, IzAna hai, vahA~ke devoMkA tathA bhavanapati, vyantara, jyotiSI aura saudharma devoMkA zarIra sAta hAtha U~cA hai| sanatkumAra aura mAhendrake devoMkA zarIra chaha hAtha U~cA hai| brahma aura lAntakake devoMkA pA~ca hAtha; zukra aura sahasrArake devoMkA cAra hAtha; Anata, prANata, AraNa aura acyuta ina cAra devalokoMke devoMkA tIna hAtha; navagraiveyakake devoMkA do hAtha aura pA~ca anuttara vimAnavAsI devoMkA eka hAtha U~cA hai. ___ yahA~ jIvoMkA zarIra-mAna utsedhAGgalase samajhanA cAhiye. pra0-utsedhAGgula kisako kahate haiM? u0-ATha yavoMkA eka utsedhAGgula hotA hai. vAvIsA puDhavIe, sattaya Aussa tinni vaauss|vaas sahassA dasa taru, gaNANa teU tirattAU // 34 // (puDhavIe) pRthvIkAya jIvoMkA Ayu (bAvIsA) bAIsa hajAra varSakA hai (Aussa) apkAya jIvoMkA Ayu (sattaya) sAta hajAra varSakA (vAussa) vAyukAya jIvoMkA Ayu (tinni) tIna hajAra varSakA (tarugaNANa) pratyeka vanaspatikAyake jIva-samudAyakI Ayu (vAsa sahassA dasa ) varSasahasra-daza arthAt dasa hajAra varSakA (teU) tejaHkAya jIvoMkA (tirattAU) tIna ahorAtrakA Ayu hai // 34 // ***** // 14 // ** Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha - pRthvIkAya jIvoMkA adhikase adhika Ayu - utkaSTa Ayu- bAIsa hajAra varSa; apUkAya jIvoMkA Ayu sAta hajAra varSa; vAyukAya jIvoMkA tIna hajAra varSa; pratyeka vanaspatikAya jIvoMkA dasa hajAra varSa aura tejaHkAya jIvoMkA tIna ahorAtra Ayu hai. yaha to huI utkRSTa Ayu, lekina jaghanya Ayu sabakA antarmuhUrtakA hai. vAsANi bArasAU, biiMdiyANaM tiiMdiyANaM tu / auNApanna diNAi, cauriMdINaM tu chammAsA // 35 // ( biiMdiyANaM ) dvIndriya jIvoMkA ( Au) Ayu (bArasa ) bAraha ( vAsANi) varSakA hai, (tiiMdiyANaM tu ) trIndriya jIvoMkA to ( auNA panna diNAi ) unacAsa dinakA Ayu hotA hai ( cauriMdINaM tu ) aura cauriMndriya jIvoMkA Ayu ( chammAsA) chaha mahIne kA hai // 35 // bhAvArtha - dvIndriya jIvoMkA utkRSTa Ayu bAraha varSakA, trIndriyoMkA unacAsa dinakA aura caturindriyakA chaha mahIne kA hai. yaha sabakA utkRSTa Ayu hai, jaghanya Ayu antarmuhUrtakA samajhanA cAhiye. sura-neraiyANa ThiI, ukkosA sAgarANi tittIsaM / caupaya- tiriya-maNussA, tinniya paliovamA huti // ( sura - neraiyANa ) deva aura nAraka jIvoMkA ( ukkosA ) utkRSTa - adhika se adhika ( ThiI ) sthiti - Ayu (sAgarANi tittIsaM ) tetIsa sAgaropama hai, ( caupaya- tiriya ) cAra pairavAle tiryaJca aura ( maNussA ) manuSyoMkA Ayu ( tinniya ) tIna (paliovamA ) palyopama ( huMti ) hai // 36 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva vicAra // 15 // bhAvArtha-deva aura narakavAsI jIva, adhikase adhika, tetIsa sAgaropama taka jIte haiM aura catuSpada tiryaJca tathA bhASATImanuSya tIna palyopama taka; ye tiryaJca tathA manuSya devakuru Adi kSetroMke samajhanA cAhiye. deva tathA nAraka jIvoMkAkAsahita. jaghanya Ayu-kamase kama Ayu-dasa hajAra varSakA hai| manuSya tathA tiryaJca jIvoMkA jaghanya Ayu, antarmuhurtakA hai. jalayara-urabhuyagANaM, paramAU hoi puvakoDIU / pakkhINaM puNa bhaNio, asaMkhabhAgo apaliyassa 37| (jalayara-urabhuyagANaM) jalacara, uraHparisarpa aura bhujaparisarpa jIvoMkI (paramAU) utkRSTa Ayu (pubakoDIU) |eka karor3a pUrva hai, (pakkhINaM puNa) pakSiyoMkI Ayu to (paliyassa ) palyopamakA (asaMkhabhAgo) asaMkhyAtavA~ bhAga 6 jitanI (bhaNio) kahA hai // 37 // bhAvArtha-garbhaja aura sammUchima aise do prakArake jalacara jIvoMkA tathA garbhaja, uramparisarpa aura bhujaparisarpa jIvoMkI utkRSTa Ayu eka karor3a pUrva hai; garbhaja pakSiyoMkA Ayu palyopamakA asaMkhyAtavA~ bhAga jitanA hai. hasave suhumA sAhA-raNA ya, saMmucchimA maNussA ya / ukkosa jahanneNaM, aMtamuhuttaM ciya jiyaMti // 38 // || (sabe ) sampUrNa (suhamA) pRthvIkAya Adi sUkSma (ya) aura (sAhAraNA) sAdhAraNa vanaspatikAya (ya) aura (saMmucchimA maNussA) saMmUchima manuSya (ukkosa jahanneNaM) utkRSTa aura jaghanyase (aMtamuhuttaM ciya) antarmuhUrta hI (jiyaMti) jIte haiM // 38 // C+%ERSONAGACAAACAN " Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha-sUkSma pRthvIkAya Adi jIva, sUkSma aura bAdara sAdhAraNa vanaspatikAyake jIva aura sammUrchima manuSya, da utkarSase aura jaghanyase sirpha antarmuhUrta taka jIte haiM. prazna-palyopama kisako kahate haiM ? u0-asaMkhya varSoMkA eka palyopama hotA hai. pra0-sAgaropama kise kahate haiM ? u0-dasa kor3A kor3I palyopamakA eka sAgaropama hotA hai. . pra0-pUrva kisako kahate hai? u0-sattara lAkhakroDa, chappana hajAra karor3a varSoM kA eka pUrva hotA hai. hai ogAhaNAumANaM, evaM saMkhevao samakkhAyaM / je puNa ittha visesA, visesa suttAu te neyaa||39||[3] (evaM) isa prakAra (ogAhaNAumANaM) avagAhanA-zarIra aura AyukA mAna (saMkhevao) saGkepase (samakkhAyaM ) kahA gayA (je puNa ittha) yahA~ jo bAteM (visesA) vizeSa haiM, (visesa suttAu) vizeSa sUtroMse (te) unako (neyA) jAnanA // 39 // bhAvArtha-deha-mAna tathA Ayu-mAnake viSayameM vizeSa bAteM jAnanA hoM, to "saMgrahaNI," "prajJApanA" Adi sUtroMse jAnanA cAhiye. egidiyA ya save, asaMkha ussappiNI sakAyaMmi / uvavajaMti cayaMtia, aNaMtakAyA aNaMtAo // 40 // (save) saba (egiMdiyA) ekendriya jIva (asaMkha ussappiNI) asaMkhya utsarpiNI tathA avasarpiNI taka (sakA 4%AAAAAA% Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra ANSAR++S+AAAAA yami) apanI kAyAmeM (uvavajati) utpanna hote haiM (a) aura (cayaMti ) marate haiM; (aNaMtakAyA) anantakAya jIva bhASATI(aNaMtAo) ananta utsarpiNI tathA avasarpiNI taka // 40 // kAsahita. bhAvArtha-pRthvI, apa, teja, vAyu aura pratyeka vanaspatikAyake jIva, usI pRthvI AdikI apanI kAyAmeM, asaMkhya utsarpiNI-avasarpiNI taka paidA hote tathA marate haiM; anantakAyake jIva to usI apanI kAyAmeM ananta utsarpiNIavasarpiNI taka paidA hote tathA marate haiM. | pra0-utsarpiNI kisako kahate haiM ? u0-dasa kor3A kor3I sAgaropamakI eka utsarpiNI tathA utanekI hI eka avasarpiNI hotI hai. ( saMkhijasamA vigalA, sattaTTa bhavA pnnidi-tiri-mnnuyaa| uvavajaMti sakAe, nAraya devA ano ceva // 41 (vigalA) vikalendriya jIva (saMkhijasamA) saMkhyAta hajAra varSoM taka (sakAe) apanI kAyAmeM (uvavarjati) paidA hote haiM, (paNidi-tiri-maNuyA) paJcendriya tiryaJca aura manuSya (sattaTTha bhavA) sAta-ATha bhava taka, lekina (nAraya || devA) nAraka aura deva (no ceva) nahIM // 41 // | bhAvArtha-dvIndriya, trIndriya aura caturindriya jIva, svakAyAmeM saMkhyAta hajAra varSAMtaka paidA hote tathA marate haiM / paJcendriya tiryazca tathA manuSya lagAtAra sAta tathA ATha bhava karate haiM arthAt manuSya, lagAtAra sAta-ATha vAra, manuSya-zarIra dhAraNa kara sakatA hai, isa prakAra paJcendriya tiryaJca bhI. lekIna devatA tathA nAraka jIva marakara phira turanta CARRARA 6 devA) nAraka rindraya, zrIndriya aura caturindriya Avabhava karate haiM arthAt manuSya, nAraka jIva marakara phira turanta / 565 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apanI yonimeM nahIM paidA hote arthAt deva marakara phira turanta devayonimeM nahIM paidA ho sktaa| isa prakAra nAraka jIvamarakara turanta narakameM nahIM paidA hotA / hA~ eka do janma dUsarI gatiyoMmeM bitAkara phira deva yA naraka-yonimeM paidA ho sakate haiM. isI taraha deva marakara turanta narakayonimeM nahIM jAtA aura nAraka jIva marakara turanta deva-yonimeM nahIM paidA ho sakatA. 18 dasahA jiyANa pANA, iNdi-ussaau-jogblruuvaa| egidiyasu cauro, bigalesu cha satta aTTeva // 42 // (jiyANa) jIvoMko (dasahA) dasa prakArake (pANA) prANa hote haiM;-(iMdi-usAsAu-jogabalarUvA) (pa) indriya, zvAsocchAsa, Ayu aura yogabalarUpa, tInabala (egidiesu) ekendriyoMko (cauro) cAra prANa haiM, (vigalesu) vikalendriyoMko (cha satta adveva) chaha, sAta aura ATha // 42 // | bhAvArtha-prANoMkI saMkhyA dasa hai;-pA~ca indriyA~, zvAsocchAsa, Ayu, manobala vacanabala aura kAyabala. ina dasa prANoMmeMse cAra-tvacA, zvAsocchvAsa, Ayu aura kAyabala ekendriya jIvoMko hote haiM; dvIndriya jIvoMko chaha prANatvacA, rasanA (jIbha), zvAsocchAsa, Ayu, kAyabala aura vacanabala; trIndriya jIvoMko sAta prANa-tvacA, jIbha, nAka, zvAsocchvAsa, Ayu, kAyabala aura vacanabala; caturindriya jIvoMko ATha prANa-pUrvokta sAta, aura A~kha. asanni-sanni-paMciM,-diesu nava dasa kameNa bodhvaa| tehiM saha vippaogo, jIvANaM bhaNNae mrnnN||43|| RECEMARWALAA AC%ACHAMAUSAMACX CAX Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra bhASATIkAsahita. // 17 // SASAKARAKASG (asanni-sanni-paMciMdiesu) asaMjJI paJcendriya tathA saMjJI paJcendriya jIvoMko (kameNa) kramase (nava dasa) nava aura dasa prANa (bodhavA) jANanA. (tehiM saha) unake sAtha (vippaogo) viprayoga-viyoga, (jIvANaM) jIvoMkA (maraNaM) maraNa (bhaNNae) kahalAtA hai // 43 // bhAvArtha-asaMjJI paJcendriyoMko tvacA, jIbha, nAka, A~kha, kAna, zvAsocchrAsa, Ayu, kAyabala aura vacanabala ye nava prANa hote haiM aura saMjJI paJcendriyoMko pUrvokta nava aura manobala, ye dasa prANa hote haiM. jinako jitane prANa kahe gaye haiM, una prANoMke sAtha viyoga honA hI una jIvoMkA maraNa kahalAtA hai. deva, nAraka, garbhaja tiryaJca tathA garbhaja manuSya, ye saMjJI paJcendriya kahalAte haiM. sammUcchima tiryaJca aura sammUchima manuSya, asaMjJI paJcendriya kahalAte haiM. sammUchima manuSyoMko manobala aura vAkbala nahIM hai, isaliye unake ATha prANa, aura, zvAsocchavAsa paryApti pUrNa na honeke kAraNa sADhA sAta prANa hote haiM. evaM aNorapAre, saMsAre sAyaraMmi bhImaMmi / patto aNaMtakhutto, jIvahiM apattadhammahi // 44 // (apattadhammehiM ) nahIM pAyA hai dharma jinhoMne aise (jIvahiM ) jIvoMne (aNorapAre) Ara-pAra-rahita-Adianta-rahita (bhImaMmi) bhayaGkara (saMsAre sAyaraMmi) saMsArarUpa samudrameM (evaM) isa prakAra-prANa-viyoga-rUpa maraNa hai|(annNtkhutto) ananta vAra (patto) prApta kiyA // 44 // // 17 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CAMERICASABALIRLSEX bhAvArtha-saMsArakA Adi nahIM hai, na anta hai; anantavAra jIva mara cuke haiM aura Age mareMge sudaivase yadi unheM |dharmakI prApti huI to janma-maraNase chuTakArA hogA. | taha caurAsI lakkhA, saMkhA joNINa hoi jIvANaM / puDhavAINa caraNhaM, patteyaM satta satteva // 45 // / (jIvANaM) jIvoMkI (joNINa) yoniyoMkI (saMkhA) saGkhyA (caurAsI lakkhA) caurAsI lAkha (hoi) hai. (puDhavAINa cauNhaM ) pRthvIkAya Adi cArakI pratyekakI yoni-saGkhyA (satta satteva) sAta sAta lAkha hai // 45 // bhAvArtha-jIvoMkI caurAsI lAkha yoniyA~ haiM, yaha bAta prasiddha hai| usako isa prakAra samajhanA cAhiyeH-pRthvIkAhai yakI sAta lAkha, apkAyakI sAta lAkha, tejaHkAyakI sAta lAkha aura vAyukAyakI sAta lAkha yoniyA~ haiM; sabako milA kara aTThAIsa lAkha huI. hai pra0-yoni kisako kahate haiM ? u0--paidA honevAle jIvoMke jisa utpatti-sthAnameM varNa, gandha, rasa aura sparza, ye cAroM samAna hoM, usa utpatti-sthAnako una saba jIvoMkI eka yoni kahate haiM. dasa patteyatarUNaM, caudasa lakkhA havaMti iyresu|vigliNdiyesu do do, cauro paMciMditiriyANaM // 46 // (patteyatarUNaM) pratyeka vanaspatikAyakI (dasa) dasa lAkha yoniyA~ haiM, (iyaresu) pratyeka vanaspatikAyase itara-sAdhAraNa vanaspatikAyakI (caudasa lakkhA) caudaha lAkha (havaMti) haiM, (vigaliMdiesu) vikalendriyoMkI (do do) do| do lAkha haiM, (paMciMditiriyANaM) paJcendriya tiryaJcoMkI (cauro) cAra lAkha haiM // 46 // RECCANCHARACCIENCE Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra // 18 // bhAvArtha - pratyeka vanaspatikAyakI dasa lAkha; sAdhAraNa vanaspatikAyakI caudaha lAkha; dvIndriyakI do lAkha; trIndriyakI do lAkha caturindriyakI do lAkha aura paJcendriya tiryaJcoMkI cAra lAkha yoniyA~ haiM. cauro cauro nAraya, suresu maNuANa caudasa havaMti / saMpiMDiyA ya save, culasI lakkhAu jonniinnN||47|| ( nAraya suresu ) nAraka aura devoMkI ( cauro cauro ) cAra cAra lAkha yoniyA~ haiM; ( maNuANa ) manuSyoMkI ( caudasa ) caudaha lAkha (havaMti ) haiM; (sabai) saba ( saMpiMDiyA ) ikaTThI kI jAya~ milAI jAya~ to ( joNINaM ) yoniyoMkI -saGkhyA ( culasI lakkhAu ) caurAsI lAkha hotI hai // 47 // bhAvArtha- nAraka jIvoMkI cAra lAkha, devoMkI cAra lAkha aura manuSyoMkI caudaha lAkha yoniyA~ haiM. yoniyoMkI saba saMkhyA milAnepara caurAsI lAkha hotI hai. siddhANa natthi deho; na Au kammaM na pANa jonniio| sAi- anaMtA tesiM, ThiI jiniMdAgame bhaNiyA // 48 // ( siddhANa) siddha jIvoMko ( deho ) zarIra ( natthi ) nahIM hai, ( na Au kammaM ) Ayu aura karma nahIM hai, ( na pANa joNIo) prANa aura yoni nahIM hai, ( tesiM ) unakI ( ThiI) sthiti ( sAi aNaMtA ) sAdi aura ananta hai; yaha bAta ( jiniMdA game ) jaina siddhAnta meM ( bhaNiyA ) kahI gaI hai // 48 // bhAvArtha - siddha jIvoMko zarIra nahIM hai isaliye Ayu aura karma bhI nahIM hai, Ayuke na honese prANa aura yoni bhASATIkAsahita. // 18 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da bhI nahIM hai, prANake na honese mRtyu bhI nahIM hai| unakI sthiti sAdi-ananta hai arthAt jaba ve lokake agrabhAgapara apane svarUpameM sthita hue, vaha samaya unakI svarUpa-sthitikA Adi hai tathA phira vahA~se cyuta honA nahIM hai isaliye svarUpa-sthiti ananta hai| yaha bAta jaina siddhAntameM kahI gaI hai. // 48 // kAle aNAinihaNe, joNIgahaNaMmi bhIsaNe itthIbhamiyA bhamihiMti ciraM,jIvA jiNavayaNamalahaMtA 49 (aNAi nihaNe) Adi aura anta-rahita arthAt anAdi-ananta (kAle) kAlameM (jiNavayaNaM) jinendra bhagavAnake upadezarUpa vacanako (alahaMtA) na pAye hue (jIvA) jIva; (joNI gahaNaMmi) yoniyoMse klezarUpa (bhIsaNe) dUbhayaGkara (ittha) isa saMsArameM (ciraM) bahuta kAla taka (bhamiyA) bhramaNa kara cuke aura (bhamihiMti) bhramaNa kareMge. bhAvArtha-caurAsI lAkha yoniyoMke kAraNa duHkhadAyaka tathA bhayaGkara isa saMsArameM, jinendra bhagavAnake batalAye hue |mArgako na pAye hue jIva, anAdi kAlase janmamaraNake cakkara meM phaMse hue haiM tathA ananta kAlataka phaMse raheMge. tA saMpai saMpatte, maNuatte dullahe vi sammatte / sirisaMtisUrisiDhe, kareha bho ujamaM dhamme // 50 // - (tA) isaliye (saMpai) isa samaya (dullahe) durlabha (maNuatte) manujatva-manuSyajanma aura (sammatte) samyaktva (saMpatte) prApta huA hai to (siTe) ziSTa-sajana puruSoMse sevita aise (dhamme) dharmameM (bho) ahobhavyaprANiyo ! (ujama) udyama-puruSArtha (kareha) karo, aisA (sirisaMtisUri) zrIzAntisUri upadeza dete haiM // 50 // jIvavi.4 bhAvArtha-jaba ki saMsAra bhayaGkara hai aura caurAsIlAkha yoniyoMke kAraNa usase pAra pAnA muzkila hai aura BAMCIRCULARGAMACHAR Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra // 19 // ucita sAmagrI - manuSya - janma aura samyaktva - saccI zraddhAbhI prApta huI hai isaliye he bhavya jIvo! pramAda na karake, mahApuruSoMne jisa dharmakA sevana kiyA hai usakA tuma bhI sevana karo; kyoMki vinA dharmakI sevA kiye tuma janma-maraNake jaJjAlase nahIM chUTa sakoge. so jIvaviyAro, saMkhevaruINa jANaNAheuM / saMkhitto uddhario, ruddAo suyasamuddAo // 51 // ( saMkhevaruINa ) saGkSeparuciyoMke - alpamatiyoMke ( jANaNA heuM ) jAnanekeliye ( ruddAo ) rudra - ativistRta ( suyasamuddAo ) zrutasamudrase ( eso ) yaha (jIvaviyAro ) jIvavicAra ( saMkhitto ) saGkSepase (uddhario) nikAlA gayA // 51 // bhAvArtha- siddhAntoM meM jIvoMke bhedaAdi vistArase kahe gaye haiM isaliye alpa buddhivAle lAbha nahIM uThA sakate; unake jAnanekeliye saGkSepameM yaha "jIvavicAra" siddhAntake anusAra banAyA gayA hai, isake banAnemeM apanI kalpanAko sthAna nahIM diyA gayA. 3 jIvavicArasArtha samAptaH / bhASATIkAsahita. // 19 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha navatattvaprakaraNaprAraMbhaH // AAAAAAACANC dhyAtvA navapadI bhaktyA, navatattvAnAM vivaraNaM, bAlAnAM sukhabodhAya, kriyate lokabhASayA // 1 // jIvA'jIvApuNNaM pAvA'savasaMvaroya nijaraNA / baMdhomukkhoya tahA navatattA hu~ti nAyavA // 1 // (jIvA) jIvatattva 1 dravya aura bhAvaprANako dhAraNa karanevAlA (ajIvA) jJAna-cetanAseM rahita so ajIva tattva 2 (puNNaM) zubha phalakA jo bhoganA vaha puNya tattva 3 (pAvA) azubha phalako jo bhoganA vaha pApatattva 4 (Asava) jo zubhAzubha karmakA AnA vaha Azravatattva 5 kahalAtA hai (saMvaro) jo zubhAzubha karmako rokanA vaha saMvaratattva 6 kahalAtA hai| (ya) aura (nijaraNA) jo AtmadhyAnaseM zubhAzubha dona karmako bAlake bhasmIbhUta karake sarvathA nahI lekIna desase uDAdenA vaha nirjarAtattva 7 (baMdho) jo zubhAzubha karmakA khIranIrakI taraha AtmapradezakI sAtha baMdhahonA vaha baMdhatattva 8 (mukhkho) sarvathA karmoseM jo muktahonA so mokSatattva 9 (ya) phira (tahA) tese (nava) nava (tattA) tattva yAne rahasya (huti) hai (nAyabA) jAnanA // 1 // caudasacaudasabAyAlIsA baasiiyhNtibaayaalaa| sattAvannaMbArasa caunavabheyAkamesi // 2 // (caudasa) jIvatattva 1 kA caudaha bheda (caudasa) ajIvatattva 2 kA bhI caudaha bheda (bAyAlIsA) puNyatattva 3 -RANAGAR Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatattvasArtha bhASATIkAsahita. CANDALAMACACCARSAX hai ke bayAlIsa bheda (bAsIya) pApatatva 4 ke byAsI bheda (huMti) hai (bAyAlA) Azravatattva 5 ke bayAlIsa bheda hai (sattAvannaM) saMvaratattva 6 ke sattAvana bheda (bArasa) nirjarAtattva 7 ke bAraha bheda (cau) baMdhatattva 8 ke cAra bheda (nava) aura mokSatattva 9 kA nava (bheyA) bheda hai (kameNesiM) anukramaseM nave tattvakA saba milakara 276 bheda hai // 2 // egavihaduvihativihA, caubihApaMcachavihAjIvA / ceyaNatasaiyarehiM, veyagaI karaNakAehiM // 3 // (egaviha) cetanA lakSaNaseM saba jIvo eka prakAre hai (duviha) trasa aura sthAvarapaNese jIvoMke do bheda hai (tivihA) strIveda puruSaveda aura napuMsakavedaseM jIvoMke tina bheda hai (caubihA) deva manuSya tiryaMca aura nAraka isaprakAraseM jIva 8 cAra tarahakA (paMca) ekendri AdiseM jIva pA~ca tarahakA (chabihA) pRthvI Adi lekara che tarahakA (jIvA) jIva hai (ceyaNa) jJAnAdi cetanA sahita (tasa ) trasa halate calate so (iyarehiM) itara sthira rahe so sthAvara (veya) tIna veda (gaI) cAra gati (karaNa) iMdrI pA~ca (kAehiM) kAyA cha // 3 // egidiyasuhumiyarA sanniyarapaNidiyAyasabiticau / apajattApajattA kameNacaudasajiyaThANA // 4 // | (egidiya) ekendri jIvoMke do bheda hai (suhumiyarA) eka sUkSma aura dusarA bAdara (sanni) mana sahita (iyara) hai dusarA asaMni mana rahita aise (paNiMdiyAya) paMcendrike do bheda hai (sa) usa pUrvakA cArakI sAtha (bi) beiMdrIkA eka bheda (ti) teiMdrIkA eka bheda (cau) cauriMdrIkA eka bheda yaha tIna milAneseM sAta huvA (apajattApajattA ) vaha | OCRACANUARNAGAUR // 20 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GANGACASSACRORE sAta aparyAptA aura dusarA sAta paryAptA (kameNacaudasa) anukramaseM aise saba milakara caudaha (jiya) jIvoMkA (ThANA) sthAna yAne bheda hai||4|| nANaMcadaMsaNaMceva crittNctvothaa| vIriyaMuvaogoya eyaMjIvassalakkhaNaM // 5 // (nANaM) jJAna ATha prakAre pA~ca jJAna samyaktva Asare aura tIna ajJAna mithyAtva Asare (ca) aura (dasaNaM) haidarzanakA cAra bheda (ceva) nizce (carittaM) cArItrakA sAta bheda sAmAyaka Adi nizcaya vyavahAra (ca) phira (tavo) tapake bAraha bheda (tahA) tesehI (vIriyaM) vIrya do prakArake (uvaogo) upayogake bAraha bheda (ya) aura (eyaM) ye (jIvassa) jIvakA (lakhkhaNaM) lakSaNa hai // 5 // hai AhArasarIraiMdiya pajjattIANapANabhAsamaNe / caupaMcapaMcachappiya igavigalAsannisannINaM // 6 // (AhAra) AhAraparyApti 1 (sarIra) zarIraparyApti 2 (iMdiya) iMdriyaparyApti 3 (pajattI ) aise tIna paryApti (ANapANa) svAsosvAsa 4 (bhAsa) bhASA 5 (maNe) manaparyApti 6 (cau) AhArAdi cAra (paMca) mana choDakara pA~ca (chappiya ) mana sahita saMpUrNa che paryApti (ega) eka iMdrIko cAra (vigalA) bigaleMdrIko mana choDakara pA~ca (asanni) asaMnI paMcendriko mana choDake pAMca (sannINaM) saMnI paMcendriko che hai|| 6 // aba jo isa apanI apanI paryApti pUrI karake mare so jIva paryAptA aura binA purI kIe mare so jIva aparyAptA kahalAtA hai| OMGADACCECASSAMROHAR Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatattva- bhASATI sArtha kAsahita. // 21 // SARAKAR paNiMdiyatibalUsA-sAUdasapANacauchasagaaTTha / igaduticauriMdINaM asannisannINanavadasaya // 7 // (paNiMdiya) pA~ca iMdriyoM (tibala) manAdi tIna bala (usAsa) svAsovAsa (AU) Ayu (dasa) aise dasa (pANa) prANa hai (cara) sparzaneMdriya kAyabala svAsovAsa aura Ayu aise cAra (cha) pUrvakA cArakI sAtha rasanA aura vacana aise che (saga) pUrvakA chekI sAtha nAsIkA aise sAta, (a) ATha prANa, pUrvakA sAtakI sAtha cakSu (iga) ekeMdriko pUrvakA cAra (du) beiMdrIko pUrvakA che (ti) teiMdriko pUrvakA sAta (cariMdINaM) cauriMdrIko pUrvakA ATha (asanni) asaMnI paMceMdriko (sannINaM) aura saMnI paMcendriko (navadasaya) anukramaseM nava aura daza prANa jAna lenA jaisekI pUrvakA AThakI sAtha zrota milAneseM nava aura navakI sAtha mana milAneseM daza / cAra bhAvaprANa to sabakAhI samAna hai||7|| iti jIvatattvam // dhammA'dhammA'gAsA tiyatiyabheyAtahevaaddhAya / khaMdhAdesapaesA paramANuajIvacaudasahA // 8 // (dhammA) dharmAstikAya (adhammA) adharmAstikAya (AgAsA) aura AkAzAstikAya (tiyatiya) pratyeka pratyekakA khaMdhAdi tIna tIna (bheyA) bheda hai aise nava (taheva) tesehI (addhAya) kAlakA eka bheda isa prakArase pUrvakA nava aura kAlakA 1 saba milakara daza huA so arUpI hai (khaMdhA) aura khaMdha (desa) deza (paesA) pradeza (paramANu) paramANu yaha cAra pudgalakA rUpI kahA (ajIva) rUpI arUpI donu milakara ajIvakA (caudasahA) caudaha bheda hai // 8 // // 21 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RRRRRRRRA dhammA'dhammApuggala nahakAlopaMcahuMtiajIvA / calaNasahAvodhammo thirasaMThANoahammoya // 9 // || (dhammA'dhammA) dharmAstikAya aura adharmAstikAya (puggala) pudgalAstikAya (naha) AkAzastikAya (kAlo) aura kAla (paMca) yaha pAMca (huti) hai (ajIvA) ajIva dravya (calaNasahAvo) calana svabhAvaguNavAlA (dhammo)Ada dharmAstikAya hai (thirasaMThANo) aura sthirasvabhAvaguNavAlA (ahammoya) eka adharmAstikAya hai // 9 // __ avagAhoAgAsaM puggalajIvANapuggalAcauhA / khaMdhAdesapaesA paramANucevanAyavA // 10 // (avagAho) avakAza svabhAvaguNavAlA (AgAsaM) AkAzastikAya hai, vaha (puggala) pudgalako (jIvANa) aura jIvako avakAza detA hai (puggalA) pudgalake (cauhA) cAra bheda hai (khaMdhA) khaMdha (desa) deza (paesA) pradeza (paramANu) aura paramaNu aise (ceva) nizce (nAyabA) jAnanA // 10 // sabaMdhayAraujoya pbhaachaayaatvehiaa| vaNNagaMdharasAphAsA puggalANaMtulakhkhaNaM // 11 // (saI) jIva zadvAdi tIna (aMdhayAra) aMdhakAra (ujjoya) prakAza (pabhA) jyoti (chAyA) chAyA (tavehiA)| sUryakA tAMbaDA (vaNNa) pA~cohI varNa (gaMdha) donu gandha (rasA) pA~carasa (phAsA) ATha sparza (puggalANaMtu) pudgalakA aise (lakhkhaNaM) lakSaNa hai // 11 // hai egAkoDisatasahi lakhkhAsattahuttarIsahassAya / doyasayAsolahiyA AvaliyAigamuhuttammi // 12 // 9NHUCACAGACADACOCAL Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatattvasArtha bhASATIkAsahita. (egAkoDi ) eka kroDa (satasaThilakhkhA) saDalaTha lAkha (sattahuttarIsahassAya) sittotara hajAra (doyasayAsola6 hiyA) doso solaha adhika (AvaliyA) 16777216 avalikA (iga) eka (muhuttammi) muhUrtake viSe hotI hai // 12 // samayAvalImuhuttaM diihaapkhkhaaymaasvrisaay|bhnniopliaasaagr ussappiNIsappiNIkAlo // 13 // (samaya) samaya, atisukSma kAlako samaya kahate hai aise asaMkhya samayakI (AvalI) eka AvalikA hotI hai (muhuttaM) do ghaDIkA muhUrta muhUratakAlakA pramANa AvalIkI saMkhyAseM pUrvakI bAravI gAthAseM jANalenA (dIhA ) aise tIsa muhartakA eka ahorAtrI dina (pakhkhA) aise paMdraha dinakA eka pakSa (ya) aura (mAsa) aise do pakSakA eka mAsa (varisA) aise bAraha mAsakA eka varSa (ya) aura (bhaNio) kahA hai (paliA) aise asaMkhya varSakA kUpadRSTAMtakarake eka palyopama, aise daza koDAkoDI palyopamakA (sAgara) eka sAgaropama, aise daza koDAkoDI sAgaropamamilaneseM eka (ussappiNI) utsarpiNI aura aise daza koDAkoDI sAgaropamakI eka (sappiNI) avasarpiNI hotI hai (kAlo) aise utsarpiNI aura avasarpiNI milakara 20 koDAkroDa sAgarakA eka kAlacakra aura aise anaMte kAlacakra jAnepara eka pudgala parAvaratana hotA hai| aisA anaMtA pudgala parAvartana hocuke aura Age hoveMge iti kAladravyakA mAna kahA // 13 // pariNAmijIvamuttaM sapaesAegakhittakiriAya / NicaMkAraNakattA savvagayaiyaraappavese // 14 // (pariNAmi) cha dravyameM parINAmI kitanA aura aparINAmI kitanA nizcayanayaseM to chehI dravya pariNAmI hai aura // 22 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAranayaseM to eka jIva dusarA pudgala yaha do pariNAmI bAkIke cAra apariNAmI hai 1 (jIva ) yaha cha dravyameM eka jIvadravya cetana hai zeSa pA~ca dravya ajIva acaitanya hai 2 ( muttaM ) yaha che dravyameM eka pudgala jo hai vaha mUrttimaMta hai bAkIke pA~ca dravya amUrta arUpI hai ( sapaesA ) yaha che dravyameM pA~ca dravyasa pradezI hai aura eka kAladravya apradezI hai (ega ) yaha che dravyameM dharma adharma aura AkAza ye tIna dravya eka hai zeSa tIna aneka hai ( khitta ) yaha cha dravyameM eka AkAza dravya jo hai vaha kSetra hai zeSa pA~ca kSetrI hai ( kiriAya) isa che dravyameM jIva aura pudgala yaha do dravya sakriya hai zeSa cAradravya akriya hai ( NiccaM ) ye che dravyameM vyavahAraseM to dharma adharma AkAza aura kAla yaha cAra nitya hai bAkIke do dravya anitya hai aura nizcayaseM chehI dravya nitya hai ( kAraNa ) jIvako choDakara pA~ca dravya kAraNa hai aura jIvadravya akAraNa hai ( kattA ) ye che dravyameM jIva tathA pudgala vyavahAraseM karttA bAkI ke cAra akartA ( sabagaya ) ye cha dravyameM eka AkAzadravya lokAloka vyApaka hai aura bAkI ke pA~ca dravya lokavyApI hai ( iyara ) itara ( appavese ) koI dravya koIseM mile nahIM // 14 // iti ajIvatattvam // sAuccagoamaNuduga suradugapaMciMdijAipaNadehA / AititaNuNuvaMgA AimasaMghayaNasaMThANA // 15 // (sA) zAtA vedanI karma 1 ( uccagoa) uMca gotra karma 2 ( maNuduga ) manuSyagati 3 aura manuSyAnupUrvI 4 ( suraduga) devagati 5 aura devAnupUrvI 6 ( paMciMdijAi) paMcendri jAtInAma karma 7 ( paNadehA ) audArikAdi zarIra pA~ca Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatattvasArtha bhASATIkAsahita. // 23 // teSHASHISH 12 (AititaNu) Adike tIna zarIrakA (NuvaMgA) aMgopAMga 15 (AimasaMghayaNasaMThANA) Adi variSabhanArAca saMghayaNa 16 aura prathama saMsthAna samacorasa 17 // 15 // vaNNacaukkAgurulaha paraghAUsAsaAyavujjoyaM subhakhagainimiNatasadasa surnrtiriyaautitthyrN||16|| (vaNNacaukkA) zubhavarNAdicAra 21 (agurulahu) agurulaghu 22 (paraghA) parAghAtanAma karma 23 (UsAsa) svAsosvAsa nAmakarma 24 (Ayava) AtApa nAmakarma 25 (ujjoyaM) udyotanAmakarma 26 (subhakhagai) zubhabihAyogati jisa karmake udayaseM jIvakI haMsasamAna cAlI ho 27 (nimiNa) nirmANa nAmakarma 28 (tasadasa) trasa dazaka 38 isa dazakekA bheda AgekI gAthAseM kaheMge (sura) devaAyu nAmakarma 39 (nara) manuSyaAyu nAmakarma 40 (tiriyAu) da tiryacaAyu nAmakarma 41 (titthayaraM) aura tIrthakaranAmakarma 42 // 16 // . | tasabAyarapajattaM patteyathiraMsubhaMcasubhagaMca / sussaraAijjajasaM tasAidasagaMimaMhoi // 17 // (tasa) sanAmakarma 1 (bAyara) bAdaranAmakarma 2 (pajjattaM) paryAptanAmakarma eka labadhi paryAptA dujAkaraNaparyAptA aise do bheda 3 (patteya) pratyekanAmakarma 4 (thiraM) sthiranAmakarma 5 (subhaM) zubhanAmakarma 6 (ca) aura (subhagaM) saubhAgyanAmakarma 7 (ca) aura (sussara) susvaranAmakarma jisakA svara kokilAkI taraha madhura ho 8(AijjA) AdeyanAmakarma 9 (jasaM ) yazakIrtinAmakarma 10 (tasAi) trasa Adika (dasagaM) dazaka (imahoi) isa prakAraseM hai d||17|| itipuNyatattvam // AMAVSACARSACARRIA kaa||23|| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAAES hai nANaMtarAyadasagaM navabIyanIyasAyamicchattaM / thAvaradasanarayatigaM kasAyapaNavIsatiriyadugaM // 18 // | (nANa) pA~ca jJAnAvaraNI matijJAnAvaraNI 1 zrutajJAnAvaraNI 2 avadhijJAnAvaraNI 3 manaHparyavajJAnAvaraNI 4 aura kevala jJAnAvaraNI aise pA~ca (aMtarAya) antarAya dAnAntarAya 1 lAbhAntarAya 2 bhogAntarAya 3 upabhogAntarAya 4 aura vIryAntarAya yaha pAMca antarAya (dasagaM) aise daza bheda kahe (navabIye) aura nava dusarA darzanAvaraNI karmake nidrA 1 nidrAnidrA 2 pracalA 3 pracalApracalA 4 thiNaddhI 5 cakSudarzanAvaraNI 6 acakSudarzanAvaraNI 7 avadhidarzanA-17 varaNI 8 aura kevaladarzanAvaraNI 9 aise nava aura pUrvakAdazamilakara oguNIsa (nIya) nicagotra 20 (asAya) asAtAvedanIkarma 21 (micchattaM) mithyAtva mohanInAmakarma 22 (thAvara) sthAvarako (dasa) dazako isa dazakekA bheda Age kaheMge 32 (narayatigaM) narakatrika narakagatI narakAnupUrvI aura naraka Ayu aise tIna 35 (kasAyapaNavIsa) kazAya pacIsa so dekhalAte hai anantAnubaMdhI Adi krodhake cAra tathA anantAnubaMdhi Adi mAnake cAra phira anantA* nubaMdhi Adi mAyAke cAra aura anantAnubaMdhI Adi lobhake cAra yaha sola kaSAya aba navano kaSAya kahate haiM hAsya 1 rati 2 arati 3 zoka 4 bhaya 5 dugaMchA 6 strIveda 7 puruSaveda 8 napuMsakaveda 9 pUrvake sola kaSAya aura yaha nava 8 dAnokazAya saba mIla 25 tathA pUrvake 35 saba mila sATha (tiriyadurga) aura tiryacadvika isa liye tiryacagati 61 aura tiryaMcAnupUrvI 62 // 18 // igaviticaujAIo kukhagaiuvaghAyahuMtipAvassa / apasatthaMvaNNacau apaDhamasaMghayaNasaMThANA // 19 // %ENAMOKAALCCAM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 navatattva bhASATI sArtha kAsahita. // 24 // KHAIRECRECARRORESEX (iga) ekendrijAti (vi) beindrijAti (ti) terindrIjAti (cau) aura corindrijAti (jAIo) aise cAra jAti nAmakarma yaha saba milake chAsaTha (kukhagai) azubha vihAyogati nAmakarma isa nAmakarmaseM jIva gadhekI nAi cale so 67 (uvaghAya) upaghAta nAmakarma 68 (hutipAvassa) vaha saba pApake bheda hai (apasatthaMvaNNacau) azubhavarNAdi cAra 72 (apaDhamasaMghayaNasaMThANA) prathamakA saMghayanako choDakara RSabhanArAca 1 nArAca 2 ardhanArAca 3 kIlIkA 4 aura sevaThA yaha pAMca saMghayana aura prathamakA saMsthAna choDakara nyagrodha 1 sAdi 2 kubja 3 vAmana 4 aura huMDaka yaha pAMca saMsthAna saba milakara pApatattvakA vyAsI bheda huA // 19 // thAvarasuhumaapajaM sAhAraNamathira masubhadubhagANi / dussaraNAijjajasaM thAvaradasagaMvivajatthaM // 20 // (thAvara) sthAvara nAmakarma 1 (suhama ) sUkSma nAmakarma 2 (apajja) aparyApti nAmakarma 3 (sAhAraNaM) sAdhAraNa nAmakarma 4 (athira) asthira nAmakarma 5 (asubha) azubha nAmakarma 6 (dubhaggaNi) durbhAgya nAmakarma 7 (dussr)| duHsvara nAmakau 8 (aNAija) anAdeya nAmakarma 9 (ajasaM) apayaza nAmakarma 10 (thAvaradasagaMvivajjatthaM ) yaha | sthAvarako dazako trasase viparita jAna lenA ||20||itipaaptttvm // iMdiakasAyaavaya jogApaMcacaupaMcatinnIkamA / kiriAopaNavIsaM imAotAoaNukkamaso // 21 // (iMdia) indriyo pAMca (kasAya) krodhAdi kaSAya cAra (avaya) prANAtipAtAdi avrata pA~ca (jogA) manAdi SSCRECOUR | // 24 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga tIna (paMca) pA~ca (cau) cAra (paMca) pA~ca (tinnI) tIna (kamA) anukramaseM jAnalenA (kiriAopaNavIsaM) kriyA paMcIza (imAotAoaNukkamaso) yaha pacIsa kriyAko anukramaseM kahate hai // 21 // kAiyaahiMgaraNIA paausiaapaaritaavnniikiriyaa| pANAivAyAraMbhiapariggahiyAmAyavattIya // 22 // (kAiya) kAyAko ajatanAseM varatAvanAso kAyikI kriyA 1 (ahiMgaraNIA) jisa kriyAseM jIva narakAdikakA adhikAri ho usako adhikaraNikI kriyA kahate hai jaise ki zastraAdikaseM jIvoMkI hatyA karanA (pAusiA) jIva ajIvaseM jo dveSa karanA vaha pradveSikI kriyA 3 (pAritAvaNIkiriyA) apane jIvako yA dusarA jIvoMko takalIpha |pahuMcAnA vaha pAritApanikI kriyA 4 (pANAivAya ) jo kizI jIvakoM prANoMse rahita karanA vaha prANAtipAtikI | kriyA 5 (AraMbhia) jo khetI Adi AraMbhakA kAma karanA so AraMbhikI kriyA 6 (pariggahiyA) jo parigraha rakhanA yA parigrahapara mamattva rakhanA so parigrahakI kriyA 7 (mAyavattIa) jo mAyA-kapaTaseM kizIko ThaganA so mAyApratyayikI kriyA 8 // 22 // || micchAdasaNavattI apaJcakkhANAyadiTTipuTTia / pADucciasAmaMto-vaNIanesatthisAhatthi // 23 // (micchAdasaNavattI) jineMdrake siddhAMtase jo viparIta ekAntakriyArucI AtmajJAnase hIna bahirAtmA samyaktahIna jIvavi.5 aura dRSTirAgI jisako satyAsatyakA niraNaya nahIM so mithyA darzanakI kriyA 9 (apaccakkhANAya) vratapacakhAna nahI SACREKACANCIENCEROSAGESCR-CHA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko kriyA lagatI hai vaha apratyAsiyaraka strI Adikake aMgakA sAmaMtovaNIa) apanA anca bhare usaseM lage jIva bhASATIkAsahita. vicAra // 25 // 4 karaneseM jo kriyA lagatI hai vaha apratyAkhyAnikI kriyA 10 (diTThi) jo azubha dRSTIseM dekhanA so dRSTIkI kriyA 11 (pudvia) jo rAgAdikase kaluSitacittakarake strI Adikake aMgakA sparza karanA so spRSTIkI kriyA 12 (pADuccia) jo apane manase svaparakA burA vicAranA so prAtItyakIkrikA 13 (sAmaMtovaNIa) apanA azva pramukhakI prazaMsAseM 4 harSa karanA so athavA dudha dahI ghI Adike bhAjana khulAM rakhaneseM usameM jo trasaAdi jIvapaDakara mare usameM lage so sAmaMtopanipAtIkI kriyA 14 (nesatthi) naizastrakI kriyA 15 (sAhatthi) svastikI kriyA 16 // 23 // ANavaNiviAraNiA annbhogaaannvkNkhpcciaa|annaapogsmudaa-nnpijjdoseriaavhiaa 24 (ANavaNi) jo jIva ajIvako lAne lejAneseM kriyA lage usako AnayanikI kriyA kahate hai 17 (viAraNiA) jo jIva ajIvako vidAraneseM vidAraNi lageso vidAraNakI kriyA 18 (aNabhogA) vinA upayogaseM jo cIja rakama uThAnA rakhanA tathA halane calaneseM jo kriyA lage use anAbhogikI kriyA kahate hai 19 (aNavakaMkhapaccaiA) isa loka tathA paralokaseM jo viruddha AcaraNa karanA use anavakAMkSapratyayikI kriyA kahate hai 20 (annApaoga) dusarI prayogikI kriyA 21 (samudANa) samudAyakI kriyA 22 (pijja) mAyA aura lobha karaneseM jo kriyA lage use premakI kriyA kahate hai 23 (dose) krodha aura mAnaseM jo kriyA lage use dveSakI kriyA kahate hai 24 (iriAvahiA) raste calaneseM zarIrake vyApAraseM jo kriyA lage use iryApathikI kriyA kahate hai 25 paccIsamI kriyA apramattasAdhusaileke tathA sayogI kevalIparyaMtako bhI lagati haiM // 24 // iti Azravatatvam // SACROADCASCARROCK Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samiIguttiparIsaha jaidhambhobhAvaNAcarittANi / paNatiduvIsadasabAra paMcabheehiMsagavannA // 25 // (samii ) samati (guti) gupti (parIsaha) parisaha (jaidhammo) yatidharma (bhAvaNA) bhAvanA (carittANi) cAritra (paNa) samiti pAMca (ti) guptitIna (duvIsa) parisaha bAvIza (dasa) dazavidha yati dharma (bArasa) bAraha bhAvanA (paMca) cAritra pA~ca (bheehiM) aise saba milake saMvarake bheda (sagavannA) sattAvana kahai jisameM do bheda hai eka dravyasaMvara aura dusarA bhAvasaMvara jo Ate huye navInakarmakorokadenA AtmasvarUpame rahakara usako bhAvasaMvara kahate hai aura karma pudgalakI rukAvaTako dravyasaMvara kahate haiM // 25 // . iriyAbhAsesaNAdANe uccAresamiIsua / maNaguttivayaguttikAyaguttitahevaya // 26 // (iriyA) yatanApUrvaka rastemeM calanA usako IryAsamiti kahate hai 1 (bhAsa) nirdoSa bhASAkA jo bolanA use bhASAsamiti kahate hai 2 (esaNA) nirdoSa AhArako jo grahaNa karanA so eSaNAsamati 3 (dANe) dRSTise aura pujanIse pramArjana karake cIjako upagaraNako uThAnA aura rakhanA usako AdAnanikSepaNasamiti kahate hai 4 (uccAre) kapha mala mUtra Adiko jatanApUrvaka paraThanA use pAriSThApanikA kahate (samiI) pAMcasamiti (sua) yaha 5 (maNagutti) aura manoguptike tIna bheda hai 1 asatkalpanAviyoga 2 samatAbhAvakI aura 3 AtmavicAra 6 (vayagutti) vacanaguptijisake tIna bheda hai 1 azuddha 2 mizra aura 3 zuddha vyavahAra 7 (kAyaguttitahevaya ) kAyagupti azubha karaNIse kAyAko gAparakhanA 8 // 26 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatattva sArtha // 26 // khuhApivAsAsI unhaM daMsAcelAraitthio / cariAnisihiyAsijjA akkosavahajAyaNA // 27 // ( khuhA) kSudhAparisaha 1 ( pivAsA) pyAsako sahana karanA vaha pipAsA parisaha 2 (sI) zIta parisaha 3 ( unhaM ) uSNa parisaha 4 ( daMsA ) DaMza parisaha 5 ( celA ) acelaka parisaha 6 ( arai ) arati parisaha 7 ( tthio ) strIke aMgaupA~gako sarAga dRSTiseM na dekhe so strI parisaha 8 ( cariA ) calanekA parisaha 9 (nisihiyA ) naiSedhikI isa liye smazAna aura siMhakI guphA Adi sthAnomeM dhyAnake samaya nAnA prakArake kaSTako sahatA huvA bhI niSiddha na kare. so 10 ( sijjA ) saMthArekI bhUmI kahAMhI uMcI nicI milajAnepara bhI muni udvega na kare so sayyA parisaha 11 ( akkosa ) Akroza isa liye koi gAlI deve to bhI sahana kare 12 ( vaha ) vadha isa liye koI duSTa jIva muniko mAre pIThe yA jAnaseM mAraDAle to bhI vItarAgI sAdhu krodha na kare 13 ( jAyaNA ) yAcanA parisaha 14 // 27 // lAbharogata phAsA malasakkAraparIsahA / pannA annANasammattaM iabAvIsaparIsahA // 28 // ( alAbha ) lAbhAntarAya karmake udayaseM jo mAgane parabhI cIja na mile to bhI samatA rakhe aura vicAre ki antarAyakarmakA udaya hai so alAbha parisaha 15 (roga) jvarAdi atiroga Ane para bhI sAdhu cikItsA karAnekI icchAbhI na kare kintu samabhAva se sahana kare so rogaparisaha 16 ( taNaphAsA) tRNasparzaparisaha sAdhuko tRNaAdiko jo saMthAro mile to bhI zAMta cittaseM vedanA sahana kare 17 (mala) malaparisaha isa liye zarIrapara jo pasIneseM mela caDha bhASATIkAsahita. // 26 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ACANCELLA0440200 jAve tobhI snAnAdikakI icchA na kare 18 (sakAraparIsahA) satkAraparisaha, utkarSameM na Ave, stuti karaNepara samapariNAma rakhe 19 (pannA) prajJA isa liye baDI vidvattA honeparabhI muni ghamaNDa na rakhe 20 (annANa) ajJAnapari|saha ajJAnake udayaseM muni durdhyAna na kare 21 (sammattaM) sampaktvaparisaha (ia) isa prakAraseM (baaviispriishaa)| bAvIzaparisaha jANanA 22 // 28 // ___khaMtImadavaajjava muttItavasaMjameabodhalve / saccaMsoaMakiMcaNaMca baMbhaMcajaidhammo // 29 // | (khaMtI) kSamA saba prANImAtrapara sama dRSTI rakhe kintu yati koipara krodha na rakhe 1 (maddava ) mAnakA tyAga karanA usako mArdavadharma kahate hai 2 (ajjava) kizIke sAtha kapaTa nahi rakhanA so Arjavadharma 3 (muttI) niralobhatA 4 (tava) tapa jo icchAkA nirodha karanA vahI tapa 5 (saMjame) sattare prakAre saMyamakA ArAdhanakaranA vahI saMyama 6 (a) aura (bodhave) jAnanA (saccaM) satyadharma 7 (soaM) manaAdiko pavitrarakhanA vaha zaucadharma 8 (akicaNaM) bAhya abhyantara parIgrahakA tyAga so akiMcanadharma 9 (ca) aura (baMbhaM) dravyaseM aura bhAvaseM jo maithunakA tyAga karanA vaha brahmacaryadharma 10 (jaidhammo) aise dazaprakAre yatidharma pAle usako yati kahanA yogya hai // 29 // paDhamamaNiccamasaraNaM saMsAroegayAyaannattaM / asuittaMAsavasaMvaroa tahanijarAnavamI // 30 // | (paDhamamaNiccaM) prathama anityabhAvanA isa bhAvanAmeM bhavyajIva aisA vicAre ki dhana yauvana Adi saba padArtha anitya SANSACTORRENCE Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatattvasArtha // 27 // hai AtmAkA mUladharma avinAzI hai 1 (asaraNaM) azaraNa bhAvanA ki mRtyuke samaya isa jIvako saMsArameM dharma binA bhASATIkoI bhI zaraNabhUta nahI hai eka dharmahI zaraNa hai aisA bicAranA so 2 (saMsAro) saMsArabhAvanA isa bhAvanAmeM bhavya kAsahita. aisA vicAre ki mere jIvane caurAsI lAkha yonimeM paribhramaNa karate anantekAlacakra hogaye hai isa saMsArameM pitA so putra aura putra so pitA aisA ulaTa sulaTa anaMtI bera hotA hai aisA bicAranA so saMsAra bhAvanA 3 (egayAya) ekatva bhAvanA isa bhAvanAmeM bhavya aisA ciMtave ki merA jIva akelAhI Aye hai aura akelAhI jAveMgA sukhaduHkha bhI akelAhI bhogeMgo 4 (annattaM ) anyattva bhAvanA isameM bhavya aisA vicAre ki merA AtmA ananta jJAnamayI hai aura zarIra jaDa padArtha hai zarIra AtmA nahIM hai na AtmA zarIra hai aisA sadaiva vicAre 5 (asuittaM) azuci bhAvanA yaha zarIra khUna mA~sa haDDI malamUtra AdiseM bharAhuA aisA jo vicAranA vaha azucitva bhAvanA 6 (Asava) Asrava bhAvanA rAgadveSa aura ajJAna mithyAtva Adike joraseM naye naye karmakA jo AnA arthAt zubhAzubhakA vicAra vaha Asrava 7 (saMvaroa) saMvara bhAvanA zubhAzubha vicArako choDakara svasarUpameM lIna rahanA arthAt navIna karmako Ane nahIM denA vaha nizcaya saMvara aura akelA azubha vicAroMko rokadenA so vyavahAra saMvara bhAvanA 8 (taha) tesehI (nijarAnavamI) navamI nirjarA bhAvanA nirjarAke do bheda hai eka sakAma nirjarA aura dusarI akAma nirjarA 9 // 30 // logasahAvobohI dullahAdhammassasAhagAarihA / eAobhAvaNAo bhAveavApayatteNaM // 31 // Anon (logasahAvo) dazamI lokasvabhAva bhAvanA isameM caudaharAjalokakA svarUpa vicAranA ( bohIdulahA) 11 mI Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ACCOUCAUCAMKAACANC4 samyaktvakI prApti honI bahota durlabha hai aisA vicAranA vaha bodhidurlabhabhAvanA (dhammassa) bArahavI dharmabhAvanA isameM bhavya aisA vicAre ki saMsArasamudraseM pAra hone ke liye jo jinesvaramahArAjane kahA huA dharma hai usakA (sAhagAarihA) sAdhaka kahanevAlA arihaMtAdi milanA durlabha hai (eAo) isa prakArase kahI huI (bhAvaNAo) bhAvanAo (bhAveavA) bicAranI (payatteNaM) prayatnaseM // 31 // | sAmAiatthapaDhamaM cheovaTThAvaNaMbhavebIaM / parihAravisuddhiNaM suhumaMtahasaMparAyaMca // 32 // (sAmAi) sAmAyika cAritradravya aura bhAvaseM (attha) ihAM (paDhama) pahilA hai 1 (cheovaTThAvaNaMbhavebIaM) chedopasthApanIyacAritra dusarA hai 2 (parihAravisuddhINaM) parihAravizuddhi cAritra 3 (suhumaMtahasaMparAyaMca) phira cothA sUkSmasaMparAya cAritra 4 yaha cAritra dazamA guNasthAnavAle muniko hotA hai // 32 // tattoaaharukhAyaM khAyaMsabammijIvalogammi / jaMcariUNasuvihiA vaccaMtiayarAmaraMThANaM // 33 // | (tattoaahakhkhAyaM ) usa pIche pA~camA yathAkhyAta cAritra (khAyaMsabammijIvalogammi) yaha cAritra saba jIvalogoM prasiddha hai (jaMcariUNasuvihiA) jisakA sevana karaneseM suvihita sAdhu logoM (vaccaMtiayarAmaraMThANaM) ajarAmarasthAna kako pAte hai // 33 // iti saMvara tattvam // 33 // aNasaNamUNoariA vittiisNkhevnnNrsccaao| kAyakilesosalINa-yAyavajjhoyatavohoi // 34 // RECRUSSCRACCORDC Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatattvasArtha P bhASATI kAsahita. // 28 // PI (aNasaNaM) sarvathA AhArakA tyAga upavAsAdika so anazana tapa 1 (UNoariA) AhAra kamakaranA so| UnodarI tapa 2 (vittIsaMkhevaNaM) vRttikA saMkSepa karanA so vRttisaMkSepa tapa 3 (rasaccAo) vigayakA tyAga karanA so rasatyAga tapa 4 (kAyakileso) locAdi jo kaSTa karanA vaha kAyakleza tapa 5 (saMlINayAya) saba indriyoMkA damana karanA |vaha saMlInatA tapa (bajjoyatavohoi) isa prakAraseM bAhya tapake cha bheda kahai // 34 // pAyacchittaMviNao veyAvaccaMtahevasajjhAo / jhANaMussaggovia abhiMtaraotavohoi // 35 // (pAyacchittaM) jo zuddha manaseM guru mahArAjake pAsa AloyaNA lenA so prAyazcita tapa 1(viNao) vinaya tapa 2 (veyA|vaccaM) vaiyAvRtya tapa 3 (tahevasajjhAo)tesehI svAdhyAya tapa 4 (jhANaM) dhyAna tapa dhyAnakA svarUpa gurugamaseM dhAranA 5 (ussaggovia) aura kAyotsarga tapa (kAusagga) 6 (abhitaraotavohoi) aise cha prakAraseM abhyantara tapa kahA // 35 // bArasavihaMtavonijarAya baMdhocauvigappo / payaIThiiaNubhAgo paesameehinAyavo // 36 // (bArasavihaM) aise saba milakara bAraha bhede (tavo) tapa (nijjharAya) nirjarAke liye hai| iti nirjarAtattvam (baMdho) aba baMdhatattva (cauvigappoa) cAra bheda hai (payaI) 1 prakRtibandha (Thii) sthitibandha (aNubhAgo)3 anubhAgabandha (paesa) aura pradezabandha 4 (bheehiM ) aise cAra bhedaseM (nAyabo) jAnanA // 36 // payaisahAvovutto ThiIkAlAvahAraNaM / aNubhAgorasoneo paesodalasaMcao // 37 // // 28 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( payaisahAvatto) prakRtibandha isaliye karmoMkA svabhAva ( ThiIkAlAvahAraNaM ) karmokI sthiti - kAlakA nizcaya vaha sthitibandha 2 ( aNubhAgo) 3 anubhAga bandha so ( rasoneo) karmoMkA rasa jAnanA ( paeso ) 4 pradezabandha ( dalasaMcao) karmoMke dalakA saMcaya // 37 // paDapaDihArasimajja haDacittakulAlabhaMDagArINaM / jahaeesiMbhAvA kammANavijANatahabhAvA // 38 // (par3a) pATA, jaise kisIke AMkhoMpara bandhe hue pATeke saMyogase kucha nahIM dekhAi detA tese hI jJAnAvaraNIya karmake svabhAvaseM AtmAkoM ananta jJAna nahIM hotA hai 1 ( paDihAra) dvArapAlakesamAna darzanAvaraNIya karmakA svabhAva hai jaise rAjAko darzana cAhanevAleko dvArapAla roka dete hai usI taraha AtmAke darzanaguNako darzanAvaraNIya karma roka detA hai 2 ( asi ) taravAra, vedanI karmakA svabhAva aisA hai ki jaise sahatta kharaDI talavArakI dhArako cATaneseM acchA lagatA hai magara jaba jIbha kaTajAti hai taba dukha hotA hai vaisIhI taraha zAtAvedanIseM jIvako sukha hotA hai aura azAtAvedanIseM jIvako dukha hotA hai 3 ( majja ) madarAkIchAka samAna mohanIyakarmakA svabhAva hai jaise madirAseM jIva bebhAna hojAte hai tesehI mohanIya karmake udayaseM jIva saMsArameM muMjhAte haiM yaha karma AtmAkA samyagdarzanako aura samyak cAritra guNoM ko rokatA hai arthAt Dhaka detA hai 4 ( haDa ) khoDAsamAna Ayukarma hai jaise khoDemeM paDe hue cora rAjAke hukama bina nahI nikala zakate hai taise hI Ayukarmake jorase jIva gatIse nahI nikala zakate hai 5 (citta) isa nAmakarmakA svabhAva citrakAra jaisA haiM yaha karma AtmAke arUpi dharmako rokatA hai jaise citArA acchA burA nAnA prakArakA citrAma Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASATI navatattvasArtha kAsahita. SAASHRASES banAtA hai tese hI yaha nAmakarma AtmAko achI burI gatiyoMme pahuMcA detA hai nAnA prakArake svarUpako dhAraNa karA detA hai 6 (kulAla) yaha gotrakarma kuMbhAra jaisA hai jaise kuMbhAra ache aura bure nAnA prakArake varatana banAte hai taisehI isa karmake udayaseM jIva UMca nica kulako dhAraNa karate hai 7 (bhaMDagArINaM) isa antarAya karmakA svabhAva bhaMDArI jaisA haiM kyoMki jaba rAjA kisIko dAna deneke liye bhaMDArIko kahe parantu bhaMDArI usako deve nahIM aisehI isa karmake udayase jIva dAnAdi nahIM kara zakate hai 8 (jahaeesiMbhAvA) jaise inukA bhAva jaisA yaha AThohI vastukA khabhAva hai tU (kammANa) taisehI AThohI karmokAbhI (vijANa) jAno (tahabhAvA) taisehI karmokA svabhAva // 38 // ihanANadaMsaNAvaraNa veyamohAunAmagoANi / vigdhaMcapaNanavaduaThavIsa cautisayadupaNavihaM // 39 // 12 PI (ihanANa ) yaha jJAnAvaraNIyakarma 1 (dasaNAvaraNa) aura dusarA darzanAvaraNIkarma 2 (veyamohAunAmagoANi) tIsarA vedanIyakarma 34 mohInIkarma 5 Ayukarma 6 nAmakarma aura sAtamA gotrakarma 7 (vigdhaM) antarAyakarma 8 (ca) | yaha ATha karma (paNa ) jJAnAvaraNIyakI uttara prakRtiyoM pA~ca hai (nava) aura darzanAvaraNIyakI uttaraprakRti nava (du) vedanIkI prakRti do (aThavIsa) mohInIkarmakI uttara prakRti aThThAvIsa (cau) AyukarmakI uttara prakRti cAra (tisaya) nAmakarmakI uttara prakRti ekaso tIna (du) gotrakarmakI uttara prakRti do (paNa) aura antarAya karmakI uttara prakRti pAMca ( vihaM) aise saba karmoMkI uttara prakRti ekaseM aThThAvana jAna lenA // 39 // // 29 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANedaMsaNAvaraNa veaNieceva aNtraaea| tIsaM koDAkoDI ayarANaMThiIyaukkosA // 40 // (nANeyadaMsaNAvaraNave aNie ) jJAnAvaraNI darzanAvaraNI vedanI ( ceva ) nizcaya ( aMtarAea ) aura antarAya ina cAro karmoMkI (tIsaMkoDAkoDI) tIsa koDAkoDI ( ayarANaM) sAgaropamakI ( ThiIyaukkosA ) utkRSTI sthiti kahI hai // 40 // sattarikoDAkoDImohaNie vIsanAmagoesu / tittIsaMayarAI AuThiibaMdhaukkosA // 41 // ( sattarikoDAkoDI) sittara kroDA kroDI sAgaropamakI sthiti ( mohaNie ) mohanIyakarmakI hai ( bIsanAmagoesa ) vIsa koDAkoDI sAgaropamakI sthiti nAmakarma aura gotrakarmakI hai ( tittIsaMayarAI ) tetIsa sAgaropamakI ( Au ) AyukarmakI ( Thii) sthiti kahI ( baMdhaukosA ) aise saba karmoMkI utkRSTI sthitikA baMdha kahA hai // 41 // vArasamuhutta jahannA veyaNi aThanAmagoesu / sesANaMtamuttaM eyaMbaMdhaThiImANaM // 42 // (vArasamuhutta jahannA) bAraha muhUrttakI jaghanyasthiti ( veyaNie ) sakasAya vedanIyakarmakI haiM akaSAya vedanIkI 2 samayakI sthiti hai ( aThanAmagopasu ) ATha muhUrttakI jaghanyasthiti nAmakarma aura gotrakarmakI haiM ( sesANaMta muhuttaM ) zeSa pA~ca karmokI jaghanyasthiti antaramuhUrtakI hai ( eyaMbaMdhaThiImANaM ) isa prakAraseM saba karmoMkI utkRSTI aura jaghanyase sthiti baMdhakA pramANa kahA // 42 // iti baMdhatatvam // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navatattva sArtha SLOGASCISC PROGRAMSAROSAROSAROSEX saMtapayaparUvaNayA davapamANaMcakhittaphusaNAya / kAloaaMtarabhAga bhAveappAbahuceva // 43 // | bhASATI(saMtapayaparUvaNayA) satpadakI prarUpaNAdvAra 1 (davapamANaM) phira siddhajIvoMke dravyakA pramANadvAra 2 (khita ) kSetra- kAsahita. dvAra 3 (phUsaNAya) siddhokI sparzanAdvAra 4 (kAloa) kAladvAra 5 (aMtara) antaradvAra 6 (bhAga) bhAgadvAra 7 (bhAva) bhAvadvAra 8 (appAbahu) aura alpAbahutvadvAra 9 (ceva) nizce yaha mokSake nava dvAra kahai // 43 // saMtaMsuddhapayattA vijaMtaMkhakusumabanaasaMtaM / mukkhattipayaMtassau parUvaNAmaggaNAIhiM // 44 // (saMtaM) mokSa chato hai (suddha) zuddha (payattA) pada honese (vijatkhakusumabanaasaMttaM) yaha vidyamAna hai parantu vaha AkAzake kusumakI taraha achato nahIM haiM (mukkhattipayaMtassau) yaha mokSapadakI (parUvaNA) prarUpaNA (maggaNAIhiM) mArgaNAdvAro vicArase kahate haiM // 44 // gaiiMdIekAya joeveyakasAyanANeya / saMjamadaMsaNalesA bhavasamme sanni AhAre // 45 // (gai) gatimArgaNA 4 (iMdIe ) iMdrimArgaNA 5 ( kAya) kAyamArgaNA 6 (joe) yogamArgaNA 3 (veya ) vedamArgaNA 32 (kasAya) kaSAyamArgaNA 4 (nANeya) jJAnamArgaNA 8 (saMjama) saMyamamArgaNA 7 (dasaNa) darzanamArgaNA 4 (lesaa)| lezyAmArgaNA 6 (bhava) bhavyamArgaNA 2 (samme) samyaktvamArgaNA 6 (sanni) saMnimArgaNAM 2 (AhAre) AhAra- // 30 // mArgaNA 2 // 45 // U SSISSAROS Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAAACAR naragaipaNiMditasabhava sanniahakkhAyakhaiasammatte / mukkhoNAhArakevala daMsaNanANenasesesu // 46 // (naragai) manuSyagatiseM 1 (paNiMdi) paMcendrijAtiseM 2 (tasa ) trasakAyaseM 3 (bhava) bhavyapaNaseM 4 (sanni) saMnIpaMcendriseM 5 (ahakkhAyaM ) yathAkhyAtacAritraseM 6 (khaiasammatte) kSAyakasamyaktvaseM 7 (mukkho) mokSa jAte haiM aura (NAhAra ) aNahArIka padaseM 8 (kevaladasaNa) kevala darzanaseM 9 (nANe) aura kevalajJAnaseM ina daza mArgaNA dvAraseM jIvoM mokSa jAte hai 10 (nasesesu) parantu zeSa 52 mArgaNAoMseM mokSa nahI jAte // 46 // iti prathamadvAra // davapamANesiddhANaM jIvadavANihuMtiNaMtANi / logassaasaMkhijje bhAgeikkoyasavevi // 47 // / (davapamANesiddhANaM) siddhoke dravyakApramANa (jIvadavANihutiNatANi) siddhoMmeM jIvadravya' anaMtA hai // iti dusarA dvAra 2 (logassaasaMkhijebhAge) caudaha rAjalokake asaMkhyAtame bhAgame (ikvoya) eka siddha aura (sabevi) saba siddha rahate hai // iti tIsarA dvAra 3 // 47 // [saNAahiAkAlo igsiddhpdduccsaaionnNto| paDivAyAbhAvAo siddhANaMaMtaraMnasthi // 48 // (phUsaNA) sparzanA siddha jIvoMkI (ahiA) adhika hai yaha cauthA dvAra 4 (kAlo) kAla (igasiddhapaDuccasAi orNato) eka siddha Azrita sAdi ananta sthiti hai aura aneka siddha Azrita anAdi ananta sthiti hai| iti jIvavi. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha navatattva- prakaraNam sahitam // 31 // kAladvAra 5 (paDivAyAbhAvAo) siddhAMke jIvoMko pichA paDanekA abhAva hai // iti chaThA dvAra 6 (siddhANaMaMtaranatthi) siddhoMke jIvoMko antara nahIM haiM kAlakRta aura kSetrakRta donoMseM iti sAtamA dvAra // 48 // sabajiyANamaNate bhAgetetesiMdaMsaNaMnANaM / khaiebhAvepariNAmi eapuNahoijIvattaM // 49 // (sabajiyANamaNaMte) saba saMsArI jIvoMse siddha ke jIvoM anantameM (bhAge) bhAgame haiM iti AThamo dvAra 8 (tetesidasaNaMnANaM) una siddhoke jIvoMke kevaladarzana aura kevalajJAna (khaie) kSAyika (bhAva) bhAvame hai (pariNAmI ea) | pariNAmI haiM (puNa) yaha punaH (hoijIvattaM) jIvatvapanA he // 49 // thovAnapuMsasiddhA thInarasiddhAyakameNasaMkhaguNA / iamakkhatattameaM navattattAlesaobhaNiA // 50 // (thovA) sabase kama (napuMsa) napuMsaka (siddhA) siddha huvA (thI) napuMsakase strIsiddha saMkhyAtaguNA adhIka haiM strI siddhase (narasiddhA) puruSa siddha saMkhyAtaguNe hue (kameNasaMkhaguNA) anukrameM saMkhyAtaguNA jAnanA (iamukkha) yaha mokSa (tattameaM) tattva jANanA isa prakAraseM nava bheda kahe (navatattAlesaobhaNiA) isa prakAre nava tattva saMkSepase kahegaye // 50 // jIvAinavapayatthe jojANaitassahoisammattaM / bhAveNasadahato ayANamANevisammattaM // 51 // (jIvAi) jIvAdi (navapayatthe ) nava padArthako (jojANai) jo jIva jANate hai ( tassahoisammattaM ) usa jIvako ECORRUARCHROSECONCak CM Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avazyahI samyaktva ho (bhAveNasaddahaMto) aura bhAvaseM jo sarda hai to ( AyANamANevi) ajAna jIvoko bhI ( sammattaM ) samyaktva prApti hovai // 51 // savAiM jiNesara bhAsiAI bayaNAInannahAhuMti / iabuddhIjassamaNe sammattaMniccalaMtassa // 52 // (sAI) sarva (jiNesarabhAsiAI) jinezvara mahArAjake kahe hue (vayaNAI) bacana (nannahAhuti) anyathA nahI haiM arthAt satya hai (iabuddhIjassamaNe) aisI buddhi jisake manameM hove ( sammattaMniccalaMtassa) usa prANIko nizcala samyaktva hove // 52 // aMtomuhuttamittaMpi phAsiaMhujjajehiMsammattaM / tesiMavaDhapuggala pariaho cevasaMsAro // 53 // (aMtomuhattamittaMpi ) eka antara muhurttamAtra bhI ( phAsiaMhujja jehiM ) sparza huA ho jisako ( sammattaM ) samyaktvakA ( tesiM) tisa jIvako (avaDa) ardha ( puggalapariaTTo ) pudgala parAvartataka usako paribhramaNa karanA hogA ( ceva ) nizcaya kareke ( saMsAro ) saMsAra meM bAda mokSameM jAveMge // 53 // ussappiNI anaMtA puggalapariaDaomuNeavo / teNaMtAtIaddhA, aNAgayaddAanaMtaguNA // 54 // ( utsappiNI anaMtA ) anantI utsapirNI aura anantI avasarpiNI jAne para ( puggalapariaTTao muNeabo ) eka pudgala parAvarttana hotA hai ( teNaMtAttIaddhA ) taisA anantA pudgala parAvarttata atitakAle ho cuke ( aNAgayaddhAanaMtaguNA aura anAgatakAle anantaguNA Age jAveMge // 54 // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha navatattvaprakaraNam // 32 // jiNaajiNatitthatitthA gihiannasaliMgathInaranapuMsA / patteasayaMbuddhA buddhabohikvaNikvAya // 55 // | (jiNa) jinasiddha 1 (ajiNa) ajinasiddha 2 (tittha ) tIrthasiddha 3 (titthA) atIrthasiddha 4 (gihi ) gRhIliMga- |sahitam siddha 5 (anna) anyaliMgesiddha 6(saliMga) svaliMgasiddha 7 (thI) strIliMgasiddha 8 (nara) puruSaliMgasiddha 9 (napuMsA) napuMsakaliMgasiddha 10 (pattea) pratyekabuddhasiddha 11 (sayaMbuddhA) svayaMbuddhasiddha 12 (buddhabohi) budrabodhitasiddha |13 (kvaNikvAya) ekasiddha 14 aura anekasiddha 15 yaha siddhake pandraha bheda saMkSepaseM kahA phira vizeSa dikhalAte hai // 55 // |jiNasiddhAarihaMtA ajinnsiddhaaypuNddriypmuhaa| gaNahArititthasiddhA atitthsiddhaaymrudevii||56|| (jiNasiddhA) tIrthakara hoke mokSa gaye vaha tIrthakarasiddha (arihaMtA) riSabhAdi arihaMtasiddha 1 (ajiNasiddhAyapuMDariyapamuhA) ajinasiddha sAmAnya kevalI puMDarika gaNadhara Adi 2 (gaNahArititthasiddhA) gaNadhara gautamAdi tIrtha hai |siddha 3 (atitthasiddhAyamarudevI) atIrthasiddha vaha marudevI 4 // 56 // gihiliMgasiddhabharaho valakalacIrIyaannaliMgammi / sAhusaliMgasiddhA thiisiddhaacNdnnaapmuhaa|| 57 // 18 | (gihiliMgasiddha) gRhIliMga siddha huye (bharaho) vaha bharatAdi 5 (valakalacIrIya) valkalacIrIyAdi tApazake hai veSameM jo siddha huye (annaliMgammi) vaha anyaliMga siddha jAnanA 6 (sAhusaliMgasiddhA) sAdhuke veSameM jo siddha hue // 32 // vaha svaliMgasiddha 7 (thIsiddhAcaMdaNApamuhA) strIke liMgameM jo siddha hue vaha caMdanabAlAdi 8 // 57 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puMsiddhAgoyamAI gaMgeyAInapuMsayAsiddhA / patteyasayaMbuddhA bhaNiyAkarakaMDukavilAI // 58 // | (puMsiddhAgoyamAI) puruSa liMgasiddha gautamAdi0 (gAMgeyAInapuMsayAsiddhA) gaMgeyAdi jo siddha hue vaha napuMsakaliMga siddha 10 (pratteyasayaMbuddhA) pratekabuddhasiddha aura svayaMbuddha anukramaseM (bhaNiyA) kahA (karakaMDu) karakaMDu rAjA 11 (kavilAI) aura kapilaAdi kahe 12 // 58 // | tahabuddhabohigurubohiyA igasamayaegasiddhAya / egasamaeviaNegA siddhAteNegasiddhAya // 59 // (taha) phira taiseM hI (buddhabohigurubohiyA) buddhabodhita siddha hue vaha guruke upadezaseM 13 (igasamayaegasiddhAya) eka samayameM ekahI siddha hoe eka siddha mahAvIra Adi 14 (egasamaeviaNegA) (siddhAteNegasiddhAya) ora eka samayameM aneka siddha hoye vaha riSabhAdi aneka siddha kahiye 15 // 59 // jaiAihoipucchA jiNANamaggaMmiuttaraMtaiyA / ikkassaniggoyassa annNtbhaagoysiddhigo| (jaiAihoipucchA) jisa jisa samayapara bhagavAnko puchanemeM Avai (jiNANamaggaMmiuttaraMtaiyA) usa usa samayapara jinesvara mahArAjake mArgameM yaha hI uttara milatA hai ki (ikvassaniggoyassaaNaMtabhAgoya) eka nigodake anaMtameM bhAge (siddhigao) siddhomeM gaye haiM // 6 // iti natavattvaprakaraNaM samAptam / AGARRIORAKASHAca Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daMDakaprakaraNam // 33 // CHANAKAMASKAARAK arth|| atha zrIdaMDakaprakaraNaM mUlasahitaM hindI anuvAdasahitaM prArabhyate // sahitam hai namiuMcauvIsajiNe tssuttviyaarlesdesnno| daMDagapaehiMtecciya thosAmisuNehabhobhavA // 1 // (namiuMcauvIsajiNe) covIza jinezvaroko namaskArakarake (tassuttaviyAralesadesaNao) uNuMke sUtroMmeM kahA vicAra lezamAtra kahanese (daMDagapaehiMtecciya) daMDagake padoMkarake una bhagavAMnokI (thosAmisuNehabhobhavA) maiM stavanA karatAhuM so hebhavyaprANijIvo tuma suno // 1 // neraiAasurAI puDhavAIbeiMdiyAdaoceva / gaSbhayatiriyamaNussA vaMtarajoisiyavemANI // 2 // || | (neraiA) sAta narakako 1 daMDaka (asurAI ) asurAdi bhuvanapatikA 10 daza daMDaka (puDhavAI) pRthvIkAyAdi pAMca sthAvarake 5 daMDaka (beiMdiyAdaoceva) do iMdriyAdi vikaleMdrike 3 daMDaka (gaSbhayatiriya) garbhajatiryacakA 20 mAdaMDaka (maNussA) garbhaja manuSyakA 21 mAMdaMDaka (vaMtara) vyaMtarakA 22 mAdaMDaka (joisiya) jyotiSi devokA 236 mAdaMDaka (vemANi) aura vaimAnika devoMkA 24 mAdaMDaka aise saba milakara covIza daMDaka samaja lenA // 2 // saMkhittayarIuimA sarIramogAhaNAyasaMghayaNA / sannAsaMThANakasAyA lesiNdiiydusmughaayaa||3|| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (saMkhittayarIuimA) yaha saMgrahaNInIgAthA saMkSepa mAtra kahe hai (sarIra) zarIgdvAra 1 (mogAhaNAya) avagAhanAdvAra 2 (saMgghayaNA) saMgghayaNadvAra 3 (sannA) saMjJAdvAra 4 (saMThANa) saMsthAnadvAra 5 (kasAyA) kaSAyadvAra 6 (lesa) lezyAdvAra 7 (iMdiya) indriyadvAra 8 (dusamugghAyA) do prakAre samudghAtadvAra 9 // 3 // diThIdasaNanANe joguvaogovavAyacavaNaThiI / pajattikimAhAre sannigaiAgaIvee // 4 // (diThI) dRSTidvAra 10 (dasaNa) darzanadvAra 11 (nANe) jJAnadvAra ajJAnadvAra 12 (jogu) yogadvAra 13 (vaogo) da upayogadvAra 14 (vavAya) upapAtadvAra 15 (cavaNa) cyavanadvAra 16 (Thii) sthitidvAra 17 (pajatti) paryAptidvAra 18 (kimAhAre) kimAhAradvAra 19 (sanni) saMjJAdvAra 20 (gaI ) gatidvAra 21 (AgaI ) AgatidvAra 22 (veda) vedadvAra 23 capuna alpabahutvadvAra 24 iti cauvIzadvAra jANanA // 4 // 6caugabhatiriyavAusu maNuANapaMcasesatisarIrA / thAvaracaugeduhao aMgulaasaMkhabhAgataNU // 5 // 6 (caugaSbhatiriyavAusu) garbhajatiryaca aura vAukAyake audArika vaikriya tejasa aura kArmaNa yaha cAra zarIra hote hai (maNuANapaMca) ora manuSyoke pAMcohI zarIra hote hai (sesatisarIrA) bAkIke ekavIza daMDakoke viSe tina 4 tina zarIra hai 13 devatA 1 nArakI yaha 14 daMDakameM vaikriya 1 tejasa 2 kArmaNa 3 yaha 3 zarIra hovai thAvara 4 bikadAleMdrI 3 evaM 7 daMDakameM audArika 1 tejasa 2 kArmaNa 3 yaha 3 zarIra hove iti 1 zarIradvAra // // 5 // (thAvaracau ACHCECECHAMAAL NAAMKARAMSARAMMAUSA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daMDakaprakaraNam artha sahitam // 34 // CARRRRRRR geduhao) vanaspativarajake cAra sthAvarako jaghanya aura utkRSTa aise do prakAre (aMgulaasaMkhabhAgataNu) aMgulake asaM5 khyAtameM bhAge zarIrakI avagAhanA hoti hai // 5 // | savesipijahannA sAhAviyaaMgulassasaMkhaso / ukkosapaNasayadhaNU neraiyAsattahatthasurA // 6 // / (sabesipijahannA) saba daMDakoke viSe jaghanyaseM (sAhAviyaaMgulassaasaMkhaMso) svAbhAvika aMgulake asaMkhyAtame bhAge zarIra hote hai (ukkosapaNasayaghaNU) aura utkRSTI avagAhanA pAMcaseM dhanuSyakI (neraiyA) nArakIke jIvoMkI haiN| 81(sattahatthasurA) aura devoMkA utkRSTA zarIramAna sAta hAthakA hotA hai // 6 // gaSbhayatirisahassajoyaNa vaNassaIahiyajoyaNasahassaM / narateiMditigAU beiMdiyajoyaNebAra // 7 // hai| (gaSbhayatirisahassajoyaNa) garbhajatiryacakA zarIra eka hajAra jojanakA hai (vaNassaIahiyajoyaNasahassaM) aura meM vanaspatikAyakA zarIra eka hajAra jojanaseM kucha adhika hote hai (narateiMditigAU) manuSya aura teiMdrikA zarIra tina gAukA hotA hai (beiMdiyajoyaNebAra) aura veiMdrikA zarIra bAraha jojanakA hai // 7 // joyaNamegaMcauriMdi dehamuccattaNaMsuebhaNiyaM / veuviyadehapuNa aMgulasaMkhaMsamAraMbhe // 8 // (joyaNamegaMcauriMdi) eka jojana cauraMdrikA (dehamuccattaNaMsuebhaNiyaM) zarIrakA uMcapaNA sUtrame kahA hai (veubi // 34 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RAMGUSARMA yadehapuNa ) phera vaikriya zarIrakA anumAna kahate hai (aMgulasaMkhaMsamAraMbhe) audArika zarIravAloMke tathA vekriya zarIravAloke uttara vaikriya AraMbhatIvera aMgulake saMkhyAtame bhAge hotA hai // 8 // devanaraahiyalakkhaM tiriyANaMnavayajoyaNasayAI! duguNaMtunArayANaM bhaNiyaMveuviyasarIraM // 9 // (devanaraahiyalakhkhaM ) devatAkA vaikriyazarIra eka lAkhajojanakA hotA hai aura manuSyakA vaikriyazarIra eka lAkha jojanaseM kucha adhika hotA hai (tiriyANanavayajoyaNasayAI) aura tiryacakA vaikriya zarIra navaseM jojanakA (duguNaMtunArayANaM) aura nArakayokA zarIra mUlaseM dUnA hotA hai (bhaNiyaMveuviyasarIraM) isaprakAre vaikriya zarIrakA * pramANa kahA // 9 // aMtamuhRttaMniraye muhuttacattAritiriyamaNuesu / devesuaddhamAso ukkosaviuvaNAkAlo // 10 // (aMtamuhuttaniraye ) nArakayoke uttaravaikriyazarIrakA kAla aMtarmuhUrttakA hove hai phera dusarA karaNA paDatA hai (muhuttacattAritiriyamaNuesu) manuSya aura tiryacake vaikriya zarIrakA kAla mAna cAra muhUrttakA hai (devesuaddhamAso) aura devoke uttaravaikriyazarIrakA kAla ekapakSadinakA (ukkosaviuvaNAkAlo) isa prakAraseM vaikriya zarIrakA utkRSTakAlamAna kahA hai // iti zarIra avagAhanA dvAra 2 // 10 // thAvarasuraneraiyA asaMghayaNAyavigalachevaTThA / saMghayaNachagaMgaSbhaya naratiriesumuNeyavaM // 11 // Roshe RACEALALAKASSHOSHA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daMDakaprakaraNam // 35 // 1 ( thAvarasuraneraiyA ) pAMca sthAvara tere devatA aura eka nAraka aise saba milake ugaNIsadaMDakoke viSe (asaMghayaNAya ) saMghayaNa nahI hai ( vigalachevaThThA) aura tIna vikaleMdriko eka chevaThA saMghayaNa hai ( saMghayaNachakkaMgaSbhaya ) che saMghayaNa garbhajako (naratiriesuvimuNeyabaM) manuSya aura tiyaMcako jAna lenA // iti cauvisa daMDake saMghayaNa dvAra 3 // 11 // sarvvasiMcaudahavAsannA, sabesurAyacauraMsA / naratiriyachasaMThANA huMDAvigaliMdineraiyA // 12 // (sabesiMcaudahavA) saba daMDakoke viSe cAra tathA daza ( sannA) saMjJA hotI hai // iti covIza daMDaka ke caturtha saMjJAdvAra ( sabesurAyacauraMsA ) saba devokA samacorasa saMsthAna hai (naratiriyachasaMThANA ) manuSya aura tiryacako chahI saMsthAna hote hai ( huMDAvigaliMdineraIyA ) vikaleMdri aura nArakIko eka huMDaka hI saMsthAna hotA hai // 12 // nANAvidhayasUI bubbuhavaNavAuteuapakAyA / puDhavImasUracaMdA-kArAsaMThANaobhaNiyA // 13 // ( nANAviha) nAnA prakArakA ( dhraya) dhvajAke AkAre saMsthAna ( sUI ) suIke AkAre (bubbuha ) jalake budbudAke AkAre ( vaNavAute apakAyA ) anukramaseM vanaspatikAya vAukAya teukAya aura apakAyakA hai ( puDhavImasUracaMdAkArA) aura pRthvIkAyakA masUrakIdAla athavA candrake AkAre ( saMThANao bhaNiyA ) isa prakAraseM covIza daMDakake paMcama saMsthAnadvAra kahA // 13 // | savevicaukasAyA lesachakaMgaSbhatiriyamaNuesu / nArayateUvAU vigalAvemANiyatilesA // 14 // artha sahitam // 35 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IMI (savevicaukasAyA) sarva daMDakoke viSe cArohI kaSAya hote hai iti covIza daMDakake chaThA kaSAyadvAra // (lesachakaMkA gabhatiriyamaNuesu) chehIlesA garbhaja tiryaca aura manuSyako hote hai (nArayateUvAU) aura nAraka teukAya vAukAya (vigalA) aura tinavikaleMdri ese che daMDakoke viSe prathamakI tIna lesyA hotA hai (vemANiyatilesA) aura vaimANika devoMko antakI tIna lesyA hoti hai // 14 // | joisiyateulesA sesAsavevihuMticaulesA / iMdiyadArasugamaM maNuANaMsattasamugghAyA // 15 // | (joisiyateulesA) aura jyotiSIko eka tejolesyAhI hoti hai (sesAsavevihuMticaulesA) aura zeSa saba daMDakoke viSe kRznAdi cAra lesyA hai iti covIsa daMDake lesyAdvAra 7 (iMdiyadAraMsugama) aura indriyadvAra to sugama hai 8 // (maNuANaMsattasamugghAyA) manuSyako sAtohI samudghAta hoti hai // 15 // __ veyaNakasAyamaraNe veuviyateyaeyaAhAre / kevaliyasamugghAyA sattaimehu~tisannINaM // 16 // | | (veyaNa) vedanA (kasAya) kaSAya (maraNe) aura maraNa (veuviya) vaikriya (teyaeya) tejasa aura (AhAre) AhAraka (kevaliyasamugghAyA) kevalI samudghAta (sattaimehuMtisannINaM) isa prakAraseM sAtohI samudghAta saMnni-paMcandrI manuSyako hotA hai // 16 // egidiyANakevali teuAhAragaviNAucattAri / teveuviyavajA vigalAsannINateceva // 17 // cAra lekhyA hai iti covIsa daMDaka pAta hoti hai // 15 // .. ItisannINaM // 16 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daMDakaprakaraNam ROCCOLCANORAKOOLESEOCESS (egidiyANakevali) ekendrIko kevalI (teuAhAragaviNAucattAri ) tathA tejasa aura AhAraka isa tInuko vara- arthajake bAkIkA cAra samudghAta ekendriko hotA hai (teveuviyavajA) vaha tina aura vaikriya yaha cAra varajake (vigalA- sahitam sannINate ) tIna samudghAta vikalendri ora asannIko hotA hai (ceva) nizce karake // 17 // paNagaSbhatirisuresu nArayavAUsucauratiyasese / vigaladudiTThIthAvara micchattisesatiyadiTThI // 18 // (paNagabhatirisuresu) parantu garbhaja tiryaca aura teraha devoMko prathamakA pAMca samudghAta hotA hai (nArayavAUsu) nAraka aura vAukAyake viSe prathamakA (caura) cAra samudghAta hai (tiyasese) aura zeSake sAta daMDakoke viSe prathamakA tIna samudghAta hotA hai // iti covIsa daMDake navamA samudghAta dvAra // (vigaladudiThThI) vikalendriko do dRSTi hotI | hai eka samyak aura dusarI mithyAdRSTi aise do (thAvara) pAMca sthAvarako (micchatti) eka mithyAdRSTihI hoti hai| (sesatiyadiThThI) zeSa rahe huye jo solaha daMDaka usake viSe samyak mizra aura mithyAtva yaha tIna dRSTi hoti hai // 18 // iti cauviza daMDakake dazamA dRSTi dvAra // thAvarabitisuacakkhu cauriMdisutadugaMsuebhaNiyaM / maNuAcaudaMsaNiNo sesesutigNtigNbhnniy||19|| (thAvara) pAMca sthAvarako (bitisuacakkhu) tathA veindri aura teindriko eka acakhudazanahI hotA hai (criN-d||36 // disu) cauriMdriko (tadurgasuebhaNiyaM) cakSu tathA acakSu aise do darzana sUtrame kahA hai (maNuAcaudaMsaNiNo) aura Rotoresorts Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavi. 7 manuSyake viSe to cakSudarzana acakSudarzana avadhidarzana aura kevaladarzana aise cArohI hote hai ( sesesutigaMtigaMbhaNiyaM ) vAkI ke saba daMDakoke viSe kevala varjake tInatIna darzana kahA hai / iti covIza daMDaka ke 11-12 - darzanadvAra // 19 // annANanANatiyatiya suratirinirae thireanANa dugaM / nANA nnANaduvigale maNusapaNanANatianANA // 20 // ( annANanANatiyatiya ) tIna ajJAna aura tIna jJAna (suratirinirae) devatAko tathA tiryaca aura nArakake hote hai (thireanANadugaM ) aura sthAvarako mati tathA zruta aise do ajJAna hote hai ( nANAnnANaduvigale ) do jJAna tathA do ajJAna vikaleMdriko hote hai ( maNupaNanANatianANA ) aura manuSyako to pAMca jJAna aura tIna ajJAna ese AThohI hote hai // iti cauvIza daMDakameM jJAna ajJAnadvAra 13 // 20 // ikArasasura nirae tiriesuterapanaramaNupasu / vigalecaupaNavAe jogatiyaMthAvare hoI // 21 // ( ikkArasasuranirae) devatA aura nArakako igyAre yoga hote hai ( tiriesutera ) tiryaMcako teraha ( panaramaNuesu ) aura manuSyako pandrehI yoga hote hai ( vigalecau ) vikaleMdriko cAra (paNavAe) vAukAyako pAMca ( jogatiyaMthAvarehoi) aura sthAvarako tIna yoga hote hai / iti covIza daMDakake yogadvAra 14 // 21 // uvaogAmaNuesu bArasanavanirayatiriyadevesu / vigaladugepaNachakkaM cauriMdisuthAvaretiyagaM // 22 // ( uvaogAmaNuesa ) manuSyake viSe upayoga (bArasa ) bAraha hote hai ( navanirayatiriyadevesu ) nAraka tiryaca aura Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha daMDakaprakaraNam sahitam KARNEGACHARGANGANAGAR devoMko nava upayoga hote hai (vigaladugepaNa) do vikaleMdriko pAMca (chaka) cha (cauriMdisu) caurendriko (thAvareti yagaM) aura sthAvarako tIna upayoga hote hai // iti covIza daMDakameM upayogadvAra 15 // 22 // ... da saMkhamasaMkhAsamae gapbhayatirivigalanArayasurAya / maNuAniyamAsaMkhA vaNa'NaMtAthAvaraasaMkhA // 23 // . (saMkhamasaMkhAsamae) eka samayake viSa saMkhyAtA aura asaMkhyAtA (gapbhayatiri) garbhajatiryaMca (vigalanArayasurAya) | vikaleMdri nAraka aura devatA utpanna hote hai (maNuAniyamAsaMkhA) manuSyoMnizcayakarake saMkhyAtA utpanna hote hai (vaNasgaMtA) vanaspatikAya anantA (thAvaraasaMkhA) aura sthAvara asaMkhyAtA utpanna hote hai // 23 // asanninaraasaMkhA jahauvavAotahevacavaNevi / bAvIsasagatidasavAsa sahassaukviTThapuDhavAI (asanninaraasaMkhA) asannI manuSyo asaMkhyAtA utpanna hote hai (jahauvavAo) jaisehI utpanna hote hai (tahevacavadANevi) taisehI cavate hai // iti cauvIza daMDakameM upapAtadvAra tathA cavaNadvAra (bAvIsasagatidasavAsasahassa) bAvIsa hajAra sAta hajAra tina hajAra aura daza hajAra varSako Ayu (ukviTThapuDhavAI) utkRSTo anukrame pRthvIkAyAdi isa liye pRthvIkAya apkAya vAukAya aura vanaspatikAyakA jAna lenA // 24 // tidiNaggitipallAU naratirisuranirayasAgaratitIsA / vaMtarapallaMjoisa vrislkhkhaahiaNpli||25|| (tidiNaggi) tina ahorAtrikA Ayu agnikAyakA (tipallAU) tIna palyopamakA Ayu (naratiri) manuSya aura SCORRECRUCINECHECCALCHEM-09 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryacakA (suranirayasAgaratitIsA ) devatA aura nArakakA utkRSTa Ayu tetIsa sAgaropamakA hotA hai (vaMtarapalaM) vyaMtarakA Ayu eka palyopamakA ( joisa) aura jyotiSI devokA Ayu ( varisalakhkhA hiaMpaliaM ) ekalAkha varSa adhika eka palyopamakA hotA hai // 25 // asurANaahiyaayaraM desUNadupallayaMnavanikAe / bArasavAsuNapaNadiNa chammAsaukkiTThavigalAU // 26 // (asurANaahiyaayaraM ) asurakumAranikAyakA Ayu eka sAgaropamaseM kucha adhika hotA hai (desUNadupallayaMnava nikAe) zeSanavanikAyakA Ayu deseuNA do palyopamakA hotA hai ( vArasavAsuNapaNadiNa ) beiMdrIkA bAraha varSa aura teiMdrIkA guNa pacAsa dina ( chammAsaukkiTThavigalAU ) cauriMdrIkA cha mAsakA utkRSTa Ayu anukramaseM samaja lenA // 26 // puDhavAidasapayANaM aMtamuhuttaM jahannaAuThiI / dasasahasavarisaThiiA bhavaNAhivanirayavaMtariyA // 27 // (puDhavAidasapayANaM ) pRthvIkAyAdi dazapadakI pAMca sthAvara tIna vikalendri paMceMdritiryaMca aura manuSyakA (aMtamuhutaMjahanna AuThiI ) jaghanyase AyukI sthiti aMtarmuhurttakI kahI hai ( dusasahasavarisaThiiA ) daza hajAra varSakI Ayusthiti jaghanya se ( bhavaNAhiva nirayavaMtariyA) daza bhuvanapati nAraMka aura vyaMtarIkakI kahI hai // 27 // vemANi joisiyA palatasaAuAhu'ti / suranaratiriniraesu chapajattIthAvarecaumaM // 28 // ( vemANi joisiyA ) vaimAnika aura jyotiSIkA Ayu jaghanyaseM ( pallatayahaMsa AuAhuti ) eka palyopamake AThame Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daMDakaprakaraNam CREC artha sahitam CACANCIENTREAK bhAge hotA hai 18 // iti cauvIza daMDake utkRSTa aura jaghanyaseM sthitidvAra kahA // (suranaratiriniraesu) devatA manuSya tiryaca aura nArakake viSe (chapajjattI) chahI paryApti hoti hai (thAvarecaugaM) aura pAMca sthAvarake viSe prathamakI cAra paryApti hai // 28 // vigalepaMcapajattI chadisiAhArahoisavesi / paNagAipaebhayaNA ahasannitiyaMbhaNissAmi // 29 // | (vigalepaMcapajattI) tIno vikaleMdrike viSe prathamakI pAMca paryApti hoti hai||19|| iti cauvIza daMDakameM paryAptidvAra // (chaddisiAhArahoisabesiM) saba jIvoMke Azare chahI dizIkA AhAra jAna lenA (paNagAipaebhayaNA) itanA vizepaki pRthvI kAyAdi pAMcohI sthAvara padake viSe bhajanA hai isa lie chaedizIkA AhAra hove bhI sahI aura tIna cyAra |pAMca dizIkA bhI hove 20 // iti cauvIza daMDake chadizI AhAradvAra // (ahasannitiyaMbhaNissAmi) aba tIna saMjJA dvAra kahatA hu~ // 29 // |cauvihasuratiriesu niraesu a dIhakAligIsannA / vigaleheuvaesA sannArahiyAthirAsave // 30 // (cauvihasuratiriesu) cAra prakArake devoMke viSe tathA tiryaca (niraesuadIhakAligIsannA) aura nArakake viSe dIrgha kAlakI saMjJA hoti hai (vigaleheuvaesA) aura vikaleMdrike viSe hitopadezakIsaMjJA hoti hai (sannArahiyAthirAsabe) aura sthAvaro sabahI saMjJA rahita hote hai // 30 // maNuANadIhakAliya ditttthiivaaovesiaakevi| pajapaNatirimaNuacciya cauvihadevesugacchaMti // 31 // // 38 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( maNuANadIhakAliya ) manuSyako dIrghakAlakI saMjJA hoti hai ( diThIvAovaesiAkevi ) kitaneka AcArya manudhyako dRSTivAdopadezakI 2 saMjJA bhI kahate hai / iti covIzadaMDakameM tIna prakArakI saMjJAdvAra // ( pajjhapaNatirimaNuacciya) paryAptA paMcedritiryaMca aura manuSya nizcaya karake ( caDavihadeve sugacchaMti) cAra prakAra ke devoMke viSe jAte hai 31 saMkhA upajapaNidi tiriyanaresutahevapajjate / bhUdagapatteyavaNe eesucciyasurAgamaNaM // 32 // ( saMkhA upajjapaNaMda) saMkhyAte AyuvAle paryAptApaMcendrI ( tiriyana resutahevapajjatte ) tiryaMca aura manuSya ke viSe tesehI paryAptA ( bhUdagapatteyavaNe ) pRthvIkAya apakAya aura pratyeka vanaspatikAya (eesucciya) isa pAMcodaMDaka ke viSe nizcaya karake ( surAgamaNaM) devatA utpanna hote hai // 32 // pajjattasaMkhagapbhaya tiriyanarAnirayasattagejaMti / nirayauvahAeesa uvavajaMtinasesesu // 33 // ( pajjattasaMkhagabhaya ) saMkhyAtA varSake AyuvAle paryApte garbhaja ( tiriyanarA ) tiryaMca aura manuSya ( nirayasattagejaMti ) yaha donohI sAtohI narakake viSe jAte hai ( nirayavaTTA ) narakase nikale huve jIvo (eesa) yaha do daMDakame uvavajjaMti upajeM he (nasesesu) zeSa daMDakoke viSe utpanna nahI hote hai // 33 // | puDhavI AuvaNassai majjhenArayavivajjiyAjIvA / saveuvavajjaMti niyaniyakammANumANeNaM // 34 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha daMDakaprakaraNam + sahitam // 39 // (puDhavIAuvaNassai) pRthvIkAya apkAya aura vanaspatikAyake (majjhe) viSe (nArayavivajjiyAjIvA) nArakake jI-| voMko varjake (sabeuvavajaMti) aura sarva jIvo utpanna hote hai (niyaniyakammANumANeNaM) apane apane karmAnusAre // 34 // puDhavAidasapaesu, puDhavIAuvaNassaIjaMti / puDhavAidasapaehiya, teuvAusuuvavAo // 35 // | (puDhavAidasapaesu) pRthvIkAyAdi daza padake viSe (puDhavIAuvaNassaIjaMti) pRthvIkAya appakAya aura vanaspati&AkAyake jIvo saba hote hai (puDhavAidasapaehiya ) aura pRthvI kAyAMdi daza padameMse nikale huye jIvoM (teuvAusuuva-1 vAo) teukAya aura vAukAyake viSe utpanna hote hai // 35 // teuvAugamaNaM, puDhavIpamuhammihoipayanavage / puDhavAiThANadasagaM, vigalAiMtiyatahiMjaMti // 36 // | (teuvAugamaNaM) teukAya aura vAukAyakAjAnA (puDhavIpamuhammihoipayanavage) pRthvIkAyAdi navapadake viSe hotA hai (puDhavAiThANadasagaM) pRthvIkAyAdi daza sthAnakake jIvoM (vigalAiMtiyatahiMjaMti) tIna vikalendrimeM utpanna hove taise | jAve hai // 36 // gamaNAgamaNaMgapbhaya, tiriANaMsayalajIvaThANesu / savatthajaMtimaNuA, teuvAUhiMnoti // 37 // | | (gamaNAgamaNaMgapbhayatiriANaMsayalajIvaThANesu) garbhajatithaMcakA jAnA AnA saba daMDakoke viSe hotA hai ( savattha ACCORD // 39 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaMtimaNuA) aura manuSyoMkAbhI jAnA saba daMDakoke viSe hotA hai (teuvAUhiMnojaMti ) paraMtu teukAya aura vAukA-18 yaseM nahI Ate // 37 // veyatiyatirinaresu, itthIpurisoyacauvihasuresu / thiravigalanAraesu, napuMsaveohavaiego // 38 // | HI (veyatiyatirinaresu) tIna veda tiryaMca aura manuSyako hote hai ( itthIpurisoyacauvihasuresu) aura cAra prakArake || devoke viSe strI veda tathA puruSa veda hotA hai (thiravigalanAraesu) aura pAMca sthAvara vikalendri aura nArakake viSe | (napuMsaveohavaiego) eka napuMsaka vedahI hotA hai // 38 // hai pajjamaNubAyaraggI, vemANiyabhavaNanirayavaMtariyA / joisacaupaNatiriyA, beiMditiiMdibhUAu // 39 // (pajjamaNubAyaraggI) paryAptA manuSya aura bAdara agnikAya (vemANiyabhavaNanirayavaMtariyA) vaimAnika bhuvanapati |nAraka aura vyaMtara (joisacaupaNatiriyA) jyotiSi caurindri aura paMcendri tiryaMca (beiMditiiMdibhUAu) tathA doindri 6 teindri pRthvIkAya aura appakAya // 39 // .. vAUvaNassaIciya, ahiyAahiyAkameNamehuti / saveviimebhAvA, jiNAmaeNaMtasopattA // 40 // (vAUvaNassaIciya) vAukAya aura vanaspatikAya yaha saba nizcaya karake (ahiyAahiyAkameNamehuMti) anukrame || RECAUSESAKACAUSACK GAGROCRACCUSANSAR ALA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daMDakaprakaraNam artha // 40 // 8|eka ekase adhika hote hai (sabeviimebhAvA) yaha sabahI bhI bhAva (jiNAmaeNatasopattA) he jinezvara deva maiMne anaMtI|| vera pAyA hai||40|| sahitam hai saMpaitujhaMbhattassa, daMDagapayabhamaNabhaggahiyayassa / daMDatiyaviraisulahaM, lahumamaditumukkhapayaM // 41 // (saMpaitujhaMbhattassadaMDagapayabhamaNabhaggahiyayassa) aba cauvIza daMDakoke sthAnakake viSe bhamanese (nivRtta) bhAgA huvA hai mana jisakA aisA tumArA bhakta esA mujhako (daMDatiyaviraisulahaM) mana vacana aura kAyA yaha tInadaMDakA | virAmase sulabha eso (lahumamaditumukkhapayaM) mokSa pada merekoM jaladI devo // 41 // sirijiNahaMsamuNIsara, rajjesiridhavalacaMdasIseNa / gajasAreNalihiyA, esAvinnattIappahiyA // 4 // | (sirijiNahaMsamuNIsara ) zrI jinahaMsamunIzvarake (rajesiridhavalacaMdasIseNa) rAjyake samaya zrI dhavalacaMdraupAdhyA-| |yake ziSya (gajasAreNalihiyA) gajasAra munine likhA hai (esAvinnattIappahiyA) yaha vijJapti apanI AtmAke |hitake arthe // 42 // // iti hindI anuvAdasahitaM daMDaka prakaraNaM samAptam // . // 40 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vande jinavaram / atha laghu - saMghayaNi-prakaraNam / gAhA / namiya jiNaM savannuM, jagapujjaM jagaguruM mahAvIraM / jaMbuddIvapayatthe, vucchaMsuttAsa paraheuM // 1 // artha - ( jagapujaM ) tIna jagat ke pujya ( jagaguruM ) tIna jagatke guru, aise (sadyanna ) sarvajJa ( jiNaM ) zrI jinezvara ( mahAvIraM ) mahAvIra svAmIkoM ( namiya) namaskAra karake, (jaMbuddIva) jaMbudvIpake aMdara rahe hue zAsvate, ( payatthe ) padArtha unako ( suttA) sutraseM jANakara (sapara heuM ) svapara hitArtha ( vucchaM ) kahuMgA // 1 // bhAvArtha-tIna jagatke pujya aura guru aise sarvajJa zrI mahAvIrasvAmiko namaskArakara jaMbudvIpameM rahe zAsvate padArtha unako svapara hitArtha kahuMgA // 1 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HEROU arthasahitam jaMbUdvIpakhaMDA joyaNavAsA, pavvaya kuDAya tittha seddhiio|vijy daha salilAo, piMDesi hoi sNghynnii||2|| saMghayaNI artha-prathama bharatakSetravat isa jaMbudvIpameM kitane (khaMDA) khaMDavA hai ? dvitIya (joyaNa ) yojanakA pramANa, tritIya prakaraNam Nam bharatAdika (vAsa) vAzakSetra kitane hai? cothA vaitAbyAdika (pavaya) parvata kitte hai? pAMcamA una parvatopara (kuDAya) // 41 // kUTa (zikhara ) kitane hai ? chaThA mAgadhAdika (tittha) tIrtha kitane hai ? sAtamA, vaitADhyAdika parvatopari rahihuI, vidyAdharo va Abhiyogika devoMkI (seDhIo) zreNiyeM kitanI hai? AThameM kacchAdika (vijaya) vijaya kitanA hai ? navameM padmadrahAdi (daha) draha kitane hai ? dazameM gaGgAsiMdhvAdi (salilAo) nadIyeM kitanI hai? evam isI dazo dvAroMko (piMDesi) ikaTThAyAne samudAyake vivaraNakarake yaha (saMghayaNI) saMgrahiNI nAmakA prakaraNa (hoi) hotA hai // 2 // bhAvArtha-pahelA dvArameM bharata kSetrake mutAbika jaMbudvIpameM kitane khaMDa hai? dusaremeM yojanakA pramANa. tIsaremeM vAsahai kSetra. cothemeM parvata. pAMcameM una parvatopara zikhara. chaThemeM tIrtha. sAtameM zreNiyoM kI saMkhyA. AThameM vijaya. navame draha, dazameM nadiye. inahI dazodvArokarake yaha saMghayaNI prakaraNa hotA hai // 2 // Naua sayaM khaMDANaM, bharaha pamANeNa bhAie lkkhe| ahavANauyasayaguNaM, bharaha pamANaM havai lakkhaM // 3 // artha-(lakhkhe ) ekalAkha yojanakA jaMbudvIpa usako (bharahapamANeNa) bharatakSetrake pramANaseM, "yAne pAMcaso chavIza yojana chakalAse" (bhAiye) bhAMgAkAra kareM to (NauA sayaM khaMDANI) bharatakSetrake mutAvika "ekaso aura nive" ROCARRASSAMACAC S ECSECRECORREC Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMDavA hote hai, (ahavA) yA (Nauyasaya) ekaso aura nave kSetrIko (bharahapamANeNaM) bharatakSetrake pramANase (guNaM) guNAkAra kareM to (lakhkhaM ) eka lAkha yojanakA yaha jaMbudvIpa (havA) hotA hai // 3 // bhAvArtha-eka lAkha yojanake jaMbudvIpako, pAMcaso chavIza yojana cha kalAseM bhAMgeM to bharatakSetravat ekaso nave kSetra (bhAga) isa jaMbudvIpameM hote hai, isI ekaso naveko pAMcaso chavIza yojana chakalAse guNAkAra kareM to eka lAkhakA hai kSetraphala hotA hai // 3 // ahavigakhaMDe bharahe, do himavaMte a hemavai curo| aTTamahA himavaMte, solasakhaMDAiM hrivaase||4|| artha-(ahava) arthAt (iga khaMDe bharahe) ekakhaMDavA bharatakSetrakA (do himavaMte) do khaMDavA himavaMta parvatake (a) punaH (cauro) cAra khaMDavA (hemavai) hemavaMta karake yugaliyAMke kSetrakA (a) ATha khaMDavA (mahAhimavaMte) mahAhimavaMta parvatake (solasakhaMDAI) solaha khaMDavA (harivAse) harivarSa karake yugaliyAMke kSetrakA // 4 // | bhAvArtha-eka khaMDavA bhAga bharatakSetra do khaMDavA bhAga cullahimavaMta cAra khaMDavA bhAga hemavaMta, ATha khaMDavA bhAga mahAhimavaMta zole khaMDavA bhAga harivarSa, evaM ikatIza khaMDavA isa gAthAseM jANanA // zeSa Age // 4 // ... battIsaM puNa nisaDDe, miliyA tesaTTi bIya paasevi| causaTTi o videhe, tirAsi piMDei nnuysyN||5|| * artha-(puNa ) phira (battIsaM ) battIsa khaMDavA pramANa (nisaDDhe) niSadha parvata, yaha sarva (miliyA) milAnese (tesaTThi) %ARALIARRHORSARGICALC Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha PROGRA jaMbUdvIpa dateMsaTha khaMDavA hote hai, "isItaraha" (bIyapAsevi) dusarI tarphabhI "eka khaMDavA eravata kSetrakA do zikharI parvataketa saMghayaNI- cAra airaNyavata kSetrake ATha rUpI parvatake, zolA ramyaka kSetrake battIsa nIlavaMta karake tIsarA varSa dhara parvatake, evaM sahitam prakaraNam 4 yaha teMsaTha khaMDavA tathA (causaTio) causaTha khaMDavA (videhe) mahAvideha kSetrake yaha sarva (tirAsi) tIno rAzIke da khaMDavA (piMDei) milAneseM (Nauyasama) ekasone nice khaMDavA hote hai iti prathama dvAram // 5 // // 42 // / bhAvArtha-battIza khaMDavA bhAga niSadha parvata isake sAtha UparakI gAthAke khaMDavA bhAga milAneseM (tesaThTha) khaMDavA |bhAga hote hai / isItaraha, dusarI tarpha 1 khaMDa bhAga eravata 2 khaMDa bhAga zikharI parvata 4 kSetra bhAga airaNyavata, ATha 8 | khaMDavA bhAga, rUpI parvata 16 khaMDavA bhAga, ramyaka kSetra 32 khaMDavA bhAga nIlavaMta aura 64 khaMDavA bhAga mahAvideha | |itanAsabakI giNanA kI jAya to, ekaso nidhe (190) khaMDavA hote hai // 5 // joyaNa parimANAI, samacaurasAiM ittha khaMDAI / larakassaya parihIe, tappAya guNeya haMteva // 6 // 18 ___ artha-(ittha) yahAM jaMbudvIpake andara (joyaNa parimANAI) eka yojanake pramANavAle (samacaurasAI) samacaturasra (khaMDAI) khaMDavA kitane hoMge? usakI rIti kahate haiN| (lakhkhassa ) eka lAkha yojanakI (parihIe) paridhikA jo aMka Aya usako (tappAya) tatpAda yAne kSetrake cauthe | |hissese jaiseM lAkha yojanake jaMbudvIpakA cothAhissA 25 hajAra yojana hotA hai. usaseM (guNeya ) guNAkAra karaNepara // 42 // gaNitapada(kSetraphala )kA pramANa (haMteva) nizcaya hotA hai // 6 // CIRCRECIRCLESESEX MASHIRRURERS Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha-lAkha yojanake jaMbudvIpameM eka yojana sama caturana kitane khaMDave hoMge? usakA krama Age dikhAte hai // eka lAkha yojanakI paridhIkA jo aMka Aya usako mUla kSetrake cothe bhAgaseM guNA karaNepara "kSetraphala banatA hai" // 6 // vikkhaMbhavaggadahaguNa, karaNI vadRssa parirao hoii| vikkhaMbhapAyaguNio, parirao tassa gaNiyapayaM // 7 // | artha-jaMbudvIpakA (vikhkhaMbha) viSkaMbha yAne gola kSetrakA vistAra [pramANa ] jitanA ho usakA (vamga) varga yAne 4| jitanA viSkaMbha ho unako utaneseMhi guNA kare, vAda usa vargake aMkoMko (daha guNa) dazaguNA karanese jo aMka Aye usako "visamasama pavaivaggo" isa bRhad kSetra samAsakI gAthAke andara jo (karaNI) karaNekI AmnAya kahI hai usake | mutAbika una aMkakA mUla sodhA jAya taba (vaTTassa) gola kSetrakI (parirao) paridhi (hoi) hotI hai aura vAda usa (parirao) paridhike yojanakA jo aMka Aya usako (vikkhaMbha) viSkaMbha yojanake (pAyaguNio) pAdase yAne lAcauthe hisseke aMkoMse guNAkare taba (tassagaNiyapayaM) usakA gaNitapada yAne kSetraphala hotA hai // 7 // / bhAvArtha-jisa kSetrakA jitanA viSkambha ho. unako utoseM guNAkaraNepara varga banatA hai. usa vargako daza guNAkara SA"bRhad kSetra samAsameM batAye" huekramaseM usa viSkama kSetrako paridhinikAle vAda usa paridhike aMkoMko viSkaMbhake catusaradArthAza aMkoMseM guNAkaraNepara gaNitapada yAne kSetraphala banatA hai||7|| SAKARSA SCRECACANCkAkA-kAkA Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaMbUdvIpa saMghayaNI prakaraNam // 43 // parihI tilakkhasolasa, sahassa dosaya sattAvIsa hiyA / kosatiga aTThAvIsaM, dhaNusaya teraMguladdhahiyaM // 8 // artha - jaMbudvIpakA viSkaMbha eka lAkha yojanakA hai. usakI ( parihI ) paridhI (tilakkha solasa sahassa) tIna lAkha zole hajAra (dosaya sattAvIsa hiyA) doso sattAIsa yojana adhika ( kosatiga) tIna koza ( saya) ekaso (aThThAvIsaM ) aThAisa ( dhaNu ) dhanuSya aura ( teraMguladbahiyaM ) sArdhatrayodazAMgula jaMbudvIpakI jAnanA // 8 // (pariziSTa ) isa paridhIko jaMbudvIpake viSkaMbha pramANase caturthAMza nikAla usase guNAkare taba jaMbudvIpakA gaNitapada ( kSetraphala ) hotA hai usakI saMkhyA nIcekI gAthAseM dikhAte hai / bhAvArtha - jaMbudvIpakA viSkaMbha eka lAkha yojanakA hai. jisakI paridhI "tIna lAkha zole hajAra doso sattAIza yojana tIna kopa". ekaso aThThAIza dhanuSa sADhAterA aMgula (316227 ) yojana ( 3 ) koSa ( 128 ) dhanuSya ( 13 // ) aMgula ) hotI hai // 8 // | sattevaya koDisayA, NauA chappannasayasahassAIM / cauNauyaM ca sahassA, sayaMdivaDuM ca sAhiyaM // 9 // artha - (ya) jo ( satteva ) sAta (sayA) zatAni ( so ) ( koDI ) kroDoparI ( NauA ) nive kroDa " yAne sAtaseM arthasahitam // 43 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nive kroDa" ( chapannasaya ) chapannazo ( sahassAiM ) sahasra " yAne chapannalAkha " (ca) punaH (cauNauyaM sahassA) corAM hajAra ( sayaM divaThThe ) deDhasoseM ( sAhiyaM ) sAdhika // 9 // bhAvArtha - sAtaso nibe kroDa, chappana lAkha corANuM hajAra, deDha so samacaturasra yojanaseM adhika // 9 // gAua mehagaMpannarasa, dhaNusayA taha dhaNUNi pannarassa / saTThica aMgulAI, jaMbuddIvassagaNiyapayaM // 10 // ( yugmam ) artha - (gAuamegaM ) eka koza (pannarasa dhaNusayA ) paMdrahasoM dhanuSyoparI ( dhaNuNipannarassa) panarAdhanuSya (ca) punaH ( sahi aMgulAI ) sATha aMgula (jaMbudvIvassa ) jaMbudvIpakA ( gaNimayayaM ) gaNitapada jANanA // iti dvitIyadvAram // 10 // eka koSa panareso panarA dhanuSa, sATha aMgula yaha eka lAkha jojagake jaMbudvIpakA gaNitapada ( kSetraphala) jAnanA. aMka gaNita (790, 56, 94, 150 ) yojana. ( 1 ) koSa ( 1515) dhanuSya (60) aMguleti jJeyam // 10 // bharahAi satta vAsA, viyaDa cau cauratIsa vaTTiyare / solasavakkhAragiri, do citta vicitta do jamagA 11 artha - (bharahAi sattavAsA ) bharatAdi sAta vAsa kSetra. " usake nAma " 1 bharata 2 hemavata 3 harivarSa 4 mahAvideha 5 ramyaka 6 eraNyavata 7 eravata // iti tRtIyadvAram // "caturtha nizcala zailadvAra" Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F artha jaMbUdvIpa devakuru uttarakuru yaha do yugaliyAMke kSetra choDakara, zeSa cyAra kSetroM ke aMdara (viyaha cauvadya) vartula vaitAbya cyArA saMghayaNI- hai. phira (iyare) ina vaitAbyoMse itara (cauratIsa) cautIsa lambe vaitADhya parvata hai, punaH (solasavakkhAragiri) sahitam prakaraNam zole vakkhArAgiri "vijayAMke aMtarame hai" phira (citta vicitta) 1 citta 2 vicitta yaha do parvata aura hai. itara | lado parvata, (jamagA) eka jamaga dusarA samaga // 11 // // 44 // bhAvArtha-bharata 1 hemavata 2 harivarSa 3 mahAvideha 4 ramyaka 5 hiraNyavata 6 eravata 7 yaha sAtavAza kSetra hai|| | devakura, uttarakuru ina dono kSetroMko choDa zeSa cyAra kSetroMmeM vartula vaitAbya eka eka hai. inase bhinna cotIza lambe, vaitAbya, zole vakkhArA giri, do. citta 1 vicitta 2 do. jamaga 1 aura samaga 2 yaha saba mila aThThAvana zAsvate parvata, zeSa Age // 11 // 8| dosaya kaNaya girINaM, cau gayadaMtAya taha sumeruya / chavAsaharApiMDe, eguNasattarisayAdunnI // 12 // artha-devakuru aura uttarakuru ina pratyeka kSetrameM pAMca 2 draha hai. aura ekaika drahake ubhayatarpha daza 2 kaMcanagiri hai,| ataH ina sabako milAnesai (dosayakaNayagirINaM) doso (200) kaMcanagiri hote hai, (ca) phira (caugayadaMtA)18 cyAra gajadaMte parvata hai. (taha) taise (sumeru) eka sumeru (ca) aura inake dono tarpha, tIna 2 milakara (cha) cha (vAsaharA) varSadhara, parvata hai, ina sabako (piMDe ) ikaThAkaraNesai (sayAdunnI) doso (eguNasattari ) eka kama sittara // 44 // parvata hote hai // 12 // UCAKACANCIES CARRINAKARSA kaNagirINaM ) doso (200, aura ekaika dahake ubhayatarpha da jadaMte parvata hai. (taha Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Portortortortortor | bhAvArtha-devakuru uttarakuru ina pratyeka kSetrameM pAMca 2 draha hai, aura eka 2 drahake dono tarpha daza 2 kaMcana girI hai. isase ina dono kSetroMmeM doso parvatAMkI saMkhyA huI. phira cyAra gajadaMta parvata eka meru girI ina meru girIke dono| tarpha tIna 2 varSadhara parvata. ina sabako milAneseM doso igyArA (211) parvata e isake sAtha pUrvake (58) milAneseM doso eka kama sittara (269) zAkhate parvata isa jaMbudvIpameM hai // 12 // solasa vakkhAresu, cau cau kUDAya huMti patteyaM / somaNasa gaMdhamAyaNa, sattaTThaya ruppi mahAhimave // 13 // ___ artha-(solasavakkhAresu) zolA vakSaskAra parvatAMke aMdara (patteyaM) pratyekapara (caucaukUDA) cyAra cyAra zikhara (huMti) hai, yaha zole parvatAMpara sarva cosaTha zikhara hue. phira (somaNasa gaMdhamAyaNa) eka saumanasa dvitIya gaMdhamAdana ina pratyeka giripara (satte) sAta sAta kUTa haiM. (ruppi mahAhimave) rUpI aura mahAhimavaMta ina dono parvatopara (aThya) | ATha ATha kUTa hai, evaM 94 kUTa (zikhara hue)||13|| | bhAvArtha-zole vakSaskAra parvatAMke pratyekapara cyAra 2 kUTa honeseM, cosaTha kUTa, phira somanasa aura gaMdhamAdana ina donoMpara sAta 2 kUTa honese cavadA va rUpI aura mahAhimavaMta ina donoMpara ATha 2 kUTa honese zolA. yaha saba milA| nese corANu (94) kUTa hote hai // 13 // cautIsa viyaDDesu, vijuppaha nisaDha niilvNtessu|th mAlavaMta suragiri, nava nava kUDAiM patteyaM // 14 // ACCURRORECASSACRACK Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaMbUdvIpa saMghayaNIprakaraNam arthasahitam // 45 // torrattutto artha-(cautIsa viyaDDesu) vaitADhyanAmake cotIza parvatAMpara, va (vijuppaha) vidyut prabha nAmakA gajadaMta giri stathA (nisaDha) niSadha giri stathA (nIlavaMtesu) nIlavaMta giri (taha) tesehi (mAlavaMta) mAlyavaMta nAmakA gajadaMta girista thA (suragiri) merugiri, yaha eka kama cAlIza parvatAMpara (patteyaM) pratyeke 2(nava nava kUDAI) nava nava kUTa hai // evaM pUrvake aura yaha milakara (445) kUTa hue // 14 // * bhAvArtha-cotIza lambe vaitAbya va eka vidyutprabha, dusarA niSadha, tIsarA nIlavaMta, cothA mAlyavaMta pAMcamA sumeru ina una cAlIza parvatAMpara, nava 2 kUTa honese tInaso ikAvana kUTa hue, aura pUrvake milAnese (445) kUTa dra hote hai // 14 // hima siharisu ikkArasa, iya igasaDhi girIsu kuuddaannN| egatte sabadhaNaM, saya cauro sattasaTThIyaM // 15 // hU~ - artha-(hima ) himavaMta giristathA (siharisu) zikharI parvata, ina pratyekapara (ikkArasa) igyArA 2 kUTa hai, (iya) hai yaha (igasahi girIsu) sarva igasaThTha parvatopara jo (kUDANaM) kuTa haiM usako (egatte) ekatva karaNese (sabadhaNaM) sarva |saMkhyA (sayacauro) cyArase (sattasaThThIyaM) saDasaTha kUTa (zikhara) hote haiM // 15 // | bhAvArtha-himavaMta aura zikharI ina donoM parvatoMpara igyArA 2 kUTa hai, evaM sarva igasaTha parvatAMpara cyAraso saDasaTha (467) kUTa hote hai // 15 // // 45 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ USESAMROSASROSTALSEX usatta aTTa navage, gArasakUDehiM guNaha jaha sNkhN|sols dudu guNayAlaM, duveyasagasaDhi saya cauro // 16 // | artha-(solasa) paTdaza parvatoMke (cau) cyAra cyAra kUTa ginanesai cosaTha hote hai // (du) do parvatAMke (satta) sAta 2 kUTa ginanesai cavade hote hai. (du) aura do parvatoMke (aTTha) ATha 2 kUTa ginanese zole hote hai. (guNayAlaM) eka kama cAlIsa parvatoMke (navage) nava 2 kUTa ginate tInaso ikAvana (351) hote hai. (duveya) do parvatoMke (egArasa kUTehiM) igyArA 2 kUTa ginanesai bAvIsa hote hai. evaM pUrvokta sarva kUTeM (guNaha) gunatAM (jahasaMkhaM) yathAsaMkhyAsai (saya cauro sagasaThi) cyArase saDazaTha (467) hote hai // 16 // | bhAvArtha-zolopara cyAra 2 ke hisAbaseM causaTha, dopara sAta 2 ke hisAbaseM cavadA, dopara ATha 2 ke hisAbaseM zolA una cAlIsapara nava 2 ke hisAbaseM tInaso ikAvana dopara igyArA 2 ke hisAbase bAvIsa, evaM igasaTha parvatopara cyArase saDasaTha (467) kUTa jANanA // 16 // |cautIsaMvijaesu, usahakUDA aTThameru jaMbumi / aTThayadevakurAI, hari kUDa harissayasaTThI // 17 // | artha-(cautIsaM vijaesu) cakravarttike cautIsa (34) vijayameM ekaika (usahakUDA) RSabhakUTa hai, aura ( meru)15 da meru parvatake va (jaMbumi) jaMbu vRkSake (a) ATha 2 kUTa hai, punaH (devakurAI) devakuru aMdarabhI (a) ATha kUTa kotoAAARRRRRR Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha sahitam jaMbUdvIpa saMghayaNIprakaraNam // 46 // SUSTASSASSISCHICH hai, phira zAnmali vRkSake madhyakA (harikUDa) harikUTa, aura (harissasa) harisaha ye do kUTa ina kUTAMke sAtha milA-1 Nese (sahI) sATha bhUmi kUTa hote hai // paMcama kUTa dvAra miti // 17 // bhAvArtha-cotIza vijayake cotIza RSabha kUTa aura eka meru parvata, dusarA jaMbuvRkSa tIsarA devakuru ina tInAMke ATha 2 bhumikUTa, phira zAlmalivRkSake vIca hari kUTa aura harisaha yaha do kUTa, evaM bhumi kUTAMki saMkhyA sATha (60)| hotI hai // 17 // mAgaha varadAma pabhAsaM, titthavijaesu eravaya bhrhe| cautIsA tihiMguNiyA, duruttarasayaM tu titthANaM 18 __ artha-(vijaesu) battIsa vijaya, va (eravaya) airavata, aura (bharahe) bharatakSetra, ina pratyeka cottIza sthAnoke andara, eka (mAgaha) mAgadha, dusarA (varadAma) varadAma, tIsarA (pabhAsaM) prabhAsa, ye tIno (tittha) tIrtha hai, ataH (cautIsA) cautIzako (tihiM ) tInaseM (guNiyA) guNA kareM to (tu) phira (duruttarasayaM tityANaM) ekaso do (102)| tIrtha hote hai // 18 // | bhAvArtha-battIzavijaya aura eka airavata, eka bharata ina cotIza kSetrAMmeM eka mAgadha. dusarA varadAma tIsarA prabhAsa 8| yaha tIna 2 tIrtha haraeka kSetrameM hote hai. astu. ekaso do (102) sabI tIrthokI saMkhyA jAnanA // 18 // vijAhara abhiogiya, seDhIo dunnidunni veyddddhe| iya cauguNa cautIsA, chattIsa sayaM tuseDhINaM // 19 // SCAUCARICHIGAICIALIAICHICH // 46 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-(veyaDhe) vetAbyake Upara, eka (vijAhara) vidyAdhara aura dusarI (abhiogiya) Abhiyogika devaaNkii| (dunnidunni) do do (seDhIo) zreNiye hai. taba (iya) ye (cautIsA) cotIza dIrgha (lambe) vetALyAMko (cauguNa) | cyAra guNA karaNaise (tu) phira (chattIsa sayaM seDhINaM) ekaso chattIsa zreNiye jaMbudvIpameM hotI hai // 19 // | bhAvArtha-pratyeka lambe vaitADhyAMpara, vidyAdhara aura Abhiyogika devAMkI do do zreNiye hai| ataH pratyekapara cyAra 2 ke hisAbasai ekaso chattIza zreNiye hotI hai // 19 // cakkIjeavAiM, vijayAiM itthahuMti cautIsA / mahadaha cha paumAi, kurusudasagaMti solasagaM // 20 // artha-(cakkIje abAI) cakrIjetavyAni, yAne cakravatI jina kSetrako jItakara usme rAjya kare. ese (vijayAI) vijaya (ittha) isa jaMbudvIpame "battIsa mahAvideha eka airavata eka bharata yaha milakara (cautIsA) cautIza (huMti) hai| (paumAi) padmAdika mahAdraha (cha) SaT yAne. 1 padma, 2 mahApadma, 3 tigicchi, 4 kesarI, 5 puMDarIka, 6 mahApuNDarIka, yaha cha hai, punaH (kurusu) devakuru aura uttarakuru ina dono kSetroMmeM pAMca pAMca draha hai. yaha milakara (dasagaMti) dazadraha hue isake sAtha Uparake milAnesai (solasagaM) solaha (mahaddaha) mahAndraha isa jaMbudvIpameM jANanA // 20 // | bhAvArtha-jisa kSetrako cakravartI jItakara usme rAjya kare usako vijaya kahate hai, aise vijaya jaMbudvIpameM, battIza 8 mahAvideha. eka airavata. aura eka bharata, yaha cotIza hai // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaMbUdvIpa saMghayaNI prakaraNam // 47 // padma 1 mahApadma 2 tigicchi 3 kesarI 4 puNDarIka 5 aura mahApuNDarIka 6 ina chake sAtha devakuru ora uttarakuru ina kSetrAMke pAMca 2 draha milAnesai zole mahAndraha jaMbudvIpameM jAnanA // 20 // gaMgA siMdhurattA, rattavaI caunaIo patteyaM / caudasahiM sahassehiM, samagga vaccaMti jalahimmi // 21 // artha -- jaMbudvIpake dakSiNa bharata kSetrameM eka (gaMgA) gaMgA dujI (siMdhu) sindhu yaha do baDI nadIye hai, isI taraha uttarakI tarpha airavata kSetrameM eka ( rattA ) raktA dujI ( rattavaI ) raktavattI yaha do baDI nadIye hai, ina ( patteyaM ) pratyeka 2 ( cau ) cyAra ( naio) nadiyoMke ( caudasahiM sahassehiM ) caudA caudA hajAra nadiyAMkA parivAra hai, aura inakI ( samagga) samagra yAne sarva saMkhyA, chappanna hajAra nadiyeM hotI hai. aura ( jalahimmi ) samudrake aMdara jAke ( vaccaMti ) milatI hai // 21 // bhAvArtha - jaMbudvIpake bharata kSetra AsrI eka gaMgA, dujI sindhu, aura airavata kSetra AstrI. eka raktA, dujI raktavatI, | yaha cyArAM nadiye apane 2 caudaha 2 hajAra nadiyAMke parivAraseM samudra meM jAke milatI hai // 21 // evaM abhitariyA, cauro puNa aTThavIsa sahassehiM / puNaravi chappannehiM, sahassehiMjaMti causalilA // 22 // artha - ( puNa) phira ( evaM ) aisehi eka hemavata. dujA airaNyavata. ina do yugaliyAMke ( abhitariyA ) abhyaMtara - kSetrakI nadiye. eka rohitA. dujI rohitAMzA tIjI rUpakUlA. aura cothI suvarNakUlA, yaha ( cauro ) cyAroM nadiye artha sahitam // 47 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SEARCARSACRORE apanI 2 (aTThavIsa sahassehiM ) aTThAisa 2 hajAra nadiyAMke parivAra sahita samudrameM jAke milatI hai, (puNaravi) puna|rapi eka harivarSa dujA ramyaka ina do yugaliyAMke kSetrakI, eka harikAMtA dujI harisalilA, tIjI narakAMtA. aura cothI nArikAMtA. ye (causalilA) cyAroM nadiye apanI 2 (chappannehiM sahassehiM ) chapanna, 2 hajAra nadiyAMke parivAra sahita samudrameM (jaMti ) jAtI hai // 22 // bhAvArtha-hemavata aura airaNyavata ina do yugaliyAMke abhyaMtara kSetrakI, rohitA 1 rohitAMzA 2 rUpakUlA 3 aura suvarNakUlA 4 yaha cyAroM nadiye apane 2 aThAIza 2 hajAra nadiyAMke parivAraseM, va harivarSa, aura ramyaka ina do kSetrAMkI harikAMtA 1 harisalilA 2 narakaMtA 3 aura nArikAMtA 4 yaha cyAroM nadiyeM apane 2 chappana 2 hajAra nadiyAMke parivAraseM samudrameM jAke milatI hai // 22 // kuru majhe caurAsi, sahassAiM tahaya vijaya solsesu| battIsANa naINaM, caudasa sahassAiM patteyaM // 23 // | artha-(kuru majhe) devakuru aura uttarakuru ina dono kSetroMkI kramaseM sItodA aura sItA nadiyoMmeM cha cha aMtara nadimeM milatI hai. aura una cha cha nadiyAMkA yAne pratyeka cha nadiyAMkA parivAra. (caurAsi sahassAiM) corAzI hajAra nadiye hai, (tahaya) taiseMhi, pazcima mahAvidehakI (vijaya solasesu) zole vijayake andara pratyekameM, raktA aura raktavatI yaha do do nadiye giNanaiseM (battIsANa naINaM) battIsa nadiyeM hotI hai, aura yaha (patteyaM) pratyeka 2 apane 2 (caudasa sahassAI) caudaha 2 hajAra nadiyAMke parivArasai hai // 23 // CACREASEARCE Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaMbUdvIpa saMghayaNIprakaraNam // 48 // bhAvArtha - uttarakuru aura devakuru ina dono kSetrAMkI kramaseM, sItA aura sItaudA nadiyAMmeM cha cha aMtara nadiye milatI hai. aura pratyeka nadIkA parivAra caudaha 2 hajAra nadiyAMkA hai // phira pazcima mahAvidehI, zole vijayAMmeM pratyeka vijayake andara, raktA. aura raktavatI, ina nAmakI do nadiye honese batIza nadimeM hotI hai. aura ina pratyekakA caudaha 2 hajAra nadiyAMkA parivAra hai // 23 // caudasa sahassa guNiyA, aDatIsa naio vijaya mjhillaa| sIoyAe nivaDaMti, tahaya sIyAiM emeva 24 artha - ( vijaya majhilA ) mahAvidehakI pazcima zole vijayake andarakI 32 va cha. aMtara nadiye yaha milAkara, (aDatIsa naio) aDatIsa nadiyAMko ( caudasa sahassa guNiyA ) caudaha hajArasai guNA karate pAMca lAkha battIsa hajAra ( 532000 ) nadiye hotI hai. yaha sarva (sIoyAe) sItaudAke andara ( nivaDaMti ) milatI hai, (tahaya) aisehI ( sIyAI) sItA nadIke andarabhI. ( emeva ) esehI yAne pUrva zole vijayakI, aura cha. uttarakuru kSetrakI aMtara nadiye yaha saba milakara pUrva saMkhyAvat ( 532000 ) nadiye milatI hai // 24 // bhAvArtha- pazcima zole vijayake andarakI battIsa pazcima videhakSetrakI antaranadiye cha. ina aDatIza nadiyAMko cauda hajArase guNA karanepara "pAMca lAkha batIza hajAra ( 532000 ) nadiyeM hotI hai. aura yaha saba sItodA nadImeM jAke milatI hai" esehi pUrvI zole vijayakI batIza aura pUrvavideha kSetrakI antara cha. yaha aDatIza nadiyeM bhI pUrvokta hisAba se ( 532000 ) ke parivArase sItA nadImeM jAke milatI hai // 24 // 2 arthasahitam 1184 11 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6sIyA sIoyA viya, battIsa sahassa pNclkhehiN| satve caudasa lakkhA, chappanna sahassa melaviyA // 25 // artha-pratyeka (sIyA sIoyAviya ) sItA aura sItaudA yaha dono nadiye. apane 2 (battIsa sahassa paMcalakkhehiM) pAMca lAkha aura battIsa hajAra nadiyo sahIta samudrame jAtI hai, evaM (sabe) sarva isa jaMbudvIpake andara. (caudasalarUkhA) caudaha lAkha (chappanna sahassa) chappana hajAra nadiyeM (melaviyA) milAneseM hotI hai // 25 // bhAvArtha-sItA aura sItaudA yaha dono apanI 2 pAMca 2 lAkha batIza 2 hajAra nadiyAMke parivArase samudrameM |jAke milatI hai // evaM isa jaMbudvIpameM saba nadiyAMkI saMkhyA caudaha lAkha chappana hajAra hotI hai // 25 // chajjoyaNa sakose, gaMgA siMdhuNa vittharo mUle / dasaguNio pajate, iya dudu guNaNeNa sesANaM // 26 // | artha (gaMgA siMdhUNa) gaMgA aura siMdhu ina do nadiyAMkA (mule) mUlameM yAne jahAM padmadrahase nikalI hai vahAM / (sakose) kozasahita (cha joyaNa) cha yojana (vittharo) vistAra hai|| vAda vistAra vadhate 2 (dasaguNio) dazaguNAyAne sADhA bAsaTha yojana (pajate) paryaMta ho. samudra meM milatI hai. (iya) ese (dudu guNaNeNa) dugaNI 2 (sesANaM) | zeSa pUrvokta nadiyoMkA nirgamana aura praveza anukramaseM jAnanA // 26 // | bhAvArtha-jahAMsai gaMgA aura siMdhu yaha dono nadiye nikalI hai. vahAM isakA savA cha yojanakA vistAra hai| aura CIRCTC -% A Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha sahitam jaMbUdIpa inhIkA jahAM samudra meM jAke milI hai uhAM sADhAbAsaThayojanakA vistAra hai. isI taraha inase duNA 2 kramavAra zeSa saMghayaNI- || nadiyAMkA nirgamana aura praveza vistAra jAnanA // 26 // prakaraNam joyaNa sayamucciTThA, kaNayamayA sihari cullhimvNtaa| ruppi mahAhimavaMtA, dusuuccArupya kaNayamayA 27 // // 49 // __ artha-eka (sihari) zikharI dusarA (culla himavaMtA) laghu himavaMta ye do parvata (saya) ekaso (joyaNa) yojana (muccichA) uMce paneme, aura (kaNayamayA) svarNamayI hai. punaH eka (ruppi) rUpI dusarA (mahAhimavaMtA) mahAhimavaMta. ye do parvata (dusuuccA) doso yojana uMce panemeM hai, isame rUpI parvata (rupya) cAMdImayI aura mahAhimavaMta (kaNayamayA) svarNamaI hai // 27 // | bhAvArtha-zikharI aura choTAhimavaMta yaha do parvata ekaso yojana uMce aura svarNamayI hai, rUpI aura mahAhimavaMta yaha do parvata doso yojana uMce aura kramasai svarNa aura rUpyamayI hai // 27 // cittAri joyaNasae, ucciTTho nisaDha niilvNtoy|nisddho tavaNijamao, verulio nIlavaMtoya // 28 // | artha-(nisaDha nIlavaMto) niSadha aura nIlavaMta yaha dono parvata (cattAri joyaNasae) cyAraseM yojana (ucciTho) uMce hai, isame (ya) jo (nisaDho) niSadha parvata hai vo (tavaNijhamao) tapta svarNamayI yAne lAlavarNa aura dusarA (nIlavaMto) nIlavaMta parvata jo hai vo (verulio) vaiDurya yAne nIlAratnamaI hai // 28 // ACCIENCE yaha do parvata doso bATo nisaDha nIlavaMtIyata (cattAri joyaNasAmAna lAlavarNa aura dusarA // 49 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *%* II bhAvArtha-niSadha aura nIlavaMta yaha do parvata cyArase yojana uMce aura kramase tapehue soneke aura nIleratnake hai // 28 // savevi pavayarA, samayakhittammi maMdaravihuNA / dharaNi talemuvagADhA, usseha cauttha bhAyammi // 29 // artha-isa (samaya khittammi) samayakSetra yAne jisa kSetrameM samayakI giNanA hotI hai usameM (maMdara vihuNA) pAMca meru parvatoko choDa zeSa jitane zAsvate (pavayarA) parvata hai vo (sabevi) sarva apane (usseya) ucca pramANaseM (cauttha bhAyammi) cothA bhAga (dharaNitale) jamInake aMdara (uvagADhA) avagAhya yAne daTe hue hai / aura samayakSetra | jisako aDhAi dvIpa samajhanA cAhiye usameM jo pAMca meru parvata hai ina pAMcAMke andara jaMbudvIpakA jo madhya meru hai vo ninnA' hajAra yojana ucA aura ekahajAra yojana jamInake andara hai evaM yaha meru saba milakara eka lAkha yojanakA hai| ata eva zeSa cyAra meru eka 2 hajAra yojana jamInameM aura caurAsI 2 (84) hajAra yojana uMca panemeM hai // 29 // bhAvArtha-isa samaya kSetrayAne aDhAi dvIpameM pAMca meru parvatoko choDa zeSa jitane zAsvate zaila hai unakI uccAi bhAgake cauthe hissekA bhAga bhUgarbhameM hai, aura pAMca meru parvatoMke aMdara jo jaMbudvIpakA madhya meru hai vo ninnANuhajAra yojana uccA aura ekahajArayojana bhUtale, evaM lAkhayojanakA jAnanA // zeSa cyAroM me eka 2 hajAra yojana bhUgarbha meM aura caurAsI 2 hajAra yojana uccapanemeM hai // 29 // KARANASANGHARSA %* ASSASSIC Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaMbUdvIpa saMghayaNI prakaraNam // 50 // khaMDAIgAhAhiM, dasahiM dArehiM jaMbuddIvassa / saMghayaNI samattA, raiyA haribhadasUrIhiM // 30 // artha--isa taraha (khaMDAI gAhAhiM ) khaMDAdikokI gAthA ye (dasahiM dArehiM ) dazadvArakarake ( haribhaddasurIhiM ) zrIharibhadrasUrijI mahArAjane ( raiA ) raci hai esI (jaMbuddIvassa ) jaMbudvIpa AzrIkI ( saMghayaNI samattA ) laghusaMghayaNI nAmakA prakaraNa samApta huA // 30 // bhAvArtha - ese zrIharibhadrasuri mahArAjane yaha laghusaMghayaNI nAmakA prakaraNa jisameM jaMbudvIpake zAsvate khaMDAdikokA vivaraNa dazadvAra karake racA samApta kiyA // 30 // ityalam // // iti laghusaMghayaNI prakaraNam // arthasahitam / / 50 / / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM zrIsarvajJAya nmH| ath| zrIpaMDitadevacaMdrajIkRta-AgamasAra / bhavyajIvane pratibodhavA nimitte mokSamArganI vacanikA kahe che. tihAM prathama jIvaanAdikAlano mithyAtvIhato te kAlalabdhi pAmIne traNakaraNa kare che. tenAnAma-paheluM yathApravRttikaraNa, bIjuM apUrvakaraNa, ane trIjuM anivRttikaraNa. temA paheluM yathApravRttikaraNa kahe che. 1 jJAnAvaraNI, 2 darzanAvaraNI, 3 vedanI, 4 aMtarAya, ecArakarmanI trIsa| koDAkoDIsAgaropamanI sthiti che, temAMthI ugaNatrIsa koDAkoDI khapAve ane ekakoDAkoDI bAkI rAkhe, tathA 1| | nAmakarma, 2 gotrakarma, e bekarmanI vIsakoDAkoDI sAgaropamanI sthiti che, temAMthI ugaNIsa khapAve ane ekakoDAkoDI rAkhe, ane mohanIyakarmanI sittera koDAkoDI sAgaropamanI sthiti che, temAMthI agaNottera khapAve, bAkI ekakoDAkoDI rAkhe / evIrIte eka Ayukarma varjIne bAkI sAtekarmanI ekapalyopamanA asaMkhyAtamA bhAge nyUna ekako DAkoDI sAgaropamanI sthiti rAkhe, eq je vairAgyarUpa udAsI pariNAma te yathApravRttikaraNa kahiye. e paheluM karaNa 4 / sarvasaMjJI paMceMdrIjIva anantIvAra kare che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama prakaraNam sAra // 51 // have bIlu apUrvakaraNa kahe che. te eka koDAkoDI sAgaropamanI sthitimAhethI ekamuhUrta ane anAdi mithyAtva je anaMtAnubaMdhIAnI cokaDI te khapAvavAne ajJAna heya te chAMDavaM ane jJAna upAdeya eTale Adara, e vAMchArUpa apUrva kahetAM pahelAM kyAre nAvyo evo je pariNAma te apUrva karaNa kahiye, e bIjukaraNa te samakitayogya jIvane thAya. ___ have trIju anivRttikaraNa kahe che. te muhUrta rUpasthiti khapAvIne nirmala zuddha samakita pAme mithyAtvano udaya maTe |tyAre jIva upazama samakita pAMme, evo je pariNAma te anivRtti karaNa kahiye. e karaNa kIdhAthI gaMThIbhedathayo kahiye. uktazca Avazyaka niryuktau "jAgaMThItApaDhamaM / gaMThIsamayacheo bhavevIo // aniaTTikaraNaM puNa / samattapurakkhaDejIve // 1 // Usara desaM daDhulliaM ca / vijAMivaNadavopappa // micchattassaaNudae / ubhasamasammaM lahai jIvo // 2 // ema mithyAtvano udayamavyAthI jIva samakita pAme, te samakitanI saddahaNAnA be bheda che, eka vyavahAra samakitasaddahaNA, bIjI nizcaya samakita saddahaNA. devazrIarihaMta devAdhideva ane guru susAdhu je sUdho artha kahe te tathA dharma kevalIno parupyo je AgamamAM sAtanaya tathA eka pratyakSa vIjeM parokSa e ve pramANa ane cAra nikSepekarI saddahe, evI saddahaNA te vyavahAra samakita kahiye. e puNyanuM kAraNa tathA dharma pragaTa karavAnuM kAraNa che evI rucI jJAnavinApaNa ghaNAjIvoMne upaje. bIju nizcayasamakita te AvIrIte je nizcayadeva te ApaNoja AtmA jIva niSpannasvarUpI siddha te saMgrahanayanIsa Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttAgaveSatAM tathA nizcayaguru te paNa ApaNo AtmAja tattvaramaNI ane nizcayadharma te ApaNA jIvano svabhAvaja che evI 4 saddahaNA te mokSanuM kAraNa che kemake jIva svarUpa olakhyA vinA karmakhape nahIM evI zuddha saddahaNA te nizcayasamakita. / ___ have jJAna- svarUpa kahe che te jJAnanA ve bheda che. eka vyavahArajJAna, bIjuM nizcayajJAna, temAM je anyamatinAM sarvazAstra jANavAM. athavA jainAgamamadhye kahyA je ekagaNitAnuyoga te kSetramAna, bIjo caraNakaraNAnuyoga te kriyAvidhi, bIjo dharmakathAnuM yoga e traNa anuyogarnu jANavApaNuM te sarvavyavahArajJAna che athavA antaraupayogavinA je sUtranA arthakaravA te paNa vyavahArajJAna kahiye. | have nizcayajJAna te che dravya tathA tenAguNa ane paryAya sarvane jANe temAM pAMca ajIvadravya che te heya-ketAM chAMDavA yogya jANI chAMDavA ane eka jIvadravya te nizcayeMkarI siddhasamAna mokSamayI mokSanojANanAra mokSanuM kAraNa mokSano jAvAvAlo mokSamAMjarahe che ehavo ApaNo jIva anaMtaguNI arUpI che teneja dhyAve te nizcayajJAnakahiyeM. ol have ekadharmAstikAya, bIjo adharmAstikAya, trIjo AkAzAstikAya, cotho pudgalAstikAya, pAMcamo jIvAstikAya, ane chaTTho kAla e che dravya zAzvatA che tenuM jJAna kahe che. e chedravyamadhye pAMca ajIva dravya che ane eka jIvadravya te cetanAlakSaNavaMta che upAdeya che. __ have e chadravyanA guNa kahe che pahelo dharmAstikAya tenA cAra guNa eka arUpI bIjo acetana trIjo akriya cotho gatisahAyaguNa, ane bIjo adharmAstikAya tenA paNa cAraguNa che eka arUpI bIjo acetana trIjo akriya cotho sthiti HAGARAAAAAA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AS prakaraNam AgamasAra S // 52 // ISHA sahAyaguNa, ane trIjo AkAzAstikAyadravya tenA cAra guNa che eka arUpI bIjo acetana trIjo akriya cotho avagAhanA dAnaguNa, have kAladravyanA cAraguNa kahe che. eka arUpI bIjo acetana trIjo akriya cotho navApurANavartanAlakSaNa, have pudgaladravyanA cAraguNa kahe che. ekarUpI bIjo acetana trIjo sakriya cotho milaNavikharaNarUpa pUraNagalana guNa, have jIvadravyanA cAra guNa kahe che. eka anaMtajJAna bIjo anaMtadarzana trIjo anantacAritra cotho anaMtavIrya e chadravyanA guNa kahyA te nityadhruva che. | have chadravyanA paryAya kahe che dharmAstikAyanA cAraparyAya che eka khaMdha, bIjo deza, trIjo pradeza, cotho agurulaghu, | adharmAstikAyanA cAraparyAya. ekakhaMdha, bIjodeza, trIjopradeza, cotho agurulaghu; pudgala dravyanA cAraparyAya ekavaraNa | bIjo gaMdha, trIjo rasa, cotho sparza agurulaghusahita; tathA AkAzAstikAyanAcAra payoya. ekakhaMdha, bIjo deza, trIjo |pradeza, cotho agurulaghuH kAladravyanA cAraparyAya. ekaatIta kAla, bIjo anAgatakAla, cIjo vartamAnakAla, cotho agurulaghuH ane jIva dravyanA cAraparyAya. eka avyAbAdha, bIjo anavagAha, zrIjo amUrtika, cotho agurulaghu. e che dravyanAparyAya kahyA. | have cha dravyanA guNaparyAyarnu sAdharmyapaNuM kahe che. agurulaghuparyAya sarvadravyamAM sarIkho che ane arUpIguNa pAMca dravyamAM che eka pudgaladravyamAM nathI; tathA acetanaguNa pAMca dravyamA che ekajIvadravyamAM nathI, ane sakriyaguNajIva tathA pudgala e be dravyamA che bAkI cAradravyamA nathI; tathA calaNasahAyaguNa ekadharmAstikAyamA che, bIjA pAMcadravyamAM nathI; ***** // 52 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ valI sthira sahAyaguNa eka adharmAstikAyamA che. bIjA pAMca dravyamAM nathI; tathA avagAhanAguNa te eka AkAzadravyamAM che, bIjA pAMca dravyamAM nathI; ane vartanAguNa te eka kAladravyamAMja che, bIjA pAMca dravyamAM nathI; temaja milaNavikharaNaguNa te pudgalamA che, bIjA dravyamAM nathI. tathA jJAnacetanAguNa te eka jIvadravyamAM che, paNa bIjA dravyamAM nathI. e mUlaguNa koi dravyanA koi dravyamAM mile nahI. eka dharma bIjo adharma trIjo AkAza e traNa dravyanA traNaguNa tathA cAra paryAya sarikhA che ane traNaguNeM karI to kAladravya paNa e samAna che. / have valI agyAra bolekarI cha dravyanA guNajANavAne gAthA kahe che. pariNAmijIvamuttA, sapaesA egakhittakiriA ya / niccaM kAraNakattA, savagayaiyaraappavese // 1 // ___ artha-nizcayanayathI Apa ApaNA svabhAve chae dravya pariNAmI che ane vyavahAranayathI jIva tathA pudgala e be dravya pariNAmI che tathA eka dharma, bIjo adharma, trIjo AkAza, ane cotho kAla, e cAra dravya apariNAmI che. tathA che dravyamAM eka jIva dravya te jIva che, bIjA pAMca dravya ajIva che tathA che dravyamAM eka pudgala mUrtivanta rUpI che ane pAMca dravya amUrtivaMta arUpI che. cha dravyamAM pAMca dravya sapradezI che, ane eka kAladravya apradezI che. temAM eka dharmAstikAya. bIjo adharmAstikAya e be dravya asaMkhyAtapradezI che ane eka AkAzadravya anaMtapradezI che. jIvadravya * asaMkhyAta pradezI che, pudgalaparamANu anaMta pradezI che; paramANuA anaMtA cha, ema pAMca dravya sapradezI che ane chaTTho| kAla apradezI che. DESCREECRECANCIEOCOCTOR Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra // 53 // che dravyamAM eka dharmAstikAya, bIjo adharmAstikAya, trIjo AkAzAstikAya e RNa te ekeka dravya che, tathA eka jIvadravya bIjo pudgaladravya trIjo kAladravya e traNa dravya aneka aneka che, cha dravyamAM eka AkAzadravya kSetra che, ane bIjA pAMca dravya kSetrI che; nizcayanayathI che dravya potapotAnA kArye sadA pravartte che mATe sakriya che; ane vyavahAranayathI jIva tathA pudgala e be dravya sakriya che, temAM paNa pudgala sadA sakriya che, ane jIvadravya to saMsArI thako sakriya che; paNa siddhaavasthAyeM thako saMsArI kriyAkaravAne akriya che, tathA bAkInA cAra dravya to akriya che; nizcayanayathI che dravya nitya che dhruva che; ane utpAdavyayeMkarI anityapaNe paNa che tathA vyavahAranayeM jIva ane pudgala e be dravya anitya che, bAkInA cAra dravya nitya che, yadyapi utpAdavyaya dhruvapaNe sarva padArtha pariName che topaNa eka dharma, bIjo adharma, trIjo AkAza, cotho kAla, e cAra dravya sadA avasthita che te mATe nitya kahyAM. che dravyamAM eka jIvadravya akAraNa che ane pAMca dravya kAraNa che kemake pAMce dravya jIvane bhogamAM Ave che mATe kAraNa kahiye kemake dharmAstikAya cAlavAno sAhya Ape che adharmAstikAya thira rahevAno sAhya Ape che AkAzAstikAya avakAza Ape che pudgalAstikAya jIvane madhurAdi surabhigaMdhAdika tathA sakomala sparzAdika bhogapaNe thAya che tathA kAladravya te jIvane jarA bAla tAruNya avasthAdie che tathA anAdi saMsArI jIva bhavasthiti paripAka chatA eka aMtara muhUrtakAlamAM sakalakarma nirjarI mokSa pahoMce tihAM siddha avasthAyeM anaMtokAla paryaMta jIva anaMtA sukhane vilase mATe kAla dravyapaNa jIvane bhoga thAya che. paNa eka jIva dravya koine bhoga Avato nathI mATe akAraNa kayuM ane prakaraNam // 53 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GARANTIRIRIK pAMca dravya bhoga Ave mATe kAraNa kahyA tathA "ghaNI pratoMmAM to saMkSepe eTalaM che je cha dravyamAM eka jIva dravya kAraNa hai che pAMca dravya akAraNa che e paNa vAta ghaNIrIte malatI che. mATe je bahuzruta kahe te kharaM mArIdhAraNA pramANe jIvadravya kAraNa ane pAMca dravya akAraNa ema saMbhave che" nizcayanayathI chae dravya kartA che ane vyavahAranayeM eka jIvadravya kartA che bAkI pAMca dravya akartA che. cha dravyamAM eka AkAzadravya sarva vyApI che ane pAMca dravya loka vyApI che. chae dravya eka khetramA ekaThA rahyAM che paNa eka bIjA sAthe malI jAya nahIM e cha dravyano vicAra kahyo. 8| have ekekA dravyamA eka nitya, bIjo anitya trIjo eka cothe aneka, pAMcamo sat , chaTTho asat , sAtamo vaktavya, || AThamo avaktavya, e ATha ATha pakSa kahe che.. dharmAstikAyanA cAra guNa nitya che tathA paryAyamA dharmAstikAyano eka khaMdha nitya che bAkInA deza pradeza tathA agu-15 laghu paryAya anitya che. adharmAstikAyanA cAra guNa tathA eka loka pramANa khaMdha nitya che ane eka deza bIjo pradeza trIjo agurulaghu e traNa paryAya anitya che. tathA AkAzAstikAyanA cAra guNa tathA lokAlokapramANakhaMdha nitya cha ane eka deza bIjo pradeza bIjo agurulaghu etraNa paryAya anitya che. tathA kAladravyanA cAra guNa nitya che ane cAra hA paryAya anitya che pudgala dravyanA cAra guNa nitya che ane cAra paryAya anitya che jIvadravyanA cAra guNa tathA traNa paryAya nitya che ane eka agurulaghu paryAya anitya che e rIte nityAnitya pakSa kahyo.. have eka aneka pakSa kahe che. eka dharmAstikAya bIjo adharmAstikAya e be dravyano khaMdhalokAkAza pramANa eka che RECCANOHORCESCA- - Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNam Agama- tiane guNa anaMtA che paryAya anaMtA che pradeza asaMkhyAtA che teNeMkarI aneka che, AkAzadravyano lokAloka pramANa khaMdha sAra eka che ane guNa anaMtA che paryAya anaMtA che pradeza anaMtA che mATe aneka che, kAla dravyano varttanArUpa guNa eka che ane guNa anaMtA ke paryAya anaMtA che samaya anaMtA che kemake atIta kAle anaMtA samaya gayA ane anAgatakAle // 54 // anaMtA samaya Avaze. tathA vartamAnakAle samaya eka che mATe aneka pakSa che pudgala dravyanA paramANu anaMtA che te ekeka paramANumAM anaMtAguNa paryAya che te aneka paNuM che ane sarva paramANumA pudgalapaNuM te echaja che mATe eka che. ___ jIvadravya anaMtA che ekekA jIvamA pradeza asaMkhyAtA che tathA guNa anaMtA che paryAya anaMtA che te anekapaNuM che paNa jIvitavyapaNuM sarva jIvonuM ekasarI che mATe eka paNuM che ihAM ziSya pUche che je sarva jIva eka sarIkhA che to mokSanA jIva siddha paramAnaMdamayI dekhAya che ane saMsArI jIva karma vaza paDyA duHkhI dekhAya che ane te sarva judAjudA 13 dekhAya che te kema? tehane guru uttara kahe che ke nizcayanaye to sarva jIva siddha samAna che mATeja sarva jIva karma khapAdavIne siddha thAya che tethI sarva jIvanI sattA eka che. | phari ziSya puche che ke jo sarva jIva siddha samAna kaho cho to abhavya jIva paNa siddha samAna che ema TheguM ane te to mokSa jatA nathI tehane uttara je abhavyane karma cIkaNA che ane abhavyamAM parAvartta dharma nathI tethI siddha thatA nathI tamATe teno ehavoja svabhAva che je mokSe jarbuja nathI ane bhavya jIvamA parAvartta dharma che mATe kAraNa sAmagrI mile palaTaNa pAme guNazreNI caDhI mokSaM karI siddha thAya paNa jIvanA mukhya ATha rucaja pradeza je che te nizcaya nayathI bhavya hai ke jo sarva jIva siddha kama cIkaNA che ane abhayaparAvarta dharma che mATe kAraNa nayI bhavya / // 54 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAECARE tathA abhavya tathA sarvanA siddha samAna che mATe sarva jIvanI sattA eka sarIkhI che kemake e ATha pradezane bilakula karma lAgatA nathI te "zrI AcArAMga sUtranI zrI silAMgAcArya-kRta TIkAnA lokavijayAdhyayane prathamoddezake sAkha cha tihAMthI savistara paNe jovU." / __ have sat tathA asat pakSa kahe che e chadravya te khadravya svakSetra svakAla ane svabhAvapaNe sat eTale chatA che ane para dravya parakSetra parakAla tathA parabhAvapaNe asat eTale achatA che tenI rIta batAvavAne arthe chae dravyano dravya kSetra kAla bhAva kahiye ,ye. dharmAstikAyano mUlaguNa calaNa sahAyapaNo te svadravya, adharmAstikAyano mUlaguNa sthiti sahAyapaNo te svadravya, AkAzAstikAyano mUla guNa avagAhapaNo te svadravya, kAladravyano mUla guNa varttanAlakSaNapaNo te svadravya, tathA pudgalano mUlaguNa puraNa galanapaNo te svadravya, ane jIvadravyano mUlaguNa jJAnAdika cetanAlakSaNapaNo te svadravya e chadravyano | svadravyapaNo kahyo. ___ have svakSetra te dravyano pradezapaNo che te dekhADe che tihAM eka dharmAstikAya bIjo adharmAstikAya e be dravyano svakSetra asaMkhyAta pradeza ke ane AkAzadravyano svakSetra anaMtapradeza che kAladravyano svakSetra samaya che pudgaladravyano svakSetra eka paramANu che te paramANu anaMtA che jIvadravyano svakSetra eka jIvanA asaMkhyAtA pradeza che. have svakAla te chae dravyamA agurulaghunoja che ane e cha dravyanA potapotAnA guNa paryAya te sarva dravyano svabhAva jIvavi.10 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNam AgamasAra KKRA pIjA pAMca dravyamA nathI. jANavo eTale dharmAstikAyamA potAnAja dravya kSetra kAla bhAva che paNa bIjA pAMca dravyanA nathI tathA adharmAstikAya dravyamadhye paNa svadravyAdika cAra che. paNa bIjA pAMca dravyanA nathI emaja AkAzAstikAyane viSe AkAzanAja svadra-5 vyAdika cAra cha paNa bIjA pAMca dravyanA nathI kAladravyamAM kAlanA dravyAdika cAra che bIjA pAMca dravyanA nathI ane pudgalanA dravyAdika cAra te pudgalamAMja che paNa bIjA pAMca dravyanA nathI tathA jIva dravyanA svadravyAdika cAra te jIvamA che paNa vIjA pAMca dravyanA nathI. | je dravya te guNa paryAyavaMta dravyathI abhedaparyAya hoya te dravya kahiye tathA svadharmano AdhAravaMtapaNo te kSetra kahiye / ane utpAda vyayanI varttanA te kAla kahiye tathA vizeSaguNa pariNati svabhAva pariNati paryAyapramukha te svabhAva kahiye. ihAM 1 bhedasvabhAva 2 abhedasvabhAva 3 bhavyasvabhAva 4 abhavyasvabhAva 5 paramasvabhAva e pAMca svabhAva kahevA temAM dravyanA sarvadharmane potapotAnA svasvakAryane karavekarI bheda svabhAva che ane avasthAnapaNe abhedasvabhAva che aNapalaTaNa TU svabhAveM abhavya svabhAva che tathA palaTaNa svabhAve bhavyasvabhAva che ane dravyanA sarvadharma te vizeSa dharmane anuyAyIja meM pariName te mATe te paramasvabhAva kahiyeM e sAmAnyasvabhAva jANavA e rIte chae dravya svaguNe sat che ane paraguNe asat che, ___ have vaktavya tathA avaktavyapakSa kahe che e cha dravyamAM anaMtA guNa paryAya te vaktavya eTale vacane kahevA yogya che ane anaMtA guNa paryAya te avaktavya eTale vacane kahyA jAya nahIM evA che tihAM kevalI bhagavaMte samasta bhAvadIThA SOLCANOLORSCOCALMOREk Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * - -*- - *- SARAMROSAGAR tene anaMta me bhAge je vaktavya eTale kahevA yogya hatA te kahyA valI tenopaNa anaMtamo bhAga zrIgaNadhara deve sUtramA!! guMthyo te sUtramA guMthyA tene asaMkhyAtame bhAge hamaNAM Agama rahyA che e cha dravyanAM ATha pakSa kahyA. have nitya tathA anitya pakSathI caubhaMgI upanI te kahe che eka jenI Adi nathI aneM aMta paNa nathI te anAdi | anaMta pahelo bhAMgo ane jenI Adi nathI paNa aMta che te anAdisAMta bIjo bhAgo tathA jenI Adi paNa che ane | aMta eTale cheheDo paNa che te sAdisAMta trIjo bhAMgo valI jehane Adi che paNa aMta nathI te sAdianaMta nAme cotho bhAgo jANavo. have e cAra bhAMgA cha dravyamA phalAvI dekhADe che jIvadravyamAM jJAnAdika guNa te anAdi anaMta che nitya che ane bhavya jIvane karma sAthe saMbandha tathA saMsArI paNAnI Adi nathI paNa siddhathAya tevAre aMta Avyo tethI e anAdisAMta bhAMgo che ane devatA tathA nArakI pramukhanA bhavakaravA te sAdisAMta bhAMgo che ane je jIva karma khapAvI mokSa gayA | tenI siddhapaNe Adi che ane pAcho saMsAramA koi kAleM Avaq nathI mATe aMta nathI tethI e sAdi anaMta bhAMgo che e jIva dravyamAM caubhaMgI kahI jIvadravyanA cAra guNa anAdi anaMta che jIvane karmasAtheM saMyoga te anAdi sAMta che kemake kevAre paNa karma chUTeheM. ___ have dharmAstikAyamAM cAra guNa tathA khaMdhapaNo te anAdi anaMta che ane anAdi sAMta bhAMgo nathI tathA 1 deza 2 * pradeza 3 agurulaghu e sAdi sAMta bhAMgo che tathA siddhanA jIvamAM dharmAstikAyanA je pradeza rahyA che te pradeza Azra CASTE Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra prakaraNam mayIne sAdi anaMta bhAMgo che evIja rIteM adhostikAyamAM paNa caubhaMgI jANavI ane AkAzadravyamA guNa tathA khaMdha anAdi anaMta che bIjo bhAMgo nathI ane 1 deza 2 pradeza tathA 3 aguru laghu sAdi sAMta che tathA siddhanA jIvanI sAthe saMbandha te sAdi anaMta che. | pudgala dravyamA guNa anAdi anaMta che jIva pudgalano saMbandha abhavyane anAdi anaMta che bhavyajIvane anAdi sAMta |che pudgalanA khaMdha sarva sAdi sAMta che je khaMdha bAMdhyA te sthiti pramANe rahI khare che valI navA baMdhAya che mATe sAdi anaMta bhAMgo pudgalamAM nathI. / kAladravyamA guNa cAra anAdi anaMta che paryAyamA atIta kAla anAdi sAMta che ane vartamAnakAla sAdi sAMta cha | anAgata kAla sAdi anaMta che e kAlanu svarUpa te sarva upacArathI che e rIteM kAladravyamAM caubhaMgI kahI. ___ have dravyakSetra kAla tathA bhAvamAM caubhaMgI kahe che jIvadravyamA svadravyathI jJAnAdika guNa te anAdi anaMta che svakSetre jIvanA pradeza asaMkhyAtA che te sAdi sAMta che taptodvartanApaNe phare che te mATe. athavA avagAhanA mATe sAdi sAMta che paNa chatIpaNe to anAdi anaMta che svakAla agurulaghune guNe anAdi anaMta che ane agurulaghu guNano upajavo tathA viNazavo te sAdi sAnta che tathA svabhAva guNaparyAya te anAdi anaMta che ane bhedAntare agurulaghu te sAdi sAMta che. dharmAstikAyamA svadravya je calaNa sahAya guNa te anAdi anaMta che ane svakSetra asaMkhyAta pradeza lokapramANa che te avagAhanA paNe sAdi sAMta che svakAla te agurulaghu guNe karI anAdi anaMta che ane utpAda vyaya te sAdi sAMta che // 56 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svabhAva te cAra guNa agurulaghu anAdi anaMta che 1 khaMdha 2 deza 3 pradeza te avagAhanAne pramANe sAdi sAMta che ema adharmAstikAyanA paNa dravyAdi cAra bhAMgA jANavA tathA AkAzAstikAyamAM svadravya avagAhanA dAna guNa te anAdi anaMta che ane svakhetra lokAloka pramANa anaMta pradeza te anAdi anaMta che svakAla te agurulaghu guNa sarvathA paNe anAdi anaMta che ane upajave tathA viNasave sAdi sAMta che svabhAva te cAra guNa tathA khaMdha ane agurulaghu te anAdi anaMta che tathA deza pradeza te sAdisAMta che te AkAza dravyanA ve bheda che eka caudarAjalokano khaMdha lokAkAza te sAdisAMta che bIjo alokAkAzano khaMdha te sAdi anaMta che. kAla dravyamAM svadravya je nava purANavarttanA guNa te anAdi anaMta che svakhetra samaya kAla te sAdisAMta che kemake varttamAna samaya eka che te mATe. tathA svakAla te anAdi anaMta che svabhAva te guNa cAra ane agurulaghu anAdi anaMta che atIta kAla anAdi sAMta che ane varttamAna kAla sAdi sAMta che anAgata kAla sAdi anaMta che. pudgala dravyamAM svadravya te dravyapaNe je pUrNagalana dharma te anAdi ananta che ane svakhetra paramANu te sAdisAMta che svakAlasthiti agurulaghu guNa te anAdi anaMta che agurulaghuno upajavo viNazavo te sAdi sAMta che svabhAva te guNa cAra anAdi anaMta che varNAdiparyAya cAra eTale varNa gaMdha rasa sparza te sAdi sAMta che e dravyAdi cAramAM caubhaMgI kahI. cha dravyanA saMbandha AzrI caubhaMgI kahe che, tihAM prathama AkAzadravya che temAM alokAkAzamAM koi dravya nathI, ane lokAkAzamAM cha dravya che, tihAM lokAkAza dravya tathA bIjuM dharmAstikAyadravya ane trIjuM adharmAstikAya dravya Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra // 57 // te anAdi anaMta saMbaMdhI che je lokAkAzanA ekeka pradezamAM dharmadravya tathA adharmadravyano ekeka pradeza rahyo che tepaNa kivAre vichaDase nahI mATe anAdi anaMta saMbaMdhI che AkAza khetralokasarva ane jIvadravyano anAdi anaMta saMbaMdha che, ane saMsArI jIva karma sahita tathA lokanA pradezano sAdi sAMta saMbandha che. lokAMta siddhakhetranA siddhajIvono AkAza pradeza sAthai sAdi anaMta saMbandha che, lokAkAza ane pudgala dravyano anAdi anaMta saMbandha che. AkAza pradezanI sAdheM pudgala paramANuno sAdi sAMta saMbandha che ema AkAza dravyanI pare dharmAstikAya tathA adharmAstikAyano paNa sarva saMbandha jANavo jIva ane pudgalanA saMbaMdhamAM abhavya jIvane pudgalano anAdi anaMta saMbaMdha che kemake abhavya jIvanA karma kivAreM khapaze nahI mATe ane bhavya jIvane karmanuM lAgavuM anAdi kAlanuM che paNa te kivAreka chUTaze mATe bhavya jIvane pudgala saMbaMdha anAdi sAMta che tathA nizveM nayakarI cha dravya svabhAva pariNAma pariNamyA che te pariNAmI paNo sadA zAzvato che te mATe anAdi anaMta che ane jIva tathA pudgala behu dravya mali saMbaMdha bhAva pAme che te para pariNAmI paNo che te parapariNAmipaNo abhavya jIvane anAdi anaMta che ane bhavya jIvane anAdi sAMta che ane pudgalano pariNAmI paNa te sattAyeM anAdi anaMta che ane pudgalano milavo vichaDavo te sAdi sAMta che eTale jIva dravya pudgala sAthai milyo sakriya che ane pudgala karmathI rahita thAya tevAreM jIva dravya akriya che ane pudgala dravya sadA sakriya che. have eka, aneka pakSathI nizce jJAna kahevAne naya kahe che, sarva dravyamAM anekasvabhAva che, te eka vacanathI kahyA jAya nahI mATe mAMho mAMheM naya karI saMkSepa paNe kahe che, tihAM mUla nayanA ve bheda che eka dravyArthika bIjo paryAyA prakaraNam // 57 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hArthika temAM utpAda vyaya paryAya gauNa paNe ane pradhAna paNe dravyano guNa sattAne grahe te dravyArthikanaya kahiye tenA daza dAbheda che 1 sarva dravyanitya che te nityadravyArthika 2 aguru laghu ane khetranI apekSA na kare mUla guNane piMDapaNe grahe te ekadravyArthika 3 jJAnAdika guNe sarva jIva ekasarIkhA che mATe sarvane eka jIva kahe svadravyAdikame grahe te sat dravyArthika jema sat lakSaNaM dravyaM 4 dravyamAM kahevA yogya guNa aMgIkAra kare te vaktavya dravyArthika 5 AtmAne ajJAnI kahevu te azuddha dravyArthika 6 sarva dravya guNaparyAya sahita che ema kahavU te anvaya dravyArthika 7 sarva jIvadravyanI mUla sattA eka che te parama dravyArthikanaya 8 sarva jIvanA ADha pradeza nirmala che te zuddha dravyArthikanaya 9 sarva jIvanA asaM khyAta pradeza ekasarIkhA che te sattA dravyArthikanaya 10 guNaguNI dravya te eka che te paramabhAvagrAhaka dravyArthika dAjema AtmA jJAnarUpa che ityAdika e dravyArthika nayanA daza bheda kahyA. | have paryAyArthika nayanA cha bheda kahe che je paryAyane grahe te paryAyArthika naya kahiye, tenA cha bheda che 1 dravyaparyAya te jIvane bhavyapaNuM tathA siddhapaNuM kaheQ 2 dravyavyaMjanaparyAya te dravyanuM pradezamAna 3 guNaparyAya je eka guNathI anekatA thAya jema dharmAdharmAdi dravya potAnA calaNa sahakArAdi guNathI aneka jIva tathA pudgalane sahAya kare 4 guNa vyaMjana paryAya je eka guNanA ghaNA bheda che 5 svabhAva paryAya te aguru laghu paryAyathI jANavu e pAMca paryAya sarva dravyamAM che ane chaTTo vibhAva paryAya te jIva pudgala e be dravya mA che tihAM jIva je cAra gatinA navA navA bhava kare te jIvamAM vibhAva paryAya tathA pudgalamA khaMgha paNuM te vibhAva paryAya jANavo. CAUSAGARAARAA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra ARCOACAR prakaraNam // 58 // R | have paryAyanA bIjA cha bheda kahe che 1 anAdi nityaparyAya te jema pudgala dravyano meru pramukha 2 sAdi nitya paryAya date jIva dravyanu siddhapaNuM 3 anityaparyAya te samaya samayamAM dravya upaje viNaze che 4 azuddha anityaparyAya te janma maraNa thAya che teNe karI kahe, 5 upAdhiparyAya te karma saMbaMdha 6 zuddhaparyAya je mUlaparyAya sarva dravyanA eka sarIkhA che. e paryAyArthikanuM svarUpa kahyu. / have sAta naya kahe che 1 naigama, 2 saMgRha, 3 vyavahAra, 4 rujusUtra 5 zabda 6 samabhirUDha 7 evaMbhUta-e sAta nayanA nAma jANavAM, temAM pahelo naigama naya kahe che. nathI eka gamo te naigama kahiye guNano eka aMza upano hoya to naigama | |naya kahiye dRSTAnta-jema koika manuSyane pAyalI lAvavAno mana thayo tevAreM jaMgalamA lAkaDaM levA cAlyo rastAmAM koika manuSya malyo teNeM pUchyuM tuM kyAM jAya che tevAreM teNeM kaDaM je pAyalI levA jAuM chu te pAyalI to hajI ghaDI nathI paNa manamAM ciMtavI te thai ema gaNyu tema naigama naya sarva jIvane siddha samAna kahe kemake sarva jIvanA ATha rucaka pradeza nirmala siddha rUpa che tethI eka aMze siddha che te mATe siddha samAna sarva jIva kahyA te naigama nayanA traNa bheda che dA1 atIta naigama 2 anAgata naigama 3 vartamAna naigama e naigama naya kahyo. | have saMgraha naya kahe che. sattAgrahe te saMgraha je eka nAma lIdhA~thI sarva guNa paryAya parivAra sahita Ave te saMgrahanaya jANavo. teno dRSTAnta-jema koika manuSye prabhAteM dAtaNa karavAne arthe potAnA gharanA bAraNe vezIne cAkara puruSane kaDaM je dAtaNa lai Avo tevAre te cAkara manuSya pANIno loTo tathA rumAla ane dAtaNa ema sarva cIja lai Avyo. ORICALCREGARCA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42-AARAK have zeThe to eka dAtaNa nAma laine magAvyu hatuM paNa sarvano saMgraha karI cAkara lei Avyo temaja dravya ebuM nAma kayu to dravyanA guNa paryAya sarva AvyA. e saMgraha nayanA be bheda che eka je dravya paNo sAmAnya paNe bolatAM jIva tathA ajIva dravyano bheda paDyo nahI te pehelo sAmAnya saMgraha tathA bIjo vizeSatAne aMgIkAra kare che je jIva dravya ema kaDaM to ajIva sarva TalyA te vizeSa saMgraha. ___ have vyavahAra naya kahe che je bAhyasvarUpa dekhIne bhedanI vehecaNa kare ane je bAhera dekhatA guNaneja mAne paNa aMtaraMga sattA na mAne eTale e nayamAM AcAra kriyA mukhya che aMtaraMga pariNAmano upayoga nathI kemake naigama tathA saMgraha naya te jJAna rUpadhyAnanA pariNAma vinA aMza tathA sattA grAhI che tema ihAM karaNI mukhya che te vyavahAra nayapaNo jIvanI vyavasthA aneka prakAreM che tihAM naigama tathA saMgraha naya karI sarva jIva sattAyeM eka rUpa che paNa vyavahAra nayathI jIvanA be bheda che. eka siddha bIjA saMsArI te valI saMsArI jIvanA be bheda che. eka ayogI caudamA guNa ThANA vAlA tathA bIjA sayogI te sayogInA be bheda eka kevalI bIjA chadmastha, chadmasthanA ve bheda eka kSINamohI bAramA guNa ThANe varttatA mohanIya karma khapAvyuM te bIjA upazAnta moha te upazAnta mohanA valI be bheda eka akaSAyI igyAramA guNaThANAnA jIva bIjA sakaSAyI te sakaSAyInA be bheda che eka sUkSmakaSAyI dazamAM guNa ThANAnA jIva bIjA bAdara kaSAyI te bAdara kaSAyInA valI be bheda che eka zreNI pratipanna, bIjo zreNIrahita te zreNIrahitanA be bheda eka apramAdI bIjo pramAdI te pramAdInA be bheda eka sarvavirati bIjo dezavirati dezaviratinA be bheda eka vrati SEARCANARCOACA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra // 59 // pariNAmi bIjA avati pariNAmi avatinA be bheda eka avrati samaketi bIjA abrati mithyAtvI te mithyAtvInA be prakaraNam | bheda eka bhavya bIjA abhavya te bhavyanA be bheda eka graMthIbhedI bIjA graMthIabhedI evI rIte je jIva jevo dekhAya tene tevo mAne e vyavahAra naya che emaja pudgalanA bheda karavA te kahe che pudgala dravyanA be bheda che eka paramANu, bIjo * khaMdha, khaMdhanA be bheda eka jIvane lAgA te jIva sahita bIjA jIva rahita te ghaDo pramukha ajIvano khaMdha have jIva sahita khaMdhanA be bheda che eka sUkSma khaMdha bIjo bAdara khaMdha. | ihAM vargaNAno vicAra lakhIye chaiye tihAM pudgalanI vagarNA ATha che1 audArikavargaNA 2 vaikriyavargaNA 3 AhArakavargaNA 4 tejasavargaNA 5 bhASAvargaNA 6 usAsavargaNA 7 manovargaNA 8 kArmaNavargaNA-e ATha vargaNAnAM nAma kahyAM be paramANu bhelAthAya tyAre vyaNukakhaMdha kahevAya traNa paramANu bhelAthAya tevAre vyaNukakhaMdha thAya ema saMkhyAtA paramANu mile saMkhyAtANukakhaMdha thAya temaja asaMkhyAte asaMkhyAtANukakhaMdha thAya tathA anaMtA paramANu mile anaMtANukakhaMdha thAya e khaMdha te| sarva jIvane agrahaNa yogya che ane jevAreM abhavyathI anaMta guNaadhika paramANu bhelAthAya tevAreM audArika zarIrane | levA yogya vargaNA thAya. | emaja audArikathI anaMta guNA adhika vargaNAmAM dala bhelA thAya tevAreM vaikriya vargaNA thAya valI vaikriya thakI anaMta guNA paramANu mile tevAreM AhArakavargaNA thAya ema sarva vargaNAnA ekekathI anaMtaguNA adhika paramANu mile tevAe~ te // 59 // vargaNA thAya eTale pahelIthI bIjI vargaNA bIjIthI trIjI ema sAtamI manovargaNAthI AThamI kArmaNavargaNAmAM anaMta RICHIRICATAIRIRACHI Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tock guNa paramANu adhika che ihAM 1 audArika, 2 vaikriya, 3 AhAraka, 4 taijasa, e cAra vargaNA vAdara che temAM pAMca varNabegandha-pAMca rasa-ATha sparza e vIsa guNa che. tathA 1 bhASA 2 usAsa 3 mana 4 kArmaNa e cAra vargaNA sUkSma che emAM pAMca varNa-be gandha pAMca rasa-cAra sparza-e sola guNa che ane eka paramANumAM eka varNa- ekagaMdha ekarasa-ve sparza e pAMca guNa che ema pudgala khaMdhanA aneka bheda che. e vyavahAra nayanA cha bheda che 1 zuddhavyavahAra te AgalA guNa ThANAnuM choDavuM ane UparanA guNaThANAnuM grahaNa kara athavA jJAna-darzana- cAritra guNa te nizcayanaya ekarUpa che paNa te ziSyane samajAvavAne jUdA jUdA bheda kahevA te zuddha vyavahAra che. 2 jIvamAM ajJAna rAga dveSa lAgyA che te azuddha paNuM che mATe azuddha vyavahAra. 3 je puNyanI kriyA karavI te zubha vyavahAra 4 jethakI jIva pAparUpa azubhakarma kare te azubha vyavahAra. 5 dhana- ghara - kuTuMba pratyakSa sarva ApaNAthI jUdA jUdA che paNa jIveM ajJAnapaNe ApaNA karI jANyA che te upacarita vyavahAra. 6 zarIrAdika paravastu yadyapi jIvathI judI che topaNa pariNAmika bhAva lolIpaNe ekaThA milI rahyA che tene jIva ApaNA karI jANe che te anupacarita vyavahAra jANavo e vyavahAra naya kahyo. have Rju sUtra nayano vicAra kahe che je atIta kAla ane anAgata kAlanI apekSA na kare paNa varttamAna kAle je vastu jevA guNeM pariName vartte te vastune teveja pariNAme mAne mATe e naya pariNAmagrAhI che jema koika jIva gRhastha che paNa aMtaraMga sAdhusamAna pariNAma che to te jIvane sAdhu kahe ane koika jIva sAdhune veSe che paNa mananA pariNAma Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sAra // 60 // viSayAbhilASa sahita che to te jIva avratIja che ema RjusUtranuM mAnavu che te RjusUtranA ve bheda che eka sUkSma Rju sUtra te ema kahe je sadA kAla sarva vastumAM eka varttamAnasamaya vartte che eTale je jIva gayAkAleM ajJAnI hato ane anAgata kAleM ajJAnI bhAveM ajJAnI thaze ema behukAlanI apekSA na kare paNa eka varttamAna samaye je jevo tene tevo kahe te sUkSma Rju sUtra kahiyeM ane mahoTA bAhyapariNAmagrahe te sthUla RjusUtra naya jANavo eTale RjusUtra naya kahyo. have zabdanaya kahe che je vastu guNavaMta athavA nirguNa te vastune nAmakahI bolAviyeM je bhASAvargaNAthI zabda paNeM vacana gocara thAya te zabda naya je kAraNe arUpI dravya vacanathI grahyAjAya nahI paNa vacanathI kahevA te zabda naya kahiyeM ihAM je zabdano artha hoya tepaNo je vastumAM vastupaNe pAmiyeM tevAreM te vastu zabdanaya kahiyeM jema ghaTanI ceSTAne | karato hoya te ghaTa e zabdanayamAM vyAkaraNathI nIpanA ane bIjA paNa sarva zabda lIdhA te zabdanayanA cAra bheda che 1 nAma 2 sthApanA 3 dravya 4 bhAva -ane cAra nikSepAnA paNa ehija nAma che. 1 pahelo nAma nikSepo te AkAra tathA guNarahita vastune nAma karI bolAvavo jema eka lAkaDIno kaTako leine koike tehane jIva evaM nAma kahyaM te nAma jIva jANavuM jema kAlI dorIne sAMpanI buddhiyeM karI ghAvahaNe tehane sAMpanI hiMsA lAge e nAma sarpa thayuM evIja rIte nAma tapa athavA nAma siddha jema vaDa pramukhane siddhavaDa ema kahI bolAve che te nAma nikSepo kahiyeM e sUtra sAkhe che. 2 sthApanA nikSepo kahe che je koika vastumAM koika vastuno AkAra dekhIne tehane te vastu kahe jema citrAma athavA prakaraNam // 60 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatri. 11 kASTa pASANanI mUrtti tene ghoDA hAthIno AkAra che to te ghoDA hAthI kahevAya te sthApanA jANavI e sthApanA nikSepo nAma nikSepeM sahita hoya jema sthApanA siddha jinapratimA pramukha te sadbhAva sthApanA paNa hoya ane asadbhAva sthApanA paNa hoya akRtrima jinapratimA te naMdIzvaradvIpa pramukhane viSe, ane jeha ihAMnI jinapratimAte kRtrima te sarva sthApanA | jANavI jema citrAmanI strI jihAM mAMDI hoya tihAM sAdhu rahe nahI. kAraNa ke sthApanA strI che te strI tulya jANavI | temaja jinapratimA jinasamAna jANavI ihAM koika ajJAnI jIva kahe che, je sthApanAmAM jJAnAdi guNa nathI tethI sthApanAne mAnavI pUjavI nahI tene uttara kahe che ke sthApanArUpa strImAM strIpaNAnA guNa nathI to paNa te vikAranuM kAraNa thAya che temaja jinapratimAM paNa dhyAnanuM kAraNa che ane je ema puche ke hiMsA thAya che ane bhagavaMte to dayAne dharma kahyo che tehane ema kahevuM je paradezI rAjA kesI gurune vAMdavAne arthe bIje dIvaseM mohoTA ADaMbarathI Avyo te vaMdanAmAM hiMsA thayI paNa lAbha kAraNa gaNatAM troTo na thayo bIjo mallinAthajIyeM cha mitra pratibodhavAne putalIno dRSTAnta kahyo te hiMsA to ghaNI thayI paNa te lAbhanA kAraNamAM gaNI che ema bhAva zuddha hoya tihAM hiMsA lAgatI nathI athavA koika ema kahe che je ame ApaNe sthAnake beThA namutthuNaM kahisuM amane lAbha thAse te kharo paNa bhagavatI sUtramAM bhagavAnane vaMdanAne adhikAreM to tihAM jai vaMdanA karavAnuM phala mahoduM kahyuM che tathA nikSepAne adhikAreM ema kayuM je bhAva nikSepo ekalo thAya nahI paNa nAma sthApanA tathA dravya e traNa milyA bhAva nikSepo thAya mATe sthApanA avazya mAnavI have je sthApanA na mAne tene kahiyeM je citrAmanI mUrttine hiMsAnA pariNAmathI phADe tehane hiMsA lAge Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C prakaraNam AgamasAra che temaja jinavaranAdhyAne jinapratimA pUjatA lAbha thAya che ema yukti karatAM tathA AgamanI sAkhe paNa jinapratimAne jinasamAna mAne te ArAdhaka ane je jinapratimAne na mAne teNe sthApanA nikSepo uthApyo ane sthApanA uthApI to dravya tathA bhAva nikSepo thApanA vinA thAya nahI mATe dravya tathA bhAva paNa uthApyo ema traNa nikSepA uthApyA tevAreM siddhAnta uthApyAja mATe je jinapratimAne nahI mAne te virAdhaka jANavo te sthApanA itara ane yAvat kathika e // 61 // 8 be bhedaM che. 3 dravya nikSepo kahe che, jeno nAma paNa hoya tathA AkAra thApanA guNa paNa hoya ane lakSaNa hoya paNa Atmopayoga na mile te dravya nikSepo jANavo eTale ajJAnI jIva te jIva svarUpanA upayoga vinA dravya jIva che "aNuva ogodara" iti anuyogadvAravacanAt valI kaDaM che je siddhAnta vAMcatAM pUchatAM pada akSara mAtrA zuddha artha kare che ane gurumukhe saddahe che te paNa zuddha nizce potAnI sattA olakhyA vinA sarva dravya nikSepAmA che je bhAva vinA dravyapaNo che te puNyabaMdhanuM kAraNa che paNa mokSanuM kAraNa nathI eTale je karaNIrUpa kaSTa tapasyA kare che ane jIva ajIva padArthanI |sattA olakhI nathI tene bhagavatI sUtramA avatI tathA apaccarakANI kahyAM che tathA je ekalI bAhya karaNI kare che ane |pote sAdhu kahevAya che te mRSA vAdI che ema uttarAdhyayana sUtramA kaDaM che "namuNIrannavAseNaM" evacaneM "nANeNaya muNI hoi" evacanathI je jJAnavAna te muni che ane je ajJAnI te mithyAtvI che tathA koika gaNitAnuyoganA naraka Cel // 61 // || devatAnA bola athavA yati zrAvakano AcAra jANIne kahe je amejJAnI chaiye te paNa jJAnI nathI paNa je dravya guNa|| SAKASGEEMOCROSAROKAR CCCCAUSTRA Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAya jANe tene jJAnI kahiye zrIuttarAdhyayane mokSamArge kahyo che. gAthA " eyaM paMcavihanANaM dabANayaguNANaya, pajjhavANaM sabesiMca nANaM nANI hiM desiyaM // 1 // mATe vastu sattA jANyA vinA jJAnI samajavuM nahI ane navatatva olakhe te samaketi ane ehavA jJAna darzana vinA je kahe ke ame cAritriA chaiyeM te paNa mRSAvAdI che kAraNa ke zrIuttarAdhyayana sUtra madhye kAM che je "nANaM daMsaNa nANaM nANeNa vinA na huMti caraNa guNA" e vacana che temATe Aja keTalAka jJAna hIna kriyAno ADaMbara dekhADe che te Thaga che tehano saMga karavo nahI e bAhya karaNI abhavyajIvane paNa Ave | mATe e bAhya karaNI Upara rAcabuM nahI ane AtmAnuM svarUpa olakhyA vinA sAmAyaka paDikamaNA paccakkhANa karavAM te sarva dravya nikSepAmAM puNyAzraya che paNa saMvara nathI zrIbhagavatI sUtra madhye kayuM che "AyA khalu sAmAiyaM" e AlAvAthI jANajo tathA jIva svarUpa jANyA vinA tapa saMyama puNya prakRti te devatAnA bhavanuM kAraNa che "putra taveNaM putra saMyameNaM devaloe uvavajjaMti no cevaNaM AyabhAvavattabayAe" e AlAvo bhagavatImAM kahyo che tathA je kriyAlopI AcArahIna che ane jJAnahIna che mAtra gacchanI lAjeM siddhAnta bhaNe vAMce che vrata paccakkhANa kare che te paNa dravya nikSepo jANavo ema zrI anuyogadvAramAM kahyuM che. je ime samaNaguNamukkajogI chakAyaniraNukaMpA hayAiva uddAmA gayAiva niraMkusA ghaTTAmaTThA tuppoTThA // paMDurapaDapAuragaNA jiNANamaNANAesachaMdA vihariUNa ubhao kAlaM Avassagassa uvadvaMti se taM loguttariyaM dadhAvassayaM // atha - jene chakAyanI dayA nathI ghoDAnIpereM unmada che hAthInIpereM niraMkuza che potAnA zarIrane dhovatAM masalatA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNam AgamasAra // 62 // ujale kapaDe ziNagAra karI gacchanA mamatvabhAveM mAcatAM svecchAcArI vItarAganI AjJA bhAMjatA je tapa kriyA kare che jAte paNa dravya nikSepAmA che athavA jyotiSa vaidyaka kare che ane potAne AcArya upAdhyAya kahevarAvIne lokapAseM 8 mahimA kare che te patrIbaMdha khoTA rUpaiyA jevA che ghaNA bhava bhamase mATe avaMdanIka che e sAkha uttarAdhyayana madhye anAthI muninA adhyayana thakI jANavI ane sUtranA artha gurumukhe sikhyAvinA tathA naya pramANa jANyA vinA nizce AtmAnuM svarUpa olakhyA vinA niyukti vinA upadeza Ape che te pote to saMsAramA buDyA cha paNa je temanI pAse bese che temane paNa saMsAramA buDAve che ema praznavyAkaraNasUtra tathA anuyogadvArasUtramA kartuM che "ajattha ceva | solasamaM" ityAdi ane bhagavatI sUtramA paNa kartuM che "sutattho khalu paDhamo, bIo nijuttimIsao bhaNio, taio ya nira vaseso esa vihI hoi aNuogo" ane keTalAka ema kahe che je ame sUtra Upara artha kariye chaiyeM to niyukti tathA TIkA pramukhanuM zuM kAma che tepaNa mRSAvAda che kema ke zrIpraznavyAkaraNamAM "vayaNatiyaM liMgatiyaM" ityAdika jANyA vinA | ane naya nikSepa jANyA binA je upadeza Ape te mRSAvAda che ema aneka sUtramA kayuM che mATe bahuzruta pAse upadeza sAMbhalavo zrI uttarAdhyayana madhye bahuzrutane merunI tathA samudranI ane kalpavRkSAdi sola upamA dIdhI che e dravyanikSepo kahyo. 4 bhAvanikSepo kahe che. je nAma sthApanA ane dravya etraNa nikSepA te eka bhAvanikSepA vinA azuddha che je nAma tathA AkAra lakSaNa guNa sahita vastu te bhAva nikSepo jANavo uvaogobhAva iti vacanAt eTale pUjA dAna zIla // 62 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAGAC hai tapa kriyA jJAna e sarva bhAvanikSepe sahita lAbhay kAraNa che ihAM koi kahezeje mananA pariNAma dRDha karIne je kariyeM | tene bhAva kahiye ema kahe che te jhUTA che e to sukhanI vAMchAyeM mithyAtvI paNa ghaNA kare che te gaNAtuM nahI ihAM sUtranI sAkhe vItarAganI AjJA heya upAdeyanI parikSA karI ajIvatatva tathA Azravatatva ane bandhatatva Upara heya kehatAM tyAga bhAva ane jIvanA svaguNa je saMvara nirjarA tathA mokSatatva UpareM upAdeya pariNAma te bhAva kahiye eTale rUpIguNa te dravya nikSepa che ane arUpIguNa te bhAvanikSepa che eTale mana vacana kAyA lezyAdika sarva dravya nikSepAmA cha ane jJAna darzana cAritra vIrya dhyAna pramukha sarva guNa bhAvanikSepAmAM che e bhAva nikSepo te nAmasthApanA tathA dravya sahita hoya eTale cAra nikSepA kahyA. | have cAra nikSepA padArtha Upara lagADI dekhADe che nAma jIva te cetanA athavA mAMcAne eka vANane jIva kahI bolAve che. te nAma nikSepe jIva, mUrti pramukha thApi te sthApanA jIva ekeMdrIthI paMceMdrI paryaMta sarva jIva che paNa upayoga mile nahi te dravyajIva ane mUrtimA jIva svarUpa olakhI samakitanA upayogamA che te bhAvajIva ema dharmAstikAyAdika dravyamAM paNa jANatuM nAmathI dharmAstikAya kahI bolAvavo tenA nAma dharmAstikAya dharmAstikAya ehavA akSara lakhavA dRSTAMta kAraNe kAika vastu thApavI te sthApanA dharmAstikAya tathA dharmAstikAya je asaMkhyAtapradezI dharmadravya che te dravya dharmAstikAya e dharmAstikAyane jevAreM calaNa sahAya guNanI apekSAsahita olakhiye te bhAva dharmAstikAya. have koikano sAdhu ehavo nAma che te nAma sAdhu ane sthApanA kariye te sthApanAsAdhu tathA je paMcamahAvrata pAle A SSAGAR Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNam AgamasAra // 63 // AAAAAAACHAR kriyA anuSThAna kare sUjato AhAralIye paNa jJAnadhyAnano jevo upayoga joiye tevo upayoga na hoya te dravyasAdhu je |bhAva saMvaramokSano sAdhaka thai bhAva sAdhunI karaNI kare te bhAva nikSepe sAdhu kahiye. ___ koikano arihaMta nAma che te nAma arihaMta ane arihaMtanI pratimA te thApanA arihaMta jeTalAsudhI chadmastha avasthA te dravya arihaMta ane kevalajJAna pAmyA pache lokAlokano bhAva jANe dekhe te bhAva arihaMta ema siddhamAM paNa kahevo. __ koi jIvano jJAna ehavo nAma athavA bhAveM ajIvano nAma te nAmajJAna tathA je jJAna pustakamAM lakhyu che te sthApanAjJAna je upayoga vinA siddhAMtano bhaNavo athavA anyamatinA sarvazAstra bhaNavA tathA jJazarIrAdika te sarva dravyajJAna je navatatvanuM jANavU te bhAvajJAna. __ tathA koikarnu tapa ehavaM nAma te nAmatapa tathA pustakamAM tapanI vidhInuM lakhana te thApanAtapa ane puNyarUpa mAsakhamaNAdika karavo te dravyatapa je paravastu Upara tyAgano pariNAma te bhAvatapa ema saMgharAdika sarvamAM cAra cAra nikSepA jANavA tathA zrIanuyogadvAra madhye kaDuM che-yataH "jattha ya jaM jANijjA nikkhevaM nikhkhive niravasesaM // jatthaviya na jANejA caukvagaM nikkhive tattha ||1||e cAra nikSepA kahyA eTale zabda naya kahyo. __ have chaTTo samabhirUDha naya kahe che je vastunA keTalAka guNa pragaTyA che ane keTalAka guNa pragaTyA nathI paNa avazya pragaTaze ehavI vastune vastu kahe te vastunA nAmAMtara eka karI jANe jema jIva cetana tathA AtmA ehano eka artha ANSARGAMARANASIK Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ +AISALCASTOTKE kahe te samabhirUDha naya kahiyeM e naya eka aMza ochI vastune pUre pUrI vastu kahe jema teramA guNaThANe kevalI hoya tehane siddha kahe e nayanA bheda bilakula nathI e samabhirUDha naya kahyo. / habe evaMbhata naya kahe che je vastu potAne guNe saMpUrNa che ane potAnI kriyA kare che tene te vasta kahI bolAve jema mokSasthAnakeM je jIva pahoto tene siddha kahe jema pANIthI bharelo strInA mAthA Upara Avato jala dharaNa kriyA karato 6 tene ghaDo kahe e evaM bhUtanaya kahyo. hai have sAta nayanA dRSTAnta zrIanuyogadvArasUtrathI lakhiye chaiyeM. jema koika puruSa koika bIjA puruSane pUchayu je tame hai | kihAM vasocho tevAre te puruSe kayuM huM lokamAM vasuM chu tevAreM azuddha naigamavAle puchyu je lokanA traNa bheda che 1 adholoka 2 tricholoka 3 Urdhvaloka temAM tuM kihAM rahe che tevAreM zuddhanaigameM kaDaM je trichAlokamAM rahuM chu valIpuchyu je tricholokamAM asaMkhyAtA dvIpa samudra che temAM tuM kayAdvIpamA rahe che tevAreM vizuddhanaigameM kaDaM je jaMbudvIpamA rahaM chaM te jaMbudvIpamA kSetra ghaNA che te temAM tu kayA kSetramA rahe che tevAreM atizuddhanaigama bolyo je bharata kSetramA rahuM chu te kSetranA cha khaMDa che te mAhelAM kayA khaMDamAM rahe che tevAreM kaDaM je madhya khaMDamAM rahuM chu ema krame pUchatAM chelle kaDaM je ApaNA dezamA rahuM chu tevAreM pharI puNyu je dezamAM to nagaragrAma ghaNA che to tuM kihAM rahe che tevAreM kaDaM je huM amuka gAmamA rahuM chu te gAmamAM valI amuka pADo tathA amuka ghara batAvyuM tihAM sudhI naigama naya jANavo. ane saMgraha nayavAlo bolyo je mArA potAnA zarIramAM vasuM chu tathA vyavahAra nayavAlo bolyo je saMthAre beTho chu Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra prakaraNam // 64 // MANASALAGICADA teTalAja bichAnAmA rahuM chu ane RjusUtra nayavAle karvA je mArA AtmAnA asaMkhyAtA pradezamA rahuM chu balI zabda naya 4 kahe je mArA svabhAvamA rahuM chu temaja samabhirUDha naya kahe je huM mArA guNamA rahuM chu ane evaMbhUtanayavAdI kahe je |jJAna darzanaguNamAM vasuM chu e dRSTAMta kahyo tema sarva vastumAM kahe,, ___ tathA koike pradezamAtra khetra aMgIkAra karI puchyu je e pradeza kayA dravyano che tevAreM naigamanaya bolyo je chae dravyano pradeza che kemake eka AkAza pradezamadhye cha dravya bhelA che tevAreM saMgrahanaya bolyo je kAla dravya to apradezI che te mATe sarva lokamAM eka samaya sarikho che paNa te eka AkAza dravyanA pradezamAM jUdo nathI mATe kAla vinA pAMca dravyano pradeza che tevAreM vyavahAra naya bolyo ke je dravya mukhya dekhAya che tehano pradeza che tevAreM RjUsUtranaya bolyo ke je dravyano upayoga dei puchiye te dravyano pradeza che jo dharmAstikAyano upayoga dei puchiye to dharmAstikAyano pradeza che jo adharmAstikAyano upayoga dei puchiyeM to adharmAstikAyano pradeza che tevAre zabdanaya bolyo ke je dravyano nAma lai puchiye te dravyano pradeza che have samabhirUDha naya bolyo je eka AkAza pradeza madhye dharmAstikAyano eka pradeza che adharmAstikAyano eka pradeza che ane jIvanA anaMtA pradeza che pudgalanA paNa anaMtA pradeza che tevAreM evaM bhUtanaya bolyo ke pradezane je dravyanI kriyA guNa paryAya aMgIkAra karI dekhiye te samaya te pradeza te dravyano gaNiyeM e pradezamA sAta naya kahyA. __have jIvamA sAta naya kahe che prathama naigamanayanI mate je guNa paryAyavaMta zarIra sahita te jIva eTale zarIramA je RALAMAKARMANCHESTOCAC // 64 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A%AGACACAK bIjA pudgala tathA dharmAstikAyAdika dravya che te sarva jIvamAMja gaNyA tevAreM saMgrahanaya bolyo je asaMkhyAta pradezI-! te jIva eTale eka AkAzanA pradeza TalyA bIjA sarvadravya emAM gaNANA tevAreM vyavahAranaya bolyo je viSayaleyI kAma |vAta saMbhAre te jIva ihAM dharmAstikAya-adharmAstikAya AkAza tathA bIjA pudgala sarva TalyA paNa pAMceindrI tathA mana ane lezyA e pudgala che te jIvamAM gaNANA kAraNake viSayAdikato iMdriyo leche te jIvathI nyArA che paNa ihAM vyavahAra naya mate jIva bhelA lIdhA che tevAreM RjusUtranaya bolyo je upayogavaMta te jIva ihAM iMdriyAdika sarva TalyA paNa ajJAna tathA jJAnanA bheda TalyA nahI have zabda naya bolyo je nAmajIva sthApanAjIva dravyajIva bhAvajIva ihAM jIvamAM guNa-nirguNano bheda paDyo nahI tevAreM samabhirUDha naya bolyo je jJAnAdi guNavaMta te jIva tevAreM matijJAna zrutajJAna ityAdika sAdhaka avasthAnA guNa te sarva jIva svarUpamAM AvyA have evaMbhUtanaya bolyo je anaMtajJAna anaMtadarzana anaMta cAritra zuddhasattAvaMta te jIva e naye je siddha avasthAmAM guNahatA tejagrahyA e sAta naye jIva dravya kahyo. ___ have sAta nayeM dharma kahe che naigamanaya bolyo je sarva dharma che kemake sarva prANI dharmane cAhe che e naya aMzarUpa dharmane dharma ehavaM nAma kahe have saMgrahanaya bolyo je vaDerAyeM Adasyo te dharma eNe anAcAra choDyo paNa kulAcArane dharma kahyo vyavahAra naya bolyo je sukhanu kAraNa te dharma eNe puNyakaraNIne dharma karI mAnyo RjusUtranaya mate je upayoga sahita vairAgarUpa pariNAma te dharma kahiyeM e nayamAM yathA pravRtti karaNanA pariNAma pramukha sarva dharmamAM gaNyAM te mithyAtvIne paNa hoya have zabdanaya bolyo je dharmanu mUla samakita che mATe samakita teja dharma tevAreM samabhirUDhanaya bolyo Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNam AgamasAra je jIva ajIva navatatva tathA cha dravyane olakhIne jIva sattAdhyAve ajIvano tyAga kare ehavo jJAna darzana cAritrano zuddha nizcaya pariNAma te dharma e naye sAdhaka siddhanA pariNAma te dharma paNe lIdhA evaM bhUtanaya bolyo je zukladhyAna da rUpAtItanA pariNAma kSapakazreNI karma kSayanA kAraNa te dharma je jIvano mUlasvabhAva te vastudharma je mokSarUpa kAryane kare te dharma e sAte nayeM dharma kahyo. MI have sAta naye siddhapaNo kahe che naigamanayane mate sarvajIva siddha che kemake sarvajIvanA ATharucakapradeza siddha 4 samAna nirmala che mATe, saMgrahanaya kahe je sarvajIvanI sattA siddhasamAna che eNe paryAyArthikana karI karma sahita avasthA te TAlIne dravyArthika nayeM karI avasthA aMgIkAra karI tevAra vyavahAranaya bolyo je vidyA labdhi pramukha guNe karI siddha thayo te siddha e naye bAhya tapa pramukha aMgIkAra kasyA have RjusUtranaya bolyo ke jeNe potAnA AtmAnI siddhapaNAnI sattA olakhI ane dhyAnano upayoga paNa teja varte che te samaye te jIva siddha jANavo e naye 4 samaketi jIva siddha samAna che ema kaDaM have zabdanaya bolyo je zuddha zukladhyAna pariNAma nAmAdika nikSe te siddha tevAreM samabhirUDhanaya bolyo je kevalajJAna kevaladarzana yathAkhyAta cAritra e guNe sahita te siddha jANavA e naye teramA caudamAM guNaThANAnA kevalIne siddha kahyA ane evaMbhUtanaya kahe che ke jenA sakala karmakSaya thayA lokane aMte 'virAjamAna aSTaguNa saMpanna te siddha jANavA erIte siddha padeM sAta naya kahyA ema sAta naya milyA samaketi che ane je // 65 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka nayane grahaNa kare te mithyAtvI che e sAte nayasiddha te vacana pramANa che ane e sAta nayamAM koipaNa nayane uthApe tenuM vacana apramANa che. have pramANano vicAra kahe che. pramANanA ve bheda che eka pratyakSapramANa bIjuM parokSapramANa temAM je jIva potAnA upayogathI dravyane jANe te pratyakSa pramANa kahiyeM jema kevalI cha dravya pratyakSa pramANe jANe tathA dekhe te mATe kevala jJAna te sarvathI pratyakSa jJAna che ane manaparyavajJAna te mano vargaNA pratyakSa jANe tathA avadhijJAna te pudgala dravyane pratyakSa jANe mATe e ve jJAna dezapratyakSa che bIjuM chadmastha jJAna te sarva parokSa pramANa che. have parokSa pramANa kahe che matijJAnano ane zrutajJAnano upayoga parokSa pramANa che kemake je zAstranA balathI jANe te parokSa pramANa kahiyeM te parokSa pramANanA traNa bheda che 1 anumANapramANa 2 AgamapramANa 3 upamAnapramANa temAM anumANa eTale koika sahinANa dekhIne je jJAna dhAya jema dhumADo dekhIne agninuM anumAna thAya ane Agama eTale zAstranI sAkhathI je vAta jANiyeM jema devaloka tathA naraka nigoda vigereno vicAra AgamathI jANiyeM chaiye te Agama pramANa ane koika vastuno dRSTAnta ApIne vastune olakhAvavI te upamAna pramANa jANavo e pramANa kahyA have sat asat pakSathI saptabhaMgI kahe che. 1 syAt kehatAM anekAMta paNe sarva apekSA lei jIvadravyamAM ApaNo dravya ApaNo khetra ApaNo kAla ApaNo bhAva ema ApaNe guNa paryAyeM jIva che tema sarva dravya ApaNe guNaparyAyeM che te syAt asti nAmA pahelo bhAMgo thayo . Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra // 66 // 2 je jIvamAM bIjA pAMca dravyanA 1 dravya 2 khetra 3 kAla 4 bhAva te paradravyanA guNaparyAya jIvamAMnathI eTale para dravyanA guNano nAstipaNo sarva dravyamAM che e syAt nAsti bIjo bhAMgo thayo . 3 dravya svaguNe asti ane paraguNe nAsti e ve bhAMgA eka samaye dravyamAM che jema je samaye zuddha svaguNanI asti che teja samaye paraguNanI nAsti paNa che mATe asti nAsti e behuM bhAMgA bhelA che te syAt asti nAsti trIjo bhAMgo thayo. 4 asti ane nAsti e behu bhAMgA eka samayamAM che to vacane karI asti eTalo bolatAM asaMkhyAtA samaya lAge tethI nAsti bhAMgo teja vakhate kahavANo nahI ane jo nAsti bhAMgo ko to asti paNo nAvyo mATe ekajaM asti kahetAM thakAM nAstipaNo teja samaye dravyamAM che te nahI kahevANo mATe mRSAvAda lAge temaja nAsti kahatAM astino mRSAvAda lAge mATe vacane agocara che eka samayamAM behu vacana bolyA jAya nahI kemake eka akSara bolatAM asaMkhyAtA samaya lAge che mATe vacanathI agocara che te syAt avaktavya e cotho bhAMgo kahyo. 5 te avaktavyapaNo vastumAM astidharmano paNa che mATe syAt asti avaktavya pAMcamo bhAMgo kahyo. 6 temaja nAsti dharmano paNa avaktavya paNo vastu madhye che mATe syAt nAsti avaktavya chaTTo bhAMgo jANavo. 7 te astipaNo tathA nAstipaNo behu dharma eka samaye vastu madhye che paNa vacanathI avaktavya che mATe syAt asti nAsti yugapat avaktavya e sAtamoM bhAMgo kahyo. have e sAta bhAMgA nitya tathA anityapaNamAM lagADe che 1 syAt nityaM 2 syAt anityaM 3 syAt nityAnityaM 4 prakaraNam // 66 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAt avaktavyaM 5 syAt nitya avaktavyaM 6 syAt anitya avaktavyaM 7 syAt nityAnityaM yugapat avaktavyaM emaja eka anekanA sAta bhAMgA kahevA tathA guNaparyAyamAM paNa kahevA kemake siddha madhye naya nathI topaNa saptabhaMgIto siddhamA che. ___ have sattA olakhAvavAne tribhaMgIyo kahe che. 1 mithyAtva dazA te bAdhakadazA 2 samakita guNaThANAthI mAMDIne ayogI kevalI guNaThANA sudhIsAdhaka dazA jANavI 3 sarvakarmathI rahita te siddhadazA 1 jJAnano jANapaNo te jIvano guNa 2 teno jJAtA te jIva 3 jJeya te sarva dravya 1 dhyAna te jIvanA svarUpano 2 te dhyAnano dhyAtAjIva 3 dhyeya AtmAno svarUpa 1 kartA te jIva 2 karmate eka mokSa bIjo bandha 3 kriyA te eka saMvara bIjI Azrava 1 karma te cetanAne karma baMdhanA pariNAma 2 karmanuM phala te cetanAne je karma udayanApariNAma 3 jJAna cetanA te jIvano svaguNa te AtmAnA hai traNa bheda che 1 ajJAnI jIva zarIrAdika paravastune AtmabuddhiyeM karImAne te pahelo bahirAtmA 2 je deha sahita jIva che te paNa nizcai sattAguNa siddha samAna che eTale potAnA jIvane siddha samAna karI dhyAve te bIjo aMtara AtmA jANavo |3 karmakhapAvI kevala jJAnapAmyA te arihaMta tathA siddha sarva paramAtmA jANavA e tribhaMgIno vicAra kahyo eTale ATha pakSano vicAra kahyo. na have eka dravya madhye cha sAmAnya guNa che te kahe che pahelo astitva te je cha dravya ApaNA guNa paryAya pradeze karI asti che temAM dharma adharma AkAza ane jIva e cAra dravyamAM tIna dravyano asaMkhyAtA pradeza milyA khaMdha thAya che ave AkAzano anaMta pradezano khaMdha thAya ane pudgalamA khaMdha thavAnI zakti che mATe e pAMca dravya astikAya che ane SAARASAARAHASIA GE Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra HEMAM gayA. chaTTho kAla dravyano samaya koi koithI milato nathI kemake eka samaya viNasyA pache bIjo samaya Ave che mATe kAla prakaraNam | astikAya nathI e dravyamAM astitva paNo kahyo. 2 vastutva kehatAM vastupaNo kahe che te dravya chae ekaThA eka kSetra madhye rahyA che eka AkAza pradezamA dharmAstikAyano eka pradeza rahyo che tathA adharmAstikAyano paNa eka pradeza rahyo che ane jIva anaMtAnA anaMtA pradeza rahyA che pudgala paramANu anaMtA rahyA che te sarva potAnI sattA lIdhA thakA rahyA che paNa koi dravya koi dravya sAthe milI jAto nathI te vastu paNo. | 3 dravyatva kehatAM dravyapaNo te sarva dravyapotapotAnI kriyA kare eTale dharmAstikAyamAM calaNaguNa te sarva pradeza madhye &che sadA kAleM pudgala tathA jIvane calAvavA rUpakriyA kare che ihAM koi puche je lokAnta siddhakSetramA dharmAstikAya che te siddhanA jIvane calAvavApaNo karatI nathI te kema? tene uttara kahe che je siddhanA jIva akriya che mATe zalatA 4 nathI paNa te kSetramA je sUkSma nigodanA jIva tathA pudgala che tehane dharmAstikAya calAve che mATe potAnI kriyA kare che temaja adharmAstikAya jIva tathA pudgalane sthira rAkhavAnI kriyA kare che tathA AkAzadravya te sarva dravyane avagAhanA rUpakArya kare che ihAM koi pUche je alokAkAzamAM to bIju koi dravya nathI to alokAkAza kayA dravyane avagAha-121 dAna Ape che tene uttara kahe che je alokAkAzamAM avagAha karavAnI zakti to lokAkAza jevIja che paraMtu tihAM : A LINARRECREKA 9 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avagAhano dAna lenAra dravya koi nathI mATe avagAhadAna karato nathI ane pudgala dravya milavA vikharavArUpa kriyA kare che tathA kAladravya vartanArUpa kriyA kare che ane jIvadravya jJAna lakSaNa upayogarUpa kriyA kare che ema sarva dravya potAne pariNAmI svasattAnI kriyA kare che e dravyatvapaNo kahyo. 4 prameyatvaM kehatAM prameyapaNo, je cha dravyamAM prameyapaNo che teno pramANa kevalI potAnA jJAnathI kare che je dharmAstikAya tathA adharmAstikAya ane AkAzAstikAya ekeka dravya che ane jIva dravya anaMtA che tehanI gaNati kahe che saMjJI manuSya saMkhyAtA che asaMjJI manuSya asaMkhyAtA che nArakI asaMkhyAtA che devatA asaMkhyAtA ke tiyaMca paMcendrI asaMkhyAtA che beMdrI asaMkhyAtA che tendrI asaMkhyAtA caureMdrI asaMkhyAtA che te thakI pRthvIkAya asaMkhyAtA apakAya asaMkhyAtA te kAya asaMkhyAtA vAyukAya asaMkhyAtA pratyeka vanaspati jIva asaMkhyAtA te thakI siddhanA jIva anaMtA te thakI bAdara nigodanA jIva anaMta guNA eTale bAdara nigoda te kaMdamUla Adu sUraNa pramukha ehane suine agrabhAgeM anaMtA jIva che te siddhanA jIvathI anaMta guNA che ane sUkSma nigoda sarvathI anaMta guNA che te sUkSma nigodano vicAra kahe che jeTalA lokAkAzanA pradeza che teTalA golA che te ekeka golAmAM asaMkhyAtA nigoda che nigoda zabdano artha eche je anaMtA jIvano piMDabhUta eka zarIra tehane nigoda kahiyeM te ekekI nigoda madhye anaMtA jIva che te atIta kAlanA sarva samaya tathA anAgatakAlanA sarva samaya ane varttamAna kAlano eka samaya tene bhelA karI anaMta guNA kariyeM eTalA eka nigodamAM jIva che eTale anaMtA jIva che e saMsArI jIva ekekAnA asaMkhyAtA pradeza che ase ekekA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sAra // 68 // pradeze anaMtikarmavargaNA lAgI che te ekeka vargaNA madhye anaMtA pudgala paramANu che ema anaMtA paramANu jIvasAthe lAgyA che te thakI anaMta guNA pudgala paramANuM jIvathI rahita chuTA che. golAya asaMkhijjA, asaMkhanigoyao havai golo / ikkikammi nigoe, anaMtajIvA muNeyavA // 1 // artha - lokamAMhe asaMkhyAtA golA che ekekA golA madhye asaMkhyAti nigoda che ekeka nigodamAM anaMtA jIva che. sattarasasamahiA, kira igANupANummihuMti khuDDabhavA / sagatisasayatihuttara, pANuM puNa igamuhattaMmi // 1 // artha - nigodiyA jIva te manuSyanA eka usAsamAM sattara 17 bhava jhAjerA kare che ane saDatrIsaso tihUMtera 3773 zvAsocchvAsa eka muhUrttamAM thAya. paNasaTTisahassa paNasaya, chattisA igamuhutta khuDDubhavA / AvaliyANaM do saya, chapannA egakhuDDubhave // 1 // artha - nigodanA jIva eka muhUrttamAM 65536 bhava kare ane nigodano eka bhava 256 AvalIno che kSullaka bhavano e pramANa che. asthi anaMtAjIvA, jehiM na patto tasAipariNAmo / uvajjaMti cayaMti ya, puNovi tattheva tattheva // 1 // artha - nigodarmA anaMtA jIva ehavA che je jIva trasa paNo pahelA kivAreM pAmyAM nathI anaMto kAla pUrve gayo ane anaMto kAla jAze paNa te jIva vAraMvAra tihAMja upaje che ane tihAMja caveche ema eka nigodamAM anaMtA jIva che te prakaraNam // 68 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigodanA be bheda che eka vyavahArarAzInigoda ane bIjo avyavahArarAzInigoda temAM je bAdaraekeMdrIpaNo bhAveM trasapaNo pAmIne pAchA nigodamAM jAi paDyA che te nigodiyA jIvane vyavahAra rAzIyA kahiyeM ane je jIva koipaNa kAle nigodamAMthI nikalyA nathI te jIva avyavahArarAzIyA kahiye ane ihAM manuSyapaNAthI jeTalA jIva karma khapAvIne eka samayamA mokSa jAya che teTalA jIva teja samaye avyavahAra rAzI sUkSma nigodamAthI nikalIne ucAM Ave che jo dazajIva mokSajAyato dazajIva nikale koika velAe bhavyajIva ochA nikale to te ThekANe eka ve abhavya nikale paNa vyavahArarAzImAM jIva koi vadhe ghaTe nahI evA nigodanA asaMkhyAtA lokamAMhelA golAte cha dizInA AvyA pudgalane AhArAdi paNe le che te sakala golA kahevAya ane lokane aMtanA pradeze je nigodanA golA rahyA che tene traNa dizInA AhAranI pharazanA che mATe vikala golA kahiyeM e sUkSma nigodamAM pAMca thAvaranA sUkSma jIva te sarva lokamAM dra kAjalanI kuMpalInIpere bhasyAthakA vyApI rahyA che ane sAdhAraNapaNo te mAtra eka vanaspatimAMja che paNa cAra thAvaramAMta nathI e sUkSma nigodamAM anaMtu duHkha che tenuM udAharaNa kahe che sAtamI narakanuM AuSya tetrIsa sAgaropamanu cha tetrIsa sAgaropamanA jeTalA samaya thAya teTalA vakhata sAtamI narakamAM utkRSTo tetrIsa sAgaropamane AyuSe koika jIva upaje 3 teTalA. bhavamAM jeTaluM chedana bhedana- duHkha thAya te sarva ekahuM kariye tethI anaMtaguNuM duHkha nigodanA jIva eka samayamAM bhogave che dRSTAnta jema koika manuSyane sADA traNa kroDa loDAnI suine agnithI tapAvIne koika devatA samakAle cobhe tene je vedanA thAya tethI anaMta guNI vedanA nigoda madhye che ane bhavya jIvane nigodanuM kAraNa te ajJAna dazA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra prakaraNam // 69 // 964USOSHARRASKUSASUSAS che mATe tehano tyAga karo e nigodano vicAra kahyo e sarva prameyano pramAtA AtmA potAnA jJAna guNe karI prameyano pramANa kare e prameyatva paNo kahyo. 5 satvapaNo te cha dravya eka samayamA upaje viNaze che anesthirapaNe che utpAda vyaya dhruvapaNo tehija satpaNo (utpAda vyayadhruvayuktaM sat) iti tatvArtha vacanAt te vistArathI kahi dekhADe che je dharmAstikAyanA asaMkhyAtA pradeza che tihAM eka pradezamA agurulaghu asaMkhyAto che ane vIjA pradezamAM anaMto agurulaghu che trIjA pradezamA asaMkhyAto aguru / laghu che ema asaMkhyAtA pradezamA agurulaghu paryAya ghaTato vadhato rahe che te agurulaghu paryAya cala che te je pradezamA asaMkhyAto che te pradezamAM anaMto thAya che ane anaMtAne ThekANe asaMkhyAto thAya che ema lokapramANa asaMkhyAta pradezamAM sarIkho samakAleM aguru laghu paryAya phire che te je pradezamA asaMkhyAto phiTIne anaMto thAya che te pradezamAM asaM-12 khyAtapaNAno vinAza che ane anaMta paNAno upajavo che ane agurulaghu paNe guNa dhruva che ema upajavo viNasavo ane dhruva e traNe pariNAma che. | adharmAstikAyamAM paNa etraNe pariNAma asaMkhyAta pradeze sadA samaya samayamAM pariNAmI rahyA che temAM paNa upaje| viNaze ane thirarahe che ema AkAzanA anaMtA pradezamA paNa eka samaye traNa pariNAma pariName che ane jIvanA asaMkhyAtA pradeza che te madhye paNa upaje viNaze thira rahe tathA pudgala paramANumAM paNa samaya samaya thAya che ane kAlano| vartamAna samaya phiTIne atIta kAla thAya che to te samayamA vartamAnapaNAno vinAza che ane atItapaNAno upajavo che // 69 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RECORRUGALASSESAX kAla paNe dhruva che e sthUla thakI utpAda vyaya dhruvapaNo kahyo ane vastugate mUlapaNe jJeyane palaTave jJAnano paNa te bhAsana paNe pariNamavo thAya te pUrva paryAyanA bhAsanano vyaya ane abhinava jJeyanAM paryAya bhAsanano utpAda tathA jJAna-14 |paNAno dhruva e rIte sarva guNanA dharmanI pravRttirUpa paryAyano utpAda vyaya zrIsiddha bhagavantamAM paNa thai rahyo che emaja dharmAstikAyanA pradeze je khetragata asaMkhyAtA pudgala tathA jIvane pahele samaya calaNa sahAyI paNo pariNamato hato ane | bIje samaya ananta paramANuM tathA anantA jIva pradezane calaNa sahAyI thayo tevAreM asaMkhyAtA calaNa sahAyano vyaya ane anaMtA calaNa sahAyano upajavo ane guNapaNe dhruva ema dharmadravya madhye utpAda vyaya thayI rahyo che temaja adharmA|dika dravyane viSe paNa bhAva tathA valI kArya kAraNa paNe utpAda vyaya tathA agurulaghunA calaNano utpAda vyaya paMcAstikAryane viSe kahevU tathA kAla dravya te upacAra ke tenuM svarUpa sarva upacArathIja kahevU e rIte sarva dravyamAM sat paNo che jo aguru laghuno bheda na thAya to pache pradezano mAhomAMhe bheda kahevo thAya te mATe agurulaghuno bheda sarvamAM che ane jeno utpAda vyaya rUpa satpaNo eka che te dravya eka che tathA jeno utpAda vyaya satpaNo jUdo te dravya paNa |jUdo che eTale sat kehatAM satvapaNo khyo| | 6 agurulaghutva paNo kahe che je dravyano agurulaghu paryAya che te cha prakAranI hAni vRddhikare temA cha prakAranI vRddhi | che 1 ananta bhAgavRddhi 2 asaMkhyAta bhAgavRddhi 3 saMkhyAta bhAgavRddhi 4 saMkhyAta guNavRddhi 5 asaMkhyAta guNavRddhi 6 anaMta guNavRddhi have cha prakAranI hAnI kahe che 1 anaMta bhAgahAni 2 asaMkhyAta bhAgahAni 3 saMkhyAta bhAgahAni 4 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra // 70 // saMkhyAta guNahAni 5 asaMkhyAta guNahAni 6 anaMta guNahAni e rIte cha prakAranI vRddhi tathA cha prakAranI hAni te sarva prakaraNam dravyamAM sadA samaya samaya thayI rahI che vRddhi te upajavo ane hAni te vyaya kahiyeM e agurulaghu paNo kahyo nahIM guru tathA nahI laghu te agurulaghu svabhAva kahiyeM e sarva dravya madhye che te zrIbhagavatIsUtre "sabadabA sabaguNA sabapaesA saba|pajjavA sabaddhA agurulahuAe" agurulaghu svabhAvane AvaraNa nathI tathA AtmA madhye je agurulaghu guNa te AtmAnA sarva pradeze kSAyaka bhAva thaye sarva guNa sAmAnya paNe pariName paNa adhikA ochA pariName nahI te agurulaghuguNanuM pravatana jANavU te agurulaghu guNane gotrakarma roke che e agurulaghu svabhAva te sarva dravyamAM che. | have guNanI bhAvanA kahe che tihAM jeTalA chae dravyamAM sarIkhA guNa che te sAmAnya guNa kahiyeM ane je guNa eka dravyamA che ane bIjA dravyamAM nathI te vizeSa guNa kahiye je guNa koika dravyamA che ane koika dravyamAM nathI te sAdhAraNa asAdhAraNa guNa kahiyeM ema e cha dravyamAM anaMta guNa ananta paryAya ananta svabhAva sadA zAzvatA che jema zrIkevalI bhagavaMteM parUpyA te sarva jerIteM che terIteM saddahaNA pUrvaka yathArtha upayogathI zrutajJAnAdikathI yathArtha paNe jANavA saddahavA e nizceM jJAna te mokSay kAraNa che je jIva jJAna pAmyo te jIva virati kare che te cAritra kahiye jJAna- phala viratipaNo che te mokSanuM tatkAla kAraNa che. __ have nizceMcAritra ane vyavahAra cAritrano vicAra kahe che. temA prathama vyavahAra cAritra te je prANAtipAta viramaNa 81 pramukha paMcamahAvratarUpa te sarvavirati kahiye ane sthUla prANAtipAta viramaNavratAdika zrAvakanA bAravrata te dezavirati Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CARRIEDOSMADAUSAMAUSA cAritra jANavU e vyavahAra cAritra sukhanuM kAraNa che evI karaNIrUpa zrAvakanA bAravrata ane yatinAM pAMca mahAvrata te abhavyane paNa Ave tethI devatAnI gati pAme paNa sakAma nirjarAcaM kAraNa na thAya ihAM koI pUcheke mokSana kAraNa nathI to eTalaM kaSTa zAvAste kariye tene uttara je tyAga buddhI nizca jJAnasahita cAritra te mokSana kAraNa che mATe nizcaM cAritra sahita vyavahAra cAritra pAlavU te nizce cAritra kahe che zarIra indriya viSaya kaSAya yoga e sarva para vastu jANI chAMDavA tathA AhAra te pudgala vastu jANI chAMDavo AtmA aNAhArI che te mATe mujhane AhAra karavo ghaTe nahI AhAra te pudgala che AtmA apudgalI che te mATe tyAga karavo tadrUpa je tapa te tapa nizce cAritramA jANavU cAritra kahetAM caMcalatA| | rahita thiratAnA pariNAma ane AtmasvarUpane viSe ekatvapaNe ramaNa tanmayatA svarUpa vizrAMti tatvAnubhava te cAritra kahiye te cAritranA be bheda che eka dezavirati bIjo sarva virati tihAM deza virati kehatAM zrAvakanA bAravrata nizceM tathA vyavahArathI kahe che. 1prANAtipAta viramaNa vrata te parajIvane ApaNA jIvasarIkho jANI sarva jIvanI rakSA kare te vyavahAra dayA thayI mATe vyavahAra prANAtipAtaviramaNa vrata jANavU ane je ApaNo jIva karmavazapaDyo duHkhI thAya che te ApaNA jIvane karmabaMdhanathI mukAva, ane AtmaguNa rakSA karI guNavRddhi karavI te svadayA baMdhahetu pariNati nivArI svarUpaguNane | pragaTapaNe karavA je guNa pragaTa thayo te rAkhavo eTale jJAne karI mithyAtva TAlI ApaNA jIvane nirmala kare te nizcaithI prANAtipAta viramaNa vrata kahiye. HOSSAISTES BOSSSSS Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNam Agama- 2 mRSAvAda viramaNavrata kahe che. jUTuM vacana bilakula bolavU nahI te vyavahAra mRSAvAda viramaNavrata ane je para pudgasAra lAdika vastune ApaNI kahevI te mRSAvAda vacana che ane jIvane ajIva kahe tathA ajIvane jIva kahe ityAdika ajJAna bhAva te sarva nizceM mRSAvAda che. athavA siddhAntanA artha khoTA kahe e mRSAvAda jeNe chAMDyo te nizce mRSAvAda // 71 // viramaNavrata kahiyeM eTale bIjA adattAdAnAdika vrata jo bhAMje to teno mAtra cAritra bhaMga thAya paNa jJAna darzanano bhaMga na thAya ane jeNe nizceM mRSAvAdano bhaMga kasyo teNe samaketa tathA jJAna ane cAritra e traNeno bhaMga kasyo tathA AgamamA ema kartuM che je eka sAdhuyeM cotho vrata bhaMga kasyo ane eka sAdhuyeM bIjo mRSAvAda vrata bhaMga kasyo to jeNe |cotho vrata bhaMga kasyo te AlovaNa lei zuddha thAya paNa je siddhAntanA arthano mRSA upadeza Ape te AlovaNa lIdhe|8 paNa zuddha thAya nahI. | 3 adattAdAna viramaNa vrata kahe che je pArakuM dhana vastu chupAve corI kare ThagabAjI karI lIye te corI che eTale |pArakI vastu dhaNInA didhA vinA levI nahI e vyavahArathI adattAdAna viramaNa vrata jANavU ane je pAMca iMdriyanA trevIsa viSaya ATha karma vargaNA ityAdika paravastu levI nahI tathA tenI vAMchA na karavI te AtmAne agrAhya che mATe te nizcethI adattAdAna viramaNa vrata kahiye ihAM koi pUche je viSayanI ane karmanI vAMchA koNa kare che tene uttara je| 18| puNyane levA yogya che te jIva karmanI vAMchA kare che je puNyanA 42 bheda che te cAra karmanI zubha prakRti che eTale je divyavahAra adattAdAna to nathI letA paNa aMtaraMga puNyAdikanI vAMchA che tene nizceM adattAdAna lAge che. // 71 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 maithuna viramaNa vrata kahe che. je puruSa parastrIno parihAra kare tathA je strI parapuruSano parihAra kare ihAM sAdhune strIno sarvathA tyAga che ane gRhasthane paraNelI strI mokalI che parastrIno paJcakhANa che te vyavahArathI maithunanuM viramaNa kahiyeM ane je viSayanA abhilASanuM tathA mamatA tRSNAno tyAga parabhAva varNAdika paradravyanA svAmitvAdika teno abhogI paNo AtmA svaguNa jJAnAdikano bhogI che ane e pudgalakhaMdha te anaMtA jIvanI eThache tene kema bhogave e rIte tyAga te nizthI maithuna viramaNa kahiyeM jeNe bAhya viSaya chAMDyo che ane aMtaraMga lAlaca chUTI nathI to tehane te maithunanA karma lAge che. 5 parigraha parimANatrata kahe che. parigraha dhana-dhAnya- dAsadAsI - caupada - jamIna-vastra- AbharaNano tyAga temAM sAdhune to sarvathA parigrahano tyAga che tathA zrAvakane icchA parimANa che jeTalI icchA hoya teTalo parigraha mokalo rAkhe vIjAnI vratI kare e vyavahArathI kahyo ane je karma rAgadveSa ajJAnadravya jJAnAvaraNI pramukha ATha karma ane zarIra indriyano parihAra eTale karmane parigraha jANI chAMDavo te nizveMthI parigrahano tyAga eTale paravastunI mUrchA chAMDavI jeNe mUrchA choDi teNe parigraha choDyoja che ema jANavuM. 6 diziparimANa vrata kahe che. tihAM tirachi cAra dizI pAMcamI adho chaTThI Urdhva e chadizInA khetrano mAna karI mokalo rAkhe te vyavahArathI dizI parimANa kahiyeM ane cAra gatimAM bhaTakavuM te karmanuM phala che ema jANI tethI udAsInapaNo ane siddha avasthAzuM upAdeya paNo te nizcediziparimANa vrata kahiyeM. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra // 72 // MOSAIRAUSASUSASSASSA 7 bhogopabhoga parimANa vrata kahe che je ekavAra bhogavaq te bhoga ane je vAraMvAra bhogavad te upabhoga teno pari-TU prakaraNam mANa kare te vyavahAra bhogaupabhoga vrata kahiye ane je vyavahAranayeM karmano kartA bhoktA jIva che ane nizcaya naye to karmano kartA karma che AtmA anAdino parabhAva bhogI thayo che tethI parabhAvagrAhaka ane parabhAvarakSaka thayo eTale 18 AtmAnI jJAyakatA grAhakatA bhogyatA rakSakatA bIgaDe kartA paNo bIgaDyo tevAreM parabhAva kartA thayo te paNa parabhAva raMgIpaNe ATha karmano kartA thayo che paNa sattAyeM to svabhAvano kartA che paNa upagaraNa avarANA tethI svakArya karI zakato nathI vibhAvane kare che ajJAna paNe jIvano upayoga malyo che paNa nyAro che potAnA jJAnAdika guNano kartA| dAbhoktA che ehavo svarUpAnuyAyI pariNAma te nizce bhogopabhoga vrata tyAga jANavo. 8 anarthadaNDa viramaNa vrata kahe che. je kAma vinA jIvano vadha karavo pArakAvAste AraMbha pramukha karavAnI AjJA pramukha ApavI te vyavahAra anartha daMDa ane zubhAzubha karma te mithyAtva avirati kaSAya yogathI. baMdhAya che tene jIva ApaNA karI jANe e nizcethI anarthadaMDa. ___9 sAmAyaka vrata kahe che. je manavacanakAyAnA AraMbha TAlIne tene nirAraMbhapaNe va ve te vyavahAra sAmAyaka jANavo ane je jIvanA jJAna darzana cAritra guNa vicAre sarva jIvanA guNanI sattA eka samAna jANI sarva jIva sAthe samatA pariNAmeM varte te nizcaMthI samatArUpa sAmAyaka kahiye. / / / 72 // 10 dezAvagAzika vrata kahe che. je mana vacana kAyAnA yoga eka Thora karI ekasthAnakeM besI dharma dhyAna karavo te 21 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra dezAvagAzika kahiye ane je zruta jJAne karI cha dravya olakhIne pAMca dravyano tyAga kare ane jJAnavaMta jIvane dadhyAve te nizce dezAvagAzika vrata kahiyeM. 11 pozaha vrata kahe che. je cAra pahora athavA ATha pahora sudhI samatA pariNAmeM sAvadya choDI nirAraMbhapaNe sijhAhAyadhyAnamA pravarte te vyavahAra pozaha kahiye ane potAnA jIvane jJAna dhyAnathI popIne puSTa kare te nizcethI pozaha vrata | kahiye jIvane potAnAM svaguNe karI poSIje tene pozaha kahiye. 12 atithisaMvibhAga vrata kahe che. je pozahane pAraNe athavA sadA sarvadA sAdhune tathA jainadharmi zrAvakane potAnI zaktipramANe dAna de, te vyavahAra atithisaMvibhAga kahiye ane potAnA jIvane athavA ziSyane jJAna- dAnate bhaNaq bhaNAvatuM suNatuM suNAvaq te nizcaMthI atithi saMvibhAga vrata kahiyeM eTale zrAvakanA bAravrata kahyAM te samakita sahita je nizceM tathA vyavahArathI bAra vratadhAre te jIvane pAMcameM guNaThANe dezavirati zrAvaka kahiyeM deza kehatAM dezathakI thoDIzI 8 vratipaNo che mATe ane yatine sarvathI vratipaNo che tethI pAMca mahAvrataja che sAdhune pAMca mahAvratamAM sarva vrata AvyAM e nizcaM tyAgarUpa jJAna dhyAna saMvara nirjarAmAM thiratAnA pariNAma te nizcaM cAritranA eka utsarga bIjo apavAda e bemArga che temAM je utkRSTa tIkSNa pariNAma te utsarga ane je utsarga rAkhavAne kAraNarUpa te apavAda-uktaMca // "saMtharaNami asuddha, dugnavi giraMtadeMtayANa'hiyaM // Aura didruteNaM, te cevahiyaM asaMtharaNe" // 1 // eTale jyAM sudhI sAdhaka bhAvane jIvavi.13 bAdhaka napaDe tyAMsudhI jehanI nAkahI te Adaravo nahI ane jo sAdhaka pariNAma rahetA na dIThA tevAreM jehanI nA te RSSSSSSSSSSSSS Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sAra // 73 // Acare tene apavAdamArga kahiye je AtmaguNa rAkhavAne karavo te apavAda ane guNIne rAge bhaktiyeM karavo te prazasta e ve to sAdhana che ane je udaikane akhamavAthI karavuM te aticAra che tathA sabalo ane udaika mATe azakta paNe kara te paDivAi che te madhye apavAda mArga te pariNAma dRDha rahe tema AjJAyeM karavo. have cAra dhyAna kahe che. 1 ArtadhyAna. 2 raudradhyAna. 3 dharmadhvAna. 4 zukladhyAna. tihAM pahelA ve dhyAna te azubha | kahiyeM ane pAchalA be dhyAna te zuddha che tihAM manamAM AhaTa dohaTanA pariNAma te ArtadhyAna kahiyeM tenA cAra pAyA che 1 bhAi mitra sajjana mAtA pitA strI putra dhana pramukha iSTa vastuno viyoga thayAthI vilApa kare te pahelo iSTa viyoganAmA ArtadhyAna tathA 2 aniSTa je bhuMDAM duHkhanAM kAraNa duzmana daridrIpaNo tathA kuputrAdi malavAthI manamAM duHkha ciMtA upaje te aniSTa saMyoga nAma ArtadhyAna 3 zarIramAM roga upanA thakA duHkhakare ciMtAghaNI kare te rogaciMtAnAmA ArtadhyAna 4 manamAM AgalanA vakhatano soca kare je AvarSamAM AkAma karazuM AvatA varSamAM amuka kAma karazuM to amuka lAbha thaze athavA dAna zIla tapanuM phala mAMge je A bhavamAM tapa kIdho che mATe Avate bhaveM iMdra cakravarttinI padavi male ehavI AgalA bhavanI vAMchA che te agrazoca ArtadhyAnano cothopAyo jANavo. e ArSadhyAnanA cAra bheda kahyA e tiryaca gatinA kAraNa che e dhyAnanA pariNAma te pAMcamA athavA chaTThA guNaThANA sudhI hoya. 2 je kaThorapariNAmanuM ciMtavana te raudradhyAna tenA cAra bheda che 1 jIva hiMsAkarIne harSa pAme athavA bIjo koi hiMsA karato hoya tene dekhI khuzI thAya athavA yuddhanI anumodanA kare te hiMsAnubaMdhI raudradhyAna 2 jUTuM boline manamAM harSa prakaraNam // 73 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CAUSAASAASAASAASAA pAme ke juo meM kevokapaTakalavyo mArA jUThApaNAnI khabara koine paDI nahI evo mRSAvAda rUpa pariNAma te mRSAnu baMdhI raudradhyAna 3 corI karI athavA ThagAi karI manamAM khuzI thAya ke mArA jevo jorAvara koNa che hu~ pArako mAla hakhAuM chu evo pariNAma te corAnubaMdhi raudradhyAna 4 parigraha dhana dhAnya parivAra ghaNo vadhavAnI lAlaca hoya te dhana athavA kuTuMbane mATe game tevu pApa kare athavA ghaNo parigraha milyAthI ahaMkAra kare te parigraha rakSaNAnubaMdhI raudradhyAna e raudradhyAnanA cArabheda kahyA e dhyAna narakagati pamADavAnuM kAraNa che mahAazubhakarmabaMdhana kAraNa che e pAMcamA guNaThANA sudhI che ane cha8 guNaThANe paNa eka hiMsAnubaMdhI raudradhyAnanA pariNAma koika jIvane hoya. have dharma dhyAna kahe che. je vyavahAra kriyArUpa kAraNa te dharma tathA zrutajJAna ane cAritra e upAdAnapaNe sAdhana dharma tathA ratnatrayI bhedapaNe te upAdAna zuddha vyavahAra utsargA'nuyAyI te apavAda dharma jANavo ane abhedaratnatrayI te | sAdhana zuddha nizceM naye utsarga dharma ane (dhammo vatthu sahAvo) je vastuno sattAgama zuddha pariNAmika svaguNa pravRtti | kAdika anaMtAnaMda rUpa siddhAvasthAyeM rahyo te evaMbhUta utsarga upAdAna zuddha dharma te dharmanu bhAsana ramaNa ekAgratApaNe ciMtana tanmayatAno upayoga ekatvano ciMtavavo te dharma dhyAna kahiyeM tenA pAyA cAra che te kahe che. 1 AjJAvicayadharmadhyAna te je vItarAga devanI AjJA sAcI karI saIhe eTale bhagavaMte cha dravyarnu svarUpa naya pramANa nikSepA sahita siddha svarUpa nigoda svarUpa jema kahyA tema saIhe vItarAganI AjJA nisya anitya syAdvAda paNe nizce HRSHASHRSS 46 S Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNam bhAgamasAra // 74 // SOCCHUSUSISUSTUSASUS vyavahAra paNe mAne saIhe te AjJA pramANe yathArtha upayoga bhAsana thayo tene harSe karI te upayoga madhye niradhAra bhAsana ramaNa anubhavatA ekatA tanmaya paNo te AjJAvicayadharmadhyAna kahiye. 2 apAyavicayadharmadhyAna te jIvamA azuddhapaNe karmanA yogathI saMsArI avasthAmA aneka apAya kehatAM dUSaNa che te ajJAna rAga dveSa kaSAya Azrava e mArA nathI hu~ ethakI nyAro chu huM anaMtajJAna darzana cAritra vIryamayI zuddha buddha avinAzI chu aja, anAdi, anaMta, akSaya, akSara, anakSara, acala, akala, amala, agamya, anamI, arUpI, akaPA , abaMdhaka, anudaya, anudIraka, ayogI, abhogI, arogI, abhedI, avedI, achedI, akhedI, akaSAyI, asakhAi, alezI, azarIrI, aNAhArI, avyAbAdha, anavagAhI, agurulaghupariNAmI, ateMdrI, aprANI, ayonI, asaMsArI, amara, apara, aparaMpara, avyApI, anAzrita, akaMpa, aviruddha, anAzrava, alakha, azokI, asaMgI, anAraka, lokA-18 loka jJAyaka evo zuddha cidAnaMda mAro jIva che ehavo ekAgratArUpa dhyAnate apAyavicayadharmadhyAna jANavo. / 3 vipAkavicayadharmadhyAna kahe che. je ehavo jIva che to paNa karma vaze duHkhI che te karmano vipAka ciMtave je jIvanI jJAnaguNa te jJAnAvaraNI kama dAbyo che ane darzanAvaraNI karme darzanaguNa dAbyo che ema ATha karme jIvanA AThaguNa dAbyA che eTale A saMsAramA bhamatAM thakAM jIvane je sukhaduHkha che te sarva karmanAM kIdhAM che mATe sukha upane rAcavU nahI ane duHkha upane dilagIra thaq nahI karma svarUpanI prakRti sthiti rasa ane pradezano baMdha udaya udIraNA tathA sattA [ciMtavavAnuM ekAgratA pariNAma te vipAkavicayadharmadhyAna. // 74 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ USAUSASSASSASSING 4 saMsthAnavicayadharmadhyAna kahe che te caudarAjamAna lokanuM svarUpa vicAre je e loka te caudarAja UMco che te madhye kAMika adhika sAta rAja adho loka che vicamA aDhAraso yojana manuSya khetra tricho loka che te Upara kAMika UNo |sAta rAja Urdhva loka che temAM sarva vaimAnika devatA vase che ane UpareM siddha zilA siddhakSetra cha e rIte lokanuM pramANa cha e lokanuM saMsthAna vaizAkha che anaMto kAla ApaNA jIveM saMsAramA bhamatAM sarva lokane janmamaraNa karI pharasyo che evaM je loka svarUpa tathA lokane viSe paMcAstikAyarnu avasthAna tathA pariNamana dravyamadhye guNa paryAyarnu avasthAna teno je ekagratAye tanmayaciMtavaNa pariNAma ehavaM je dhyAna te saMsthAnavicayadharmadhyAna kahiyeM e dharmadhyAnanA cAra pAyA kahyA. hai|e dharmadhyAna cothA guNaThANAthI mAMDIne sAtamA guNaThANA sudhI che. | have zukladhyAna kahe che. zuklakehatAM nirmalazuddha paraAlaMbana vinA AtmAnA svarUpane tanmaya paNe dhyAve ehavaM dhyAna tene zukladhyAna kahiye tehanA pAyA cAra che te kahe che. | 1pRthaktvavitarkasapravicAra te pRthaktva kehatAM jIvathI ajIva jUdA karavA svabhAva vibhAva tene jUdA pRthapaNe vaheM|caNa karavI svarUpane viSe paNa dravya tathA paryAyano pRthapaNe dhyAna karI paryAya te guNamA saMkramAve ane guNa te paryAhai yamA saMkramaNa kare erIte svadharmane viSe dharmAtara bheda te pRthaktva kahiye ane teno vitarka te je zrutajJAne sthita upayoga ane sapravicAra te savikalpopayoga eTale eka ciMtavyA pachi bIjo ciMtavavo tene vicAra kahiyeM eTale nirmala vikalpa HURAISAIROIRATARISHA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama prakaraNam sAra COMCAESCOREC RE // 75 // sahita potAnI sattAne dhyAve te pRthaktvavitarkasapravicAra pehelo pAyo e AThamA guNa ThANAthI mAMDI igyAramA guNaThANA sudhI che... 2 ekatvavitarkaapravicAra nAmA bIjo pAyo kahe che. je jIva ApaNA guNa paryAyanI ekatAkarI dhyAve te AvI rIte ke jIvanA guNa paryAya ane jIvate ekaja che ane mahAro jIva siddhasvarUpa ekaja che evo ekatva svarUpa tanmaya | paNe anaMtA Atma dharmano ekatvapaNe dhyAna vitarka kehatAM zrutajJAnAvalaMbI paNe ane apravicAra kehatAM vikalpa rahita 4 darzana jJAnano samayAMtareM kAraNatA vinA ratnatrayIno eka samayI kAraNa kAryatA paNe je dhyAna vIrya upayoganI ekA-18 gratA te ekatvavitarka apravicAra jANavo. e pAyo vAramA guNaThANe dhyAve e behu pAyAmAM zrutajJAnAvalaMbanI paNo che paNa avadhi manaparyava jJAnopayogeM vartato jIva koi dhyAna karI sake nahI e be jJAna parAnuyAyI che mATe. e dhyAnathI ghanaghAtiyA cAra karma khapAve nirmala kevala jJAna pAmeM pache terameM guNaThANe dhyAnatarikA paNe che teramAnA aMte ane caudame guNaThANe ebe pAyA dhyAveM. | 3 sUkSmakriyA apratipAti pAyo kahe che. te sUkSma mana vacana kAyAnA yoga ruMghe zailezI karaNa karI ayogI thAya te je apratipAti nirmalavIrya acalatArUpapariNAma te sUkSmakriyAapratipAti dhyAna jANavU ihAM sattAye 85 prakRti rahI hatI temadhye 72 khapAve. 4 uchinnakriyAnuvRtti pAyo kahe che. je yoga niruMdha kIdhApache tera prakRti khapAve akarmA thAya sarva kriyAthI rahita | A USAIGALASS CASARG // 75 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LOGICA KOCAOSAUGALOSAROSANSKOG thAya te samucchinna kriyA nivRtti zukladhyAna kahiyeM e dhyAna dhyAvatAM zeSa dala kharaNa rUpa kriyA ucchede avagAhanA dehamAnamAMthI trIjo bhAga ghaTADe zarIra mUkI ihAMthI sAta rAja Upara lokane aMte jAya siddha thAya ihAM ziSya pUche |je caudame guNaThANe to akriya che to sAtarAja uMco gayo e kriyA kema kare che tene uttara je siddha to akriya che paraMtu pUrva preraNAyeM tuMbIne dRSTAnte jIvamAM cAlavAno guNa che dharmAstikAya madhye preraNA guNa che tethI karma rahita jIva mokSejatA lokane aMte jAyI rahe ihAM koI pUche je Agala uMco aloka che tahAM kima jAto nathI tene uttara je Agala dharmAstikAya nathI mATe na jAya valI koi puche je to adhogatiyeM athavA tiracchI gatiye kema nathI jAto tene uttara je karmanA bhArathI rahita thayo haluvo thayo mATe nico tathA DAbo jimaNo na jAya kAraNa ke preraka koi nathI tathA kaMpe nahI kemake akriya che mATe tathA koi pUche je siddhane karma kema lAgatA nathI tene kahe che je karma to jIvane ajJAnathI tathA yogathI lAge che te siddhanA jIvane ajJAna tathA yoga nathI mATe karma lAge nahI e cAra dhyAnanoM 2 adhikAra kahyo. ___ have valI bIjA cAra dhyAna kahe che 1 padastha 2 piMDastha 3 rUpastha. 4 rUpAtIta temAM paheluM padastha dhyAna kahe che je arihaMtAdika pAMca parameSThInA guNa saMbhAre teno cittamAM dhyAna kare te padastha dhyAna. 2 piMDastha kehatAM zarIramA rahyo je ApaNoM jIva temAM arihaMta siddha AcArya upAdhyAya ane sAdhupaNAnA guNa sarva che ehavo je dhyAna te piMDastha dhyAna athavA guNInA guNa madhye ekatvatA upayoga karavo te piMDastha dhyAna. 3 rUpamA rahyoM thako paNa e mAro jIva arUpI CHISO Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A AgamasAra ASARASAKASEASON anaMta guNI che je vastuno svarUpa atizayAvalaMbI thayA pache AtmAnuM rUpa ekatA paNo ehavo je dhyAna te rUpastha dhyAna prakaraNam etraNa dhyAna dharma dhyAnamAM gaNavA. 4 niraMjana nirmala saMkalpa vikalpa rahita abheda ekazuddhatA rUpa cidAnaMda tatvAmRta asaMga akhaMDa anaMtaguNa paryAyarUpa AtmasvarUpanuM dhyAna te rUpAtIta dhyAna jANavU ihAM mArgaNA guNaThANA nayapramANa matiAdika jJAna kSayopazama bhAva sarva chAMDavA yogya thayA eka siddhanA mUla guNane dhyAve te rUpAtIta dhyAna jANavo eTale mokSanuM kAraNa je dhyAna te kaDaM. ___ have bhAvanA kahe che. temAM dharma dhyAnanI cAra bhAvanA kahe che. 1 maitrIbhAvanA te sarva jIva sAthe mitratAno bhAva | |ciMtavavo sarvanuM bhaluM cAhatuM paNa koinu mATuM ciMtavaq nahI sarva jIva Upara hitabuddhi rAkhavI te maitrIbhAvanA 2 guNavaMta 8 ane jJAnAdika guNa UpareM rAga te bIjI pramodabhAvanA 3 je dharmavaMta Upara rAga ane mithyAtvI Upara rAga nahI tema dveSapaNa nahI kAraNa ke hiMsaka UpareM paNa uttama jIvane karuNA upaje jo upadeza thakI sArAmArge Ave to tene zuddhamArge ANavo kadAcita-mArge na Ave topaNa dveSa na rAkhavo kemake te ajANa che ema samajavU ehavA je pariNAma te madhyasthabhAvanA 4 sarva jIvanI potAne tulyajANI dayA pAle koine haNe nahI tathA je duHkhI athavA dharmahIna tehanA Upara karuNA tenA duHkha TAlavAno pariNAma tathA dharmahIna jIva dekhIne evo ciMtave je e jIva kivAreM dharma pAmazera yathArtha AtmasAdhana pAmI svarUpa dharmane kivAreM avalaMbaze evo pariNAma te cothI karuNA kehatAM dayAbhAvanA. e cAra bhAvanA kahI. // 76 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanA 3 mArA zrIjI saMsArabhAvaq te pAMcamI mAchavI azucimAjIva navA kama 1 have bAra bhAvanA kahe che. zarIra kuTuMba dhana parivAra sarva vinAzI che jIvano mUla dharma avinAzI che ema ciMta| vaq te pahelI anityabhAvanA 2 saMsAramA maraNasamaye jIvane zaraNa rAkhanAra koi nathI. eka dharmano zaraNa che evaM ciMta |vaq te bIjI azaraNa bhAvanA 3 mArA jIve saMsAramA bhamatAM sarva bhavakIdhA che e saMsArathI hu~ kevAreM chuTIza e saMsAra mAro nathI hu~ mokSamayI cha ema vicAravaM te trIjI saMsArabhAvanA. 4 e mAharo jIva ekalo bhogavaze ema ciMtavatuM te cothI ekatvabhAvanA 5 A saMsAramA koi koino nathI ema ciMtavaq te pAMcamI anyatvabhAvanA 6 A zarIra apavitra malamUtranI khANa che roga-jarAthI bhayo che e zarIrathI huM nyAro cha ema ciMtavavo te chaTThI azucibhAvanA 7 rAgadveSa | ajJAna mithyAtva pramukha sarva Azrava che ema ciMtavaq te sAtamI AzravabhAvanA 8 jJAnadhyAnamAM varttato jIva navA karma bAMdhe nahI te AThamI saMvarabhAvanA 9 jJAnasahita kriyAte nirjarAnuM kAraNa che te navamI nirjarAbhAvanA 10 caudarAja | lokanuM svarUpa vicAravaM te dazamI lokasvarUpabhAvanA 11 saMsAramA bhamatA jIvane samakita jJAnanI prApti pAmavI durlabha che athavA samakita pAmyo paNa cAritra sarva virati pariNAma rUpa dharma pAmavo durlabha che te igyAramI bodhadurlabhabhAvanA. 12 dharmanA kaheNahAraguru tathA zuddha Agamarnu sAbhalaq ehavI jogavAi malavi dohelI che te bAramI dharmadurlabhabhA|vanA eTale bAra bhAvanA kahI e cAritranuM svarUpa saMpUrNa kaDuM. evo samakita sahita jJAna cAritra te mokSana kAraNa che tenA Upara bhavya prANIyeM vizeSe udyama karavo ane jo tevU G440AIRISGARHUSHOSHOP Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra // 77 // jJAna cAritra nahI pale topaNa zreNika rAjAnI pereM saddahaNA zuddha rAkhajo jo samakita zuddha che to mokSa najIka che samakita vinA jJAna dhyAna kriyA sarva niHphala che ema AgamamAM kahyo che. jaMsakkei taM kirai, ahavA na sakkei tahaya sadahai / saddahamANo jIvo, pAvai avarAmaraM ThANaM // 1 // artha - re jIva ! tuM karI zake to kara ane jo na karIzake topaNa jevo vItarAgeM dharma kahyo te rIte saddahaje sahahaNA zuddha rAkhanAra jIva ajarAmara sthAnaka te mokSa padavI pAme. samakita mArga kahe che. 1 jIva, 2 ajIva, 3 puNya 4 pApa 5 Azrava 6 saMvara 7 nirjarA 8 baMdha 9 mokSae nava tatva che temAM mokSanuM kAraNa jIva che ane saMvara tathA nirjarA e ve guNa che eTale jIva saMvara nirjarA mokSa e cAra upAdeya che ane bIjA pAMca heya che ehavo pariNAma tene samakita jJAna kahiyeM te samakita jJAnabhaloja thAya tihAM anuyogadvAramAM kahyo che. nAyammi ginhiyace, aginhiyave a ittha atyaMmi / jaivamevaiyajo, so uvaeso naonAma // 1 // artha - jJAnathI cha dravya jANIne levA yogya hoya te le ane chAMDavA yogya chAMDe evo je upadeza te naya upadeza | jANavo have samakitanI dazaruci kahe che. nisargaruci te nizcaya naya karI jIvAdi navatatva jANe Azrava tyAge saMvara Adare vItarAganA kahyA bhAva je cha dravya prakaraNam // 77 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te dravya khetra kAla bhAvasahita jANe nAmAdicAra nikSepA potAnI buddhithI jANe saddahe vItarAganA bhAkhyA bhAva te satya | che evI saddahaNA hoya. 2 upadezaruci navatatva tathA cha dravyane guru upadezathI jANI saddahe te upadezaruci. 3 AjJAruci te rAgadveSa moha jemanA gayA che ajJAna mivyuM che ehavA arihaMtadeva teNe je AjJA kahI tene mAne saddahe te AjJAruci. 4 sUtraruci 1 AcArAMga. 2 suyagaDAMga. 3 ThANAMga. 4 samavAyAMga. 5 bhagavatI. 6 jJAtAdharmakathA. 7 upAsakadazAMga. 8 aMtagaDadazAMga. 9 anuttarovavAi dazAMga. 10 praznavyAkaraNa. 11 vipAka. e igyAra aMga tathA bAramuM aMgahaSTivAda jemAM cauda pUrva hatA te hamaNA viccheda gayA che tathA 1 ubavAi. 2 rAyapazeNI. 3 jIvAbhigama. 4 pannavaNA. 5 jaMbudvIpapannati. 6 caMdapannati. 7 sUrapannati. 8kappiA. 9 kappaviDaMsiyA. 10 pupphiA. 11 puSphaculIA. 12 vahidizA. e bAra upAMga jANavA ane. 1 vyavahAra sUtra. 2 bRhatkalpa. 3 dazAzrutaskaMdha. 4 nizItha. 5 mahAnizItha. |6 jItakalpa. e cha chedagraMtha tathA 1 causaraNa. 2 saMthArApayannA. 3 taMdulaveyAliyA. 4 caMdAvijaya. 5 gaNivijaya. 6 deviMdathuo. 7 vIrathuo. 8 gacchAcAra. 9 jotikaraMDa. 10 AyuHpaccakhANa. e daza payannAnA nAma. tathA 1 Avazyaka. 2 dazavaikAlika. 3 uttarAdhyayana. 4 oghaniyukti. e cAra mUlasUtra tathA 1 naMdi 2 anuyogadvAra. epistAlIsa SAACHAAR Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra // 78 // Amama te 1 mUla sUtra tathA 2 niyukti 3 bhASya 4 cUrNi 5 TIkA e paMcAMgInA vacana je jIva mAne tathA Agama prakaraNam sAMbhalavAnI tathA bhaNavAnI jene ghaNI cAhanA hoya te sUtrarUci jANavI. 5 je jIva gurumukhathI eka padano artha sAMbhalIne aneka pada saddahe te bIjaruci. | 6 abhigamaruci te je sUtra siddhAnta artha sahita jANe ane artha vicAra sAMbhalavAnI ghaNI cAhanA hoya te abhi gamaruci. | 7 je cha dravyanA guNa paryAyane cAra pramANa tathA sAta naye karI jANe te vistAraruci. 8kriyArucite darzana jJAna cAritra tapa vinaya sumati gupti bAhya kriyA sahita Atmadharma sAthe jene ruci ghaNI hoya te kriyAruci. | 9 saMkSeparuci te je arthane jJAnamAM thoDo kahe thake ghaNo jANIne kumatimAM paDe nahI jina matamAM pratIti mAne te saMkSeparuci. 1. je pAMca astikAyanuM svarUpa jANe zrutajJAnano svabhAva aMtaraMga sattA saddahe te dharmaruci. ___ have samakitanA ATha guNa kahe che. 1 nisaMkA te jinAgama madhye sUkSma artha kahyA te sAMcA saddahe temAM saMdeha ANe|| nahI. tathA sAta bhayathI paNa Dare nahI 2 nikakhA guNa te puNyarUpa phalanI cAhanA na rAkhe kemake jihAM icchA tihAM dI // 78 // karmano baMdha che mATe 3 nivittigicchAguNa te zubha azubha pudgala ekasarikhA che temAM puNyanA udayathI zubhayoga milyA EKARSASARAIGARCARSAREERIES Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASAR khuzI thai ahaMkAra na karavo tathA pApanA udayathI duHkhasaMyoga milyA dilagIra thAtuM nahI 4 amUDha dRSTi guNa te je AgamamAM sUkSma nigodanA tathA cha dravyanA sUkSma vicAra kahyA che te sAMbhalato thako mujAya nahI je potAnI dhAraNAmAM Ave te dhArI rAkhe ane je dhAraNAmAM na Ave tene saddahe 5 uvabUhaguNa je e ApaNA jIvamA anaMta jJAnAdika guNa che te chupAvavA nahI zuddha sattA jevI tevI kahevI rAga dveSa ajJAna te karmanI upAdhi che jIva e upAdhIthI nyAro ch| |6 sthirikaraNa guNa te ApaNA pariNAma jJAnamA sthira karavA DagAvavA nahI athavA koi bhavya prANI dharmathI paDato | hoya tene sAhyadei upadeza ApI sthirakaravo 7 vAtsalyatAguNa te jenI sAtheM jJAna dhyAna tapa paDikamaNo bhelo karatA hoiye ane saddahaNA paNa ekaja hoya te ApaNo sAdharmibhAi che tenI bhakti karavI athavA sarva jIvanA jJAnAdi guNa ApaNA samAna che mATe sarva jIva Upara dayA karavI athavA bIjA jIvanA paNa ApaNA tulya jJAnAdiguNa che te jIvane poSavA yogya jJAnadhyAnano ghaNo abhyAsa karAve 8 prabhAvaka guNa te bhagavaMtanA dharmanI prabhAvanA mahimA karavI athavA potAne jJAnAdi guNavadhAravA dAna zIla tapa bhAva pUjA karI ghaNI mahimA karavI e samakitanA ATha guNa. __ have samakitanA pAMca bhUSaNa kahe che 1 upazamabhAvabhUSaNa te vivekI prANI prAyeM kaSAya na kare ane jo kadAcit kaSAya kare to paNa tarata manane pAchovAle 2 AstAbhUSaNa te bhagavaMtanA vacana Upara zuddha pratIta rAkheM bhagavaMteM jema AgamamAM AjJA karI tema saddahe 3 dayAbhAvabhUSaNa te sarva jIva potAnA sarIkhA jANI dayA pAlavI 4 saMvegabhUSaNa je saMsArathI tathA dhanathI zarIrathI udAsI paNo rAkhavo 5 niravedyabhUSaNa te indriyanA sukha jIveM anaMtI vAra *24545455 jIcavi.14 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama- sAra prakaraNam // 79 // bhogavyA paNa te duHkhanA kAraNa che eka cidAnaMda mokSamayI atIMdriya sukhane ApaNA karI jANe e samaketanA pAMca bhUSaNa kahyA. have cha Ayatana kahe che 1 nizcayakuguru te bhagavaMtanA vacananA khoTA artha kare khoTI parupaNA kare 2 vyavahArakaguru te yogI saMnyAsI brAhmaNa ane AcArahIna veSadhArI yati tepaNa choDavA 3 nizcaya kudeva te jiNe zrIvItarAgadevana svarUpa nathI jANyu 4 vyavahAra kudeva te je sarAgIdeva kRSNa mahAdeva khetrapAla devI pitara pramukha tepaNa choDavA 5 nizcethI lakudharma te je ekAMta mArga bAhyakaraNI Upara rAcyA che aMtaraMgajJAna nathI olakhyo te 6 vyavahAra kudharma te pArakA anya darzanInA mata sarva chAMDavA eTale kudeva kuguru tathA kudharmane choDI zuddhadeva guru tathA dharma saddahe te samakitanI sadahaNA jANavI samakitanA zraddhAna pannavaNA sUtrathI kahe che. paramatthasaMthavo vA, sudiTThaparamatthasevaNAvAvi / vAvanna kudaMsaNavajaNAya samattasaddahaNA // 1 // | artha-paramArtha cha dravya navatatvanA guNa paryAya mokSanu svarUpa eTale je paramArtha sUkSma artha che te jANavAno ghaNo jAparaco kare athavA jANavAnI ghaNI cAhanA rAkhe ane sudiTTha kehatAM bhalI rIte dIThA jANyA che paramArtha cha dravya mokSa-15 |mArga jeNe ehavA gurunI sevA kare eTale jJAnI guru dhAravA ane bAvanna kehatAM jinamati yatinA nAma dharAvIne je khetrapAla pramukhane samakita vinA mAne evA guruno saMga varje ane kudazenI je anyamati teno saMga na kare evA je pari M NAma te samakitanI saddahaNA jANavI. // 79 // Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virayA sAvajjAo, kaSAyahINA mahavayadharAvi / sammadiTThivihuNA, kayAvimurakaM na pArvati // 2 // artha - je sAvadya AraMbhathI viramyA che krodhAdi cAra kaSAya jItyA che ane zuddha pAMcamahAtratapAle che paNa samakita vinA che te jIva mokSa pAme nahIM. have samakita te sI vastu che te viSe gAthA kahe che. nayabhaMgapamANehiM, jo appA sAyavAyabhAveNaM / jANai mokkhasarUvaM, sammadiTTiu so neo // 3 // artha - naya tathA bhaMgekarI tathA pramANekarI je potAnA AtmAne jANe olakhe syAdvAda ATha pakSe jANe ane ema syAdvAdapaNe mokSa nikarmA'vasthAne paNa jANe paravastune heya jANe jIvaguNa upAdeya jANe tene samakiti jANavA. have jIvasvarUpa dhyAna karavAne gAthA kahe che. ahaMmikko khalu suddho, nimmamao nANa daMsaNa samaggo / tammi diTTio taccitto, save e e khayaM nemi // 4 // artha - jJAnI jIva ehavaM dhyAna kare ke huM ekachu parapudgalathI nyAroddhuM nizcaya nayakarI zuddha ajJAnamalathI nyArochu nirmaladhuM mamatAthI rahita dhuM jJAnadarzanathI bhayo dhuM huMmArAjJAnasvabhAva sahita dhuM huMmArAguNamAM rahyo dhuM cetanAguNate mahArIsattA che huMmArAAtmasvarUpane dhyAvato sarva karma kSaya karUM chaM. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sAra 8. // niraMjaNaM nikala ayala, devaaNAi aNai aNaMtaM / ceyaNalarakaNa siddhasama, paramappAsivasaMtaM // 5 // prakaraNam ___ artha-karma aMjanathI rahita niraMjana chu kalaMkarahita chu ayala kehatAM potAnA svarUpathI kivAre calAyamAna thAuM nahI paramadeva cha jenI Adi nathI tathA jeno aMta nathI cetanA lakSaNa cha siddha samAna chaM saMtasattA mayI chu.. jIvAdisaddahaNaM, sammattaM esa adhigamo nANaM / tattheva sayA ramaNaM, caraNaM eso hu murakapaho // 6 // artha-jIvAdika cha dravya jevA che tevA saddahavA te samakita ane cha dravya jevA che tehavA guNaparyAyasahita jANe jAte jJAna jANavU te cha dravya jANIne ajIvane chAMDe ane jIvanA svaguNamA sthira thayIne rame te cAritra kahiyeM e81 jJAnadarzana cAritra zuddharatnatrayI te mokSano mArga che mATe e jJAnadarzana cAritrano ghaNo yatna karavo e ratnatrayI pAmIne pramAda karavo nahI tihAM nizcaya vyavahAranI gAthA. nicchaya maggo murako, vavahAro punnakAraNo vutto| paDhamo saMvararUvo, Asavaheu tao bIo // 7 // ___ artha-nizce nayano mArga jJAna sattArUpa te mokSay kAraNa che eTale mokSa che ane vyavahAra kriyA naya te puNyanuM kAraNa kahyo pahelo nizcayanaya saMvara che ane nizcayasaMvara nizce naya te ekaja che jUdA nathI bIjo vyavahAra naya te Azrava navA karma levAno hetu che eTale zubha puNyakarmano Azrava thAya che ane azubha vyavahAreM azubha karmano Azrava thAya che koi3|| 8 pUche je vyavahAra naya Azravana kAraNa che to ame vyavahAra nahI AdarasuM eka nizce mArga AdarasuM tene uttara kahe che. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jai jiNamayaM pavajaha, tA mA vvhaarnicchemuyh| ekeNaviNA titthaM, chijjaI anneNao tcc||8|| | artha-aho bhavya prANI! jotamane jinamatanI cAhanA che ane jo tume jinamatane iccho cho mokSane cAho cho to nizceM naya ane vyavahAra naya chAMDazo nahI eTale behu naya mAnajo vyavahAra naya cAlajo ane nizcaya naya saddahajo jo tume vyavahAra naya uthApazo to jina zAsananA tIrthano uccheda thAze jeNe vyavahAra naya namAnyo teNe guru vaMdanA jina bhakti tapa paccakhANa sarva namAnyA ema jeNe AcAra uthApyo teNe nimitta kAraNa uthApyo ane nimitta kAraNa vinA |ekalo upAdAna kAraNa te siddha nathAya mATe nimitta kAraNa rUpa vyavahAra naya jarUra mAnatuM ane jo ekalo vyavahAra |naya mAniyeM to nizcaya naya olakhyA vinA tatva- svarUpa jANyu nahI mATe tatvamArga ane mokSamArga te nizcaya naya vinA |pAmiyeM nahI ane tatva jJAnavinA mokSa nathI eTale nizcayavinA vyavahAra niHphala che ane nizcaya sahita vyavahAra te pramANa che teno dRSTAnta-jema sonAnA AbhUSaNamAM upadhAtu athavA kiNajo milyo hoya tepaNa uMcA sonAne bhAveM lei rAkhiyeM chaiyeM ane jo te kiNajo tathA sonuM jUduM kariyeM to sahu koi sonAne le paNa koi kiNajo je kudhAtu te lIye nahI tema nizcaya naya sonA samAna che mATe nizcaya naya sahita sarva bhalA che ane nizcaya naya vinA sarva alekhe che mATe |AgamamA nizcaya vyavahAra rUpa mokSa mArga che te kahyo. valI zarIra Upara moha kare nahI te viSe. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra // 81 // cchijo bhijjo jAya khao, jo iha me hu zarIraM / appA bhAve nimmalo, jaM pAtraM bhavatIraM // 9 // artha - bhavya prANI ema ciMtave je e zarIra chIjajAo bhedIjajAo kSayathaijAo viNazIjAo e mAhAruM zarIra pudgalIka che paravastu che te ekadivaseM mUkavuM che mATe re prANI ! tuM ApaNI AtmAne nirmala paNe dhyAva to saMsArathI tarIne kAMTho pAmIza. ehi appA so paramappA, kamma visesoI jAyojappA | iyame devAso paramappA, vahu tujhe appo appA // 10 // artha - aho bhavya jIva ! ehIja ApaNo AtmA che te zuddha brahma che paNa karmane vaza paDyo janmamaraNa kare che paNa e zarIramAM je jIva che te deva che paramAtmA che mATe tume ApaNo AtmA dhyAvo taraNa tAraNa jihAja e ApaNo AtmAja ke ema zrI hemAcArye vItarAga stotramAM kahyo che. yaH parAtmA paraM jyotiH, paramaH parameSThinAm / AdityavarNotamasaH parastAdAmanaMti yaM // 1 // sarve ye nodamUlyaMta, samUlAH klezapAdapAH ityAdi // artha - paramAtmA che paramajyoti che paMcaparameSThIthI paNa adhika pUjya che kema ke paMcaparameSThIto mokSamArganA dekhAnArA he paNa mokSamAM javAvAlo to ApaNo jIva che ajJAnano miTAvanAra che sarva karmma klezano khapAvanAra che evo prakaraNam // 81 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA dhyAvo ehija parama zreyanuM kAraNa che zuddha che parama nirmala che ehavo AtmA upAdeya jANI saddahe ane jevo potAthI niravAha thAya tevo tyAga vairAgamAM pravartte eTale dhana te paravastu jANI supAtrane dAna Ape ane indriyanA vikAra te karma baMdhanA kAraNa jANI parihare zIla pAle je AhAra che te pudgalIka vastu che zarIra puSTInuM kAraNa che ane zarIrapuSTa kIdhAthI iMdriyonA viSayano poSa thAya mATe te parasvabhAva ke ajJAna saMsAranuM kAraNa che mATe AhArano tyAga karavo tene tapa kahiyeM tathA pUjA te je zrI arihaMta deveM mokSamArga upadezyo te ApaNe jANyo mATe ApaNA upakArI che te upakArInI bahumAna sahita bhakti kariyeM mATe zrI arihaMta devAdhidevanI pUjA karavI ema dAnazIla tapa pUjA sarva jIva ajIvanuM svarUpa olakhyAvinA je karavuM te puNyarUpa iMdriya sukhanuM kAraNa che ane je jIvane upAdeya karI vAMchA vinA karaNI kare che te nirjarAnuM kAraNa che ema dayApaNa zrIbhagavatI sUtramAM sAtAvedanI karmanuM kAraNa che eTale samyak jJAnIne sarva karaNI te nirjarArUpa che ane jJAna vinA sarva karaNI baMdhanu kAraNa che mATe jJAnano ghaNo abhyAsa karajo e bhagavaMteM sIkhAmaNa dIdhI che. tathA jJAnanuM kAraNa zruta jJAna che teno ghaNo bhAva rAkhajo zrIThANAMgamAM tathA uttarAdhyayanamAM tathA bhagavatImA 1 vAcanA 2 pRchanA 3 parAvartanA 4 anuprekSA 5 dharmakathA e sijjhAya bhaNavA guNavAnuM phala mokSa kahyo che sijhAya karavAthI jJAnAvaraNI karma khapAve kemake vAcanAthI tIrthadharma pravarte mahA nirjarA thAya pUchavAthI sUtra tathA artha zuddha thAya | mithyAtva mohanIya khapAve te jema jema artha vicAra pUche tema tema samakita nirmala thAya ane anuprekSA te artha vicAratAM Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sAra // 82 // | sAta karmanI sthitinA rasa pAtalA kare anaMto saMsAra khapAvIne pAtalo kare tathA zruta jJAnanI ArAdhanAthI ajJAna miTe evA phala kahyA che. mATe vAMcavA tathA bhagavAno ghaNo udyama karavo kemake Aja pAMcamA ArAmAM koi kevalI nathI tathA manaparyavajJAnI ane avadhijJAnI paNa nathI eka mAtra zrutajJAna tehija Agamano ArAdhaka che. yataH - kattha amhArisApANI, dusamAdosa dUsiyA / hAyaNA hAkahaM huMtA, nahuM to jar3a jiNAgamo // 1 // artha - he bhagavaMta ! ama sarikhA prANInIzI gatithAta je ameM A dusama paMcamakAlamAM avatAra lIdho. hA - iti khede, ame anAtha dhuM jo jinarAjanA kahelAM Agama na hota to Aja suM thAta eTale Aja Agamanoja AdhAra che mATe Agama ane Agamadhara je bahuzruta teno ghaNo vinaya karavo AgamamAM vinayanuM phala te sAMbhalavuM ane sAMbhalavAnuM phala jJAna che jJAnanuM phala mokSa che ema Agama sAMbhalI levA yogya lejo ayogya chAMDajo saddahaNA zuddha rAkhajo saddahaNA te mokSanuM mUla che e indriya sukha to A jIveM anaMtIvAra pAmyA che ehavI jAti-janma-yonI koi rahI nathI je ApaNA jIve nahI karI hoya e jIvane saMsAramA bhamatAM anaMtA pudgala parAvartana thayA paNa dharmanI jogavAyI malI nahI to have manuSyabhava zrAvakakula nirogazarIra paMceMdri pragaTa buddhi nirmala eTalA saMyoga malyA valI zrIvItarAganI vANInA kehenArA zuddha gurunI jogavAi pAmIne aho bhavyaloko ! tume dharmane viSe vizeSa udyama karajo phirithI evI jogavAi milavI durlabha che mATe pramAda karazo nahI e zarIra dhana kuTuMba AyuSya sarva caMcala che kSaNa kSaNa chIje che mATe pAMca prakaraNam // 82 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya kAraNa malyA mokSarUpa kArya siddha karavaM te paMcasamavAyanA nAma kahe che 1 kAla 2 svabhAva 3 niyati 4 pUrvakRta 5 puruSAkAra e pAMca samavAya mAne te samakiti che emAM eka samavAya utthApe tehane mithyAtvI kahiyeM ema sammati | sUtramA kahyo che. kAlo sahAvaniyai, puvakayaM puriSakAraNe paMca / samavAe samattaM, egaM te hoya micchattaM // 1 // | artha-kAla labdhivinA mokSarUpa kArya siddha thAya nahI eTale kAla sarvana kAraNa che je kArya thavAno hoya te kArya te kAleM thAya e kAla samavAya aMgIkAra karI kahyo ihAM koI pUche je abhavya jIva mokSa kema jatA nathI tene uttara je abhavyane kAlamale paNa abhavyamAM svabhAva nathI tethI mokSa jAya nahI kemake kAla svabhAva ebe kAraNa joiye TU tevAreM phari pUchayu je bhavyajIvamAM to mokSe javAno svabhAva che to sarva bhavya kema mokSa jatA nathI tene uttara je niyati | kehatAM nizcaya samakita guNa jAge tevAreM mokSa pAme eTale kAla svabhAva niyati e traNa kAraNa mAnyA tevAreM phari pUchyu je samakita Adi kAraNa to zreNIka rAjAne hatA to mokSa kema na thayo tene uttara je pUrvakRta karma ghaNA hatA athavA puruSAkAra je udyama kasyo nahI pharI pUchayuM je zAlIbhadra pramukheM to udyama ghaNo kIdho tenuM Uttara je temanA pUrvakRta zubhakarma khapyA nahatA mATe pAMca samavAya milyA kAryanI siddhi thAya tevAreM phari pUchyuM je marudevAmAtAne to cAra kAraNa milyA paNa pAMcamo puruSAkAra udyama kAMDa kIdho nahI tene uttara je kSapaka zreNI caDhavAno zukla dhyAna rUpa udyama kIdho che mATe pAMca samavAya mIlyA mokSarUpa kArya siddha thAya. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra A RMOIRES jevAreM kevalajJAne karI sarva dravya jema rahyA che tema dekhe eTale AkAzadravya lokAloka pramANa che temAM alokamAM prakaraNam | bIjuM dravya koI nathI lokAkAzanA ekeka pradeze dharmAstikAya adharmAstikAyano ekeka pradeza rahyo che tathA anaMtAx jIvanA anaMtApradeza rahyA che anaMtA pudgala paramANu rahyA che kAlano samaya sarvatra va che. | have cha dravyanI pharazanA kahe che dharmAstikAyanA eka pradeze dharmAstikAyanA cha pradeza pharasyA che te AvI rIte ke cAra dizinA cAra ane pAMcamo nIce chaTTho Upara e cha pradeza pharasyA che tathA eka mUla poteM pradeza ema sAta pradezano saMbaMdha che ane dharmAstikAyanA eka pradezane AkAzadravya tathA adharmAstikAyanA sAta sAta pradeza pharaze che te ekamUlanA pradezane bIjA dravyano mUlano pradeza pharaze mATe sAta pradezanI pharazanA che ane dharmAstikAyanA eka pradeze jIva pudgalanA anaMtA pradezanI pharazanA che ane lokane aMte je dharmAstikAyanA pradeza che tene AkAzanI pharazanA to chae | dizInI che ane ekamUla pradeza suddhA sAta pradezanI pharazanA che ane bIjA dravyanI traNa dizInI pharazanA che ema sarva dravyanI pharazanA che ane AkAzathI dharma adharmanI avagAhanA sUkSma che dharma adharma dravyathI jIvanI avagAhanA sUkSma che jIvathI pudgalanI avagAhanA sUkSma che. | ema cha dravyanA guNa paryAya sAmAnya svabhAva 11 che ane vizeSa svabhAva daza che te zrIkevalI bhagavaMta jJAnathI jANe darzanathI dekhe te igyAra sAmAnya svabhAva kahe che 1 asti svabhAva 2 nAsti svabhAva 3 nitya svabhAva 4 anitya svabhAva // 83 // 8.5 eka svabhAva 6 aneka svabhAva 7 bheda svabhAva 8 abheda svabhAva 9 bhavya svabhAva 10 abhavya svabhAva 11 parama PRAKARRORISAR Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svabhAva e igyAra sAmAnya svabhAva sarva dravyamAM che e sAmAnya upayoga darzana guNathI dekhe have daza vizeSa svabhAva kahe che 1 cetana svabhAva 2 acetana svabhAva 3 mUrti svabhAva 4 amUrti svabhAva 5 ekapradeza svabhAva 6 anekapradeza svabhAva 7 zuddha svabhAva 8 azuddha svabhAva 9 vibhAva svabhAva 10 upacarita svabhAva e daza vizeSa svabhAva te koika dravyamAM koika svabhAva che koika dravyamA koika svabhAva nathI e jJAnathI jANe eTale siddha bhagavAna lokAloka sarva jJAnopa. | yogathI jANI rahyA che darzanopayogathI dekhI rahyA che ehavA anaMta guNI arUpI siddha bhagavAna che te samAna potAnI AtmAne jANe upAdeya karI dhyAve te samakita jANavo. ||dohaa|| aSTa karma vana dAhake, bhae siddha jinacanda / tA sama jo appAgaNe, vaMde tAko iMda // 1 // karmaroga oSadhasamI, jJAna sudhArasa vRSTi / zivasukhAmRta sarovarI, jaya 2 samyak dRSTi // 2 // ehija sadguru zIkha che, ehija zivapura mAga / lejoM nija jJAnAdiguNa, karajo paraguNa tyAga // 3 // gyAna vRkSa sevo bhavika, cAritra samakita mUla / amara agama pada phala laho, jinavara padavI phUla // 4 // saMvata sattara chihattare, manazuddha phAguNa mAsa / moTe koTa maroTa me, vasatAM sukha comAsa // 5 // suvihita kharatara gaccha suthira, yugavara jinacaMdasUra / puNya pradhAna pradhAna guNa, pAThaka guNe paMDUra // 6 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAra prakaraNam tAsa ziSya pAThaka pravara, sumatisAra guNavaMta / sakala zAstra jJAyaka guNI, sAdhuraMga jasavaMta // 7 // tAsaziSya pAThaka vibudha, jinamata paramatajANa / bhavikakamala pratibodhavA, rAja sAra gurubhANa // 8 // gyAnadharma pAThaka pravara, zamadama guNe agAha / rAjahaMsa guru guru zakti, sahujagakare sarAha // 9 // tAsaziSya Agamaruci, jainadharmako dAsa / devacaMda AnaMdameM, kIno graMtha prakAza // 10 // AgamasAroddhAra eha, prAkRta saMskRta rUpa / graMtha kiyo devacaMdamuni, gyAnAmRta rasa kUpa // 11 // kasyo ihAM sahAya ati, durgadAsa zubhacitta / samajAvana nija mitrakuM, kIno graMtha pavitta // 12 // dharmamitra jina dharma ratana, bhavijana samakitavaMta / zuddha amarapada olakhaNa, graMtha kiyo guNavaMta // 13 // tatvagyAnamaya graMtha yaha, jove vAlA bodha / nijapara sattA saba likhe, zrotAlahe prabodha // 14 // tAkAraNa devacaMda muni, kIno Agama graMtha / bhaNase guNase je bhavika, laheze te zivapaMtha // 15 // kathaka zuddha zrotArucI, milajo eha saMyoga / tatvagyAna zraddhAsahita, valI kAya niroga // 16 // paramAgamasuM rAcajo, laheso paramAnaMda / dharmarAga guru dharmase, dharajo e sukhakaMda // 17 // graMtha kiyo manaraMgasaiM sitapakha phAguNamAsa / bhomavAra aru tIja tithi, saphala phalI mana Asa // 18 // // iti zrIAgamasArodvAra graMthaH samAptaH // // 84 // 6 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpaMDitadevacaMdrajIkRta-AgamasAra / (patra 61 dUsarI pRSThakI paMcamI paMktikI azuddhi hai.) BAARISSA __ tathA koi pUche je pratimAnI pUjAto pahelA Asrava madhye lakhI che tene kahIye je tumhe mRSAbAda bolo cho. ihAM praznavyAkaraNa sUtramA pATha ima che nahI, tihAM pATha che te / likhIye che avijANao parijANao bisayaheu imehiM kAraNehiM kiM te karIsaNa pokkharaNI vAvi vappaNI kUvasaratalAga citi veti khAti ArAmavihAra thUbha pAgAradAra gopUra aTTAlagaca-rIya setu saMkama pAsAya vikappa bhavaNa ghara saraNi leNa AvaNa ceiya devakula cittasabhAe vA AyataNavasaI bhUmighara maMDavANaM kae hIsaMti ihAM pAMca thAvaranA pAMca AlAvA che tehane cheDe kohA mANA mAyA lobhA | hiMsA ratI ityAdi pATha che te je jIva iMdrInA savAdane mATe ceIa va kahetA pratimAdika kare te Azrava khAte e pATha che paNa pUjAno pATha nathI te mRSA zAmATe bolo cho tathA praznavyAkaraNasUtre bIje saMvaradvAre je AlAvo che te likhIye che. khavagayavatti AyarIya uvajjhAya seha sAhaMmIe tavasi sIsa buha kula gaNasaMgha ceIyaDhe nijjaraTThI veyAcaM aNissIo dasavihaMbahuvihaM kareI. eAlAve Acaraja pramukha ceIya kehetAM jinapratimAno vaiyAvacca kare nirjarAnA tathA prabhavyAkaraNa jIvavi. 15 / dasavihaMbahavirAya uvajjhAya seha Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNam Agama- sAra ASISTISAISTUS OSOROS arthI aNissIo kahetAM jasa kIrttinI vAMchA rahitathako vaiyAbacca dazaprakAra tathA aneka prakArano kare ihAM ceIya kahetA pratimA che to khoTI kalapanA syAmATe karo cho tathA bIje prazna pUchayo je ahiMsAnAM 60 nAma kahyAM che. abhao sabbassavi anAghAo cukkhAya vittI pUyA bimalappabhA nimmala karItti eva mAiNI niya-guNa nimmiyAI pajaya nAmANi huMti ahiMsAe tihAM pratimA tathA pUjAno nAma nathI tehano uttara tihAM ahiMsAno nAma jANo tehano artha devapUjA che pUjA ehavo dayAno nAma che to ajANyo imasyoM prarUpaNA karo cho bIjaM pUjA to zrIarihaMta pratimAnI te to vinaya tathA veyAvacca te ambhitara tapanA bheda che te tapa mokSano mArga che zrI uttarAdhyayana sUtre 28 me adhyayaneM tapane mokSanAM cyAra kAraNa kahyAM te madhye gaNyo che tathA to pache puchyo je bolanI khabara na hove te bicArI bolIye tathA zrAvake koNe deharA karAvyAM tathA pratimA pUjI tehano uttara zrIsamavAyAMga sUtre tathA naMdI sUtre sarva Agamano nUMdha che te madhye e pATha che tihAM upAsaka dazAno noMdha che te AlAvo che te lakhIe che. sekiMte uvAsagadasAo uvAsagadasANaM samaNovAsagANaM nagarAI ujANAI ceiAI baNasaMDAI samosaraNAiM rAyANo ammApiyaro dhammAyariyA dhammakahAo iha loiA pAraloIyA iDDivisesA bhogA pariAu suapariggahIyA tavovahANAi sIlabayaguNavera-maNa paccakkhANaposahovavAsa paDibajjaNA paDimA-o uvasaggasaMlihaNAo bhattapaccarakANaiyA u-vagamaNaM devalogagamaNaM sukulapaJcAyA puNa vohi-lAbho aMta kirIyA AgharijaMti e pATha hai ihAM ceiyAi zabda deharA tathA jina pratimA jANa jyo ihAM ceiya ehano artha bIjo thAye nahI je vanano artha kare teto udyAna vanakhaM-Dano Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAHASRASHIRISAAA pATha jUdo che. koi sAdhUno artha kare te dhammAyarIyA e pATha jUdo che jJAnano artha kare te suya e pATha jUdo che te / vAste ceiya zabde jina pratimAno artha che tathA tumhe pucchayo je dvArikA rAjagrahameM deharA tathA pratimAno pATha kihAM che tehano uttara naMdIsUtre aNutarovavAi tathA aMtagaDanA noMdhano pATha jo jyo tathA tumhe kahesyo italA bola |upAsaka dazA pramukhe dIsatA nathI tehano uttara je naMdI tathA samavAyAMgame je pATha tehano koNa utthApI shke| te jo jyo tathA tame pucchU je kiNe zrAvake pratimA pUjI che tehano uttara ghaNe zrAvake pratimA pujI che te pATha zrIbhagavatIsUtre tuMgIyA nagarInA zrAvako varaNavyA lihAM abhigaya jIvAjIvA ityAdika pATha ghaNA che tihAM ehavo pATha che asahijjadevAsuranAgasuvannajakkharakkhasakinnarakiMpurisagarulagaMdhavamahoragAdI-ehiM devagaNehiM nigAthA opAvayaNAo aNatikammaNijA niggaMthe pAvayaNenissaMkIyA nikaMkhIyA laddhaTThA gahIyaTThA ityAdi je zrAvaka koI jAtinA devatAno sAhaja vAchaMtA nathI to koI bijA devatAnI pUjA kima kare ehavA zrAvaka je devane deva buddhi mAnatA have tehaneja pUje te zrAvaka, thivara AvyA tevAre. ekavAra sarva ekaTThA milyAM ehavo vicAra kasyo je ehavATU nigraMthano nAma sAMbhalyAno piNa mahA lAbha che to tehano bAMdavA jAtAM sevA karatAM to mahAnirjarA mahA paryavasAna kahetAM mokSa thAya ima bicArI pote potAne ghare gayA pachI sUtre pATha che vhAyA kayavali kammA kayakouyamaMgalapAyachittA zuddhA pAvesAi pavaraparihIyA appAmahagyAbharaNAlaMkIyazarIrA sayAogihAo paDinikkhamati, tihAM nAhyA te aMgholakIdhA kayabalikammA, te devapUjA kIdhIH kayakouyamaMgala te tilakAdika karyA pachI bastra peha ASEX Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNam AgamasAra URLURARSANGHIRAISHIRISHIGA rIne AbharaNa alaMkAra pahekhA pachI gharathI nikalyA erIte siddhArtha rAjA tathA rikhabhadatta sudarazanazeTha ima subhaddaputra zrAvaka saMkha puSkalI zrAvaka kArtika zeTha bAMdavA gayA che tevAre kayavalikammA tathA pachI ghare AvI sAhamIvachala karIne dIkSA levA nikalyA tevAre nhAyA kayabalIkammA e pATha che ityAdika zrAvaka anya devanI pUjA na kare gotraja na pUje arihaMta devaneja pUje tathA koi kahasye kayabalikammA pATha kaThIyArA pramukha aneka thAnake che temAM syAnA che pote jehane devabuddhi mAne te tehane puje tathA devadatta bAlake kImi pujA karI haze te to bAlakane mAvItre pujA karAvI to kAM na kare Aja paNa bAlaka pUjA karatA dIse che to kayabalikammA e pAThano bIjo artha zAne 4 karo cho tathA dIkSA mahocchava ghaNA dIse che paNa tihAM deharA pratimAno pATha nathI tehano uttara je dIkSAne utAvalA thayA | tevA sAdhune vahorAvavA rahyA nathI to deharA karAvavA to ghare syAne rahe ane pahelAM deharAM pratimA che te to naMdIsUtre Agamano ghano pATha josyo to sarva samo paDase tathA tumhe pucchu je tIrthakara grahasthapaNe chatAM sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikAe vAMdyA nathI teno uttara ghaNAe vAMdyA che te pATha jJAtA sUtramA che tathA tume lakhyo je pratimA ekendri dala che tehavA bacana saMsArano jehane bhaya na huve te bole je kAraNe zrIbhagavate to jiNapaDimA kahI bolAvI che deharAne siddhAyatana kahI bolAvyo to tume kaThora bacana syAne bolo cho tathA tume dizI vaMdanA karo cho te dIsI to ajIvache to kima vAMdo cho tihAM tumhe kahesyo je amhArA manameM to siddha che to jinapaDimA vAMdatAM piNa amArA manamA siddha che tathA sUtramadhye gurunA pATanI AzAtanA TAlavI kahI che te pATha ajIva che te pINa sarva guruno bahu tevA sApATha josyo to sarva samA jApATha jJAtA sUtramA tevAmano ghanonI teno hane bhaya na kaThora amhArA mAkaDI The jiNapaDimA kA // 86 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAna che pratimAne bahumAne siddhano vahu-mAna che tathA sudharmA sabhAmAhiM jinanI dADhA che te vaMdanIka pUjanIka che te to hai| ajIva skaMdha che tathA tume lakhyo je paradezI rAjAe pratimA kAM na karI te paradezI zrAvaka thayA pachI keTaloka rAjIvyA che te tathA sarva zrAvaka ekaja karaNI kare eso niyama che tathA paradezIe tathA ANaMda zrAvake koika sAdhune paDilAbhyA nathI te mATe tumhe sAdhune viharAvyAme doSa mAnasyo e vicArI jyo jyo tathA lakhyuM che je sUrIAbhe je pratimA pUjI te rAjadhAnInA maMgalIka mATe pUjAkarI te to khoTuM bolo cho e pATha sUtrameM nathI sUtrameM to ehavo pATha che hiyAe suhAe khemAe nissesAe ANugAmIyattAe bhavissaI nizreyasa kahetA mokSa bhaNIe artha che tathA pacchA zabde je iha lokano artha che ima kahe che te mUDha che dardura devatAne adhikAre pacchA zabde AvatA bhavano artha che tathA AcArAMgasUtre jassapuviyino tassa pachAyino ihAM pUrva zabde pUThalo bhava pacchA zabde Avato bhava lIdho che tathA e bhave samakitano lAbhato ghaNo che tathA tIrthakara bAMdyAno phalano pATha uvavAI madhye tathA paMcamahA vrata pAtyAno pATha AcArAMga madhye tihAM paNa hiyAe ityAdika pATha che te be ThekANe lAbha mAno cho to jinapratimA ThAme nA syAne kahocho ane kihAM jinapratimA pUjAno pApa kahyo nathI ane hoyato dekhADo tumeM likhyu je bhagavaMte hA hiMsAnI nA kahI che teto ame kihAM kahUrcha je hiMsA karavI, paNa bhagavaMte kise sUtre pratimA pUjAnI nA kahI nathI pratimAnI 17 prakAranI pUjA sUtre kahI che tathA tume pratimAnI pUjA hiMsAmAM giNo cho te imanathI pratimAnI pUjAto 1| vinaya tathA veyAvacca dharmamA che tathA pUjA hiMsAme gaNI to ThANAMge nadImeM paDatI sAdhvIne sAdhu kADhe temAM hiMsA Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNam AgamasAra SISTIROSASSASSASAS gaNI nahIM tathA AcArAMgasUtre bIjA sAdhu ajANe paNa zarkarAnI bhUle lUNa vIharIne pache jANe je lUNa vIharAvyo te jANI te pote khAyete pote pIye tathA bIjA sAdhu saMbhogIne Ape te khAye pIe tathA viSama vATe belane rUkhane latAne gucchAne avalaMbI utare je pATha AcArAMgasUtre che tathA bhagavatI sUtrame sAdhunA harasa kADhe tehane kriyA karma lAge nahIM tathA mallinAthajI pUtalIme kavala mukyA te mATe dharmamATe hiMsAkarI tathA subuddhi maMtrIe pANI palaTAvyo te dharma mATe karI piNa maMdabuddhi na kahyA che bhagavatI sUtre 25 me zatake sAdhu zAsana mATe tejo lezyA muke tehane hai ArAdhaka kahyo tathA jaMbUdvIpannattIe nirvANamahocchava kasyo che thUbhakaryA te jiNabhattie dhammotti epATha che iMma keTalA pATha lIkhIe aneka pATha che tathA naMdI sUtre je Agama kahyA te utthApIne 32 mAnocho te kenI AjJA che tathA AvazyakasUtra paDikamaNA vinA sAdhu paNo zrAvaka paNo hUveja nahI te tumhe AvazyakasUtra paDikamaNo mAnatA nathI to zrAvakapaNo ne sAdhupaNo kema dharAvocho zrIbhagavatIsUtra sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvIkA paMcamA ArAnA chehaDA paryata kahyA che te tumArI zraddhAmeM hivaNAM sAdhu sAdhvI koNache tathA sUtre Acaraja upAdhyAya kula gaNanI nizrAye bicare te ArAdhaka te tameM konI nizrAye vicarocho te likhajyo tathA zrIbhagavatIsUtre gAthA che paDhamo gIyattha vihAro, vIyogIyatthanIsIo bhaNio, itto taiya vihAro, nANunnAo jiNavarehiM 2 ehano artha gItArtha hoya te pote vihAra kare athavA gItArthanI nizrAye vihAra karavo ehathI tIjA vihAranI arihaMte AjJA dIdhI nathI, te mATe tume kisyA gItArthanI nizrAye vihAra karocho tathA yoga upAdhAna vahIne siddhAMta bhaNe tepaNa zrAvaka AcA // 87 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAMgAdikasUtra bhaNe nahI te nizIthamAM kahyo che je bhikkhu annautthIyaM vA gAratthiyaMvA vAyaNaM vAeI vAijaMtaM sAijjati tassacomAsIyaM parihAra ThANaM je gRhasthAMne sUtra baMcAve athavA vAMcatAne anumode tehane cAra mAsano pAlyo caritra jAve tathA praznavyAkaraNasUtre aha kerIsIyaM puNa sabannubhAsiya jatthadabbehiM guNehiM pajjavehiM kammehiM bahuvihehiM AgamehiM nAmAkkhAyanivAya uvasaggataddhiasamAsa saMdhipada jogauNAdi kIrIyAvIhINasaradhAusaravibhatti vannajutaM bhAsiyacaM tathA anuyogadvAre 7 naya, 4 nikSepA, 3 kAla tIna liMgAtIna, jANyAvinA upadeza devo te mAraga nathI ityAdika aneka bolache te gItArthanI sevanAthI pAmIye itibhadraM jekeI zrIjinapratimAnI pUjAmadhye phUla pUjAnI zaMkA kare tehane kahIye je zrIrAyapaseNIsUtre 17 bhedI pUjAno pAThache pupphArUhaNaM 1 mAlArUhaNaM 2 taha vannArUhaNaM 3 tathA pupphagiha 4 pupphapagaraM 5 etalI pUjA phUlanI che temATe pUjA phUlanI te pramANa che, tathA zrIbhagavatIsUtre paNa sUrIAbhanI pere pUjAnI bhalAmaNanA pATha aneka che tathA jJAtAsUtre draupadIne adhikAre |17 prakArI pUjAno pATha che samavAyAMgasUtre cautIsa atizayane adhikAre jalayathalaya bhAsuradasaddhavanneNaM jANu|ssehappamANamitteNaM puSphapuMjovayAraM kareI ityAdi pATha che ihAM samavAyAMgasUtra meM devatA manuSyano nAma kahyo nathI tathA zrIuvavAIsUtre koNikane adhikAre zrIvIra samosaryA tevAre anekajana caMpAthI nikalyA je appegaiyA vaMdaNa vattiyAe appegaiyA pUyaNavattiyAe appegaiyAasuyaM suyassAmo appegaiyAviulAIaTThAo heoAi ya pasiNAI gahissAmo, ityAdi pATha che tihAM pUyaNavattIyAe e pAThano arthaTIkA madhye pUjanaM puSpamAlAdinA ima kahyo che ihA zrI tIrthakarane Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama puSpanI pUjAdIse che epATha zrIbhagavatIsUtrepaNache tathA naMdIsUtre zrutajJAnane pAThe je imaM arihaMtehiM bhagavaMtehiM uppanna- prakaraNam sAra nANadaMzaNa dharehiM tillukka nirakkhIya mahIa pUIehiM pAThano artha TIkAkAre piNamahIyazabde caMdanAdi pUiehiM puSphamA lAdike karIne e pATha anuyogadvAramadhye paNa che iMma puSphapUjAnA aneka pATha che te mATe zaMkA na karavI valI keika // 8 // ima kahe che je phUla vecAtA jaDe te caDhAvavA paNa pote cUMTI caDhAvavA nahI tepaNa ajANyu kahe che je zrIjIvAbhidagamasUtre tateNaM se vijaedeve potthayarayaNaMgihai po0 rayaNaM gihnittA. potthayarayaNaM muyati po0 2 ttA potthayarayaNaM vihA Deti po0 2 tA potthaya rayaNaM vAei po0 2ttA dhammiyaM vavasAyaMgehetidha0 2 ttApotthayarayaNaM paDinikkhamati po02 ttA sIhAsaNAo abbhudvetti sI0 2 ttA vavasAyasabhAto purathimilleNaM dAreNaM paDinikkhamaipu0 2 ttA jeNevanaMdA pukkharaNI teNeva uvAgacchatiu0 2ttA gaMdApukkhariNI aNuppayANiNaM karemANe purathimilleNaM toraNeNaM aNupavisatia0 24 ttA purathimilleNaM tisopANapaDirUveNaM paccoruhatipa0 2ttA hatthapAdaM pakkhAletiha0 2 tA egaM mahaM setaM rajatAmayaM / vimalasalilapuNNaM mattagayamahAmuhAgiisamANaM bhiMgAraM pagilatipa0 2ttA jAI tattha uppalAi jAvasattapattAI sahassapattAI tAiM gehatti 2 tANaMdAto pukkhariNio pucuttareipa0 2 tAjeNeva siddhAyataNe teNeva pAhAretyagamaNAi taeNaM vijayaM devaM cattArI sAmANiya sAhassIo, jAva aNNebahave vANamaMtarA devA devIo appegatiyA uppalahattha gatA jAva sata sahassa pattahatthagayA vijaya devaM piThio aNugacchaia0 tA ihAM phUla cUMTI lIdhAM che eAlAve vijayadeve pote bAvaDImeM utarIne phUla cUMTI lIdhAM tathA sAmAnika devatA tathA bIje devatAye piNa phUla potAnA hAthathI GRASROCESARICARIC Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIdhAM che ihAM koI pUchasye je tihIM koi mAlI nathI te mATe pote lidhAM tehano uttara je mAlI nathI piNa devatA cAkara loka ghaNAche tehaneja pAse kAM na maMgAve, jo puSpa ANyAno vidhi hove to paNa potAnA hAthathI lIdhAno vidhi che te mATe pote bAvaDI madhye utarI lIdhAche tathA zrIrAyapasenI sUtre sUrIyAbha adhikAre tateNaM se sUriyAbhedeve potthayarayaNaM gilaipo0 gihnittA potthaya rayaNaM muyaipotthaya rayaNaM vihADeivi0ttA potthayarayaNaM vAeti vA0ttA dhammiyaM vavasAyaM giha igi tti potthaya rayaNaM paDiNikkhamati ttA 2 siMhAsaNao abbhuTei 2 ttA vavasAya sabhAo purathimilleNaM dAreNaM paDini kkhapraivattA jeNeva naMdApokkharaNI teNeva uvAgacchai u0ttA naMdApokkharaNI puracchimilleNaM toraNeNaM tisopANapaDi |rUveNaM-paccoruhati02 ttAhatthapAyaM pakkhAlei 2ttA AyaMte cokkhe paramasuibhUe ega seyamahaM rayayAmayaM vimala |salilapuNNaM mattagayamuhAgitisamANaM bhaMgAraM pagiti ttA jAI tatthauppalAI jAvasayasahassa pattAiM gihUti gaMdAo pukkhariNIo paccoruhaI0 2ttA jeNeva siddhAyataNe teNeva pahArettha gamaNAe taeNaM taM sUriyAbhaM devaM cattAri sAmAjANiya sAhassIo jAva solasa Ayarakkha deva sAhassIoaNNeya bahave sUriyAbhavimANe jAvadevA devIo atthedigaIyA uppalahatthagayA jAva satta sahassa pattahatthagayA sUriyAbhaM devaM piTThao samaNugacchaMti tateNaM sUriyA devaM bahave Abhiogiya devAya devIoya atthegaiyA kalasahatthagayAo jAva atthegaiyA dhUvakaDucchahatthagayA haTTa || tuTThA jAva sUriyAbhaM devaMpiTTaosamaNugacchaMti tateNaMse sUriyAbhedeve cauhiM sAmANiyasAhassIhiM jAva aNNehiM-1 |ya ba-huhiM sUriyAbhavimANa vAsIhiM devehiM devIhiMyasaddhiM saMparikhuDe sabaDhIe jAvaNAiyaraveNaM jeNeva siddhAyayaNe teNeva Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sAra // 89 // uvAgacchai siddhAyaNaM puracchimileNaM dAreNaM aNupavisaMti0 2 ttA jeNava jiNapaDimAu teNeva uvAgacchaI jiNapaDimANaM Aloe pamANaM karetika0 ttA 2 lomaha - tthagaM gir3agi0 ttA 2 jiNapaDimANaM lomahatthaeNaM pamajjaipa0 2 ttA jiNapaDimAo surabhiNAgaMdhodaraNaMhANeti hANittA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM gAyANaM aNulippai 2 ttA jiNa paDimANaM ahayAMI devadUsAI juyalAI NiyaMsei0 2 ttA pupphArUhaNaM mallArUhaNaM cUNNArUhaNaM gaMdhArUhaNaM vaNNArUhaNaM cuNNArUhaNaM vatthArUhaNaM AbharaNArUhaNaM karei karettA AsattA satta viulavagdhAriyamaladAmakalAvaM kareI0 ttA karaggaha gahitta karayalapabbhaTTavippamukkeNaM dasaddhavaNNaM kusumeNaM mukka puSpha puMjovayArakaliyaM kareti karettA jiNapaDimANaM purato | acchehiM sahnehiM seehiM rayaNAmaehiM accharasataMdulehiM aTThaTTha maMgale Alihai taMjahA satthiya jAvadappaNaM tayANaMtaraM caM NaM caMdappaha rayaNavairaveruliya bimaladaMDakaM caNamaNirayaNabhatticittaM kAlAguru pavara kuMdarukaturukkadhUvamaghamaghaMta gaMdhatA mANu ciTTheti dhUvavaTTi viNimuyaMtaM verulayamayaM dhUvakaDuchagaM paggahiya payatteNaM dhUvaM dAvuNaM jiNavarANaM aTThasayavisuddha gaMtha juttehiM apuNaruttehiM mahAvittehiM saMthUNai sattaTThapayAhiM pacorUhai0 ttA vAmaM jANuM aMcei dAhiNaM jANaM gharaNitalaMsi niha hu tikkhutto muddhANaM dharaNitalaMsiNighoDeti 2 ttA isiM paccaNNamai isiM paccaNamittA karayala pariggahiyaM si - rasAvattaM matthaeaMjalikaTThaevaM vayAsI NamotthuNaM arihaMtANaM jAvasaMpattANaM vaMdati NamaMsaI0 2 ttA erAyapaseNI sUtre pAThache sUriyAbhe pote hAthe phUla cUMTI lIdhA ke sAmAnika pramukha pAse maMgavyA nathI tathA jaMbudvIpapannattIme janmAbhiSeka jeNeva khIroda samudde teNeva Agacchai0 ttA khIrodagaM gihaMtti 2 ttA jAI tatthauppalAI paumAi jAvasahassa pattAI tAvagihaMti0 ttA prakaraNam // 89 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ityAdi sUtrame pATha hAthanA cUMTyA phUla levAnA che tathA koika kahase je eto cUTyA nathI saheje paDyA lIdhAM che tehane kahIye che jeha hajAra game saheje paDyAM bAvaDI madhye haveja nahI tathA naggaine adhikAre naggai rAjAe AMbAnI mAMjarIyo pote cUMTI lIdhI tevAre kaTaka badhe cUMTI lIdhI te pATha ubavAyI madhye jojo annayANu juttaniggaopecchai kusumAcUa-rAiNAegA maMjarI gahIyA evaMkhaMdhAvAreNaM teNaM maMjarIpatta pavAla layAi gahiyAi kahAvisesokao paDiniyattao pucchai kahe sorukkho amacceNA daMsIo kahaM esaavatthobhaNai tumhehiM egAmaMjarI gahIyA pacchA savaNaM gaheteNaM evaM| | kavo ihAM gahIya zabde cUTyAno artha che tathA koi kahesye je eto devatAye karyo che te zrAvake kasyAno kihAM pATha nathI | tehane kahIye je jo devatAnI karaNI tAhare na karavIto zakrastava kimakare che tathA snAtra kema mAno cho snAtrano kalasa Dholocho te devatAnI karaNI che tathA sUriyAbhanI pUjAnI bhalAmaNa draupadIne pAThe che devatAnI pUjA karaNI tathA manupyano pATha ekaja che te mATe devatAnI pUjA karaNI zrAvaka kare e zraddhA pramANa che tathA je phUla cUTavAnI nA kahe te vIMTanA jIvani kIlAmanA mATe tevAre phUlanI pUjA kima karI zake ane phUlanI pUjAno to sUtre pATha che tathA je pUjAne hiMsAme gaNe tehane kahiye je zrIpraznavyAkaraNa sUtre prathama saMvaradvAre ahiMsA nA 60 nAma kahyA che tihAM pUjA te dayA kahI che te pATha likhIye che abhau sabbassavi anAghAo cukkhapabattI pUyA vimalappannA nimmala karatI eva mAiNi niyaguNa nimmIyAi pajjAya nAmANi huMti ahiMsAe bhagavaie ityAdi pAThe pUjA te ahiMsAmeM gaNI che to tumhe hiMsAme kima gaNocho tathA bhagavatI sUtre subhaMyogaM paDucca aNAraMbhI e pATha zubhayoga pravRttine AraMbhanI nA kahI PAASAHARISHIPAARISMOSOS Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raNam AgamasAra // 90 // YEOCASASSAIGRISHOISISSOS tAche vinaya tathA veyAvacca te tapanA bheda che tapa te mokSa mArga madhye zrIuttarAdhyayane 28 me adhyayane kahyo te tume hiMsAmeM kema kahocho tathA vivahAra sUtre siddha veyAvacceNaM mahAnijarA mahApajavasANaM bhavati te mATe siddha vaiyAvacca te pUjA che tathA koi pUche jezrAvake pratimA kihAM pujI che tehane kahevo je zrIbhagavatI sUtre tuMgIyAnagarIne zrAvake pUjA karI che zaMkha puSkalI ye pUjA karI che tathA samayAMga sUtre dvAdazAMgInI huMDIne adhikAre upAsaka dazAnI huMDImadhye daza zrAvakanAM caitya ehavo pATha che caitya to sAdhu thAya nahI jJAna thAya nahIM te sarvanA pATha judA che tathA naMdI sUtre piNa pATha che tathA naMdI madhye je Agama kahyA te sarva mAne teja samakiti jANavo zrIanuyogadvAra sUtre niryutinI hA kahI che te niyuktimadhye pUjAnA aneka adhikAra che tathA taMdulaveyAlIyapayannAnI TIkAmadhye samavasaraNanA phUla sacitta te Upara sAdhu sAdhvI cAle pravacanasAroddhAranI TIkAye paNa e saMmata che tathA koi kahasye je phUlane proi parovavA nahIM tehane kahIye je hIra praznamadhye pATha che tathA vannagaMdhovameMheMceti zloka vyAkhyAyate zrAddhadina kRtye prota pUjAkSarANI varttate tathA Adya pakSetu zrIjinavallabha sUri kRta pUjA kulake'pi prota puSpAkSarANi saMti tathA haribhadra sUri kRta pUjA paMcAsake jahareMhaI taha kIrai e gAthAnA AsayathI piNa proyA phUlanI hA jaNAya che tathA umAsvAti vAcaka kRta pUjA paTalamAM piNa emaja jaNAya che. // 9 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavi. 16 // zrIparamagurubhyo namaH // atha zrIdevacaMdrajIkRta nayacakrasAra bAlAvabodhasahita likhyate. // maMgalAcaraNa // praNamya paramabrahma, - zuddhAnandarasAspadam / vIraM siddhArtharAjendra, - nandanaM lokanandanam // 1 // natvA sudharmasvAmyAdi, saGgha sadvAcakAnvayaM / svagurUn dIpacandrAkhyapAThakAn zrutapAThakAn // 2 // nayacakrasya zabdArthaM kathanaM lokabhASayA / kriyate bAlabodhArthaM, samyagmArgavizuddhaye // 3 // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mayacakra sAra mULa // 91 // prazasti zrIjinAgamane viSe 1 dravyAnuyoga 2 caraNakaraNAnuyoga 3 gaNitAnuyoga 4 dharmakathAnuyoga e cAra anuyoga kahyA che temAM cha dravya ane nava tatva tenA guNa paryAya svabhAva pariNamanane jANavuM te dravyAnuyoga evaM paMcAstikAyanuM svarUpakathanarUpa che te paMcAstikAyamadhye eka AtmA nAme astikAya dravya che te AtmA anaMtA che tenA mUla ve bheda che temAM eka | siddha svasvarUpa niSpanna sarvakarmAvaraNadoSarahita saMpUrNakevalajJAna kevaladarzanAdiguNaprakaTarUpa, akhaMDa, amala, avyAbAdhAnaMdamayI, lokane aMte virAjamAna, svarUpabhogI te siddhajIva kahiyeM. te siddhatA sarva AtmAno mUla dharma che, te siddhatAnI | IhA karavAne siddha bhagavaMtano yathArthasiddhapaNo olakhIne niSpanna siddhano bahumAna karavo ane pote potAnI bhUle azuddha cetanapaNe pariNamatAM bAMdhyAM je jJAnAvarNAdikarma te TAlIne potAnI saMpUrNa siddhatAnI ruci karavI ehIja hitazikSA . valI bIjo bheda saMsArijIvono che te jeNe AtmapradezeM svakarttApaNe karmapudgalane grahyA jene karmapudgalano lolIbhAva che te mithyAtva guNaThANAthI mAMDIne ayogI kevalI guNaThANAnA caramasamayaparyaMta sarva saMsArIjIva kahiyeM tenA valI ve bhedache, eka ayogI, bIjA sayogI. te sayogInA ve bheda, eka sayogIkevalI bIjA sayogI chadmastha. chadmasthanA ve bheda eka amohI bIjA samohI. samohInA ve bheda che eka anuditamohI bIjA uditamohI. uditamohInA ve bheda eka sUkSma| mohI bIjA bAdaramohI. bAdaramohInA be bheda eka zreNivaMta bIjA zreNirahita. zreNirahitanA ve bheda eka saMyamI virati bIjA avirati, aviratinA valI ve bheda eka samakIti bIjA mithyAtvI. mithyAtvInA ve bheda eka graMthibhedI bIjA graMthi - bAlAva bodhasahita // 91 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S abhedi. graMthiabhedinA ve bheda eka bhavya bIjA abhavya. temAM abhavyajIvonuM to dalaja evo hoya je zrutaabhyAsa paNa kare tathA dravyathI paMca mahAvrata Adare paNa AtmadharmanI yathArtha zraddhA vinA pehelo guNaThANo kivAre mUke nahI mATe e: jIvo te siddhapada pAmavAne yogya nahI te abhavya cothe anaMte che. hai bIjA bhavya te je siddhapaNAne yogya che jene kAraNayoga mile palaTaNa pAme te bhavyajIvo abhavyathI anaMtaguNA cha / ite madhye keika bhavya sAmagrIyoga pAmI graMthibheda karIne samakita pAme ane keTalAeka bhavya to sAmagrIne abhAvaM sama-3 |kita pAmeja nahI. uktaM ca vizeSaNavatyAM sAmaggI abhAvAo, vavahArarAsi appvesaao|| bhavvAvi te aNaMtA, je siddhasuhaM na pAvaMti // 1 // paNa te bhavya jIvomAM yogyatAdharma chato cha te mATe bhavya kahiye. je jIva mithyAtvatajIne zuddha yathArtha AtmapaNe vyApaka rahyo teja mAro dharma ane jethI te AtmasattAgata dharma pragaTe te sAdhanadharma be bhede che eka vAyaNA-puchaNAdivaMdana, namanAdi paDilehaNa-pramArjanAdi jeTalI yogapravRtti te sarvadravyathI sAdhanadharma kahiye te bhAvadharma pragaTa karavAne ja| kare tene kAraNarUpa che dravya te je bhAvaneM "kAraNa kArayAse davaM" iti AgamavacanAt // | ane je upayogAdi potAnA kSayopazamabhAveM pragaTyA je jJAnavIyAdigaNa te pudgalAnuyAyIpaNAthI TAlIne zuddhaguNA ja zrIarihaMta-siddhAdika tenA zuddhaguNane anuyAyI karavA athavA AtmasvarUpa anaMtaguNaparyAyarUpa tene anuyAyI karavA BAte bhAvathI sAdhanadharma jANavo e AtmA nIpajAvavAno upAya che. AASAASAASASUSESG Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 92 // OSIGRISRIRACHISASIRAHORAS jihAM lage AtmAnuM zuddhasvarUpa cidAnaMdaghana te sAdhyamAM nathI ane pudgalasukhanI AzAyeM viSa, garala, anyonya anuSThAna je karavu te saMsArahetu che mATe sAdhyasApekSapaNe syAdvAdazraddhAye sAdhana karavaM ehija mArga che ane e mArganI je pratItaruci samyaktva kahiye. te samyaktva graMthibheda kaskhA pAmiye te graMthibheda to traNa karaNa kare to jaDe te traNa karaNa jIva kare tevAreM samyakdarzana pAme te traNa karaNamA peheluM yathApravRttikaraNa, bIjuM apUrvakaraNa, trIju anivRttikaraNa e karaNa sarva saMjJI paceMndri kare temAM prathama yathApravRttikaraNa te bhavya tathA abhavya paNa kare koIka jIva anaMtivAra kare |te yathApravRttikaraNa- svarUpa lakhiyeM chaiye. | sarvakarmanI utkRSTasthitinA bAMdhanAra jIvane saMkleza ghaNo cha mATe yathApravRttikaraNa kare nahI, uktaMca vizeSAvazyakeukkosaThiI na labhai, bhayaNA eesu pubaladdhAe // sabajahannaThiisuvi, na labhbhai jeNa puvapaDivanno // 1 // mATe karmanI utkRSTasthitino bAMdhanAra jIva te cAra sAmAyikano lAbha na pAme ane je jIva sAta karmanI jaghanyasthiti bAMdhe te jIva to guNavaMtaja che e rIta che mATe jevAreM eka koDAkoDI sAgaropama palyopamane asaMkhyAtameM bhAge uNI sthiti bAMdhato hoya te yathApravRttikaraNa kare je jIva karmakSapaNArUpa zakti pAmyo na hato te zakti pAmyo tene yathApravRttikaraNa kahiye uktaM ca bhASye yena anAdisaMsiddhaprakAreNa pravRttaM karmakSapaNaM kriyate aneneti karaNaM jIvapariNAma eva ucyate anAdikAlAt karmakSapaNapravRttAvadhyavasAyavizeSo yathApravRttikaraNamityarthaH kSayopazamI cetanAvIrya je saMsAranI asAratA jANe saMsAra duHkharUpa karI jANe tethI parigraha zarIrathI khare uddhegeM // 92 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta udAsInatA pariNAme karI sAtakarmanI sthiti aneka koDAkoDInA thokaDA asaMkhyAtA je sattAmA hatA te khapAve ne kAMika uNI eka koDAkoDI rAkhe e yathApravRttikaraNa AtmA anaMtivAra kare paNa graMthibheda karI zake nahI e karaNa te | giri nadIne vice Avyu pASANa te ghaMcanA gholanArUpa cAlave karIne jema saheje suMhAlo thAya ane koika AkAra pakaDe tema janma maraNAMdi duHkhane uddhegeM anAbhogathIja bhavavairAgeM jIva yathApravRttikaraNa kare ehija jIva koika rIteM vairAgye | vicAre je bhavabhramaNa te duHkha che. e saMyogaviyogAdi asAra che paNa kAika jJAnAnaMdAdi te sAra che ehavI gaveSaNA karanAro jIva te yathApravRttikaraNa karIne apUrvakaraNa kare. ihAM koi puche je bhavyane to palaTaNa yogyatA cha paNa abhavya dAjIva kema kare tenuM uttara je tIrthaMkarabhaktimA je devatAnI mahimA tathA loka sanmAnAdika dekhIne puNyanI vAMchAyeM devatva rAjyAdika lAbha icchAyeM igyAra aMga tathA bAhya paMca mahAvratAdi pAme paNa tene samyaktva na hoya je pudgalAbhilASI che tene guNasparza na thAya uktaM ca mahAbhASye / ahaMdAdivibhUtimatizayavatIM dRSTvA dharmAdevaMvidhasatkAro devatvarAjyAdayaH prApyate ityevaM samutpannabuddherabhavyasyApi devanareMdrAdipadehayA nirvANazraddhArahitakaSTAnuSThAnaM kiMcidaMgIkurvato jJAnarUpasya zrutasAmA|yikamAtralAbhe'pi samyaktvAdilAbhaH zrutasya na bhavatyeveti // e rIteM dhAravaM. ___ tathA apUrvakaraNa ane anivRttikaraNano adhikAra jema AgamasAramA lakhyo che teja pramANe ihAM paNa jANavo. ima traNa karaNa karIne upazama athavA kSayopazama athavA kSAyika samyaktva je pAmyo ane Atmapradeze vartamAne samyakadarzanaguNano rodhaka ehavo mithyAtva mohaprakRtinA vipAkodayane Talave karIne je samyakdarzanaguNanI pravRtti thAya tethI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakra- yathArthapaNe nirdhAra sahita jANapaNo pravatta te jIvane dravyAnuyogeM tattvajJAna pragaTe tethI je AtmaguNa pragaTe tethI je bAlAvasAra mULa AtmaguNa pragaTe te AtmaguNarakSaNAyeMja pravarte ehavI svarUpAnuyAyI AtmaguNanI pravRtti tehane dharma karI saddahe te mATe bodhasahita syAdvAdapariNAmI paMcAstikAya che te syAdvAdarUpa jJAna te nayajJAne thAya mATe nayasahita jJAna karavU te nayajJAna ati // 93 // durlabha che. ane nayanI anaMtatA che uktaM ca jAvaiyA vayaNapahA tAvaiyA ceva huMti nayavAyA // te je pUrvApara sApekSa nahI te kunaya kahiye. ane sarvasApekSapaNe varte te sunaya kahiye. te mUla sAta naya che, tenuM svarUpa alpamAtra lakhiyeM chaiyeM. naya te jJAnaguNana pravarttana che. je kAraNe ekadravya madhye anaMtA dharma che te ekasamayeM zrutopayogamAM Ave nahI, syA mATe je zrutajJAnano upayoga asaMkhyAta samaye thAya. ane vastu madhye to anaMtA dharma ekasamaye pariNamatA pAmiye tevAre zrutajJAna satya thAya nahI temATe nayeM karI jANe tathA yadyapi kevalIno upayoga ekasamayI che temATe jANavAmAM nayanu kArya kevalIne paDe nahI paNa vacane kahetAM kevalIne paNa nayeM karI kahe, paDe, kAraNa ke vacana to krame karIne bolAya che |ane vastudharma anaMtA ekasamayakAle che temATe nayeM karI kahe valI jinabhadragaNikSamAzramaNapUjya kahe cheH / jIvAdi dravyamA je guNa che te anaMtasvabhAvI che, guNanI chati tenuM pariNamana tenI pravRtti temAM je samaye kAra-18 dANatA te samayeja kAryatA ityAdi anekapariNatisahita che tethI koika rIte sarvanuM bhinnAbhinnapaNe jJAna thAya te nayathI| thAya. mATe samakitaruci jIvane nayasahita jJAna karavU je eTalA dharma sarvadravya madhye rahyA che mATe prathamato zrIgurukRpAthI dravyaguNa paryAya olakhAve che e pIThikA kahI. have mUlasUtranA arthanuM vyAkhyAna kare che. SUSREISSRUSKO Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvarddhamAnamAnamya, khaparAnugrahAya ca / kriyate tattvabodhArthaM, padArthAnugamo - mayA // 1 // artha - zrIke0 guNanI zobhA atizaya zobhAyeM virAjamAna ehavA zrIvarddhamAna arihaMta zAsananA nAyaka te prateM atyaM tapaNe namIne namaskAra karIne potAno mAna mUkI traNa yoga samAvI guNIne anuyAyI cetanAnuM karavuM tene namanuM kahiyeM tepaNa svake0 potAne ane para je ziSya athavA zrotAdikane anugrahake0 upakArane sAru tattvake0 yathArtha vastudharma tene bodhake0 jANavAne arthe padArthake0 dharmAstikAyAdika cha mUladravya teno anugamake0 sAco prarupavo te kriyate ke0 kariyeM chaiyeM. jagatmAM matAMtarIo dravyane anekapaNe kahe che tihAM naiyAyika sola padArtha kahe che. vaizeSika sAta padArtha kahe che. vedAMtika, sAMkhya eka padArtha kahe che. mImAMsaka pAMca padArtha kahe che. paNa te sarva mithyA che. teNe padArthanuM svarUpa jANyuM nathI ane zrIarihaMta sarvajJa pratyakSajJAnI te eka jIva ane pAMca ajIva e rIte cha padArtha kahe che. ihAM koi puche je navatattva rUpa nava padArtha kahyA che te kema ? tene uttara je eka jIva, bIjo ajIva, e be padArtha to mUla che ane zeSa sAta tattva to jIva ajIvano sAdhaka bAdhaka zuddha azuddha pariNatinI avasthA bhinna olakhAvavAne karayA che. zloka // dravyANAM ca guNAnAM ca, paryAyANAM ca lakSaNaM / nikSepanayasaMyuktaM, tattvabhedairalaGkRtam // tatra tattvabhedaparyAyairvyAkhyAtasya - jIvAdervastuno bhAvaH svarUpatattvam Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa | bAlAvabodhasahita // 94 // SRIGAROO artha-dravyanA guNanA tathA paryAyanA lakSaNa je olakhANa te nikSepeM karI tathA nayeM karI yukta tattvanA bhedeM sahita kahuM chu tatra ke0 tihAM jinAgamane viSe tattva je vastusvarUpa, bheda tenA jUdA jUdA bhedaparyAya temA rahyA je dharma eTalA prakAre vyAkhyA ke0 arthanUM kahevU teNe karIne yathArtha vyAkhyAna thAya tihAM tattvanuM lakSaNa kahe che. vyAkhyAna karavA yogya je jIvAdika vastu teno mUladharma te vastunuM svarUpa tattva kahiyeM jema kaMcananuM svarUpa pIta guru snigdhatAdi tathA6 ejeM kArya AbharaNAdika ane ehanu phala te ehathI aneka bhogyavastu Ave ema jIvanuM svarUpa jJAna darzana cAritrAdi anaMtaguNa tathA jIvanuM kArya sarvabhAvanuM jANavU pramukha e rIteM abhedapaNe rahyA je dharma te sarva vastunuM tattva kahiye. yena sarvatrAvirodhena yathArthatayA vyApyavyApakabhAvena lakSyate vastukharUpaM tallakSaNaM tatra dravyabhedA yathA jIvA anaMtAH kAryabhedena bhAvabhedA bhavanti kSetrakAla bhAvabhedAnAmekasamudAyitvaM dravyatvam artha-have lakSaNa kahe che. je guNe karI sarvadravya svajAtimAM avirodhipaNe yathArthapaNe 1 ativyApti 2 avyApti asaMbhavAdi doSarahita vastu je vyApya tehane viSe vyApakapaNe lakhiyeM jANiyeM tene vastunuM lakSaNa kahiye. te lakSaNa be prakArarnu che eka liMga bAhyaAkArarUpa ane bIjuM vastumA rahyo je svarUpa te. e be bheda che temAM liMgathI to gAyanuM lakSaNa je sAsnAsahitapaNo te bAhyaAkArarUpa lakSaNa che e bAhya lakSaNe je olakhANa kare te bAlacAla che ane je vastune dhamai olakhAya te svarUpalakSaNa kahiye, jema cetanAlakSaNa te jIva, tathA cetanArahita te ajIva ityAdika lakSaNe // 14 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSaNasvarUpa jANavo ema aneka rIteM jANI levo. bhedAzca have bhedanuM svarUpa kahe che. vaktavyavastvaMzAH ke0 je vastu kathana karatA hoya tehanA cAra bheda che tatra dravyabhedAke0 tihAM dravyanA bheda mUlalakSaNe sarikhA paNa piMDapaNe jUdA che te dravyathI bheda kahiyeM. yathAke0 jema sarvajIva jIvatvasAmAnye sarikhA che paNa jIva jIva prate potAnA guNaparyAyano piMDapaNo jUdo che koinuM koimAM bhili jAto nathI te mATe jIva anaMtA dravyabhinnapaNe temaja ajIva anaMtA dravyabhinnapaNe ema pugalaparamANu paNa jaDatArUpapaNe sarikhA paNa sarva paramANuo jUdA dravya che je kAleM pUchiyeM te kAle eTalAne eTalA che koi kAleM ghaTe nahI tema navo vadhe nahI e sarva dravyathI bheda jANavo. have kSetrAMza: kSetrathI bheda te je vistare to jUdo kSetra avagAhIne rahe jema jIvAdi dravyanA pradeza avagAhanAdharmeM jUdA che paNa dravyathI jUdA paDe nahI, saMlagnapaNe rahe guNaparyAya sarva pradeze anaMtA che te guNaparyAya eka pradeza mUkI bIjA pradezamAM jAya nahI, paryAyavibhAgaekano ane pradezano avagAha sarikho che paNa te paryAya anaMtA bhinna che ane je | anaMtA paryAya malIne eka kArya kare te kAryane guNa kahe che. zrIvItarAga sarvajJa ema kahe che e kSetrathI bheda che. ekavastumAM utpAdavyayarUpa paryAya palaTavAnuM mAna te samaya kahiyeM. jeTalo utpAda vyaya tathA agurulaghunI hAnivRddhine pariNamatAnuM mAna te samaya kahiyeM ane tethI bIjI pariNamanatA thai te bIjo samaya ema je anaMti atItapravRtti thai te varttamAnapravRttinI paraMparArUpa jANavI ane AgAmika thAze te kAryarUpeM yogyatArUpa jANavI. atItakAlano tathA anAgata kAlano koi Dhigalo nathI ane piMDarUpa paMcAstikAyanuM vartanArUpa je pariNamana tenuM mAna te kAla kahiyeM tene Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakra sAra mULa // 95 // | samayabheda te trijo kAlarUpa bheda kahiyeM te je paryAya bhinna bhinna kArya kare te kAryabhedeM bhinnapaNo che te mATe cotho bhAvathI bheda kahiyeM. have dravyanuM lakSaNa kahe che te kSetrakAla ane bhAvanA je bheda te sarvanuM ekaThA miline piMDapaNe ekA dhArapaNe samudAyIpaNe rahenuM te dravyakahiyeM. tatraikasmin dravye pratipradeze svaskhaekakAryakaraNasAmarthyarUpA anantA avibhAgarUpaparyAyAsteSAM samudAyo - guNaH / bhinnakAryakaraNe sAmarthyarUpabhinnaguNasya paryAyAH evaM guNA apyanantAH pratiguNaM pratidezaM paryAyA avibhAgarUpAH anantAstulyAH prAya iti te cAstirUpAH prativastunyanantAstato'nantaguNAH sAmarthyaparyAyAH // artha - have guNanuM lakSaNa kahe che tihAM guNAnAmAzrayodravyamiti vacanAt ekadravyane viSe svasvake0 potApotAno eka jANavA pramukha kArya karavAnuM jene sAmarthya che evA anaMtA sUkSma jeno avibhAgake0 bIjo cheda na thAya evA vibhA gano je samudAya tene guNa kahiyeM jema eka doraDo so tAMtaNAno kasyo te so tAMtaNA to avibhAgapaNe chatA paryAya che te doraDAthI aneka kArya thAya, aneka vastu baMdhAya, ane anekane AdhAra thAya aneka veTaNa thAya tene sAmarthya paryAya kahiyeM. chatirUpaje paryAya te to vasturUpa che ane sAmarthyaparyAya to pravarttanarUpa kAryarUpa che te chatiparyAyano samudAya tene guNa kahiyeM. chatiparyAyanA avibhAga te yogasthAna samayasthAnamAM kahyoja che ane bhinnake0 judo kArya karavAnuM jemAM bAlAvabodhasahita / / 95 / / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAstakAya madhye eka agADA ghaNApaNo che te paryAyaryAya anaMtaguNA sAmarthya hoya evA avibhAgarUpa AtmA pradeze vartatA paryAya te bhinnake0 judA guNanA paryAya jANavA jema je avibhAga pariNAmAlaMbanarUpa kArya sAmarthyarUpa teno samudAya te vIryaguNa emaja jANavArUpa sAmarthya che jemAM ehavA che avibhAgapoya che teno samudAya te jJAnaguNa tevA guNa ekadravyane viSe anaMtA che. te ekaguNanA pradezeM pradeze paryAya avibhAgarUpa anaMtA che ane sarva pradeze sarikhA che. tathA paMcAstikAya madhye eka agurulaghu paryAyano bheda taratama che. tathA pudgalaparamANumadhye kAlabhedeM athavA dravyabhedeM varNAdikanA paryAyano taratamayoga te thoDA ghaNApaNo che te paryAyaastirUpa che. sadA chatA che. koi paryAya dravyAMtaramA jAto nathI. pradezAMtaramAM paNa jAto nathI. te chatiparyAyathI sAmarthyaparyAya anaMtaguNA jANavA, te kAryarUpa che tathA ca mahAbhASye yAvanto jJeyAstAvanta eva jJAnaparyAyAH te ca astirUpAH prativastuni anantAstatopyanantaguNAH sAmarthyaparyAyAH tatra dravyalakSaNaM-utpAdavyayadhruvayuktaM sallakSaNaM dravyaM etad dravyAstikaparyAyAstikobhayanayApekSayA lakSaNaM / guNaparyAyavad dravyaM etat paryAyanayApekSayA, arthakriyAkAri dravyaM etallakSaNaM khasvazaktidharmApekSayA / dharmAstikAya-adharmAstikAya-AkAzAstikAya-pudgalAstikAya-jIvAstikAya-kAlazceti / / artha-have valI dravyarnu mukhyalakSaNa kahe che utpAda ke0 navA paryAyarnu upajaq vyaya ke0 navA paryAyarnu viNasavaM ane CARLOCALCANOCOCCASS* Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S nayacakrasAra mULa bAlavabodhasahita A RASAASAARIS* dhruva ke0 nityapaNo e tIna pariNamanapaNe sarvadA je pariName tene dravya kahiye. eTale tehija guNa kAraNakArya be dharma samakAle pariName che. kAraNa vinA kArya thAyaja nahI ane kArya kare nahI te kAraNa paNa samajavU nahIM, je upAdAnakAraNa tehija kArya thAya che te kAraNatAno vyaya ane kAryatArnu upajavaM samakAleM thAya che valI kAraNapaNo samaye navo navo che ane kAryapaNo paNa samaya samayeM navo navo che te mATe kAraNapaNAno paNa utpAda vyaya che ane kAryapaNAno paNa utpAda vyaya che ane guNapiMDapaNe dravyadhAraNapaNe dhruva che evI pariNatiyeM pariName te sat ke0 chativaMta dravya jANavo eTale e lakSaNa te dravyAstikanaya tathA paryAyAstikanaya e be bhelA laine kasyo che. je dhruvapaNo te dravyAstikadharma grahyo che ane utpAda vyaya te paryAyAstikadharma grahyo che te mATe e lakSaNa saMpUrNa che, e tattvArthakArakarnu vAkya che. tathA valI bIjuM lakSaNa tattvArthamAMja kaDuM che. eka dravyamAM baddhAmA svakAryaguNe vartamAna te guNa ane paryAya te guNa, kAraNabhUta dravyana bhinna bhinna kAryapaNe pariName dravyaguNa e behune svAzrayIpaNe pariNamana te be che jemAM te dravya kahiyeM eTale guNa tathA paryAyavaMta te dravya kahiye te dravya ekanA ve khaMDa thAyaja nahIM e mUla dravyanuM lakSaNa che ane| je ghaNA paramANunA khaMdhane dravya mAnyo che te upacAreM jANavo jenI pariNati traNa kAlamadhye te rUpane tyaje nahI te dravya potAnI mUla jAta tyaje nahI jene agurulaghurnu SaDguNa hAnivRddhirUpa lakSaNa cakra ekaTho phire te eka dravya ane jene jUdo phire te bhinna dravya kahiyeM eTale dharma, adharma, AkAza e eka eka dravya che ane jIva asaMkhyAtapradezarUpa eka akhaMDa dravya che. evA jIva sarvalokamadhye anaMtA che te jIva siddhamA vadhe che ane saMsArIpaNAmAM ochA thAya che ARMACEUROSA-%%CRICK Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa sarvasaMkhyAmAM ghaTatA badhatA nathI. tathA pudgala paramANu eka AkAzapradeza pramANa eka dravya che tevA paramANu sarva jIvathI tathA sarvajIvanA pradezathI paNa anaMtaguNA dravya che. skaMdhapaNe athavA chuTA paramANupaNe vadhe tathA ghaTI jAya paNa paramANupudgalapaNe je saMkhyA che temAM vadhatA ghaTatA nathI e nizcayanayathI lakSaNa kaDaM. have vyavahAra nayathI lakSaNa kahe che artha je dravya tenI je kriyAke0 pravRtti tene kare te dravya kahiye. temAM jIvanI zuddha kriyA te jJAnAdika guNanI pravRtti jema sakala jJeya jANavA mATe jJAnavibhAganI pravRtti ema sarva guNatuM je kArya | jema jJAnaguNageM kArya vizeSa dharmarnu jANavU. tathA darzanaguNarnu kArya sakalasAmAnyasvabhAvano bodha ane cAritraguNarnu kArya te svarUparnu ramavU ityAdi ane dharmAstikAyatuM kArya gatiguNe pariNamyA je jIva tathA pudgala tene cAlavAne sahakArI thAya dI ema sarva dravyanI samajaNa joi levI. e lakSaNa sarva dravyanA je guNa che te sarvanA svakAryAnuyAyI pravRtti tene arthakriyA kahevI. have te cha dravya kahe che 1 dharmAstikAya, 2 adharmAstikAya, 3 AkAzAstikAya, 4 pudgalAstikAya, 5 jIvA|stikAya, 6 kAla. e cha dravya jANavA. ethI vadhAre padArtha koi nathI. je naiyAyikAdika sola padArtha kahe che te mRSA che, kAraNake te pramANane bhinnapadArtha kahe che te to jJAna che te AtmAnA prameyano guNa che te guNI je AtmA te madhye rahyo che tene bhinna padArtha kema kahiye? bIjA prayojana siddhAntAdika te sarva jIva dravyanI pravRtti che te mATe bhinna padArtha kahevAya nahI. tathA vaizeSika 1 dravya, 2 guNa, 3 karma, 4 sAmAnya, 5 vizeSa, 6 samavAya, 7 abhAva. e sAta padArtha kahe che paNa ema sarva dravyamA ityAdi ane dharmAstimA tathA darzanaguNatuMgA mATe jJAnavibhAganA kara jIvadhi.17 na Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa // 97 // HASAN RASMUSLIMAX tene kahiye je guNa teto dravyamAMja rahyA che to tene minnapadArtha karI kahe, te kema ghaTe? ane karma te dravyarnu kArya cha | bAlAvatathA sAmAnya ane vizeSa e beto dravya madhye pariNamana che valI samavAya te kAraNatArUpa dravyarnu pravartana che anebodhasahita abhAva to achatAne kahevAya te achatAne padArtha kahe, ghaTatuM nathI te mATe vaizeSikamata paNa mRSA che te madhye dravya navam kaheche. 1 pRthvI, 2 ap , 3 teja, 4 vAyu, 5 AkAza, 6 kAla 7 dik, 8 AtmA, 9 mana. e nava padArtha kahe che tene uttara je pRthvI ap teja vAyu e to AtmA che paNa karma yogeM zarIra bhedeM nAma paDyA che ane dizi to AkAzamAMja milI gayI che tathA mana te AtmAne saMsArIpaNAnA upayoga pravartanAno dvAra che tene bhinna dravya kema kahiye ? | valI vedAMtikasAMkhya te eka AtmA advaitapaNe ekaja dravya mAne che tenI paNa bhUla che kemake je zarIra che te to rUpI che ane pudgala dravyanAM khaMdha che te kema eka thAya tathA AtmA ane zarIrano AdhAra te AkAza che te sarva prasiddha che te jUdo mAnyA vinA kema cAle te mATe advaitapaNo rahyo nahI. ___ ane bauddhadarzana te samayasamaya navAnavApaNe 1 AkAza, 2 kAla, 3 jIva, 4 pudgala. e cAra dravya mAne che tene || puchI je jIva pudgala ekaja kSetre kema rehetA nathI te to calAdi bhAva pAme che mATe tenA apekSAkAraNarUpa 1 dharmAstikAya 2 adharmAstikAya e be dravya paNa mAnavA joiyeM. tathA keTalAka saMsArasthitino kA eka paramezvarane mAne che, te paNa mRSA che. je nirmala rAgadveSarahita evo paramezvara te paranA sukhaduHkhano kA kema thAya. valI koika icchA valagADe // 97 // che, te icchA to adhUrAne che, pUrAne kema hoya ? tathA keTalAka paramezvaranI lIlA kahe che te lIlA to ajANa adhUro Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA jene potAno AnaMda potA pAse na hoya te kare, paNa je saMpUrNa cidAnaMdaghana tene lIlA hoyaja nahI. dharmAdharmau vinA nAMgaM, vinAMgena mukhaM kutaH // mukhaM vinA na vaktRtvaM tacchAstAraH pare kathaM 1 ane mImAMsAdika pAMca bhUta kahe che. temAM paNa cAra bhUta to jIvapudgalanA saMbaMdhe upanA che, ane AkAza te lokAloka bhinna dravya che. tatra paJcAnAM pradezapiMDatvAt astikAyatvaM / kAlasya pradezAbhAvAt astikAyatA nAsti, tatra kAla upacArata eva dravyaM na vastuvRttyA // ete asatyapaNAnuM nirAkaraNa karI AgamanI sAkhe kAryAdikane anumAne dravya cha Thahare che, mATe tehija mAnavA temAM pAMca dravya sapradezI che, te pradezanA piMDapaNA mATe astikAyapaNo pAMca dravyane che. ane chaTho kAladravya tene pradeza nathI te mATe astikAyatA nathI tihAM kAla te mukhyavRttiyeM dravya nathI, upacArathI dravya kahevAya che. jema vastugate dharmAstikAyAdika dravya che tema kAla dravya nathI. jo e kAlane piMDarUpa dravya mAniyeM to eno mAna kihAM che ? jo manuSyakSetramAM kAla dravya mAniyeM to bAhiranA kSetramAM navapurANAdika tathA utpAda vyaya koNa kare che ? ane jo cauda rAjalokamAM vyApI mAnIyeM, to asaMkhyAta pradeza mAnavA joiyeM; ane pradeza mAnave karI astikAya thAya, ane jo reNuka asaMkhyAtA mAniyeM, to lokapradeza pramANa reNuka thAya te vAreM asaMkhyAtA kAla dravya thAya. te to anaMta dravya mAnyo che mATe e kAlane paMcAstikAyanA varttanArUpa paryAyane Arope dravya mAniyeM. kemake astikAyatA nathI. ane Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya cakrasAra mULa // 98 // sarvamAM varttanA kare e pakSa satya che je Agamane viSe ThANAMgasUtranA AlAvAmAM che. kiM bhaMte addhAsamayetivuccatti ? goyamA jIvA ceva ajIvA ceva eTale kAla te jIva tathA ajIvano varttamAnaparyAya che tenA utpAda vyayarUpa varttanAne kAla kahyo che te kAlane ajIva dravyamAM gaNyo teno Azaya eche je jIva varttanAthI ajIvavarttanA anaMtaguNI che te bahulatA mATe kAlane ajIva gaveSyo che kemake kAlanI varttanA ajIva Upara anaMti che ane jIva Upara tethI thoDI che mATe. tathA vizeSAvazyakabhASyamadhye na pazyati kSetrakAlAvasau tayoramUrttatvAt, avadhezca mUrttiviSayakatvAt ; varttanArUpaM tu kAlaM pazyati dravyaparyAyatvAttasyeti tathA bAvIsahajArImadhye tathA kAlasya varttanAdirUpatvAt paryAyatvAt, dravyopakramaH | upacArAt tathA bhagavatyaMge 13 teramA zataka madhye ihAM pudgalavarttanAnI apekSAyeM kAlane rUpI gaveSyoM che. | tatra gati pariNatAnAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTaMbhaheturdharmAstikAyaH, sa cAsaMkhyeyapradezalokapradezaparimANaH / artha - have paMcAstikAyanuM bhinna bhinna lakSaNa kahe che, je gati pariNAmIpaNe pariNamyA jIva tathA pudgala tene gatinA obhAno hetu te dharmAstikAya dravya kahiyeM. te dharmAstikAya asaMkhyAtA pradeza parimANa che. lokamAM vyApI che, lokamAna che, lokanA eka eka pradeze dharmAstikAyano eka eka pradeza te anaMta saMbaMdhIpaNe che e dharmAdi traNa dravya acala avasthita akriya che. | sthitipariNatAnAM jIvapudgalAnAM sthityupaSTaMbhahetuH adharmAstikAyaH, sa cAsaMkhyeyapradeza lokaparimANaH / bAlAva bodhasahita 11 96 11 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha -- sthitipaNe pariNamyA je jIva tathA pudgala tene sthitinA obhAno hetu te adharmAstikAya dravya kahiyeM te paNa loka parimANa asaMkhya pradezI che. sarvadravyANAM AdhArabhUtaH avagAhakasvabhAvAnAM jIvapudgalAnAM avagAhopaSTaMbhakaH AkAzAstikAyaH, sa cAnantapradezaH lokAlokaparimANaH / yatra jIvAdayo varttante sa lokaH asaMkhyapradezapramANaH, tataH paramalokaH kevalAkAzapradezavyUharUpaH sa cAnantapradezapramANaH / artha - sarva dravyane AdhArabhUta avagAha svabhAvI je jIva tathA pudgalane avagAhanAno obhAno hetu te AkAzAstikAya dravya kahiyeM. tenA pradeza anaMtA che. loka tathA aloka rUpa che temAM je kSetra jIva tathA pudgala tathA dharmAsti| kAya adharmAstikAya che te kSetrane loka kahiyeM ane kevala eka loka mAtra AkAzaja jihAM che tene aloka kahiyeM eTale | je loka te jIvAdi dravya sahita ane jIvAdika dravya jihAM nathI tene aloka kahiyeM te, alokanA pradeza anaMtA che, avagAhaka dharme sarva dravya emAM samAya che. kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH // ekarasavarNagandho dvisparzaH kAryaliMgI ca // pUraNagalanasvabhAvaH pudgalAstikAyaH sa ca paramANurUpaH / te ca loke anantAH ekarUpAH paramA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 99 // NavaH anantAH vyaNukA apyanantAH tryaNukA apyanantAH evaM saMkhyAtANukA skaMdhA apyanantAH asaMkhyAtANukaskaMdhA apyanantAH ekaikasmin AkAzapradeze evaM sarvaloke'pi jJeyaM evaM catvA ro'stikAyAH acetnaaH| | artha have pudgala dravyarnu svarUpa lakhiyeM chaiye. je pUraNa ke0 pUrAya varNAdiguNe vadhe, galI jAya, khari jAya, varNAdi guNa ghaTi jAya evo jemA svabhAva che te pudgalAstikAya kahiye te mUla dravya paramANurUpa che te paramANunuM lakSaNa kahe che. yaNukAdika jeTalA skaMdha che te sarvanuM aMtyaM ke0 mUla kAraNa paramANu che eTale sarva skaMdharnu paramANu kAraNa che paNa paramANunuM kAraNa koi nathI, koinuM nIpajAvyo thayo nathI ane koine milave paNa thayo nathI. sUkSma che. eka AkAzapradezanI avagAhanA tulya eka paramANu che to paNa te eka AkAza pradezamA anaMta paramANu samAya che paNa paramANu madhye bIjuM dravya koi samAya nahI mATe paramANu dravya sUkSma che ane nitya che jeTaluM paramANu dravya che te khaMdhAdika anekapaNe pariName paNa paramANu dravya koi viNasI jAya nahI evaM paramANu dravya che. te eka paramANumAM eka rasa hoya, eka varNa hoya, eka gaMdha hoya ane lukho, cikaNo, TADho, unho, e cAra sparza mAhelA game te ve pharasa hoya evaM eka paramANu dravya che. ihAM koi puche je te paramANu dekhAto nathI to kevI rIte manAya tene uttara je ghaTapaTa zarIrAdika kArya dekhAya che, grahavAya che, te rUpI che to ehanA saMbaMdhana kAraNa paramANu sUkSma che mATe iMdriyajJAne grahevAto nathI, paraMtu rUpI che - Na paramANu dravya koI mo , TADho, unho, cAmanAya tene uttara je Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kemake arUpIthI rUpI kArya thAya nahI te mATeja paramANu rUpI che. tethI e skaMdha paNa rUpI thayA che ane AkAza pradeza arUpI che to teno anaMta pradezI skaMdha paNa arUpI che ema dhAraduM te paramANunA byaNukAdika skaMdha anaMtA che, tathA chuTA paramANu te paNa anaMtA che te valI khaMdhamAM mile che to bIjA khaMdhamAMhethI chuTA thAya che ema khaMdha vikharI jAya ne paramANu thAya tenI vargaNA aThyAvIsa prakAranI che. te aThyAvIsa bheda kammapayaDIthI jANavA. ema ekalA paramANu te paNa anaMtA tathA be milIne khaMdha pAmyA tevA khaMdha paNa anaMtA emaja saMkhyAtANukanA khaMdha paNa anaMtA temaja asaMkhyAta paramANu mili khaMdha thAya te paNa anaMtA tathA anaMta paramANu malyA khaMdha thAya tevA khaMdha paNa anaMtA te e jAtinA khaMdha te eka AkAza pradeza avagAhe. AkAzAMza avagAhe ema asaMkhyAtA pradeza avagAhe che paNa eka vargaNAnI avagAhanA aMgulane asaMkhyAtameM bhAge avagAhe vadhati avagAhe nahI ane anaMti vargaNA mile aMgula hAtha gAu yojanAdikane mAne 15 avagAhanA thAya ema e 1 dharmAstikAya 2 adharmAstikAya 3 AkAzAstikAya 4 pudgalastikAya e cAre dravya acetana che ajIva che jANapaNA rahita che. cetanAlakSaNo jIvaH, cetanA ca jJAnadarzanopayogI anantaparyAyapariNAmikakartRtvabhoktRtvAdilakSaNo jiivaastikaayH| artha-have jIva dravyarnu svarUpa kahe che cetanA je bodhazakti che lakSaNa jenuM te jIva kahiye. je potAnA pariNamana Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / |bAlAvabodhasahita nayacakra- tathA paranI pariNamana sarvane jANe te jIva tathA sarva dravya te anaMtA sAmAnyasvabhAva ane anaMtA vizeSasvabhAvavaMta cha sAra mULa || temAM sarva dravyanA anaMtA vizeSadharmarnu avabodhaka te jJAnaguNa kahiyeM, tathA sAmAnya vizeSa svabhAvavaMtavastune virSe je sAmAnyasvabhAvarnu avabodhaka te darzana guNa kahiye. te jJAnadarzanopayogI je anaMtaparyAya teno pariNAmI kartA bhoktaa||10 // dika anaMti zaktinuM pAtra te jIva jANavo. uktaM ca "nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa|| vIriyaM uvaogo a, |evaM jIvassa lakkhaNaM // 1 // | cetanA lakSaNa jJAnadarzana cAritra sukhavIryAdika anaMta guNarnu pAtra svasvarUpabhogI tathA anavacchinna je svAvasthA pragaTI teno bhoktA anaMtA svaguNanI je svasvakAryazakti teno karttA, bhoktA, parabhAvano akartA, abhoktA, svakSetravyApI anaMti AtmasattAno grAhaka, vyApaka, ramaNa karanAro, tene jIva jANavo. paJcAstikAyAnAM paratvAparatve navapurANAdiliGgavyaktavRttivartanArUpaparyAyaH kAlaH, asya cApradezikatvena astikaaytvaabhaavH| paJcAstikAyAntarbhUtaparyAyarUpataivAsya ete pnycaastikaayaaH| tatra dharmAdharmoM lokapramANAsaMkhyeyapradeziko, lokapramANapradeza eva ekjiivH| ete jIvA apyanantAH, AkAzo hi anantapradezapramANaH, pudgalaparamANuH svayaM eko'pyanekapradezabaMdhahetubhUtadravyayuktatvAt astikAyaH, kAlasya upacAreNa bhinnadravyatA uktA sA ca vyavahAranayApekSayA SACROSSAMROGRAMMAR // 10 // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdityagatiparicchedaparimANaH kAlaH samayakSetre eva eSa vyavahArakAlaH samayAvalikAdirUpa iti|| | artha-have kAla dravyanuM lakSaNa kahe che je paMcAstikAyane paratve e liMge tathA pudgala khaMdhane nava purANapaNe vyakta ke0 pragaTa che vRtti ke pravRtti tene vartanA kahiye te vattenArUpa paryAya tene kAla kahiye ene pradeza nathI te mATe astikAyapaNo nathI e kAla te paMcAstikAyane viSe aMtarbhUtaparyAya pariNamana che, jAte dharmAstikAyAdikano paryAya che ema tattvArthavRttine viSe kahyo che. tihAM dharmAstikAya eka dravya che asaMkhyAta pradezI che. lokAkAzanA pradeza pramANa che. ema adhamAstikAya paNa eka dravya che. lokapramANa asaMkhyAta pradezI che. aneka jIva dravya te paNa lokapramANa asaMkhyAta pradezI che paNa sva avagAhanA pramANa vyApaka che te jIva dravya anaMtA che. akRta sadA chatA akhaMDa dravya che. saccidAnaMdamayI che paNa parapariNAmI thave pudgalagrAhaka pudgalabhogI thave pratisamaye navA karma bAMdhave saMsArI thayA che. tehija jevAreM svarUpa grAhaka svarUpa bhogI thAya tevAre sarva karma rahita thayI parama jJAnamayI, parama darzanamayI, paramAnaMdamayI, siddha, buddha, anAhArI, azarIrI, ayogI, alezI, anAkArI, ekAMtika, AtyaMtika, niHpra yAsI, avinAzI, svarUpa sukhano bhogI, zuddha siddha thAya te mATe aho cetana !!! e para bhAva abhogya sarva jagatnA jIvanI aiMTha teno bhogavavApaNo tajI svabhAva bhogIpaNAno rasIyo thayI svasvarUpa nirdhAra svarUpa bhAsana, svarUpa ramaNI, thayI potAnA AnaMdane pragaTa karIne nirmala thA. tathA AkAza dravya te lokAloka mili eka dravya che, anaMta pradezI che / ane pudgala dravya te paramANu rUpa che kema Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa // 101 // ke paramANu anaMtA che mATe anaMtA dravya che ihAM koi pUche je pradezanA saMbaMdha vinA paramANu dravyane astikAya kima kahyo che ? tene uttara je paramANu to eka apradezI che paNa anaMtA paramANuthI milavAnA je kAraNa te A dravya teNe yukta che te yogyatA mATe astikAya kahyo che tathA kAla dravyane upacAreM bhinna dravyapaNo kahyo che te vyavahAranayanI apekSAyeM je manuSya kSetrane viSe sUryanI gatine parijJAne eTale samayAvalikAdirUpaparimANe je mAna tene vyavahArathI kAla kahiyeM iti e kAla mukhya vRttiyeM to samaya kSetra madhye che ane manuSya kSetrathI bAhera je jIvo che tenA AyuSya paNa eja kSetra pramANe sarvajJa deveM kahyA che tathA sUryanocArate paNa jIva pudgalanaM pravartana che kAraNa ke sUrya te paNa jIva tathA pudgala che eTale e kAla dravya te kAlapaNe bhinna piMDapaNe Thekho nahI upacAreMja Thekho ema mAnavo. ihAM koi kahe je eka eka dravyane viSe aneka aneka paryAya che te koi paryAyane dravyapaNo na kahyo ane eka varttanA paryAyAne viSe dravyano Aropa zA mATe kakho ? tene uttara e varttanA pariNati te sarva paryAyane sahakArI che ane sarva dravyane che tethI mukhya paryAya che mATe ene dravyano Aropa che te paNa anAdi cAla che. ete paJcAstikAyAH sAmAnyavizeSadharmamayA eva, tatra sAmAnyataH svabhAvalakSaNaM dravyavyApyaguNaparyAyavyApakatvena pariNAmilakSaNaM svabhAvaH, tatra ekaM nityaM niravayavaM akriyaM sarvagataM ca sAmAnyaM / nityAnityaniravayavasAvayavaH sakriyatAhetuH dezagataH sarvagataM ca vizeSapadArthaguNa bAlAva bodhasahita // 101 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SSCLASSACROSEX pravRttikAraNaM vishessH| na sAmAnyaM vizeSarahitaM na vizeSaH saamaanyrhitH|| artha-have e paMcAstikAya te sAmAnya vizeSa dharmamayI che te sAmAnyanuM lakSaNa vizeSAvazyakeM kA che tihAM prathamathI svabhAvanuM lakSaNa kahe che. je dravyane viSe vyApato hoya tathA guNa paryAyamAM paNa vyApakapaNe sadA pariNamato thako pAmiyeM tene sAmAnya svabhAva kahiye te samAnya svabhAvaje hoya te eka hoya tathA nitya avinAzI hoya tathA niravayava ke. jehane avibhAga rUpa avayava na hoya ane sarva gata ke0 sarvamA vyApakapaNe hoya te sAmAnya svabhAva kahiye. jIvAdi dravyane viSe ekapaNo te piMDapaNe che te sarva dravyane viSe che sarva guNa paryAya potAneM rUpeM aneka che paNa te samudAya piMDapaNuM mUkIne jUdA thAyaja nahI te mATe e rIteM je pariNamana hoya te sAmAnya svabhAva kahiyeM sAmAnyanA be bheda che astitAdika je sarvapadArthane viSe che te mahA sAmAnya kahiye. enI zrutajJAnekarI pratIta thAya paNa pratyakSa to avadhitA darzana kevaladarzaneja jaNAya. parokSe na grahavAya. tathA vRkSa aMbaniMba jaMbu pramukha vyakti aneka che paNa vRkSatva sarvamA che e avAMtara sAmAnya te cakSudarzane tathA acakSudarzane grahavAya ane astitva vastutvAdi sAmAnya te avadhidarzane tathA kevaladarzane grahavAya ane vizeSa dharma te jJAna guNeja grahavAya have vizeSanuM lakSaNa kahiye chIe, koika dharme nitya koika dharme anitya koika rIteM avayava sahita, koika rIteM avayava rahita, avibhAga paryAyeM sAvayava, sAmarthya paryAya niravayava, paNa sakriyatA hetu dezagata je guNa te guNAMtaramA vyApatA nathI te mATe dezagata je guNa hoya te AkhA dravyamAM vyApakaja hoya tene sarvagata kahiyeM to evA je dharma te sarva vizeSa jANavA padArthanA guNanI pravRtti tenA je kAraNa te Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 102 // vizeSa svabhAva je kArya kare te guNane paNa vizeSa dharmaja gaNavo. je sAmAnya te vizeSa rahita nathI ane je vizeSa te sAmAnya rahita nathI. te mUlasAmAnyasvabhAvAH SaT / te cAmI 1 astitvaM 2 vastutvaM 3 dravyatvaM 4 prameyatvaM 5 sattvaM 6 agurulaghutvaM / tatra 1 nityatvAdInAM uttarasAmAnyAnAM pariNAmikatvAdInAM niHzeSakhabhAvAnAmAdhArabhUtadharmatvaM astitvaM 2 guNaparyAyAdhAratvaM vastutvaM 3 arthakriyAkAritvaM dravyatvaM, athavA utpAdavyayayormadhye utpAdaparyAyANAM janakatvaprasavasyAvirbhAva lakSaNavyayIbhUtaparyAyANAM tirobhAvyabhAvarUpAyAH zakterAdhAratvaM dravyatvaM 4 svaparavyavasAyijJAnaM pramANaM, pramIyate aneneti pramANaM tena pramANena pramAtuM yogyaM prameyaM jJAnena jJAyate tadyogyatAtvaM prameyatvaM 5 utpAdavyayadhruvayuktaM satvaM 6 SaDguNahAnivRddhisvabhAvA agurulaghuparyAyAstadAdhAratvaM agurulaghutvaM ete SaTsvabhAvAH sarvadravyeSu pariNamaMti tena saamaanysvbhaavaaH|| artha-te mUla sAmAnyanA cha bheda che te sarva dravyamA vyApakapaNe che. 1 astitva, 2 vastutva, 3 dravyatva, 4 prameyatva 5 sattva, 6 agurulaghutva. e cha mUla svabhAva che te sarva dravya madhye pAriNAmikapaNe pariName che e dharmane koino sahAya // 12 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAnathI tatra ke0 tihAM 1 sarva dravyane viSe uttarasAmAnyasvabhAva nityatva anityatvAdika tathA vizeSasvabhAva te pAreNA| mikatvAdika teno AdhArabhUtadharma te dharmane tIrthakaradeva sAmAnyasvabhAva astitvarUpa kahe che 2 tathA, guNaparyAyano adhAravaMta padArtha tene vastutva kahiye ane, 3 artha je dravya tenI je kriyA, jema dharmAstikAyanI calanasahAya kriyA, adharmAstikAyanI thirasahAya kriyA, AkAzadravyanI avagAharUpa kriyA, jIvanI upayogalakSaNa kriyA tathA pudgalanI milavA vikharavArUpa kriyAno karavApaNo eTale je paryAyanI pravRtti te arthakriyA ane artha kriyAno AdhArI dharma tene zrI sarvajJadeveM dravyatvapaNo kahyo che. valI dravyapaNAnuM lakSaNAMtara kahe che. utpAdaparyAyanI je prasavazakti eTale AvirbhAva lakSaNa je zakti tenA vyayIbhUta paryAyano tirobhAva thayo athavA abhAvathavArUpa zaktino je AdhArabhUta dharma tene dravyatva kahiye. 4 sva ke0 pote AtmA ane para ke0 pudgalAdika dharmAstikAyAdika anya dravya tene yathArthapaNe jANe te jJAna kahiye. te jJAna pAMca bhedeM che. te jJAnanA upayogamAM Ave evI je zakti tene prameyatvapaNo kahiye te prameyapaNo sarva dravyarnu mUla dharma che. pramANamAM vasAvyo je vastu tene prameyapaNo kahiye. te sarva guNa paryAya prameya che ane AtmAno jJAnaguNa temAM pramANapaNo tathA prameyapaNo e be dharma che, potAno pramANapaNo te poteja kare che, darzanaguNano pramANa jJAnaguNa kare che, kemake jJAnaguNa te vizeSa che. je sAvayava hoya te vizeSaja hoya ane je vizeSa hoya te jJAnathIja jaNAya. darzaNaguNa jIvavi. 18 te sAmAnya dharmano grAhaka che te paNa pramANa kahevAya paNa pramANanA bheda kahyA che. tihAM jJAnaja grayuM che tenuM kAraNa je hA Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakra sAra mULa // 103 // darzanopayoga te vyakta paDato nathI te mATe pramANa madhye gaveSyo nathI. te pramANanA mUla ve bheda che eka pratyakSa ane bIjo parokSa spaSTaM pratyakSaM parokSamanyat iti syAdvAdaralAkara vAkyAt. 5 utpAda ke0 upajavo vyaya ke0 viNasavo dhruva ke0 nityapaNo vastunA eka guNamAM eka samaye e traNe pariNamaneM sadA pariName che evo je pariNAma te satpaNo kahiyeM ane te satpaNAno bhAva te satvapaNo kahiyeM. 6 tathA chaThTho 1 anaMtabhAga hAni, 2 asaMkhyAta bhAga hAni, 3 saMkhyAta bhAga hAni, 4 saMkhyAta guNa hAni, 5 asaMkhyAta guNa hAni, 6 anaMta guNa hAni, e cha prakAranI hAni, tathA 1 anaMta bhAga vRddhi, 2 asaMkhyAta bhAga vRddhi, 3 saMkhyAta bhAga vRddhi, 4 saMkhyAta guNa vRddhi, 5 asaMkhyAta guNa vRddhi, 6 anaMta guNa vRddhi. e cha vRddhi. ema cha prakA ranI hAni tathA cha prakAranI vRddhi te agurulaghu paryAyanI sarva dravyane sarva pradeze pariName che te koika pradezeM koi samaye | anaMtabhAga hAnipaNe pariName che ane koika samaye koika pradezeM anaMtabhAga vRddhipaNe pariName che. evaM bAra prakAreM pariName che te agurulaghu paryAyanI pariNamana zakti te agurulaghutvaM. agurulaghuno bhAva jANavo. tattvArtha TIkAne viSe pAMcamA adhyAyeM alokAkAzane adhikAreM kahyo che. ema e cha svabhAva sarva dravyane viSe pariName che. e chae dravyano mUla svabhAva che. dravyano bhinnapaNo pradezano bhinnapaNo te agurulaghune bhedapaNe thAya che te mATe e cha mUla sAmAnya svabhAva che. e dravyAstika dharma che ane enuM pariNamana te paryAyAstika dharma che. keTalAka vAdI ema kahe che je paryAyano piMDa te dravya bAlAva bodhasahita // 103 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che paNa dravyapaNo bhinna nathI jema dhUrI paiDA kAgamo 1 DAgalI jUMharI pramukha samudAyane gADo kahiye paNa sarva avayavathI bhinna gADApaNo koi dekhAto nathI temaja jJAnAdika guNathI bhinnapaNe koi AtmA dekhAto nathI tene kahiye je jJAnAdika guNane viSe chati eka piMDa samudAyatA sadA avasthitapaNo ane dravyathI milI na jAya tathA svakriyAvaMtapaNo ityAdika sAmAnya dharma che. chati astitva artha kriyAvaMta te dravyapaNo ekapiMDapaNo te vastutva ityAdika te sarva dravyapaNo che eTale dravyAstika paryAyAstika e behu malIne dravyapaNo che uktaM ca saMmatau davA pajjavarahiA na pajavA dabaovila utpatti e mUla sAmAnya svabhAvanA cha bheda kahyA. tatra astitvaM uttarasAmAnyakhabhAvagamyaM te cottarasAmAnyasvabhAvA anantA api vaktavyena trayodaza 1 astikhabhAvaH 2 nAstisvabhAvaH 3 nityasvabhAvaH 4 anityasvabhAvaH 5 ekakhabhAva: 6 anekasvabhAvaH 7 bhedakhabhAvaH 8 abhedakhabhAvaH 9 bhavyakhabhAvaH 10 abhavyasvabhAvaH 11 vaktavyakhabhAvaH 12 avaktavyakhabhAvaH 13 paramakhabhAvaH ityevaMrUpavastusAmAnyAnaMtamayam // artha-tathA valI astitva uttarasAmAnya svabhAva kahe che te uttarasAmAnya svabhAva vastu madhye anaMtA che paNa tera sAmAnyasvabhAva anekAMtajayapatAkAdi graMthe vakhANyA che, temAMthI lezamAtra lakhiye chaiye tenAM nAma UparanA mUla pAThamAM| sulabha che mATe likhyAM nathI. tathA enA vyAkhyAnathI paNa jaNAze. e tera sAmAnyasvabhAveM pariNamati vastu hoya. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakra sAra mULa // 104 // svadravyAdicatuSTayena vyApyavyApakAdisambandhisthitAnAM khapariNAmAt pariNAmAntarAgamanahetuH vastunaH sadrUpatApariNatiH astisvabhAvaH // artha // temAM 1 prathama astvisvabhAvanuM lakSaNa kahe che. sva ke0 potAnA dravyAdika cAradharma teno jemAM vyApakapaNo che, 1 dravya te guNaparyAyanA samudAyano AdhArapaNo, 2 kSetra te pradezarUpa sarvaguNaparyAyanI avasthAne rAkhavApaNo je jene rAkhe te tenuM kSetra jANavu, 3 kAla te utpAdavyaya dhruvapaNevarttanA, 4 bhAva te sarvaguNaparyAyano kAryadharma tihAM jIva dravyanuM 1 svadravyapradezaguNano samudAya dravya che, te guNaparyAyano janakapaNo te svadravya ane, 2 jIvanA asaMkhyAtA pradeza te svaparyAyano svakSetraparyAya te jANavA eTale dekhavAdika je guNano paryAya tenuM je kSetra te svakSetra, 3 paryAyamadhye kAraNa kAryAdikano je utpAdavyaya te svakAla tathA 4 atItaanAgata varttamAnanuM pariNamana te svabhAva te kAryAdika dharma jema jJAnaguNano paryAya jANaMgapaNo, vettApaNo, paricchedakapaNo, vivecanapaNo, ityAdika svabhAva ema svadravya svakSetra svakAla svabhAva je pariNAmikapaNe pariNamatA tenI astitA kahevI e sarvanI chati che te asti svabhAva che. e asti svabhAveM dravya che, te potAno mUla dharma mUkI anya dharmapaNe pariNamato nathI, pariNAmAMtareM Agamana che e asti svabhAva te sarva dravyamAM potAnA guNaparyAyano jANavo. je asti te sadrUpatA chatA rUpapaNAnI pariNati levI, sarva dravyamAM potAneM dharmeja pariName paNa je jIvadravya te ajIvadravyapaNe na pariName tathA ekajIva te anyajIvapaNe na pariName valI bAlAvabodhasahita // 104 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka guNa te anyaguNapaNe na pariName, jJAnaguNane viSe darzanAdika guNanI nAstitA che ane jJAnanA dharmanI astitA che, tathA ekaguNanA paryAya anaMtA che te sarva paryAyadharma sarikhA che paNa ekaparyAyanA dharma bIjA paryAyamAM nahI ane bIjA paryAyanA dharma pahelA paryAyamAM nahI mATe sarva potAne dharmeja asti che. e rIteM asti nAstinuM jJAna sarvatra karavU, e dravyane viSe prathama asti svabhAva kahyo. anyajAtIyadravyAdInAM svIyadravyAdicatuSTayatayA vyavasthitAnAM vivakSite paradravyAdike sarvadaivAbhAvAvicchinnAnAM anyadharmANAM vyAvRttirUpo bhAvaH nAstikhabhAvaH yathA jIve svIyAH jJAnadarzanAdayo bhAvAH astitve paradravyasthitAH acetanAdayo bhAvA nAstitve sA ca nAstitA | dravye astitvena vartate ghaTe ghaTadharmANAM astitvaM paTAdisarvaparadravyANAM nAstitvaM evaM sarvatra // artha-have bIjA nAsti svabhAvanuM svarUpa lakhiyeMchaiyeM anya ke. bIjA je dravyAdika je dravyaguNaparyAya tenA potAnA je dravya kSetra kAla bhAva te tehija dravyamAM sadA avaSTaMbhapaNe pariName che, eTale vivakSita dravyAdikathI para je bIjA dravyAdikanA je dharma te temAM sadA abhAvapaNe niraMtara aviccheda che, te mATe paradravyAdikanA dharmanI vyAvRttitApaNAno je paradharma te vivakSita dravyamAM nathI evA dravyamA je bhAva che te nAstisvabhAva jANavo. jema jIvaneviSe jJAnadarzanAdika Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 105 // potAnA je bhAva teto astipaNe che, ane paradravyamA rahyA je acetanAdika bhAva tenI nAstitA che eTale te dharma jIva dravyamAM nathI mATe paradharmanI nAstitA che, paNa te nAstitA te dravyamadhye astipaNe rahI che jema ghaTanA dharma ghaTamAM che tethI ghaTamAM ghaTa dharmano astitvapaNo che paNa paTAdi sarva paradravyono nAstitvapaNo te ghaTane viSe rahyo che tathA jIvamadhye | jIva jJAnAdika guNa te astitvapaNeM che, paNa pudgalanA varNAdika jIvamadhye nathI. mATe varNAdikanI nAsti te jIvamadhye rahi che. zrIbhagavatIsUtre kayu che, he gautama atthittaM atthitte pariNamati natthittaM natthitte pariNamati tathA ThANAMgasUtre 1 siyaatthi, 2 siyanatthi, 3 siyaatthinatthI, 4 siyaavattavaM. e cobhaMgI kahI che, ane zrIvizeSAvazyaka madhye kahyu |che ke, je vastuno asti nAstipaNo jANe te samyagjJAnI ane je na jANe athavA ayathArthapaNe jANe te mithyAtvI. |uktaM ca sadasada vizeSaNAo, bhvheujhththiovlNbhaao|| nANaphalAbhAvAo micchAdiThissa annANaM ||1||e gAthAnI |TIkAmadhye syAdvAdopalakSitavastu syAdvAdazca saptabhaGgIpariNAmaH ekaikasmin dravye guNe paryAye ca saptasaptabhaGgA bhavantyeva |ataH anantaparyAyapariNate vastuni anantAH saptabhaMgyo bhavanti iti ratnAkarAvatArikAyAM te dravyane viSe guNane viSa paryAyane viSe svarUpeM sAta bhaMgA hoya je e sAta bhaMgAno pariNAma te syAdvAdapaNo kahiye. hai tathAhi svaparyAyaiH paraparyAyairubhayaparyAyaiH sadbhAvenAsadbhAvenobhayena vArpito vizeSataH kuMbhaH akuMPI bhaH kuMbhAkuMbho vA avaktavyobhayarUpAdibhedo bhavati saptabhaMgI pratipAdyate ityarthaH oSThagrIvAka SASSIC SOUPISANG // 105 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hA polakukSibudhnAdibhiH svaparyAyaiH sadbhAvenArpitaH vizeSataH kuMbhaH kuMbho bhaNyate san ghaTa iti BI prathamabhaMgo bhavati evaM jIvaH svaparyAyaiH jJAnAdibhiH arpitaH san jIvaH // artha-e saptabhaMgI paranI apekSAyeM nathI te dravyAdika madhyeja che yathA svadharme pariNamavu te astidharma che ane para dravyanA dharme na pariNamavaM e nAstinuM phala che, te mATe e saptabhaMgI te vastudharme che, te vizeSAvazyakathI saptabhaMgI lakhiye chaiyeM. eka vivakSita vastu sva ke0 potAne paryAyeM sadbhAva ke. chatApaNe che ane paraparyAyeM je anyadravyane pariName teno asadbhAva ke0 achatApaNo pariName che tathA je chatA athavA achatA paryAya teno chatApaNo che. koikapaNe achatApaNo che mATe chatA achatApaNo paNa teja kAle che. kemake vastumadhye anekadharma che te sarva kevalIne ekasamaya samakAle bhAse che te paNa vacane bhaMgAMtareja kahI zake ane chadmasthane zraddhAmAM to sarvadharma samakAle saddahe cha paNa chadmasthano upayoga asaMkhyAta samayI che, anukrame che. pUrvAparasApekSa che tethI saptabhaMge bhAsana che je vastumAM samakAleM che, samakItinI zraddhAmAM samakAle che ane kevalInA bhAsanamA samakAle che te zrutajJAnInA bhAsanamAM kramapUrvaka che. kemake bhASA sarva krame kahevAyaDU che tethI asatya thAya tene jo syAtpadeMprarupiyeM jANiye to satya thAya mATe syAtpUrvaka saptabhaMgI kahiye. dravya guNaparyAya svabhAva sarva madhye che terIteM saddahavI te dRSTAMte karI kahe che oSTha ke hoTha, gAvaDa kAMTho, kapAla, talo, kukSipeTo, budhna | poholo ityAdi svaparyAyeM karI ghaTa chato che, te ghaTane svaparyAyeM chatApaNe arpita kariye tevAre te kuMbha kuMbha dharme san ke0 RRRRRRRRAAG Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa // 106 // ROHOSPOSTAS SAUSOSASTOG chato cha paNa achatAdika dharmanI chati sApekSa rAkhavAne syAtpUrvaka kahevo eTale syAtastighaTaH e prathama bhaMgo jANavo bAlAvatathA jIvAdidravyane viSe jIvanA jJAnAdiguNa tene paryAyeM jIvadravyane nityAdisvabhAveM karIne syAtastijIvaH ema bodhasahita sarva dravyane kahevo. yadyapi jIva tathA ajIvano nityapaNo sarikho bhAse paNa te eno temAM nahI ane teno emAM nahI jo paNa jIva sarva ekajAtIya dravya che paNa ekajIvamA je jJAnAdiguNa che te bIjA jIvamAM nathI mATe sarva dravya sva-18 dharmeja asti che. ane paradharmanAsti che ema syAt astijIva e prathama bhaMga jANavo. ___ tathA paTAdigataistvaktrANadibhiH paraparyAyairasadbhAvenArpitaH avizeSitaH akuMbho bhavati sarvasyApi || ___ ghaTasya paraparyAyairasatvavivakSAyAmasan ghaTaH evaM jIvo'pi mUrttatvAdiparyAyaiH asat jIva iti dvitIyo bhnggH|| kA artha-paTane viSe rahyA tvak je zarIranI cAmaDIne DhAMke, lAMbo patharAya ityAdi paryAya te ghaTanA paryAya nathI, para paryAya che paTane viSe rahyA che, ghaTaneviSe e paryAyanI nAsti che tethI e paryAyano asadbhAva che te mATe e ghaTanA paryAya nathI. ema sarva paryAyeM ghaTa nathI tevAreM para paryAyanA achatApaNAnI vivakSAyeM achato ghaTa che, ema jIva paNa mUrtipaNAdika acetanAdi paryAyano jIvamadhye asat-achatApaNo tethI jIva para paryAye nAsti che. mATe syAt nAsti e bIjo bhAMgo // 106 // jANavo. kemake paraparyAyanI nAstitArnu pariNamana dravyane viSe che. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA sarvo ghaTaH svaparobhayaparyAyaiH sadbhAvAsadbhAvAbhyAM satvAsatvAbhyAmarpito yugapadvaktumiSTo'vaktavyo bhavati khaparaparyAyasatvAsatvAbhyAM ekaikenApyasAMketikena zabdena sarvasyApi tasya vatumazakyatvAditi, evaM jIvasyApi satvAsatvAbhyAmekasamayena vaktumazakyatvAt syAdavaktavyo jIva iti tRtIya bhaGgaH / ete trayaH sakalAdezAH sakalaM jIvAdikaM vastugrahaNaparatvAt // artha - sarvaghaTAdivastu che te svaparyAya je potAnA sadbhAvaparyAya teNe karI chatApaNe kahevAya tathA parane paryAyeM achatA paNa kahevAya, tevAreM svaparyAyano chatApaNo paraparyAyano achatApaNo e ve dharma samakAleM che paNa ekasamayeM ka hevAya nahI te mATe e ghaTAdi dravya te svadravyamAM svaparyAyano satvapaNo, paraparyAyano asatvapaNo, te koi paNa eka | sAMketika zabdeM karI kahevAne samartha nahI mATe satva astipaNo asatva nAstipaNo te eka samayeM kahevAmAM asamartha che tethI vastusvabhAvanA ve dharma te eka samaye chatA che teno jJAnakaravA mATe syAt avaktavya e vacana bolyA. kemake koikane evo bodha thAya je sarvathI vacane agocaraja che te mATe syAtpada dIdho syAt ke0 kathaMcitpaNe koika rIteM | ekasamaye na kahevAya mATe syAt avaktavya e jIva che. ema sarvadravya jANavA. e trIjo bhAMgo thayo . e traNa bhaMgA | sakalAdezI che. sarva vastune saMpUrNapaNe grahevArUpa che. jIvAdika je vastu tene saMpUrNa grahevAvaMta che. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakra sAra mULa // 10 // hai hai atha catvAro vikalAdezAH tatra ekasmin deze khaparyAyasatvena anyatra tu paraparyAyaasatvena saMzca bAlAva bodhasahita asaMzca bhavati ghaTo'ghaTazca evaM jIvo'pi vaparyAyaiH san paraparyAyaiH asan iti caturtho bhnggH|| artha-have cAra bhAMgA vikalAdezI kahe che je vastunuM svarUpa kahevo tenA eka dezaneja grahe e svarUpa che tihAM eka dezane viSe svaparyAyano satvapaNo astipaNo gaveSe ne eka dezane viSe paraparyAyavano asatvapaNo gaveSe che tevAreM vastu sad asatpaNe che eTale e ghaTa che ane e ghaTa nathI ema jIvapaNa svaparyAyeM sat paraparyAyeM asat te mATe eka samayeM asti nAsti rUpa che, paNa kahevAmAM asaMkhyAta samaye che te mATe syAt pUrvaka che ema syAt astinAsti e cotho bhaMgo jANavo. tathA ekasmin deze svaparyAyaiH sadbhAvena vivakSitaH anyatra tu deze khaparobhayaparyAyaiH satvAsatvAbhyAM yugapadasaMketikena zabdena vaktuM vivakSitaH san avaktavyarUpaH paJcamo bhaGgo bhavati. evaM jIvopi cetanatvAdiparyAyaiH san zeSairavaktavya iti // artha-tathA eka deze potAne paryAyeM svadravyAdikeM chatApaNe gaveSIyeM ane anya ke0 bIjA dezone viSe svapara e ve paryAyeM satva chatApaNe tathA asatva-achatApaNe samakAleM asaMketapaNe nAmane aNakahe gaveSIya tevAreM sat ke0 astiava-13 ktavyarUpa bhAMgo upaje ane e bhAMgA chatAM bIjA cha bhAMgA che tenI gaveSaNA mATe syAt pada joDIyeM eTale syAt asti // 107 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaktavya e pAMcamo bhAMgo jANavo. jema jIvane viSe cetanapaNo sukhavIryaguNeM asti che ane nAstipaNe astinAsti samakAlapaNe vacanagocara na Ave te syAt asti avaktavya. tathA ekadeze paraparyAyairasadbhAvenArpito vizeSataH anyaistu khaparaparyAyaiH sadbhAvAsadbhAvAbhyAM | satvAsatvAbhyAM yugapadasaMketikena zabdena vaktuM vivakSitakuMbho'san avaktavyazca bhavati / akumbho'vaktavyazca bhavatItyarthaH deze tasyAkumbhatvAt deze avaktavyatvAditi SaSTho bhaGgaH // artha-tathA ekadeze paraparyAya je nAsti paryAya tene asadbhAva ke achatApaNe arpita karIne mukhyapaNe gaveSIye tevAra pachI anya ke0 bIjA svaparyAyeM astipaNo tathA paraparyAya je nAsti paryAya e be satva ke0 chatApaNe asatva ke0 acha tApaNe yugapat samakAle kahiyeM, ihAM saMketika zabdane abhAveM kahevAmAM na Ave, ane te kahyA vinA zrotAne jJAna kema dra thAya? te mATe syAt pada te anya bhAMgAnI sApekSatA mATe tathA sarva dharmanI samakAlatA jaNAvavA mATe syAtnAstiava tavya e chaTho bhAMgo jANavo. eTale jIva potAne svaguNe to chatApaNo sarvaparyAya samakAlano avaktavyapaNo e syAt nAsti avaktavya chaTho bhAMgo thayo. B tathA ekadeze khaparyAyaiH sadbhAvenArpitaH ekasmin deze paraparyAyairasadbhAvenArpitaH anyasmiMstu deze Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 10 // thAya nahIM, ti anApatavena battamA vaktavyadhamA nayacakra- khaparobhayaparyAyaiH sadbhAvAsadbhAbhyAM yugapadekena zabdena vaktuM vivakSitaH san asan avaktavyazca bAlAvasAra mULa bhavati iti saptamobhaGgaH / etena ekasmin vastunyarpitAnarpitena saptabhaGgI uktA // bodhasahita | artha-tathA ekadeze svaparyAyane chatApaNe arpita kariye ane ekadeze paraparyAyane achatApaNe gaveSiyeM ane te sarva paryA-IN ya samakAle bhelA rahyA che paNa vacane kahevAya nahI eTale astipaNo paNa che ane nAstipaNo paNa che, e sarva dharma samakAleM18 dache, paNa vacane gocara thAya nahI, e apekSAye syAt asti syAt nAsti syAt avaktavya e rIteM vastuno pariNamana che. e sAtamo bhAMgo jANavo. e saptabhaMgI arpita anarpitapaNe kahI. te arpita eka dharmaja hoya eka eka dharmane viSe saptabhaMgI kahI. tatra jIvaH svadharmaiH jJAnAdibhiH astitvena vartamAnaH tena syAt astirUpaH prathamabhaGgaH atra svadharmA astipadagRhItAH zeSA nAstitvAdayo dharmAH avaktavyadharmAzca syAtpadena sNgRhiitaaH|| 18 artha-have svarUpapaNe saptabhaMgI kahe che, je ekadravyane viSe athavA ekaguNane viSe, ekaparyAyane viSe, ekasvabhA-| vane viSe sAtasAta bhAMgA sadA pariName che, te rIteM saptabhaMgI kahe che. syAdvAdaratnAkarAvatArikA madhye kahyo che "eka-2 /smin jIvAdau anaMtadharmApekSAsaptabhaMgInAmAnaMtyaM" e vacanathI jANI lejo. atthijIve ityAdi gAthAthI jANajo, e suyagaDAMga sUtre che. have pahelo bhAMgo lakhiyeM chaiyeM, tihAM jIvadravya potAne svadravya piMDaguNaparyAya samudAya aadhaarpnno,| // 10 svakSetra asaMkhyapradeza jJAnAdi guNarnu avasthAna, agurulaghutA hAni vRddhino mAna ane svakAla te guNanI varttanA utpA -RECRLGRESULCREASEARC BORUSSSACHSX4% Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramamArdava, parama Arjava, chato cha. ema jIvanobA lakhiye chaye, vibhAge ekaeka paryAya avibhAvya da vyayanI pariNamanano bhinna svabhAva tathA anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta cAritra, anaMta dAna, anaMta lAbha, anaMta bhoga, | anaMta upabhoga, anaMta vIrya, anaMta avyAbAdha, arUpI, azarIrI, paramakSamA, paramamArdava, parama Arjava, svarUpabhogI pramukha svasvabhAva e anaMtajJeya jJAyakapaNe jIvadravya chato che. ema jIvano jJAnaguNa sadharma sakalajJeyajJAyakapaNo svazaktidharme anaMta avibhAgeM ekaeka paryAya avibhAgamAM sarva abhilApya anabhilApya svabhAvano jANagapaNo che. ihAM vistaareN| lakhiye chaiyeM, tihAM matijJAnanA paryAya jUdA che. zrutajJAnanA avibhAga jUdA che. avadhijJAnanA avibhAga jUdA che. manaHparyAyajJAnanA avibhAga jUdA che. kevalajJAnanA paryAya jUdA che. zrIvizeSAvazyakeM gaNadharavAdane cheDe kahyo che. jo AvaravA yogya vastu bhinna che to AvaraNa jUdA che. tihAM kSayopazamane bhedeM jANe che te parokSa athavA dezathI jANe che, sarvathA AvaraNa gayethake pratyakSa jANe paNa kevalajJAna sarvabhAvano saMpUrNa pratyakSajJAyaka te saMpUrNa pragaTyo tevAreM bIjA jJAnanI pravRtti cha paNa bhinna paDati nathI, mATe te kevalajJAnano jANapaNoja kahevAya che, tathA koika jJAnaguNanA avibhAga sarva eka jAtinA kahe che, te avibhAgamadhye varNAdika jANavAnI zakti aneka prakAranI che, temAM je AvaraNa eTale je zakti pragaTe te zaktinuM matijJAnAdi bhinna nAma che, ane sarva AvaraNa gayAthI eka kevalajJAna kathu che. chadmastha jJAnano, |bhAsa che. e paNa vyAkhyAna che. evo jJAnaguNa potAnA svaparyAya jJAyaka paricchedaka vetRttvAdikeM asti che. ema sarva guNamA svadharmanI astitA kahevI. temaja je avibhAgarUpa paryAya che jenA samUhanI eka pravRttine guNa kahiyeM chaiyeM tepaNa svakArya kAraNadharme asti che. ema cha dravyatuM svarUpa svasvarUpeM asti che ane anya che bhAMgA paNa che evo sApekSatA mATe syAtpada deine Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navacakra sAra mULa // 109 // bolavo te syAt asti e prathama bhAMgApaNo ( kathyo ) eTale gaveSyo. je astidharma te paNa nAstipaNA sahita che eTale asti kahetAMthakA nAstipramukha cha bhAMgAnI chati che, tihAM syAt zabdasahita upayoga thayo tethI satyapaNo thayo .. tathA svajAtyanyadravyANAM taddharmANAM ca vijAtiparadravyANAM taddharmANAM ca jIve sarvathaiva abhA`vAt nAstitvaM tena syAt nAstirUpo dvitIyo bhaGgaH atra paradharmANAM nAstitvaM nAstipadena gRhItaM zeSA astitvAdayaH syAt pade gRhItA iti // artha - have bIjo bhAMgo kahe che je eka jIvanuM svarUpa upayogamAM ANyo che te jIvane viSe, anya je siddha saMsArI jIva che te sarvanA guparyAya astitvAdi pramukha sarva dharmanI nAsti che, ane ajIva dravya tathA tenA jaDatAdika sarva dharmanI nAsti che. jema agnimAM dAhakapaNo che tenI pAse bIjo agnino kaNiyo paDyo che, te paNa dAhaka che paNa te dAhakapaNo | bhinna che eTale te kaNIyAMno dAhakapaNo te agnimAM nathI ane te agnino dAhakapaNo te kaNIyAMmAM nathI. temaja eka jIvamAM jJAnAdika guNa che te bIjAmAM nathI ane bIjA jIvamAM je jJAnAdika guNa che te temAM nathI. bAkI sarikhA che te mATe jANavAdika kArya sarikhA kare to paNa sarvamAM potapotAnA guNa che paNa koi dravyanA guNa koi dravyamAM AvatA nathI. te mATe svajAti anya dravyapaNo, anya guNapaNo tathA anya dharmapaNo te sarvanI nAsti che, emaja guNamAM paNa sarva anya dravyAdikanI nAsti che, tathA paryAyanA avibhAgamAM paNa svajAti avibhAgakAryatA kAraNatAnI nAsti che. te mATe bAlAva bodhasahita // 109 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paradravyapaNo, parakSetrapaNo, parakAlapaNo, parabhAvapaNo, enI nAsti che. evo nAstipaNo paNa temAMja rahyo che te mATe syAt nAstipaNo e bhAMgo paNa temAMja che. ema ekaja mAtranAstipaNoko thake astipaNo tathA eka kAlapaNI paNa che tathA jIvamA jaDatAM guNanI nAsti che, eTale jaDatAnI nAsti te jIvamAMja rahI che. ityAdika anaMtA dharmanI sApekSatA mATe syAtpadeM bolatAM sarva dharmano bhAsana thayo eTale satyatA thAya te mATe syAtnAsti e bIjo bhAMgo kahyo.. keSAzciddharmANAM vacanAgocaratvena tena syAtaavaktavya iti tRtayo bhaGgaH / avaktavyadharmasApekSArthaM syAtpadagrahaNam // artha-have trIjo bhAMgo kahe che. je vastu hoya temAM keTalAka dharma evA che je vacane karI kahevAtA nathI te avaktavya che. te kevalIne jJAnamA jaNAya paNa vacane karI te paNa kahI zake nahI te mATe tevA dharmanI apekSAyeM vastu ava|ktavya che eTale kahetAM thakAM vaktavyanI nA thayI paNa keTalAka dharma vastu madhye vaktavya che te jaNAvavA mATe syAtpada grahaNa karIne syAt avaktavya e trIjo bhAMgo kahyo. atra astikathane asaMkhyeyAH nAstikathanepyasaMkhyeyAH samayA vastuni, ekasamaye astinAsti__ svabhAvau samakavarttamAnau tena syAtastinAstirUpazcaturtho bhaGgaH // artha-have cotho bhAMgo kahe che je asti evo zabda uccAra karatAM paNa asaMkhyAta samaya thAya tathA nAsti e zabda Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakra sAra mULa // 110 // uccAra karatAM paNa asaMkhyAta samaya thAya ane vastumAM to astidharma nAstidharma e behu eka samayamAM che, te behu samakAleM jaNAvavA mATe ane je asti te nAsti na thAya tathA je nAsti te asti na thAya te sApekSatA mATe syAt astinAsti e cotho bhAMgo jANavo. tatra astinAstibhAvAH sarve vaktavyA eva na avaktavyA iti zaGkAnivAraNAya syAt asti avaktavya iti paJcamo bhaGgaH syAnnAsti avaktavya iti SaSThaH // artha - have pAMcamo tathA chaTho bhAMgo kahe che tihAM syAt avaktavya ema kahevAthI dravyatemUladharme ekalo avakta vyathayo te saMdeha nivAravAne kahyo je syAt asti avaktavya vastumAM anaMtAastidharma che paNa vacane agocara che ane anaMtAdharma vacanagocara paNa che tenI sApekSatA mATe syAt padayukta karIne eTalesyAt asti avaktavyaH e pAMcamo bhAMgo| jANavo emaja pAMcamAnI rIte syAt nAsti avaktavyaH e chaTho bhAMgo jANavo. atra vaktavyA bhAvAH syAtpade gRhItAH atra astibhAvA vaktavyAstathA avaktavyAstathA nAstibhAvA vaktavyA avaktavyA ekasmin vastuni, guNe, paryAye, ekasamaye, pariNamamAnA iti jJApanArthaM syAt astinAsti avaktavya iti saptamo bhaGgaH // atra vaktavyA bhAvAste syAt bAlAva bodhasahita // 110 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pade saMgRhItA iti astitvena astidharmA nAstitvena nAstidharmA yugapadubhayasvabhAva vaktumazakyatvAt avaktavyaH syAtpade ca astyAdInAmeva nityAnityAdyanekAntasaMgrAhakam // artha- have sAtamo bhAMgo kahe che, ihAM astibhAvapaNo vaktavya che temaja nAstibhAvapaNa vaktavya che, ane avaktavya paNa che. e sarva dharma eka samayamAM eka vastumadhyeM tathA eka guNamadhye tathA eka paryAyamadhye samakAleM pariName che te jaNAvavA mATe astinAsti avaktavyaH e sAtamo bhAMgo. ihAM asti te nAsti na thAya ane nAsti te asti na thAya tathA | vaktavya te avaktavya na thAya ane avaktavya te vaktavya na thAya te jaNAvavAne arthe syAtpada grahyo che. ihAM astipaNe je bhAva che te astidharma ane nAstipaNe je bhAva che te nAstipaNe grahyA che, behu samakAle che te mATe eka samaya vaktavya ke 0 kahevAmAM azakya che, asamartha che, tethI avaktavyake0 agocarapaNe che ane je syAtpada che te astidharma nAstidharma avaktavyadharmano nityapaNo, anityapaNo pramukha anekAMtano saMgraha kare che je astidharma che te nityapaNe paNa che tathA anityapaNe paNa che ekapaNe che, anekapaNe che, bhedapaNe che, abhedapaNe che, ityAdika te astidharmamAM anekAMtatA che tene grahe che. kemake vastuno ekaguNa temAM astipaNo che nAstipaNo che, nityapaNo che, anityapaNo che, bhedapaNo che, abhedapaNo che, vaktavyapaNo che, avaktavyapaNo che, bhavyapaNo che, abhavyapaNo che, e anekAMtapaNo ehaja syAdvAda che tenuM saMketika vAkya te syAtpada che e rIte jANavo. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakra sAra mULa // 111 // Atmadravyane viSe svadharmanI astitA che, paradharmanI nAstitA che, svaguNano pariNamavo anitya che ane teja guNapaNe nitya che, tathA dravya piMDapaNe eka che ane guNa paryAyapaNe aneka che, tathA AtmA kAraNapaNe kAryapaNeM samaya samayamAM navAnavApaNo je pAme che te bhavanadharma che to paNa AtmAno mUladharma je palaTato nathI te abhavanadharma che. ityAdika aneka dharma pariNati yukta che e rIte SaTU dravyane jANI nirdhArIne heyopAdeyapaNe zraddhAna bhAsana dhAya te samyaka jJAna, | samyak darzana che e jIvanI azuddhatA te parakarttA, parabhoktA, paragrAhakatA, TAlavAnA upAyanuM sAdhana te sAdhana karave AtmA AtmApaNeM mUladharme rahe te siddhapaNo tenI ruci udyamapaNo karavo ehija zreya che. syAt asti, syAnnAsti, syAt avaktavyarUpAstrayaH sakalAdezAH saMpUrNavastudharmagrAhakatvAt, mUlataH astibhAvA astitvena santi, tathA nAstibhAvA nAstitvena santi evaM saptabhaGgAH evaM nityatvasaptabhaGgI anityatva saptabhaGgI evaM sAmAnyadharmANAM, vizeSadharmANAM guNAnAM, paryAyANAM, pratyekaM saptabhaGgI tadyathA // artha - syAt asti syAt nAsti syAt avaktavya e traNa bhAMgA vastunA saMpUrNarUpane grahe mATe sakalAdezI che ane zeSa rahyA je cArabhAMgA te vikalAdezI che te vastunA ekadezane grahe mATe tathA valI astipaNAne viSe je astipaNo te | nAstipaNe nathI ane nAstipaNo nAstipaNe che temAM astipaNo nathI. ihAM koi puche ke vastumAM je nAstipaNo te asti bAlAva bodhasahita // 111 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNe kahocho to nAstipaNAmAM astipaNAnI nA kima kahocho? tene uttara je nAstipaNo te asti che-chatApaNe che ane astidharma kAMi nAstipaNAmAM nathI mATe nA kahI che. chatinI nA kahI nathI. tathA emaja nityapaNAni saptabhaMgI tathA 8 anityapaNAni saptabhaMgI temaja sAmAnya dharma sarvanI bhinna bhinna saptabhaMgI, tathA sarva vizeSa dharmanI saptabhaMgI, temaja guNa | paryAya sarvanI jUdI jUdI saptabhaMgI kahevI, tadyathA ke0 te kahI dekhADe che. jJAnaM jJAnatvena asti darzanAdibhiH svajAtidharmaH acetanAdibhiH vijAtidharmaiH nAsti, evaM paJcA stikAye pratyastikAyamanantA saptabhaMgyo bhavanti. astitvAbhAve guNAbhAvAtpadArthe zUnyatApattiH __ nAstitvAbhAve kadAcit parabhAvatvena pariNamanAt sarvasaGkaratApattiH vyaMjakayoge sattA sphurati tathA asattAyA api sphuraNAta padArthAnAmaniyatA pratipattiH tattvArthe tadbhAvAvyayaM nityam // artha-have guNanI saptabhaMgI kahI dekhADe che. jema jJAna guNa jJAyakAdika guNe asti che ane darzanAdika svajAti ekadravyavyApi guNa tathA svajAti bhinna jIvavyApi jJAnAdika sarvaguNa ane acetanAdika paradravyavyApi sarvadharmanI nAsti che. ema paMcAstikAyane viSe astikAyeM anaMti saptabhaMgIo pAme. e saptabhaMgI syAdvAdapariNAmeM che te sarva dravyAdikamAM che. | have vastumadhye astipaNo na mAniyeM to zo doSa upaje te kahe che. jo vastumA astipaNo na mAniyeM to guNa paryA|yano abhAva thAya ane guNanA abhAveM padArtha zUnyatApaNo pAme. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakra sAra mULa // 112 // tathA jo vastumadhye nAstipaNo na mAniyeM to te vastu kadAkAleM para vastuparNe athavA paraguNapaNeM pariNami jAya tethI koivAreM jIva te ajIvapaNo pAme ane ajIva te jIvapaNo pAme to sarva saMkaratAdoSa upaje tathA vyaMjana ke0 prakaTatAno hetu tene yogeM chato dharma te phure paNa je dharmanI sattA chati na hoya te phure nahI. jo nAstipaNo na mAniyeM to asattApaNe phure ane jevAreM asattA sphure tevAreM dravyano aniyAmaka ke0 anizcayapaNo thai jAya, te mATe sarva bhAva asti nAstimayI che. vyaMjakatAno dRSTAMta kahe che. jema korA kuMbhamAM sugaMdhatAnI sattA ke toja pANIne yogeM vAsanA pragaTe che. jo vastrAdikamAM te dharma nathI to temAM pragaTato paNa nathI ema sarvatra jANavo . have trIjo nitya svabhAva kahe che te je vastunA bhAva teno avyaya ke0 nahI Talavo eTale temano temaja rahevo te nityapaNo kahiyeM tenA ve bheda che te kahe che. ekA apratinityatA dvitIyA pAraMparyanityatA / tathA dravyANAM Urdhvapracayatiryagpracayatvena tadeva dravyamiti dhruvatvena nityasvabhAvaH navanavaparyAya pariNamanAdibhiH utpattivyayarUpo'nityasvabhAvaH utpattivyayasvarUpamanityam // 1 // artha - eka apracyutinityatA bIjI pAraMparyanityatA tihAM apracyutinityatA tene kahiyeM je dravya te urdhva pracaya tiryak pracayane pariNamave e dravya tehija e dhruvatArUpa jJAna thAya che eTale sadA sarvadA traNe kAle tehija evaM je jJAna thAya che bAlAvabodhasahita | // 112 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je mUla svabhAva palaTe nahI te apracyuti nityatA kahiye ane e nityatAmA je Urdhva pracaya kahyo te olakhAve che je pahele samayeM dravyanI pariNati hatI te bIje samayeM navAparyAyane upajave ane pUrvaparyAyane vyaye sarva paryAyanI parAvRti thai / to paNa e dravya tenuM teja evaM je jJAna thAya te dravyamAM urdhvapracaya kahiyeM uparale samaye te mATe urdhva pracaya kahiye. | tathA anaMtAjIva sarikhA che sarvabhinnabhinna che paNa sarvajIva jANatAe paNa jIva evo jIvatvasattAyeMtulya bhinna jIva sattArUpa jJAna thAya te tiryakpracaya kahiye. ___ Urdhvapracaya te samayAMtare aneka utpAdavyayane palaTave paNa e jIva te teja che evaM jJAna thAya e nityasvabhAvano dharma jANavo. e kAraNathI kAryaupano tenuM jJAna thAya te nityasvabhAvano dharma jANavo. tathA e kAraNathI je kAryaupano valI jJAna thayuM te kAraNathI bIje kAraNe bIjuM kArya thAya ema nave nave kAryaupane paNa jIva teja che evaM je jJAna thAya, paraMparArUpa saMtati cAlI jAya te pAraMparya nityatA kahiye jema prathama zarIrane kAraNe rAga hato tehija vastra dhanane kAraNa prate rAga thayo te kAraNa navA rAgano navApaNo paNa rAga rahita AtmA kevAre nahI, e pAraMparya eTale paraMparA nityatA: kahiyeM. bIju nAma saMtati nityatA jANavI, te kAraNa yoge nimitteM nIpaje, navA navA paryAyane pariNamave eTale pUrva paryAyane vyayathave tathA abhinava paryAyane upajave anitya svabhAva jANavo. eTale utpatti ke0 upajavo vyaya ke 3 viNasavo evo je svabhAva te anitya svabhAva jANavo. tatra nityatvaM dvividhaM kUTasthaM pradezAdinAM, pariNAmitvaM jJAnAdiguNAnAM, tatrotpAdavyayAvane Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 113 // E ACHUSALAMANG kaprakArau tathApi kiJcillikhyate visrasAprayogajabhedAd dvibhedo sarvadravyANAM calanasahakArAdipadArthakriyAkAraNaM bhavatyeva // artha-tihAMvalI graMthAMtare nityapaNo be prakAre kahyo che eka kUTasthanityatA, bIjI pariNAminityatA che. jIvanA asaMkhyAta pradeze te saMkhyAyeM tathA kSetrAvagAha palaTato nathI te tathA guNano avibhAga te sarva kUTasthanityatA che. jJAnAdika guNa e sarva pariNAmika nityatAyeM che. kemake guNano dharmaja e che. je samaya samaye svabhAva kAryapaNe pariName ane je kArya hoya te pariNAmikapaNeja hoya e nItija che ane jo jJAnaguNa kUTasthanityatApaNe mAniyeM to pehele samayeM je jJAne karI jANyo tehija jANapaNo sadAsarvadA rahe paNa tema to nathI. jJeya to navanavI rIteM pariNamatA |dekhAya che to te jJeyanI navanavI avasthA jJAna jANe nahI eTale pahele samaya je rIte jJAna pariName che te rIteM pariNamana jovU joIyeM ane e rIte jJAna yathArtha thayu ema ghaTe nahIM te mATe jJeya je ghaTapaTAdika te jema palaTe che. tema jJAna paNa jANe tohija jJAna yathArtha thAya te mATe jJAnaguNa te navA navA jJeya jANavA mATe pariNAmI jANavo anitya, jJAyakatA zakti mATe nitya e rIteM nityAnitya svabhAvI guNa che. sarva dravyane viSe potAnI kriyAnuM kAraNa thAyaja che. tatra calanasahakAritvaM kArya dharmAstikAyaM dravyasya pratipradezasthacalanasahakAriguNA vibhAgAH upAdAnakAraNaM kAraNasyaiva kAryapariNamanAt tena kAraNatvaparyAyavyayaH kAryatvapariNAmasyo // 113 // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tpAdaH guNatvena dhruvatvaM pratisamayaM kAraNasyApi utpAdavyayau kAryasyApyutpAdavyayAvityanekAntajayapatAkAgranthe. evaM sarvadravyeSu sarveSAM guNAnAM khakhakAryakAraNatA jJeyA iti prathamavyAkhyAnam // artha-tihAM jema dharmAstikAyadravyano calana sahakArIpaNo te mukhyakArya che ane adharmAstikAyadravyano sthira sahAyItva te mukhya kArya che. valI AkAzadravyarnu avagAhanA dAna te mukhya kArya che. jIvano jANavA dekhavArUpa upayoga te mukhya kArya che. pudgalano varNagaMdharasasparzapaNo te mukhya kArya che. ityAdi svakAryano thAtuM che te jihAM thAvaM tihAM bhavanadharma thayo ane jihAM bhavanadharma te utpAda thayo ane utpAda hoya te vyaya sahitaja hoya te bhavanadharma tattvArtha graMtha madhye kahyo che. have te utpAdavyaya be prakAranA che. eka prayogathI thAya ane bIjo vizrasA ke0 sahaje pariNAmI dharme thAya. have ihAM sahajano utpAdavyaya kahe che. tihAM dharmAstikAyAdi cha dravyane potApotAnA calanasahakArAdi guNanI pravRttirUpa arthakriyAno karavo thAyaja ane calana sahakArapaNo te kArya dharmAstikAyadravyane pratipradeze rahyo je calana sahakArI guNA vibhAga te upAdAnakAraNa che, tehija kAryapaNe pariName che eTale kAraNapaNAno vyaya ane kAryapaNAno utpAda tathA calana sahakArIpaNe dhruva che. emaja adharmAstikAyane viSe thirasahAyaguNa- pravartana che tathA AkAzAstikAyane viSe paNa ava. gAhanAguNanuM pravartana emaja che. valI pudgalamA pUraNagalanAdika guNarnu pravartana che. temaja jIvadravyamAM jJAnAdika guNarnu Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa // 114 // pravartana che athavA valI anekAMtajayapatAkA graMthane viSe ema paNa kA che je pratisamaye guNane viSe kAraNapaNo navo navoTA bAlAvaupaje che eTale kAraNapaNAno paNa utpAda vyaya che temaja pratisamaye kAryapaNo paNa navo navo upaje che, eTale kAryapaNAno bodhasahita paNa utpAda vyaya che ema sarvadravyane viSe sarvaguNano kAryapaNo kAraNapaNo upaje viNase che, ema utpAda vyayano eka svarUpa prathama bheda kahyo. tathAca sarveSAM dravyANAM pAriNAmikatvaM pUrvaparyAyavyayaH navaparyAyotpAdaH evamapyutpAdavyayau dravyatvena dhravatvaM iti dvitiiyH|| artha-sarva dharma che te pariNAmika bhAve che. tihAM pUrva paryAyano vyaya ane navA paryAyano utpAda AprakAre utpAda vyaya samaya samaya che ane dravyapaNo dhruva che e bIjo bheda. pratidravyaM svakAryakAraNapariNamanaparAvRttiguNapravRttirUpA pariNatiH anantA atItA ekA varttamAnA anyA anAgatA yogyatArUpAstA vartamAnA atItA bhavanti anAgatA vartamAnA bhavanti zeSA anAgatA kAryayogyatAsannatAM labhante ityevaMrUpAvutpAdavyayau guNatvena dhravatvaM iti tRtIyaH / atra kecit kAlApekSayA parapratyayatvaM vadanti tadasat kAlasya paJcAstikAya // 114 // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavi. 20 paryAyatvenaivA''game uktatvAdiyaM pariNatiH vakAlatvena vartanAt sa pratyakSaM evaM tathA kAlasya bhinnadravyatve'pi kAlasya kAraNatA atItAnAgatavartamAnabhavanaM tu jIvAdidravyasyaiva pariNatiriti // artha- sarva dravyane viSe svake0 potAnuM kAraNa pariNamana parAvRtti ke0 palaTaNapaNe guNanI pravRttirUpa pariNamana che te pariNati anaMti anaMta jAtinI atItakAleM thai che ane anaMtijAtinI eka varttamAna kAleM che ane bIjI anAgata yogyatArUpapaNe anaMtiche te varttamAna pariNati te atIta thAya che eTale te pariNatimadhye varttamAnapaNAno vyaya ane atItapaNAno utpAda tathA pariNatipaNe dhruva che ane anAgatapariNati te varttamAna thAya che tihAM anAgatapaNAno vyaya, varttamAnapaNAno utpAda ane chatipaNe dhruva ane anAgata kArya yogyatA te dUra hatA te Asanna ke0 najIkapaNo pAme eTale dUratAno vyaya ane najIkatAno utpAda tathA atItamadhye dUratAno utpAda ane najIkatAno vyaya e rIteM sarva dravyaneviSe atIta varttamAna tathA anAgatapaNe pariNati che, te pariNameja che. e dravyane viSe svakAlarUpa pariNamana che, e utpAda vyayano trIjo bheda jANavo. ihAM keTalAka kAlanI apekSA leine parapratyayapaNo kahe che te khoTo che, kAraNa ke kAladravya je che, te paMcAstikAyano paryAya che ane pariNatito dravyano svadharma che, mATe kAla te svakAlarUpa vastuno pariNAma teno bheda che, athavA kAlane bhinna dravya mAniyeM topaNa kAla te kAraNapaNe che, ane atIta, anAgata varttamAnarUpa pariNati teto jIvAdika dravyano dharma che te mATe e utpAda vyaya paNa svarUpaja che e trIjo bheda thayo. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa // 115 // tathAca siddhAtmani kevalajJAnasya yathArthajJeyajJAyakatvAt yathA jJeyA dharmAdipadArthAH tathA ghaTapaTAdirUpA vA pariNamanti tathaiva jJAne bhAsanAd yasmin samaye ghaTasya pratibhAsaH samayAMtare ghaTadhvaMse kapAlAdipratibhAsaH tadA jJAne ghaTapratibhAsadhvaMsaH kapAlapratibhAsasyotpAdaH jJAnarUpatvena dhruvatvamiti tathA dharmAstikAye yasmin samaye saMkhyeyaparamANUnAM calanasahakAritA anyasamaye asaMkhyeyA'naMtAnAM evaM saMkhyeyatvasahakAritAvyayaH asaMkhyeyAnanta sahakAritAutpAdaH calanasahakAritvena dhruvatvaM evamadharmAdiSvapi jJeyaM, evaM sarvaguNapravRttiSu iti caturthaH // artha - tathA ke0 temaja valI siddhAtmAne viSe kevalajJAnaguNanI saMpUrNa pragaTatA che te yathArtha je kAleM je jJeya jema | pariName te kAleM temaja jANe ehavo jJeyano jJAyaka te kevalajJAna che, jema dharmAdi dravya tathA ghaTapaTAdi jJeya padArtha je rIte pariName te rIteja kevalajJAna jANe te je samaye ghaTajJAna hatuM te samayAMtare ghaTadhvaMsa thaye kapAlanuM jJAna thAya tevAreM ghaTapratibhAsano dhvaMsa kapAlapratibhAsano utpAda ane jJAnano dhruvapaNo ema darzanAdi sarvaguNano pravarttana jANavo. _ tathA dharmAstikAyane viSe je samaye saMkhyAtaparamANuno calana sahakAripaNo hato, pharI samayAMtare asaMkhyAtaparamANune calanasahakArIpaNo kare tevAreM saMkhyAtAparamANu calanasahakAratAno vyaya ane asaMkhyeyaparamANune calana sahakAra - ** bAlAva bodhasahita // 115 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAno utpAda ane calanasahakArIpaNe dhruva che. emaja adharmAstikAyAdikane viSe paNa sarvaguNanI pravRtti thAya che. e rIte dravyaneviSe anaMtA guNanI pravRtti che. ihAM koi puchaze je dharmAstikAyamadhye anaMtAjIva tathA anaMtAparamANu te calaNasahakArI thAya eTalo calanasahakArI che, to thoDAjIva ane thoDAparamANuneM calaNasahakAra karatAM bIjo guNa kayo! aNapravo rahyo ? ema kahe tene uttara ke nirAvaraNa je dravya che teno guNa apravo raheja nahI ane jIva pudgala je AvI pahotA tene sahakAreM sarva calanasahakArI guNanA paryAya te pravarteja che. kemake alokAkAzamadhye jo avagA, haka jIva pudgala nathI topaNa avagAhaka dAna guNato pravarteja che. tema dharmAstikAyAdikamAM jIva pudgala thoDAne pocave-13 paNa guNato badho pravarteja che, ema dhAravo. e rIteM guNa paryAyano utpAda vyaya dhruvarUpa dharma kahevo. e cothu rUpa kaDaM. tathA sarve padArthAH astinAstitvena pariNAminaH tatrAstibhAvAnAM svadharmANAM pariNAmikatvena utpAdavyayau staH nAstibhAvAnAM paradravyAdInAM parAvRttau nAstibhAvAnAM parAvRttitvenApyutpAdavyayau dhruvatvaM ca astinAstidvayau iti paJcamaH // artha-tathA sarva dravyamAM asti tathA nAsti e be svabhAva pariNami rahyA che. tihAM je astisvabhAva che te svadravyAdikano che. te jevAreM jJAnaguNa ghaTa jANato hato tevAreM ghaTajJAnanI astitA hatI ane teja ghaTadhvaMsa thaye kapAla jJAna thayuM te vAreM ghaTajJAnanI astitAno vyaya thayo ane kapAlajJAnanI astitAno utpAda thayo, e rIteM astitAno Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakra sAra mULa // 116 // utpAda vyaya che teja rIteM nAstitAno paNa utpAda vyaya jANavo. je pahelI ghaTanAstitA hatI te pache ghaTadhvaMseM kapAla | nAstitA thayI. ema paradravyane palaTave nAstitA palaTe che te svaguNane pariNAmika kAryane palaTave karIne astitA palaTe che ane jihAM palaTavApaNo tihAM utpAda vyaya thAyaja. ema dravyamAM sAmAnya svabhAva sarva dharma che temAM jema saMbhave tema zrI prabhunI AjJAyeM upayoga deine utpAda vyayapaNo karavo ane astinAstipaNa dhruva che e pAMcamo adhikAra ko. tathA punaH agurulaghuparyAyANAM paDuNahAnivRddhirUpANAM pratidravyaM pariNamanAt nAnAhAnivyayevRddhayutpAda: vRddhivyaye hAnyutpAdaH dhruvatvaM cAgurulaghuparyAyANAM evaM sarvadravyeSu jJeyaM " tattvArthavRttau" AkAzAdhikAre yatrApyavagAhakajIvapudgalAdirnAsti tatrApyagurulaghuparyAyavarttanayAvazyatve cAnityatAbhyupeyAte ca anye anye ca bhavanti anyathA tatra navotpAdavyayau nApekSikAviti nyUnaM evaM lakSaNaM syAt iti SaSThaH // artha - tathA ke0 temaja valI sarvadravya tathA paryAya te agurulaghu dharme saMyukta hoya dravyane pradezeM agurulaghu anaMto che. te agurulaghu samayeM samaye pradezeM tathA paryAyeM koika vAreM vRddhi pAme koika vAreM ghaTI jAya te vadhughaTu thavo cha cha prakAreM che. 1 anaMta bhAga hAni, 2 asaMkhyAta bhAga hAni, 3 saMkhyAta bhAga hAni, 4 saMkhyAta guNa hAni, 5 asaMkhyAta guNa hAni, 6 anaMta guNa hAni, e cha prakAreM hAni tathA 1 anaMta bhAga vRddhi, 2 asaMkhyAta bhAga vRddhi, 3 saMkhyAta bAlAva bodhasahita // 116 // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |bhAga vRddhi 4 saMkhyAta guNa vRddhi, asaMkhyAta guNa vRddhi, 6 anaMta guNa vRddhi. e cha prakAranI vRddhi te sarvadravyanA sarvapradezeM sarvaparyAyamAM thAya. ekapradezamA koika samayeM vadhe che koika samaya ghaTe che jema paramANumA varNAdika vadhe ghaTe che tema agurulaghupaNo paNa vadheghaTe che. hAnino vyaya che to vRddhino utpAda che. athavA vRddhino vyaya che to hAnino utpAda che paNa agurulaghu dhruvano dhruva che. ema sarvadravyane viSe jANavo. tihAM tattvArthaTIkAmAM AkAzadravyanA adhikAre kaDuM che te lakhiyeM chaiyeM. jihAM alokAkAzamadhye avagAhaka jIva pudgalAdika dravya nathI tihAM paNa agurulaghuparyAyavaMtapaNo avazya che. te agurulaghunI anityatA avazya aMgIkAre che ane te agurulaghu te paryAyeM tathA pradeze anya anya ke. bIjo bIjo thAya che eTale pUrva samaya agurulaghuno vyaya ane bIje samaye navA agurulaghuno utpAda che. jo e rIte navo utpAda vyaya gaveSiye nahI to alokAkAzane viSe sallakSaNa nyUna ke0 ocho paDe je utpAda vyaya dhruvatA 6 saMyukta te sat kahiye ane je dravya hoya te satpaNA saMyuktaja hoya. mATe agurulaghurnu pariNamana, sarvadravyamA sarvaparyAyamAM| sarvapradezamA che e agurulaghuno utpAda vyaya kahyo e chaTho adhikAra thayo. tathA bhagavatITIkAyAM tathA ca astiparyAyataH sAmarthyarUpA vizeSaparyAyAste cAnantaguNAste pratisamayaM nimittabhedena parAvRttirUpAH tatra pUrvavizeSaparyAyANAM nAzaH abhinavavizeSaparyAyANAmutpAdaH paryAyavatve dhruvatvaM ityAdi sarvatra jJeyaM iti saptamaH // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlAvabodhasahita nayacakra- artha-temaja valI astiparyAyathI vizeSaparyAya je sAmarthyarUpa te anaMta guNA che e bhagavatI sUtranI TIkA madhye kahyo sAra mULa che. je astiparyAya te jJAnAdikaguNanA avibhAgarUpa paryAya che. je paryAya paryAyamAM sarvajJeya jANavAnuM sAmarthya che te vizeSa paryAya che. tathA mahAbhASye yAvaMto jJeyAstAvaMto jJAnaparyAyAH e sAmarthyaparyAyagaveSyA che, e sAmarthyaparyAya te| // 117 // jJeyane nimitte che, te jJeya to aneka upaje che ne aneka viNaze che tevAreM vizeSaparyAya paNa palaTe che te pratisamayeM nimitta bhedanI parAvRti palaTavethI pUrva vizeSa paryAya nAza thAya tathA abhinava vizeSaparyAyano upajavo che ane paryAyanI astitatA dhruva che. ema guNaparyAyano utpAda vyaya dhruvapaNo te sAtamo che e astinAsti svabhAva vakhANyo. nityatA'bhAve niranvayatA kAryasya bhavati kAraNAbhAvatA ca bhavati anityatAyA abhAve jJAyakatAdizakterabhAvaH arthakriyAsaMbhavaH tathA samastakhabhAvaparyAyAdhArabhUtabhavyadezAnAM svasvakSetrabhedarUpANAmekatvapiNDIrUpAparatyAgaH ekakhabhAvaH // kSetrakAlabhAvAnAM bhinnakAryapariNAmAnAM bhinnaprabhAvarUpo'nekakhabhAvaH ekatvAbhAve sAmAnyAbhAvaH // anekatvAbhAve vizeSadharmAbhAvaH khkhaamitvvyaapyvyaapktaapybhaavH|| artha-emaja sarva dravyamAM nityatA tathA anityatA che. e nitya anityapaNA vinA dravya koi nathI dravyamAM nityatA na hoya to kAryano anvaya kone hoya ? eTale amukakArya te amukadravye kasyo ema kahyo jAya nahI mATe voorry // 117 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4| dravyamAM nityatA mAnavAthIja amuka dravye amuka kArya kakho ema kahevAya che mATe jo dravyane nityapaNeja mAniyeM to guNageM kArya te dravyano kahevAya ane guNa te dravya na kahevAya ane jo dravya nitya hoya to kAraNapaNAno abhAva thAya mATe dravyamAM nityatA mAnavI ane jo dravyamAM anityapaNo na mAniyeM to jANaMgaAdedeineM sarvadravyanA guNarUpa kAryano abhAva thai jAya, arthakriyA saMbhave nahI, eTale koika anityapaNo hoya to arthakriyAne kare kemake karavApaNo koika bIjApaNo eTale navApaNo nipajAvavo te pUrva paryAyano dhvaMsa thayethI thAya ane te ekano dhvaMsa ane koika bIjA navAno nIpajavo te dravyamA anityapaNo che eTale nitya svabhAva tathA anitya svabhAva olakhAvyA. have eka svabhAva tathA aneka svabhAva olakhAve che. tathA ke0 temaja samasta ke0 sarva je svabhAva astitva, prameyatva, agurulaghu Adika samastaparyAya guNAvibhAgAdika te sarvanuM AdhArabhUta kSetra te pradeza che te sva ke0 potAnA je kSetra te sarva bhedarUpa judA judA che eTale saMkhyAtA pradeza bhinna che paNa te eka piMDapaNo kivAreM tajatA nathI, sarva pradezamAM aMtarAla kSetrapaNo koIvAreM pAmato nathI je anaMtA svabhAva, anaMta paryAya, te asaMkhyAta pradeza rUpa tenuM pramANa phiratuM nathI evo je dravyane viSe samudAya piMDapaNo rahe che te eka svabhAva kahiyeM. te paMcAstikAyamadhye 1 dharma, 2 adharma, 3 AkAza, e traNadravya ekeka che ane jIvadravya anaMtA che tethI pudgalaparamANu anaMta guNA che. te ekajIva anekarUpa nava navA kare paNa aMtara paDe nahI te mATe dravyamadhye eka svabhAva che. kSetra asaMkhyAtapradeza, kAla utpAdavyayarUpa, bhAva paryAyaguNanAavibhAga te potAnA bhinnakArya pariNAmI che te Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tayacakrasAra mULa // 118 // paNa che tathA svasvAya tethI guNano anekapA mATe dravyano ekapaNo cha. sarvano bhinna pravAha che eTale sarvano kAryapaNo bhinna che te mATe dravyane sarvasvabhAva paryAya bhedeM vicAratAM dravyamAM aneka bAlAvasvabhAva paNa che. jo vastumA ekapaNAno abhAva mAniyeM to sAmAnyapaNo rahe nahI ane guNano paryAyano svAmI AdhAra bodhasahita te koNa thAya ? ane AdhAra vinA guNAdi Adheya te kyAM rahe? te mATe dravyano ekapaNo che. jo vastumA anekapaNo na |mAniyeM to dravya te vizeSa rahita thaI jAya tethI guNano anekapaNo zIrIte dravyaneviSe pAmiyeM ? mATe dravyamAM guNakAryano anekapaNo paNa che tathA svasvAmitva vyApyavyApakabhAva kema There? je guNa paryAya te sva ke0 dhana ane dravya te teno svAmI che athavA dravya te vyApya ane guNaparyAya te vyApaka che e rIte dravyamAM ekasvabhAva tathA aneka svabhAva jANavA. & svakhakAryabhedena khabhAvabhedena agurulaghuparyAyabhedena bhedakhabhAvaH avasthAnAdhAratAdyabhedena abhe dakhabhAvaH bhedAbhAve sarvaguNaparyAyANAM saGkaradoSaH guNaguNIlakSalakSaNaH kAryakAraNatAnAzaH a. hai bhedAbhAve sthAnadhvaMsaH kasyaite guNAH ko vA guNI ityAdyabhAvaH // | artha-svasva ke potapotAnA kAryane bhedeM karI eTale jIvadravyamAM jJAnaguNa te jANavAna kArya kare ane darzanaguNa dekhavAno kArya kare tathA cAritraguNa thiratAramaNatArUpa kArya kare tathA pudgaladravya te rUpapaNo bhinna kArya kare, tathA vrnn-18||11|| paNo, gaMdhapaNo rasapaNo ane sparzapaNo, sarvakArya bhinna che. tathA svabhAvabheda te astisvabhAva chati rUpa che. nityasvabhAva | Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CARACTERISTICASSO avinAzIpaNo che. anityapaNo te palaTaNa rUpa che. ekapaNo te piMDarUpa che. anekapaNo te pradezAdika che. ityaadi| svabhAvabheda tathA agurulaghuparyAya pradezeguNAvibhAge jUdo jUdo che. koI koIno tulya nathI, hAnivRddhirUpa pariNamana che. ityAdi prakAre dravyamAM bhedasvabhAva che. ' tathA sarvadharmano avasthAna ke0 rehevo tene AdhArapaNo kAryanI tulanA ke0 sarikhApaNo kevAreM bhinna paDato nathI,15 temATe dravyamAM abheda svabhAva che. jo dravya guNaparyAyamAM bhedasvabhAva na hoya to sarva saMkara ekapaNo thAya tevAreM kAryano bheda kema paDe ? te mATe sarva dravya guNaparyAyamAM bheda sarvabhAva che. jIva te cetanA lakSaNavaMta ajIva te cetanA rahita e bheda che. e jIvamadhye je dharmAstikAya dravya te calanasahakAraneM kare che, paNa bIjA ajIvadravya te e kArya karatA nathI. ema adharmAstikAya thirasahAyaguNane kare che. AkAzaavagAha dAnaneM kare che. pudgalarUpI AvaraNa skaMdhAdi pariNamana kare che. ema sarvadravyane / |bheda che, toja bhinna bhinna dravya kahevAya che. ihAM koi kahezeke jIvaanaMtA teto sarikhA che to sarva jIvaneM ekadravya |zA vAste na kahyo? tene uttara je rUpaiyA sonArUpApaNe athavA dhavalApaNe tolapaNe sarikhA che, paNa vastunA piMDapaNe bhinna che, temATe sonepaNa bhinna bhinna kahiyeM chaiyeM. tema jIvane paNa bhinna bhinna kahiye. valI utpAda vyayano phiravo sarvamAM teja rItano che, paNa palaTaNa te ekarItano nathI, tathA agurulaghunI hAnivRddhino phiravo paNa sarvadravyamA potapotAne che, tethI sarvajIva tathA sarva paramANu bhinna che, e bhedasvabhAva jANavo. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya cakra sAra mULa // 119 // "tanmayatAvasthAnAdhAratAdyabhedena abheda svabhAvaH" tathA tanmayatA avasthAnatAno abheda che ane AdhAratAno paNa abhedapaNo che te abheda svabhAva che. tathA bhedano jo abhAvapaNo mAniyeM eTale vastumAM bhedapaNo na mAniyeM to sarvaguNa tathA paryAyano saMkara ke0 ekamekapaNo e doSa lAge, to guNI koNa ? tathA guNa koNa ? dravyakoNa ? ema guNaparyAyane kei dravyano kayo paryAya ema veheMcaNa thAya nahI. guNa tathA guNI tathA je olakhavA yogya lakSaNa tenuM cihna tathA kAraNadharma tathA kAryadharmatA e be judA paDe nahI. kAryadharma tathA kAraNadharmano nAzathAya mATe vastumAM bheda svabhAva mAnavo. tathA jo vastumAM abhedapaNo na mAniyeM to sthAnadhvaMsa thAya che je sthAna koNa ? ane te sthAnakamAM rahe te koNa che ? ityAdikano abhAva thAya che. ema vicAratAM sarvathA ekapaNo mAnatAM koNa guNI ? ane koNa guNa ? ema olakhANa na thAya. e rIteM bhedAbheda svabhAva vastumAM mAnavA. pariNAmikatve uttarottaraparyAyapariNamanarUpo bhavyasvabhAvaH tathA tattvArthavRttau iha tu bhAve dravyaM bhavyaM bhavanamiti guNaparyAyAzca bhavanasamavasthAnamAtrakA eva utthitAsInotkuTakajAgRtazayita puruSavattadevaca vRttyaMtaravyaktirUpeNopadizyate, jAyate, asti vipariNamate, varddhate, apakSIyate, vinazyatIti piNDAtirikta vRttyaMtarAvasthAgrakAzatAyAM tu jAyate ityucyate savyApAraizca bAlAvabodhasahita // 119 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavanavRttiH asti ityanena nirvyApArAtmasattA''khyAyate bhavanavRttirudAsInA astizabdasya nipAtatvAt vipariNamate ityanena tirobhUtAtmarUpasyAnucchinnatathAvRttikasya rUpAntareNa bhavanaM yathA kSIraM dadhibhAvena pariNamate. vikArAntaravRttyA bhavanavattiSThate vRttyantaravyaktihetubhAvavRttirvA vipariNAmaH varddhata ityanena tUpacayarUpaH pravartate yathAGkuro varddhate upacayavat pariNAmarUpeNa bhavanavRttiya'jyate apakSIyate ityanena tu tasyaiva pariNAmasyApacayavRttirAkhyAyate durbalIbhavat puruSavat puruSavadapacayarUpa bhavanavRttyantaravyaktirucyate vinazyati ityanenAvirbhUtabhavanavRttistirobhavanamucyate yathA vinaSTo ghaTaH prativiziSTasamavasthAnAtmikAbhavanavRttistirobhUtA natvabhAvasyaiva jAtA kapAlAdyattarabhavanavRttyantarakramAvicchinnarUpatvAdityevamAdibhirAkArairdravyANyeva bhavanalakSaNAnyupadizyante, trikAlamUlAvasthAyA aparityAgarUpo'bhavyakhabhAvaH, bhavyatvAbhAvavizeSaguNAnAmapravRttiH abhavyatvAbhAve dravyAntarApattiH // artha-have bhavyasvabhAva tathA abhavyasvabhAva kahe che. jIvAjIvAdika dravya che te pariNAmi che. samaya samaye navA Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 120 // navA pariNAmeM pariName che. tihAM pUrvaparyAyane vinAze ane uttarottara navA navA paryAyane pragaTave evI je dravyanI pariNati tenuM mUlakAraNa te bhavyasvabhAva kahiye. tihAM tattvArthaTIkA madhye kahyo che. ihAM dravyAnuyogane viSe bhAva dharmane viSe eTale guNa paryAyane viSe dravya te bhavya ke0 bhavana thayo eTale navo nIpajavo te bhavana, iti ke0 ema vastunA guNaparyAya je che te bhavana ke0 navo thavArUpa samavasthAna mAtra che eTale navA navA thAvArUpa che. tihAM dRSTAMta kahe che, je puruSa utthita ke0 UThyo AsIna ke0 pharI tehija veTho, besavu te padmAsana kahiye, athavA ukaDavaM te Asanasahita sUq jema ityAdika paryAya te puruSa thAya che tema tehaja vRttyaMtara ke0 pUrva paryAyano vinAza ane uttara paryAyano upajavo tAte vRttyaMtara kahiye, vRttyaMtara vyaktirUpapaNe upadeze che te bhavanadharmanI pravRtti kahe che, jAyate ke0 navo upaje asti ke. chatipaNe rahe. vipariNamate ke. bIjApaNe pariName valI sAmarthya dharme vadhe ane apakSIyate ke0 ghaTe vinazyati ke0 8 vinAza pAme piMDa ke0 samudAyapaNo tethI atirikta ke. bIjI vRtti je guNanI pravRttyaMtaranI avasthAne prakAza thave karIne tAje bhavaNapaNo thAya eTale TherI je bhavanavRtti te savyApAra che paNa nirvyApAra nathI. aa asti e vacane nirvyApAra Atmazakti che te kahiye chaiyeM. te paNa bhavanavRttithI udAsIna che eTale bhavanavRttine grahaNa karatI nathI. asti zabdane nipAtapaNo cha, vipariNamate e vacane tirobhUta ke0 aNapragaTI je vastu temAM tadrUpapaNe anucchinna ke0 viccheda gaI. tathA vRttikasya ke0 te rIteM vartati Atmazakti teno rUpAMtareM thavo te bhavana kahiye. tihAM dRSTAMta jema kSIra te dUdha dadhibhAveM pariName, vikArAMtare thavo te rIteM rahe e bhavanadharma kahiye. je jJAnAdiparyAyamAM anaM // 120 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tajJeya jANavAnI zakti che paNa je jJeya je rIteM pariName te rIteM jJAnaguNa pravarte e jJAnaguNarnu pravartana te pratisamaye vipariNAmapaNe pariNamana che. e paNa bhavana dharma che. valI vRtyaMtaravartane anyapaNe vyaktine hetu karaNe je bhavAMtare vartavo te vipariNAma kahiye. tathA valI varddhate ke0 vadhe e vacane upacayarUpapaNe pravarte jema aMkura vadhe che tema varNAdika pudgalanA guNa upacayapaNe vadhe e UpacayarUpa bhavanatA vRtti vyajyate ke0 pragaTa kariyeM chaiyeM. __ ema guNane kAryAtarapaNe pariNamane dravyamAM bhavana dharma che "apakSIyate" e vacane karIne tu ke0 valI tehija pariNAmano UNo thavo athavA Talavo kahiye, durbala thatA puruSanI pareM, jema puruSa durbala thAya tema paryAyane ghaTave dravya pramANAdika tathA te samaye agurulaghu paryAya ghaTave te durbala tharbu te rUpa je bhavanavRttine aMtare vyakti ke0 pragaTatA kahi che tathA vinazyati' ema kahevAthI AvirbhUta ke0 pragaTa thayo je bhavanadharmano vartavo teno tirobhAva thayo kahiye. jem| |viNasyo ghaTa je mRtpiDane viSe te cakrAdi kAraNe pragaTa thayo, je ghaTa tene pradhvaMseM vinAza kahiye. ema dravyane viSe kArya karavArUpa je paryAya tene tirobhAveM anyapaNe kAryakaraNa rIte samavasthAna je raheq te samaye te bhavanavRtti kahiye. tathA tirobhAvapaNAne abhAveM thAvaM je kapAlAdika uttara bhavana tepaNe vartavaM e paNa bhavana dharma che. ema anukrame avi vicchinna niraMtara rUpeM ityAdika aneka AkAreM dravya teja bhavana lakSaNa kahiyeM. e bhavya svabhAva jANavo dravyaneviSe | jIvavi.21 je astitva, vastutva, pramayetva, agurulaghutvAdika dharma, te traNe kAlamAM mUla avasthAne aparityAge ke0 tajatA nathI. **OSAASAASAASAARISE * AIRAGARSARIES Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa // 12 // tehija rUpapaNe rahe. ehavA jeTalA dharma te abhavyasvabhAva jANavo, je aneka utpAda vyayane pariNamane phirave phire paNa X bAlAvajIvano jIvapaNo palaTAya nahI temaja ajIvano ajIvapaNo palaTAya nahI e sarva abhavya svabhAva jANavo.. 15vodhasahita ___ have e ve svabhAva jo dravyamAM na mAniyeM to zo doSa thAya ? te kahe che. jo dravyane viSe bhavyapaNo na mAniyeM to dravyanA je vizeSa guNa gatisahakAra, sthitisahakAra, avagAha dAna, jJAyakatA, varNAdi je paMcAstikAyanA vizeSa guNa tenI pravRtti na thAya, ane pravRtti vinA kAryano karavo na thAya ane kAryane aNakarave dravyano vyarthapaNo thAya, te mATe bhavya svabhAva che. __ jo dravyane viSe abhavanarUpa abhavya svabhAva na hoya ane ekalo bhavana svabhAvaja hoya to navA navApaNe thave te dravya / palaTIne anya dravya thayI jAya te mATe dravyatva satya pramayetvAdi dharme abhavyapaNo che tethIja dravya palaTato nathI temano temaja rahe che e abhavyasvabhAva che. vacanagocarA ye dharmAste vaktavyA, itare avaktavyAH / tatrAkSarAH saMkhyeyAH tatsannipAtA asaMkhyeyAH tadgocarA bhAvAH bhAvazrutagamyAH anantaguNAH vaktavyAbhAve zrutAgrahaNatvApattiH avaktavyAbhAve atItAnAgataparyAyANAM kAraNatAyogyatArUpANAmabhAvaH sarvakAryANAM nirAdhAratA''pattizca sarveSAM padArthAnAM ye vizeSaguNAzcalanasthityavagAhasahakArapUraNagalanacetanAdayaste para RECORRECORREARSAGARMERICA // 121 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maguNAH // zeSAH sAdhAraNAH, sAdhAraNAsAdhAraNaguNAsteSAM tadanuyAyipravRttihetuH paramasvabhAvaH ityAdayaH sAmAnyakhabhAvAH // artha-AtmAno vIryanAmA guNa tenA avibhAga je vIryAtarAya karme AvaryA che teja vIryAtarAyane kSayopazemeM tathA kSaya thavAthI pragaTyo je vIryadharma tene bhASAparyApti nAmakarmane udayeM livarANAje bhASAvargaNAnAM pudgala te zabdapaNe parilAName te zabda pudgala khaMdha che, paNa zrotAjanane jJAnanA hetu che eTale jemA je guNa na hoya te guNa- kAraNa paNa thAya | nahI ema je kahe che te mRSA che, kemake je nimittakAraNa hoya temAM guNa hoya kiMvA na paNa hoya, ane upAdAna kAra-1 NamAM te guNanA kAraNatApaNe tathA yogyatApaNe niyAmaka che te vacanayogeMja grahavAya evA je vastumAM dharma che tene vaktavya dharma kahiye ane tethI itara ke0 judA je dharmAstikAya dravyamAM anekadharma che te vacanamAM grahavAtA nathI, tevA sarvadharma avaktavya kahiyeM. te vaktavyadharmathI avaktavyadharma anaMtaguNA che. vacanato saMkhyAtA che paNa te vacanomAM evo sAmarthya |che je avaktavyadharma sarvano jJAnapaNo thAya. uktaM ca amilappA je bhAvA, aNaMtabhAgo ya aNabhilappANaM, abhilappassANato, bhAgo sue nibaddho a||1|| tatra ke0 tihAM akSara saMkhyAtA che te akSaranA sannipAta saMyogIbhAva asaMkhyAtA che te akSara saMnnipAtane grahavAya evA je padArthAdikanA bhAva te anaMtaguNA che, tethI avaktavya bhAva anaMtaguNA che, dAje matijJAna, zrutajJAna, abhilApyabhAvano parokSapramANe grAhaka che. avadhijJAna te pudgalano pratyakSapramANe jANaga che, paNa eka paramANunA sarvaparyAyane jANe nahI. keTalAka paryAyane jANe te paNa asaMkhyAta samaye jANe ane kevalajJAna e SHARORATASHARANG Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A nayacakrasAra mULa // 122 // ROSAROSSRESAS RASES cha dravyanA sarvaparyAyane ekasamayamA pratyakSa jANe. mATe jo dravyamAM vaktavyapaNo na hoyato zrutajJAne grahaNathAya nahI bAlAvaane je graMthAbhyAsa, upadezAdika, sarvakAma thAya che teto ema nathI mATe dravyamAM vyaktavyapaNo che. bodhasahita - avaktavyAbhAve ke0 avaktavyapaNAne na mAniyeM to atItaparyAya te vastumAM kAraNatAnI paraMparAmA rahyA che, tathA anAgataparyAya sarva yogyatAmA rahyA che te sarvano abhAva thAya, tevAreM vastumA vartamAnaparyAyanI chati pAmiye tethI atIta anAgatano jJAna thAya nahI, mATe avaktavyasvabhAva avazya mAnavo ane vartamAna sarvakArya te nirAdhAra thai jAya ane dravyamAM ekasamayamA anaMtA kAraNa che te anaMtA kAraNanA anaMtA kArya dharma che ane anaMtA kAryanA anaMtA kAraNaparaMparAnuM jJAna te kevalIne che ane vartamAnakAleM kAraNadharma tathA kAryadharmathI anaMtaguNA kAraNa kAryanI yogyatArUpa sattA che te koinA avibhAga nathI paNa avibhAgI je jJAnAdika guNa temAM anaMtA kAraNadharma anaMtA kAryadharma upajavAnI | yogyatArUpa sattA che te sarva avaktavyarUpa che. __have parama svabhAvanuM svarUpa kahe che. sarva je dharmAstikAyAdika padArtha tenA vizeSa guNa je dharmAstikAyano calana | sahakArIpaNo tathA adharmAstikAyano sthitisahAya AkAzAstikAyano avagAhaka tathA pudgaladravyano pUraNagalana, jIva | dravyano cetanAlakSaNa, e sarva dravyanA vizeSaguNa kahyA. ema lakSaNarUpa tathA dravyAMtarathI bhinna pADavArnu mUla kAraNa | te parama prakRSTa guNa kahiye. e pradhAna guNane anuyAyI bIjA je sAdhAraNa guNa te guNa paMcAstikAyamAM pAmiyeM. te // 122 // nA nAma avinAzIpaNo, akhaMDapaNo, nityatvAdika dharma e paMcAstikAyane sarikhA che te mATe sAdhAraNa guNa tathA paMcA-13 paNo, akhaMDapradhAna guNane anuyAyI ema lakSaNarUpa tathA dravyamA pugaladravyano pUraNA Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stikAyamA koika astikAyamAM pAmiyeM. koikamAM na pAmiye te guNane sAdhAraNa asAdhAraNa kahiye, te sarva guNane viSe vizeSaguNane anuyAyi pravarte che te pravartananA kAraNa dravyamAM eka paramasvabhAva paNo che, te paramasvabhAvane pariNamane dravyanA sarvaguNa mukhya guNane anugameja pravarte. te paramasvabhAva sarvadravyane viSe che eTale tera sAmAnya svabhAva kahyA. valI anekAMtajayapatAkAmAM kahyA che. tathAstitva, nAstitva, kartRtva, bhoktRtva, asarvagatatva, pradezavattvAdibhAvAH punaH tattvArthaTIkAyAM punarapyAdigrahaNaM kurvan jJApayatyatrAnantadharmavattvaM tatrAzaktAHprastArayantu sarve dharmAHpratipadaM pravacanatvena puMsA yathAsaMbhavamAyojanIyAH kriyAvattvaM paryAyopayogitA pradezASTakanizcalatA evaMprakArAH saMti bhUyAMsaH anAdipariNAmikA bhavanti jIvakhabhAvA dharmAdibhistu samAnA iti vizeSaH / artha-temaja astipaNo, nAstipaNo, karttApaNo, bhoktApaNo, guNavaMtapaNo, asarvavyApipaNo, pradezavaMtapaNo, ityAdi. anaMtasvabhAvavaMta dravya che. temaja tattvArtha TIkAmadhye pariNAmika bhAvanA bheda vakhANatAM kahyo che. punarapi Adi zabdanA grahaNa karatAM ema jaNAve che je vastu anaMtadharmavaMta che te sarva vistArI zake nahI to paNa dravya dravyane viSe pravacananA jANa puruSe jema saMbhave tema dharma joDavA. tathA kriyAvaMtapaNo je jJAnAdika guNa te lokAloka jANavAne prati samaya pravarte che. zrI bhASyakAreM jJAnAdi guNa te karaNa ane teja guNanI pravRtti te kriyA jANavI tathA dekhavo te kArya Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 123 // OSAURUSAUSIOSSAURUGSX ema dharmAstikAyAdikanA sarve guNa te traNa pariNatiyeM pariNAmI che, te mATe paMcAstikAya te arthakriyA kare che, te kriyAvaMtapaNo jANavo. sarvaparyAyano upayogIpaNo e paNa jIvasvabhAva che tathA pradezASTakanI nizcalatA e paNa jIvano svabhAva che. tihAM dharmAdharma ane AkAza e traNa astikAyanA pradeza anAdi anaMtakAla avasthitapaNe che. pudgalane calaNapaNo sadA sarvadA che. pudgalaparamANu tathA pudgalaskaMdha te saMkhyAto kAla athavA asaMkhyAto kAla ekakSetre rahe paNa pache avazya cala thAya. tathA jIvadravyane sakarmA saMsArIpaNe kSetrathI kSetrAMtara gamana bhavathI bhavAMtara gamanarUpa calatA che, te jIvane samyakdarzana samyakjJAna ane samyakcAritrane pragaTave sarva parabhAvabhogIpaNo nivArave AtmasvarUpa niradhAraNa svarUpa bhAsana svarUpa pariNamane karave, svarUpa ekatve, svadharmakartA svadharmabhoktApaNe, sakalaparabhAva tajave, nirAvaraNa, niHsaMga, nirAmaya, nirbudva, niSkalaMka, nirmala, svIya anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtacAritra, arUpI, avyAbAdha, paramAnaM. damayI, siddhAtmA, siddhakSetre rahyA te sAdianaMtakAla sthira che. sakalapradeza sthira che, ane saMsArI jIva tenA ATha pradeza sadA sarvadA sthira che. te AThapradeza nirAvaraNe tathA AcArAMganI TIkA zailaMgAcAryakRta tenA lokavijayAdhyayanane prathamoddezake tadanena paMcadazavidhenApi yogenAtmA aSTau pradezAn vihAya taptabhAjanodakavadudvartamAnaiH sarvairaivAtmapradezairAtmapradezAvaSTabdhAkAzasthaM kArmaNazarIrayogyaM karmadalikaM yad badhnAti tat prayogakarmetyucyate..... eTale ATha pradeze karma lAgatA nathI. ihAM koi puche je ATha pradeza nirAvaraNa che to lokAloka kema jANatA nathI ? tihAM uttara je Atma dravyanI je guNapravRtti te sarvapradezamile pravatrte to temAM e ATha pradeza alpa che tethI ATha pradezamA *************456 gaganajANatAnacA 12 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvaguNa nirAvaraNa che paNa kArya karI zakatA nathI. jema agninu atyaMta sUkSma kaNIyuM hoya temAM dAhaka pAcaka prakAzaka guNa che paNa alpatA mATe dAhakAdikArya karI zakatuM nathI. valI koi puche je e A aSTa pradeza te nirAvaraNa kema rahI zakyA ? tenuM uttara je calapradeza hoya tene karma lAge |paNa acalapradezane karma lAge nahI. ema bhagavatIsUtre kayuM che. je eai, veai, calai, phaMdai, ghaTTai, se baMdhai, e pATha che te mATe je cala hoya te baMdhAya ane ATha pradeza to acala che. tethI e ATha pradezane baMdha nathI, tathA kAryAbhyAseM pradeza bhelA thAya tethI pradezanA guNa paNa tihAM te kArya karavAne pravarte che tathA je dravyano je guNa je pradezeM hoya te guNa te pradeza mUkI anya kSetre jAya nahI tathA jIvanA ATha pradeza sarvathA nirAvaraNa che. bIjA pradeze akSarano anaMtamo bhAga cetanA sarvadA ughADI che. e rIteM saMti ke0 che. ghaNA anAdi pariNAmikabhAva te bhavaMti ke0 hoya. anAdi pariNAmikabhAva che te jIvanA bhAva che ane sapradezAdika dharmAstikAya pramukhane viSe samAna che ema jANavo. ityAdika |vizeSa svabhAva che. bhinnabhinnaparyAyapravarttanakhakAryakaraNasahakArabhUtAH paryAyAnugatapariNAmavizeSakhabhAvAHte ca ke, 1 pariNAmikatA, 2 kartRtA, 3 jJAyakatA, 4 grAhakatA, 5 bhoktRtA, 6 rakSaNatA, 7 vyApyAvyApakatA, 8 AdhArAdheyatA, 9 janyajanakatA, 10 agurulaghutA, 11 vibhUtakAraNatA, 12 kA Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa // 124 // rakatA, 13 prabhutA, 14 bhAvukatA, 15 abhAvukatA, 16 svakAryatA, 17 sapradezatA, 18 gati bAlAvakhabhAvatA, 19 sthitikhabhAvatA, 20 avagAhakakhabhAvatA, 21 akhaNDatA, 22 acalatA, 23 bodhasahita asaGgatA, 24 akriyatA, 25 sakriyatA ityAdi khIyopakaraNapravRttinaimittikAH "uktaM ca sammatau" AropopacAreNa yadyadapekSate tanna vastudharmaH upAdhitAbhavanAt na copAdhirvastusattA iti // artha-have vizeSa svabhAva kahe che. bhinnabhinna je paryAya che tenuM kArya kAraNapaNe je pravartana tenA sahakArabhUta je paryAyAnugata pariNAmi evA je svabhAva te vizeSa svabhAva kahiye. tenA aneka bheda che. te zrIharibhadrasUrikRta zAstravArtA-15 samuccaya graMthamAM kahyA che te kahe che. | 1 sarva dravyane potAnA guNa samaya samayamA kArya karave pravarte te bhinnabhinna pariNAme pariName te sarva potAnA guNa tene kAraNika che te pariNAmikapaNo kahiyeM, 2 tatra kartRtvaM jIvasya nAnyeSAM tihAM AtmA kA che eTale kApaNo jIva dravyane viSe che. "appA kattA vikattA ya" iti uttarAdhyayanavacanAt , 3 jJAyakatA jANapaNAnI zakti jIvane viSe che. jJAnalakSaNa jIva che. te mATe ginhaI kAyieNaM iti AvazyakaniyuktivacanAt, 4 grAhakazakti paNa jIvane che. gRhNAtIti kriyAno karttA jIva che, 5 bhoktAzakti paNa jIvamAM che. "jo kuNai so bhuMjai yaH kartA sa eva bhoktA" iti vacanAt. // 124 // 1 rakSaNatA, 2 vyApakatA, 3 AdhArAdheyatA, 4 janyajanakatA tattvArthavRtti madhye che tathA agurulaghutA, vibhutA, kara Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NatA, kAryatA, kArakatA, e zaktinI vyAkhyA zrIvizeSAvazyakeM che, bhAvukatA tathA abhAvukatA zakti te zrIharibhadra-1 dra sUrikRta bhAvuka nAme prakaraNa madhye kahi che. ema keTalIka zakti jainanA tarkagraMtho je anekAMtajayapatAkA sammati pramukhamA che tathA Urdhvapracayazakti ane tiryak | pracayazakti, oghazakti, samucitazakti, e sarva saMmatigraMthane viSe che. tathA je dviguNI AtmA mAne te sarvadharma zaktirUpa |ja mAne che teNe dAnAdikalabdhi avyAbAdhasukha pramukha zakti mAnI che. ihAM vyAkhyAMtare je guNakaraNa che tene kartAdikapaNo te sAmarthya che, jANavo dekhavo te kArya che, keTalIka zakti jIvamAMja che, ane keTalIka paMcAstikAya madhye che. tathA devasenakRta nayacakramadhye jIvane acetana svabhAva, mUrta svabhAva, tathA pudgala paramANune cetana svabhAva, amUrta svabhAva kahyA te asat che, eto AropapaNe koika kahe te kathanamAtra jANavo. paNa e vAta chatImAM nathI, je dharma AropeM tathA upacAreM gaveSAya te vastuno dharma nathI. upAdhithI thAya che, te mATe je upAdhi te vastunI sattA nathI ema dhAravaM. ___ dharmAstikAye amUrttAcetanAkriyagatisahAyAdayo gunnaaH|adhrmaastikaaye amUrtI cetanAkriyasthi tisahakArAdayo gunnaaH| AkAzAstikAye amUrtAcetanAkriyAvagAhanAdayo gunnaaH| pudgalAstikAye mUrtAcetanasakriyapUraNagalanAdayo varNagandharasasparzAdayo gunnaaH| jIvAstikAye jJAnadarzanacAritravIryA'vyAbAdhAmUrtA'guruladhvanavagAhAdayo gunnaaH|evN pratidravyaM guNAnAmanantatvaM jnyeym|| Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyacakra artha-dharmAstikAyanA guNa cAra 1 arUpI, 2 acetana, 3 akriya, 4 gatisahAya ityAdi anaMtaguNa che. adharmA-3 bAlAvasAra mULa 6 stikAyanA guNa cAra 1 arUpI, 2 acetana, 3 akriya, 4 sthitisahAya, ityAdi anaMtaguNa che. AkAzAstikAyanA bodhasahita guNa cAra 1 arUpI, 2 acetana, 3 akriya, 4 avagAhanAdika anaMtaguNa che. pudgalAstikAyanA guNa cAra che 1 rUpI, // 125 // 2 acetana, 3 sakriya, 4 pUraNagalana. 1 varNa, 2 gaMdha, 3 rasa, 4 sparza ityAdika guNa anaMtA che. jIvAstikAyane viSe 8 61 jJAna, 2 darzana, 3 cAritra, 4 vIrya, 5 avyAvAdha, 6 arUpI, 7 agurulaghu, 8 anavagAhAdika anaMtaguNa che, e rIteM dravyaneviSe anaMtAguNa jANavA. paryAyAH SoDhA dravyaparyAyA asaMkhyeyapradezasiddhatvAdayaH / 1 dravyavyaJjanaparyAyAH dravyANAM vizeSaguNAzcetanAdayazcalanasahAyAdayazca, 2 guNaparyAyAH guNA vibhAgAdayaH 3 guNavyaJjanaparyAyA jJAyakAdayaH kAryarUpAH matijJAnAdayaH jJAnasya, cakSurdarzanAdayo darzanasya, kSamAmArdavAdayaH cAritrasya, varNagandharasaspazodayo mUrtasya ityAdi 4 khabhAvaparyAyA agurulaghuvikArAH te ca dvAdazaprakArAH SaTguNahAnivRddhirUpAH avAggocarAH ete paJca paryAyAH sarvadravyeSu, vibhAvaparyAyAH X // 125 // jIve naranArakAdayaH // pudgale vyaNukato'NaMtANukaparyantAskandhAH Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha-have nayajJAna karavAno adhikAra kahe che, tihAM dravyAstikanayanA mUla be bheda che. 1 zuddha dravyAstika, 2 azuddha dravyAstika, ane devasenakRta paddhatimAM dravyAstikanA daza bheda karyA che te sarva e ve bheda madhye samAya che, tathA 8 te sAmAnya svabhAvamA samANA che te mATe ihAM na vakhANyA. have paryAyanA cha bheda kahe che tihAM prathama 1 je dravyane viSe ekatvapaNe rahyA je jIvAdikanA asaMkhyAtA pradeza tathA AkAzanA anaMtA pradeza e dravya paryAya kahiye, 2 siddhatvAdika akhaMDatvAdika tathA dravyano vyaMjaka ke. pragaTapaNo je mAne che te dravya vyaMjana paryAya kahiye. - dravyano vizeSa guNa je anya dravyamAM nathI tene vizeSa guNa kahiye. te jIvane cetanAdika ane dharmAstikAyamAM calahNasahakAra tathA adharmAstikAyamAM sthirasahakAra, AkAzamAM avagAhadAna, pudgalamAM pUraNagalaNarUpa e sarva dravyanI bhinna-15 4|tAMne pragaTa kare che te mATe e dharmane dravya vyaMjana paryAya kahiye.. __3 eka guNanA avibhAga anaMtA che teno piMDapaNo te guNaparyAya kahiye 4 guNavyaMjana paryAya te jJAnano jANaMgapaNo tathA cAritrano sthiratApaNo ityAdika athavA jJAnaguNanA bhedAMtara jJAnanA bheda je matijJAnAdika pAMca tathA darzanaguNanA cakSudarzanAdika bheda tathA cAritra guNanA kSamAdika bheda, pudgalano rUpI guNa tenA bheda varNa, gaMdha, rasa, sparza, saMsthAnAdika, arUpI guNanA avanne, agaMdhe, arase, aphAse, ityAdika cAra cAra jANavA te guNa vyaMjana paryAya, 5 svabhAva poya te vastuno koika svabhAvaja evo che te agurulaghupaNe che. cha prakAranI vRddhi tathA cha prakAranI hAni evI rIte Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa // 126 // SAMOSTARUHARICAIS bAra prakAre pariName che. ihAM koi prerakano yoga nathI. vastune mUla dharmano hetu che. enuM svarUpa purUM vacanagocara nathI. bAlAvaanubhava gamya nathI. kemake zrIThANAMgasUtranI TIkA madhye zrutajJAna vRddhinA sAta aMga che tihAM prathama sUtraaMga, vIjubodhasahita | niyukti aMga, 3 bhASyaaMga, 4 cUrNivAlo sUtrAdi sarvanA artha kahe che. 5 TIkA vyAkhyA niraMtara e pAMca aMga to graMtharUpa che. tathA chaThTho aMga paraMparArUpa che tathA sAtamuM aMga anubhava e sAte kAraNe vinaya sahita bhaNatAM suNatAM thakAM, sAcA artha pAmine AtmAnuM jJAna nirmala thAya. zrI bhagavatIsUtre "gAthA" suttattho khalu paDhamo bIo niyattimisio bhaNio, taiyo a niravaseso, esa vihi hoi aNuoge, e pAMca paryAya kahyA te sarva dravya madhye che. vibhAva paryAya te jIva tathA pudgala madhyeja che, te vibhAva paryAya jIvane naranArakIpaNuM pAmatuM te tathA padalano vyaNaka vyaNukAdika khaMdhano milaq, anaMtANuka paryaMta anaMtapudgala skaMdharUpa te vibhAva paryAya kahiyeM." mervAdyanAdinityaparyAyAH caramazarIratribhAganyUnAvagAhanAdayaH sAdinityaparyAyAH sAdisAntaparyAyA bhavazarIrAdhyavasAyAdayaH anAdisAntaparyAyA bhavyatvAdayaH tathA ca nikSepAH sahajarUpA vastunaH paryAyAH evaM catvAro vatthupajjAyA iti bhASyavacanAt nAmayukta prati vastuni nikSepacatuSTayaM yuktam uktaM cAnuyogadvAre jattha ya jaM jANijjA, nikkhevaM nikkhive niravasesaM, jatthavi ya no jANijjA, caukkayaM nikkhive tattha, // 1 // tatra nAmanikSepaH sthApanAnikSepaH NAGACASSALALA-NAX // 126 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyanikSepaH bhAvanikSepaH tatra nAmanikSepo dvividhaH sahajaH sAGketikazca, sthApanA'pi dvividhA sahajA AropajA ca, dravyanikSepo dvividhaH Agamato noAgamatazca tatra AgamataH tadarthajJAnAnupayuktaH noAgamato jJazarIrabhavyazarIratadvyatiriktabhedAtridhA, bhAvanikSepo dvividhaH Agamato noAgamatazca tadjJAnopayuktaH tadguNamayazca vastu khadharmayuktaM tatra nikSepA vastunaH svaparyAyA dharmabhedAH artha-pudgalanu merupramukha te anAdinityaparyAya che. jIvanI siddhAvasthA, siddhAvagAhanAdika, te sAdinityaparyAya hache, tathA bhAva ane zarIra tathA adhyavasAya e traNa prakAranA yogasthAna je vIryanA kSayopazamathI UpanA temAM kaSAyasthAna |je cetanAno kSayopazama kaSAyanA udayathI milyA ane saMyamasthAna je cAritrano kSayopazama pariNamI je cetanAdika guNa e sarva adhyavasAyasthAnaka te sAdisAMtaparyAya che, tathA siddhigamanayogyatA dharma te bhavyapaNo e paryAya te anAdi | |sAMta che, je siddhatvapaNo pragaTe bhavyatvaparyAyano vinAza che te mATe anAdikAlano che paNa aMta thavA sahita che, mATe anAdi sAMtaparyAya che, ema paryAya aneka jANavA. | tathA vastumAM sahajanA je cAra nipekSA che te paNa vastunA svaparyAya che, te zrIvizeSAvazyakanI bhASyamadhye kahyo che. jIvavi.22 "cattAro vatthupajjAyA" e vacana che te mATe svaparyAya kahiye. valI zrIanuyogadvArasUtramA ko che, jihAM je. vastunA MARAUNUAG Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakra sAra mULa // 127 // jeTalA nikSepA jANiyeM tihAM te vastunA teTalA nikSepA kariyeM. kadAcit vadhatA nikSepA bhAsanamAM na Ave topaNa 1 nAma, 2 sthApanA, 3 dravya, 4 bhAva, e cAra nikSepA to avazya karavA. temAM nAmanikSepAnA be bheda che. 1 sahajanAma, 2 sAMketikanAma, te koino karyo nAma, tathA sthApananA ve bheda che. 1 sahajasthApanA te vastunI avagAhanArUpa, 2 AropasthApanA te AropathI thaI mATe kRtrima kahiyeM, AropajA kahiyeM. have dravya nikSepAnA ve bheda che te kahe che, 1 AgamathI dravya nikSepo te je je puruSanA svarUpanA jANapaNe hamaNAM te upayogeM nathI te AtmadravyanikSepa je vastu te guNasahita che, paNa hamaNAM tepaNe vartatA nathI. tehanA traNa bheda che. 1 jJazarIra jehanA hatA paNa maraNa pAmyA tethI tenuM zarIra je RSabhadevanA zarIranI bhakti zrIjaMbUdvIpa pannatImAM che, 2 bhavyazarIra te hamaNAM to guNamaya nathI paNa guNamaya thaze, jema ayamattAmuni, e bhavyazarIra jANavo, 3 tadvyatirikta je te guNe varte che paNa te upayogeM hamaNAM vartatA nathI. bhAvanikSepAnA ve bheda 1 AgamathI bhAvanikSepo te AgamanA arthano jANa valI te upayogeM varte che, 2 noAgamathI bhAvanikSepo te jepaNe jJa varte che teja rUpa che, e rIteM nikSepA kahevA. e cAra nikSepAmA pahelA traNa nikSepA te kAraNarUpa che, ane cotho bhAvanikSepo te kAryarUpa che, te bhAvanikSepAne nipajAvatAM pahelA traNa nikSepA pramANa ke nahIkAM apramANa che. pahelA traNa nikSepA dravyanaya che. eka bhAvanikSepo te bhAvanaya che. bhAvanikSepAne aNanipajAvatAM ekalI dravyanI pravRtti te niSphala che. ema zrIAcArAMganI TIkAmAM lokavijaya adhyayane kaM che te lakhIye chaiyeM. "phalameva guNaH phalaguNaH phalaM ca kriyA bhavati tasyAzca kriyAyAH samyagdarzanajJAnacAritra bAlAvabodhasahita // 127 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahitAyA aihikAmuSmikArthaM pravRttAyAH anAtyaMtiko'naikAntiko bhavet phalaM guNopyaguNo bhavati samyakdarzanajJAnacAritrakriyA yAstvekAntikAnAbAdhasukhAkhyasiddhiguNo'vApyate etaduktaM bhavati samyagdarzanAdikaiva kriyAsiddhiH phalaguNena phalavatyaparA tu sAMsArikasukhaphalAbhyAsa eva phalAdhyAropAnniSphaletyarthaH" eTale ratnatrayI pariNamana vinA je kriyA karavI te thakI saMsArika sukha dhAya te kriyA niSphala che e pATha che mATe bhAva nikSepAnA kAraNa vinA pehelA traNe nikSepA niSphala che nikSepA to mUlagI vastunA paryAya che dravyano svadharmaja che. nayAstu padArthajJAne jJAnAMzAH tatrAnantadharmAtmake vastunyekadharmonnayanaM jJAnaM nayaH tathA "ratnAkare" nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzaudAsInyataH sa pratipatturabhiprAyavizeSo nayaH, svAbhipretAdaMzAditarAMzApalApI punarnayAbhAsaH, sa vyAsasamAsAbhyAM dviprakAraH vyAsato'nekavikalpaH samAsato dvibhedaH dravyArthikaH paryAyArthikaH tatra dravyArthikazcaturdhA 1 naigama, 2 saGgraha, 3 vyavahAra, 4 RjusUtrabhedAt, paryAyArthikastridhA, 1 zabda, 2 samabhirUDha, 3 evaMbhUtabhedAt, artha- je naya che te padArthanA jJAnane viSe jJAnanA aMza che. tihAM nayanuM lakSaNa kahe che. anaMta dharmAtmaka je vastu eTale jIvAdika eka padArthamAM anaMtA dharma che teno je eka dharma gaveSyo to paNa anya ke0 bIjA anaMtA dharma temAM rahyA Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa // 128 // che teno uccheda nahI ane grahaNa paNa nahI eka dharmanI mukhyatA karavI te naya kahiyeM. te nayanA vyAsa ke0 vistArathI aneka bheda che ane samAsa ke0 saMkSepathI ve bheda che 1 dravyArthika, 2 pAryAyArthika, te ratnAkarAvatArikAgraMthathI lakhiyeM chaiyeM " dravati droSyati adudravat tAMstAn paryAyAniti dravyaM tadevArthaH so'sti yasya viSayatvena sa dravyArthikaH." je varttamAna paryAyane drave che ane AgAmikakAleM dravase tathA atItakAleM dravato hato te dravya kahiyeM teja che artha prayojana viSayapaNe jene te dravyArthika kahiye. eTale paryAya te janya ane dravya te janaka kahyo tathA dravya te dhruva ane paryAya te utpAda vinAzarUpa che uktaM ca. "paryeti utpAdavinAzau prApnotIti paryAyaH sa evArthaH so'sti yasyAsau paryAyArthikaH " je upajavA viNazavAno pari ke0 navA navApaNe eti ke0 pAme teja artha prayojana tene paryAyArthika kahiyeM. te dravyArthika paryAyArthika e ve dharmane dravya tathA paryAya kahiyeM. ihAM koika puche je trajo guNArthika kema kahetA nathI ? te valI ratnAkarAvatArikA madhye kahyo che " guNasya paryAye evAntarbhUtatvAt tena paryAyArthikenaiva tat saGgrahAt." je guNa te paryAyane viSe aMtarbhUta che te paryAyArthika madhyeja saMgrahyo che. te paryAya ve bhede che eka sahabhAvi bIjo krama bhAvi. temAM sahabhAvi te guNa che te paryAyane viSe aMtarbhUta che, tihAM dravya paryAyathI vyatirikta sAmAnya vizeSa e ve dharma che mATe sAmAnya vizeSa ve nayavattA kema kahetA nathI ? ema koi puche tene uttara. bAlAva bodhasahita // 128 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je "dravyaparyAyAbhyAM vyatiriktayo sAmAnyavizeSayoraprasiddheH tathAhi dviprakAraM sAmAnyamuktamUrkhatAsAmAnya tiryaksAmAnyaM ca tatrorvasAmAnyaM dravyameva tiryaksAmAnyaM tu prativyaktisadRzapariNAmalakSaNaM vyaJjanaparyAya eva." e pAThathI Urdhva sAmAnya te dravyano dharma che ane tiryaksAmAnya te paryAya dharma che "vizeSo'pi vaisAdRzyavivarttalakSaNaM paryAya evAntarbhavati naitAbhyAmadhikanayAvakAzaH" vizeSapaNe aneka rIteM vartavAno lakSaNa che te paryAyane viSe aMtarbhAva che te mATe bhinna nayano avakAza nathI. e be dAnaya madhyeja aMtarbhAva che. temAM valI dravyArthikanA cAra bheda che 1 naigama, 2 saMgraha, 3 vyavahAra, 4 RjusUtra tathA payoMyArthikanA traNa bheda che 1 zabda, 3 samabhirUDha, 3 evaMbhUta. vikalpAntare RjusUtrasya paryAyArthikatApyasti sa naigamastriprakAraH AropAMzasaGkalpabhedAd vizeSAvazyake tUpacArasya bhinnagrahaNAt cturvidhH| na eke gamA AzayavizeSA yasya sa naigamaH tatra catuHprakAra AropaH dravyAropaguNAropakAlAropakAraNAdyAropabhedAt tatra guNe dravyAropaH paJcAstikAyavartanAguNasya kAlasya dravyakathanaM etadguNe dravyAropaH 1 jJAnamevAtmA atra dravye guNAropaH 2 vartamAnakAle atItakAlAropaH adya dIpotsave vIranirvANaM, vartamAne anAgatakAlAropaH adyaiva padmanAbhanirvANaM, evaM SaD bhedAH kAraNe kAryAropaH bAhyakriyAyA dharmatvaM dharma ASSESSUAARISHA Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa // 129 // kAraNasya dharmatvena kathanaM / saGkalpo dvividhaH svapariNAmarUpaH kAryAntarapariNAmazca aMzo'pi bAlAvadvividhaH bhinno'bhinnazcetyAdi zatabhedo naigmH| bodhasahita artha-valI vikalpAMtare RjusUtra te paryAyArthikamAM paNa kahyo che. kemake e vikalparUpa naya che te mATe. temAM naigamanA traNa bheda che 1 Aropa, 2 aMza, 3 saMkalpa tathA vizeSAvazyakamAM cotho bheda paNa upacArapaNa kahe che, nathI eka gamo abhiprAya jeno te naigamanaya kahiyeM. eTale aneka AzayI che te naigamanayanA cAra bheda che te madhye AropanA cAra prakAra che. 1 dravyAropa, 2 guNAropa, 3 kAlAropa, 4 kAraNAdyAropa. 1 tihAM guNAdikane viSe dravyapaNo mAnavo te dravyAropa. jema vartanA pariNAma te paMcAstikAyano pariNamana dharma che / tene kAladravya kahi bolAvyo e kAla te bhinna piMDarUpa dravya nathI. paNa AropeM dravya kahyo che mATe dravyAropa ane | dravyane viSe guNano Aropa karavo. jema jJAnaguNa che paNa jJAnI teja AtmA ema jJAnane AtmA kahyo te guNano Aropa kakho mATe guNAropa. tathA jema zrIvIranirvANa thayA tene to ghaNo kALa gayo che paNa Aja dIvAlInA dIvaseM vIrano nirvANa che ema kaheqe vartamAnamAM atItano Aropa ko. athavA Aja zrIpadmanAbha prabhuno nirvANa che, ema kahevU tema varttamAnane viSe anAgata kAlano Aropa che. evI rIteM valI atItanA be bheda che tathA evIja rIte anAgatanA be bheda che ane vartamAnanA be bheda Upara kahyA te sarva malI kAlAropanA cha bheda jANavA. // 129 // valI kAraNa viSe kAryano Aropa karavo te kAraNa cAra che. 1 upAdAna kAraNa, 2 nimitta kAraNa, 3 asAdhAraNa Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAte kAraNAdyAropavanave kArye navo navonaza te je AtmAnA kAraNa, 4 apekSA kAraNa, temAM bAhyadravyakriyA te sAdhyasApekSavAlAne dharmanuM nimitta kAraNa che, topaNa ene dharmakAraNa kahiye. temaja zrItIrthakara mokSanuM kAraNa che tethI tene tArayANaM kahyo te kAraNane viSa karttApaNAno Aropa karyo ema AropatA aneka prakAreM che. te kAraNAdyAropa valI saMkalpanaigamanA ve bheda che 1 svapariNAmarUpa je vIrya cetanAno je navo navo kSayopazama te levo. bIjo kAryAtare nave nave kAyeM navo navo upayoga thAya te e ve bheda thayA. tathA aMzanaigamanA paNa be bheda che, 1 bhinnAMza te jUdo aMzaskaMdhAdikano bIjo abhinnAMza te je AtmAnA pradeza tathA guNanA avibhAga ityAdika e sarva naigamanayanA bheda jANavA eTale naigamanaya kahyo. sAmAnyavastusattAsaGgrAhakaH saGgrahaH sa dvividhaH sAmAnyasaGgraho vizeSasaGgrahazca, sAmAnyasaGgraho dvividhaH mUlata uttaratazca, mUlato'stitvAdibhedataH SaDvidhaH uttarato jAtisamudAyabhedarUpaH jAtitaH gavi gotvaM, ghaTe ghaTatvaM, vanaspatau vanaspatitvaM, samudayataH sahakArAtmake vane sahakAravanaM, manuSyasamUhe manuSyavRMdaM, ityAdi samudAyarUpaH athavA dravyamiti sAmAnyasaGgrahaH jIva iti vizeSasaGgrahaH tathA vizeSAvazyake "saMgahaNaM saMginhai saMginhaMteva teNa jaM bheyA to saMgaho saMgihiya piMDiyatthaM vaujjassa" saMgrahaNaM sAmAnyarUpatayA sarvavastunAmAkoDanaM saGgrahaH athavA sAmAnyarUpatayA sarvaM gRhNAtIti saGgrahaH athavA sarve'pi bhedAH sAmAnyarU Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 130 // patayA sagRhyante aneneti saGgrahaH athavA saMgRhItaM piNDitaM tadevArtho'bhidheyaM yasya tat saGgRhItapiNDitArthaM evaMbhUtaM vaco yasya saGgrahasyeti saGgrahItapiNDitaM tat kimucyate ityAha saMgahiya mAgahIyaM saMpiDiyamegajAimANIyaM // saMgahiyamaNugamo vA vaire gopiMDiyaM bhaNiyaM // 1 // sAmAnyAbhimukhyena grahaNaM saGgrahItasaGgraha ucyate, piNDitaM tvekajAtimAnitamabhidhIyate piNDitasaGgrahaH atha sarvavyaktiSvanugatasya sAmAnyasya pratipAdanamanugamasaGgraho'bhidhIyate vyatirekastu taditaradharmaniSedhAd grAhyadharmasaGgrahakArakaM vyatirekasaGgraho bhaNyate yathA jIvojIva iti niSedhe jIvasaGgraha eva jAtaH ataH 1 saGgraha, 2 piNDitArtha, 3 anugama, 4 vyatirekabhedAccaturvidhaH athavA svasattAkhyaM mahAsAmAnyaM saMgRhNAti itarastu gotvAdikamavAntarasAmAnyaM piNDitArthamabhidhIyate mahAsattArUpaM avAntarasattArUpaM "egaM niccaM niravayavamakiyaM savagaM ca sAmannaM * etat mahAsAmAnyaM gavi gotvAdikamavAntarasAmAnyamiti sNgrhH|| * eka sAmAnyaM sarvatra tasyaiva bhAvAt tathA nityaM sAmAnyaM avinAzAttathA niravayavaM adezatvAt , akriya dezAntaragamanAbhAvAt sarvagataM ca sAmAnya // 130 // akriyatvAditi // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CAUSAASAASASSASSA artha-have saMgrahanaya kahe che sAmAnye mUla sarva dravya vyApaka nityatvAdika sattApaNe rahyA je dharma teno je saMgraha kare | te saMgraha kahiye tenA be bheda che 1 sAmAnya saMgraha, 2 vizeSa saMgraha valI sAmAnya saMgrahanA be bheda che 1 mUla sAmAnya saMgraha, 2 uttara sAmAnya saMgraha valI mUla sAmAnya saMgrahanA astitvAdika cha bheda che te pUrva kahyA che tathA uttara sAmAnyanA be bheda che, 1 jAtisAmAnya, 2 samudAyasAmAnya tihAM gAyanA samudAyamAM gotvarUpa jAti che tathA ghaTasamudAyamAM ghaTatvapaNo ane vanaspatine viSe vanaspatitvapaNo te jAtisAmAnya kahyo ane AMbAnA samUhaneM viSa aMbavana kahe tathA manuSyanA samUhamAM manuSya grahaNa thAya te samudAya sAmAnya e uttara sAmAnya te cakSudarzana tathA acakSudarzanane grAhIka che ane mUla sAmAnya te avadhidarzana tathA kevaladarzanathI grahavAya che athavA 1 sAmAnyasaMgraha, 2 vizeSasaMgraha tihAM cha dravyanA samudAyane dravya kayu e sAmAnya saMgraha ihAM sarvano grahaNa thayo che ane jIvane jIvadravya kaMhI ajIvadravyathI jUdo bheda pADyo e vizeSasaMgraha e vizeSasaMgrahano vistAra ghaNo che tathA vizeSAvazyakathI saMgrahanayanA cAra bheda te lakhiye |chiyeM mUla pAThamAM kahelI gAthAno artha che. | saMgrahaNaM ke0 ekaTho ekavacana madhye eka adhyavasAya upayogamAM samakAleM grahe, sAmAnyarUpapaNe sarva vastuno AkroDaNa grahaNa karavo te saMgraha kahiye athavA sAmAnyarUpapaNe sarva saMgraha kare te saMgraha kahiye, athavA jethakI sarva bheda sAmAnyapaNe grahiyeM tene saMgraha kahiyeM, athavA saMgRhItaM piNDitaM ke je vacanathI samudAyaartha grahavAya te saMgraha vacana kahiye tenA cAra bheda che. 1 saMgRhIta saMgraha, 2 piNDita saMgraha, 3 anugama saMgraha, 4 vyatireka saMgraha. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 13 // || 1 sAmAnyapaNe vaheMcaNa vinA grahaNa thAya evo je upayoga athavA evaM vacana athavA evo dharma koipaNa vastune vize hoya tene saMgRhIta saMgraha kahiye. | 2 ane ekajAti mATe ekapaNo mAnine te ekamadhye sarvano grahaNa thAya jema "ege AyA" "ege puggale" ityAdi | vastu anaMti che paNa jAti eka mATe grahavAya che te bIjo piMDita saMgraha khiyeN| 3 je aneka jIvarUpa aneka vyakti che te sarvamAM pAmiyeM jema sacitmayo AtmA eTale sarvajIva tathA sarvapradeza sarvaguNa te jIvanAM lakSaNa che ene anugama saMgraha kahiye. tathA jene nA kaheve tethI itarano sarva saMgrahapaNe jJAna thAya te jema ajIva che tevAre je jIva nahI te ajIva kahiye eTale koika jIva che ema vyatireka vacane TheyoM tathA upayogeM jIvano grahaNa thAya te vyatireka saMgraha kahiyeM. athavA saMgrahanaya ve bhedeM kahevAya che. 1 mahAsattArUpa, 2 avAMtarasattArUpa e rIteM paNa saMgrahano svarUpa kahyo che. __ "saditi bhaNiyammi jamhA, savatthANuppavattae buddhI / to savaM sattamattaM natthi tadatyaMtaraM kiMci // 1 // " yadyasmAt sadityevaM bhaNite sarvatra bhuvanatrayAMtargatavastuni buddhiranupravartate pradhAvati nahi tat kimapi vastu asti yat sadityukte jhagiti buddhau na pratibhAsate tasmAt sarva sattAmAtraM na punaH arthAtaraM tat zrutasAmarthyAt yat saMgraheNa saMgRhyate tena pariNamanarUpa-2 tvAdeva saMgrahasyeti" eTale traNe bhuvanamAM ehavI vastu koi nathI je saMgrahanayane grahaNamA AvatI nathI jeje vastu che te sarva da saMgrahanayamAM grahavANI ja che e saMgrahanaya kahyo. // 131 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CALAMICROSSESCALAM saMgrahagRhItavastubhedAntareNa vibhajanaM vyavaharaNaM pravartanaM vA vyavahAraH, sa dvividhaH zuddho'zuddhazca / zuddho dvividhaH vastugatavyavahAraH dharmAstikAyAdidravyANAM svaskhacalanasahakArAdijIvasya lokAlokAdijJAnAdirUpaH svasaMpUrNaparamAtmabhAvasAdhanarUpo guNasAdhakAvasthArUpaH gunnshrennyaarohaadisaadhnshuddhvyvhaarH| azuddhopi dvividhaH sadbhUtAsadbhUtabhedAt sadbhUtavyavahAro jJAnAdiguNaH parasparaM bhinnaH, asadbhUtavyavahAraH kaSAyAtmAdi manuSyo'haM devo'haM / so'pi dvividhaH saMzleSitAzuddhavyavahAraH zarIraM mama ahaM zarIrI / asaMzleSitAsadbhUtavyavahAraH putrakalatrAdiH, tau ca upacaritAnupacaritavyavahArabhedAd dvividhau tathA ca vizeSAvazyake "vavaharaNaM vavahAra esa teNa vavahArae va sAmannaM / vavahAraparova jao visesao teNa vvhaaro||" vyavaharaNaM vyavahAraH, vyavaharati sa iti vA vyavahAraH, vizeSato vyavahiyate nirAkriyate sAmAnyaM teneti vyavahAraH loko vyavahAraparo vA vizeSato yasmAttena vyvhaarH| na vyavahArAkhakhadharmapravartitena Rte sAmAnyamiti khaguNapravRttirUpavyavahArasyaiva vastusvaM tamaMtareNa tadbhA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlAvabodhasahita HUNUAECR nayacakra- vAt sa dvividhaH vibhajana, 1 pravRtti, 2 bhedAt / pravRttivyavahArastrividhaH vastupravRttiH 1 sAdhasAra mULa hai| napravRttiH 2 laukikapravRttizca, 3 sAdhanapravRttistredhA lokottara, lokikA, 2 kuprAvacanika, 3 // 132 // bhedAt iti vyavahAranayaH zrIvizeSAvazyake // PI artha-have vyavahAranayanI vyAkhyA kare che saMgrahanayeM gRhIta je vastu tene bhedAMtare vibhajana ke. vaheMcarbu te vyavahArajanaya jema dravya evaM sAmAnya nAma kaDaM temAM valI veMhecaNa kariye je dravyanA be bheda che. 1 jIva dravya, 2 ajIva dravya, valI temAM paNa veheMcaNa kariye je jIvanA be bheda 1 siddha bIjA saMsArI ema veMhecaNa karavI te sarva vyavahAranayano svabhAva jANavo athavA vyavaharaNa ke0 pravartana te vyavahAranaya tenA be bheda che. 1 zuddha vyavahAra, 2 azuddha vyavahAra, valI zuddha vyavahAranA be bheda che. 1 sarva dravyanI svarUparUpa zuddhapravRtti jema dharmAstikAyanI calaNasahAyatA tathA adharmAstikAyanI sthirasahAyatA tathA jIvanI jJAyakatA ityAdikane vastugata zuddha vyavahAra kahiye, 2 dravyano utsarga nipajavA mATe ratnatrayI zuddhatA guNasthAne zreNIArohaNarUpa te sAdhanazuddha vyavahAra kahiye. ___ valI azuddha vyavahAranA be bheda che. 1 sadbhUta, 2 asadbhUta temAM je kSetre avasthAne abhedeM rahyA je jJAnAdi guNa tene paraspara bhedeM kahevA te sadbhUtavyavahAra. tathA jema krodhI huM mAnI hu~ athavA devatA huM manuSya hu~ ityAdi devatApaNo te hetupaNe pariNamatAM grahmA je devagativi A // 132 // CARRORA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAkI karma tene udayarUpa parabhAva che tepaNa yathArtha jJAna vinA bhedajJAnazUnya jIvane eka karI mAne che te azuddha vyavahAra kahiye tenA be bheda che. 1 saMzleSita azuddha vyavahAra te je zarIra mAruM huM zarIrI ityAdika saMzleSita asadbhUta vyavahAra, 2 asaMzleSita azuddha vyavahAra te A putra mAro dhanAdika mArA ema kahevU te asaMzleSita asadbhUta vyavahAra tenA upacarita anupacarita e be bheda jANavA. / tathA vizeSAvazyaka mahAbhASyamAM kaDaM che je vyavahAranayanA mUla be bheda che eka veMhecaNarUpa vyavahAra bIjo pravRtti vyavahAra te valI pravRttinA traNa bheda cha, 1 vastu pravRtti, 2 sAdhana pravRtti, 3 laukika pravRtti temAM valI sAdhana pravRttinA traNa bheda cha, 1 je arihaMtanI AjJAyeM zuddha sAdhanamArge ihaloka saMsAra pudgalabhoga AzaMsAdi doSa rahita je ratnatrayInI pariNati parabhAvatyAga sahita te lokottara sAdhana pravRtti, 2 je syAdvAda vinA mithyAbhiniveza sahita sAdhanapravRtti te kuprAvacanika sAdhanapravRtti, 3 ane je lokanA svasvadeza kulanI cAle pravRtti te lokavyavahAra pravRti / e traNa pravRtti kahiyeM. e vyavahAranayanA bheda jANavA. tihAM dvAdazasAra nayacakramAM ekeka nayanA so so bheda kahyA che te jainazAsana rahasyanA jANa jIve te graMthamAthI dhAravA e vyavahAranaya kahyo. ujjaM RjuM suyaM nANamujusuyamassa so'yamujuo / suttayai vA jamujjuM vatthu teNujusutto tti // 1 // ujjati RjuzrutaM sujJAnaM bodharUpaM tatazca Rju avakramzrutamasyaso'yamRjuzrutaM vA athavA ttinA bharaNati parabhAvatyAga pravRtti, 3 ane hA dvAdazasAra nayacA jIcavi.23/ Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 133 // Rju avakaM vastu sUtrayatIti RjusUtra iti kathaM punaretadabhyupagatasya vastuno'vakratvamityAha // paJcupannaM saMpayamuppannaM jaM ca jassa patteyaM / taM Rju tadeva tassatthi u vakkammannati jamasaMtaM // 2 // yatsAMpratamutpannaM vartamAnakAlInaM vastu, yacca yasya pratyekamAtmIyaM tadeva tadubhayakharUpaM vastu pratyutpannamucyate tadevAsau nayaH Rju pratipAdyate tadeva ca vartamAnakAlInaM vastu tasyArjusUtra syAsti anyatra zeSAtItAnAgataM parakAryaM ca yadyasmAta asadavidyamAnaM tato asattvAdeva tadvakraPI micchatyasAviti / ata eva uktaM niyuktikRtA "paJcupannagAhI ujusuyanayavihI muNeyatvoti" yat kAlatraye vartamAnamaMtareNa vastutvaM uktaM ca yataH atItaM anAgataM bhaviSyati na sAMprataM | tad vartate iti vartamAnasyaiva vastutvamiti atItasya kAraNatA anAgatasya kAryatA janyajanaKI kabhAvena pravartate ataH RjusUtraM vartamAnagrAhakaM tad vartamAnaM nAmAdicatuHprakAraM grAhyam // ___ artha-have RjusUtranaya kahe che Rju ke. sarala che zruta ke0 bodha te RjusUtra kahiye Rju zabdeM avakra eTale| samo che zruta jene te RjusUtra kahiye athavA Rju avakrapaNe vastune jANe kahe te RjusUtra kahiye te vastuno vakrapaNo kema jANiye te kahe che sAMprata ke0 vartamAnapaNe upano je vartamAnakAleM vastu te RjusUtra kahiyeM anya je atIta anA TOUCHSAUSSOAS | // 133 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gata te RjusUtranI apekSAyeM achato che kemake atIta to viNasIgayo che ane anAgata AvyoM nathI tevAreM atItaanAgata e ve avastu che ane je vartamAnaparyAyeM varte te vastupaNo che je pUrvakAla pazcAtkAla leyI vastu kahevI te naigamanaya che AroparUpa che tihAM koi puche je saMsArIsakarmA jIvane siddhasamAna kahe che te to anAgatakAleM siddha thaze to tame anAgatane avastu kema kahocho teno uttara je he bhavya ! e anAgata bhAvi mATe kahetA nathI eto vartamAna sarva guNanI chati Atmapradeze che te AvaraNa doSeM pravartati nathI tethI tirobhAvIpaNA mATe saMgrahanayeM kahiyeM paNa vastumAM sarva kevalajJAnAdi guNa chatA vartte che te mATe siddha kahiyeM chaiyeM. ane je vastu te nAmAdika paryAya sahita vartte che mATe nAmAdika nikSepA te sarva RjusUtranayanA bheda che tathA nAmAdika RNa nikSepA to dravya che ane bhAvate bhAva che e vyAkhyA kAraNa kAryabhAvanI veMcaNa kariyeM te mATe che paNa vastumAM sahaja cAra nikSepA te bhAva dharmaja che tathA e svasvakAryanA karttAja che e RjusUtranA ve bheda digaMbara kahe che, 1 sUkSmaRjusUtra, 2 sthUlaRjusUtra je vartamAnakAlano eka samaya tene sUkSmaRjusUtra kahiyeM ane je bahukAli te sthUlaRjusUtra e paNa kAlApekSI bhAva che tathA e bhAvanaya che ane yogAvalaMbIpaNo te bAhya che tepaNa dravya mATe eka dravya | madhye gaNe che e RjusUtranaya kahyo. 'zapa Akroze' zapanamAhvAnamiti zabdaH, zapatIti vA AhvAnayatIti zabdaH, zapyate AhUyate Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 134 // vastu aneneti zabdaH, tasya zabdasya yo vAcyo'rthastatparigrahAttatpradhAnatvAnnayazabdaH yathA kRtakatvAdityAdikaH paMcamyaMtaH zabdo'pi hetuH / artharUpaM kRtakatvamanityatvagamakatvAnmukhyatayA heturucyate upacAratastu tadvAcakaH kRtakatvazabdo heturabhidhIyate evamihApi zabdavAcyArthaparigrahAdupacAreNa nayo'pi zabdo vyapadizyate iti bhaavH| yathA RjusUtranayasyAbhISTaM pratyutpannaM vartamAnaM tathaiva icchatyasau shbdnyH| yadyasmAtpRthubunodarakalitamRnmayaM jalAharaNAdikriyAkSamaM prasiddhaghaTarUpaM bhAvaghaTamevecchatyasau na tu zeSAn nAmasthApanAdravyarUpAn trIn ghttaaniti| zabdArthapradhAno hyeSa nayaH, ceSTAlakSaNazca ghaTazabdArtho 'ghaTa ceSTAyAM' ghaTate iti ghaTaH ato jalAharaNAdiceSTAM kurvan ghttH| atazcaturo'pi nAmAdighaTAnicchataH RjusUtrAdvizeSitataraM vastu icchati asau / zabdArthopapatterbhAvaghaTasyaivAnenAbhyupagamAditi athavA RjusUtrAt zabdanayaH vizeSitataraH RjusUtre sAmAnyena ghaTo'bhipretaH, zabdena tu sadbhAvAdibhiranekadharmerabhipreta iti te ca saptabhaGgAH pUrvaM uktA iti // // 134 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SIRISASIRISISAHAAN artha-have zabdanayatuM svarUpa kahiyeM chaiyeM zapati ke0 bolAve tene zabda kahiye athavA zapiyeM bolAviyeM vastupaNe te zabda kahiye te zabdeM je vAcya artha tene grahe ehavo che pradhAnapaNo je nayamAM tepaNa zabdanaya kahiye jema kRtaka te je koM teno hetu je dharma te je vastumAM hoya te bolAya eTale zabdanuM kAraNa to vastuno dharma thayo jema jalAharaNa dharma jemA che tene ghaTa kahiyeM chaiyeM ema ihAM paNa zabdeM vAcyaartha grahe te mATe te nayano nAma paNa zabda kahevAya jema RjusUtranayane vartamAnakAlanA dharma iSTa che tema zabdAdikanayane paNa vartamAnatAnA dharmaja iSTa che. hA kemake peTe pRthu ke0 paholo buna ke0 gola saMkocita udarakalitayukta jalAharaNakriyAne samartha prasiddha ghaTarUpa bhAva ghaTa teneja ghaTa icche che paNa zeSa nAma sthApanA ane dravyarUpa traNa ghaTane e zabdanaya ghaTa mAne nahI ghaTa zabdanA arthane te saMketaneja ghaTa kahe. ghaTa dhAtu te ceSTAvAcI che ataH kAraNAt ke0 e kAraNapaNA mATe e zabdanaya te ceSTAkarttAneja ghaTa kahe eTale RjusUtranaya cAra nikSepA saMyuktane ghaTa mAne ane zabdanaya te bhAvaghaTaneja ghaTa mAne eTalo vizeSapaNo che. zabdanA arthanI jihAM upapatti hoya teneja te vastupaNe kahe eTale RjusUtranaye sAmAnya ghaTa gaveSyo ane zabdanaye sadbhAva je astidharma tathA asadbhAva je nAstidharma. te sarva saMyukta vastune vastupaNeM kahe. - eTale vastune zabdeM bolAvatAM sAtabhAMge bolAvavo mATe e saptabhaMgI jeTalAja zabdanayanA bheda jANavA te saptabhaMgIno svarUpa pUrve kayuM che. e zabdAdikanaya vastunA paryAyane avalaMbIne vastunA bhAvadharmanA grAhaka che, te mATe vastunA bhAva nikSepA e nayeM mukhya che dhuranA cAra nayamAM nAmAdika traNa nikSepA mukhya che e zabdanayanuM svarUpa kaDuM. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakra bAlAvabodhasahita sAra mULa // 135 // gAthA // jaM jaM saNaM bhAsai // taM taM ciya samabhirohai jamhA // saNNaMtaratthavimuho, tao nao samabhirUDhotti // 1 // yAM yAM saMjJAM ghaTAdilakSaNAM bhASate vadati tAM tAmeva yasmAtsaMjJAntarArthavimukhaH samabhirUDho nayaH nAnArthanAmA eva bhASate yadi ekaparyAyamapekSya sarvaparyAyavAcakatvaM tathA ekaparyAyANAM saGkaraH paryAyasaGkare ca vastusaGkaro bhavatyeveti mA bhUtsaMkaradoSaH, ataH paryAyAntarAnapekSa eva samabhirUDhanaya iti // artha-have samabhirUDhanayanI vyAkhyA kahiyeM chaiyeM. je zabdanaya te iMdra, zakra, puraMdara ityAdika sarva iMdranA nAmabheda che, paNa eka iMdra paryAyavaMta iMdra dekhI tenA sarva nAma kahe, "uktaM ca vizeSAvazyake ekasminnapi iMdrAdike vastuni yAvat indana zakana-puradAraNAdayo'rthA ghaTante tadazenendrazakrAdibahuparyAyamapi tadvastu zabdanayo manyate samabhirUDhavastu naivaM maMsyate ityanayorbhedaH __ je eka paryAya pragaTapaNe ane zeSaparyAyane aNapragaTave zabdanaya teTalA sarvanAma bolAve paNa samabhirUDhanaya te na bolAve eTalo zabdanaya tathA samabhirUDhanayamAM bheda che mATe have samabhirUDhanaya kahe che. ghaTakuMbhAdikamAM je saMjJAno vAcya artha dekhAya teja saMjJA kahe jemA saMjJAMtara arthane vimukha che tene samabhirUDhanaya kahiyeM. jo eka saMjJAmadhye sarva nAmAMtara mAniyeM to sarvano saMkara thAya tevAreM paryAyano bhedapaNo rahe nahI ane je paryA // 135 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAMtara hoya teto bhedapaNeja hoya tethI paryAyAMtarano bhedapaNoja rahyo te mATe liMgAdibhedane sApekSapaNe vastuno bhedapaNoja mAnavo. e samabhirUDhanaya vakhANyo. e nayamAM paNa bhedajJAnanI mukhyatA che. evaM jaha saittho. saMto bhUo tadannahAbhUo // teNevabhUyanao, sahatthaparo viseseNaM // 1 // evaM yathA ghaTa ceSTAyAmityAdirUpeNa zabdArtho vyavasthitaH tahatti tathaiva yo varttate ghaTAdiko'rthaH sa evaM san bhUto vidyamAnaH 'tadannahAbhUotti' vastu tadanyathA zabdArthollaMghanena vartate sa tattvato ghaTAdyarthopi na bhavati kiMbhUto vidyamAnaH yenaivaM manyate tena kAraNena zabdanayasamabhirUDhanayAbhyAM sakAzAdevaMbhUtanayo vizeSeNa zabdArthanayatatparaH / ayaM hi yoSinmastakArUDhaM jalAharaNAdikriyAnimittaM ghaTamAnameva ceSTamAnameva ghaTaM manyate na tu gRhakoNAdivyavasthitaM / vizeSataH zabdArthatatparoyamiti / vaMjaNamattheNatthaM ca vaMjaNeNobhayaM visesei / jaha ghaDasaI ceTThAvayA tahA taMpi teNeva // 1 // vyajyate artho'neneti vyaJjanaM vAcakazabdo ghaTAdistaM ceSTAvatA etadvAcyenArthena vizinaSTi sa eva ghaTazabdo yacceSTAvantamarthaM pratipAdayati, nAnyam Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa // 136 // ityevaM zabdamarthena naiyatye vyavasthApayatItyarthaH / tathArthamapyuktalakSaNamabhihitarUpeNa vyaJjanena bAlAvavizeSayati ceSTApi saiva yA ghaTazabdena vAcyatvena prasiddhA yoSinmastakArUDhasya jalAharaNAdi bodhasahita kriyArUpA, na tu sthAnataraNakriyAtmikA, ityevamartha zabdena naiyatye sthApayatItyarthaH ityevamubhayaM vizeSayati zabdArtho nArthaH zabdena naiyatye sthApayatItyarthaH / etadevAha yadA yoSinmastakArUDhazceSTAvAnarthoM ghaTazabdenocyate sa ghaTalakSaNo'rthaH sa ca tadvAcako ghaTazabdaH anyadA tu vastvaMtarasyeva tacceSTAbhAvAdaghaTatvaM, ghaTadhvanezcAvAcakatvamityevamubhayavizeSaka evaMbhUtanaya iti // artha-have evaMbhUtanayano svarUpa kahiye chaiyeM evaM ke. jema ghaTaceSTAvAcI ityAdika rUpe zabdanayano artha kahyo che |e rIte je ghaTAdika artha varte te evaM ke0 emaja je vidyamAnapaNe zabdanA arthane olaMghIne varte te tezandano vAcya lAnathI ane zabdArthapaNo jemAM na pAmiye te vastu te rUpe nahI mATe jo zabdArthamAMthI eka paryAya paNa ocho hoya to evaMbhUtanaya tene te paNo kahe nahI te mATe zabdanayathI tathA samabhirUDhanayathI evaMbhUtanaya te vizeSAMtara che. BI e evaMbhUtanaya te strIne mastake cabyo, pANI ANavAnI kriyAno nimitta mArge AvatApaNAnI ceSTA karato hoya / tene ghaTa mAne paNa gharane khUNe rahyo je ghaTa tene ghaTa karI mAne nahI. kemake te ceSTAne aNakarato che te mATe. // 136 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KASARNASASAARISELOG je thakI arthane vyaMjIye ke0 pragaTa karIye tene vyaMjana kahiye vyaMjana te vAcaka zabda che te arthane kahe te kriyAvaMta thako teneja te vastu kahe bIjAne na kahe ane tehija arthe kaDyu. je lakSaNa te kahyAne rUpaM vizeSa thAya jema ceSTA ghaTa zabda vAce prasiddha che yoSit ke0 strIne mAthe pANI lAvato te ghaTa tathA sthAnakeM rahyo athavA taraNa kriyA karatAne evaMbhUtanaya ghaTa kahe nahI. e zabda artha tathA arthe zabdane thApe che enuM e rahasya che je strIne mastakeM caDhyo ceSTAvaMta artha te ghaTa zabda bolAve tethI anyathA tene tepaNe bolAve nahI jema sAmAnya kevalI je jJAnAdika guNe samAna che tene samabhirUDhanaya arihaMta kahe paNa evaMbhUtanaya to samavasaraNAdi atizaya saMpadA sahita tathA kevalI te iMdrAdikeM pUjatAM yukta hoya teneja arihaMta kahe te vinA na kahe. vAcya vAcakanI pUrNatAne kahe e svarUpeM evaMbhUtanaya jANavo. ___ e sAte nayanA bheda te vizeSAvazyakane anusAre kahyA. naigamanA dasa bheda, saMgrahanA cha bheda athavA bAra kahyA. vyava-15 hAranA bheda ATha athavA cauda kahyA. RjUsUtranA cAra athavA cha kahyA zabdanA sAta bheda kahyA. samabhirUDhanA be bheda ane evaMbhUtano eka bheda kahyo. e rIte sarvanA bheda kahyA. valI nayacakramAM nayanA bheda sAtaso kaDA che te paNa jANavA. evameva syAdvAdaratnAkarAt punarlakSaNata ucyate nIyate yena zrutAkhyaprAmANyaviSayIkRtasyArthasya zastAditarAMzaudAsInyataH sampratipatturabhiprAyavizeSo nayaH / vAbhipretAdaMzAdaparAMzApalApI punrnyaabhaasH| sa samAsataH dvibhedaH dravyArthikaH paryAyArthika Adyo naigamasaMgraha vyavahAra Rju Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 137 // sUtrabhedAccaturdA kecitRjusUtraM paryAyArthikaM vadanti te cetanAMzatvena vikalpasya RjusUtre grahaNAt zrIvIrazAsane mukhyataH pariNaticakrasyaiva bhAvadharmatvenAMgIkArAt teSAM RjusUtraH dravyanaye eva dharmayodharmiNodharmadharmiNoza pradhAnopasarjana AropamaDAlpAMzAdibhAvanAnekarAmagrahaNA tmako naigamaH satcaitanyamAtmanItidharmayoH guNaparyAyavat dravyamiti dharmadharmiNoH kSaNameko sukhI viSayAsakto jIva iti dharmadharmiNoH sUkSmanigodIjIvasiddhasamAnasattAkaH ayogIno saMsArIti aMzagrAho naigamaH dharmAdharmAdInAmekAntikapArthakyAbhisandhinaigamAbhAsaH artha-have syAdvAdaratnAkarathI nayasvarUpa lakhiyeM chaiyeM nIyate ke0 pamADIyeM je thakI zrutajJAna svarUpa pramANe viSaye kIdho je padArthano aMza te aMzathI itara ke0 bIjo je aMza te thakI udAsIpaNo tene paDivarjavA vAlAno je abhiprAya vizeSa tene naya kahiye eTale vastunA aMzane grahe ane anyathI udAsInapaNo te naya kahiye. eka aMzane mukhya karIne bIjA aMzane utthApe te nayAbhAsa kahiye. te nayanA be bheda che eka dravyArthika bIjo paryAyArthika temAM dravyArthikanA 1 naigama 2 saMgraha, 3 vyavahAra, 4 RjusUtra e cAra bheda che. keTalAka AcArya te RjusUtrane vikalparUpa mATe bhAvanaya gaveSe che te rIte dravyArthikanA traNa bheda che. LEARCORRRRRRIGANGA // 137 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | have naigamanayanuM svarUpa kahe che. je dharmane pradhAnapaNe athavA gauNapaNe athavA dharmIne pradhAnapaNe athavA gauNapaNe tathA dharma dharmI e beune pradhAnapaNe tathA gauNapaNe je gaveSavo eTale dharmonI prAdhAnyatA te vAre paryAyonI pradhAnatA thiyI ane jihAM dharmIno pradhAnapaNo tihAM dravyano pradhAnapaNo temaja gauNapaNo tathA dharma dharmIno pradhAna gauNapaNo e rIte je dravya paryAyano gauNa pradhAnapaNAnI gaveSaNA rUpa jJAnopayoga te naigamanaya jANavo tenA bodhane naigama bodha kahiye tenA udAharaNa kaheche. | sat ke0 chatApaNe caitanya ke0 jANapaNo e be dharma madhye eka dharma pakSa mukhyapaNe gaNe ane bIjAne gauNapaNe na * gaveSe. e rIteM naigamanaya jANavo. ihAM caitanya nAme je vyaMjana paryAya tene pradhAnapaNe gaNe kemake caitanyapaNo te vizeSa / guNa che ane satvanAmA vyaMjana paryAya che te sakala dravya sAdhAraNa che te mATe tene gauNapaNe lekhave e naigamano prathama bheda kahyo. PI tathA balI "vastu paryAyavad dravyaM" ema bolavU te dharmIno naigama che ihAM "paryAyavat dravyaM" ema vastu che ihAM dravyano mukhyapaNo valI vastune paryAyavaMta kahevaM te vastuno gauNapaNo ane paryAyano mukhyapaNo ihAM ubhayagocarapaNA mATe e naigamano bIjo bheda kahyo. - "kSaNamekaH sukhI viSayAsakto jIva iti dharmadharmiNoriti" ihAM viSayAsakta jIvAkhya je dharminA mukhyatAnA vizepapaNAthI sukhalakSaNa dharmanI pradhAnatA te vizeSaNapaNe karIne dharmadharmine AlaMbane e trIjo naigama jevAre dharma tathA dharmi Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa // 138 // thA valI sUkSmanigo ihAM ve pakSane viSe pahanane pramANa kahyo / e bene avalaMbe, grahaNa, kare tevAre saMpUrNa vastuno grahaNa thayo tevAre e jJAnane pramANa kahyo tihAM uttara dravya paryAya te 8 bAlAva behune pradhAnapaNe anubhavato je jJAna pramANa thAya ihAM ve pakSane viSe ekanI gauNatA vIjAnI mukhyatA laine jJAna thAya bodhasahita hAche te mATe naya kahiye tathA valI sUkSmanigodi jIva te samAna sattAvaMta che athavA ayogI kevalI jina tene saMsArI 6 kahe, te aMzanaigama. have naigamAbhAsa kahe che. vastumA dharma aneka che te ekAMte mAne paNa ekabIjAne sApekSapaNe na mAne eTale eka dharmane mAne ane bIjA dharmane na mAne te naigamAbhAsa kahiyeM e durnaya jANavo. kemake anya nayane gaveSe nahI mATe jema AtmAne viSe satva tathA caitanya e dharma bhinnabhinna che temAM caitanyapaNo na mAne te naigamAbhAsa kahiyeM eTale naigamanaya kahyo.13 yathA''tmani sattvacaitanye parasparaM bhinne sAmAnyamAtrayAhI sattAparAmarzarUpasaGgrahaH sa parAparabhedAd dvividhaH tatra zuddhadravya sanmAtragrAhakaH parasaGgrahaH cetanAlakSaNojIva ityaparasaGgrahaH sattAdvaitaM svIkurvANaH sakalavizeSAn nirAcakSANaH saGgrahAbhAsaH saGgrahasyaikatvena 'ege AyA' ityanabhijJAnAt sattAdvaita eva AtmA tataH sarvavizeSANAM taditarANAM jIvAjIvAdidravyANAma // 138 // darzanAt dravyatvAdinAvAntarasAmAnyAni manvAnastadabhedeSu gajanimIlikAmavalambamAnaH parA Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASSASSIZISTAS parasaGgrahaH dharmAdharmAkAzapudgalajIvadravyANAmaikyaM dravyatvAdibhedAdityAdidravyatvAdikaM pratijAnAnastavizeSAn ninhuvAnastadAbhAsaH yathA dravyameva tattvaM tattvaparyAyANAmagrahaNAdviparyAsa iti saGgrahaH artha-have saMgrahanaya kahe che. sAmAnyamAtra samastavizeSarahita satyadravyatvAdikane grahevAno che. svabhAva jeno te saM0] ke. piMDapaNe vizeSarAzIne grahe paNa vyaktapaNe na grahe svajAtinA dIThA je iSTa artha tene avirodhe karIne vizeSa dharmone ekarUpapaNe je grahaNa karavo te saMgrahanaya kahiyeM e bhAvanA che tenA be bheda che 1 parasaMgraha, 2 aparasaMgraha temAM "aze-18 pavizeSodAsInaM bhajamAnaM zuddhadravyaM sanmAtramabhimanyamAnaH parasaMgraha iti" je samastavizeSadharma sthApanAnI bhajanA karato eTale vizeSapaNAne aNagrahato thako zuddhadravyasattAmAtraprateM mAne jema dravya e parasaMgraha vizva eka satpaNA mATe ema kahyAthI chatApaNAnA ekapaNAnuM jJAna thAya che eTale sarva padArthano ekapaNo grahaNa che te parasaMgraha kahiyeM. __tathA je sattAno advaita svIkAre ane dravyAMtarabheda na mAne samasta vizeSapaNAne nA kaheto thako je grahaNa kare te advaitavAdi vedAMta tathA sAMkhyadarzana e parasaMgrahAbhAsa che kemake je bhedadharma chatA dekhAya che tathA dravyAMtarapaNo tene na mAne mATe parasaMgrahAbhAsa kahiye ane jaina to vizeSa sahita sAmAnyane grahe che mATe saMgrahanaya kahiyeM. . "dravyatvAdinayAMtarasAmAnyAni mattvA tadbhedeSu gajanimIlikAmavalaMbamAnaH aparasaMgraha." dravya je jIva ajIvAdika jIvavi.24 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayacakrasAra mULa // 139 // SISCHESACHUSESSAGES je avAMtara sAmAnyane mAnato ane jIvane viSe prati jIvano vizeSa bheda bhavya abhavya samyaktvI mithyAtvI naranAra bAlAva6 kAdi je bheda tene gajanimIlikA ke. mastAiye na gaveSavo te aparasaMgraha kahiye ane dravyane sAmAnyapaNe mAne paNa bodhasahita svadravyanI pariNAmikatAdika dharmane na mAne te aparasaMgrahAbhAsa kahiye e saMgrahanayarnu svarUpa kaDaM. saGgraheNa ca gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM yenAbhisandhinA kriyate sa vyavahAraH, yathA yat sat tat dravyaM paryAyazcetyAdiH yaH punaraparamArthikaM dravyaparyAyapravibhAgamabhipraiti sa vyavahArAbhAsaH cArvAkadarzanamiti vyvhaardurnyH| artha-have vyavahAranaya kahe che saMgrahanayeM grahyA je vastunA tattvAdika dharma teneja guNabhedeM veheMce bhinnabhinna gaveSe tathA padArthanI guNapravRtti teneja mukhyapaNe gaveSe te vyavahAranaya kahiye jema dravya che tenA jIva pudgalAdika paryAyanA kramabhAvI tathA sahabhAvI e rIteM be bheda che temAM valI jIva be prakAre 1 siddhanA, 2 saMsArI temaja pudgalanA be bheda |paramANu tathA khaMdha ityAdika kAryabhedeM bhinna mAne tathA kramabhAvI paryAyanA be bheda eka kriyArUpa bIjo akriyArUpa | ima veheMcaNa je sAmarthyAdika guNabhedeM paDe te sarva vyavahAranaya jANavo ane je paramArtha vinA dravyaparyAyano vibhAga kare te vyavahArAbhAsa jANavo. kaa||139|| je kalpanA karI bhedeM veMce te cArvAkamata pramukha e vyavahAranayano durnaya che jema cArvAka pramANapaNe chato jIvapaNo BANKA Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokapratyakSamAM dRSTigocara nathI Avato te mATe jIva nathI ema kahe ane jagatamAM paMcabhUtAdika vastu nathI ema kalpanA karI sthUlalokane kumArge pravarttAve te vyavahAradurnaya kahiyeM e vyavahAranayanuM svarUpa ka. vartamAnakSaNasthAyiparyAyamAtraprAdhAnyataH sUtrayati abhiprAyaH RjusUtraH / jJAnopayuktaH jJAnI, darzanopayuktaH darzanI, kaSAyopayuktaH kaSAyI, samatopayuktaH sAmAyikI / vartamAnApApI tadAbhAsaH yathA tathAgatamata iti // Rju artha - have RjusUtranaya kahe che Rju ke0 saralapaNe atIta anAgatane aNagaveSato ane varttamAnasamaya varttatA je padArthanA paryAyamAtra tene pradhAnapaNe sUtrake0 gaveSe te RjusUtrakahiyeM / te jJAnane upayogeM vartatAne jJAnI kahe, darzanopayogeM vartatAne darzanI kahe, kaSAyapaNe vartatA jIvane kapAyI kaheM, samatAne upayogeM vartatA jIvane sAmAyikavaMta kahe, ihAM koi puche je upara kahyA mujaba to RjusUtra tathA zabdanaya e ve ekaja thAya che tene uttara kahe che je vizepAvazyakamAM kahyuM che "kAraNaM yAvat RjusUtraH " eTale jJAnane kAraNapaNe vartato te RjusUtra grahe che ane je jANapaNArUpa kAryapaNe thAya te zabdanaya kahiyeM e phera che. vartamAnakAlanepaNa grahaNa na kare te RjusUtrAbhAsa kahiyeM, je chatA bhAvane achatA kahe jema athavA viparIta kahe jIvane ajIva kahe, ajIvane jIva kahe ityAdika te tathAgata ke0 bauddhano mata che je chato sadA sarvadA vartato jIvAdi dravya tenA paryAyane palaTave sarvathA dravyane vinAzi mAne tene RjusUtranayAbhAsAbhiprAya jANavo e RjusUtranaya kahyo. Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa // 14 // ekaparyAyaprAgbhAvena tirobhAviparyAyagrAhakaH zabdanayaH, kAlAdibhedena dhvanerarthabhedaM pratipA- || bAlAva bodhasahita dyamAnaH zabdaH, jalAharaNAdikriyAsamartha eva ghaTaH, na mRtpiMDAdau; tattvArthavRttau zabdavazAdarthapratipattiH tatkAryadharme vartamAnavastu tathA manvAnaH shbdnyH| zabdAnurUpaM arthapariNataM dravyamicchati trikAlatriliMgatrivacanapratyayaprakRtibhiH samanvitamarthamicchati tadabhede tasya tameva smrthmaannstdaabhaasH| artha-have zabdanaya kahe che je vastunA eka paryAyane pragaTa dekhave vIjA zabdavAcakaparyAyane tirobhAveM aNaprakaTaveM paNa te paryAyane grahe athavA kAla traNa vacana traNa liMga traNa tene bhedeM zabdano bheda paDe te bhedeMja arthane kahe athavA jalAharaNAdi samarthane ghaTa kahe tathA kuMbhAdika cinha paryAya jeTalA che teTalAno artha vartato na dekhAya to paNa tene nAma kahI bolAve ema jemAM kAryano sAmarthyavaMtapaNo che tene grahe paNa mATInA piMDane ghaTa kahe nahI te zabdanaya kahiye ane je saMgraha tathA naigamanayavAlo kahe te sattA yogyatA aMzanA grAhaka che tathA tattvArthaTIkA madhye zabdavazathI artha paDivarjavo te zabda bolAvato hoya je artha te vastumA dharmapaNe pragaTa dekhAya teneja te vastu mAne e nayane zabdAnuyAyI arthe pariNati je vastu kahe che kAlaliMgAdibhedeM arthano bheda che te bheda tema te dharme vastu mAne te zabdanaya kahiye ane te artha vinA te vastumadhye tepaNo vartato dekhAto nathI tene te vastupaNe samarthana kare te zabdAbhAsa kahije eTale zabdanaya kahyo. // 14 // he che kAlAlagAte vastumAM dharmapaNe prazanA grAhaka che tathA tApaDane ghara Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekArthAvalaMbiparyAyazabdeSu niruktibhedena bhinnamarthaM samabhirohan samabhirUDhaH / yathA iMdanAdiMdraH, zakanAcchakaH, puradAraNAt puraMdaraH ityaadissu| paryAyadhvaninAmAbhidheyanAnAtvameva kakSIkurvANastadAbhAsaH; yathA iMdraH zakraH puraMdara ityAdi bhinnAbhidheye. artha-have samabhirUDhanaya kahe che je eka padArthane avilaMbI jeTalA sarikhA nAma teTalA paryAya nAma thayA te paryAya nAma jeTalA hoya teTalA nirukti vyutpatti bhinna hoya te arthano paNa bheda hoya te arthane saM0 ke0 samyaka prakAre A-13 rohato eTale eTalA sarva artha saMyukta je hoya te samabhirUDhanaya kahiye jema idi dhAtu paramaizvaryane arthe che te parama aizvanAyavaMtane iMdra kahiye, tathA zakana kahetAM navi navi zaktiyuktane zaka kahiye, pura ke0 daityane dare ke0 vidAre te puraMdara, |ane zaci je iMdrANI teno pati svAmI te zacipati kahiyeM. eTalA sarva dharma te iMdramA che te mATe je devalokano dhaNI che tene iMdra eve nAmeM bolAve che bIjA nAmAdika iMdrane e nAme na bolAve jeTalA paryAya nAma che tenA je artha | thAya te sarvane bhinna bhinna artha kahe che paNa ekArtha na jANe te samabhirUDhAbhAsa kahiye eTaleM samabhirUDhanaya kahyo. evaM bhinnazabdavAcyatvAcchabdAnAMvapravRttinimittabhUtakriyAviziSTamarthaM vAcyatvenAbhyupagacchannevaMbhUtaH / yathA iMdanamanubhavannidraH, zakanAcchakaH, zabdavAcyatayA pratyakSastadAbhAsaH / tathA vizi Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlAvabodhasahita nayacakra- TaceSTAzUnyaM ghaTAkhyavastunaH ghaTazabdavAcyaM ghaTazabdadravyavRttibhUtArthazUnyatvAt paTavadityAdi. 1 sAra mULa artha have evaMbhUtanaya kahe che zabdanI pravRttino nimittabhUta je kriyA te viziSTa saMyukta je artha tene vAcya // 141 // vAje dharma tene je pahoMcato hoya eTale te kAraNa kArya dharma sahita tene evaMbhUtanaya kahiyeM tathA aizvarya sahita te iMdra, zakradArUpa siMhAsane beze te zakra, zaci ke0 iMdrANIne sAthe beTho tevAreM zacIpati kahe, eTale je zabdanA jeTalA paryAya te sarva temAM pahoMcatA bhAvane te nAma kahi bolAve ane je paryAya pahoMcato dekhe nahI te paryAyanI nA kahe, jihAM sudhI eka paryAya UNo che tihAM sudhI samabhirUDhanaya kahiye, ane sarva vacana paryAyane pahoMce te vAreM evaMbhUtanaya kahiye. je padArthano nAmabhedano bheda dekhIne padArthanI bhinnatA kahe te evaMbhUtanayAbhAsa kahije, nAmabhede te vastuja bhinna jema hAthI, ghoDA, hiraNya bhinna che tema bhinnapaNo mAne jema artha bhinnapaNA mATe ghaTathI paTa bhinna cha tema iMdrapaNAthI puraMdarapaNo bhinna mAne te evaMbhUtanayano dunaya jANavo; eTale evaMbhUtanaya kahyo, e rIte sAtanayanI vyAkhyA kahI. atra AdyanayacatuSTayamavizuddhaM padArthaprarUpaNApravaNatvAt , arthanayA nAma dravyatvasAmAnyarUpA nyaaH| zabdAdayo vizuddhanayAH zabdAvalaMbArthamukhyatvAdAdyAste tattvabhedadvAreNa vacanamicchanti zabdanayAstAvat samAnaliMgAnAM samAnavacanAnAM zabdAnAM iMdrazakrapuraMdarAdInAM vAcyaM bhAvArthamevAbhinnamabhyupaiti na jAtucit bhinnavacanaM vA zabdaM strI dArAH tathA Apo jalamiti sama // 141 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhirUDhavastupratyarthaM zabdanivezAdiMdrazakAdInAM paryAyazabdatvaM na pratijAnIte atyaMtabhinnapravRttinimittatvAdabhinnArthatvamevAnumanyate ghaTazakrAdizabdAnAmiveti evaMbhUtaH punaryathA sadbhAvavastuvacanagocaraM ApRcchatIti ceSTAviziSTa evArtho ghaTazabdavAcyaH citrAlekhyatopayogapariNatazca citrakAraH / ceSTArahitastiSThan ghaTo na ghaTaH, tacchabdArtharahitatvAt kUTazabdavAcyArthavanApi bhuMjAnaH zayAno vA citrakArAbhidhAnAbhidheyazcitrajJAnopayogapariNatizUnyatvAdgopAlavadevamabhedabhedArthavAcinonaikaikazabdavAcyArthAvalaMbinazca zabdapradhAnArthopasarjanAcchabdanayA iti tattvArthavRttau / eteSu naigamaH sAmAnyavizeSobhayagrAhakaH, vyavahAraH vizeSagrAhakaH dravyAvilaMbiRjusUtravizeSagrAhaka eva ete catvAro dravyanayAH zabdAdayaH paryAyArthikavizeSAvalaMbi bhAvanayAzceti zabdAdayo nAmasthApanAdravyanikSepAdAvastutayA jAnanti paraspara- sApekSAH samyakdarzanipratinayaM bhedAnAM zataM tena saptazataM nayAnAmiti anuyogadvAroktatvAt jJeyaM. artha-e sAta nayamAM AdyanA cAra naya je che te avizuddha che zA mATe ke je padArtha ke dravya tene sAmAnyapaNe Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 142 // kahevAnA adhikArI che e nayanuM kihAM eka arthanaya e paNa nAma che te artha zabde dravya levu tathA zabdAdika traNa naya te zuddha naya che kemake zabdanA arthanI ene mukhyatA che pehelA naya te bhedapaNe vacanane vAMche che ane zabdAdika naya te liMgAdike abheda vacane abheda kahe tathA bhinna vacane bhinnArtha kahI mAne ane samabhirUDha te bhinna zabda tene vastu paryAya na mAne tathA evaMbhUta te bhinnagocara paryAyane bhinna mAne je ceSTAkarato hoya tene ghaTa kahe paNa khUNe paDyo ghaTa kahe nahI citrAma karato hoya tathA teja upayogeM vartato hoya tene citrakAra kahe paNa teja citrakAra suto hoya athavA khAvA beTho hoya tene citrakAra na kahe kemake te upayogeM rahita che mATe e naya te zabda tathA arthane abhedapaNo mAne che ane arthathI zUnya zabda te pramANa nathI ane zabda pradhAna artha te dravyane gauNapaNe vartatA zabdAdika traNa naya che ema tattvArtha TIkA madhye kahyo che. e sAta nayane viSe pehelo naigamanaya te sAmAnya vizeSa behune mAne che saMgrahanaya te sAmAnyane mAne che vyavahAranaya vizeSane mAne che ane dravyArthAvalaMbI che tathA RjusUtra to vizeSa grAhaka che e cAra te dravyanaya che ane pAchalA zabdAdika traNa naya te paryAyArthika vizeSAvalaMbI bhAvanaya che tathA zabdAdika naya te nAma sthApanA dravya e pehelA traNa nikSepAne avastu mAne che "tiNhaM saddanayANaM avatthu" e anuyogadvAra sUtranuM vacana che e sAte naya paraspara sApekSapaNe grahe te samaketi jANavA ane jo e naya paraspara virodhI hoya to mithyAtvI jANavA tathA ekekA nayanA so so bheda thAya che ema sAte nayanA maLI sAtaso bheda thAya che e adhikAra zrIanuyogadvAra sUtrathI kahyo che. // 142 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvapUrvanayaH pracuragocaraH / parAstu parimitaviSayAH / sanmAtragocarAt saMgrahAt naigamo bhAvAbhAvabhUmitvAd bhUriviSayaH, vartamAnaviSayAd RjusUtrAdvyavahArastrikAlaviSayatvAt bahuviSayakAlAdibhedena bhinnArthopadarzanAt bhinnRjusuutrvipriittvaanmhaarthH| pratiparyAyamazabdamarthabhedamabhIpsitaH samabhirUDhAcchabdaH prbhuutvissyH| pratikriyAM bhinnamarthaM pratijAnAnAt evaMbhUtAt samabhirUDhaH mahAna gocrH| nayavAkyamapi svaviSaye pravartamAnaM vidhipratiSedhAbhyAM saptabhaMgI manuvrajati / aMzagrAhI naigamaH, sattAgrAhI saMgrahaH, guNapravRttilokapravRttigrAhI vyavahAraH, kAraNapariNAmagrAhI RjusUtraH, vyaktakAryavAhI zabdaH, paryAyAMtarabhinnakAryagrAhI samabhirUDhaH tatpariNamanamukhyakAryagrAhI evaMbhUta ityAdyanekarUpo nayapracAraH / "jAvaMtiyA vayaNapahA tAvaMtiyA ceva huMti nayavAyA" iti vacanAt ukto nyaadhikaarH| artha-e prakAre pUrva ke. pUrvalo je naigama naya teno vistAra ghaNo jANavo ane tethI Uparalo naya teno parimita | viSaya che eTale thoDo viSaya che kemake sattAmAtrano grAhaka saMgrahanaya che. chati sattAne saMgrahanaya grahe ane naigama te chatA |bhAva athavA saMkalpapaNe achatA bhAva sarvane grahe athavA sAmAnya vizeSa be dharmane grahe te mATe naigamano viSaya ghaNo che. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 143 // tathA saMgrahanaya te sattAgata sAmAnya vizeSa behune grahe che, ane vyavahAra te sat eka vizeSaneja grahe che; mATe saMgrahanayathI vyavahAranayano viSaya thoDo che ane vyavahAranayathI saMgrahanaya te bahuviSayI che. tathA RjusUtranaya te vartamAna vizeSa dharmano grAhaka che, ane vyavahArathI RjusUtranaya te kAlaviSayano grAhaka che; te mATe vyavahAra bahuviSayI che ane vyavahArathI RjusUtra alpaviSayI che. RjusUtranaya te vartamAnakAla grahe, ane zabdanaya kAlAMdivacana liMgathI veheMcatA | arthane grahe, ane RjusUtranaya te vacana liMgane bhinna pADato nathI; te mATe RjusUtrathI zabdanaya alpaviSayI che, RjusUtra bahaviSayI che. ane zabdanaya sarva paryAyano eka paryAyane grahatA grahe, ane samabhirUDha te je dharma vyakta te vAcaka paryAyane grahe; te mATe zabdanayathI samabhirUDhanaya te alpaviSayI che. kemake samabhirUDha te paryAyano sarvakAla gaveSyo che, ane evaMbhUtanaya te pratisamayeM kriyAbhedeM bhinnArthapaNo mAnato alpaviSayI che; te mATe evaMbhUtathI samabhiruDha bahuviSayI jANavo ane evaMbhUta alpaviSayI jANavo. | je naya vacana che te potAnA nayane svarUpeM asti che, ane paranayanA svarUpanI temAM nAsti che; ema sarva nayanI hai vidhipratiSedhe karIne saptabhaMgI Upaje paNa nayanI je saptabhaMgI te vikalAdezIja hoya ane je sakalAdezI saptabhaMgI te pramANa cha paNa nayanI saptabhaMgI na Upaje. uktaM ca ratnAkarAvatArikAyAM "vikalAdezasvabhAvA hi nayasaptabhaMgI vastvaMzamAtraprarUpakatvAt , sakalAdezasvabhAvA tu pramANasaptabhaMgI saMpUrNavastusvarUpaprarUpakatvAt" e vacana che eTale yathAyogyapaNe nayano adhikAra kahyo. / // 143 // Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakalanayagrAhakaM pramANaM, pramAtA AtmA pratyakSAdipramANasiddhaH caitanyasvarUpapariNAmI kartA sAkSAd bhoktA khadehaparimANaH pratikSetrabhinnatvenaiva paJcakAraNasAmagrItaH samyagdarzanajJAnacAritrasAdhanAt sAdhayate siddhiH / svaparavyavasAyijJAnaM pramANaM tad dvividhaM pratyakSaparokSabhedAtspaSTaM pratyakSaM parokSamanyat athavA Atmopayogata indriyadvArA pravartate yaj jJAnaM na tatpratyakSaM; avadhimanaHparyAyau dezapratyakSau, kevalajJAnaM tu sakalapratyakSaM, matizrute parokSe; taccaturvidhaM anumAnopamAnAgamArthApattibhedAt , liGgaparAmarzo'numAnaM liGgaM cAvinAbhUtavastukaM niyataM jJeyaM yathA giriguhirAdau vyomAvalambidhUmralekhAM dRSTvA anumAnaM karoti, parvato vahnimAn dhUmavattvAt , yatra dhUmastatrAgniH yathA mahAnasaM; evaM paJcAvayavazuddhaM anumAnaM yathArthajJAnakAraNaM. sadRzyAvalaMbanenAjJAtavastUnAM yajjJAnaM upamAnajJAnaM, yathA gaustathA gavayaH gosAdRzyena adRSTagavayAkArajJAnaM upamAnajJAnaM. yathArthopadeSTA puruSa AptaH sa utkRSTato vItarAgaH sarvajJa eva / AptoktaM vAkyaM AgamaH, rAgadveSAjJAnabhayAdi doSarahitatvAt arhataH vAkyaM AgamaH, tadanuyAyipU Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakra sAra mULa // 144 // parAviruddhaM mithyAtvA saMyamakaSAya bhrAntirahitaM syAdvAdopetaM vAkyaM anyeSAM ziSTAnAmapi vAkyaM AgamaH / liGgagrahaNAd jJeyajJAnopakArakaM arthApattipramANaM, yathA pIno devadatto divA na bhuGkte tadA arthAdrAtrau bhuGkte eva, ityAdi pramANaparipATIgRhIta jIvAjIvasvarUpaH samyakU - jJAnI ucyate. artha- have pramANanuM svarUpa kahe che sarva nayanA svarUpane grahaNa karanAro tathA sarva dharmano jANaMgapaNo che jemAM ehavaM je jJAna tene pramANa kahiyeM je pramANa te mApavAnuM nAma che. traNa jagatnA sarva prameyane mApavAnuM pramANa te jJAna che ane te pramANano karttA AtmA te pramAtA che te pratyakSAdi pramANe siddha ke0 Thahekho che caitanya svarUpa pariNAmI che. valI bhavana dharmathI utpAda vyayapaNe pariName che te mATe pariNAmika che. tathA karttA che tathA bhoktA che. je karttA hoya teja bhoktA hoya. bhoktApaNA vinA sukhamayI kahevAya nahI te caitanya saMsArIpaNe svadeha parimANa che pratikSetra ke0 pratyekeM zarIra bhinnapaNA mATe bhinna jIva che te jIva pAMca kAraNanI sAmagrI pAmIne samyagdarzana samyakjJAna samyakcAritrane sAdhavAthI saMpUrNa, avinAzI, nirmala, niHkalaMka, asahAya, aprayAsa, svaguNa nirAvaraNa, svakArya pravRtti, akSara, avyAbAdha, sukhamayI, evI siddhatA niSpannatA nIpaje eja sAdhana mArga che. sva zabde karI AtmA parazabdeM paradravya sva AtmAthIbhinna anaMtA para jIva dharmAdika tenA vyavasAyI vyavacchedaka je bAlAva bodhasahita // 144 // Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||jJAna tene pramANa kahiyeM. tenA mUla bheda be che, eka pratyakSa bIjo parokSa. tihAM spaSTa jJAna te pratyakSa kahiye tethI itara ke. bIjo je aspaSTa jJAna te parokSa kahiye. athavA AtmAnA upayogathI iMdriyanI pravRtti vinA je jJAna te pratyakSa | kahiye. tenA be bheda che. eka dezapratyakSa bIjo sarvapratyakSa. temAM avadhijJAna tathA manaHparyavajJAna te dezapratyakSa che. kemake avadhijJAna eka pudgala paramANune dravya tathA kSetre ane kAleM tathA bhAveM keTalAka paryAyane dekhe. tathA manaHparyavajJAnI damananA paryAyane pratyakSa jANe paNa bIjA dravyane na jANe mATe behu jJAnane dezapratyakSa kahiye. kAraNa ke dezathI vastune jANe paNa sarvathI na jANe mATe, ane kevalajJAna te jIva tathA ajIva rUpI tathA arUpI sarva lokAlokanA traNa kAlanA sarva bhAvane pratyakSapaNe jANe mATe sarva pratyakSa kahiyeM. hai tathA matijJAna ane zrutajJAna e be aspaSTa jJAna che mATe parokSache te parokSa pramANanA cAra bheda che. 1 anumAna | pramANa, 2 sapamAna pramANa, 3 Agama pramANa, 4 arthApatti pramANa. tihAM cinhe karIne je padArthane olakhavu tene liMga kahiye. te parAmarza ke0 saMbhAlavAthI je jJAna thAya tene anumAnajJAna kahiye. liMga te je vinA te vastu hoyaja nahI te vastunuM liMga jANavU. te liMgane dekhavAthI vastuno nirdhAra karavo te anumAna pramANa jANavo. jema giri guhirane viSe AkAzAvalaMbI dhUmanI rekhA dekhIne anumAna kare je e parvata agni sahita che e pakSa tathA | sAdhya kahyo. je pakSa te parvata, ane sAdhya te agnivaMtapaNo, sAdhavo te hetu je dhUmravaMtapaNA mATe eTale jihAM dhUca hoya jIvavi. 25/ tihAM agni avazya hoyaja. AkAzane pahoMcatI je dhUma rekhA te agni vinA hoya nahI tihAM dRSTAMta kahe che. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakra sAra mULa // 145 // je mahAnase ke0 rasoDAne viSe rasoiyAe dhUmra tathA agnine bhelA dIThA te mATe ihAM A amuka parvatane viSe dhUmra che to tihAM nizcethI agni cheja ehavI vyApti nirdhArIne jJAna karavo te paMcAvayaveM zuddha anumAna pramANa kahiyeM. te anu mAna pramANa matijJAna tathA zrutajJAnanuM kAraNa che. te anumAne je yathArtha jJAna thAya tene mAna ke0 pramANa kahiyeM ane je ayathArtha jJAna thAya te pramANa nahI. tathA sarikhAvalaMbIpaNe ajANI vastuno je jANapaNo thAya jema go ke0 balada tema gavaya ke0 gavo e go sarikho gavayanuM jJAna thayuM te upamAna pramANa kahiyeM. yathArtha bhAvano upadezaka je puruSa te Apta kahiyeM te utkRSTa Apta vItarAga rAgadveSarahita sarvajJa kevalajJAnI te Asano kahyo je vacana tene Agama kahiyeM. je rAga dveSa tathA ajJAna e doSe Ago pAcho adhiko ocho bolAya che te Agama nahI ane rAga dveSa bhaya ajJAna rahita je arihaMta tenuM vacana te Agama pramANa jANavo. tathA valI te arihaMtanA vacanane anuyAyI pUrvApara avirodhi mithyAtva asaMyama kaSAyathI rahita te bhrAMtivinA sthAdvAdeM yukta tathA je sAdhaka te sAdhaka, bAdhaka te bAdhaka, heya te heya, upAdeya te upAdeya, ityAdika varhecaNa sahita je hoya teno kahyo te AgamapramANa jANavo. uktaM ca "suttaM gaNahararaiyaM, taheva patteyabuddharaiyaM ca // suakevaliNA raiyaM abhinnadazapubiNA raiyaM // 1 // " ityAdika sadupayogI bhavabhIru jagata jIvonA upakArI evA zruta AmnAyadhara je zrutane anusAreM kahe teno vacana paNa pramANa mAnavuM. bAlAvabodhasahita // 145 // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA koika phalarUpa liMge karIne je ajANyA padArthano nirdhAra kariye te arthApatti pramANa kahiyeM. jema devadattano pIna ke0 puSTa zarIra che paNa te devadatta divasano jamato nathI tevAreM arthApattithI jANIyeM je rAtreM jamato haze mATe puSTa zarIra che. ema arthApatti pramANa jANavo. e pramANa te jAte anumAnano aMza che te mATe zrI anuyogadvAramAM prathama kahyo nathI. ihAM darzanAMtarIyo je pramANa mAne che paNa te satya nathI jema cha prakAranA iMdriya sannikarSathI Upano je jJAna tene naiyAyika pratyakSa pramANa kahe che, ane parabrahmane iMdriya rahita mAne che jJAnAnaMdamayI mAne che tevAreM iMdriya rahita jJAna te apramANa thAya che. ityAdika aneka yukti che te mATe te pramANa nahI. tathA cArvAka matavAlA mAtra eka iMdriyapratyakSaneja pramANa mAne che ema darzanAMtarIyanA aneka vikalpa TAlIne sarva naya nikSepa saptabhaMgI syAdvAdayukta je vastu jIva tathA ajIvano jo samyak jJAna jenAmAM hoya tene samyak jJAnI kahiyeM e jJAnanuM svarUpa ka. tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanaM / yathArthaheyopAdeyaparIkSAyukta (jJAnena) jJAnaM samyagjJAnaM / kharUparamaparaparityAgarUpaM cAritraM / etadratnatrayIrUpamokSamArgasAdhanAtsAdhyasiddhiH / ityanenAtmanaH svIyaM svarUpaM samyagjJAnaM jJAnaprakarSa evAtmalAbhaH jJAnadarzanopayogalakSaNa evAtmA chadmasthAnAM ca prathamaM darzanopayogaH kevalinAM prathamaM jJAnopayogaH pazcAdarzanopayogaH sahakArIkartRtvaprayogAt Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 146 // * upayogasahakAreNaiva zeSaguNAnAM pravRttyabhyupagamAt ityevaM khatattvajJAnakaraNe kharUpopAdAnaM tathA hai kharUparamaNadhyAnaikatvenaiva siddhiH / artha-have zrIvItarAganA AgamathI jANyo je vastu svarUpa tene heyopAdeyapaNe nirdhAra karavo te samyak darzana kahiye tihAM tattvArthane viSe kahyo che ke je tattvArthazraddhAnaM samyak darzanam / uktaM ca uttarAdhyayane jIvA jIvA ya baMdho // punnaM pAvAsavo tahA // saMvaro nijjharA mukkho // saMti etahiyA nava // 1 // tahiyANaM tu bhAvANaM sadabhAve UvaesaNa // bhAveNa saddahaMtassa // samattaMti viyAhiyaM // 2 // ityAdika dazarucithI sarva jANavU je tattvArtha jIvAdi padArthano zraddhAna nirdhAra te samyak darzana kahiyeM ane je samyak darzana te dharmarnu mUla che. tathA je heMya te tajavA yogya, ane upA| deya te grahaNa karavA yogya, ehavI parIkSA sahita je jANapaNo te samyak jJAna che. jemAM heyopayoga saMkoca akaraNa buddhI nathI paNa upAdeyane upayogeM ehavI ciMtavaNA thAya je have kivAre karUM? e vinA kema cAle ? ehavI jo buddhi nathI to te saMvedana jJAna che tethI saMvara kArya thAya evo nirdhAra nathI. tathA svarUpa ramaNa parabhAva rAga dveSa vibhAvAdikano tyAga te cAritra kahiye, e ratnatrayIrUpa pariNAma te mokSamArga che. e mArgane sAdhavAthI sAdhya je parama avyAbAdhapada tenI siddhi niSpatti thAya. je AtmAno potAnuM rUpa te yathArtha jJAna che. tathA cetanA lakSaNa teja jIvapaNo che, ane jJAnano prakarSa bahulapaNo te AtmAne lAbha che; jJAna tathA darzanano ROSARIGAMAPAPAGOS // 146 // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayoga lakSaNa AtmA che. tihAM chadmasthane prathama darzanopayoga pache jJAnopayoga che, ane kevalIne prathama jJAnopayogapache; darzanopayoga che; je sarva jIva navo guNa pAme teno kevalIne jJAnopayoga te kAleM thAya te mATe prathama jJAnopayoga vartte. ane sahakArI je kartRtAzakti te jema hato temaja che. eka guNane sAhya kare ane bIjA guNano upayoga sahakAreM vartte che sahakAra te jJAnopayoga vizeSa dharmane jANe te jANatAM vizeSa te sAmAnyane AdhAreM vartte che te sahita jANe eTale vizeSa te bhelA sAmAnya grahavANA ane sAmAnya grahatAM sAmAnya te vizeSatA jana kahetAM sahita jANe te mATe sarvajJa sarvadarzIpaNA jANavo e rItesvatattvanuM jJAna karavuM. tethI svadharmano upAdAna ke0 levApaNuM dhAya pache svarUpane pAmave svarUpamA ramaNa thAya te ramaNa thakI dhyAnanI ekatvatA dhAya eTale nizceM jJAna nizceM cAritra tathA nizveM tapapaNo thAya je thakI siddhi ke0 mokSa nipaje e siddhAMta jANavo. tatra prathamataH granthibhedaM kRtvA zuddhazraddhAnajJAnI dvAdazakaSAyopazamaH, svarUpaikatvadhyAnapariNatena kSapakazreNIparipATIkRtaghAtikarmakSayaH, avAptakevalajJAnadarzanaH, yoganirodhAt ayogIbhAvamApannaH, aghAtikarmakSayAnaMtaraM samaya evAsparzavadgatyA ekAMtikAtyaMtikAnAbAdhanirupAdhinirUpacaritAnAyAzAvinAzisaMpUrNAtmazaktiprAgbhAvalakSaNaM sukhamanubhavan sidhyati sAdyanaMtaMkAlaM tiSThati paramAtmA iti / etat kAryaM sarvaM bhavyAnAM // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrasAra mULa bAlAvabodhasahita // 147 // ___ artha-te prathama graMthibheda karIne zuddhazraddhAvAn tathA zuddha jJAnI je jIva te prathama traNa cokaDIno kSayopazama karIne pAmyo je cAritra te dhyAne ekatva thayIne kSapakazreNi mAMDI anukrame ghAtikarma kSaya karIne kevala jJAna kevaladarzana pAme. pache e sayogI guNeM jaghanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTo ATha varaza uNApUrvakoDI rahIne koika kevalI samudghAta kareM, koika kevalI samudghAta na kare; paNa AvarjikaraNa sarva kevalI kare te AvarjikaraNa- kharUpa kahe che-ihAM Atmapradeze rahyA je karmadala te pehelA calecha, pache udIraNA thAya che, pache bhogavI nijare che. tihAM kevalIne jivAre terameM guNaThANe alpAyu rahe tivAreM AvarjikaraNa kare che. te Atmapradezagata karmadalane prati samaye asaMkhyAtaguNa nirjarA karavI che teTalA dalane AtmavIrye karIne sarva calAyamAna karI mUke evaM je vIrya- pravartana te AvarjikaraNa kahiye. ema karatAM traNa karmadala vadhatAM rahyA to samudghAta kare nahIto na kare te mATe AvarjikaraNa sarva kevalI kare. pache teramA guNaThANAne aMte yogano rodha karIne ayogI azarIrI, anAhArI aprakaMpa ghanIkRta AtmapradezI thako, pAMca laghuakSara jeTalo kAla ayogI guNaThANe rahIne, zeSasattAgata prakRti vidyamAna tathA avidyamAna stibuka saMkrameM sattAthI khapAvI, sakala pudgala saMgapaNAthI rahita thayI, tehija samayeM AkAza pradezanI bIjI zreNine aNapharasato thako lokAMte siddha kRtakRtya saMpUrNa guNa prAgbhAvI pUrNa paramAtmA paramAnaMdI anaMtakevalajJAnamayI, anaMtadarzanamayI, arUpI siddha thAya. uktaM ca uttarAdhyayane "kahiM paDihayA siddhA, kahiM siddhA payaThiyA // kahiM vodi caittANaM // kattha gaMtUNa sijjhaI // aloe paDihayA siddhA, loyagge ya paichiyA // iha vodiM caittANaM tattha gaMtUNa sijjhaI // " ityAdi te siddha ekAMtika AtyaMtika, // 147 // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAvAdha, nirupAdhi, nirupacarita, anAyAsa, avinAzI, saMpUrNa Atmazakti prakaTarUpa sukhaprate anubhave avyAvAdha sukhate pradezeM pradeza anaMto che uktaM ca ubavAisUtre "siddhassa suhorAsi // sabaddhA piNDiyaM jaha havijjA // soNaMtavaggo bhaiyo || - sAgAse na mAijjA // 1 // " iti vacanAt e rIte paramAnaMda sukha bhogavatA rahe che. sAdi anaMtakAla paryaMta paramAtmApaNe rahe che. to ehija kArya sarva bhavyane karavo, te kAryano puSTa kAraNa zrutAbhyAsa che te zrutaabhyAsa karavA mATe e dravyAnuyoga naya svarUpa lezathI kahyo. te jANapaNo je gurunI paraMparAthI huM pAmyo te gurvAdikanI paraMparAne saMbhAruM chaM. kAvya gacche zrIkoTikAkhye vizadakharatare jJAnapAtrA mahAntaH, sUrizrIjainacaMdrA gurutaragaNabhRtziSyamukhyA vinItAH // zrImatpuNyAtpradhAnAH sumatijalanidhipAThakAH sAdhuraMgAH, tacchiSyAH pAThakeMdrAH zrutarasarasikA rAjasArA munIMdrAH // 1 // taccaraNAMbujasevAlInA zrIjJAnadharmadharAH // tacchiSya pAThakottamadIpacaMdrAH zrutarasajJAH // 2 // nayacakalaizametatteSAM ziSyeNa devacaMdreNa // svaparAvabodhanArthaM kRtaM sadabhyAsavRddhyarthaM // 3 // zodhayantu sudhiyaH kRpAparAH, zuddhatattvarasikAzca paraMtu // sAdhanena kRtasiddhisatsukhAH, paramamaMgalabhAvamaznute // 4 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakra sAra mULa // 148 // dohA. sUkSmabodha viNu bhavikane / na hoye tattva pratIta // tattvAlaMbana jJAna viNa / na Tale bhavabhramabhIta // 1 // tattvate AtmasvarUpa che / zuddhadharma paNa teha // parabhAvAnuga cetanA / karmageha che eha // 2 // tajI parapariNatiramaNatA / bhaja nijabhAva vizuddha || AtmabhAvathI ekatA / paramAnaMda prasiddha // 3 // syAdvAda guNapariNamana / ramatA samatAsaMga // sAdhe zuddhAnaMdatA / nirvikalparasaraMga // 4 // mokSasAdhanataNu mUla te / samyagdarzanajJAna // vastudharma avabodha viNu / tusakhaMDana samAna // 5 // Atmabodha viNu je kriyA / te to bAlakacAla // tattvArthanI vRttimeM / lejo vacana saMbhAla // 6 // ratnatrayIviNu sAdhanA / nizphala kahI sadIva || lokavijayaadhyayanameM | dharo uttamajIva // 7 // iMdriviSaya AsaMsanA / karatA je muniliMga // khUtA te bhavapaMkameM / bhAkhe AcAraMga // 8 // ima jANI nANI guNI / na kare pudgalaAsa // zuddhAtmaguNameM rame / te pAme siddhivilAsa // 9 // satyAratha nayajJAnavinuM / na hoye samyagjJAna // sat jJAna viNu dezanA / na kahe zrIjinabhANa // 10 // syAdavAdavAdI guru / tasu rasarasiyA zIsa // yoge mile to nIpaje / pUraNa siddha jagIsa // 11 // vaktA zrotA yogathI / zrutaanubhavarasa pIna // dhyAnadhyeyanI ekatA / karatA zivasukha lIna // 12 // bAlAva bodhasahita // 148 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NCREASONGS ima jANI zAsanaruci / karajo zrutaabhyAsa // pAmI cAritrasaMpadA / leheso lIlavilAsa // 13 // dIpacaMdragururAjane / supasAyeM ullAsa // devacaMdra bhavihitabhaNI / kIdho graMthaprakAza // 14 // suNase bhaNase je bhavika / eha graMtha manaraMga // jJAnakriyAabhyAsatAM / laheze tattvataraMga // 15 // dvAdazasAra nayacakra che / mallavAdikRta vRddha // saptazatinaya vAcanA / kIdhI tihAM prasiddha // 16 // alpamatinA cittameM / nAve te vistAra // mukhythuulnybhedno| bhASyo alpavicAra // 17 // kharataramunipati gacchapati / zrIjinacaMdrasarIza // tAsa zIsa pAThakapravara / punyapradhAna munIza // 18 // tasu vinayI pAThakapravara / sumatisAgara susahAya // sAdhuraMga guNaratnanidhi / rAjasAra uvajAya // 19 // pAThaka jJAnadharma guNI / pAThaka zrIdIpacaMda // tAsa sIsa devacaMdakRta // bhaNatAM paramAnaMda // 20 // iti zrInayacakravivaraNaM samAptam // SHARAOSATROSLOSARAR Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RRRRRRRRRRRRRRRRRRRR iti jIvavicArAdiprakaraNasaMgrahaH tathA AgamasAra-nayacakrasAraH smaaptH| RSSGSSSSEHRSURSHARMA H